Op zoek naar de betekenis van wonen 1 - Steunpunt wonen

In de tweede helft van de 20 ste eeuw komt het project van de logische positivisten
steeds meer op de helling te staan: zowel de mogelijkheid van een strikte en
consistente logische taal voor de wetenschappen 48, als de eenduidigheid van
waargenomen fenomenen worden in twijfel getrokken. Wetenschapsfilosoof Kuhn
(Kuhn, 1970) heeft met zijn soms verregaande relativisme bijgedragen tot dit in
twijfel trekken van de eenduidigheid van de waargenomen fenomenen. We behandelen
dit verderop.
De verschillende problemen die de logische positivisten ondervonden, hebben er toe
bijgedragen dat er in de sociale wetenschappen stromingen zoals het sociaalconstructivisme
op gang kwamen die in filosofische veronderstellingen en dus ook
in methode en doelstellingen sterk contrasteren met positivisme. Wat precies het
verschil is tussen de nieuwe stromingen en het positivisme bespreken dit op het
einde van dit hoofdstuk.
4.1.2.Ideologische en politieke implicaties van het positivisme
Op het positivisme kwam niet alleen kritiek als filosofische veronderstelling (dat er
zoiets mogelijk is als een eenduidige en consistente methode om tot kennis te
komen). Er kwam ook kritiek op de ideologische en politieke implicaties van het
positivisme. Met het positivisme hangt namelijk ook een wereldbeeld samen dat de
maatschappijvorm waarin de strikte wetenschappelijke kennis overheerst en dus
ook de personen die deze vorm van kennis bezitten, het hoogst waardeert. Volgens
dit wereldbeeld is er duidelijk een vooruitgang zichtbaar, waarbij de wereld
doorheen verschillende stadia geëvolueerd is tot het positieve stadium. Op het
maatschappelijke vlak was dit stadium volgens Comte gekoppeld aan de industriële
organisatie van de arbeid. De epistemologie en het daarmee samenhangende
wereldbeeld van het positivisme krijgt de kritiek (o.a. van de bekende postmarxistische
Frankfurter School) dat het politiek conservatisme – kritiekloosheid
tegenover het maatschappelijke systeem - bij academici in de hand werkt (Travers,
2004, p. 15). Een eerste kritiek is dat het positivisme dikwijls gekoppeld zou zijn
aan een soort technocratische visie op maatschappelijke organisatie: experten
moeten het voor het zeggen hebben. Een tweede kritiek – die vooral komt van
Marxistisch en historisch materialistisch 49 geïnspireerde onderzoekers – is dat het
positivisme weinig maatschappijtheorie en dus ook weinig maatschappijkritiek zou
toelaten. Aangezien het positivisme alleen kennis toelaat via een specifieke en
strenge wetenschappelijke methode, zal ze volgens deze Marxisten geen visie
kunnen ontwikkelen op de kapitalistische productiewijze en op de ontwikkelingswetten
van deze productiewijze. 50
4.1.3.Positivisme in de sociologie
Comte is naast diegene die de term ‘positivisme’ bedacht, ook diegene die als de
grondlegger van de sociologie wordt beschouwd. Ook het begrip ‘sociologie’ komt
48 Belangrijk hiervoor was het bewijs van Gödel (1931) dat er zelfs voor de theorie van de natuurlijke
getallen geen sluitend bewijssysteem mogelijk was. Zie Störig (2000), p. 762.
49 De opvatting dat er historische regelmatigheden gekoppeld zijn aan de specifieke organisatie van de
maatschappelijke productiewijze.
50 Voor een voorbeeld van Marxistische kritiek op het positivisme. Zie Novack (1972).
47