DE TEGENWOORDIGE POSITIE DER PERS.

122 DE J O U R N A L I S T
te voren het geval was geweest. Radio en film, de nieuwe
vormen der publiciteit, brachten hier, wat de pers niet
brengen kón en kan.
Zie hier, hoe wij nieuwe concurrenten naast ons gekregen
hebben, concurrenten, die wij zelve dienen, want
verscheidenen onzer gehoorzamen aan de stem deiradio,
wanneer deze op hen een beroep doet. In het begin
heb ik persoonlijk dit wel eens met eenigen schroom
gedaan. Later niet meer. Men kan de ontwikkeling van
zulke zaken niet beletten door een persoonlijke negatie.
Beteekent dit nu een bedreiging onzer positie? Om
drie-erlei redenen: neen. In de eerste plaats bereiken
radio en film tenslotte slechts een deel van het publiek.
In de tweede plaats bewijst de ervaring overvloedig, dat,
•wat de menschen gezien en gehoord hebben, zij ook
gaarne nog eens willen lezen. In de derde plaats hebben
radio en film nu eenmaal een zeer bijzonder karakter;
zij zijn gebonden aan tijd, vorm, plaats; het gesproken
woord komt wel in huis, maar het vervluchtigt op hetzelfde
oogenblik dat het gesproken is en het bereikt
slechts de menschen, die er op dat oogenblik naar luisteren;
wil het anderen bereiken, dan moet het op mechanische
wijze herhaald worden, later. En naar de film
moet men heengaan, op bepaalde uren. De krant echter
valt in de bus; behoeft niet herhaald te worden; is voor
de kennisneming niet gebonden aan tijd, plaats en persoon.
De krant heeft voordeelen, welke radio en film
nooit kunnen bereiken; haar positie blijft ongeschokt.
En bovendien is er nog een groot verschil', en hiermee
kom ik in het hart van de kwestie zooals ik haar stellen
wil. De krant geeft iets, dat bij radio en film nooit het
centrale punt kan worden: voorlichting en als gevolg
daarvan leiding. Als zoodanig behoudt de pers, kan zij
althans behouden, een beteekenis, waarvan de invloed
moeilijk kan worden overschat en die door radiocursus
en radio-voordracht zelfs uit de verte niet kan
worden benaderd. De voorlichting, de beschouwing, het
artikel, de periodieke, dagelijksche invloed; ziedaar wat
het geheel eigene blijft van onze pers. Zeker, een krant
is nieuwsblad. Het publiek is daar op afgericht. Juist
op dit punt spitst zich dan ook de concurrentie van radio
en film toe: het nieuws, de reportage, het journaal. En
ongetwijfeld kan een krant zich een reputatie ten goede
of ten kwade veroveren door haar betrouwbaarheid als
nieuws-orgaan; nationaal en internationaal kennen wij
allen de voorbeelden daarvan, voorbeelden ook van oppervlakkige,
on-gefundeerde, fantasie-rijke reportage.
Maar het eigenlijke gezag van een krant, haar invloed,
haar cultureele plaats, hangen veel meer af van de beschouwing,
van het oordeel, van de voorlichting, dan
van het nieuws en van haar technische vaardigheid en
van haar prachtige en vlugge illustratie. Kranten kunnen
in dit laatste uitblinken en toch geen of weinig gezag
hebben. Omgekeerd evenzoo. Het is in dezen gedachtengang
duidelijk, dat de pers er naar moet streven de
beschouwende taak, welke zij op radio en film voor
heeft, zoo goed mogelijk te blijven vervullen.
En ziedaar nu, ik spreek het openhartig uit gelijk ik
het openhartig geschreven heb, wat ik de fout vind in
onze pers van vandaag: het gebrek of het tekort aan
algemeene voorlichting.
Ik was getroffen door de blijken van instemming welke
ik kreeg, nadat ik in dien geest had geschreven, en ik
acht mij van een uitvoerige herhaling der motieven ontslagen.
Ik ben van oordeel, dat de voorlichting, de beschouwing,
het hoofdartikel in de verdrukking is gekomen.
Dat het op den achtergrond is gedrongen; dat
het te eenzijdig slechts bepaalde onderwerpen behandelt
en te veel is verzakelijkt; dat het ook typografisch met
te weinig onderscheiding wordt behandeld. En deze
dingen klemmen te meer en te sterker in den tijd dien
wij beleven, en die ook voor ons een nieuwe taak meebrengt.
Verschillende gezaghebbende personen zijn,
geheel onafhankelijk van elkander, tot deze conclusie
gekomen. Elout schreef, dat de pers niet meer bezielt;
dat de krant, die vroeger ook een zaak was, tegenwoordig
bovenal een zaak is geworden. Lievegoed riep uit: wij
hebben nieuwe journalisten noodig, die de gespecialiseerde
verdeeldheid van het moderne dagblad opheffen
in een eenheid van leiding, een eenheid die moet wortelen
in en leven uit den geest. „Veranderde journalisten"
noemde Stephen Wood hen in een boek. Llit
ons orgaan is u reeds gebleken, dat in het midden onzer
dit alles weerklank vond. Zegt dit alles ons niets? Zien
wij niet onze nieuwe taak? Als Huizinga betoogt, en
hij niet alleen, maar tal van andere cultuur-historici mèt
hem, dat er öf geen nieuwe cultuur zal komen, óf een
cultuur die geestelijk, meta-physisdh gericht is, als hij
uitroept (en dit is misschien wel de belangrijkste zin
uit heel zijn jongste boek): ,,Het is enkel op de onverzwakte
en onwrikbare basis van een levend metaphysisch
besef, dat een absoluut waarheids-begrip, met zijn uitvloeisel
van volstrekt geldige normen van zedelijkheid en
gerechtigheid, veilig is tegen den wassenden stroom van
instinctieven levensdrang", denkt gij dan, dat de pers.
dat wij, journalisten, buiten die cultuur en buiten dat
alles öm kunnen gaan? Dat zij een anderen weg kunnen
volgen: een neutralen weg, of dien der onverschilligheid,
of der politieke of economische onzijdigheid?
En deze dingen mogen niet gemonopoliseerd worden
voor de kerk of voor een bepaalde andere groep in onze
samenleving, en zij zijn niet het specifieke terrein van
en voor een bepaalde rubriek in onze kranten, naast sport
en financiën en gemengde berichten: zij betreffen onmiddellijk
de centrale leiding zelve en haar voorlichting. Is
de pers bereid aan deze taak te voldoen? Zijn er de
leidende journalisten voor, die, naar Lievegoeds woord,
,,leven uit den geest", wat eigenlijk zeggen wil: leven
uit de religie — het begrip religie hier dan genomen in
zijn breedst-mogelijken zin? Zijn zij er, die ook in het
dagblad de dingen van dezen tijd kunnen en durven
stellen onder eeuwigheidslicht? Eén ding hoop ik, dat
men zich bij dit alles niet zal beroepen op de neutraliteit.
Er is, ook in de pers helaas, een neutraliteit, die alle ziel,
alle persoonlijkheid, alle waarlijke leiding en voorlichting
doodt. Neutraliteit tegenover de geweldige vragen van
onzen tijd is een onding. Men moet het mij niet kwalijk
nemen dat ik het zeg, maar in onzen dagen maakt het
woord neutraliteit mij, ter aanduiding van de taak en de
positie der pers, obstinaat. Een krant is — zoo las ik
onlangs in een onzer weekbladen, de Haagsche Post —
een missionaris. Zoo is het. Neutraliteit — hoe men het
begrip ook neme, positief of negatief — miskent wat het
wezen en de roeping van elke krant moet zijn. Zij is
gewoonlijk het resultaat van zakelijke, economische overwegingen.
Zoo maakt zij eerst recht een cultureel goed
tot winst-object en zet feitelijk den aandeelhouder op den
stoel der redactie. Toch verkies ik haar nog boven een
journalistiek, waarop de woorden toepasselijk zijn, die
Thorbecke eens gebruikte om de staatkunde van van Hall
te geeselen; een beleid, zonder ideeëlen inhoud, dat zich
slingert om elke nieuwe en opkomende volksbeweging.
Voor mij heeft een krant evengoed een roeping en een
opdracht in deze wereld als een mensch, ziet zij evengoed
een taak voor zich die met overtuiging, karakter
en geloof moet worden vervuld. Er zijn problemen, gevaren,
bedreigingen waartegen neutraliteit in wezen een
onmogelijkheid is, er zijn waarden in een volksleven
die boven eiken partijstrijd uitgaan en terwille van waarheid,
zedelijkheid, gerechtigheid en vrijheid alleen reeds
moeten worden gediend. Een pers, die dit niet doet.
verloochent haar roeping.
Het feit, dat ik besprak, het terugdringen van het
hoofdartikel, het beperkte karakter van de beschouwing
en de voorlichting, houdt onmiddellijk verband met andere
verschijnselen, welke de tweede belangrijke taak van
het dagblad raken: de nieuwsvoorziening. Het karakter
dezer verschijnselen draagt een economischen en een
ideëelen kant,
Wij weten allen wat ik bedoel. Meer en meer is de
nieuwsvoorziening gecentraliseerd en, gemechaniseerd,
totdat dit zijn bekroning vond in de oprichting van het
A.N.P. ,,De krant" — ik citeerde Elout reeds — „die
vroeger ook een zaak was, is tegenwoordig vooral een