Tijdschrift Gezondheid en Politiek jaargang 1990 nr 2

Fakkel
Trota staat niet alleen in de vroege praktijk
van de vrouwengeneeskunde. Maar het is
lastig haar traditie te traceren. Reizen we ver
terug in de tijd, dan zien we de geneeskundepraktijk
vervlochten met die van de religie.
In Egypte werd Isis aanbeden, onder
andere als godin van de geneeskunde en op
Delphi (Griekenland) werd Rhea - naast
Apollo - éénmaal in de vier jaar vereerd. In
Griekenland waren veel altaren opgericht
voor Genetyllis. Een godin die werd afgebeeld
in een lang kleed vastgebonden met
een koord om haar middel en een fakkel in
haar hand. Deze toorts was gedurende vele
eeuwen het symbool van vroedvrouwen?
Slechts fragmenten van getuigenissen over
vrouwengeneeskunde zijn overgeleverd.
Brokstukken zijn gevondèn in de vorm van
grafstenen uit de Grieks-Romeinse tijd vóór
Christus met inscripties '[ulia Liberta Sabina,
Minucia Medica' (Iulia, een Sabijnse vrouw,
een vrijgelaten slaaf van Minucia, een arts).8
Als we in de vierde eeuw afreizen naar
Rome en Ostia, aan de monding van de
Tiber, zien we ziekenhuizen staan, die door
een zekere Fabiola zijn gesticht. Zij en nog
andere vrouwen, zo blijkt uit brieven van
Hieronymus", hebben zich in deze tijd op het
terrein van de gezondheidszorg bewogen.l''
Steken we de Middellandse Zee over naar
Egypte en reizen we bij aankomst door naar
Saïs, dan vinden we hier een medische
school waar vrouwen lesgaven en studeer-
den.l! 'Ik kom van de Medische School van
Heliopolis en heb gestudeerd aan de
Medische School voor vrouwen in Saïs, waar
de toegewijde moeders mij hebben geleerd
op welke manier men ziekten moet genezen',
zo vertelt aan medische studente uit
Saïs.12
Excounuuuicatie
In de Westeuropese Middeleeuwen werd het
onderwijs aan vrouwen vaak verwaarloosd
en universiteiten werden gaandeweg gesloten
voor vrouwen. In Noord-West Europa
zijn universiteiten eeuwen lang verboden
terrein voor vrouwen geweest. Alleen via de
kloosterdeur. of later via huisleraren, konden
vrouwen de gang naar de boeken nog
maken. In de persoon van Hildegard von
Bingen ligt een voorbeeld van een 'kloostergang'
opgesloten. Zij was een vermaard
schrijfster, arts, diplomate, componiste en
mystica uit de twaalfde eeuw. 13
De tevreden studente uit Saïs zou, als
Europese vrouw in later eeuwen, een moeilijke
weg te gaan hebben gehad. Het werd
vrouwen namelijk ontnomen het beroep van
arts in de praktijk te brengen. Een bekend
voorbeeld uit de veertiende eeuw is [acoba
Felicie. Deze Florentijse van geboorte had
een succesvolle artsenpraktijk in Parijs. In
1322 werd ze niettemin voor de rechter
gedaagd voor het uitoefenen van haar vak.
De professoren van de Medische School van
Parijs meenden dat de ziektenleer alleen uit
boeken kon worden geleerd. 14 Ondanks de
vele lofvolle getuigenissen van haar patiënten,
werd het haar op laste van excommunnicatie
- een zware straf in de Middeleeuwen
- verboden haar praktijk voort te zetten.
Illustratief in dit verband is het citaat van
Barbara Erhenreich en Deirdre English: 'We
must never confuse professionalism with
expertise. Expertise is something to work for
and to share; professionalism is - by definition
- elitist and exclusive' 15 Het zou tot
1868 duren voordat de Medische School van
Parijs vrouwen toeliet tot de studie
medicijnen. Drie jaar later mocht in
Nederland de eerste vrouw, Aletta [acobs,
haar studie aan de Groningse medische
faculteit aanvangen.
Deze geschiedenis heeft zich in een andere
vorm voor vroedvrouwen herhaald. Van lieverlee
golden voor vroedvrouwen ook
beroepsvoorschriften. Zij mochten hun professie
alleen met een geldend certificaat uitoefenen.
Deze drempelverhoging leidde er
onder andere toe dat er steeds meer vroedemeesters
kwamen in plaats van vroedvrouwen.
Slechts een paar brokstukken geschiedenis,
zoals ik die in mijn werkgroep over vrouwen
in de medische geschiedenis wilde presenteren.
Een belangrijk facet om de leemte in
Verloskunde in de 12e eeuw
Bron: Campbell Hurd-Mead, A History of Wamen
in Medicine
kennis op te vullen is een toename van studies
naar de geschiedenis van de vrouwengezondheidszorg
(dus meer ruimte voor
vrouwenstudies creëeren). Onderzoek naar
vrouwen in de medische geschiedenis kan
niet op de oude leest zijn geschoeid. Ik denk
dat deze materie gezwind nieuwe onderzoeksmethoden
en interpretaties behoeft.
Ook is het belangrijk om de ideologie achter
de ontwikkelingen te verkennen.
Wetenschap is geen neutraal instrument. Hel
is een afspiegeling van de maatschappij - eer
door mannen gedomineerde maatschappij .
en maatschappelijke ontwikkelingen. Vee
geld gaat naar onderzoek waarvan de rele
vantie nog moet worden aangetoond. Terwij
vrouwengezondheidscentra en -organisatie:
over weinig of geen financiële middelei
beschikken. Meer aandacht zou moeten wor
den besteed aan anderen vormen van weten
schap en wetenschapsbeoefening. Het dele:
van kennis kan op vele niveau' s plaatsvir
den. Eén daarvan is het fenomeen netwel