Op zoek naar de betekenis van wonen 1 - Steunpunt wonen

uikt wordt. Gasper (1996) 10 onderscheidt drie verschillende betekenissen. In de
eerste betekenis verwijst ‘behoefte’ naar interne krachten die onze handelingen
sturen en aandrijven. Een behoefte aan veiligheid kan bijvoorbeeld verwijzen naar
de onderliggende drijfveer die mensen hebben om zich te beschermen en de
motivatie die dit met zich meebrengt om huizen te bouwen, kleren te kopen, strafwetgeving
op te stellen, enz. Behoeften binnen deze categorie worden verondersteld
te verschillen van verlangens op twee verschillende manieren: ten eerste zijn ze nietnegotieerbaar;
ten tweede zal een niet bevredigen van zulk een behoefte schadelijke
gevolgen hebben voor de algemene gezondheid van het individu.
In de tweede betekenis verwijst behoefte niet naar interne kracht, maar juist naar
een externe omgevingsvoorwaarde om een gegeven doel te bereiken. In deze zin is
bijvoorbeeld ‘betaalbaar wonen’ of een ‘betaalbare woning’ een behoefte. Theorieën
die verdergaan op deze betekenis focussen op de voorwaarden waaronder
individuen zich veilig, gelukkig of voldaan voelen.
In een derde betekenis ten slotte verwijst de term naar ‘gerechtvaardigde
verlangens’. De theorie die zich focust op deze betekenis gaat in de eerste plaats
uitspraken proberen doen over welke sociale karakteristieken de morele en ethische
status hebben om te oordelen of verlangens al dan niet gerechtvaardigd zijn. Doyal
& Gough (1991) stellen bijvoorbeeld dat ‘autonomie’ een dergelijke karakteristiek is.
Volgens hen zijn verlangens die als doel hebben de autonomie te vergroten
gerechtvaardigde verlangens 11.
In wat volgt, zullen we een overzicht geven van een aantal verschillende tradities in
het onderzoeken van woonbehoeften. Expliciete theorieën over wat de aard is van
woonbehoeften ontbreken in de twee belangrijkste tradities: de ruimtelijke,
fysieknormatieve traditie en de marktgeoriënteerde traditie. We zullen zien dat ook
een recente poging van Ytrehus (2001) om de aard van woonbehoeften en de relatie
tussen woonbehoeften en woonwensen op te helderen voor ons niet volstaat. Om dit
wel te doen, hebben we nood aan een theorie die behoeften verder uitwerkt aan de
hand van de eerste van de drie hier aangehaalde betekenissen: behoeften als
interne krachten die onze handelingen sturen en aandrijven.
We moeten opletten met het begrip ‘woonbehoeften’; het kan gemakkelijk tot verwarring
leiden. Het begrip wordt dikwijls als synoniem gebruikt voor woonwensen.
Ze aan elkaar gelijk stellen leidt echter tot een verregaand relativisme waarbij elke
woonwens – hoe veeleisend ook - eenzelfde waarde wordt toegekend.
We moeten ook een onderscheid maken tussen woonbehoeften als ‘behoeften
waarin het wonen voorziet’ (bijv. veiligheid, zekerheid, onderdak) en woonbehoeften
als ‘behoeften op het vlak van wonen’ (bijv. goede isolatie, sanitaire voorzieningen,
grote leefruimte). In het eerste geval gaat het om behoeften in de eerste van de drie
aangehaalde betekenissen: behoeften als interne aandrijvende krachten. In het
tweede geval gaat het om behoefte in de tweede betekenis: behoeften als een
omgevingsvoorwaarde om een gegeven doel te bereiken. In het eerste geval gaan we
meer algemeen het wonen als onderdeel van het menszijn benaderen: mensen
hebben uiteenlopende behoeften, het wonen is een middel om in een aantal van die
behoeften te voorzien. In de tweede betekenis gaat het om de uitwerking hiervan in
concrete woonomstandigheden.
10 D. Gasper (1996), Needs and basic needs. A clarification of meanings, levels and different streams of
work, Working Paper Series Nr. 210, Nederland: Institute of Social Studies, Den Haag, geciteerd door
Jackson e.a. (2004).
11 L. Doyal, I. Gough, A Theory of Human Need. New York: Guilford Press, (1991), geciteerd door Ytrehus
(2001). .
19