als PDF downloaden - Emis - Vito

Eindrapport
(Contractnummer: 981419)
Beste Beschikbare Technieken (BBT)
voor de groenten- en fruitverwerkende nijverheid
An Derden, Peter Vercaemst en Roger Dijkmans
Studie uitgevoerd door het Vlaams Kenniscentrum
voor Beste Beschikbare Technieken (Vito)
in opdracht van het Vlaams Gewest
1999/PPE/P/
Vito
Oktober 1999

INHOUDSOPGAVE
TEN GELEIDE ......................................................................................................................5
SAMENVATTING ................................................................................................................7
ABSTRACT...........................................................................................................................8
HOOFDSTUK 1: INLEIDING ..............................................................................................9
1.1 De opdracht...................................................................................................................9
1.2 Afbakening van de bedrijfstak......................................................................................9
1.3 Afbakening van de milieuaspecten...............................................................................9
1.4 Werkmethode................................................................................................................9
HOOFDSTUK 2: SECTORSTUDIE...................................................................................10
2.1 Afbakening en omschrijving van de sector ................................................................11
2.2 Socio-economische kenmerken van de sector ............................................................14
2.3 Producenten van diepvriesgroenten............................................................................18
2.4 De conservensector (blik en bokaal)...........................................................................23
2.5 Aardappelverwerkers..................................................................................................26
2.6 Aardappelschillers ......................................................................................................28
2.7 Vervaardiging van groente- en fruitsappen ................................................................30
2.8 Algemene conclusie van de socio-economische doorlichting....................................32
2.9 Milieu-aspecten...........................................................................................................32
HOOFDSTUK 3: PROCESBESCHRIJVINGEN, MILIEU-ASPECTEN EN
MOGELIJKE MILIEUMAATREGELEN .............................................38
3.1 Aanvoeren, lossen, opslaan en bemonsteren van grond- en hulpstoffen....................46
3.2 Voorbewerking ...........................................................................................................48
3.3 Blancheren ..................................................................................................................56
3.4 Tussenbehandeling .....................................................................................................57
3.5 Conserveren ................................................................................................................59
3.6 Verpakken...................................................................................................................62
3.7 Reinigen/ontsmetten van productie-installaties..........................................................63
3.8 Transport van plantaardig materiaal tussen de verschillende deelprocessen..............65
3.9 Koelen en conditioneren van ruimten.........................................................................66
3.10 Afvalwaterzuivering en slibverwerking .....................................................................68
3.11 Waterverbruik en –hergebruik....................................................................................79
HOOFDSTUK 4: BBT-EVALUATIE.................................................................................82
HOOFDSTUK 5: VERTALING VAN BBT NAAR
VERGUNNINGSVOORWAARDEN ..................................................110
5.1 Inleiding....................................................................................................................110
5.2 Relatie tussen BBT en afvalwaterlozingsnormen.....................................................124
5.3 Relatie tussen BBT en de behandeling van afvalwaterzuiveringsslib ......................138
5.4 Relatie tussen BBT en het voorkomen en bestrijden van geurhinder.......................138
5.5 Relatie tussen BBT en hygiënische maatregelen......................................................139
5.6 Relatie tussen BBT en overige Vlarem II-reglementeringen ...................................139
3

5.7 BBT-vergunningsnormen met betrekking tot watergebruik en waterhergebruik.....139
HOOFDSTUK 6: VERTALING VAN BBT NAAR INVESTERINGSSTEUN ..............146
6.1 Zwartelijststoffen gebruikt in de sector ....................................................................147
6.2 Niet-limitatieve lijst van schone technologieën........................................................148
HOOFDSTUK 7: MIOW + -ANALYSES VAN DE MOGELIJKHEDEN VOOR
AFVALWATERZUIVERING IN DE GROENTE- EN
FRUITVERWERKENDE NIJVERHEID.............................................155
7.1 Methodologie............................................................................................................155
7.2 Resultaten van de haalbaarheidsanalyse voor de verschillende bedrijfstakken........156
7.3 Conservenindustrie ...................................................................................................157
7.4 Aardappelverwerkers................................................................................................158
7.5 Aardappelschillers ....................................................................................................159
7.6 Producenten van groente- en fruitsappen .................................................................160
HOOFDSTUK 8: MILIEUGEVOLGEN VAN BBT-AANBEVELINGEN.....................161
8.1 Milieugevolgen van BBT met betrekking tot afvalwaterzuivering ..........................161
8.2 Milieugevolgen van BBT met betrekking tot watergebruik en –herbruik................164
BIBLIOGRAFIE ................................................................................................................166
LIJST MET AFKORTINGEN...........................................................................................170
BIJLAGEN.........................................................................................................................180
Bijlage 1: De leden van het begeleidingscomité en
de bezochte bedrijven........................................................................................181
Bijlage 2: Vlarem I indelingslijst van de als hinderlijk beschouwde inrichtingen ............186
Bijlage 3: Wet- en regelgeving in Vlaanderen...................................................................187
Bijlage 4: Lozingsnormen buiten Vlaanderen....................................................................204
Bijlage 5: Evaluatie van de efficiëntie van zuiveringstechnieken voor
de behandeling van afvalwater..........................................................................206
Bijlage 6: Hoeveelheid en kwaliteit van water vereist in de verschillende processen van de
groente- en fruitverwerkende nijverheid...........................................................224
Bijlage 7: Berekening van de huidige afvalwatervervuiling en de afvalwatervervuiling na
toepassing van BBT ..........................................................................................231
Bijlage 8: Kostprijsberekening voor de zuivering van afvalwater.....................................239
Bijlage 9: Waterbalansschema’s ........................................................................................248
Bijlage 10: Schatting van het afvalwaterlozingsdebiet voor en na toepassing van BBT...257
Bijlage 11: Het MIOW + -model..........................................................................................262
Bijlage 12: De jaarrekeningen van de gemiddelde bedrijven uit de
groente- en fruitverwerkende nijverheid.........................................................267
Bijlage 13: Techniekbladen - deel 1 - deel 2 - deel 3 - deel 4 - deel 5 - deel 6...................271
4

TEN GELEIDE
In opdracht van de Vlaamse Regering is bij Vito, de Vlaamse Instelling voor Technologisch
Onderzoek, in 1995 een Vlaams kenniscentrum voor Beste Beschikbare
Technieken opgericht. Dit centrum, het BBT-kenniscentrum, heeft als taak informatie te
verspreiden over milieuvriendelijke technieken in bedrijven. Doelgroepen voor deze
informatie zijn enerzijds milieuverantwoordelijken in bedrijven en anderzijds de (lokale)
overheden. Deze uitgave kadert binnen de opdracht om de opgebouwde kennis zo ruim
mogelijk te verspreiden.
Milieuvriendelijke technieken zijn erop gericht de milieuschade die bedrijven veroorzaken
te beperken. Het kunnen technieken zijn om afvalwater en afgassen te zuiveren, afval te
verwerken of bodemvervuiling op te ruimen. Veel vaker betreft het echter
procesaanpassingen die de uitstoot van vervuilende stoffen beperken en het energie- en
grondstoffenverbruik reduceren.
Indien dergelijke technieken, in vergelijking met alle gelijkaardige technieken, beter scoren
op milieugebied, hun praktisch nut bewezen hebben bij bedrijven én indien ze bovendien
betaalbaar blijken, spreken we over Beste Beschikbare Technieken of BBT. De Vlaamse
milieuwetgeving verplicht bedrijven de BBT toe te passen, of althans aan normen te
voldoen die haalbaar zijn mits toepassing van de BBT. In bepaalde gevallen verleent de
Vlaamse overheid ook subsidies aan bedrijven als deze de BBT toepassen.
Er bestaan geen BBT die in alle bedrijven inzetbaar zijn. Afhankelijk van de aard van het
bedrijf bewijzen andere technieken hun nut. Bovendien is ook het bepalen welke techniek
nu een BBT is en welke niet, geen eenvoudige zaak. Om die reden is er gekozen om BBTstudies
per bedrijfstak, of per groep van gelijkaardige activiteiten, uit te werken. Daarbij
worden zoveel mogelijk relevante milieuvriendelijke technieken in kaart gebracht, waaruit
de BBT geselecteerd worden.
In deze boeken vindt u de geselecteerde BBT terug, samen met de onderbouwende
argumenten waarom ze geselecteerd zijn. Daarenboven worden telkens vergunningsvoorwaarden
gesuggereerd die, mits toepassing van de BBT, haalbaar zijn. De Vlaamse
Overheid kan deze gesuggereerde vergunningsvoorwaarden geheel of gedeeltelijk overnemen
in individuele vergunningsdossiers. Tevens bevatten de boeken achtergrondinformatie
die enerzijds ambtenaren toelaat de dagelijkse bedrijfspraktijk beter aan te
voelen en die anderzijds bedrijfsverantwoordelijken aangeeft wat de logica is achter de
milieuregelgeving. Ten slotte bevat dit werk ook een lijst van investeringen in milieuvriendelijke
technieken die in aanmerking komen voor ecologiesubsidies vanwege de
Vlaamse Overheid.
Deze boekdelen zijn het resultaat van een intensieve zoektocht in de literatuur, bezoeken
aan bedrijven, samenwerking met sectorexperts buiten Vito, het bevragen van leveranciers,
uitgebreide contacten met bedrijfsverantwoordelijken en ambtenaren, etc. Het formeel
kanaal voor overleg met overheid en bedrijven werd gevormd door een
begeleidingscomité. Het BBT-kenniscentrum vormt samen met het zusterproject “Energie
en Milieu Informatie Systeem (EMIS)” het project BBT/EMIS. EMIS verzorgt de
elektronische dataverspreiding van het BBT-kenniscentrum (www.emis.vito.be).
5

BBT/EMIS wordt gestuurd door de Vlaamse ministers voor Wetenschapsbeleid en voor
Milieu, de administraties Leefmilieu (AMINAL) en Economie (ANRE) en de instellingen
IWT, OVAM, VLM en VMM.
Technieken evolueren snel en deze evolutie stopt niet met de uitgave van dit werk. Toch
hopen we dat dit werk de volgende jaren zal bewijzen een belangrijke baken te zijn voor
bedrijven en overheid bij beslissingen over milieu-investeringen. Waardoor nogmaals
moge blijken dat het verenigen van milieuzorg en economische activiteit niet alleen
mogelijk, maar zelfs een absolute noodzaak is om het streefdoel van duurzame
ontwikkeling in praktijk te brengen.
Roger Dijkmans
Projectleider Vlaams kenniscentrum voor
Beste Beschikbare Technieken
6

SAMENVATTING
Het BBT-kenniscentrum is opgericht door de Vlaamse regering bij Vito en heeft tot taak
informatie over milieuvriendelijke technieken te inventariseren. Tevens moet het centrum
de Vlaamse overheid adviseren bij het concreet maken van het begrip Beste Beschikbare
Technieken (BBT) in de milieuvergunningsregelgeving en de eco-investeringssteun. Dit
document bevat zowel de geïnventariseerde informatie als het BBT-advies over de
milieutechnieken die aangewend worden in de groente- en fruitverwerkende nijverheid.
Op basis van de BBT worden:
- aan de Vlaamse overheid vergunningsvoorwaarden gesuggereerd alsook technieken
die in aanmerking komen voor ecologiesteun;
- aan de Vlaamse bedrijven richtlijnen aangeboden om de BBT in de praktijk te
brengen.
De bedrijfstak 'groente- en fruitverwerkende nijverheid' die in deze studie wordt behandeld
omvat volgende vijf deelsectoren: diepvriesgroentesector, groente- en fruitconservensector,
aardappelverwerkende sector, sector van de aardappelschillers die rechtstreeks leveren aan
de versmarkt en de groente- en fruitsappensector. De belangrijkste milieuproblemen in
deze sectoren situeren zich op het gebied van het watergebruik en de afvalwaterzuivering.
Er is systematisch BBT-informatie verzameld uit België en de omringende landen.
Uitgaande van deze informatie worden meer dan honderd BBT geformuleerd. Deze
aanbevolen BBT werden geselecteerd na een evaluatie van de technische en de
economische haalbaarheid. BBT voor afvalwaterzuivering zijn bijvoorbeeld:
- primaire en aërobe biologische zuivering (voor aardappelschilbedrijven die
rechtstreeks leveren aan de versmarkt);
- primaire zuivering, gevolgd door anaërobe en aërobe zuivering, inclusief nitrificatie /
denitrificatie / defosfatatie (voor diepvriesgroente-, groenteconserven-,
aardappelverwerkende en sappenbedrijven).
Op basis van de BBT blijken de sectorale normen voor lozing op oppervlaktewater
haalbaar en kunnen deze aangevuld worden met een norm van 25 - 50 mg/l voor totaal
fosfor. Een dergelijke zuivering komt voor een gemiddeld bedrijf ongeveer overeen met
een jaarlijkse globale kost van 15 tot 20 MBEF. Deze kost tast het weerstandsvermogen
niet onacceptabel aan. Voor kleine aardappelschilbedrijven lijken de sectorale normen
voor lozing op riool meer geschikt.
Waterbesparende maatregelen en intern hergebruik van waterstromen laten toe om
bijvoorbeeld bij diepvriesbedrijven het gebruik van hoogkwalitatief water (d.i.
boorputwater, leiding- of stadswater, of recuperatiewater van drinkwaterkwaliteit) te
beperken tot 2,6-5,1 m³/ton eindproduct, afhankelijk van het soort groente dat wordt
verwerkt. Er is een voorstel geformuleerd om veel van de BBT met betrekking tot
waterbesparing in aanmerking te laten komen voor ecologiesteun.
Indien alle bedrijven de BBT toepassen zal naar onze schatting het verbruik van
hoogkwalitatief water in de groente- en fruitverwerkende sector met 25-30 % afnemen en
zal er 70 % zwevende stof, 86 % COD en BOD, 73 % totaal stikstof en 66 % totaal fosfor
minder in het oppervlaktewater terechtkomen in vergelijking met de huidige situatie.
7

ABSTRACT
The Flemish Centre for Best Available Techniques (BAT centre) is an initiative of the
Flemish Region and Vito. The BAT centre collects and distributes information on
pollution prevention techniques. Moreover, it advises the Flemish authorities how to
translate this information to its environmental permit regulation and to the eco-investment
support policy. Central in this translation is the concept 'BAT'. BAT corresponds to the
techniques with the best overall environmental performance that can be introduced at a
reasonable cost. This document contains an overview of available information on the 'fruit
and vegetable processing industry'. Using BAT as guidance, the study proposes
- to the Flemish authorities: permit conditions and techniques for which investment
support may be offered because they are favourable to environmental benefit;
- to the Flemish companies: guidelines to implement the concept BAT.
The 'fruit and vegetable processing industry', as described in the study, contains the sectors
of 'frozen fruits and vegetables', 'canned fruits and vegetables', 'processed potatoes', 'peeled
potatoes' and 'fruit juices'. The most important environmental problems are the use of large
volumes of ground water and the production of wastewater polluted with organic carbon,
nitrogen and phosphorus.
Information on candidate BAT was mainly obtained from expertise present in Belgium and
the neighbouring countries. Over hundred different BAT were selected. The technical and
economical feasibility of these BAT was discussed. BAT on wastewater treatment are e.g.:
- primary and aerobic wastewater treatment for small potato peeling enterprises;
- primary, anaerobic and aerobic wastewater treatment, including nitrification /
denitrification / defosfatation for larger companies.
Based on the BAT it was concluded that the current Flemish wastewater discharge limits
on surface water are technologically and economically feasible. Additional discharge
limits for total phosphorus (25-50 mg/l) were suggested. Annual wastewater treatment
costs for an average enterprise were estimated to be 15-20 million BEF. For small potato
peeling companies, wastewater discharge into the sewers were found to be more
appropriate.
Water-saving measures and reuse of water may cause a 25-30 % decrease in the use of
ground water. Most of the water-saving BAT are recommended for governmental
investment support measures.
8

HOOFDSTUK 1: INLEIDING
1.1 De opdracht
Als referentiepunt ter bescherming van het milieu door de invloed van bedrijven of
bedrijfsactiviteiten op het milieu hanteert de Vlaamse overheid, het gebruik van de Beste
Beschikbare Technieken, of afgekort BBT. “Beste” in BBT wil zeggen: het beste wat
betreft milieubescherming. Hierbij moet het resultaat aanvaardbaar zijn voor de kwaliteit
van de lucht, het water en de bodem, het gebruik van energie en grondstoffen, de productie
van afval, geluid etc. “Beschikbare” doelt op de voorwaarde dat de technieken reeds in de
praktijk dienen te zijn toegepast en op de markt aangeboden. Tevens dienen de kosten
draagbaar te zijn voor bedrijven in de betrokken bedrijfstak en redelijk te zijn ten opzichte
van het resultaat. “Technieken” slaan zowel op technische als organisatorische
hulpmiddelen.
De Vlaamse overheid wil per bedrijfstak BBT-informatie verzamelen. Hiertoe heeft ze het
Kenniscentrum voor Beste Beschikbare Technieken (BBT-kenniscentrum) opgericht en
ondergebracht in de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek, of kortweg Vito.
1.2 Afbakening van de bedrijfstak
In deze studie wordt de bedrijfstak van de groente- en fruitverwerkende nijverheid
behandeld. Zowel de groente- en fruitverwerkende bedrijven (groente- en
fruitconserveringsbedrijven, diepvriesgroentebedrijven en fabrikanten van vruchten- en
groentesappen) als de aardappelschil- en aardappelverwerkende bedrijven vallen onder de
noemer ‘groente- en fruitverwerkende nijverheid’ (zie 2.1).
1.3 Afbakening van de milieuaspecten
Deze studie betreft emissies naar water, afval, lucht en bodem vanuit de
productieprocessen naar de omgeving van het bedrijf. Daarnaast komen eveneens
energieverbruik, geluids- en geurhinder aan bod.
Speciale aandacht gaat naar maatregelen ter beperking van het watergebruik, alsook de
mogelijkheden van waterhergebruik in het productieproces.
1.4 Werkmethode
De informatie werd ingezameld via literatuuronderzoek, bedrijfsbezoeken en overleg met
sectorverantwoordelijken (zie bijlage 1). Voor de sappensector werd een inventarisatiestudie
uitgevoerd door het studiebureau BECO.
De studie is begeleid door een begeleidingscomité, bestaande uit vertegenwoordigers van
de overheid en het bedrijfsleven (zie bijlage 1).
9

HOOFDSTUK 2: SECTORSTUDIE
2.1 Afbakening en omschrijving van de sector
De ‘Lijst van als hinderlijk beschouwde inrichtingen’, opgenomen in bijlage 1 1 van
Vlarem I, vormt het uitgangspunt voor de sectorafbakening. De bedrijven die als
economische activiteit het verwerken van groenten en fruit hebben, vallen onder rubriek
45.13 ‘Groenten en andere voedingsplanten, vruchten, granen of zaden’.
Voor deze BBT-studie wordt echter een beperking aangebracht: wat de rubriek 45.13 d)
betreft, worden enkel die inrichtingen beschouwd die groenten en andere voedingsplanten
voor menselijke consumptie behandelen.
De indeling in klassen van de inrichtingen wordt gekoppeld aan het geïnstalleerd
vermogen. Voor een precieze omschrijving van de rubrieken en de klasse-indeling wordt
verwezen naar bijlage 2.
De groenten- en fruitverwerkende nijverheid zoals beschouwd in deze studie, omvat dus:
* groente- en fruitverwerkende bedrijven (diepvries, conserven en sappen);
* aardappelschillers en aardappelverwerkende bedrijven.
2.1.1 Omschrijving van de bedrijfstak
De economische activiteit van het verwerken van fruit en groenten is ontstaan uit de
behoefte om een langere houdbaarheid van producten uit de land- en tuinbouw te
bewerkstelligen. Waar vroeger de gewassen van het veld veelal onmiddellijk bij de
verbruikers terechtkwamen, wordt nu met behulp van verduurzamingstechnieken de
houdbaarheid verlengd om aan de hedendaagse productie- en consumptiepatronen te
kunnen beantwoorden.
Binnen deze economische activiteit kunnen een aantal subsectoren onderscheiden worden.
Blik Bokaal Diepvries Sappen
Groenten X X X X
Fruit X X X X
Uiteraard kan één bedrijf in meerdere bedrijfstakken activiteiten hebben, zelfs op dezelfde
locatie. Voor elk type groente of fruit bestaat een specifieke markt waar verschillende
bedrijven met elkaar in concurrentie treden.
In wat volgt, worden drie subsectoren bekeken: de conservenindustrie (groenten en fruit in
blik en bokaal), de diepvriessector (diepgevroren groenten en fruit) en de sector van de
groente- en fruitsappen.
Naast de groente- en fruitverwerkers worden ook de aardappelschillers en –verwerkers in
deze studie opgenomen, conform de hogervermelde Vlarem I-indeling.
1 Lijst van als hinderlijk beschouwde inrichtingen tot vaststelling, overeenkomstig het bedoelde in artikel 3
van het decreet van 28 juni 1985 betreffende de milieuvergunning, bij welke van de drie klassen van
inrichtingen zij worden ingedeeld, naargelang van de graad waarin zij geacht worden belastend te zijn
voor de mens en het leefmilieu.
10

Er bestaan verschillende benaderingen om industriële activiteiten in te delen. Voor het
opmaken van (officiële) statistieken worden meestal de NACE-code en de meer recente
NACE-Bel code gehanteerd.
Bij de ‘oude’ NACE-indeling zijn deze activiteiten terug te vinden onder:
4. Andere be- en verwerkende industrieën
41/42 Voedings- en genotmiddelenindustrie
414 Groente- en fruitverwerkende industrie
414.0 Fruitconservenfabrikant (omvat ook fabrikanten van diepgevroren
fruit, van fruitsappen en -siropen, van jam, enz.)
414.1 Groenteconservenfabrikant (omvat ook fabrikanten van
diepgevroren groenten, groentesappen, enz.)
De ‘nieuwe’ NACE-Bel activiteitennomenclatuur 2 hanteert een andere indeling.
Opvallend daarbij is dat niet meer het onderscheid fruit-groenten als uitgangspunt wordt
genomen. De aardappelverwerkers, alsook de producenten van sappen, worden beide in
een aparte klasse opgenomen. Tevens wordt in deze nieuwe opsplitsing de productie van
diepgevroren groenten expliciet als een subklasse op zich beschouwd.
15. Vervaardiging van voedingsmiddelen en dranken
15.3 Verwerking en conservering van groenten en fruit
15.31 Verwerking en conservering van aardappelen
15.311 Verwerking en conservering van aardappelen
15.312 Productie van diepgevroren aardappelen
15.32 Vervaardiging van groente- en fruitsappen
15.33 Verwerking en conservering van groenten en fruit
15.331 Verwerking en conservering van groenten
15.332 Productie van diepgevroren groenten
15.333 Verwerking en conservering van fruit
Een aantal (geïntegreerde) aardappelschilbedrijven situeren zich in de praktijk echter
volgens de NACE-BEL-code in de landbouw (akkerbouw klasse 01.11) en de groothandel
(aardappelproducten subklasse 51.382) 3 . Het is dan ook erg moeilijk om een volledig beeld
van deze bedrijfstak te schetsen.
2.1.2 Plaats van de bedrijven in de bedrijfskolom
In figuur 2.1 worden de bedrijven die groenten en fruit verwerken, alsook de
aardappelverwerkers gesitueerd binnen de bedrijfskolom. Daarmee wordt de fysische
goederenstroom bij deze economische activiteiten voorgesteld.
2 De NACE-Bel code is de Belgische versie van de NACE Rev.1-code die door het Bureau voor de
statistiek van de Europese Gemeenschap (Eurostat) werd opgesteld om de industriële activiteiten logisch
te ordenen.
3 Bron: Presti-document ‘Preventie en milieuzorg in het aardappelschilbedrijf’ (1996)
11

a Groenten- en fruit
De productie van groenten en fruit gebeurt in hoofdzaak door contracttelers 4 , die in de
meeste gevallen gecontroleerd worden door de groente- en fruitverwerkende nijverheid
zelf. De afname via de veiling wordt eerder als een alternatief in noodsituaties beschouwd.
De (groente)wasserijen behandelen de groenten voor, dit wil zeggen dat zij instaan voor
een eerste wassing en eventueel ook voor het versnijden. De stippellijn in de figuur geeft
aan dat deze tussenstap slechts in bepaalde gevallen voorkomt. In de meeste gevallen
gebeurt die eerste voorbehandeling bij de telers of zijn de groenteverwerkers dermate
verticaal geïntegreerd dat ze de voorbehandeling zelf uitvoeren.
De groenteverwerkende bedrijven kopen dus ofwel voorbehandelde groenten aan ofwel
gaan ze de bij de telers aangekochte groenten zelf voorbehandelen; daarna volgt een reeks
processen om te komen tot langer houdbare eindproducten. Welke processen precies
voorkomen, is uiteraard afhankelijk van het soort groente / fruit; in hoofdstuk 3 wordt de
procesbeschrijving uitvoerig toegelicht.
De verwerkte groenten en fruit bereiken via diverse distributiekanalen de consumenten.
Een deel gaat naar de groothandel die via 'retailing' (= distributie) de producten tot bij de
consument brengt. Die 'retailing' (warenhuizen, superettes, kruideniers,…) op zich vormt
ook een belangrijk direct afzetpunt voor de verwerkers. Daarnaast is er nog een specifieke
klantengroep ('catering') die in de figuur als ‘herverpakkers’ staan aangegeven. Een
voorbeeld hiervan zijn de grote voedingsmiddelenconcerns die kant-en-klare maaltijden op
de markt brengen en daarvoor consumptieklare groenten afnemen.
Uiteindelijk bereiken de verwerkte groenten en fruit via deze distributiekanalen de
eindconsumenten. Daarbij wordt nog het onderscheid aangebracht tussen het ‘particulier’
eindverbruik (huishoudens) en het ‘groot’verbruik in scholen, ziekenhuizen e.d. Dit
klantensegment neemt ook rechtstreeks van de verwerkers af.
Uit cijfers van de federatie (VEGEBE) blijkt dat ca. 30% door de retailers wordt
afgenomen en ca. 55% door het ‘catering’-segment (b.v. horeca).
b Aardappelverwerkers
De bedrijfskolom van de aardappelverwerking is analoog aan die van de fruit /
groenteverwerking. Het aardappelschillen vindt niet alleen plaats in het
aardappelschilbedrijf (hoofdactiviteit), maar ook in het aardappelverwerkend bedrijf
tijdens de voorbehandelingsstap en zelfs bij de landbouwer 5 .
De federatie (BELGAPOM) schat dat 'retailing' voor ca. 40% en 'catering' voor ca. 50%
van de afname instaat.
4 Bij contractproductie sluiten de producenten (van b.v. landbouwproducten) met hun afnemers een
contract af, waarin afspraken omtrent de afzet van de eindproducten en eventueel de toelevering van
producten en diensten (b.v. grondstoffen, teeltzorgen, …) worden vastgelegd.
5 Bron: Presti-document ‘Preventie en milieuzorg in het aardappelschilbedrijf’
12

Figuur 2.1: Bedrijfskolom van de verwerkers van groenten en fruit

2.2 Socio-economische kenmerken van de sector
In onderstaande paragrafen wordt getracht een algemeen socio-economisch beeld van de
globale sector van groente- en fruitverwerking te schetsen; daarna wordt de economische
situatie van de bedrijfstakken binnen deze sector afzonderlijk bekeken (diepvries, conserven,
aardappelen en sappen).
2.2.1 Aantal en omvang van de bedrijven
a Algemeen
Figuur 2.2 geeft de evolutie van het aantal Vlaamse bedrijven in de sector weer, op basis van
de BTW-statistieken van het NIS 6 voor de Nace-rubriek ‘414 Groente- en fruitverwerkende
industrie’. Hieruit blijkt dat, na een gevoelige toename eind jaren ’80, het aantal verwerkers
de laatste jaren stagneert.
85
80
75
70
65
60
55
50
Figuur 2.2: Evolutie van het aantal bedrijven in Vlaanderen
Bron: BTW-statistieken, NIS
In onderstaande tabel wordt het aantal werkgevers 7 weergegeven zoals die uit de RSZstatistieken
8 van 1996 naar voor komen.
6
Het Nationaal Instituut voor de Statistiek (NIS) groepeert de gegevens uit de BTW-statistieken per regio nog
steeds op basis van ‘oude’ NACE-indeling. Om deze statistieken correct te interpreteren moet aangegeven
worden dat de BTW-aangifte per onderneming gebeurt en niet per vestiging. Een onderneming met
vestigingen in meer dan één gewest geeft dus het geheel van haar activiteiten aan in het gewest waar haar
maatschappelijke zetel gevestigd is.
7
De werkgever wordt gekenmerkt door zijn (hoofd)activiteit en de geografische ligging van zijn
(voornaamste) bedrijfszetel.
8
De statistieken van de Rijksdienst voor de Sociale Zekerheid (RSZ) zijn wel reeds opgemaakt volgens de
NACE-Bel code.

Tabel 2.1: Aantal bedrijven, opgesplitst per klasse
NACE-Bel Omschrijving Vlaan- Wallonië Brussel België
Code
deren
15.31 Verwerking en conservering
van aardappelen
23 5 0 28
15.32 Vervaardiging van groenteen
fruitsappen
6 2 2 10
15.33 Verwerking en conservering
van groenten en fruit
54 10 1 65
Bron: RSZ-Statistieken 1996, NIS
Het is meteen duidelijk dat de economische activiteit in de groente- en fruitverwerkende
sector zich hoofdzakelijk in Vlaanderen ontplooit. Ook Wallonië heeft nog activiteiten in deze
sector, Brussel speelt bijna niet mee.
b De Vlaamse groente-, fruit- en aardappelverwerkers
Onderstaande tabel geeft de omvang van de Vlaamse bedrijven weer door het opsplitsen van
de bedrijven naar het aantal werknemers.
Aantal werknemers
Tabel 2.2: Omvang van de bedrijven
Aardappelen
Nace-Bel
15.31
Sappen
Nace-Bel
15.32
Groenten en fruit
Nace-Bel
15.33
1-4 12 2 17
5-9 3 2 5
10-19 1 0 4
20-49 2 0 9
50-99 2 0 11
100-199 2 2 5
200-499 0 0 3
>500 1 0 0
Totaal 23 6 54
Bron: RSZ-Statistieken 1996, NIS
De tabel toont aan dat vooral kleine en middelgrote ondernemingen in de sector actief zijn. In
de aardappelsector tellen de helft van de bedrijven opgenomen in deze statistiek minder dan
vijf werknemers (vooral conserveringsbedrijven), er is echter ook één grote onderneming met
meer dan 500 werknemers (aardappelverwerker). In de groenteverwerking is het aantal
bedrijven met minder dan vijf werknemers beperkt tot een derde, de echte verwerkers
(diepvries en conserven) zijn typisch middelgrote bedrijven.

2.2.2 Tewerkstelling
Onderstaande figuur belicht de evolutie van de tewerkstelling binnen de sector. De gegevens
zijn afkomstig van de productiestatistieken van het NIS 9 voor de Nace-Bel rubriek ’15.3
Verwerking en conservering van groenten en fruit’.
5000
4000
3000
2000
1000
0
1994 1995 1996 1997
Arbeiders
Bedienden
Figuur 2.3: Evolutie van de Tewerkstelling
Bron: Industriële Statistieken, NIS
Uit deze figuur kan enerzijds afgeleid worden dat de totale tewerkstelling 10 de voorbije jaren
is toegenomen en anderzijds dat het aantal bedienden sneller groeit in vergelijking met het
aantal arbeiders (per bediende waren er in 1994 nog 4,3 arbeiders, in 1997 slechts 3,8). Dit
kan duiden op een verhoogde kapitaalsintensiteit van de sector. De totale tewerkstelling in
1997 bedroeg 5.831 mensen (4.606 arbeiders en 1.225 bedienden).
9 De Industriële Statistieken worden verzameld en verwerkt door het NIS, op basis van de NACE-Bel code.
10 In de betrokken bedrijven zijn een groot aantal Franse werknemers tewerkgesteld.
16

2.2.3 Evolutie van de omzet en de investeringen
In figuur 2.4 worden twee belangrijke parameters bijeen gebracht die een beeld geven van de
evolutie van de globale sector: de omzet en de investeringen. De omzet is het voorbije
decennium bijna verdubbeld (ca. 38 mia. in 1997 t.o.v. ca. 22 mia. in 1987) terwijl de
investeringen minder sterk zijn toegenomen. De nominale cijfers werden gecorrigeerd voor
inflatie met 1985 als basisjaar.
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Figuur 2.4: Evolutie van de omzet en de investeringen
(in miljard BEF, reële termen met basisjaar 1985)
Bron: BTW-statistieken NIS
Tevens wordt in onderstaand diagram de verdeling weergegeven van de geleverde waarde
over de drie klassen van de Nace-Bel rubriek 15.3 (aardappelen, sappen, groenten / fruit). De
gegevens zijn afkomstig van de industriële statistieken van het NIS voor 1997 en hebben
betrekking op gans België.
36%
11%
53%
Figuur 2.5: Verdeling geleverde waarde 1997
Bron: Industriële statistieken NIS, juni 1998
2
1
0
Groenten en fruit
Sappen
Aardappelen
Omzet
Investeringen

2.3 Producenten van diepvriesgroenten
In de vorige paragraaf werd een algemeen socio-economisch beeld geschetst van de sector
voor de verwerking van groenten en fruit. In de onderstaande paragrafen wordt een analyse
gemaakt van de draagkracht van de verschillende subsectoren binnen de globale bedrijfstak.
Achtereenvolgens komen de producenten van diepvriesgroenten, de conservenfabricanten, de
aardappelverwerkers, aardappelschillers en de producenten van groenten- en fruitsappen aan
bod.
Voor elke subsector wordt getracht een beeld te geven van de economische gezondheid.
Algemeen wordt die gezondheid of de aantrekkelijkheid (‘attractiveness’) van een bedrijfstak
bepaald door twee factoren: enerzijds de evolutie van de bedrijfstak en anderzijds de felheid
van concurrentie. Daarnaast wordt voor elke subsector het eerste luik van de MIOW + -analyse
uitgewerkt, met name de inschatting van het weerstandsvermogen vóór milieu-investeringen.
De eerste behandelde subsector is deze van de diepvriesgroenten.
2.3.1 Evolutie van de bedrijfstak
De evolutie van de diepvriessector kan ingeschat worden door drie factoren te onderzoeken:
trends aan de vraagzijde, aan de aanbodzijde en in regulering.
• Vraagfactoren
- algemeen: de vraag naar diepvriesgroenten neemt nog steeds toe, maar minder snel
dan de voorbije jaren;
- groeiende nood aan snel bereidbare voedingswaren bij de consument;
- doorbraak gebruik van diepvriezers en microgolfoven 11 stimuleert consumptie van
diepvriesgroenten;
- conservenverpakking ligt minder goed in de markt bij de moderne consument;
- exportmogelijkheden:
* relatief lage transportkosten
* homogene klantenbehoeften, gelijkaardig productassortiment in verschillende
landen.
• Aanbodfactoren
- unieke cluster van agro-bedrijven rond Ardooie en Staden (West-Vlaanderen):
ontstaan in de jaren ’70, uitgegroeid tot het wereldcentrum voor de verwerking van
diepvriesgroenten;
- jonge, dynamische groeisector;
- technologische complexiteit neemt toe en maakt de sector kapitaalintensief;
- steeds meer exportgericht (>90%);
- toenemende concurrentiedruk vanuit het buitenland;
- groeipijnen van familiebedrijven.
• Regulering
- grondwaterproblematiek;
- slibproblematiek;
- tekort aan bedrijfsterreinen in Vlaanderen verhindert uitbreiding;
- steeds strengere milieu- en veiligheidseisen.
11 Bron: Verbist, S. et al. (1994)
18

Conclusie:
De sector van de diepvriesgroenten evolueert in de gunstige zin, enerzijds doordat het
segment nog groeit in een mature bedrijfstak en anderzijds ook doordat de structuur aan de
aanbodzijde stilaan vastligt. Wel wordt de sector voor een stuk geremd in de ontwikkeling
door reguleringsfactoren.
2.3.2 Bronnen van concurrentie
Naast de evolutie van de bedrijfstak wordt de ‘aantrekkelijkheid’ ervan mee bepaald door de
felheid van concurrentie. Deze wordt beïnvloed door vijf bronnen.
Vooreerst speelt de interne concurrentie, daarnaast is er de macht van de leveranciers en van
de afnemers (i.e. de externe concurrentie) en tenslotte is er de dreiging van substituten en van
nieuwe toetreders (potentiële concurrentie). In wat volgt, wordt de invloed van deze vijf
concurrentiebronnen onderzocht.
a Interne concurrentie
Met de productie van ca. 550 000 ton per jaar is België (Vlaanderen) koploper in Europa: in
1997 werd het marktaandeel geschat op 25%. Andere belangrijke producenten zijn Groot-
Brittannië, Frankrijk en Spanje.
De unieke cluster van agro-bedrijven rond Ardooie en Staden bestaat vooral uit
familiebedrijven, gegroeid uit landbouwactiviteiten.
Het assortiment van deze sector is erg divers (erwten, schorseneren, spruiten, …); een aantal
bedrijven biedt een ruim assortiment aan, een aantal anderen hebben gekozen om zich in
bepaalde niches te specialiseren. Uiteraard kan de productie van de Vlaamse
diepvriesbedrijven de thuisvraag volledig dekken; meer dan 90% van de productie is bestemd
voor export (vooral onze buurlanden).
De Franse voedingsgroep Bonduelle vormt het buitenbeentje van de tabel: enerzijds omdat dit
geen familiebedrijf meer is (in 1998 kwam er zelfs een beursintroductie in Frankrijk) en
anderzijds omdat ze actief zijn zowel in de subsector diepvries als in de conserven.
Tabel 2.5: Overzicht van de diepvriesbedrijven
Naam Vestigingsplaats
Omzet
(mio BEF,
1996)
Tewerkstelling
(1996)
Ardovries Ardooie 3.495 294
Begro Ardooie 640 65
Dejaeghere Langemark n.g. n.g.
Dicogel Staden 723 44
d’Arta Ardooie 1.339 94
Homifreez Ardooie 395 30
Horafrost Staden 1.511 75
Pasfrost Passendale 624 28
Pinguin Staden / Langemark 2137 191
Unifrost Koolskamp 1.593 148
Westfro Staden 1.203 94
Bonduelle N.E. Kortemark 2.534 267
Bron: Balanscentrale van de NBB, gegevens voor 1996

In onderstaande tabel worden een aantal factoren die de felheid van de interne concurrentie
bepalen, bekeken voor de diepvriessector.
Determinant Diepvriessector
Concentratie
(hogere concentratie vermindert de
concurrentie)
Kostenstructuur
(hoge vaste kosten leiden tot
prijsconcurrentie)
Capaciteit
(overcapaciteit verstoort marktevenwicht)
Uittredingsdrempels
(hoge drempels verhinderen herstructurering
bedrijfstak)
Samenwerking
(grotere samenwerking verlaagt
concurrentie)
Onzekerheid
(hoge onzekerheid verscherpt de
concurrentie)
hoge concentratie bedrijven, internationale
afzetmarkt
hoge vaste kosten (investeringen)
⇒ prijsconcurrentie
geen overcapaciteit
hoog: zware investeringen (kapitaalintensief)
weinig echte samenwerking, wel goede
verstandhouding 12
relatief hoog (technologie nog volop in
ontwikkeling)
Conclusie:
De intensiteit van de interne concurrentie is eerder laag te noemen, daar een beperkt aantal
ondernemingen concurreren in een groeimarkt. Wel creëert de toegenomen complexiteit van
de technologie onzekerheid, wat op termijn kan leiden tot een verdere structurering van de
sector (b.v. overnames, fusies).
b Macht van de Leveranciers
• Leveranciers van grondstoffen
De aanvoer van de te verwerken groenten gebeurt hoofdzakelijk door Vlaamse landbouwers,
enkel die soorten die hier niet worden geteeld, worden ingevoerd (b.v. paprika’s). In de
meeste gevallen zijn de verwerkers dermate achterwaarts verticaal geïntegreerd dat ze de
productie van de groenten volledig in eigen beheer hebben. Dit verhoogt de
controleerbaarheid van het ganse productieproces, werkt efficiëntieverhogend en garandeert
de kwaliteit van de aanvoer.
• Leveranciers van ‘equipment’
De machines worden geleverd door internationale leveranciers die zich differentiëren op basis
van merknaam en service. Door het samenwerken van de verwerkers met deze leveranciers
kan ‘op maat’ gewerkt worden. Dit leidt tot win-win situaties waar beide partijen hun
voordeel kunnen uithalen.
Conclusie:
12
cf. gemeenschappelijke belangen worden verdedigd door het Verbond van Groenteverwerkende Bedrijven
(VEGEBE)
20

Door de vergaande integratie is de macht van de grondstoffenleveranciers gering, ook de
macht van de leveranciers van ‘equipment’ is beperkt.
c Macht van de Afnemers
De directe afnemers van de diepvriesbedrijven zijn de distributeurs (groothandel, retail,
catering) die het product tot bij de eindconsument brengen. Hun macht is relatief groot:
- afname van grote hoeveelheden;
- kunnen vrij gemakkelijk overschakelen naar een andere leverancier en dus de
verwerkers tegen mekaar uitspelen, wat leidt tot prijsconcurrentie;
- grote distributeurs willen, naast de merknamen, ook uitpakken met goedkoop aanbod
(cf. de eigen ‘private labels’);
- eisen een ‘op maat’ behandeling.
d Dreiging van Substituten
De onmiddellijke substituten voor diepvriesgroenten zijn de groenten in blik en bokaal, en de
verse groenten. Maar ook het overschakelen op andere voedingsmiddelen dan groenten vormt
een potentiële bedreiging op langere termijn.
Uit de bespreking van de vraagfactoren werd duidelijk dat de markt voor diepvriesgroenten
gunstig evolueert in vergelijking met de (onmiddellijke) substituten. Met andere woorden: de
dreiging van substituten is gering.
e Dreiging van Nieuwkomers
Een relatief jonge, dynamische sector met groeiende vraag kan aantrekkelijk zijn voor
nieuwkomers. De bestaande bedrijven kunnen echter genieten van hoge structurele
toetredingsdrempels waardoor potentiële toetreders worden afgeschrikt:
- hoge investeringen;
- specifieke know-how nodig;
- voldoende capaciteit;
- toegang tot distributiekanalen
- leer- en ervaringscurve.
Conclusie:
De concurrentiedruk binnen de diepvriessector is hoofdzakelijk te wijten aan de toenemende
macht van de afnemers. Ook de interne concurrentie drukt op de winstgevendheid, de andere
bronnen van concurrentie zijn voor deze sector niet determinerend.
2.3.3 MIOW+ analyse
a Opzet van het model
In de definitie van BBT is duidelijk aangegeven dat de voorgestelde maatregelen haalbaar
moeten zijn voor een goed beheerd, 'gemiddeld’ bedrijf uit de sector. Om die haalbaarheid te
toetsen maakt het BBT-kenniscentrum gebruik van het Nederlandse MIOW + -model 13 .
Dit (eenvoudig) model laat toe de bedrijfseconomische gevolgen van een pakket milieuinvesteringen
objectief in te schatten, voor een individuele onderneming. Om het model toe te
passen op sectorniveau, wordt getracht een ‘gemiddeld bedrijf’ voor de bestudeerde sector te
bepalen.
13 Het MIOW + -model is de opvolger van het MIOW-model dat in 1986 door het Instituut voor
Milieuvraagstukken (IvM) van de Vrije Universiteit van Amsterdam ontwikkeld werd. Het MIOW + -model
kwam tot stand in 1995, in opdracht van de Nederlandse Provincies en het RIZA.

In eerste instantie wordt voor dat ‘gemiddeld bedrijf’ het weerstandsvermogen W1 berekend,
dit is het weerstandsvermogen van het bedrijf zonder dat er sprake is van extra milieuinvesteringen.
Daarna wordt het weerstandsvermogen opnieuw berekend indien die milieuinvesteringen
wel uitgevoerd moeten worden (W2). Daarbij wordt rekening gehouden met
zowel de marksituatie (M) als de druk van de internationale omgeving (IO).
Voor een uitvoerige beschrijving van het MIOW + -model wordt verwezen naar bijlage 11.
In dit hoofdstuk wordt enkel de waarde van W1 bepaald, om de huidige draagkracht van de
bedrijfstak te beoordelen. Verder in deze studie (zie hoofdstuk 7) wordt dan, aan de hand van
de geschatte kostprijs van de voorgestelde investeringen, deze draagkracht na de milieuinvesteringen
berekend en beoordeeld.
Het weerstandsvermogen W1 is een gewogen gemiddelde van een aantal interne en externe
kengetallen, die in bijlage 11 in detail worden beschreven. Door de score van W1 te
vergelijken met de kritische grenzen van het model, kan de bedrijfstak ingedeeld worden in de
veilige, de onzekere of de onveilige zone.
b Het weerstandsvermogen van de producenten van diepvriesgroenten
Bij het bepalen van W1, het weerstandsvermogen vóór de investeringen, wordt uitgegaan van
de jaarrekening van een ‘gemiddelde onderneming’. Om deze te definiëren, gebruikt het
BBT-kenniscentrum een eigen methodiek.
Bij de Balanscentrale van de Nationale Bank van België (NBB) werden de jaarrekeningen
opgevraagd van alle producenten van diepvriesgroenten. Uiteindelijk konden van tien
bedrijven de gegevens verzameld worden, dit voor 1995 en 1996. De balans en de
resultatenrekening van de ‘gemiddelde onderneming’ werd dan bekomen door voor elke
rubriek het rekenkundig gemiddelde te nemen van de 10 bedrijven (zie bijlage 12).
Het MIOW + -model berekent het weerstandsvermogen op korte termijn (i.e. de
liquiditeitspositie) en op lange termijn (i.e. solvabiliteit + rendabiliteit).
Onderstaande tabel vat de resultaten samen van deze eerste stap in de MIOW + -analyse voor
de producenten van diepvriesgroenten.
Tabel 2.6: Het weerstandsvermogen vóór milieu-investeringen van de diepvriessector
Korte Termijn
(liquiditeit)
Lange Termijn
(solvabiliteit, rendabiliteit)
1995 1996
3,00
veilig
3,11
veilig
3,00
veilig
2,56
veilig
Uit de resultaten blijkt dat de financiële situatie van de producenten van diepvriesgroenten als
‘veilig’ kan bestempeld worden, al liggen de scores dicht bij de ‘onzekere’ zone. Vooral de
winstmarges blijken in deze sector onder druk te staan.
2.3.4 Conclusie
De producenten van diepvriesgroenten vormen een gezonde bedrijfstak, met een stevige
draagkracht. Het betreft een kapitaalintensieve sector waar zware investeringen nodig zijn om
de technologische evoluties te kunnen bijbenen en te blijven voldoen aan de eisen van zowel
de overheid, als de afnemers. Die investeringslast drukt op de winstgevendheid, maar opent
perspectieven voor de langere termijn.
22

2.4 De conservensector (blik en bokaal)
2.4.1 Evolutie van de bedrijfstak
• Vraagfactoren
- algemeen: stagnerende vraag;
- bepaalde niches met hogere marges worden aantrekkelijk (b.v. maïs), ‘traditionele’
markten (erwten, bonen, wortelen) krimpen;
- gewijzigde consumentenbehoeftes (cf. bespreking diepvriessector) in het nadeel van
de conservenindustrie: blik en ook bokaal zijn ‘out’.
• Aanbodfactoren
- algemeen: ‘traditionele’, mature bedrijfstak;
- duidelijke concentratietendens, ‘shake-out’ van kleinere, niet-rendabele bedrijven;
- tendens naar schaalvergroting;
- exportgericht;
- toenemende concurrentiedruk vanuit het buitenland.
• Regulering
- vergelijkbaar met diepvriessector.
Conclusie:
Het succes van de producenten van diepvriesgroenten gaat voor een stuk ten koste van de
‘traditionele’ groenteconservensector 14 .
14 Bron: Presti-document ‘Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende industrie’ (1996)

2.4.2 Bronnen van concurrentie
a Interne concurrentie
Na een grondige herstructurering van de sector de voorbije jaren, blijven nog slechts enkele
(grote) bedrijven actief in het conservensegment.
Tabel 2.7: Overzicht van de conservenbedrijven
Naam Vestigingsplaats
Omzet
(in mio.
BEF,
1996
Tewerkstelling
(1996)
La Corbeille groep Westmeerbeek
1.351 111
La Corbeille 498
La Corbeille Industrie
386
Scana Noliko Bree 2.462 112
Picolo – Van De Poel Stabroek 932 89
Bonduelle N.E. Kortemark 2.534 267
Bron: Balanscentrale NBB, gegevens voor 1996
Ook de verwerking van fruit in blik en bokaal gebeurt voornamelijk in deze geïntegreerde
bedrijven. In Wallonië is er echter één bedrijf dat enkel fruit verwerkt tot compot.
Determinant Conservensector
Concentratie
(hogere concentratie vermindert de
concurrentie)
Kostenstructuur
(hoge vaste kosten leiden tot
prijsconcurrentie)
Capaciteit
(overcapaciteit verstoort marktevenwicht)
Uittredingsdrempels
(hoge drempels verhinderen herstructurering
bedrijfstak)
Samenwerking
(grotere samenwerking verlaagt
concurrentie)
Onzekerheid
(hoge onzekerheid verscherpt de
concurrentie)
zeer hoge concentratie bedrijven,
internationale afzetmarkt
hoge vaste kosten (investeringen)
⇒ prijsconcurrentie
overcapaciteit (door krimpende vraag)
hoog (zware investeringen);
uittreding veelal door overnames en fusies
goede verstandhouding
technologische complexiteit neemt toe
Conclusie:
De interne concurrentie is scherper bij de conservensector door de overcapaciteit en de
onzekerheid omtrent technologische ontwikkelingen.
24

Macht van de Leveranciers
• Leveranciers van grondstoffen: cf. diepvriessector
• Leveranciers van ’equipment’: cf. diepvriessector
c Macht van de Afnemers
Grote macht van de afnemers:
- stellen specifieke producteisen (cf. leveren zelf eigen verpakkingsmateriaal!),
waardoor verwerkers meer en meer op vraag van de klant moeten produceren;
- omwille van overcapaciteit en gestandaardiseerd product kunnen afnemers relatief
gemakkelijk en snel overschakelen naar concurrenten;
- prijsconcurrentie;
- hogere kwaliteitseisen (ook voor ‘private labels’ !).
d Dreiging van Substituten
Zoals uit de analyse van de diepvriessector naar voor kwam, gaat de expansie van die sector
ten koste van de meer ‘traditionele’ conservenindustrie.
e Dreiging van Nieuwkomers
De dreiging van nieuwe toetreders in Vlaanderen is gering, daar de sector matuur is en er
hoge toetredingsdrempels (vergelijkbaar met de diepvriessector) bestaan.
Conclusie:
Ook bij de conservenindustrie ligt het zwaartepunt van de concurrentiedruk bij de afnemers
die steeds én lage prijzen én kwaliteit én service verwachten.
2.4.3 MIOW+ analyse
Voor een beschrijving van de gebruikte methode, kan verwezen worden naar de producenten
van diepvriesgroenten. Voor de conservenindustrie werden de jaarrekeningen van drie
ondernemingen als basis gebruikt (zie bijlage 12).
Tabel 2.7: Het weerstandsvermogen vóór milieu-investeringen van de conservensector
Korte Termijn
(liquiditeit)
Lange Termijn
(solvabiliteit, rendabiliteit)
1995 1996
2,67 2,67
veilig veilig
2,56 2,56
veilig veilig
Uit de resultaten blijkt dat de scores zich weliswaar in het veilig gebied bevinden, maar dat de
financiële situatie niet schitterend is. In vergelijking met de diepvriessector doet de
conservensector het minder goed. Vooral de winstmarge en het rendement op het totaal
vermogen staan zwaar onder druk.
2.4.4 Conclusie
Door fusies, overnames en stopzettingen zijn nog slechts enkele bedrijven actief in de
conservensector. Het zijn (middel)grote ondernemingen, die niet blaken van gezondheid en
een beperktere draagkracht hebben. Door de toenemende macht van de distributeurs, de
noodzakelijke investeringen in hoogtechnologische machines, de internationale concurrentie

en de krimpende vraag voor heel wat producten, zijn de winstmarges in deze sector klein
geworden.
2.5 Aardappelverwerkers
Binnen de aardappelsector kunnen een aantal subsectoren onderscheiden worden: de telers, de
handelaars, de schilbedrijven en de verwerkers. De sector situeert zich met andere woorden
op het grensvlak van de landbouw, handel en voedingsindustrie, wat het nauwkeurig in kaart
brengen ervan erg moeilijk maakt. Daarenboven bestaan een aantal geïntegreerde bedrijven
die bijvoorbeeld zelf schillen, snijden, bakken, afkoelen en invriezen.
Ondanks deze praktische moeilijkheden wordt in onderstaande analyse een poging gedaan om
enkele kenmerken van de aardappelverwerkers op te lijsten.
2.5.1 Evolutie van de bedrijfstak
• Vraagfactoren
- toenemende vraag naar nieuwe producten met hogere toegevoegde waarde;
- groeiende vraag naar diepvriesproducten in het algemeen (cf. diepvriesgroenten).
• Aanbodfactoren
- producten: aardappelbereidingen met toegevoegde waarde;
- relatief jonge groeisector;
- grotere, geïntegreerde bedrijven, meer en meer in buitenlandse handen;
- exportgericht, internationale merknamen.
• Regulering
cf. diepvriessector
2.5.2 Bronnen van concurrentie
a Interne concurrentie
De aardappelverwerkers zijn grotere, geïntegreerde bedrijven. Zij leveren producten met een
hogere toegevoegde waarde en hogere winstmarges. De concurrentiestrijd gebeurt op
Europese schaal.
b Macht van de Leveranciers
- hoofdzakelijk contractteelt, grote verwerkers controleren de aanvoer van de aardappelen;
- leveranciers van ‘equipment’: internationale bedrijven met gevestigde merknamen. De
grotere verwerkers kunnen voldoende middelen besteden aan de aankoop van hun
uitrusting.
c Macht van de Afnemers
Relatief grote macht van grote distributeurs die zorgen voor verspreiding naar de
eindconsument (cf. diepvries/conserven).
d Dreiging van substituten
De aardappelconsumptie wordt voor een stuk verdrongen door de opkomst van rijst, pasta en
graanproducten.
26

e Dreiging van nieuwe toetreders
Hoge toetredingsdrempels (investeringen, toegang tot distributiekanalen,…) maken de sector
onaantrekkelijk voor potentiële nieuwkomers.
Conclusie:
Voor de aardappelverwerkers is de concurrentiële omgeving best vergelijkbaar met die van de
producenten van diepvriesgroenten: grote, moderne bedrijven die investeren in
hoogtechnologische machines om mee te kunnen spelen in de globaliserende markt.
2.5.3 MIOW+ analyse
Voor de aardappelverwerkers werden de jaarrekeningen (volgens volledig schema) van 8
bedrijven gebruikt (zie bijlage 12).
Tabel 2.8: Het weerstandsvermogen vóór milieu-investeringen van de aardappelverwerkers
Korte Termijn
(liquiditeit)
Lange Termijn
(solvabiliteit, rendabiliteit)
1995 1996
2,00
onzeker
3,94
veilig
2,67
veilig
3,72
veilig
De onderzochte aardappelverwerkers worden gekenmerkt door een zwakke liquiditeit; het
weerstandsvermogen op langere termijn daarentegen vormt geen enkel probleem.
2.5.4 Conclusie
De aardappelverwerkers zijn op velerlei gebied te vergelijken met de diepvriessector.

2.6 Aardappelschillers
Ondanks de praktische moeilijkheden, zoals beschreven in paragraaf 2.5, wordt in
onderstaande analyse een poging gedaan om enkele kenmerken van de
aardappelschilbedrijven op te lijsten. De gegevens zijn afkomstig van het Presti-document 15
en van een beperkte enquête die de federatie Belgapom organiseerde in het kader van de
BBT-studie (1998).
2.6.1 Evolutie van de bedrijfstak
• Vraagfactoren
- aardappelproductie: aardappelareaal toegenomen, ook in de toekomst nog lichte
stijging; productie per ha stijgend;
- voor bepaalde segmenten (vb. scholen, toeristische centra): seizoensgebonden activiteit;
- wijzigend consumptiepatroon in het voordeel van substituten (o.a. pasta’s);
- lokale afzet, toenemend belang van exportmogelijkheden;
- cf. beperkte enquête Belgapom: verwachting dat de omzetstijging van de voorbije jaren
zich zal doorzetten.
• Aanbodfactoren
- aanvoer afhankelijk van de oogst (klimatologische omstandigheden);
- een jaar van hoge productie wordt typisch gevolgd door een lage marktprijs;
- professionalisering van de sector zal op termijn voor een ‘shake-out’ zorgen.
• Regulering
De steeds strengere eisen op gebied van hygiëne en milieu spelen in het voordeel van
bedrijven die ‘in de schemerzone’ werken.
2.6.2 Bronnen van concurrentie
a Interne concurrentie
- schilbedrijven zijn typisch kleine ondernemingen, vaak met minder dan vijf werknemers;
in het Presti-rapport wordt het aantal geschat op 120 schillers, die instaan voor de
verwerking van zowat 75.000 ton aardappelen;
- lage uittredingsdrempels;
- arbeidsintensieve sector;
- kleine winstmarges.
b Macht van de Leveranciers
- schilbedrijven kopen een groot deel van hun grondstof (de aardappelen) op de vrije markt.
Daardoor krijgt de aardappel een speculatief karakter en kunnen de prijzen sterk
schommelen (in tegenstelling tot de groente- en aardappelverwerkers waar vooral gewerkt
wordt met contractteelt);
- de aanvoer komt in hoofdzaak van binnenlandse productie, heel wat schillers zorgen zelf
voor hun aanvoer (integratie van activiteiten);
- dreiging voorwaartse integratie: de landbouwer probeert, mede door de beperking van het
aardappelareaal en zeker in jaren van lage aardappelprijzen, zijn product meer
toegevoegde waarde te geven, bijvoorbeeld door zelf de schilactiviteit uit te voeren;
15 Presti-document ‘Preventie en milieuzorg in het aardappelschilbedrijf’, 1996
28

- de kleine bedrijven hebben niet altijd de nodige kennis in huis om een doordachte keuze te
maken bij de aankoop van de machines e.d. Dit verhoogt de macht van de leveranciers
van ‘equipment’.
c Macht van de Afnemers
- het aantal afnemers varieert tussen 40 en 220 per bedrijf; ca. 20% van de omzet wordt
behaald bij de vier grootste afnemers (enquête Belgapom, 1998);
- bij hoge aardappelprijzen zijn afnemers (bijvoorbeeld grootkeukens) meer geneigd zelf te
schillen;
- lage omschakelingskosten voor afnemers om van leverancier te veranderen.
d Dreiging van substituten
De aardappelconsumptie wordt voor een stuk verdrongen door de opkomst van rijst, pasta en
graanproducten. Daarenboven bestaan er een aantal alternatieve productieprocessen die door
Belgapom als bedreigend voor schillers worden beschouwd (cf. voorgekookte aardappelen,
voorgebakken friet, verse aardappelen die zelf geschild worden, vlokken, …).
e Dreiging van nieuwe toetreders
- relatief lage toetredingsdrempels;
- wel: toenemende druk van milieuvoorschriften en stijgende personeelskost;
- landbouwers zoeken nieuwe activiteiten met toegevoegde waarde;
- dreiging van free-riders die zich niet aan de spelregels houden.
Conclusie:
De aardappelschillers vormen een buitenbeentje binnen de globale groenteverwerkende
sector. Het betreft kleine ondernemingen, die vaak in de schemerzone opereren. De interne
concurrentie, de druk van de afnemers, de schommelende prijzen en de toenemende
milieudruk, zullen een ‘natuurlijke’ herstructurering van de sector met zich meebrengen.
2.6.3 MIOW+ analyse
Zoals reeds aangetoond, bestaat de sector van de aardappelschillers vooral uit kleine bedrijven
die hun jaarrekening volgens het verkort schema mogen opstellen. Daarenboven zijn een
aantal bedrijven helemaal niet in de statistieken terug te vinden. Ondanks deze moeilijkheden
werd een (beperkte) MIOW + -analyse uitgevoerd, op basis van de gegevens van vijf (grotere)
aardappelschillers, met een gemiddeld personeelsbestand van 3,2 FTE. Enkel voor het
boekjaar 1995 waren voldoende gegevens beschikbaar (zie bijlage 12). Uiteraard moeten de
resultaten met de nodige voorzichtigheid geïnterpreteerd worden.
Tabel 2.9: Het weerstandsvermogen vóór milieu-investeringen van de aardappelschillers
Korte Termijn
(liquiditeit)
Lange Termijn
(solvabiliteit, rendabiliteit)
2.6.4 Conclusie
1996
2,00
onzeker
3,28
veilig
Het blijkt erg moeilijk om een degelijk beeld te krijgen van de aardappelschillers. Wel staat
vast dat het kleine, kwetsbare bedrijven betreft, met een beperkte omzet en know-how. Het is

een sector waar de concurrentiële druk erg hoog is en de structuur aan de aanbodzijde nog
volop in ontwikkeling is.
2.7 Vervaardiging van groente- en fruitsappen
Het segment van de dranken binnen de globale voedingssector wordt algemeen opgesplitst in
alcoholische en niet-alcoholische dranken. Het laatstgenoemde segment omvat enerzijds de
melk- en koffieproducten en anderzijds de waters en frisdranken. Binnen het segment van de
mineraalwaters en frisdranken kan nog eens onderscheid gemaakt worden tussen de
limonades, cola’s, waters en sappen. Het segment van de sappen wordt beheerst door de
vruchtensappen, de groentesappen zijn minder belangrijk.
Vruchtensap kan omschreven worden als: het op mechanische wijze uit vruchten geperst sap
of het product dat men bekomt uit geconcentreerd vruchtensap door toevoeging van dezelfde
hoeveelheid water en eventueel aromatische stoffen die aan het oorspronkelijke sap werden
onttrokken. Nectar is het product gemaakt door toevoeging van waters en suikers aan al dan
niet geconcentreerd vruchtensap of vruchtenmoes. Voor elke vruchtensoort geldt een
minimaal sapgehalte.
2.7.1 Evolutie van de bedrijfstak
Het verbruik van fruitsap binnen de totale drankenmarkt is vrij beperkt, maar het betreft
echter wel een sterk groeiend segment. Vooral de thuisconsumptie zit in de lift, in het
bijzonder de ‘overige sappen’ (vb. pompelmoessap). De traditionele segmenten
(sinaasappelsap, appelsap en tomatensap) stagneren.
De productie van fruitsappen in Vlaanderen is de voorbije decennia eveneens sterk
toegenomen. Het grootste aandeel daarvan betreft de verdere verwerking van ingevoerde,
diepgevroren concentraten van citrusvruchten. Voor verwerking van binnenlands fruit
(appels) is het productieproces uitgebreider (cf. volgend hoofdstuk).
De aanbieders van sappen maken typisch deel uit van grotere voedingsconcerns.
Een groot deel van de productie wordt geëxporteerd, bijvoorbeeld naar Nederland.
2.7.2 Bronnen van concurrentie
a Interne concurrentie
In Vlaanderen wordt het segment gedomineerd door enkele, grote producenten van
fruitsappen. Er is een zekere schaalgrootte nodig in dit segment om te kunnen concurreren.
De meeste fruitsappen worden op de markt gebracht onder de vleugels van grote (Europese)
concerns die een breed gamma voedingsmiddelen aanbieden. Tussen die groepen heerst een
harde concurrentiestrijd waarbij getracht wordt een gedifferentieerd product op de markt te
brengen (merknamen).
Daarnaast zijn er nog een aantal kleinere fruittelers die op artisanale wijze appelsap
produceren.
b Macht van leveranciers
Hoewel Vlaamse bedrijven voor een groot deel afhankelijk zijn van de invoer van
grondstoffen (cf. concentraten), is de macht van de leveranciers beperkt. Er worden langetermijnovereenkomsten
gesloten om de aanvoer te verzekeren. De concerns hebben zelf grote
fruitplantages in beheer.
30

c Macht van afnemers
De macht van de aannemers is wel aanzienlijk, vooral die van de distributiekanalen. Zij
bepalen immers wat in de rekken komt en wat niet. Merknamen moeten daarbij opboksen
tegen (goedkopere) private labels.
In de horeca is de macht van de afnemers kleiner omdat de uitbaters veelal gebonden zijn aan
één producent.
d Dreiging van nieuwe toetreders
Hoewel het segment van de fruitsappen een groeisegment is, is het relatief onaantrekkelijk
voor nieuwe toetreders omdat er hoge toetredingsdrempels bestaan. De belangrijkste:
- kapitaalintensiteit: zware, niet-recupereerbare investeringen nodig;
- bestaande ondernemingen kunnen profiteren van schaal- en ervaringsvoordelen;
- enorme marketinginspanningen nodig om een nieuw product te lanceren;
- moeilijke toegang tot distributiekanalen.
e Dreiging van substituten
De substituten voor fruitsappen zijn uiteraard de overige dranken, zoals vers geperst fruitsap,
mineraalwaters en frisdranken. Uit consumptiestatistieken blijkt dat vooral de bier- en
koffiemarkt onder druk staan ten nadele van de frisdranken, waters en fruitsappen.
2.7.3 MIOW + -analyse
Er kon slechts één onderneming gevonden worden waar de jaarrekening bruikbaar bleek voor
de MIOW + -analyse. Vandaar dat de gegevens in onderstaande tabel met de nodige
omzichtigheid dienen geïnterpreteerd te worden.
Tabel 2.10: Het weerstandsvermogen vóór milieu-investeringen van de fruitsapsector
Korte Termijn
(liquiditeit)
Lange Termijn
(solvabiliteit, rendabiliteit)
2.7.4 Conclusie
1995 1996
5,00 5,00
veilig veilig
4,11 2,22
veilig onzeker
De verwerking van groenten en fruit tot sappen wordt beheerst door de grote
voedingsconcerns. Daarnaast zijn er in Vlaanderen wel nog enkele fruitkwekers actief in de
sappen, op kleinere schaal.
De steeds toenemende macht van de afnemers bedreigt de winstmarges van de
sappenproducenten en er heerst ook een harde interne concurrentiestrijd op de markt tussen
merknamen en private labels.

2.8 Algemene conclusie van de socio-economische doorlichting
Bij de afbakening van de sector werden zowel de Vlarem I-indeling als de NACE(-Bel) code
bekeken. Uiteindelijk konden vijf subsectoren onderscheiden worden die het onderwerp
uitmaken van deze studie: de producenten van diepvriesgroenten, de conservenindustrie, de
aardappelsector (met enerzijds de aardappelschillers die rechtstreeks leveren aan de versmarkt
en anderzijds de aardappelverwerkers) en de producenten van sappen.
Uit de algemene doorlichting van de sector kon een tendens tot schaalvergroting vastgesteld
worden, alsook een toenemende kapitaalintensiteit. De sector bestaat overwegend uit Vlaamse
bedrijven, die klein of middelgroot zijn. De omzetevolutie is gunstig en ook de investeringen
nemen toe, zij het minder snel.
Na de algemene doorlichting werden de onderscheiden subsectoren afzonderlijk geanalyseerd.
Daaruit bleek dat de aardappelverwerkers en de producenten van diepvriesgroenten,
conserven en sappen vergelijkbare kenmerken vertonen.
Het betreft vooral middelgrote bedrijven met en zekere schaalgrootte en kapitaalintensiteit.
De interne concurrentie speelt zich af op grotere schaal door de globalisering van de
economie. Export wordt steeds belangrijker om de nodige groei te kunnen realiseren. Vooral
de distributiekanalen breiden hun macht verder uit en drukken op de winstmogelijkheden van
de producenten, zeker in de meer mature segmenten (conserven en fruitsappen). De
gemiddelde onderneming heeft een gezonde financiële basis, met een aanvaardbare liquiditeit
en solvabiliteit. Wel blijkt uit de MIOW + -analyse dat de winstmarges vrij beperkt zijn.
Algemeen kan de draagkracht van de sector dus als voldoende bestempeld worden.
De aardappelschillers vormen een buitenbeentje in de sector. Het zijn kleine ondernemingen
met een beperkte financiële basis en draagkracht. Er moet benadrukt worden dat de eisen,
bijvoorbeeld op milieugebied, er niet mogen toe leiden dat steeds meer bedrijven zich in de
schemerzone begeven. Integendeel, het doen naleven van de regelgeving zou moeten zorgen
voor een shake-out van achterblijvende bedrijven en een hogere winstgevendheid voor de
sector in het algemeen garanderen.
Vanuit economisch perspectief is het in alle geval een noodzaak dat bij de BBTaanbevelingen
deze subsector afzonderlijk wordt bekeken.
2.9 Milieu-aspecten
In de onderstaande paragrafen worden de verschillende afval- en emissiestromen, met name
afval, afvalwater, bodem, energie, geluid en trillingen, geur en lucht, systematisch besproken,
met als doel een zicht te krijgen op het ‘afval- en emissieprobleem’ in de groente- en
fruitverwerkende nijverheid. 16
2.9.1 Afval
Een groot deel van het vast afval (circa 83 %) in de groente- en fruitverwerkende nijverheid is
van plantaardige oorsprong en ontstaat bij het schoonmaken van het basisproduct en bij het
verwijderen van de oneetbare delen. Deze organische afvalstroom is niet milieuschadelijk qua
samenstelling maar voornamelijk de hoeveelheid afval vormt een probleem.
16 Bron: PRESTI-studie ‘Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende industrie’ (1996)
32

Naast het organisch afval komt ook een aanzienlijke hoeveelheid industrieel afval (schroot,
verpakkingsafval, hout, …) vrij.
2.9.2 Waterverbruik en afvalwater
a waterverbruik
De hoeveelheid productiewater en afvalwater in de groente- en fruitverwerkende nijverheid
wordt beïnvloed door een aantal factoren, zoals aard van de productie, mate van
waterhergebruik, wijze van reinigen, … . Daarenboven wordt het waterverbruik, vooral bij de
diepvriesgroentebedrijven, mede bepaald door de schaarste van het grondwater (putwater) 17 .
De laatste jaren daalde dan ook het waterverbruik per ton eindproduct 18 .
Het verschil tussen het waterverbruik en de hoeveelheid geloosd effluent is te verklaren
doordat een gedeelte van het water aangewend wordt als:
- opgietwater in de conservensector;
- stoom (stoomverliezen);
- waterdamp in de verdampingscondensor in de diepvriesgroentebedrijven.
Opmerking:
Een gedeelte van het afvalwater (effluent) wordt door de landbouwers uit de omgeving
opgehaald met behulp van tankwagens.
b Afvalwater
• soorten
Voor de groente- en fruitverwerkende nijverheid kunnen met betrekking tot de
afvalwaterproblematiek een viertal afvalwaterstromen onderscheiden worden:
- industrieel afvalwater (procesafvalwater, reinigingswater, transportwater, …)
- sanitair afvalwater
- regenwater 19
- koelwater
• lozing
De meeste bedrijven uit de groente- en fruitverwerkende nijverheid (uitgezonderd de
aardappelschillers) zijn uitgerust met een waterzuiveringsinstallatie.
• vuilvrachten
De waterverontreiniging in de groente- en fruitverwerkende nijverheid wordt enerzijds
veroorzaakt door uitloging van oplosbare (voornamelijk organische) bestanddelen (zoals
suikers en zetmeel) en anderzijds door de opname van bezinkbare deeltjes (zoals schillen,
vliesjes, zandkorrels, ...). De kwaliteit (en ook de kwantiteit) van het afvalwater variëert met
de seizoenen en wordt in sterke mate beïnvloed door het soort van groente of fruit dat
verwerkt wordt.
17
Het probleem van de waterschaarste situeert zich voornamelijk in de provincies Oost- en West-Vlaanderen.
18
1985: ± 10 m³, 1991: ± 6,5 m³, nu: ± 4 m³
Bron: PRESTI-studie ‘Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende industrie’ (1996)
19
Vervuild hemelwater (b.v. afkomstig van parkings of vuile koeren) daarentegen wordt wel beschouwd als
bedrijfsafvalwater.

• Ter illustratie
- in de zomer ontstaat een groot volume afvalwater dat eerder matig vervuild is;
- in de winter is het volume afvalwater eerder gering maar sterk vervuild;
- bladgroenten vergen veel water;
- het afvalwater bij de verwerking van schorseneren bevat veel loog;
- het afvalwater bij de verwerking van spinazie, bloemkolen en bonen is matig vervuild;
- het afvalwater bij de verwerking van wortelen en erwten is meer verontreinigd;
- …
Additieven 20 (producten op basis van b.v. fosforzuur, silicaten, soda, oxidantia of
complexerende middelen) en chemicaliën (herbi-, fungi- en insecticiden), die gebruikt worden
tijdens de teelt van groenten en fruit, zijn mogelijk aanwezig en detecteerbaar in de
afvalwaterstroom (na b.v. de primaire wassing). Meer gegevens hieromtrent zijn terug te
vinden in hoofdstuk 6, paragraaf 6.1 ‘zwartelijststoffen gebruikt in de sector’. Daarnaast zijn
ook kleine concentraties van een aantal zware metalen (zink, koper, nikkel, chroom, lood, …)
terug te vinden in het effluent van bedrijven uit de groente- en fruitverwerkende nijverheid.
Deze zware metalen kunnen afkomstig zijn van:
- leiding- of putwater;
- grondstoffen;
- procesapparatuur/installatie-onderdelen;
- leidingen;
- …
2.9.3 Bodem
Algemeen kan gesteld worden dat de kans op ernstige bodemverontreiniging door bedrijven
uit de groente- en fruitverwerkende nijverheid miniem is, gezien de aard van de aangewende
producten en de toegepaste processen.
Bodembelasting door de groente- en fruitverwerkende nijverheid kan ontstaan door de afzet
van organisch afval en secundair gevormde producten, zoals slib 21 .
De hoeveelheid organisch afval in de groente- en fruitverwerkende nijverheid wordt geschat
op 20 % van het brutogewicht van de toegevoerde grondstof. Dit afval vindt voor ongeveer
100 % een bestemming in de landbouw (b.v. veevoeders) 22 .
Bij de interne behandeling (in afvalwaterzuiveringsinstallaties) van afvalwater in de groenteen
fruitverwerkende nijverheid onstaat zuiveringsslib. Het overgrote deel (naar schatting
97 %) van dit slib kan terug worden afgezet in de land- en tuinbouw.
20 Bron: Paris Convention for the prevention of marine pollution. (1992); Canned food: water pollution from
vegetable and fruit processing, industries: survey on elements of B.A.T.
21 Er kunnen drie soorten slib onderscheiden worden:
primair slib: zand, goed bezinkbare stoffen en organische bestanddelen
slib afkomstig van aërobe waterzuiveringsinstallaties
slib afkomstig van anaërobe waterzuiveringsinstallaties
Bron: Verbist, S et al (1994)
22 Mededeling door de heer Cools (VEGEBE/BELGAPOM)
34

Opmerkingen:
- gezien groente- en fruitafval niet opgenomen is in de lijst 23 van afvalstoffen die in
aanmerking komen voor gebruik als secundaire grondstoffen, in of als meststof of
bodemverbeterend middel, is het uitrijden van dit afval, afkomstig van de verwerkende
industrie, niet meer toegelaten in de akkerbouw; enkel oogstresten die vrijkomen op het
landbouwbedrijf zelf kunnen op de eigen cultuurgrond worden toegepast;
- niet-behandelde schilresten kunnen echter wel aangewend worden als veevoeder, voor het
afvoeren van groente-afval naar de landbouw als veevoeder is een goedkeuring vereist van
het Ministerie van Landbouw;
- de afzet van slib op cultuurgrond is onderworpen aan het Mestdecreet 24 en haar
uitvoeringsbesluiten; hiervoor is o.a. een gebruikscertificaat nodig 25 .
Bodem en/of grondwater kunnen bovendien verontreinigd worden door anorganische
verbindingen (b.v. stikstof en fosfor) in het afvalwater en door de uitloging van sappen.
Vooral installaties die niet volledig waterdicht zijn (niet gebouwd in ondoordringbare
kleilagen of waaraan geen technische aanpassingen gedaan zijn om de bodem
ondoordringbaar te maken) zijn hiervoor verantwoordelijk.
De oorzaak van mogelijke verontreiniging van bodem en/of grondwater met minerale oliën en
aanverwanten dient gezocht te worden bij de volgende locaties:
- brandstoftank en -pomp voor bedrijfsvoertuigen;
- ketelkamer of - gebouw;
- opslagplaatsen voor brandstof, olie en reinigingsmiddelen;
- onderhoudsplaats voor machines en voertuigen;
- …
2.9.4 Energie
Er dient voor de groente- en fruitverwerkende nijverheid een onderscheid gemaakt te worden
tussen energieverbruik via elektriciteit enerzijds en via brandstof anderzijds.
Elektriciteit wordt voornamelijk verbruikt voor:
- koeling;
- aandrijving van machines van de productieketen;
- condensatoren;
- compressoren;
- oppompen van grondwater uit diepe sokkelboorputten (150 - 300 meter diepte);
- beluchters van de waterzuivering;
- …
Fossiele brandstof (b.v. aardgas, stookolie, …) daarentegen wordt voornamelijk aangewend
als energiebron voor het aanmaken van stoom (ongeveer 90 % van het totale
brandstofverbruik), gebruikt in volgende processen:
- stoomschillen;
- blancheren;
- steriliseren;
23 VLAREA (1998), bijlage 4.1, afdeling 1
24 Decreet van de Vlaamse Regering 23 januari 1991 (verontreiniging door meststoffen); Decreet van de
Vlaamse Regering 20 december 1995 en decreet van de Vlaamse Regering 11 mei 1999 (wijziging
Mestdecreet)
25 VLAREA (1998), Hoofdstuk 4, Afdeling 4.3 en bijlage 4.1, afdeling 1

- pasteuriseren; enz.
Daarnaast wordt brandstof ook gebruikt voor het aanmaken van warm water en het
verwarmen van kantoren).
De verbranding van (fossiele) brandstof gaat gepaard met de uitstoot van de
verbrandingsgassen SO2, NOx en CO2.
2.9.5 Geluid en trillingen
Geluidsoverlast en trillingshinder vormen mogelijk een probleem voor bedrijven die gelegen
zijn in een woonzone.
Voor wat betreft geluidsbronnen dient een onderscheid gemaakt te worden tussen:
• vaste bronnen: b.v. compressoren, ventilatoren, condensors, beluchtingsystemen, …
• mobiele bronnen: b.v. laden en lossen van grond- en hulpstoffen, …
2.9.6 Geur
Mogelijke geurhinder in de groente- en fruitverwerkende nijverheid kan ontstaan tijdens het
productieproces, tijdens de waterzuivering of tijdens de opslag van resten organisch afval of
met organisch afval verontreinigde verpakking.
a Geurhinder afkomstig van het productieproces
De grondstoffen in de groente- en fruitverwerkende nijverheid bestaan voornamelijk uit
organische verbindingen. Deze materialen kunnen ontbinden als gevolg van chemische
omzetting of door microbiële afbraak. De aldus gevormde vluchtige organische stoffen
(VOS) bezitten een typische geur en kunnen mogelijk geurhinder veroorzaken.
b Geurhinder afkomstig van de afvalwaterzuivering
Waterzuivering brengt een reëel risico op geurhinder met zich mee. Deze geurhinder kan
ontstaan zowel tijdens het anaërobe zuiveringsproces, tijdens het aërobe zuiveringsproces of
tijdens de stockage en de behandeling van het gevormde slib.
Bij de anaërobe zuivering van afvalwater worden organische componenten omgezet in
vluchtige vetzuren en amines. Daarnaast worden gassen zoals waterstofsulfide (H2S) en
ammoniak (NH3) gevormd. Vooral de vluchtige vetzuren en het waterstofsulfide veroorzaken
de typische ‘rotte-eieren-geur’.
De aërobe zuivering veroorzaakt in normale omstandigheden (voldoende beluchting, geen
overbelasting, …) geen geurhinder.
Tijdens de slibstockage wordt het slib verder anaëroob afgebroken. Hierbij ontstaan eveneens
vluchtige vetzuren, amines en waterstofsulfide.
c Geurhinder afkomstig van opslag van resten organisch afval
Groente-afval, gestockeerd in de buitenlucht, kan aanleiding geven tot geurhinder.
2.9.7 Lucht
36

Algemeen is het aandeel van emissie naar de lucht, door bedrijven uit de groente- en
fruitverwerkende nijverheid, erg gering. Naast de geuremissie kunnen luchtemissies via
stookinstallaties, koelmiddelen en methaangasproductie worden onderscheiden.
2.9.8 Conclusie
Het belangrijkste milieu-aspect voor de groente- en fruitverwerkende nijverheid is de
waterproblematiek, met name het waterverbruik en de hoeveelheid en de belasting van het
geproduceerde afvalwater.
Daarnaast vormt de afvalstroom voor de groente- en fruitverwerkende nijverheid een
belangrijk aandachtspunt. Aangezien het voornamelijk groente-afval betreft (organisch
materiaal; is qua samenstelling niet milieuschadelijk), kan de geproduceerde hoeveelheid een
probleem vormen. De afzetmogelijkheden (b.v. naar de landbouw als veevoeder) van dit
afval kunnen voor een bijkomend probleem zorgen 26 .
26 Voorbeeld: wortelschillen (na stoomschillen) hebben een zeer lage voedingswaarde

HOOFDSTUK 3: PROCESBESCHRIJVINGEN, MILIEU-ASPECTEN
EN MOGELIJKE MILIEUMAATREGELEN
Processen in de groente- en fruitverwerkende nijverheid hebben als voornaamste doel het
realiseren van een langere houdbaarheid van producten uit de land- en tuinbouw. Tevens
tracht men de producten geschikt te maken voor directe consumptie.
Globaal gezien kan -voor de groente- en fruitverwerkende nijverheid in zijn geheel- het
eigenlijke productieproces onderverdeeld worden in een zestal processtappen:
- lossen / opslag en bemonsteren van grond- en hulpstoffen
- voorbewerking
- blancheren
- verduurzamen door conservering
- verpakken
- reinigen / ontsmetten van productie-installaties
Daarnaast zijn er nog een aantal aspecten, die van belang zijn in het kader van het
productieproces:
- transport van plantaardig materiaal tussen de verschillende deelprocessen
- koelen en conditioneren van ruimten
- productie van warm water en stoom
- afvalwaterzuivering en slibverwerking
- watergebruik en -hergebruik
De verschillende processtappen bij de productie van diepvriesgroenten 27 worden schematisch
voorgesteld in figuur 3.1.
Het proces van de groenteconservenproductie 28 verloopt zoals voorgesteld in figuur 3.2.
Het schilprocédé voor de aardappelen 29 omvat de processtappen zoals voorgesteld in figuur
3.3.
De verwerking van aardappelen tot diepvriesproducten is in grote lijnen vergelijkbaar met de
verwerking van groenten en fruit (diepvries), uitgezonderd een aantal bijkomende
processtappen. Een schematisch overzicht van de opeenvolgende processtappen wordt
weergegeven in figuur 3.4.
De processchema’s voor de productie van fruit- en groentesappen vertrekkende van verse of
diepvriesproducten, respectievelijk concentraten of sappen die in Vlaanderen worden
toegepast, zijn weergegeven in de figuren 3.5 en 3.6 30 .
27
Bron: Presti-studie ‘Preventie en milieuzorg in de groentenverwerkende industrie’ (1996)
28
Bron: Presti-studie ‘Preventie en milieuzorg in de groentenverwerkende industrie’ (1996)
29
Bron: Presti-studie ‘Preventie en milieuzorg in het aardappelschilbedrijf’ (1997)
30
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie, procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken.' (1998)
38

In de volgende paragrafen volgt de bespreking van de bovenvermelde processtappen en de
voornaamste procesaspecten. Bovendien wordt een overzicht gegeven van de
milieuvriendelijke technieken, die ingezet kunnen worden om eventuele milieuproblemen,
verbonden aan de respectievelijke processen te verminderen of te vermijden.

aanvoer
voorreiniging
sorteren
wassen
schillen
ontbladeren
doppen
snoeien
punten
versnijden, sorteren (dikte), uitlezen
koel
Figuur 3.1: Processchema diepvriesgroenten
blancheren
sorteren (lengte), vormen
uitlekken
invriezen
Opslag in bulk
mengen
verpakken
opslag
transport
40

aanvoer
voorreiniging
sorteren
wassen
schillen
ontbladeren
doppen
snoeien
punten
versnijden, sorteren, uitlezen
blancheren
spoelen, sorteren (dikte)
vullen blik/glas
steriliseren/pasteuriseren
koelen
opslag
transport
Figuur 3.2: Processchema groentenconserven

aanvoer
voorreiniging
sorteren
wassen
schillen
ontpitten
versnijden
wassen
sorteren
verpakken
opslag
transport
Figuur 3.3: Processchema geschilde aardappelen
42

aanvoer
stockage
voorreiniging
sorteren
zoutbad
wassen
schillen
ontpitten
bewaarbad
conditioneerbad
versnijden
wassen
sorteren
blancheren
dipbad
drogen
voorbakken
ontvetten
koelen
invriezen
verpakken
opslag
transport
Figuur 3.4: Processchema aardappelproducenten

Aanvoer vers fruit
Storten in bunker
Blancheren
Voorsnijden
Malen
Persen of Decanteren
Enzyme behandeling
Filtreren
Toevoeging klaringsmiddelen
Pasteuriseren/sterilis
Afvullen
Afkoelen
Stockeren
Figuur 3.5: Vereenvoudigd processchema voor de productie van fruit- en groentesappen
vertrekkende van verse of diepvries producten.
: maakt meestal deel uit van het productieproces
: maakt soms deel uit van het productieproces
Indampen
Aroma terugwinning
Stockeren
44

Fruit- en groentesappen Concentraten
Toevoeging
klaringsmiddelen
Pasteuriseren/
Steriliseren
Afvullen
Afkoelen
Stockeren
Water toevoeging
Figuur 3.6: Vereenvoudigd processchema voor de productie van fruit- en groentesappen
vertrekkende van concentraten of sappen

3.1 Aanvoeren, lossen, opslaan en bemonsteren van grond- en hulpstoffen
3.1.1 Procesbeschrijving
Het transport van grond- en hulpstoffen gebeurt met behulp van vrachtwagens of
landbouwtractoren. De aangevoerde goederen (groenten, fruit en aardappelen) zijn meestal
verpakt in bulk of in houten kratten (300-400 kg). De aanvoer van concentraten en sommige
sappen (fruit) gebeurt meestal in metalen vaten van ± 200 liter. In de metalen vaten zijn de
producten eerst verpakt in polyethyleen zakken.
Producten die ingepakt afgeleverd worden, worden meestal direct ontdaan van hun secundaire
of tertiaire verpakking, alvorens ze worden gestockeerd.
Aangevoerde groenten en fruit worden ofwel direct verwerkt ofwel gedurende beperkte tijd
(maximaal 1 dag om rotting te voorkomen) bewaard.
Aardappelen daarentegen kunnen gedurende langere tijd bewaard worden. Hiertoe worden ze
in speciale bewaarloodsen opgeslagen, voorzien van een klimaatregeling (optimale
temperatuur en vochtigheidsgraad). Bij de bewaring van aardappelen worden ook technische
hulpmiddelen, zoals kiemremmers (b.v. chloorprofam (CIPC)) gebruikt.
In sommige gevallen komen de sappen en / of concentraten ingevroren binnen. Dan worden
deze, door ze een nacht op kamertemperatuur te laten, voldoende ontdooid, zodat het ijsblok
gemakkelijk loskomt van zijn verpakking. Via een heftuig, wordt het metalen vat opgeheven
en het ijsblok in een ijsbreker gekipt. Een ijsbreker bestaat uit een ton van roestvrij staal,
waarbinnen een reeks traag draaiende armen, het ijsblok in stukken breekt.
Ter controle van de kwaliteit worden de aangeleverde producten bemonsterd. Grondstoffen
die niet aan de kwaliteitseisen voldoen worden geweigerd (ofwel teruggenomen door de
leverancier ofwel weggehaald door de landbouwers). Beschadigde grondstoffen worden
uitgesorteerd en als veevoeder gebruikt.
3.1.2 Milieu-aspecten
De belangrijkste afval- en emissiestromen, die eigen zijn aan deze processtap zijn de
productie van een aanzienlijke hoeveelheid afval (groente- en fruitresten en
verpakkingsafval), geurhinder, geluidsoverlast en een groot energieverbruik. De maatregelen
die toegepast kunnen worden om de verschillende afval- en emissiestromen, eigen aan deze
processtap, te beperken / voorkomen, staan samengevat in onderstaande paragraaf.
3.1.3 Milieuvriendelijke technieken
• ter voorkoming / beperking van organisch afval:
- afspraken maken met de teler / leverancier inzake oogsttijdstip,
oogstprocedure, bemesting, pesticidegebruik, teeltbewerking, …
- vertrekken van een schone grondstof, met minimale hoeveelheid vuil en
bestrijdingsmiddelen 31
- zandwinninginstallatie, bestemd voor het scheiden van tarra die vrijkomt bij de
verwerking van o.a. aardappelen, waarbij het afgescheiden zand kan worden
hergebruikt 32
31
Bron: Verbist, S. et al (1994), Presti-studie ‘Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende nijverheid’
(1996)
32
Bron: VAMIL-milieulijst (augustus 1998)
46

- afscheider voor het verwijderen van fijn organisch materiaal bij de invoer van
o.a. aardappelen in de fabriek 33
- minder bemonsteren en bemonsterd materiaal hergebruiken 34,35
- minimaliseren van de stock (grondstoffen), om veroudering / rotting te
voorkomen
- aangevoerde goederen onmiddellijk verwerken, om verlies aan grondstoffen te
beperken (opslag vermijden, afhankelijk van de bewaringstermijn van de verse
goederen)
- opslag van grondstoffen op een zuivere binnenkoer, in de schaduw
- opslag van grondstoffen in laadbakken 36
• ter voorkoming / beperking van industrieel afval (verpakkingsafval zoals karton, plastic,
metaal, hout, …):
- hulpstoffen aankopen in bulk 37
- gescheiden inzameling van verpakkingsmateriaal 38 :
* recycleerbare verpakking ↔ niet-recycleerbare verpakking
* plastic- en papierafval dat in aanmerking komt voor recyclage samenpersen
• ter voorkoming / beperking van geurhinder:
- achterblijvende groente- en fruitresten na verwerking van de opgeslagen
groenten zo snel mogelijk verwijderen
• ter voorkoming / beperking van geluidsoverlast:
- motor en koelaggregaat van de vrachtwagen afzetten tijdens het lossen / laden 39
- plaatsen van geluidskappen zodat tijdens het koeltrekken van de laadruimte van
de vrachtwagen minder geluidsoverlast plaatsheeft
• ter beperking van het energieverbruik:
- ventilatie beperken door de overgang tussen de laadruimte van de vrachtwagen
en de opslagplaats van een goede sluiting te voorzien
- deuren en ramen zoveel mogelijk gesloten houden om verlies aan koude te
beperken 40
- snelsluitende en goed isolerende deuren plaatsen tussen ruimten met
verschillende temperatuur 41
33 Bron: VAMIL-milieulijst (augustus 1998)
34 Bron: Tahon, K. (1993), Verbist, S. et al (1994)
35 Elk bedrijf is verplicht een HACCP-plan uit te werken, dat gericht is op een systematische continue controle
van de meest kritieke punten in het productieproces. Mondelinge mededeling door de heer Cools
(VEGEBE/BELGAPOM) (dd. 27/10/98).
36 Mondelinge mededeling door de heer Corstjens (Scana Noliko, Bree) (dd. 14/09/98)
'Laadbakken' wordt hier gebruikt in vervanging van 'containers'
37 Bron: Tahon, K. (1993), Verbist, S. et al (1994)
38 Presti-studie ‘Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende nijverheid’ (1996)
39 Presti-studie ‘Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende nijverheid’ (1996)
40 Bron: Presti-studie ‘Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende nijverheid’ (1996)
41 Bron: Presti-studie ‘Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende nijverheid’ (1996)

3.2 Voorbewerking
3.2.1 Procesbeschrijving
Alvorens groenten, fruit en aardappelen verwerkt worden, ondergaan ze een aantal
voorbehandelingsstappen. Deze voorbehandelingsstappen zijn o.a. gericht op het verwijderen
van oneetbare en / of ongewenste delen en het voorbereiden van de grondstof voor verder
verwerking. Welke voorbereidingsstappen doorlopen worden zijn productspecifiek en
bovendien afhankelijk van het gewenste eindproduct (zie figuren 3.1-3.6).
3.2.1.1 Voorbereidingsstappen bij diepvriesgroenten
a Sorteren
Het doel van het sorteren is het verwijderen van onzuiverheden zoals grondstoffen met rotte
plekken, insecten, stenen, grondpartikels, enz.
b Wassen
Om zand en organisch materiaal te verwijderen worden de meeste grondstoffen voorgewassen
en gewassen. Als eerste waswater kan gebruik gemaakt worden van regenwater, vijverwater,
water afkomstig van andere productieprocessen of gezuiverd afvalwater. De grondstoffen
worden gewassen ofwel volgens het tegenstroomprincipe (water en grondstoffen stromen
tegen mekaar in) ofwel door hoge druk reiniging. Om besmetting van micro-organismen
tegen te gaan worden aan het waswater desinfectantia 42 toegevoegd.
c Schillen 43
De verschillende schiltechnieken die aangewend kunnen worden voor het schillen van
aardappelen, groenten en fruit worden in onderstaande paragrafen kort besproken. Na het
schillen worden de producten van hun schilresten ontdaan door wrijving met borstels.
• schillen door middel van heet water met loog
De schillen (b.v. schorseneren, …) worden losgeweekt in een hete loogoplossing (0,3- 9%
NaOH 44 , afhankelijk van product en kwaliteit) bij een temperatuur van 60 tot 90 °C en nadien
verwijderd met behulp van roterende wassers of borstelmachines 45 .
• stoomschillen
Bij dit proces worden de schillen losgeweekt door een stoombehandeling. Stoom die op het
product geblazen wordt, dringt doorheen de schil en laat ze loskomen.
• schillen door middel van carborundum
Carborundum (siliciumcarbide (SiC)) 46 is een harde siliciumverbinding. Korrels van dit
materiaal worden met een speciale lijm vastgehecht aan een rol of plaat. Door het te schillen
product in contact te brengen met deze rol of plaat wordt de schil afgeschraapt.
42
Producten op basis van b.v. fosforzuur, silicaten, …
43
Bij de aardappelschilbedrijven is het schillen uiteraard de hoofdactiviteit
44
Alternatief: schillen met KOH.
45
Bron: Handboek milieuvergunningen (1998)
46
Bron: Heuvelman, E.H. en Matthijsen, A.J.C.M., Productie van siliciumcarbide, Procesbeschrijvingen
Industrie, SPIN-rapport (1993)
48

• mechanische schillen
Grondstoffen worden met behulp van rollen of platen, waarop messen gemonteerd zijn
van hun schil ontdaan. Als gevolg van de lange verblijftijd van de producten in het
schilsysteem om een volledige schilling te waarborgen, zijn de verliezen vrij hoog.
• droogschillen
Bij droogschillen wordt geen water toegevoegd tijdens het schilproces; er ontstaat een
vochtige brij met geconcentreerd contactwater. Belangrijk aandachtspunt is het aspect
hygiëne (contaminatie). Ter voorkoming van microbieel bederf dient het product na het
schillen onmiddellijk gekoeld te worden.
d Ontbladeren, doppen, snoeien of punten
Doppen (b.v. tuinbonen, witte en bruine bonen en doperwten), ontbladeren (b.v. prei, kool en
spruiten), snoeien of punten (b.v. prei, bloemkool en snijbonen) zijn mechanische
bewerkingen, die een kleine hoeveelheid spoelwater behoeven. De tijdens deze processen
gevormde schillen, bladeren en doppen (10-30% van de bruto verwerkte hoeveelheid 47 )
kunnen eenvoudig worden afgevangen in bezinkvaten of met zeven.
e Versnijden
Groenten en fruit welke niet bestemd zijn voor de sapproductie 48 worden versneden (bij
groenten voor het blancheren, bij fruit voor het conserveren). Het snijden gebeurt met behulp
van snijmachines.
3.2.1.2 Voorbereidingsstappen bij groente- en fruitconserven
a Voorreiniging
In sommige gevallen worden de grondstoffen in watertanken opgeslagen, waarbij bezinkbaar
materiaal wordt afgescheiden.
In de praktijk gebeurt (intern) transport van de grondstoffen meestal ondergronds via
waterkanalen, waarbij het materiaal een eerste wasbeurt krijgt.
b Sorteren; wassen; schillen; ontbladeren, doppen, snoeien of punten; versnijden
Zie paragraaf 3.2.1.1
c Sorteren, uitlezen
Schorseneren en wortelen worden voor het blancheren op lengte gesorteerd. Daarna gebeurt
het (geautomatiseerd) uitlezen en de verwijdering van 'defecte' producten.
d Ontstenen
Bepaalde fruitsoorten (b.v. krieken) dienen ontsteend te worden alvorens verder verwerkt te
worden.
47 Bron: Handboek milieuvergunningen (1998)
48 Bron: Verbist, S. et al (1994)

3.2.1.3 Voorbereidingsstappen bij geschilde aardappelen
a Voorreiniging
Zie paragraaf 3.2.1.2
b Sorteren; Wassen; Schillen
Zie paragraaf 3.2.1.1
c Ontpitten
Aardappelen worden na het schillen onderworpen aan een schilcontrole; eventueel aanwezige
pitten (gekleurde spots) in aardappelen worden manueel verwijderd.
d Versnijden
Zie paragraaf 3.2.1.1
De (vers) geschilde aardappelen worden eventueel versneden tot b.v. frieten of andere vormen
voor kookaardappelen.
e Wassen
Zie paragraaf 3.2.1.1
f Sorteren
Na het versnijden van de aardappelen tot b.v. frieten vindt een uitsortering naar grootte plaats
(b.v. homogene kwaliteit naar lengte van het product).
3.2.1.4 Voorbereidingsstappen bij verwerkte aardappelen
a Voorreiniging
Zie paragraaf 3.2.1.2
b Sorteren
Zie paragraaf 3.2.1.1
c Zoutbad
'Glazen' aardappelen (aardappelen van de tweede generatie, ontstaan uit kieming van de eerste
generatie) zijn onvoldoende ontwikkeld en vertonen een lagere densiteit dan een normale
aardappel. Wanneer de aardappelstroom doorheen een zoutbad (met welbepaalde densiteit)
wordt gestuurd, kunnen de 'glazen' aardappelen, die zich aan de oppervlakte van het bad
bevinden, worden verwijderd.
d Wassen; Schillen
Zie paragraaf 3.2.1.1
e Ontpitten
Zie paragraaf 3.2.1.3
f Bewaren
Geschilde en ontpitte aardappelen, die verder verwerkt dienen te worden, worden onder water
bewaard (buffer in het productieproces) ter voorkoming van oxidatieprocessen.
50

g Conditioneren
Conditioneren heeft als doel het voorkomen dat het zetmeel gaat verstijfselen en het
gelijkmatig opwarmen (voorverwarmen) van de aardappel (egalisering van het snijvlak).
h Versnijden
Zie paragraaf 3.2.1.3
i Wassen
Zie paragraaf 3.2.1.1
j Sorteren
Zie paragraaf 3.2.1.3
3.2.1.5 Voorbereidingsstappen bij fruit- en groentesappen (vertrekkende van verse of
diepvriesproducten) 49
a Storten in bunker/voorreiniging
Fruit afkomstig van boomgaarden wordt meestal ter plaatse met schoon water gewassen
alvorens het wordt getransporteerd. Bij aankomst in de fabriek worden fruit en groenten in
een bunker gestort. In sommige gevallen wordt het fruit in watertanken opgeslagen, waarbij
materiaal afkomstig van de boomgaard bezinkt.
Intern transport gebeurt meestal ondergronds via waterkanalen, waarbij het fruit tegelijk een
wasbeurt krijgt. Het water gebruikt voor transport is meestal grondwater, heeft geen
voorbehandeling nodig, wordt continu herbruikt en pas op het einde van een werkdag
geloosd.
b Voorsnijden
Een voorsnijder is nodig voor harde fruitsoorten, zoals appelen en peren. De grondstoffen
worden in kleine stukken versneden, zodat deze gemakkelijker gemalen worden.
c Malen
De functie van de fruit- en groentemolen is het product te reduceren tot moes. Het sap kan dan
met maximale rendement uit het moes geperst worden. Malen is een essentiële stap voor fruit
zoals appelen, die een te stevige textuur hebben om er rechtstreeks sap uit te persen. Bij
zachte soorten zoals druiven, citrusachtigen of bessen is het fijn stampen reeds voldoende.
Licht puin, zoals stelen en bladeren, worden verwijderd door het fruit te laten passeren door
een roterend geperforeerde trommel. Hierdoor valt het tot moes geslagen fruit door de
perforaties van de trommel, terwijl de hardere stelen en bladeren in de trommel blijven. Door
een optimale hoek te gebruiken, kan dit afval gemakkelijk verzameld worden.
De keuze van een molen is voornamelijk afhankelijk van de te verwerken fruitsoort en de
toepassing van het gemalen product.
49
BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie, procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken.' (1998)

In Vlaanderen wordt voor het malen volgende techniek gebruikt:
- Meertrapsmolen met vaste mes
Andere technieken zijn:
- Getande messen molen;
- Hamer molen;
- Molen voor steenvruchten;
- Molen voor druiven.
Voor een beschrijving van de molens zie techniekblad 39.
d Persen of decanteren
Voor het persen passen de Vlaamse fruitsappenproducenten de bandpers toe (techniekblad
40).
Andere technieken zijn:
- Horizontale draaipers (techniekblad 41);
- Pakpers (techniekblad 42);
- Schroefpers (techniekblad 43).
In plaats van het fruitmoes te persen kan het gedecanteerd worden (techniekblad 44). Na het
malen kan het sap naar een voorontsapper gaan, die het sap scheidt van de vaste bestanddelen.
Het sap wordt opgeslagen in een tank, de rest gaat naar de decanter om nog verder ontsapt te
worden.
e Voorbehandeling met pectolytische enzymen 50
Elke fruitsoort bevat het natuurlijke verdikkingsmiddel pectine. Hierdoor laat het fruit niet zo
eenvoudig haar sappen vrij bij het malen of persen. In de loop der jaren zijn verschillende
enzymen ontwikkeld die pectine uit de vruchten halen, zodat het sap beter af te scheiden is.
Appelen en peren kunnen in principe vers geperst worden, zonder het gebruik van enzymen.
Na een opslagperiode is de celstructuur echter veranderd en komen de sappen niet meer zo
gemakkelijk vrij. Bij andere fruitsoorten, zoals framboos, zwarte bes, aardbei, kers en pruim,
worden de sappen vastgehouden in de celstructuur. Hulpmiddelen zijn hier wel noodzakelijk.
Pectolytische enzymen, toegediend onder gekende concentraties en onder de juiste condities,
kunnen de celstructuur en / of de opgeloste pectinen afbreken, waardoor de sappen
gemakkelijker wegvloeien.
Men voegt het enzym toe na het op temperatuur brengen van het fruitmoes. De celstructuur
zal pas 1 à 2 uur later verbroken worden. Om optimale enzymcondities en maximale
persefficiëntie te garanderen, moeten in de reactietank isolatie, agitatie en mogelijk
verwarmde elementen voorzien worden.
Eventueel kan een continu proces worden voorzien door de enzymen bij het maalproces te
injecteren.
Het grootste nadeel van de enzymen is hun hoge kostprijs, in vergelijking met de prijs van het
fruit. In sommige gevallen kan het rendement met 20% stijgen maar stijgt tevens de kostprijs
met 20%.
Bovendien kan door het gebruik van enzymen, het fruitmoes te glibberig en moeilijk
handelbaar worden. Bij pakpersen kan het moes uit de kaders geperst worden, en bij
bandpersen kan ze mogelijk niet efficiënt door de rollen gestuwd worden.
50
De enzymatische behandeling vindt plaats, afhankelijk van het productieproces, vóór, tijdens of na het malen,
persen en decanteren.
52

f Filtreren
Na het persen of decanteren wordt het sap gefiltreerd bij temperaturen van 40°C tot 70°C,
waarbij het cel- en het colloïdaal materiaal, als gevolg van de temperatuur, uitvlokt. Voor een
hoogwaardige kwaliteit geschiedt het verwerken van vruchtensappen wel onder uitsluiting
van lucht omdat tijdens het filtreren en steriliseren, vitamine C door lucht wordt afgebroken
en kleur- en smaakveranderingen ontstaan 51 . Om een betere filtratie mogelijk te maken
worden, indien nodig, klaringsmiddelen toegevoegd. Hierdoor klonteren kleine deeltjes aan
elkaar.
In Vlaanderen past men volgende technieken toe voor het filtreren van de sappen:
- Kamerfilterpers (zie techniekblad 46);
- Centrifuge (zie techniekblad 47);
- Bladfilter (zie techniekblad 48);
- Membraanfilter (zie techniekblad 49).
Andere mogelijke filtertechnieken zijn:
- Kaarsfilter (zie techniekblad 50);
- Vibrerende membraan filter (zie techniekblad 51);
- Vacuümdraaifilter (zie techniekblad 52).
g Indampen (enkel toegepast in de bereiding van concentraten):
Voor het vervaardigen van geconcentreerde sappen wordt gebruik gemaakt van
verdampingstechnieken, waarbij de vluchtige aroma's worden teruggewonnen door destillatie
(zie paragraaf 'Aromaterugwinning').
De basisvereiste voor het indampen van vruchtensappen is dat het proces zo weinig mogelijk
thermische degradatie veroorzaakt en dat, indien nodig, vluchtige bestanddelen die het aroma
van de sappen mee bepalen, kunnen worden teruggewonnen uit het destillaat.
Men past volgende techniek toe voor het indampen van de sappen:
- Buizenverdamper (zie techniekblad 53);
- Platenverdamper (zie techniekblad 54);
- Centrifugale verdamper (zie techniekblad 55).
h Aroma terugwinning (enkel toegepast in de bereiding van concentraten)
Aroma's worden tijdens het productieproces op twee niveaus teruggewonnen 52 :
1. Tijdens het indampen van sappen tot concentraten verdampt een deel van de aroma's.
Tijdens deze stap kunnen de aroma's worden teruggewonnen via condensatie (Vlaanderen)
of destillatie.
2. Tijdens het pasteuriseren van de sappen verdampt een hoeveelheid aroma's. Deze aroma's
worden teruggewonnen via condensatie.
i Toevoeging van klaringsmiddelen
Voor de productie van sappen en concentraten die uiterst hoge kwaliteitseisen nastreven in
verband met stabiliteit en kleur, zijn naast ultrafiltratie 53 , nog bijkomende productiestappen
nodig.
51 Bron: Handboek Milieuvergunningen (1998)
52 Voor een vergelijking van de aromaterugwinningstechnieken: zie de techniekblad 57
53 Met alleen ultrafiltratie, wordt geen kleurstandaardisatie bereikt en afhankelijk van het gebruikt vers
materiaal, evenmin een langdurige stabiliteit van het eindproduct.

Er bestaan verschillende technologieën die hetzelfde doel nastreven, namelijk het reduceren
of, indien mogelijk, het volledig elimineren van de kleurcomponenten en de mogelijke
turbiditeitsagenten 54 , zonder dat het product aan kwaliteit verliest.
In de vruchtensappenindustrie zijn volgende behandelingen gekend:
- stabilisatie en ontkleuring van heldere sappen (appel-, peren- en witte druivensappen);
- verwijderen van bittere componenten zoals limonin en naringin (citrusvruchtensappen).
Turbiditeit bij vruchtensappen wordt voornamelijk veroorzaakt door complexen van
gepolymeriseerde taninen 55 en proteïnen. De meeste proteïnen zijn reeds via ultrafiltratie
geëlimineerd. Om de concentratie aan taninen te reduceren is een bijkomende behandeling
nodig, toegepast vóór of na het ultrafiltreren.
Behandelingen vóór ultrafiltratie
- Partiële klaring (met bentoniet, gelatine, silica en /of actieve kool);
- Moes Oxidatie;
- Toevoegen van Polyfenol Oxidase.
Behandelingen na ultrafiltratie:
- Actieve Koolstof;
- PVPP behandeling 56 ;
- Nanofiltratie;
- Adsorptiebehandeling.
Voor een vergelijking van de bovenstaande behandelingstechnieken wordt verwezen naar
techniekblad 56.
Sommige processen kunnen op zich de stabiliteit verbeteren. Nochtans gebruikt men
gewoonlijk een combinatie van verschillende technieken om te voldoen aan de hoge
kwaliteitseisen.
Indien ultrafiltratie gevolgd wordt door membraanfiltratie met kleine poriën (bijvoorbeeld
nanofiltratie), is er wel een reductie van troebelvorming, maar de stabiliteit voor bewaring is
niet verbeterd tenzij de concentratie aan polyfenolen laag is. Een excellente stabiliteit van
appelsappen wordt verkregen door combinatie van ultrafiltratie met adsorptiebehandeling met
harsen.
3.2.1.6 Voorbereidingsstappen: fruit- en groentesappen (vertrekkende van concentraten of
sappen)
a Toevoeging van water aan concentraten
Bij de productie van fruit- en groentesappen vertrekkende van concentraten, wordt
behandeld 57 leidingwater toegevoegd.
Bij de bereiding van fruit- en groentesappen, vertrekkende van kant en klare sappen valt deze
processtap weg.
54
Turbiditeitsagenten zijn microscopische deeltjes die verantwoordelijk zijn voor de troebelheid van een sap.
55
Taninen zijn bittere, complexe aromatische componenten aanwezig in planten.
56
Poly Vinyl Poly Pyrrolidone.
57
De aard van de watervoorbehandeling hangt af van de kwaliteit van het water. Zandfiltratie kan gebruikt
worden om onopgeloste deeltjes, actieve koolfiltratie om kleurcomponenten en membraanfiltratie om
opgeloste zouten uit het water te verwijderen. In sommige bedrijven wordt het water vooraf
gedemineraliseerd, via harsen of omgekeerde osmose.
54

Toevoeging van klaringsmiddelen
Zie paragraaf 3.2.1.5
3.2.2 Milieu-aspecten
Tijdens de voorbehandeling wordt een aanzienlijke hoeveelheid afval (groenteresten)
geproduceerd en is de kans op geurhinder reëel. Tijdens het wassen en schillen van de
grondstoffen vormen vooral het waterverbruik en de belasting van het geproduceerde
afvalwater een belangrijk aandachtspunt. Verder dient opgemerkt te worden dat
voorbehandelingsprocessen zoals b.v. schillen en indampen (bereiding van
vruchtenconcentraten) een aanzienlijke hoeveelheid energie vereisen. Bij het indampen tot
concentraten is bovendien een aanzienlijke hoeveelheid koelwater nodig 58 . In onderstaande
paragraaf wordt een overzicht gegeven van de maatregelen die dienen toegepast te worden om
de verschillende afval- en emissiestromen, eigen aan deze processtap, te beperken /
voorkomen.
3.2.3 Milieuvriendelijke technieken
• ter voorkoming / beperking van organisch afval:
- sorteer- en morsverliezen beperken door kwaliteitszorg bij de teler / leverancier
(aanleveren grondstoffen in optimale toestand)
- sorteer- en morsverliezen beperken door plaatsen van opvangbakken en / of
spatschermen
- afvoer van niet-behandelde groente- en fruitresten naar de landbouw als
veevoeder (zie opmerking hoofdstuk 2, paragraaf 2.9.3)
- selecteren van de grondstoffen naar grootte, om de hoeveelheid schilafval te
beperken 59
• ter voorkoming / beperking van geurhinder:
- dagelijks ledigen van uitgesorteerde groenten en fruit, schil- en snijresten en
organisch afval 60
• ter beperking van watergebruik:
- droog, mechanisch transport (zie paragraaf 3.8)
- recycleren van transportwater (zie paragraaf 3.8 en 3.11)
- grondstof (b.v. aardappelen) drogen en mechanisch van vuil ontdoen 61
- schillen door middel van heet water met loog 62
- schillen met behulp van stoom
- schillen door middel van carborundum
- mechanische schillen
- droogschillen
- schillen (na stoomschillen) verwijderen m.b.v. borstelband ipv water 63
58
Voor het indampen van vochtrijke producten is 0,5 – 1 MJ per kilo water een gangbare waarde. Voor het
onttrekken van de laatste hoeveelheden vocht, is een veelvoud vereist (5-10 MJ/kg). Essentieel hierbij zijn de
eisen van het specifiek product, de productkwaliteit en de hygiëne.
59
Bron: Presti-studie ‘Preventie en milieuzorg in het aardappelschilbedrijf’ (1997)
60
zie opmerking hoofdstuk 2, paragraaf 2.9.6
61
Bron: Tahon, K. (1993), Verbist, S. et al (1994)
62
Bron: Presti-studie ‘Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende nijverheid’ (1996)

• ter beperking van de belasting van het geproduceerde afvalwater:
- afscheiden van (vast) organisch materiaal uit het afvalwater ter hoogte van het
schilproces door middel van zeven, filters, centrifuges, enz.
- scherpe snijkoppen gebruiken tijdens het snijproces 64
- koel houden van snijwater (onder de 10°C) 65
• ter beperking van het energieverbruik
- warmteterugwinning tijdens het indampen van groente- en fruitsappen
3.3 Blancheren
3.3.1 Procesbeschrijving
Tijdens het blancheren worden groenten en fruit gedurende 5-15 minuten opgewarmd bij een
temperatuur van 85-95°C.
Het doel van blancheren is meervoudig:
- inactiveren van enzymatische processen die de kwaliteit (structuur, geur, voedingswaarde,
smaak, kleur, …) van het product kunnen aantasten;
- reductie van de microbiologisch belasting;
- verdrijven van lucht uit het product;
- bekomen van een volumereductie van het product.
Het blancheerproces heeft echter als grote nadeel de uitloging en thermische afbraak van
voedingsbestanddelen.
Voor het blancheren van groenten, fruit een aardappelen bestaan er verschillende methoden 66 :
- waterblancheren: trommelblancheur met tegenstroomkoeler
bandblancheur/waterkoeler combinatie
bandblancheur/luchtkoeler combinatie
- stoomblancheren;
- alternatieve methoden: microgolven
hete lucht behandeling, …
3.3.2 Milieu-aspecten
Een groot deel van de vervuiling van het afvalwater in de groente- en fruitverwerkende
nijverheid ontstaat ter hoogte van het blancheerproces. Daarnaast verbruikt het
blancheerproces water en energie.
3.3.3 Milieuvriendelijke technieken
• ter beperking van het watergebruik:
63 Bron: Paris Convention for the prevention of marine pollution (1992)
64 Bron: Tahon, K. (1993), Verbist, S. et al (1994)
65 Niet relevant voor de conservensector.
66 Zie techniekbladen 31-37
56

- gebruik maken van een bandblancheur/waterkoeler combinatie in de plaats van
een klassieke trommelblancheur met tegenstroomkoeler 67
- gebruik maken van een bandblancheur/luchtkoeler combinatie in de plaats van
een bandblancheur/waterkoeler combinatie
- blancheren met behulp van een stoomblancheur 68
- blancheren met behulp van microgolven 69
- gebruik maken van zo koud mogelijk water voor de koeling van geblancheerde
producten, bij de productie van diepvriesgroenten 70
• ter beperking van de belasting van het afvalwater:
- afscheiden van organisch (vast) materiaal uit het afvalwater door middel van
zeven, filters, centrifuges, …
3.4 Tussenbehandelingen
3.4.1 Procesbeschrijving
3.4.1.1 Tussenbereidingsstappen: diepvriesgroenten
Na het blancheren worden de producten uit de diepvriessector afgekoeld ter beperking van het
temperatuursverschil in vergelijking met deze in de vriestunnels. Het koelen dient zo snel
mogelijk te gebeuren teneinde bacteriële groei in het product tegen te gaan. Alvorens de
producten worden ingevroren, worden ze eventueel gevormd (b.v. spinazieblokjes) en wordt
het overtollige water verwijderd via uitlekken.
3.4.1.2 Tussenbereidingsstappen: groente- en fruitconserven
Producten die verwerkt worden als conserven, worden na het blancheerproces gespoeld en
(eventueel kort) gekoeld.
Sommige producten (b.v. wortelen, schorseneren, aardappelen, …) worden, alvorens te
worden afgevuld in blik of bokaal, uitgesorteerd op dikte.
67
In 1999 loopt er aan de Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende onder de leiding van Prof. Meesschaert een
HOBU-project betreffende de 'optimalisatie van nieuwe blancheertechnologieën in de diepvriessector'
De resultaten (april 1999) van dit onderzoek laten -zeker voor wortelen- niet toe te besluiten dat een
geïntegreerde blancheur-koeler (IBC) een kwalitatief beter product geeft dan een klassieke trommelblancheur
met tegenstroomkoeler (schriftelijke mededeling door Prof. Meesschaert (e-mail dd. 15/04/99)
68
Bron: Presti-studie ‘Preventie en milieuzorg in de groentenverwerkende industrie’ (1996); Verbist S. et al
(1994); Tahon K. (1993)
69
Bron: Presti-studie ‘Preventie en milieuzorg in de groentenverwerkende industrie’ (1996); Verbist S. et al
(1994); Tahon K. (1993)
70
Geblancheerde groenten in de conservensector worden gekoeld tot 40-50°C.

3.4.1.3 Tussenbereidingsstappen: geschilde aardappelen
niet van toepassing
3.4.1.4 Tussenbereidingsstappen: verwerkte aardappelen
Aardappelen, die verwerkt worden als een voorgebakken diepvriesproduct, worden na het
blancheren behandeld in een zuur bad (natriumpyrofosfaat 71 ). Deze behandeling heeft als
doel het aanwezige ijzer te complexeren zodat een 'grauw' eindproduct wordt vermeden
(verschijnsel verdwijnt echter wanneer de producten opnieuw gebakken worden). Voor het
bakken worden de frieten gedroogd. Na het bakproces worden de frieten ontvet door middel
van verneveld water. Alvorens deze producten worden ingevroren, dienen ze voorgekoeld te
worden.
3.4.1.5 Tussenbereidingsstappen: fruit- en groentesappen (vertrekkende van concentraten of
sappen)
niet van toepassing
3.4.2 Milieu-aspecten
De processen ‘drogen’, ‘bakken’, ‘ontvetten’ en ‘koelen’ vereisen energie. Daarenboven
brengt het bakproces mogelijk geurproblemen met zich mee. Het ontvetten en koelen gebeurt
door middel van water.
3.4.3 Milieuvriendelijke technieken 72
• ter beperking van energieverbruik:
- gebruik maken van een gesloten koeltunnel door middel van indirecte koeling
met lucht, waarbij geen direct contact is tussen buitenlucht en product en geen
gebruik gemaakt wordt van een mechanische koelmachine
(aardappelverwerkende sector)
• ter voorkoming van geurhinder:
- afzuigen van dampen ter hoogte van de bakoven en de organische
geurcomponenten verwijderen door de bakdampen:
∗ na te verbranden 73 ;
∗ te condenseren met energieterugwinning 74 ;
71 Het gebruik van het pyrofosfaat heeft als gevolg dat het Ptot-gehalte in het ruw afvalwater kan oplopen tot
250 mg/l aan het begin van het seizoen, wanneer nieuwe aardappelen worden verwerkt. Bij de verwerking
van oudere aardappelen (uit stockage) variëert het gehalte aan Ptot in het ruw afvalwater tussen de 40-
50 mg/l.
Mondelinge mededeling door W. Moerman Akwadok (dd. 31/05/99).
In het kader van het lopende presti 2-project aardappelverwerking (P2/006) zal o.a. worden nagegaan of er
alternatieven mogelijk zijn ter voorkoming van het gebruik van pyrofosfaat.
72 Bron: VAMIL-milieulijst (augustus 1998)
73 Bron: VDI 3895; de afgezogen dampen kunnen aangewend worden als verbrandingslucht in de
verwarmingsketel, waarbij de aanwezige geurcomponenten verbrand worden.
74 Bron: VDI 3895; Toegepast in de snackproductie. Enkel het gedeelte van de dampstroom die gebruikt kan
worden voor het opwarmen van warm water wordt gecondenseerd. Condensatie van bakdampen wordt
meestal gebruikt als voorbehandelingstechniek, gezien het afscheiden van de vetfractie niet voorzien is.
58

3.5 Conserveren
3.5.1 Procesbeschrijving
∗ te zuiveren via gaswassing 75 ;
∗ te zuiveren door ozonisatie;
∗ te zuiveren met behulp van biofilters 76 .
Het conserveren van voedingsmiddelen heeft als doel ongewenste veranderingen, mogelijk
veroorzaakt door micro-organismen, chemische, fysische en bioschemische reacties, te
voorkomen. Getracht wordt om de smaak, het aroma, de kleur en de voedingswaarde van de
voedingsmiddelen te bewaren.
De mogelijke conserveringstechnieken kunnen als volgt worden samengevat 77 :
• temperatuursbehandeling
- pasteuriseren
- steriliseren
- microgolven
- koelen
- diepvriezen
• verandering van de wateractiviteit
- drogen
- vriesdrogen
- zouten
- inleggen
- confijten
• instellen van de pH
- marineren
- fermenteren
• instellen van de redoxpotentiaal
- vacuum verpakken (beschermende verpakking)
75
Bron: VDI 3895; alkalische wassing: verzepen van de vetten en reductie van de geurcomponenten.
76
Bron: VDI 3895
Deze methode heeft een beperkt effect in de zuivering van dampstromen waarin zich vetpartikels bevinden;
bij hoge massastromen raakt het filteroppervlak gemakkelijk verstopt met als gevolg dat bacteriën geremd of
gestopt worden in hun zuiverende werking; wel toepasbaar als nazuiveringstechniek (na verwijdering van vet
en H2S uit de dampstroom door middel van NaOH-gaswassing).
77
Bron: Handboek Milieuvergunningen (1998)

• toevoegen van conserveringsmiddelen
• bestralen met UV- of γ-stralen
In deze studie wordt enkel het conserveren door middel van invriezen en verhitting
(pasteuriseren en steriliseren) beschouwd.
De keuze tussen steriliseren en pasteuriseren is mede afhankelijk van de zuurtegraad van het
product. Zure producten, met pH lager dan 4,5 kunnen voldoende geconserveerd worden
door pasteurisatie. De na de pasteurisatie nog aanwezige micro-organismen komen door de
lage pH niet meer tot ontwikkeling. Zure producten zijn onder andere vruchtensappen,
appelmoes, vruchten op sap en augurken op zuur. Groenten worden gesteriliseerd omdat ze
zwak zuur of niet zuur zijn.
Bij het pasteuriseren wordt het product gedurende korte tijd (15 tot 30 sec.) verhit bij
temperaturen variërend van 65°C tot 95°C, waarna gekoeld wordt tot kamertemperatuur.
Zo worden wel de bacteriën onschadelijk gemaakt, maar worden de sporen niet vernietigd. De
smaak en geur veranderen slechts weinig. De levensmiddelen zijn na deze behandeling
beperkt houdbaar (enkele weken tot maanden). Producten worden slechts gepasteuriseerd
indien een bijkomende parameter aanwezig is die de bewaartijd kan verhogen: lage
zuurtegraad, hoge zoutconcentratie, aanwezigheid van additieven (bewaringsmiddelen) of van
koude temperaturen.
Sterilisatie gebeurt bij hogere temperaturen (110 à 135°C) en gedurende langere tijd (enkele
minuten tot meer dan een uur). Tijdens dit proces worden ook sporen gedood. Steriele
levensmiddelen kunnen doorgaans gedurende lange tijd (enkele maanden tot jaren) en op
kamertemperatuur bewaard blijven.
Bij diepvriesgroenten wordt het product onmiddellijk na de koeling ingevroren in
vriestunnels 78 , waarbij een koude luchtstroom in aanraking komt met de voedingsmiddelen
(vriestemperatuur van -40°C, tijdsduur maximaal ½ uur). Om te voorkomen dat de groenten
aan mekaar kleven worden ze via trilzeven naar de vriestunnel getransporteerd.
Na het invriezen van de groenten worden deze afgevuld in plastic kratten ofwel in houten
kratten, voorzien van een plastic zak. Het afvullen gebeurt via transportbanden. Vervolgens
worden de kratten gestockeerd in diepvriesruimten bij een temperatuur van -18 tot -22°C,
totdat de producten verpakt worden in kleinere porties of getransporteerd worden in bulk.
Het vullen van de blikken / bokalen met groente- of fruitconserven gebeurt na het naspoelen
van het geblancheerde producten. Aan de conserven wordt opgietwater of saus toegevoegd,
waarna de recipiënten worden afgesloten. De saus bestaat voornamelijk uit water, suiker en
zout. Daarnaast kunnen ook tomatenpuree en kruiden worden toegevoegd.
Na het vullen en afsluiten van de conserven ondergaan deze een hittebehandeling
(pasteurisatie voor zure producten met een pH < 4,5; sterilisatie voor producten met een pH
vanaf 4,5) om eventuele micro-organismen en sporen te inactiveren en / of het product verder
te garen. De verhittingstijd is sterk afhankelijk van de conserveringsmethode, de aard van de
producten en de grootte van de conserven.
78
Bron: ‘VLIET-project: Energetische optimalisatie van een vriestunnel voor groenten’, Van Bael, J. et al.
(Vito, 1997)
60

Na de hittebehandeling worden de conserven gekoeld door middel van water. Het water dat
voor dit koelproces wordt gebruikt, dient van drinkwaterkwaliteit te zijn 79 . Het afvalwater,
afkomstig van dit koelproces, wordt daarna terug geloosd in hetzelfde oppervlaktewater.
Het conserveren van aardappelproducten (eindproduct diepgevroren aardappelproducten) is
vergelijkbaar met dat in de diepvriesgroentesector (beschrijving zie hoger).
Na toevoeging van klaringsmiddelen worden groente- en fruitsappen geconserveerd door
middel van pasteurisatie. Na de pasteurisatie wordt het product afgekoeld. Het koelen van
het verpakt product wordt in één stap met de pasteurisatie beschouwd, aangezien het
koelingssysteem in de pasteurisatie ingebouwd is. Bij het afkoelen zijn grote hoeveelheden
koelwater nodig. Dikwijls kan de temperatuur aan het product onttrokken worden, doordat het
gepasteuriseerd product in contact wordt gebracht met de inkomende vruchtensappen.
Voor het pasteuriseren worden in Vlaanderen volgende technieken toegepast:
- Platen-pasteurisatie (zie techniekblad 58);
- Buizen pasteurisatie (zie techniekblad 59).
Een andere mogelijke techniek is:
- Tunnelpasteurisatie (In-pack pasteurisatie) (zie techniekblad 60).
Er zijn verschillende manieren van afvullen: koud of warm, voor of na pasteurisatie. Bij
glazen flessen worden de gepasteuriseerde sappen warm afgevuld (± 85 °C) en pasteuriseren
deze op hun beurt de verpakking. Deze techniek is uiteraard niet mogelijk bij het gebruik van
drankkarton als verpakking. In dit geval, worden sappen koud en asceptisch afgevuld. Bij
beide pasteurisatiesystemen kan er nog steeds een besmetting door micro-organismen
optreden tijdens het afvullen van het eindproduct.
3.5.2 Milieu-aspecten
Tijdens de conserveringsprocessen 'invriezen', 'pasteuriseren' en 'steriliseren' wordt energie en
koelwater verbruikt.
Bij het invriezen van groenten en de daaropvolgende afvullen van de kratten kan een beperkt
productverlies optreden.
Tijdens het vullen en opgieten van conserven in blikken / bokalen is een beperkte vermorsing
van zowel gietwater als saus mogelijk. Tijdens de verhitting van conserven kan afval onstaan
als gevolg van slecht afgesloten blikken / bokalen. De verhitting van b.v. conserven gebeurt
door middel van stoom, waardoor een afvalwaterstroom van gecondenseerde stoom onstaat.
Bij het afvullen van groente- en fruitsappen kunnen afvulverliezen (overlopen, glasbreuk, …)
ontstaan. De inhoud van afgekeurde gevulde flessen / verpakkingen wordt eveneens aan het
afvalwater toegevoegd.
79 Via micro-lekken ter hoogte van de lasnaad van blikken kan mogelijk contaminatie via het koelwater
optreden, indien dit koelwater niet van drinkwaterkwaliteit is.
Bron: Principles of Thermal Process Control, The Food Processors Institute;
KB van 07/02/99 inzake algemene voedingshygiëne;
Guidelines for Batch Retort Systems - Full Water Immersion - Raining/ Spray Water - Steam/Air,
guideline no 13 (03/1997);

3.5.3 Milieuvriendelijke technieken
• ter beperking van organische afval:
- productverliezen (ter hoogte van vriestunnel) opscheppen en afvoeren als
veevoeder
- ontluchten van de vloeistoffen, zodat de vloeistoffen niet opschuimen tijdens
het afvullen 80
• ter beperking van waterverbruik:
- opgietverliezen vermijden door het opgieten onder vacuum
- opvangbakken voorzien voor morsverliezen
• ter beperking van energieverbruik:
- optimaal en automatisch ontdooien en reinigen van de vriestunnels
(condensatie, gevolgd door ijsvorming zijn oorzaak van het dichtvriezen van
installatie-onderdelen) 81
- hergebruik van warmte uit sterilisatieprocessen ten behoeve van
voorverwarming 82
3.6 Verpakken
3.6.1 Procesbeschrijving
Verpakkingsmaterialen die gebruikt worden in de groente- en fruitverwerkende nijverheid
zijn blik, aluminium, glas, kunststof en (al dan niet geplastificeerd) karton.
Het doel van verpakking is nieuwe besmetting door micro-organismen en aantasting van de
kwaliteit door chemische, fysische of biologische reactie te voorkomen. Zowel het product
als de verpakking dienen vrij te zijn van micro-organismen. De primaire verpakking zelf
wordt hiertoe gesteriliseerd met droge lucht, stoom of UV-straling. Nadat het product verpakt
is, wordt de verpakking vacuum gezogen en hermetisch afgesloten.
Diepgevroren groenten worden (na stockage in kratten) verdeeld in kleinere porties, al dan
niet vermengd met andere groenten, en vervolgens verpakt. Het verpakkingsproces omvat
zowel de primaire (plastic zakken), secundaire (kartonnen dozen) als tertiaire (paletten)
verpakking. De verpakte groenten worden tot aan hun verzending opgeslagen in daartoe
uitgeruste diepvriesruimten.
Conserven worden, na het hermetisch afsluiten van de verpakking en na sterilisatie /
pasteurisatie, verpakt in een verzamelverpakking en vervolgens in een verzendverpakking.
De verpakte goederen worden tot aan hun verzending opgeslagen in daartoe uitgeruste
verzendopslagplaats.
80 Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie, procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken.' (1998)
81 Bron: Van Bael, J. et al (1997)
82 Bron: Needis (1996)
62

Het verpakken van geschilde aardappelen kan gebeuren op een drietal wijzen 83 :
- met toevoeging van anti-oxidantia (b.v.natriumpyrofosfaat of natriumbisulfiet) ter
voorkomen van verkleuren (klassieke methode)
- begast verpakken, waarbij na het afvullen van de zak een specifiek gasmengsel (zuurstof

Voor de dagelijkse reiniging / desinfectie van ruimten waar de bacteriologische kwaliteit
minder bepalend is (wassen / blancheren), wordt enkel met water gereinigd. Waar de
bacteriologische kwaliteit wel van belang is (vriestunnels) wordt een desinfectiemiddel 87
gebruikt.
Het water dat wordt gebruikt voor het reinigen 88 wordt bepaald door de vereiste
bacteriologische kwaliteit van het specifieke deelproces:
- wassers en snijmachines, alsook vloeren in ruimten waar voedingsmiddelen worden
gewassen, geschild en geblancheerd, worden gereinigd met regenwater, koelwater of
effluent van de waterzuivering
- vriestunnels worden eerst ontdooid en geweekt met b.v. blancheerwater; vervolgens wordt
het vuil weggespoten, waarna wordt geschuimd met reinigingsmiddel, gespoeld,
gedesinfecteerd en nagespoeld
- reinigen van blancheurs, koelers, trilzeven, molens, persers, pasteuriseerders… gebeurt
met stadswater, diep boorputwater of regenwater waaraan ontsmettingsmiddel wordt
toegevoegd
Als reinigingsmiddel worden meestal schuimreinigingsproducten op basis van
natriumhydroxide gebruikt. Natriumhypochloriet (javel), chloordioxide en quaternaire
ammoniumverbindingen (Quats) zijn veelgebruikt desinfectiemiddelen. Daarnaast worden
ook zure reinigingsmiddelen gebruikt voor het verwijderen van kalk. Meestal wordt hiervoor
fosforzuur (25% oplossing) gebruikt.
Opmerkingen:
Desinfectiemiddelen op basis van chloor of jodium mogen nooit gebruikt worden in
combinatie met zure reinigingsmiddelen, omdat door chemische reactie giftige chloor- of
jodiumdampen kunnen ontstaan.
De sector van de groente- en fruitsappen vereist een extra hoeveelheid water van
hoogwaardige kwaliteit voor het spoelen van kratten en het reinigen van (recycleerbare)
flessen.
3.7.2 Milieu-aspecten
Tijdens het reinigingsproces wordt een aanzienlijke hoeveelheid water verbruikt en
afvalwater geproduceerd. Daarnaast zijn de gebruikte reinigingsmiddelen en desinfectantia
vaak milieubelastend.
3.7.3 Milieuvriendelijke technieken
• algemene maatregelen
- apparaten en ruimten (met gladde wanden en ronde hoeken) ontwerpen die
gemakkelijk te reinigen zijn 89
87
Product op basis van b.v. fosforzuur, silicaten, …
88
Rekening houden met het KB van 11 oktober 1985 betreffende de hygiëne van lokalen en personen in de
voedingssector.
89
Bron: Tahon, K. (1993), Verbist, S. et al (1994)
64

• ter beperking van waterverbruik / afvalwater:
- grof vuil verwijderen door droog, mechanisch reinigen
- zoveel mogelijk hergebruik van water; kwaliteit reinigingswater in relatie tot
de vereiste bacteriologisch kwaliteit)
• ter beperking van hoeveelheid reinigingsmiddelen / desinfectantia 90 :
- ontharden van reinigingswater 91
- reinigingsmiddelen toevoegen met behulp van automatische doseersystemen 92
- hergebruik van reinigingsmiddelen / desinfectantia, b.v. toepassing van CIP
(Cleaning In Place 93 )
- gebruik van milieuvriendelijke desinfectie- en reinigingsmiddelen 94
- beperken van het aantal verschillende reinigingsmiddelen / desinfectantia
- gebruik van geconcentreerde reinigings- en desinfectiemiddelen
• ter beperking van industrieel afval:
- verpakkingsmateriaal van de reinigings- en desinfectiemiddelen gescheiden
inzamelen naargelang hun afzetmogelijkheden
3.8 Transport van plantaardig materiaal tussen de verschillende deelprocessen
3.8.1 Procesbeschrijving
Transport tussen de verschillende deelprocessen gebeurt door middel van mechanisch
transport, transportbanden of met behulp van water.
3.8.2 Milieu-aspecten
Transporteren van de goederen geeft mogelijk aanleiding tot morsverliezen. Transport door
middel van water brengt uitloging van groenten en fruit met zich mee.
90
De intensiteit van het reinigingsproces hangt af van de graad van vervuiling; opleiding en goede
werkinstructies zijn hierbij noodzakelijk.
Aangezien iedere vervuiling geval per geval dient beschouwd te worden, worden deze milieuvriendelijke
technieken hier enkel ter informatie opgesomd en niet meegenomen in de BBT-evaluatie.
91
Bron: Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie, procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken.' (1998)
afhankelijk van de hardheid van het water
92
Onderzoek wijst uit dat met de losse hand (scheutmethode) minstens 40% reinigingsmiddelen wordt
overgedoseerd. Daarentegen wordt het verbruik van reinigingsmiddelen beperkt door flessen met maatbekers
of met eenvoudige pompsystemen te gebruiken.
Bron: Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie, procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken.' (1998)
93
Deze reinigingssystemen zijn gericht op de directe reiniging van de procesapparatuur (ketels, vulmachines
e.d.) doordat ze op vaste plaatsen worden geïnstalleerd. De reiniging vindt doorgaans onder druk plaats. Bij
Cleaning-in-Place systemen wordt minder reinigingsmiddelen en water verbruikt.
Bron: Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie, procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken.' (1998)
94
Bron: Tahon, K. (1993), Verbist, S. et al (1994)
CUWVO-rapport (1996)
Voorbeeld: fosfaatvrije, stikstofarme of stikstofvrije desinfectantia

3.8.3 Milieuvriendelijke processen
• ter beperking van transport:
- efficiënte opstelling van de productielijn
• ter beperking van organische afval (agv morsverliezen):
- flappen en schermen plaatsen op de transportband 95
• ter beperking van belasting afvalwater (agv uitloging):
- droog, mechanisch transport op rollen en banden 96
• ter beperking van watergebruik 97
- recycleren van transportwater
3.9 Koelen en conditioneren van ruimten
3.9.1 Procesbeschrijving
Koelen en conditioneren wordt toegepast om de temperatuur en de relatieve vochtigheid van
ruimten op een bepaald niveau te houden en om producten in te vriezen en te stockeren.
Een koelinstallatie omvat volgende onderdelen:
• koelmiddel:
- als koelmiddel wordt voornamelijk ammoniak gebruikt
- het koelmiddel stroomt in een gesloten circuit
• koelmiddelverdichter:
- absorptiegenerator
- compressor
• condensor:
- watergekoelde condensor
- luchtgekoelde condensor
- verdampingscondensor
• verdamper
3.9.2 Milieu-aspecten
Installaties voor koelen en conditioneren zijn vaak bron van geluidsoverlast en trillingshinder.
Daarnaast vragen deze procesaspecten vrij veel energie en water.
95
Bron: Tahon, K. (1993), Verbist,, S. et al (1994)
96
Bron: Verbist, S. et al (1994); Presti-studie ‘Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende nijverheid’
(1996); BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie, procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken.' (1998)
b.v. toepasbaar voor bonen (Mondelinge mededeling door de heer Deman, Bonduelle)
97
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie, procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken.' (1998)
66

Het gebruik van CFK’s als koelmiddel 98 heeft twee belangrijke milieugevolgen: afbraak van
de ozonlaag en veroorzaken van het broeikaseffect. Het gebruik van deze koelmiddelen is
echter niet meer toegelaten.
3.9.3 Milieuvriendelijke processen
• ter beperking van geluidsoverlast en trillingshinder:
- koelinstallatie in bedrijf stellen met een keuringsattest (preventief onderhoud
cf. NBN E35-001) 99
- condensors opstellen zodat een minimale reflectie van het geluid ontstaat 100
- gebruik van geluidsarme compressoren en condensors
- gebruik maken van verdampingscondensors ipv conventionele lucht- of
watergekoelde condensatiesystemen 101
• ter beperking van energieverbruik:
- koelinstallatie in bedrijf stellen met een keuringsattest (preventief onderhoud
cf. NBN E35-001) 102
- koeldeuren zoveel mogelijk gesloten houden
- snelsluitende en goed isolerende deuren plaatsen tussen ruimten met een
temperatuursverschil 103
- gebruik maken van verdampingscondensors ipv de conventioneel lucht- of
watergekoelde condensatiesystemen 104
• ter beperking van het watergebruik:
- gebruik van regenwater of vijverwater voor het voeden van de
verdampingscondensors 105
- gebruik van gezuiverd effluent (b.v. zandfilter, …) van de waterzuivering
voor het voeden van de verdampingscondensors 106
• ter voorkoming van het gebruik van volledig gehalogeneerde of harde CFK’s:
- gebruik van ammoniak (R717)als koudemiddel 107
98
Koude & luchtbehandeling (jaargang 91 nr.3 - maart 1998), Overzicht van de koudemiddel situatie: hoe te
kiezen
99
Bron: PRESTI-handleiding ‘Preventie en milieuzorg in de groentenverwerkende industrie’ (1997)
NBN E35-001: Belgische (ontwerp)norm 'Koelinstallaties - veiligheidsvoorschriften' (Vlarem II, art.
5.16.3.3)
100
Bron: Presti-studie ‘Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende nijverheid’ (1996)
101
Bron: Infobrochure Baltimore Aircoil ivm verdampingscondensors
Verdampingscondensors vereisen water van voldoende kwaliteit (lage hardheid en weinig zwevende stoffen).
Indien water van onvoldoende kwaliteit wordt gebruikt, dan vormt zicht een isolerende laag vuil op de
lamellen van de condensor. Het rendement van de condensor neemt dan drastisch af en evenredig hiermee
neemt de energieconsumptie van het ganse koelsysteem toe. Volgens Prof. Meesschaert, KHBO kan, in het
geval dat geen water van voldoende kwaliteit voorhanden is, beter worden overgegaan op luchtkoeling in
zoverre dat deze niet te lawaaierig zijn. (schriftelijke mededeling dd. 15/04/99)
102
Bron: PRESTI-handleiding ‘Preventie en milieuzorg in de groentenverwerkende industrie’ (1997)
103
Bron: Presti-studie ‘Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende nijverheid’ (1996)
104
Bron: Infobrochure Baltimore Aircoil ivm verdampingscondensors
105
Bron: PRESTI-handleiding ‘Preventie en milieuzorg in de groentenverwerkende industrie’ (1997)
106
Bron: PRESTI-handleiding ‘Preventie en milieuzorg in de groentenverwerkende industrie’ (1997)
107
Bron: PRESTI-handleiding ‘Preventie en milieuzorg in de groentenverwerkende industrie’ (1997)

3.10 Afvalwaterzuivering en slibverwerking
3.10.1 Procesbeschrijving
a Afvalwaterzuivering
Afvalwaterzuivering heeft tot doel de concentratie van b.v. bezinkbare deeltjes, zwevende
deeltjes, organische stoffen, stikstof (N), fosfor (P), zouten, bacteriën, etc. in het afvalwater te
reduceren en het aldus geschikt maken voor:
- lozing op riool;
- lozing op oppervlaktewater;
- hergebruik in het productieproces.
Afvalwaterzuivering kan volgens verschillende zuiveringsprocédés worden uitgevoerd. In
figuur 3.7 108 wordt een algemeen beeld geschetst van een waterzuiveringsinstallatie. In de
figuren 3.8-3.16 worden concrete voorbeelden geschetst van afvalwaterzuiveringsinstallaties
zoals toegepast in enkele groenteconserven-, diepvriesgroente- en aardappelverwerkende
bedrijven.
108 Bron: Gebaseerd op mondelinge mededelingen tijdens bedrijfsbezoeken; PRESTI-handleiding ‘Preventie en
milieuzorg in de groentenverwerkende industrie’ (1997)
68

Figuur 3.7: Algemeen schema van afvalwaterzuivering in de groente- en fruitverwerkende
nijverheid. Doorgaans worden slechts een aantal van deze zuiveringsstappen doorlopen.

Figuur 3.8: Voorbeeld 1 van een afvalwaterzuiveringsinstallatie in een
groente- en fruitverwerkend bedrijf.
Figuur 3.9: Voorbeeld 2 van een afvalwaterzuiveringsinstallatie in een
groente- en fruitverwerkend bedrijf
70

Figuur 3.10: Voorbeeld 3 van een afvalwaterzuiveringsinstallatie in een
groente- en fruitverwerkend bedrijf
Figuur 3.11: Voorbeeld 4 van een afvalwaterzuiveringsinstallatie in een
groente- en fruitverwerkend bedrijf

Figuur 3.12: Voorbeeld 5 van een afvalwaterzuiveringsinstallatie in een
groente- en fruitverwerkend bedrijf
72

Figuur 3.13: Voorbeeld 6 van een afvalwaterzuiveringsinstallatie in een
groente- en fruitverwerkend bedrijf
Figuur 3.14: Voorbeeld 7 van een afvalwaterzuiveringsinstallatie in een
groente- en fruitverwerkend bedrijf

Figuur 3.15: Voorbeeld 8 van een afvalwaterzuiveringsinstallatie in een
groente- en fruitverwerkend bedrijf
Figuur 3.16: Voorbeeld 9 van een afvalwaterzuiveringsinstallatie in een
groente- en fruitverwerkend bedrijf
74

Het waterzuiveringsproces verloopt in een aantal, al dan niet volledig doorlopen, stappen, die
ingedeeld kunnen worden in de volgende groepen: primaire, secundaire en tertiaire zuivering.
Elk van de zuiveringsstappen kan met behulp van één of meerdere zuiveringstechnieken
worden uitgevoerd.
Primaire zuivering van het afvalwater vindt plaats door toepassing van volgende
zuiveringsstappen: zeven, sedimentatie, flotatie en neutralisatie. Tijdens de primaire
zuivering worden voornamelijk grove, bezinkbare en zwevende delen verwijderd uit het
afvalwater. Daarnaast wordt eveneens een gedeelte van de organische stoffen (BOD en COD)
verwijderd.
Tijdens de secundaire zuivering (biologische zuivering 109 ) worden voornamelijk de
organische stoffen (COD, BOD) afgebroken. Indien tijdens de aërobe zuivering het
nitrificatieproces gestimuleerd wordt (door sturing van het beluchtingsproces) kan het gehalte
stikstof (N) in het afvalwater drastisch verlaagd worden. Het gehalte aan fosfor (P) in het
afvalwater kan sterk verminderd worden door stimulatie van het defosfatieproces tijdens de
aërobe zuivering.
Deze biologische zuivering wordt gevolgd door een nabezinkingsbekken, waarin slib en water
van mekaar gescheiden worden 110 .
Tertiaire zuivering van het afvalwater kan bestaan uit volgende zuiveringsstappen: rietvelden,
coagulatie/flocculatie, filtratie, actieve koolfiltratie, microfiltratie en omgekeerde osmose.
Deze tertiaire zuiveringstechnieken hebben als doel het verder zuiveren van het effluent, meer
bepaald de parameters fosfor (P), stikstof (N), zouten, bacteriën en in mindere mate
organische stoffen en zwevende deeltjes.
Een beschrijving van de meest voorkomende waterzuiveringstechnieken in de groente- en
fruitverwerkende nijverheid is terug te vinden op de techniekbladen 'afvalwaterzuivering'. (1-
21).
In bijlage 5 zijn een aantal algemene simulaties uitgewerkt om de zuiveringsmogelijkheden
van een 'gemiddeld bedrijf' uit de groente- en fruitverwerkende nijverheid in te schatten.
Hierbij wordt gebruik gemaakt van:
- Een 'gemiddelde' samenstelling van het ruw afvalwater (afvalwater uit de procesvoering
waarbij geen enkele vorm van zuivering werd toegepast);
- Het milieurendement van de afzonderlijke afvalwaterzuiveringstechnieken (op basis van
literatuurgegevens en expertinschattingen).
Voor de economische analyse (zie hoofdstuk 7, bijlage 8 en bijlage 9) worden de financiële
gegevens herrekend naar jaarlijkse kost. Er wordt aangenomen dat de investeringen worden
afgeschreven over een periode van 15 jaar. De totale jaarlijkse kost van het afvalwater is de
som van de totale jaarlijkse kost van zuivering (werkingskost + investeringskost) en de
jaarlijkse heffing op afvalwater.
109 De biologische zuivering bestaat uit een aërobe zuiveringsstap, al dan niet vooraf gegaan door een anaërobe
voorzuivering en gevolgd door een anoxische nazuivering.
110 Voor specifieke toepassingen kan biologisch gezuiverd effluent nog aanvullend behandeld worden in b.v.
lagunes of oxidatievijvers (deze systemen worden in dit document niet verder besproken).
Bron: Baeyens, J. et al. (1995)

Slibverwerking 111
Het verwerken van slib 112 heeft tot doel het reduceren van het slibvolume, het bekomen van
een steekvast product, het verbeteren van de hygiënische kwaliteit, of eventueel het bekomen
van inert as. Na verwerking kan het slib via drie wegen worden afgezet: hergebruik in de
landbouw (rechtstreekse bemesting, compostering of productie van zwarte grond), storten van
steekvast slib, storten van vliegassen (na verbranding).
De belangrijkste verwerkingsstappen in de behandeling van zuiveringsslib zijn: ontwatering,
stabilisatie en verbranding. Zoals weergegeven in figuur 3.7 kunnen elk van deze
slibverwerkingsstappen met behulp van één of meerdere slibverwerkingstechnieken worden
uitgevoerd.
Het ontwateren van slib beoogt een verhoging van het drogestofgehalte van het slib door het
onttrekken van een gedeelte van het aanwezige water. De technieken die kunnen toegepast
worden kunnen als volgt worden ingedeeld: mechanische indikking (b.v. zeefbandpers, )
zwaartekrachtindikking (b.v. sedimentatiebekken-slibstockage, …) en flotatie-indikking (b.v.
door middel van opborrelende lucht, …).
Stabilisatie van slib heeft als doel: ongeuren, afdoding van ziektekiemen en omvormen tot een
humusachtige, weinig actieve substantie die gemakkelijk kan worden gestort. De
belangrijkste technieken die kunnen worden toegepast zijn: chemische stabilisatie
(kalkbehandeling, …), biologische stabilisatie (mineralisatie of aërobe stabilisatie, vergisting
of anaërobe stabilisatie, slibcompostering, …), thermische stabilisatie (droging, …) en
disinfectie (pasteurisatie, …).
Verbranding van slib heeft een sterke volumereductie tot gevolg en biedt de mogelijkheid tot
recuperatie van de energie die vrijkomt tijdens het slibverwerkingsproces. Dit proces gebeurt
doorgaans door gespecialiseerde bedrijven.
Een beschrijving van de verschillende slibbehandelingstechnieken is terug te vinden op de
techniekbladen 'slibverwerking' (22-30).
3.10.2 Milieu-aspecten
Tijdens de afvalwaterzuivering is de kans op geurhinder reëel. Het zuiveren van afvalwater
vergt energie en bovendien dient ervoor gewaakt te worden dat bodemverontreiniging
vermeden wordt. Tijdens het afvalzuiveringsproces wordt een grote hoeveelheid slib
(voornamelijk secundair slib) gegenereerd, die in bepaalde gevallen als afval beschouwd
wordt. In de meeste gevallen echter kan dit slib als secundaire grondstof gebruikt worden in
de landbouw.
Na een hevige stortbui kan de waterzuiveringsinstallatie overbelast raken, met als mogelijk
gevolg: uitspoelen van het slib uit het nabezinkingsbekken.
111
Bron: Baeyens, J. et al. (1995)
112
Per kg BOD verwijderd via aërobie wordt 0,5 kg aëroob slib gevormd; per kg BOD verwijderd via anaërobie
wordt 0,1 kg anaëroob slib gevormd.
Bron: Tahon, K. (1993)
76

3.10.3 Milieuvriendelijke technieken
• algemene maatregelen:
- bijhouden van een afvalwaterlogboek
- grootte van de afvalwaterzuiveringsinstallatie afstemmen op het te zuiveren
influent
• ter beperking van de hoeveelheid en belasting van het afvalwater 113 (zie hiervoor ook de
mogelijke milieumaatregelen die toegepast kunnen worden tijdens de verschillende
processtappen)
- gescheiden opvang en afvoer van het industrieel water
- gescheiden opvang en afvoer van het sanitair water
- gescheiden opvang en afvoer van het regenwater 114
- spreiden van de productie met hoge belasting voor het afvalwater (organisch
materiaal, pH, …)
• ter behandeling van het afvalwater 115
- verwijderen van grove delen (organisch materiaal) uit het afvalwater door
middel van ‘zeven’ (rooster, zeefbocht, trommelzeef)
- verwijderen van bezinkbare delen uit het afvalwater door middel van
‘sedimentatie’ (zandvang)
- zandvang regelmatig ruimen, waardoor deze het zand effectief kan
verwijderen uit het afvalwater 116
- verwijderen van zwevende delen uit het afvalwater tijdens de primaire
zuivering door middel van ‘flotatie’ (luchtflotatie, lamellenscheider)
- primair gezuiverd afvalwater (alvorens verdere secundaire zuivering)
verzamelen in een mengtank (correctie van pH en temperatuur),
neutralisatiebekken (correctie van pH), bufferbekken (continue invoer
biologische zuiveringseenheid 117 ) of voorbezinkingsbekken (neerslaan van
bezinkbare delen door inwerking van de gravitatiekracht)
- anaërobe voorzuivering van het afvalwater (natuurlijke gisting, anaërobie
geïntegreerd in de aërobe zuiveringsstap, UASB 118 ) 119
- aërobe zuivering van het afvalwater (actief slib proces)
- nitrificatieproces stimuleren door sturing van het beluchtingsproces tijdens
aërobe zuivering van het afvalwater
- defosfatatieproces stimuleren door sturing van het beluchtingsproces tijdens
aërobe zuivering van het afvalwater 120
113
Bron: PRESTI-handleiding ‘Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende industrie’ (1997)
114
Bron: VAMIL-milieulijst (augustus 1998);
Regenwater dat op de binnenkoer van het bedrijf terecht komt en vervuild is, wordt in de praktijk naar de
afvalwaterzuivering geleid.
115
Bron: zie figuren 3.7-3.16 en techniekbladen ‘afvalwaterzuivering’
116
Bron: Presti-handleiding ‘Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende nijverheid’ (1997)
117
van de anaërobe of aërobe zuiveringsstap
118
Upstream Anaerobic Sludge Blancket
119
Presti-studie ‘Preventie en milieuzorg in het aardappelschilbedrijf’ (1997)
120
Volgens de heer R. Cools werden er op dit vlak in het verleden negatieve ervaringen genoteerd. Volgens de
heer Corstjens, Scana Noliko ligt het verwijderingsrendement van defosfatatie door sturing van het
beluchtingsproces slechts rond 30-40 %.

- dimensioneren van de aërobe zuivering om tot een lage slibbelasting 121 te
komen 122
- anoxische nazuivering van het afvalwater (denitrificatieproces)
- secundair slib en effluent van mekaar scheiden in een nabezinkingsbekken
- effluentzuivering door middel van ‘coagulatie \ flocculatie’, gevolgd door
‘zandfiltratie’ 123
- effluentzuivering door middel van ‘actieve kool filtratie’
- effluentzuivering door middel van ‘microfiltratie’
- effluentzuivering door middel van ‘omgekeerde osmose’
- effluentzuivering door middel van ‘chloreren’
- afvalwater zuiveren door toepassing van primaire zuivering
- afvalwater zuiveren door toepassing van primaire zuivering + aërobie
- afvalwater zuiveren door toepassing van primaire zuivering + anaërobie +
aërobie
- afvalwater zuiveren door toepassing van primaire zuivering + anaërobie +
aërobie + denitrificatie / defosfatatie
- afvalwater zuiveren door toepassing van primaire zuivering + anaërobie +
aërobie + denitrificatie / defosfatatie + coagulatie/flocculatie + filtratie
- afvalwater zuiveren door toepassing van primaire zuivering + anaërobie +
aërobie + denitrificatie / defosfatatie + coagulatie/flocculatie + filtratie +
actieve koolfiltratie
- afvalwater zuiveren door toepassing van primaire zuivering + anaërobie +
aërobie + denitrificatie / defosfatatie + coagulatie/flocculatie + filtratie +
actieve koolfiltratie + microfiltratie
- afvalwater zuiveren door toepassing van primaire zuivering + anaërobie +
aërobie + denitrificatie / defosfatatie + coagulatie/flocculatie + filtratie +
actieve koolfiltratie + microfiltratie + omgekeerde osmose
- afvalwater zuiveren door toepassing van primaire zuivering + anaërobie +
aërobie + denitrificatie / defosfatatie + coagulatie/flocculatie + filtratie +
actieve koolfiltratie + microfiltratie + omgekeerde osmose + chloreren
• ter voorkoming / beperking van geurhinder:
- regelmatig afvoeren van organisch materiaal ter hoogte van de zeefinstallatie
- overdekken van de anaërobe installatie (+ eventueel lucht afzuigen en
terugvoeren naar beluchtingsbekken, waarin de geurcomponenten dan worden
afgebroken) 124
- lucht ter hoogte van anaërobe bekkens behandelen met behulp van een biofilter
(pakkingmateriaal b.v. turf, compost, houtschors, …)
121
Slibbelasting wordt gedefinieerd als het aantal kg BOD per kg slib en per dag
Bron: Baeyens, J. et al. (1995)
b.v. lage belasting: 0,1 kg BOD/actief slib.dag
Bron: Preventie en milieuzorg in het aardappelschilbedrijf' (1997)
122
Bron: Presti-studie ‘Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende nijverheid’ (1996)
123
voorbeeld: drain- en spoelwater ontsmetten d.m.v. biologische zandfiltratie, waarbij het water met de
aanwezige voedingsstoffen wordt herbruikt (VAMIL-milieulijst 1997)
124
Bron: Needis (1996), PRESTI-handleiding ‘Preventie en milieuzorg in de groentenverwerkende industrie’
(1997)
78

• ter beperking van bodemverontreiniging:
- de installatie moet volledig waterdicht zijn om verontreiniging van de bodem
en het grondwater te voorkomen
• energierecuperatie:
- valoriseren van het biogas 125 , gevormd tijdens anaërobe zuivering (b.v.
opwarmen van reactor, opwekken van elektriciteit via een gasmotor, …)
• ter behandeling van het zuiveringsslib:
- slib ontwateren door middel van mechanische indikking via een zeefbandpers
- slib ontwateren door middel van zwaartekrachtindikking via een
sedimentatiebekken
- slib ontwateren door middel van zwaartekrachtindikking via slibstockage
- slib ontwateren via flotatie-indikking door middel van opborrelende lucht
- slib chemisch stabiliseren door middel van kalkbehandeling
- slib biologisch stabiliseren via mineralisatie
- slib biologisch stabiliseren via vergisting
- slib biologisch stabiliseren via compostering
- slib thermisch stabiliseren via droging
- slib thermisch stabiliseren via pasteurisatie
3.11 Waterverbruik en –hergebruik
3.11.1 Procesbeschrijving
De vereiste hoeveelheid proceswater in de groente- en fruitverwerkende nijverheid wordt
beïnvloed door een aantal factoren, zoals de aard van de productie, mate van waterhergebruik,
wijze van reinigen, … . Daarenboven wordt het waterverbruik, vooral bij de
diepvriesgroentebedrijven, mede bepaald door de schaarste van het grondwater (diep
boorputwater) 126 . Als gevolg van steeds strenger wordende overheidsmaatregelen (beperking
van de toegelaten hoeveelheid op te pompen grondwater in de grondwatervergunning) en een
meer efficiënt aanwenden van het beschikbare water, daalde het waterverbruik per ton
eindproduct dan ook de laatste jaren 127 .
Bij rechtstreeks contact tussen water en voedingsmiddelen is de warenwetgeving 128 van
toepassing. Deze wetgeving schrijft voor dat water dat in rechtstreeks contact komt met
voedingsmiddelen van drinkwaterkwaliteit dient te zijn 129 . Diep boorputwater dat aangewend
wordt voor hoogwaardige toepassingen in de groente- en fruitverwerkende nijverheid dient
125
Bron: Needis (1996), PRESTI-handleiding ‘Preventie en milieuzorg in de groentenverwerkende industrie’
(1997)
126
Het probleem van de waterschaarste situeert zich voornamelijk in de provincies Oost- en West-Vlaanderen,
mededeling Mevr. Vansteelandt (AMINAL, Afd. Water).
127
1985: ± 10 m³, 1991: ± 6,5 m³, nu: ± 4 m³
Bron: PRESTI-studie ‘Preventie en milieuzorg in de groentenverwerkende industrie’ (1996)
128
Voor een inventaris van de warenwetgeving wordt verwezen naar het Vito-rapport 'Mogelijkheid tot
integratie van milieu- en gezondheidsaspecten in de normering van voedingsproducten' (1998/PPE/R/034),
Ceuterick, D. et al. (1998)
129
Besluit van de Vlaamse Regering van 15 maart 1989, houdende vaststelling van een technische
reglementering inzake drinkwater (zie bijlage 3)

dus regelmatig gecontroleerd te worden voor wat betreft o.a. een aantal fysisch-chemische en
microbiologische parameters. Mogelijk zal opgepompt boorputwater alvorens aangewend in
het productieproces nog een aantal behandelingen (b.v. ontijzeren, ontzouten, …) dienen te
ondergaan 130 .
Doch niet alle stappen in het productieproces vereisen water van drinkwaterkwaliteit.
Afhankelijk van de processtap en de vereiste bacteriologische kwaliteit kan gebruik gemaakt
worden van b.v. proceswater, regenwater, vijverwater, ondiep boorputwater of effluent van de
afvalwaterzuivering (al dan niet tertiair gezuiverd).
Om water geschikt te maken voor hergebruik, dient in de meeste gevallen een vorm van
waterzuivering te worden toegepast. Deze zuivering kan gaan van het eenvoudig zeven van
het water tot een behandeling met behulp van omgekeerde osmose.
In bijlage 6 worden een aantal mogelijke scenario's van waterhergebruik voorgesteld.
3.11.2 Milieu-aspecten
Alvorens proceswater, regenwater, oppervlaktewater of effluent van de afvalwaterzuivering te
kunnen hergebruiken in het productieproces dient dit water (al dan niet verregaand) gezuiverd
te worden. Technieken om dit water tot een gewenste kwaliteit te zuiveren zijn vaak erg duur.
Bovendien dient voorzien te worden in bijkomende circuits (pijpleidingen, pompen, …) om
het gezuiverd water op de gewenste plaats van gebruik te brengen in het productieproces.
3.11.3 Milieuvriendelijke technieken
• ter beperking van watergebruik:
- enkel de hoeveelheden sokkelwater oppompen die effectief vereist zijn in het
productieproces 131
- waterverbruik controleren door b.v. het plaatsen van een debietmeter op de
belangrijkste verbruikers en verschillende waterbronnen
- recycleren van transportwater 132
- hergebruik van waswater (van blikken en bokalen) ter hoogte van het
schilproces
- hergebruik van schilwater om de ruwe producten voor te wassen
- hergebruik van condenswater dat ontstaat tijdens het indampen van groente- en
fruitsappen voor het mengen of verdunnen van het eindproduct 133
130
Het diep boorputwater in West- en Oost-Vlaanderen uit de Formatie van Landen en de Paleozotische Sokkel
beantwoordt bijvoorbeeld door zijn samenstelling zelf, niet aan de drinkwaternorm. Vooral fluor en natrium
overschrijden de drinkwaternorm. Dit water heeft echter wel een zeer lage hardheid en een laag ijzergehalte.
Schriftelijke mededeling door V. Vansteelandt, AMINAL, Afdeling Water, Grondwater- en
Drinkwaterbeleid.
131
In de praktijk blijken sommige bedrijven sokkelwater continu op te pompen en dit hoogkwalitatief water, bij
gebrek aan opslagcapaciteit, (tijdelijk) te stockeren in een vijver waardoor kwaliteitsverlies van het water
optreedt alsook verlies als gevolg van verdamping.
132
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie, procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken.' (1998)
133
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie, procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken.' (1998)
80

- hergebruik van water uit sterilisatieprocessen om de ruwe producten voor te
wassen 134
- hergebruik van warm koelwater uit de autoclaven (conservensector) voor het
opwarmen van koud water ter hoogte van het blancheerproces, als spoelwater
na het schillen of als poetswater 135 .
- hergebruik van blancheerwater als eerste poetswater bij het reinigen van de
vriestunnel
- doorgedreven hergebruik van koelwater
- gebruik van regenwater, vijverwater voor het voeden van de
verdampingscondensors 136
- gebruik van gezuiverd (b.v. zandfilter, …) effluent van de waterzuivering voor
het voeden van de verdampingscondensors 137
- effluent tertiair zuiveren met behulp van ‘chloreren’ en hergebruiken voor het
reinigen van vloeren en procesinstallaties
- effluent tertiair zuiveren met behulp van ‘coagulatie/flocculatie + filtratie’ en
hergebruiken voor de eerste wassing van de ruwe grondstof
- effluent tertiair zuiveren met behulp van ‘coagulatie/flocculatie + filtratie +
actieve koolfiltratie + microfiltratie’ en hergebruiken voor het wassen van
recipiënten voor de sterilisatie of als koelwater (koelcircuit) of transportwater
(pompcircuit)
- effluent tertiair zuiveren met behulp van ‘coagulatie/flocculatie + filtratie +
actieve koolfiltratie + microfiltratie + omgekeerde osmose’ en hergebruiken als
blancheerwater of koelwater (koelen van producten na blancheerproces)
134 Bron: Needis (1996)
135 Bron: Schriftelijke mededeling door G. Corstjens, Scana Noliko.
136 Bron: PRESTI-handleiding ‘Preventie en milieuzorg in de groentenverwerkende industrie’ (1997)
137 Bron: PRESTI-handleiding ‘Preventie en milieuzorg in de groentenverwerkende industrie’ (1997)

HOOFDSTUK 4: BBT-EVALUATIE
In dit hoofdstuk wordt de informatie in verband met milieuvriendelijke technieken, die
besproken werden in hoofdstuk 3 gegroepeerd en samengevat, en wordt concreet voorgesteld
welke van de besproken technieken als BBT kunnen weerhouden worden.
De evaluatie van de milieutechnieken bij de selectie van BBT is gebaseerd op drie aspecten:
milieu-voordeel, technische haalbaarheid en economische haalbaarheid.
Van de kandidaat BBT werd aangegeven in welke milieucompartimenten een verbetering ten
opzichte van de bestaande situatie kon verkregen worden. Er werd tevens een globale
milieuafweging gedaan. Bij de milieuafweging speelden de volgende elementen een rol:
- technieken die voor tenminste één milieucompartiment een verbetering geven, voor geen
enkel milieucompartiment een verslechtering geven en technisch / economisch haalbaar
zijn worden weerhouden;
- technieken die voor sommige milieucompartimenten een verbetering geven en voor
andere een verslechtering worden weerhouden in bepaalde gevallen. Bij deze afweging
zijn volgende factoren onder andere belangrijk:
∗ relatief grotere reductie in het ene compartiment ten opzichte van de toename
in een ander compartiment;
∗ de wenselijkheid van reductie gesteld vanuit het beleid zoals onder andere
weergegeven in de milieukwaliteitsdoelstellingen voor water, lucht, ...
(bijvoorbeeld “distance-to-target” benadering);
Vervolgens werd aangegeven of de betrokken kandidaat BBT in de verschillende processen
en bedrijfsomstandigheden al dan niet technisch haalbaart zijn. De toepasbaarheid hangt af
van het toegepaste proces (zie hoofdstuk 3), de eventuele combinatie van processen, het feit
of het over een nieuwe of een bestaande installatie gaat, de beschikbare ruimte en andere
bedrijfsspecifieke omstandigheden. De milieu-afweging, de economische afweging en de
technische evaluatie werden door expertbeoordeling bekomen. Een gedetailleerde
economische en milieu-analyse van de belangrijkste BBT is terug te vinden in de
hoofdstukken 7 en 8.
De combinatie van de milieuafweging en de mate van algemene toepasbaarheid resulteerde in
een eindbeoordeling van de kandidaat BBT (tabel 4.1).
82

Hierna volgt de verklaring van de symbolen opgenomen in tabel 4.1:
Milieucompartimenten en technische haalbaarheid:
0 : geen verschil voor het milieu-compartiment
+ : positief effect voor dat milieu-compartiment
- : negatief effect voor het milieu-compartiment
? : niet te definiëren effect door gebrek aan gegevens
Rentabiliteit:
0 : geen verschil
+ : brengt geld op
- : kost geld, maar is redelijk
-- : te duur
+/- : afhankelijk van de lokale omstandigheden
Technische haalbaarheid:
+ : altijd haalbaar
- : niet haalbaar
+/- : haalbaar, afhankelijk van de lokale situatie
BBT:
ja : de techniek wordt geselecteerd als BBT
nee : de techniek wordt niet geselecteerd als BBT

Tabel 4.1: Evaluatie van de kandidaat-BBT en selectie van de BBT voor de groente- en fruitverwerkende nijverheid
Aanvoeren, lossen, opslaan en bemonsteren van grond- en hulpstoffen
kandidaat BBT
1. Afspraken maken met de
teler/leverancier inzake
oogsttijdstip, oogstproductie,
pesticidegebruik,
…
teeltbewerking,
2. Vertrekken van een schone
grondstof met een beperkte
hoeveelheid vuil en
3.
bestrijdingsmiddelen
Zandwinningsinstallatie, bestemd
voor het scheiden van tarra die
vrijkomt bij de verwerking van o.a.
aardappelen, waarbij het
4.
afgescheiden zand kan worden
herbruikt
Afscheider voor het verwijderen
van fijn organisch materiaal bij de
invoer van o.a. aardappelen in de
fabriek
5. Minder bemonsteren en
bemonsterd materiaal hergebruiken
watergebruik
afvalwatr
geur/lucht
bodem
afval
energie
geluid en
trillingen
veiligheid
Globaal Technische
haalbaarheid
Rentabiliteit BBT
0 + + 0 + + 0 + + + + ja
+ + 0 0 + 0 0 0 + + + ja
0 + 0 0 + - - 0 + + + ja
0 + 0 0 - 0 - 0 + + + ja
0 0 0 0 + 0 0 0 + - 138
0 nee
138
Het aantal bemonsteringen ligt grotendeels vast; zo is elk bedrijf verplicht een HACCP-plan uit te werken, dat gericht is op een systematische continue controle van de
meest kritieke punten in het productieproces.

kandidaat BBT
6. Minimaliseren van de
stock(grondstoffen), om
veroudering / rotting te voorkomen
7. Aangevoerde groenten
onmiddellijk verwerken, om verlies
aan grondstoffen te beperken
(opslag vermijden)
8. Opslag van grondstoffen op een
zuivere binnenkoer, in de schaduw
9. Opslag van grondstoffen in
laadbakken
watergebruik
afvalwatr
geur/lucht
bodem
afval
energie
geluid en
trillingen
veiligheid
Globaal Technische
haalbaarheid
Rentabiliteit BBT
0 0 + 0 + 0 0 0 + + + ja
0 0 + 0 + 0 0 0 + +/- +/- ja, indien productieplanning
kan worden gevolgd en
afhankelijk van de
bewaringstermijn van de
verse goederen
0 0 + 0 + 0 0 0 + +/- +/- ja, indien noodzakelijk (b.v.
aanpassing van de
productieplanning)
0 0 + 0 + 0 0 0 + +/- - ja, indien noodzakelijk (b.v.
aanpassing van de
productieplanning)
10. Aankoop van hulpstoffen in bulk 0 0 0 0 + 0 0 0 + +/- +/- ja, indien beschikbaar
11. Gescheiden inzameling van
verpakkingsmateriaal
12. Achterblijvende groente- en
fruitresten na verwerking van de
opgeslagen groenten zo snel
mogelijk verwijderen
13. Motor en koelaggregaat van de
vrachtwagen afzetten tijdens laden
/ lossen
0 0 0 0 + - 0 0 + + +/- ja
0 0 + + + - - 0 + + + ja
0 0 + 0 0 + + + + + + ja

kandidaat BBT
14. Plaatsen van geluidskappen zodat
tijdens het koeltrekken van de
laadruimte van de vrachtwagen
minder geluidsoverlast plaatsheeft
15. Ventilatie beperken door de
overgang tussen de laadruimte van
de vrachtwagen en de opslagplaats
van een goede sluiting te voorzien
16. Deuren en ramen zoveel mogelijk
gesloten houden
17. Snelsluitende en goed isolerende
deuren plaatsen tussen ruimten met
verschillende temperatuur
watergebruik
afvalwatr
geur/lucht
bodem
afval
energie
geluid en
trillingen
veiligheid
Globaal Technische
haalbaarheid
Rentabiliteit BBT
0 0 0 0 0 + + 0 + + + ja
0 0 0 0 0 + + 0 + + +/- ja
0 0 + 0 0 + + 0 + + - ja
0 0 0 0 0 + + 0 + + - ja
86

Voorbewerking
kandidaat BBT
18. Sorteer- en morsverliezen
beperken door kwaliteitszorg bij
de teler/leverancier (aanleveren
grondstoffen in optimale toestand)
19. Sorteer- en morsverliezen
beperken door plaatsen van
opvangbakken
spatschermen
en / of
20. Regelmatige afvoer van nietbehandelde
of uitgesorteerde
21.
groente- en fruitresten en schil- en
snijresten naar de landbouw als
veevoeder
Selecteren van grondstoffen naar
grootte, om de hoeveelheid
22.
schilafval te beperken
Afscheiden van (vast) organisch
materiaal uit het afvalwater ter
hoogte van het schilproces door
middel van zeven, filters,
centrifuges, enz. om uitloging te
beperken
watergebruik
afvalwater
geur/lucht
bodem
afval
energie
geluid en
trillingen
veiligheid
Globaal Technische
haalbaarheid
Rentabiliteit BBT
0 0 0 0 + 0 0 0 + + + ja
0 0 0 0 + 0 0 0 + + + ja
0 + + 0 + + 0 0 + + + ja
0 0 + 0 + + 0 0 + +/- 139
0 + + 0 +/
-
- ja, indien technisch haalbaar
- - 0 + + - ja
139
Deze maatregel dient afgewogen te worden ten opzichte van de rentabiliteit: indien als gevolg van een extra sorteringsproces meer breukvorming van het product
optreedt, dan zal dit een nadelig effect hebben op het schilrendement.

kandidaat BBT
23. Dagelijks ledigen van
uitgesorteerde groenten en fruit,
schil- en snijresten en organisch
afval 140
24. Opslag (duur zo beperkt mogelijk)
van uitgesorteerde groenten en
fruit, schil- en snijresten en
organisch
containers
afval in gesloten
25. Aardappelen drogen en
mechanisch van vuil ontdoen
26. Schillen door middel van heet
water met loog 141
27. Schillen met behulp van stoom
watergebruik
afvalwater
geur/lucht
bodem
afval
energie
geluid en
trillingen
veiligheid
Globaal Technische
haalbaarheid
Rentabiliteit BBT
0 + 0 + 0 0 0 0 + + + ja
0 + + + 0 0 0 0 + + + ja
+ 0 0 0 0 - 0 0 + + 0 ja
0 0 0 0 0 0 0 0 0 + + enkel voor het schillen van
schorseneren en appelen 142
+ + 0 0 + - 0 0 + +/- 143
88
0 ja, behalve voor het schillen
van schorseneren en appelen
140
zie opmerking hoofdstuk 2, paragraaf 2.9.6
141
Huidige situatie
142
In de praktijk wordt de loogschiller (indien investering in het verleden plaatsvond en momenteel geen alternatief schilsysteem voor handen is) gedurende het ganse
seizoen, ook voor het schillen van andere producten gebruikt.
Appels die verwerkt worden tot compot worden na het schillen, ontdaan van het klokhuis en vervolgens versneden. Kwetsuren van het vruchtvlees (b.v. agv
stoomschillen) dienen vermeden te worden, vandaar het voorstel om ook bij dit verwerkingsproces het loogschillen nog toe te laten.
143
Stoomschillen is niet toepasbaar voor producten waarvan de schil relatief hard is ten opzichte van het vruchtvlees (b.v. appelen). Bij toepassing van stoomschillen zal
het vruchtvlees enigszins beschadigd worden; dit vormt echter geen probleem bij de verwerking van appelen tot compotes of sappen.

28. Schillen door middel van
carborundum 144
29. Mechanisch schillen 148
30. Droogschillen 152
31. Schillen (na stoomschillen)
verwijderen m.b.v. borstelband
ipv water
32. Scherpe snijkoppen gebruiken
tijdens het snijproces
+ + 0 0 + 0 0 0 + 145
+ + 0 0 - 0 0 0 + 149
+/- 146
+/- 150
0 ja, indien kwaliteit
haalbaar 147
0 ja, indien kwaliteit
haalbaar 151
+ + 0 0 - 0 0 0 + +/- 0 nee 153
+ + 0 0 0 0 0 0 + + 0 ja, indien de bacteriële
kwaliteit van het product
geen probleem stelt 154
+ + 0 0 + + 0 0 + + + ja
144
Ten opzichte van schillen met behulp van stoom
145
Toepasbaar voor aardappelen
146
Haalbare techniek voor het schillen van aardappelen
147
Verwerking van aardappelen
148
Ten opzichte van schillen met behulp van stoom
149
Toepasbaar voor aardappelen
150
Haalbare techniek voor het schillen van aardappelen (Mondelinge toelichting tijdens werkvergadering subsectie schilbedrijven van BELGAPOM, dd. 02/12/98)
151
Verwerking van aardappelen
152
Ten opzichte van schillen met behulp van stoom.
De hygiënische kwaliteit bij droogschillen is soms een probleem. Gezien er geen schilwater wordt toegevoegd, zal de 'koelfunctie' van dit schilwater wegvallen zodat
plaatselijk hoge temperaturen kunnen ontstaan.
153
Technische haalbaarheid nog onvoldoende bewezen.
154
'Droog borstelen' zal onvermijdelijk en onveranderd steeds samengaan met een ernstige bacteriële besmetting van de borstels en van het gekwetste vrucht- of
groenteweefsel.

33. Koel houden snijwater (< 10°C) + + 0 0 + - 0 0 +/- - -- 155
34. Warmteterugwinning tijdens het
indampen van groente- en
fruitsappen
Blancheren
kandidaat BBT
35. Klassieke trommelblancheur met
tegenstroomkoeler
36. Bandblancheur/waterkoeler
combinatie (IBC) 157
37. Bandblancheur/luchtkoeler
combinatie (IBC) 159
0 0 0 0 0 + 0 0 + + + ja
watergebruik
afvalwater
0 0 156
geur/lucht
bodem
afval
energie
geluid en
trillingen
veiligheid
Globaal Technische
haalbaarheid
nee
Rentabiliteit BBT
0 0 0 0 0 0 0 + 0 Enkel indien volgende
technieken niet voldoen.
+ + 0 0 + + 0 0 + +/- 158
+ + - 0 + -/+ - 0 +/- +/- 160
90
+ ja, indien de bacteriële
kwaliteit van het product
geen probleem stelt
- enkel voor de
conservensector, indien de
bacteriële kwaliteit van het
product geen probleem stelt
155
De zware verwerkingskost is te hoog in vergelijking met het beperkt milieuvoordeel.
156
zie techniekblad 31
157
in vergelijking met klassieke trommelblancheur met tegenstroomkoeler
158
Hiervoor wordt verwezen naar de resultaten van het HOBU-project betreffende de 'optimalisatie van nieuwe blancheertechnologieën in de diepvriessector dat in 1999
loopt aan de Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende onder de leiding van Prof. Meesschaert.
159
in vergelijking met klassieke trommelblancheur met tegenstroomkoeler
160
Indien bacteriologische kwaliteit geen probleem stelt.

kandidaat BBT
38. Blancheren met behulp van een
stoomblancheur
39. Blancheren met behulp van
microgolven 162
40. Gebruik maken van zo koud
41.
mogelijk water voor de koeling van
producten
Afscheiden van organisch (vast)
materiaal uit het afvalwater door
middel van zeven, filters,
centrifuges, …
watergebruik
afvalwater
geur/lucht
bodem
afval
energie
geluid en
trillingen
veiligheid
Globaal Technische
haalbaarheid
Rentabiliteit BBT
+ 0 0 0 + - 0 0 + + 161 /- - enkel voor de viskeuze
producten
+ 0 0 0 + + 0 0 + - - nee
+ + 0 0 0/
+
0 + + 0 +/
-
+ 0 0 +/- + +/- ja, enkel voor de
diepvriesgroentensector
- - 0 + + +/- ja
Technisch niet toepasbaar bij de verwerking van bladgroenten (b.v. spinazie) in de diepvriesgroentesector. Voor de conservensector kan deze techniek echter wel
interessant zijn. Afkoeling van het product tot ongeveer 40°C volstaat (techniek energetisch gezien eerder gunstig). Bovendien speelt het aangehaald bacteriologisch
aspect hier geen belangrijke rol, gezien de conservenproducten in een latere fase nog een hittebehandeling (sterilisatie / pasteurisatie) ondergaan.
161
Enkel toepasbaar bij de verwerking van viskeuze producten (b.v. rode kool, rode biet, appelen, …).
162
in vergelijking met klassieke trommelblancheur met tegenstroomkoeler

Tussenbehandelingen
kandidaat BBT
42. Gebruik maken van een gesloten
koeltunnel door middel van
indirecte koeling met lucht, waarbij
geen direct contact is tussen
buitenlucht en product en geen
gebruik gemaakt wordt van een
mechanische koelmachine
43.
(aardappelverwerkende sector)
Afzuigen van dampen ter hoogte
van de bakoven en de organische
geurcomponenten verwijderen door
de bakdampen te condenseren met
energieterugwinning
44. Afzuigen van dampen ter hoogte
van de bakoven en de organische
geurcomponenten verwijderen door
de bakdampen na te verbranden
watergebruik
afvalwater
geur/lucht
0 0 + 163
bodem
afval
energie
geluid en
trillingen
veiligheid
Globaal Technische
haalbaarheid
Rentabiliteit BBT
0 0 - + 0 + + - ja, voor de
aardappelverwerkende sector
+ - + 0 0 - 0 0 +/- 164
+ 0 + 0 0 - 0 0 +/- 166
+ -/0 165
ja, bij geurhinder
+ - ja, bij geurhinder
163
Directe koeling van aardappelproducten (na voorbakken) met behulp van buitenlucht brengt mogelijk geurhinder met zich mee. Bij indirecte koeling met buitenlucht
daarentegen is deze problematiek niet aan de orde.
164
Bij geurhinder
165
Uit de bakdampen komt een grote hoeveelheid recupereerbare energie vrij, er dient echter op gewezen te worden dat condenseren meer energie vraagt dan de
hoeveelheid aan energie die kan worden teruggewonnen.
166
Bij geurhinder
92

45. Afzuigen van dampen ter hoogte
van de bakoven en de organische
geurcomponenten verwijderen door
de bakdampen te zuiveren via
gaswassing
46. Afzuigen van dampen ter hoogte
van de bakoven en de organische
geurcomponenten verwijderen door
ozonisatie
47. Afzuigen van dampen ter hoogte
van de bakoven en de organische
geurcomponenten verwijderen door
de bakdampen te zuiveren met
behulp van biofilters
+ - + 0 0 +/
-
+ 0 + 0 0 +/
-
+ + +/
-
0 0 +/- 167
0 0 +/- 168
0 0 0 0 0 +/- 169
+ - ja, bij geurhinder
+ - ja, bij geurhinder
- 170
- nee
167 Bij geurhinder
168 Bij geurhinder
169 Bij geurhinder
170 Bron: VDI 3895; deze methode heeft een beperkt effect in de zuivering van dampstromen waarin zich vetpartikels bevinden; bij hoge massastromen raakt het
filteroppervlak gemakkelijk verstopt met als gevolg dat bacteriën geremd of gestopt worden in hun zuiverende werking.

Conserveren
kandidaat BBT
48. Productverliezen (ter hoogte van
vriestunnel) opscheppen en
49.
afvoeren als veevoeder
Ontluchten van de vloeistoffen,
zodat de vloeistoffen niet
50.
opschuimen tijdens het afvullen
Opgietverliezen vermijden door het
opgieten onder vacuum
51. Opvangbakken voorzien voor
morsverliezen
52. Optimaal en automatisch ontdooien
en reinigen van vriestunnels
53. Hergebruik van warmte uit
sterilisatieprocessen ten behoeve
van voorverwarming
watergebruik
afvalwater
geur/lucht
bodem
afval
energie
geluid en
trillingen
veiligheid
Globaal Technische
haalbaarheid
Rentabiliteit BBT
0 + + + 0 + 0 0 + + + ja
0 + 0 0 0 -/0 -/0 0 + + 0 ja
+ 0 0 0 0 0 0 0 + + 0 ja
0 + + + 0 + 0 0 + + + ja
0 0 0 0 0 + 0 0 + + + ja
0 0 0 0 0 + 0 0 + + + ja
94

Verpakken
kandidaat BBT
54. Morsverliezen beperken door het
plaatsen van opvangbakken (juiste
positionering), flappen, schermen,
…
55. Juiste positionering van kratten
onder de transportband
56. Vermorste groenten zoveel
mogelijk manueel opruimen
(wegspoelen via bedrijfsriolering
vermijden)
57. Optimalisatie van gebruik en
afmetingen van de verpakkingen
58. Grotere eenheden vervoersverpakking
gebruiken
59. Recyclage vervoersverpakking
60. Houten kratten (met plastic zak)
vervangen door plastic kratten
watergebruik
afvalwater
geur/lucht
bodem
afval
energie
geluid en
trillingen
veiligheid
Globaal Technische
haalbaarheid
Rentabiliteit BBT
0 + 0 0 + - 0 + + + + ja
0 + 0 0 + 0 0 + + + + ja
0 + + 0 + 0 0 0 + + + ja
0 0 0 0 + 0 0 0 + + + ja
0 0 0 0 + 0 0 0 + + + ja
0 0 0 0 + 0 0 0 + + + ja
- 0 0 0 + 0 0 0 +/- +/- - nee

Reinigen / ontsmetten van productie-installaties
kandidaat BBT
61. Apparaten en ruimten (met gladde
wanden en ronde hoeken)
ontwerpen
reinigen zijn
die gemakkelijk te
62. Grof vuil verwijderen door droog,
mechanisch reinigen 171
63. Zoveel mogelijk hergebruik van
water; kwaliteit reinigingswater in
relatie tot de vereiste
64.
bacteriologisch kwaliteit
Verpakkingsmateriaal van de
reinigings- en desinfectie-middelen
gescheiden inzamelen naargelang
hun afzetmogelijk-heden
watergebruik
afvalwater
geur/lucht
bodem
afval
energie
geluid en
trillingen
veiligheid
Globaal Technische
haalbaarheid
Rentabiliteit BBT
+ + 0 0 0 + 0 0 + + +/- ja
+ + + 0 + 0 0 0 + + + ja
+ + 0 0 0 - 0 0 + + + ja
0 0 0 0 + 0 0 0 + + + ja
171 Bron: Verbist, S. et al (1994), Presti-studie ‘Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende nijverheid’ (1996)
96

Transport van plantaardig materiaal tussen de verschillende deelprocessen
kandidaat BBT
65. Efficiënte opstelling van de
productielijn
66. Flappen en schermen plaatsen op de
transportband
watergebruik
67. Droog, mechanisch transport +/
0
afvalwater
geur/lucht
bodem
afval
energie
geluid en
trillingen
veiligheid
Globaal Technische
haalbaarheid
Rentabiliteit BBT
0 + 0 0 + + 0/+ + + + + ja
0 + 0 0 + - 0 + + + + ja
+/
0
- 0 - 0 - 0 - + + nee

Koelen en conditioneren van ruimten
kandidaat BBT
68. Koelinstallatie in bedrijf stellen
met een keuringsattest
69. Condensor opstellen zodat een
minimale
ontstaat
reflectie van geluid
70. Gebruik van geluidsarme
compressoren en condensors
71. Gebruik maken van
verdampingscondensors ipv de
conventionele
watergekoelde
lucht- of
condensatiesystemen
72. Koeldeuren zoveel mogelijk
gesloten houden
73. Snelsluitende en goed isolerende
deuren plaatsen tussen ruimten met
verschillende temperatuur
74. Gebruik van ammoniak als
koudemiddel
172 Minder warmte-afvoer
watergebruik
afvalwater
geur/lucht
bodem
afval
energie
geluid en
trillingen
veiligheid
Globaal Technische
haalbaarheid
Rentabiliteit BBT
+ 0 + 0 + + + + + + + ja
0 0 0 0 0 0 + 0 + + + ja
0 0 0 0 0 -
172
+ 0 + + - ja
+ + 0 0 0 + 0 0 + + + ja
0 0 0 0 0 + + + + + + ja
0 0 0 0 0 + + 0 + + - ja
0 0 - 0 0 0 0 - + + + ja
98

Afwatering en afvalwaterzuivering
kandidaat BBT
75. Bijhouden van een
afvalwaterlogboek
76. Grootte van de
77.
afvalwaterzuiveringsinstallatie
afstemmen op het te zuiveren
influent
Gescheiden opvang en afvoer van
industrieel water
78. Gescheiden opvang en afvoer van
sanitair water
79. Gescheiden opvang en afvoer van
regenwater
80. Spreiden productie met hoge
belasting voor het water (organisch
materiaal, pH, …)
81. Verwijderen van grove delen
(organisch materiaal) uit het
afvalwater door middel van ‘zeven’
(rooster, zeefbocht, trommelzeef)
watergebruik
afvalwater
geur/lucht
bodem
afval
energie
geluid en
trillingen
veiligheid
Globaal Technische
haalbaarheid
Rentabiliteit BBT
+ + 0 0 + + 0 + + + + ja
+ 0 0 0 0 - 0 0 + + + ja
+ + 0 0 + + 0 0 + + + ja
+ + 0 0 + + 0 0 + + + ja
+ + 0 0 + + 0 0 + + +/- 173
+ + 0 0 + + 0 0 + +/- 0 nee
0 + 0 0 - 0 0 0 + + + ja
173 Alvorens het regenwater aangewend wordt in het productieproces dient het een behandeling te ondergaan. De rentabiliteit van deze milieuvriendelijke techniek is
afhankelijk van de aanwending (ter vervanging van leidingswater (±42 BEF/m³) of grondwater/diep boorputwater (5-6 BEF/m³)).
ja

kandidaat BBT
82. Verwijderen van bezinkbare delen
uit het afvalwater door middel van
‘sedimentatie’ (zandvang)
83. Zandvang regelmatig ruimen,
84.
waardoor deze het zand effectief
kan verwijderen uit het afvalwater
Verwijderen van zwevende delen
uit het afvalwater tijdens de
primaire zuivering door middel van
‘flotatie’
lamellenscheider)
(luchtflotatie,
85. Primair gezuiverd afvalwater
alvorens verdere secundaire
zuivering verzamelen in een
mengtank (correctie van pH en
temperatuur), neutralisatiebekken
(correctie van pH), bufferbekken 175
(continue invoer biologische
zuiveringseenheid 176 ) of
voorbezinkingsbekken (neerslaan
van bezinkbare delen door
inwerking van de gravitatiekracht)
watergebruik
afvalwater
geur/lucht
bodem
afval
energie
geluid en
trillingen
veiligheid
Globaal Technische
haalbaarheid
Rentabiliteit BBT
0 + 0 0 - 0 - 0 + + + ja
0 + 0 0 0 0 0 0 + + + ja
0 + - 0 - - - 0 -/+ 174
+ 0 enkel voor
aardappelverwerkende sector,
toegepast voor de
verwijdering van vetten uit
het afvalwater
0 + 0 0 0 - - 0 + + + ja
174 enkel indien noodzakelijk voor anaërobe zuivering
175 Het ineens lozen van de volledige inhoud van de loogschiller vermijden om zowel een belastingsschok als een pH-schok te voorkomen
Produkties die een hoge belasting veroorzaken zoveel mogelijk spreiden
176 van de anaërobe of aërobe zuiveringsstap
100

kandidaat BBT
86. Anaërobe voorzuivering van het
afvalwater (natuurlijke gisting,
anaërobie geïntegreerd in de aërobe
zuiveringsstap, UASB 177 )
87. Aërobe zuivering van het
afvalwater (actief slib proces)
88. Nitrificatieproces stimuleren door
sturing van het beluchtingsproces
tijdens aërobe zuivering van het
afvalwater
89. Defosfatatieproces stimuleren door
sturing van het beluchtingsproces
tijdens aërobe zuivering van het
afvalwater
90. Dimensioneren van de aërobe
zuivering om tot een lage
91.
slibbelasting te komen
Anoxische nazuivering van het
afvalwater (denitrificatieproces)
watergebruik
afvalwater
geur/lucht
bodem
afval
energie
geluid en
trillingen
veiligheid
Globaal Technische
haalbaarheid
0 + - 0 - + 0 0 + + -/-- 178
Rentabiliteit BBT
ja, niet voor
aardappelschilbedrijven 179
0 + - 0 - - - 0 + + + ja
0 + - 0 - - 0 0 + + -/-- ja, niet voor
aardappelschilbedrijven
0 + - 0 - - 0 0 + +/- -/-- ja, niet voor
aardappelschilbedrijven
0 + - 0 + - 0 0 + + 180
0 + - 0 - - 0 0 + + -/-- 181
+/- ja
ja, niet voor
aardappelschilbedrijven
177 Upstream Anaerobic Sludge Blancket
178 Gezien het kleinschalig karakter van het gemiddeld aardappelschilbedrijf is anäerobe waterzuivering doorgaans niet haalbaar (zie hfdst. 7).
179 Met aardappelschilbedrijven wordt telkens bedoeld 'aardappelschilbedrijven die rechtstreeks leveren aan de versmarkt'
180 Er dient opgemerkt te worden dat de belasting van het afvalwater zeer variabel is als gevolg van de verscheidenheid aan hoeveelheden en soorten van groenten die
worden verwerkt. In vele gevallen zal het afvalwaterzuiveringssysteem op beperkte capaciteit dienen te werken.
181 Gezien het kleinschalig karakter van het gemiddeld aardappelschilbedrijf is anäerobe waterzuivering doorgaans niet haalbaar.

kandidaat BBT
92. Secundair slib en effluent van
mekaar scheiden in een
93.
nabezinkingsbekken
Effluentzuivering door middel van
‘coagulatie \ flocculatie’, gevolgd
door 'zandfiltratie'
94. Effluentzuivering door middel van
‘actieve kool filtratie’
95. Effluentzuivering door middel van
‘microfiltratie’
96. Effluentzuivering door middel van
‘omgekeerde osmose’
97. Afvalwater zuiveren door
toepassing van primaire zuivering
alleen
98. Afvalwater zuiveren door
toepassing van primaire zuivering +
aërobie
watergebruik
afvalwater
geur/lucht
bodem
afval
energie
geluid en
trillingen
veiligheid
Globaal Technische
haalbaarheid
Rentabiliteit BBT
0 + - 0 - - 0 0 + + + ja
0 + 0 0 - - 0 0 +/- 182
0 + 0 0 - - 0 0 +/- 183
0 +/
-
0 0 - - 0 0 +/- 184
0 + 0 0 - - 0 0 +/- 185
102
+ - afhankelijk van het
ontvangende
oppervlaktewater
+ -- nee
+ -- nee
+ -- nee
0 + 0 0 - 0 0 0 + + + nee 186
0 + 0 0 - - - 0 + + + nee 187 , wel voor
aardappelschilbedrijven
182 Afweging verhoogde afvalproductie / verbeterde afvalwaterkwaliteit te maken op basis van de lokale milieu-eisen van het ontvangende oppervlaktewater
183 Enkel indien verbeterde waterkwaliteit opweegt tegen verhoogde energiekost/afvalproductie
184 enkel indien verbeterde waterkwaliteit opweegt tegen verhoogde energiekost/afvalproductie
185 enkel indien verbeterde waterkwaliteit opweegt tegen verhoogde energiekost/afvalproductie
186 betere optie mogelijk zie volgende kandidaat-BBT
187 betere optie mogelijk zie volgende kandidaat-BBT

kandidaat BBT
99. Afvalwater zuiveren door
toepassing van primaire zuivering +
anaërobie + aërobie zonder
stimulatie van biologische
denitrificatie/desfosfatatie
100. Afvalwater zuiveren door
toepassing van primaire zuivering +
anaërobie + aërobie + denitrificatie
/ defosfatatie
101. Afvalwater zuiveren door
toepassing van primaire zuivering +
anaërobie + aërobie + denitrificatie
/ defosfatatie + coagulatie /
flocculatie + filtratie
watergebruik
afvalwater
geur/lucht
bodem
afval
energie
geluid en
trillingen
veiligheid
Globaal Technische
haalbaarheid
0 + - 0 - - - 0 + + +
-- voor
aardappelschilbedrijven
0 + - 0 - - - 0 + + + 189
0 + - 0 - - - 0 +/- 190
188
betere optie mogelijk zie volgende kandidaat-BBT
189
zie hoofdstuk 7
190
het negatief effect naar het compartiment 'afval' weegt zodanig door dat de globale milieu-afweging niet meer positief is
Rentabiliteit BBT
-- voor
aardappelschilbe
drijven
nee 188
ja, niet voor
aardappelschilbedrijven
+ - afhankelijk van de afweging
tussen de verhoogde
afvalproductie en de
verbeterde
afvalwaterkwaliteit, te maken
op basis van de lokale milieueisen
van het ontvangende
oppervlakte-water door de
vergunning-verlenende
overheid;
niet voor
aardappelschilbedrijven

102. Afvalwater zuiveren door
toepassing van primaire zuivering +
anaërobie + aërobie + denitrificatie
/ defosfatatie + coagulatie /
flocculatie + filtratie + actieve
koolfiltratie
103. Afvalwater zuiveren door
toepassing van primaire zuivering +
anaërobie + aërobie + denitrificatie
/ defosfatatie +
coagulatie/flocculatie + filtratie +
actieve koolfiltratie + microfiltratie
104. Afvalwater zuiveren door
toepassing van primaire zuivering +
anaërobie + aërobie + denitrificatie
/ defosfatatie + coagulatie /
flocculatie + filtratie + actieve
koolfiltratie + microfiltratie +
omgekeerde osmose
0 + - 0 - - - 0 +/- 191
0 + - 0 - - - 0 +/- 194
0 + - 0 - - - 0 +/- 197
191
enkel indien verbeterde waterkwaliteit opweegt tegen verhoogde energiekost/afvalproductie
192
tenzij hergebruik in processen
193
tenzij hergebruik in processen
194
enkel indien verbeterde waterkwaliteit opweegt tegen verhoogde energiekost/afvalproductie
195
tenzij hergebruik in processen
196
tenzij hergebruik in processen
197
enkel indien verbeterde waterkwaliteit opweegt tegen verhoogde energiekost/afvalproductie
198 tenzij hergebruik in processen
199 tenzij hergebruik in processen
+ -- 192
+ -- 195
+ -- 198
nee 193
nee 196
nee 199
104

105. Overdekken van de anaërobe
installatie (+ eventueel lucht
afzuigen en terugvoeren naar
beluchtingsbekken, waarin de
geurcomponenten
afgebroken)
dan worden
106. Lucht ter hoogte van anaërobe
bekkens behandelen met behulp van
een biofilter (pakkingmateriaal b.v.
turf, compost, houtschors, …)
107. De installatie moet volledig
waterdicht zijn om verontreiniging
van de bodem en het grondwater te
voorkomen
108. Valoriseren van het biogas,
gevormd tijdens anaërobe zuivering
(b.v. opwarmen van reactor,
opwekken van elektriciteit via een
gasmotor, …)
109. Slib ontwateren d.m.v. mechanische
indikking via een zeefbandpers
110. Slib ontwateren d.m.v.
zwaartekrachtindikking
sedimentatiebekken
via een
111. Slib ontwateren d.m.v.
zwaartekrachtindikking
slibstockage
via
112. Slib ontwateren via flotatieindikking
d.m.v. opborrelende lucht
200 tenzij in geval van geurhinder
201 tenzij in geval van geurhinder
0 0 + 0 0 - - 0 +/- + - nee 200
0 0 + 0 -
/+
? ? 0 +/- + - nee 201
0 0 0 + 0 0 0 0 + + - ja
0 0 + 0 0 + 0 0 + + + ja
0 0 0 + 0 -/0 -/0 0 + + + ja
0 0 0 + 0 0 0 0 + + + ja
0 0 0 + 0 0 0 0 + + + ja
0 0 0 + 0 -/0 -/0 0 + + 0 ja

113. Slib chemisch stabiliseren d.m.v.
kalkbehandeling
114. Slib biologisch stabiliseren via
mineralisatie
115. Slib biologisch stabiliseren via
vergisting
116. Slib biologisch stabiliseren via
compostering
117. Slib thermisch stabiliseren via
droging
118. Slib thermisch stabiliseren via
pasteurisatie
Waterhergebruik
kandidaat BBT
119. Enkel de hoeveelheden
sokkelwater oppompen die
effectief vereist zijn in het
productieproces
0 0 + + 0 0 0 0 + + + ja
0 0 + + 0 0 0 0 + + + ja
0 0 + + 0 + 0 0 + + + ja
0 0 + + 0 0 0 0 + + + ja
0 0 + + 0 - 0 0 + + + ja
0 0 + + 0 - 0 0 + + + ja
watergebruik
afvalwater
geur/lucht
bodem
afval
energie
geluid en
trillingen
veiligheid
Globaal Technische
haalbaarheid
Rentabiliteit BBT
+ 0 0 0 0 + 0 0 + + + ja
106

120. Waterverbruik controleren door + 0 0 0 0 0 0 0 + + - ja
b.v. het plaatsen van een
debietmeter op de belangrijkste
verbruikers
waterbronnen
en verschillende
121. Recycleren van transportwater + - - 0 0 - 0/- 0 + + +/- ja
122. Hergebruik van waswater (van
blikken en bokalen) ter hoogte van
het schilproces
123. Hergebruik van schilwater om de
ruwe producten voor te wassen
124. Hergebruik van condenswater dat
ontstaat tijdens het indampen van
groente- en fruitsappen voor het
mengen of verdunnen van het
eindproduct
125. Hergebruik van water uit
sterilisatieprocessen om de ruwe
producten voor te wassen
126. Hergebruik van warm koelwater uit
de autoclaven (conservensector)
voor het opwarmen van koud water
ter hoogte van het blancheerproces,
als spoelwater na het schillen of als
poetswater
127. Hergebruik van blancheerwater als
eerste poetswater bij het reinigen
van de vriestunnel
128. Doorgedreven hergebruik van
koelwater (geen rechtstreeks
contact met product)
+ 0 0 0 0 0 0 0 + +/- +/- ja, indien kwaliteit haalbaar
+ 0 0 0 0 0 0 0 + + +/- ja
+ + 0 0 0 0 0 0 + + + ja
+ 0 0 0 0 0 0 0 + + +/- Ja
+ 0 0 0 0 + 0 0 + + + ja, voor de conservensector
+ 0 0 0 0 0 0 0 + + +/- ja
+ 0 0 0 0 - 0 0 + + +/- ja

129. Gebruik van regenwater of
vijverwater voor het voeden van de
verdampingscondensors
130. Gebruik van gezuiverd effluent
(b.v. zandfilter, …) van de
waterzuivering voor het voeden
van de verdampingscondensors
131. Effluent ‘chloreren’ en
hergebruiken voor het reinigen van
vloeren en procesinstallaties
132. Effluent tertiair zuiveren met
behulp van ‘coagulatie/flocculatie
+ filtratie’ en hergebruiken voor de
eerste wassing van de ruwe
grondstof
133. Effluent tertiair zuiveren met
behulp van ‘coagulatie/flocculatie
+ filtratie + actieve koolfiltratie +
microfiltratie’ en hergebruiken
voor het wassen van recipiënten
voor de sterilisatie of als koelwater
(koelcircuit)
(pompcircuit)
of transportwater
+ + 0 0 0 - 0 0 + + + ja
+ + 0 0 0 - 0 0 + - 202
+ +/
-
- 0 0 - 0 - + + +/- 203
+ nee
+ + 0 0 - - 0 0 + + +/- neen, tenzij de vrijwaring van
de lokale waterreserves
opweegt tegen het verhoogd
energieverbruik /
afvalproductie
+ + 0 0 - - 0 0 +/- + - neen, tenzij de vrijwaring van
de lokale waterreserves
opweegt tegen het verhoogd
energieverbruik /
afvalproductie
202
Bij toepassing van deze milieuvriendelijke techniek kunnen technische problemen ontstaan als gevolg van de hoge geleidbaarheid van het hergebruikt water (b.v.
opconcentratie van zouten).
203
Afhankelijk van het gebruik van vloeren en procesinstallaties
ja
108

134. effluent tertiair zuiveren met
behulp van ‘coagulatie/flocculatie
+ filtratie + actieve koolfiltratie +
microfiltratie + omgekeerde
osmose’ en hergebruiken als
blancheerwater of koelwater
(koelen van producten na
blancheerproces)
+ + 0 0 - - 0 0 +/- + - neen, tenzij de vrijwaring van
de lokale waterreserves
opweegt tegen het verhoogd
energieverbruik /
afvalproductie

HOOFDSTUK 5: VERTALING VAN BBT NAAR VERGUNNINGS-
VOORWAARDEN
5.1 Inleiding
De BBT zijn een belangrijke basis bij het vaststellen van de
milieuvergunningsvoorwaarden. In dit hoofdstuk wordt aangegeven hoe uitgaande van de
geselecteerde BBT een suggestie gedaan kan worden van milieuvergunningsvoorwaarden.
Naast de onderbouwing van de sectorale vergunningsvoorwaarden die wettelijk worden
vastgelegd (Vlarem II) worden bijkomende BBT-aandachtspunten voor
vergunningsverleners en bedrijven gesuggereerd.
Figuur 5.1 geeft de krijtlijnen weer waarlangs BBT-gerelateerde milieuvergunningsvoorwaarden
tot stand kunnen komen. In tabel 5.1 wordt vermeld welke BBT van deze
sector in aanmerking komen als basis voor vergunningsvoorwaarden.
De meest relevante huidige vergunningsvoorwaarden (Vlarem II) die van toepassing zijn
voor de Vlaamse bedrijven in de groente- en fruitwerkende nijverheid zijn opgenomen in
bijlage 3 van dit document.
Deze voorwaarden hebben betrekking op:
- Sectorale lozingsvoorwaarden voor bedrijfsafvalwater (Art. 5.3.2.1 en bijlagen 5.3.2.1
en 5.3.2.17). Hierin worden de emissiegrenswaarden voor lozing in oppervlaktewater en
riool bepaald.
- Hergebruik van gezuiverd afvalwater (Art 5.3.2.3)
- Behandeling van afvalwaterzuiveringsslib (storten verboden) (Art 5.3.2.3)
- Voorkoming en bestrijding van geurhinder (Art 5.45.1.3)
- Hygiënische maatregelen (Art. 5.45.1.4)
In de paragrafen 5.2 - 5.6 wordt de relatie tussen de in hoofdstuk 4 geselecteerde BBT en
de huidige Vlarem II-normen besproken. Hierbij is er vanuit gegaan dat de met BBT
haalbare normen in relatie moeten staan met de ‘sectorale’ lozingsnormen. Waar nodig zijn
suggesties gedaan voor verbeteringen. Op lokaal niveau kunnen eventueel omwille van b.v.
de gevoeligheid van het ontvangend oppervlaktewater lagere normen vastgelegd worden,
die zijn vaak strenger dan BBT.
In de paragrafen 5.7 - 5.8 worden enkele BBT vermeld die nog niet voorzien zijn in de
huidige Vlarem II-regelgeving en die bovendien geschikt zijn als basis voor
vergunningsregels. Er wordt gekeken in hoeverre deze vertaald kunnen worden naar
specifieke BBT-aandachtspunten voor vergunningsverleners en bedrijven.

Ja
STOP
Onderbouwt
Vlarem II
Technieken (technisch haalbaar + niet experimenteel)
BBT
Meest
milieuvriendelijk
Neen Ja
Ja
Komt overeen met sectorale of
algemene voorwaarden Vlarem II
Neen
BBT bruikbaar als basis
vergunningsvoorwaarde
Ja
Voorstel
bijkomende
vergunningsvoorwaarden
Economisch haalbaar
STOP
Neen
Neen
Neen:
Figuur 5.1: Toepassing BBT-vergunningen/ecologiesteun
Betekenisvolle
investering
Ja
Suggestie ecologiesteun

Tabel 5.1: Oplijsting van BBT en vertaling van BBT naar vergunningsvoorwaarden
kandidaat BBT BBT Onderbouwing van
sectorale
vergunningvoorwaarden
in
VLAREM II
Afspraken maken met de
teler/leverancier inzake
oogsttijdstip, oogstproductie,
pesticidegebruik,
…
teeltbewerking,
Vertrekken van een schone
grondstof met een beperkte
hoeveelheid vuil en
bestrijdingsmiddelen
Zandwinningsinstallatie, bestemd
voor het scheiden van tarra die
vrijkomt bij de verwerking van o.a.
aardappelen, waarbij het
afgescheiden
herbruikt
zand kan worden
Afscheider voor het verwijderen
van fijn organisch materiaal bij de
invoer van o.a. aardappelen in de
fabriek
Minimaliseren van de
stock(grondstoffen), om
veroudering/rotting te voorkomen
Aangevoerde groenten onmiddellijk
verwerken, om verlies aan
grondstoffen te beperken (opslag
vermijden)
Opslag van grondstoffen op een
zuivere binnenkoer, in de schaduw
Opslag van grondstoffen in
laadbakken
ja nee 204
Maatregel goede
bedrijfspraktijk
Opgenomen in
voorstel 'specifieke
BBTaandachtspunten
voor vergunningsverleners
en
bedrijven'
ja nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja, indien
productieplanning
kan
worden gevolgd
en afhankelijk
van de
bewaringstermijn
van de
verse goederen
ja, indien
noodzakelijk
(b.v. aanpassing
van de
productieplanning)
ja, indien
noodzakelijk
(b.v. aanpassing
van de
productieplanning)
nee ja nee
nee ja nee
nee ja nee
204 o.a. Vlarem II, bijlage 5.3.2.1° (inrichtingen bedoeld in de subrubrieken 45.13a en 45.13b, aardappelverwerking):
sectorale lozingsvoorwaarde (lozing op oppervlaktewater) som chloorprofam, profam, thiobenzadol: 0,50 mg/l

kandidaat BBT BBT Onderbouwing van
sectorale
vergunningvoorwaarden
in
VLAREM II
Aankoop van hulpstoffen in bulk ja, indien
beschikbaar
Gescheiden inzameling van
verpakkingsmateriaal
Achterblijvende groente- en
fruitresten na verwerking van de
opgeslagen groenten zo snel
mogelijk verwijderen
Motor en koelaggregaat van de
vrachtwagen afzetten tijdens laden /
lossen
Plaatsen van geluidskappen zodat
tijdens het koeltrekken van de
laadruimte van de vrachtwagen
minder geluidsoverlast plaatsheeft
Ventilatie beperken door de
overgang tussen de laadruimte van
de vrachtwagen en de opslagplaats
van een goede sluiting te voorzien
Deuren en ramen zoveel mogelijk
gesloten houden
Snelsluitende en goed isolerende
deuren plaatsen tussen ruimten met
verschillende temperatuur
Sorteer- en morsverliezen beperken
door kwaliteitszorg bij de
teler/leverancier (aanleveren
grondstoffen in optimale toestand)
Sorteer- en morsverliezen beperken
door plaatsen van opvangbakken
(juiste positionering), flappen, spatschermen,
…
Regelmatige afvoer van nietbehandelde
of uitgesorteerde
groente- en fruitresten en schil- en
snijresten naar de landbouw als
veevoeder
Selecteren van grondstoffen naar
grootte, om de hoeveelheid
schilafval te beperken
ja nee 205
Maatregel goede
bedrijfspraktijk
Opgenomen in
voorstel 'specifieke
BBTaandachtspunten
voor vergunningsverleners
en
bedrijven'
nee ja nee
ja nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja ja 206
ja nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja, indien
technisch
haalbaar
nee ja nee
205 Afvalstoffendecreet met uitvoeringsbesluiten gebundeld in VLAREA, samenwerkingsakkoord van 30 mei 1996
(omzetting Richtlijn 94/62/EG van het Europees Parlement en de Raad van 20 december betreffende verpakking en
verpakkingsafval)
206 Vlarem II, Art. 5.45.1.6 §2

kandidaat BBT BBT Onderbouwing van
sectorale
vergunningvoorwaarden
in
VLAREM II
Afscheiden van (vast) organisch
materiaal uit het afvalwater ter
hoogte van het schilproces door
middel van zeven, filters,
centrifuges, enz. om uitloging te
beperken
Dagelijks ledigen van
uitgesorteerde groenten en fruit,
schil- en snijresten en organisch
afval 207
Opslag (duur zo beperkt mogelijk)
van uitgesorteerde groenten en fruit,
schil- en snijresten en organisch
afval in gesloten containers
Aardappelen drogen en mechanisch
van vuil ontdoen
Schillen met behulp van stoom (ipv
loogschillen)
Schillen door middel van
carborundum (ipv loogschillen)
Mechanische schillen (ipv
loogschillen)
Schillen verwijderen (na
stoomschillen) m.b.v. borstelband
ipv water
Scherpe snijkoppen gebruiken
tijdens het snijproces
Warmteterugwinning tijdens het
indampen
fruitsappen
van groente- en
Bandblancheur/waterkoeler
combinatie (IBC) (ipv klassieke
trommelblancheur
tegenstroomkoeler)
met
Maatregel goede
bedrijfspraktijk
114
Opgenomen in
voorstel 'specifieke
BBTaandachtspunten
voor vergunningsverleners
en
bedrijven'
ja nee ja nee
ja ja 208
ja ja 209
ja nee
ja nee
ja nee - watergebruik
ja, behalve voor
het schillen van
schorseneren en
appelen
ja, indien
kwaliteit
haalbaar
ja, indien
kwaliteit
haalbaar
ja, indien
kwaliteit
haalbaar
nee - watergebruik
nee - watergebruik
nee - watergebruik
ja 210
lozingsnormen
COD, BOD
- watergebruik
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja, indien de
bacteriële
kwaliteit van het
product geen
probleem stelt
207
zie opmerking hoofdstuk 2, paragraaf 2.9.6
208
Vlarem II, Art. 5.45.1.3
209
Vlarem II, Art. 5.45.1.3
210
Vlarem II, Bijlage 5.3.1 (sectorale lozingsvoorwaarden voor stedelijk afvalwater)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.1 (sectorale lozingsvoorwaarden, aardappelverwerking)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.17 (sectorale lozingsvoorwaarden, groenteconservenfabrieken)
nee - watergebruik

kandidaat BBT BBT Onderbouwing van
sectorale
vergunningvoorwaarden
in
VLAREM II
Gebruik maken van zo koud
mogelijk water voor de koeling van
producten
Afscheiden van organisch (vast)
materiaal uit het afvalwater door
middel van zeven, filters,
centrifuges, …
Gebruik maken van een gesloten
koeltunnel d.m.v. indirecte koeling
met buitenlucht, waarbij geen direct
contact is tussen buitenlucht en
product en geen gebruik gemaakt
wordt van een mechanische
koelmachine
Afzuigen van dampen ter hoogte
van de bakoven en de organische
geurcomponenten verwijderen door
de bakdampen te condenseren met
energieterugwinning
Afzuigen van dampen ter hoogte
van de bakoven en de organische
geurcomponenten verwijderen door
de bakdampen na te verbranden
Afzuigen van dampen ter hoogte
van de bakoven en de organische
geurcomponenten verwijderen door
de bakdampen te zuiveren via
gaswassing
Afzuigen van dampen ter hoogte
van de bakoven en de organische
geurcomponenten verwijderen door
ozonisatie
Productverliezen (ter hoogte van
vriestunnel) opscheppen en
afvoeren als veevoeder
Ontluchten van de vloeistoffen,
zodat de vloeistoffen niet
opschuimen tijdens het afvullen
Opgietverliezen vermijden door het
opgieten onder vacuum
ja, enkel voor de
diepvriesgroentensector
ja 211
lozingsnormen
COD, BOD
Maatregel goede
bedrijfspraktijk
Opgenomen in
voorstel 'specifieke
BBTaandachtspunten
voor vergunningsverleners
en
bedrijven'
ja nee
ja ja 212
lozingsnormen
zwevende stoffen,
bezinkbare deeltjes
ja nee
ja nee - geurhinder
ja, bij
geurhinder
ja, bij
geurhinder
ja, bij
geurhinder
ja, bij
geurhinder
nee - geurhinder
nee - geurhinder
nee - geurhinder
nee - geurhinder
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
211
Vlarem II, Bijlage 5.3.1 (sectorale lozingsvoorwaarden voor stedelijk afvalwater)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.1 (sectorale lozingsvoorwaarden, aardappelverwerking)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.17 (sectorale lozingsvoorwaarden, groenteconservenfabrieken)
212
Vlarem II, Bijlage 5.3.1 (sectorale lozingsvoorwaarden voor stedelijk afvalwater)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.1 (sectorale lozingsvoorwaarden, aardappelverwerking)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.17 (sectorale lozingsvoorwaarden, groenteconservenfabrieken)

kandidaat BBT BBT Onderbouwing van
sectorale
vergunningvoorwaarden
in
VLAREM II
Optimaal en automatisch ontdooien
en reinigen van vriestunnels
Hergebruik van warmte uit
sterilisatieprocessen ten behoeve
van voorverwarming
Juiste positionering van kratten
onder de transportband
Vermorste groenten zoveel
mogelijk manueel opruimen
(wegspoelen via bedrijfsriolering
vermijden)
Optimalisatie van gebruik en
afmetingen van de verpakkingen
Grotere eenheden vervoersverpakking
gebruiken
Recyclage vervoersverpakking ja nee 213
Apparaten en ruimten (met gladde
wanden en ronde hoeken)
ontwerpen
reinigen zijn
die gemakkelijk te
Grof vuil verwijderen door droog,
mechanisch transport
Verpakkingsmateriaal van de
reinigings- en desinfectie-middelen
gescheiden inzamelen naargelang
hun afzetmogelijk-heden
Efficiënte
productielijn
opstelling van de
Flappen en schermen plaatsen op de
transportband
Maatregel goede
bedrijfspraktijk
116
Opgenomen in
voorstel 'specifieke
BBTaandachtspunten
voor vergunningsverleners
en
bedrijven'
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja ja 214
ja nee
ja nee
ja nee ja nee
ja nee 215
ja nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
213
Afvalstoffendecreet met uitvoeringsbesluiten gebundeld in VLAREA, samenwerkingsakkoord van 30 mei 1996
(omzetting Richtlijn 94/62/EG van het Europees Parlement en de Raad van 20 december betreffende verpakking en
verpakkingsafval)
214
Vlarem II, Art. 5.45.1.4
215
Afvalstoffendecreet met uitvoeringsbesluiten gebundeld in VLAREA, samenwerkingsakkoord van 30 mei 1996
(omzetting Richtlijn 94/62/EG van het Europees Parlement en de Raad van 20 december betreffende verpakking en
verpakkingsafval)

kandidaat BBT BBT Onderbouwing van
sectorale
vergunningvoorwaarden
in
VLAREM II
Koelinstallatie in bedrijf stellen met
een keuringsattest
Condensor opstellen zodat een
minimale
ontstaat
reflectie van geluid
Gebruik van geluidsarme
compressoren en condensors
Gebruik maken van
verdampingscondensors ipv de
conventionele lucht- of
watergekoelde condensatiesystemen
Koeldeuren zoveel mogelijk
gesloten houden
Snelsluitende en goed isolerende
deuren plaatsen tussen ruimten met
verschillende temperatuur
Gebruik van ammoniak als
koudemiddel
Bijhouden van een
afvalwaterlogboek
Grootte van de
afvalwaterzuiveringsinstallatie
afstemmen op het te zuiveren
influent
Gescheiden opvang en afvoer van
regenwater
Gescheiden opvang en afvoer van
industrieel water
Gescheiden opvang en afvoer van
sanitair water
ja ja 216
Maatregel goede
bedrijfspraktijk
Opgenomen in
voorstel 'specifieke
BBTaandachtspunten
voor vergunningsverleners
en
bedrijven'
- nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja ja 217
- nee
ja nee ja nee
ja ja 218
ja ja 219
ja nee
- nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
216
Vlarem II, Art. 5.16.3.3.
217
zie Vlarem II, Art. 5.16.3.3 'Luchtconditionerings- en koelinrichtingen'
218
Vlarem II, Bijlage 5.3.1 (sectorale lozingsvoorwaarden voor stedelijk afvalwater)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.1 (sectorale lozingsvoorwaarden, aardappelverwerking)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.17 (sectorale lozingsvoorwaarden, groenteconservenfabrieken)
219
Vlarem II Codes van goede bedrijfspraktijk (Omzendbrief 31.7.1996, 2.11 afkoppelingsbeleid inzake hemelwater'

kandidaat BBT BBT Onderbouwing van
sectorale
vergunningvoorwaarden
in
VLAREM II
Verwijderen van grove delen
(organisch materiaal) uit het
afvalwater door middel van ‘zeven’
(rooster, zeefbocht, trommelzeef)
Verwijderen van bezinkbare delen
uit het afvalwater door middel van
‘sedimentatie’ (zandvang)
Zandvang regelmatig ruimen,
waardoor deze het zand effectief
kan verwijderen uit het afvalwater
Primair gezuiverd afvalwater
(alvorens verdere secundaire
zuivering) verzamelen in een
mengtank (correctie van pH en
temperatuur), neutralisatiebekken
(correctie van pH), bufferbekken
(continue invoer biologische
zuiveringseenheid) of
voorbezinkingsbekken (neerslaan
van bezinkbare delen door
inwerking van de gravitatiekracht)
Anaërobe voorzuivering van het
afvalwater (natuurlijke gisting,
anaërobie geïntegreerd in de aërobe
zuiveringsstap, UASB 223 )
Aërobe zuivering van het
afvalwater (actief slib proces)
Maatregel goede
bedrijfspraktijk
118
Opgenomen in
voorstel 'specifieke
BBTaandachtspunten
voor vergunningsverleners
en
bedrijven'
ja nee - nee
ja ja 220
lozingsnorm
bezinkbare delen
ja ja 221
lozingsnorm
bezinkbare delen
ja ja 222
lozingsnormen pH,
t°C, bezinkbare
stoffen
ja, behalve voor
aardappelschilbedrijven
224
ja 225
lozingsnormen
zwevende stoffen,
COD, BOD
ja ja 226
lozingsnormen
zwevende stoffen,
COD, BOD
- nee
ja nee
ja nee
- nee
- nee
220
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.1 (sectorale lozingsvoorwaarden, aardappelverwerking)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.17 (sectorale lozingsvoorwaarden, groenteconservenfabrieken)
221
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.1 (sectorale lozingsvoorwaarden, aardappelverwerking)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.17 (sectorale lozingsvoorwaarden, groenteconservenfabrieken)
222
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.1 (sectorale lozingsvoorwaarden, aardappelverwerking)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.17 (sectorale lozingsvoorwaarden, groenteconservenfabrieken)
223
Upstream Anaerobic Sludge Blancket
224
Met aardappelschilbedrijven wordt steeds bedoeld 'aardappelschilbedrijven die rechtstreeks leveren aan de
versmarkt'
225
Vlarem II, Bijlage 5.3.1 (sectorale lozingsvoorwaarden voor stedelijk afvalwater)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.1 (sectorale lozingsvoorwaarden, aardappelverwerking)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.17 (sectorale lozingsvoorwaarden, groenteconservenfabrieken)
226
Vlarem II, Bijlage 5.3.1 (sectorale lozingsvoorwaarden voor stedelijk afvalwater)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.1 (sectorale lozingsvoorwaarden, aardappelverwerking)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.17 (sectorale lozingsvoorwaarden, groenteconservenfabrieken)

kandidaat BBT BBT Onderbouwing van
sectorale
vergunningvoorwaarden
in
VLAREM II
Nitrificatieproces stimuleren door
sturing van het beluchtingsproces
tijdens aërobe zuivering van het
afvalwater
Defosfatatieproces stimuleren door
sturing van het beluchtingsproces
tijdens aërobe zuivering van het
afvalwater
Dimensioneren van de aërobe
zuivering om tot een lage
slibbelasting te komen
Anaërobe nazuivering van het
afvalwater (denitrificatieproces)
Secundair slib en effluent van
mekaar scheiden in een
nabezinkingsbekken
Effluentzuivering door middel van
‘coagulatie\flocculatie’,
door 'zandfiltratie'
gevolgd
Afvalwater zuiveren enkel door
toepassing van primaire zuivering +
aërobie
ja, behalve voor
aardappelschilbedrijven
ja, behalve voor
aardappelschilbedrijven
ja 227
lozingsnormen
zwevende stoffen,
COD, BOD
ja 228
lozingsnormen
zwevende stoffen,
COD, BOD
Maatregel goede
bedrijfspraktijk
Opgenomen in
voorstel 'specifieke
BBTaandachtspunten
voor vergunningsverleners
en
bedrijven'
- nee
- nee
ja ja 229
lozingsnormen
zwevende stoffen,
COD, BOD, N, P
ja nee
ja, behalve voor ja
aardappelschilbedrijven
230
- nee
lozingsnormen
zwevende stoffen,
COD, BOD, N
ja nee ja ja
af te wegen, niet
voor
aardappelschilbedrijven
ja, enkel voor
aardappelschilbedrijven
ja 231
lozingsnormen
zwevende stoffen,
COD, BOD
ja 232
lozingsnormen
227
Vlarem II, Bijlage 5.3.1 (sectorale lozingsvoorwaarden voor stedelijk afvalwater)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.1 (sectorale lozingsvoorwaarden, aardappelverwerking)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.17 (sectorale lozingsvoorwaarden, groenteconservenfabrieken)
228
Vlarem II, Bijlage 5.3.1 (sectorale lozingsvoorwaarden voor stedelijk afvalwater)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.1 (sectorale lozingsvoorwaarden, aardappelverwerking)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.17 (sectorale lozingsvoorwaarden, groenteconservenfabrieken)
229
Vlarem II, Bijlage 5.3.1 (sectorale lozingsvoorwaarden voor stedelijk afvalwater)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.1 (sectorale lozingsvoorwaarden, aardappelverwerking)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.17 (sectorale lozingsvoorwaarden, groenteconservenfabrieken)
230
Vlarem II, Bijlage 5.3.1 (sectorale lozingsvoorwaarden voor stedelijk afvalwater)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.1 (sectorale lozingsvoorwaarden, aardappelverwerking)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.17 (sectorale lozingsvoorwaarden, groenteconservenfabrieken)
231
Vlarem II, Bijlage 5.3.1 (sectorale lozingsvoorwaarden voor stedelijk afvalwater)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.1 (sectorale lozingsvoorwaarden, aardappelverwerking)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.17 (sectorale lozingsvoorwaarden, groenteconservenfabrieken)
232
Vlarem II, Bijlage 5.3.1 (sectorale lozingsvoorwaarden voor stedelijk afvalwater, 500-2 000 IE)
Vlarem II, Bijlage 5.3.2.1 (sectorale lozingsvoorwaarden, aardappelverwerking)
- nee
- nee

kandidaat BBT BBT Onderbouwing van
sectorale
vergunningvoorwaarden
in
VLAREM II
Afvalwater zuiveren door
toepassing van primaire zuivering +
anaërobie + aërobie +
denitrificatie/defosfatatie
Afvalwater zuiveren door
toepassing van primaire zuivering +
anaërobie + aërobie +
denitrificatie/defosfatatie
coagulatie/flocculatie + filtratie
+
De installatie moet volledig
waterdicht zijn om verontreiniging
van de bodem en het grondwater te
voorkomen
Valoriseren van het biogas,
gevormd tijdens anaërobe zuivering
(b.v. opwarmen van reactor,
opwekken van elektriciteit via een
gasmotor, …)
Slib ontwateren d.m.v. mechanische
indikking via een zeefbandpers
Slib ontwateren d.m.v.
zwaartekrachtindikking
sedimentatiebekken
via een
Slib ontwateren d.m.v.
zwaartekrachtindikking
slibstockage
via
Slib ontwateren via flotatieindikking
d.m.v. opborrelende lucht
Slib chemisch stabiliseren d.m.v.
kalkbehandeling
Slib biologisch stabiliseren via
mineralisatie
ja, behalve voor
aardappelschilbedrijven
af te wegen,
niet voor
aardappelschilbedrijven
ja 233
lozingsnormen
ja 234
lozingsnormen
Maatregel goede
bedrijfspraktijk
120
Opgenomen in
voorstel 'specifieke
BBTaandachtspunten
voor vergunningsverleners
en
bedrijven'
- nee
- nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja nee ja nee
ja ja 235
ja ja 236
- nee
- nee
233
Vlarem II, Bijlage 5.3.1 (sectorale lozingsvoorwaarden voor stedelijk afvalwater, > 2 000 IE)
Vlarem II, Bijlagen 5.3.2.1 en 5.3.2.17 (sectorale lozingsvoorwaarden)
234
Vlarem II, Bijlage 5.3.1 (sectorale lozingsvoorwaarden voor stedelijk afvalwater, > 2 000 IE)
Vlarem II, Bijlagen 5.3.2.1 en 5.3.2.17 (sectorale lozingsvoorwaarden)
235
zie VLAREA, subbijlage 4.2.1.c 'Specifieke voorwaarden voor gebruik van behandeld slib als meststof of
bodemverbeterend middel'
236
zie VLAREA, subbijlage 4.2.1.c 'Specifieke voorwaarden voor gebruik van behandeld slib als meststof of
bodemverbeterend middel'

kandidaat BBT BBT Onderbouwing van
sectorale
vergunningvoorwaarden
in
VLAREM II
Slib biologisch stabiliseren via
vergisting
Slib biologisch stabiliseren via
compostering
Slib thermisch stabiliseren via
droging
Slib thermisch stabiliseren via
pasteurisatie
ja ja 237
ja ja 238
ja ja 239
ja ja 240
Maatregel goede
bedrijfspraktijk
Opgenomen in
voorstel 'specifieke
BBTaandachtspunten
voor vergunningsverleners
en
bedrijven'
- nee
- nee
- nee
- nee
Enkel de hoeveelheden sokkelwater
oppompen die effectief vereist zijn
in het productieproces
ja nee - waterverbruik
Waterverbruik controleren door b.v.
het plaatsen van een debietmeter op
de belangrijkste verbruikers en
verschillende waterbronnen
ja nee 241
- waterverbruik
Zoveel mogelijk hergebruik van
water; kwaliteit reinigingswater in
ja ja
relatie tot de vereiste
bacteriologisch kwaliteit
242
- waterverbruik
Recycleren van transportwater ja nee - waterverbruik
Hergebruik van waswater (van
blikken en bokalen) ter hoogte van
het schilproces
Hergebruik van schilwater om de
ruwe producten voor te wassen
ja, indien
kwaliteit
haalbaar
nee - waterverbruik
ja nee - waterverbruik
237 zie VLAREA, subbijlage 4.2.1.c 'Specifieke voorwaarden voor gebruik van behandeld slib als meststof of
bodemverbeterend middel'
238 zie VLAREA, subbijlage 4.2.1.c 'Specifieke voorwaarden voor gebruik van behandeld slib als meststof of
bodemverbeterend middel'
239 zie VLAREA, subbijlage 4.2.1.c 'Specifieke voorwaarden voor gebruik van behandeld slib als meststof of
bodemverbeterend middel'
240 zie VLAREA, subbijlage 4.2.1.c 'Specifieke voorwaarden voor gebruik van behandeld slib als meststof of
bodemverbeterend middel'
241 In Vlarem II, Art. 4.2.5.1 en Bijlage 4.2.5.1 is echter wel een reglementering vastgelegd inzake 'metingen en
controle bij lozing van bedrijfsafvalwater, koelwater en influent/effluent van waterzuiveringsinstallaties'
242 Vlarem II, Art. 5.3.2.3 en de hygiënewetgeving

kandidaat BBT BBT Onderbouwing van
sectorale
vergunningvoorwaarden
in
VLAREM II
Hergebruik van condenswater dat
ontstaat tijdens het indampen van
groente- en fruitsappen voor het
mengen of verdunnen van het
eindproduct
Hergebruik van water uit
sterilisatieprocessen om de ruwe
producten voor te wassen
Hergebruik van warm koelwater uit
de autoclaven (conservensector)
voor het opwarmen van koud water
ter hoogte van het blancheerproces,
als spoelwater na het schillen of als
poetswater
Hergebruik van blancheerwater als
eerste poetswater bij het reinigen
van de vriestunnel
Hergebruik van koelwater
(geen rechtstreeks contact met
product)
Gebruik van regenwater of
vijverwater voor het voeden van de
verdampingscondensors
Effluent ‘chloreren’ en
hergebruiken voor het reinigen van
vloeren en procesinstallaties
Effluent tertiair zuiveren met
behulp van ‘coagulatie / flocculatie
+ filtratie’ en hergebruiken voor de
eerste wassing van de ruwe
grondstof
Effluent tertiair zuiveren met
behulp van ‘coagulatie/flocculatie +
filtratie + actieve koolfiltratie +
microfiltratie’ en hergebruiken voor
het wassen van recipiënten voor de
sterilisatie of als koelwater
(koelcircuit) of transportwater
(pompcircuit)
243 Vlarem II, Art. 5.3.2.3
244 Vlarem II, Art. 5.3.2.3
245 Vlarem II, Art. 5.3.2.3
Maatregel goede
bedrijfspraktijk
122
Opgenomen in
voorstel 'specifieke
BBTaandachtspunten
voor vergunningsverleners
en
bedrijven'
ja nee - waterverbruik
ja nee - waterverbruik
ja nee - waterverbruik
ja nee - waterverbruik
ja nee - waterverbruik
ja nee - waterverbruik
ja ja 243
af te wegen ja 244
af te wegen ja 245
- waterverbruik
- waterverbruik
- waterverbruik

kandidaat BBT BBT Onderbouwing van
sectorale
vergunningvoorwaarden
in
VLAREM II
Effluent tertiair zuiveren met
behulp van ‘coagulatie/flocculatie +
filtratie + actieve koolfiltratie +
microfiltratie + omgekeerde
osmose’ en hergebruiken als
blancheerwater of koelwater
(koelen van producten na
blancheerproces)
246 Vlarem II, Art. 5.3.2.3
af te wegen ja 246
Maatregel goede
bedrijfspraktijk
Opgenomen in
voorstel 'specifieke
BBTaandachtspunten
voor vergunningsverleners
en
bedrijven'
- waterverbruik

5.2 Relatie tussen BBT en afvalwaterlozingsnormen
5.2.1 Voorstel van BBT-gerelateerde lozingsnormen
Deze paragraaf beschrijft de relatie tussen BBT en de huidige Vlarem II-lozingsnormen en
suggereert bovendien nieuwe normen voor fosfor en stikstof. De betrokken BBT zijn
opgesomd in paragraaf 5.2.2. Een onderbouwing van hogervermelde relatie is opgenomen
onder de vorm van zuiveringsscenario's (zie paragraaf 5.2.3) en kostprijsberekeningen voor
afvalwaterzuivering (zie paragraaf 5.2.4).
In Vlarem II zijn thans de volgende normen opgenomen voor deze sector:
- Sectorale normen voor lozing op riool (Vlarem II, bijlage 5.3.2.17 voor de
conserven/diepvries, respectievelijk bijlage 5.3.2.1 voor de aardappelverwerking):
zwevende stoffen: 600 / 750 mg/l
COD: 1500 mg/l
BOD: 750 mg/l
- Sectorale normen voor lozing op oppervlaktewater (Vlarem II, bijlage 5.3.2.17 voor de
conserven /diepvries, respectievelijk bijlage 5.3.2.1 voor de aardappelverwerking):
zwevende stoffen: 50 / 60 mg/l
COD: 300 / 200 mg/l
BOD: 50 / 25 mg/l
N-totaal: 60 mg/l / -
Tevens wordt vaak een vergelijking gemaakt met de lozingsnormen overeenkomend met
deze voor de lozing van stedelijk afvalwater (Vlarem II, bijlage 5.3.1).
voor >10 000 IE afvalwater zwevende stoffen: 35 mg/l
COD: 125 mg/l
BOD: 25 mg/l
N-totaal: 10-15 mg/l
P-totaal: 1-2 mg/l
voor 500-2000 IE afvalwater COD: 250 mg/l
BOD: 50 mg/l
In hetgeen volgt wordt de haalbaarheid van deze groepen van normen achtereenvolgens
besproken.
5.2.1.1 Sectorale lozingsnormen op riool
De huidige sectorale lozingsnormen op riool kunnen gehaald worden door toepassing van
primaire zuivering gevolgd door aërobe zuivering.
Primaire zuivering gevolgd door aërobe zuivering is de BBT voor aardappelschillers
(rubriek 45.13 b, met jaarlijkse productiecapaciteit van ten hoogste 5 000 ton).
124

De aanbevolen maximum normen voor aardappelschillers bij lozing op riool zijn de huidige
sectorale lozingsnormen op riool (Vlarem II, bijlage 5.3.2.1):
zwevende stoffen: 750 mg/l
COD: 1500 mg/l
BOD: 750 mg/l
Ntot: -
Ptot: -
Opmerking:
Bepaalde grotere en / of in landelijk gebied gelegen aardappelschillers kunnen niet lozen op
riool en zijn verplicht te lozen op oppervlaktewater. Deze bedrijven moeten een
verdergaande biologische zuivering toepassen om te voldoen aan de aanbevolen normen
voor lozing op oppervlaktewater (zie paragraaf 5.2.1.2).
5.2.1.2 Sectorale lozingsnormen op oppervlaktewater
De huidige sectorale lozingsnormen op oppervlaktewater kunnen gehaald worden indien
primaire zuivering gevolgd wordt door anaërobe en aërobe zuivering, inclusief nitrificatie /
denitrificatie / defosfatatie.
Primaire zuivering gevolgd door secundaire zuivering (anaërobe en aërobe zuivering,
inclusief nitrificatie / denitrificatie / defosfatatie) is de BBT voor grote diepvries-,
conserven-, aardappelverwerkings- en sappenbedrijven (jaarlijkse productiecapaciteit >
5 000 ton eindproduct) indien deze bedrijven lozen op niet gevoelig oppervlaktewater 247 .
De aanbevolen maximum normen voor aardappelverwerkende bedrijven bij lozing op niet
gevoelig oppervlaktewater zijn de huidige sectorale lozingsnormen op oppervlaktewater
(Vlarem II, bijlage 5.3.2.1), aangevuld met een Ntot- en Ptot-norm:
zwevende stoffen: 60 mg/l
COD: 200 mg/l
BOD: 25 mg/l
Ntot: 60 mg/l 248
Ptot: 50 mg/l 249
De aanbevolen maximum normen voor diepvries-, conserven en sappenbedrijven bij lozing
op niet gevoelig oppervlaktewater zijn de huidige sectorale lozingsnormen op
oppervlaktewater (Vlarem II, bijlage 5.3.2.17), aangevuld met een Ptot-norm:
zwevende stoffen: 50 mg/l
COD: 300 mg/l
BOD: 50 mg/l
Ntot: 60 mg/l
Ptot: 25 mg/l 250
247
Te beoordelen door de vergunningsverlenende overheid, op basis van de oppervlaktewater
kwaliteitsdoelstellingen. Niet te verwarren met de terminologie 'kwetsbaar gebied', zoals wordt gehanteerd
in de Europese regelgeving.
248
Nieuw voorstel van norm, cf. sectorale lozingsnormen op oppervlaktewater van groenteverwerkende
bedrijven (Vlarem II, bijlage 5.3.2.17)
249
Nieuw voorstel van norm, cf tabel 5.2.
250
Nieuw voorstel van norm, cf tabel 5.1.

Opmerking:
Bij het verwerken van bepaalde grondstoffen (b.v. schorseneren en spinazie) zullen de
concentraties in het ruw afvalwater voor een aantal van de parameters hoger zijn dan deze
geschat in de tabellen 5.1-5.3. Mits toepassing van BBT zullen de finale concentraties van
deze parameters in het afvalwater ook hoger zijn. Tevens zal bij de overschakeling naar de
verwerking van b.v. schorseneren en spinazie de afvalwaterzuivering vaak enkele dagen
nodig hebben om zich aan te passen. Deze situatie doet zich sterker voor bij bedrijven die
tegelijkertijd slechts één product verwerken in vergelijking met bedrijven die steeds
verschillende producten parallel verwerken.
In hogervermelde gevallen kunnen bedrijven moeilijkheden hebben om de hierboven
gestelde normen te behalen. Het is dan ook aangewezen om in de vergunning hiermee
rekening te houden. Indien dergelijke pieklozingen eerder uitzonderlijk voorkomen (b.v.
maximaal 10% van de tijd) dan is het bouwen van een grotere zuiveringsinstallatie of het
uitvoeren van bijkomende zuiveringsstappen (b.v. verregaande tertiaire zuivering), gezien
de ermee gepaard gaande kosten, niet zinvol. Voor deze uitzonderlijke (en kortstondige)
situaties is het dus zinvol om tijdelijk een versoepeling van de opgelegde lozingsnormen op
oppervlaktewater toe te staan. Bij het toestaan van deze uitzonderingen kan de
vergunningsverlenende overheid zich baseren op onderstaande voorstellen van sectorale
lozingsnormen op oppervlaktewater gedurende de periode van de verwerking van
schorseneren en spinazie.
De aanbevolen maximum normen voor de verwerking van schorseneren voor diepvries- en
conservenbedrijven bij lozing op niet gevoelig oppervlaktewater en beperkt in de tijd zijn:
zwevende stoffen: 150 mg/l
COD: 400 mg/l
BOD: 75 mg/l
Ntot: 70 mg/l
Ptot: 40 mg/l
De aanbevolen maximum normen voor de verwerking van spinazie voor diepvries- en
conservenbedrijven bij lozing op niet gevoelig oppervlaktewater en beperkt in de tijd zijn:
zwevende stoffen: 50 mg/l
COD: 300 mg/l
BOD: 50 mg/l
Ntot: 100 mg/l
Ptot: 40 mg/l
5.2.1.3 Normen lozing stedelijk afvalwater
De huidige normen lozing stedelijk afvalwater kunnen voor wat betreft 'zwevende stof',
'COD' en 'stikstof totaal' gehaald worden door toepassing van primaire zuivering, gevolgd
door anaërobe en aërobe zuivering (inclusief nitrificatie / denitrificatie / defosfatatie) en
bovendien gevolgd door flocculatie / coagulatie / filtratie. De norm voor 'fosfor totaal'
daarentegen kan niet in alle omstandigheden gehaald worden.
Primaire zuivering gevolgd door secundaire zuivering (anaërobe en aërobe zuivering,
inclusief nitrificatie / denitrificatie / defosfatatie) en beperkte tertiaire zuivering (flocculatie
/ coagulatie / filtratie) is de BBT voor grote diepvries-, conserven-, aardappelverwerkende-
126

en sappenbedrijven die lozen op gevoelig oppervlaktewater, indien de
vergunningsverlenende overheid oordeelt dat de verbeterde kwaliteit van het ontvangende
water en het al dan niet behalen van de kwaliteitsdoelstellingen opweegt tegen de verhoogde
afvalproductie en energiegebruik.
De aanbevolen maximum normen voor aardappelverwerkende bedrijven bij lozing op
gevoelig oppervlaktewater zijn de huidige lozingsnormen stedelijk afvalwater voor
> 10 000 IE afvalwater, met aanpassing van Ntot- en Ptot-norm:
zwevende stoffen: 35 mg/l
COD: 125 mg/l
BOD: 25 mg/l
Ntot: 15 mg/l
Ptot: 20 mg/l 251
De aanbevolen maximum normen voor diepvries-, conserven en sappenbedrijven bij lozing
op gevoelig oppervlaktewater zijn de huidige lozingsnormen stedelijk afvalwater voor
> 10 000 IE afvalwater, met aanpassing van Ntot- en Ptot-norm:
zwevende stoffen: 35 mg/l
COD: 125 mg/l
BOD: 25 mg/l
Ntot: 15 mg/l
Ptot: 10 mg/l 252
5.2.1.4 Basiskwaliteitsnormen
Voor het behalen van de basiskwaliteitsnormen dienen dezelfde technieken te worden
ingezet als voor het behalen van de normen lozing stedelijk afvalwater, vermoedelijk
gevolgd door nog één of meerdere bijkomende zuiveringsstappen zoals microfiltratie,
actieve koolfiltratie of omgekeerde osmose. Deze technieken worden als te duur voor BBT
gekenmerkt.
5.2.1.5 Vrachtnormen
In het licht van de aanbevolen BBT inzake waterbesparing (zie ook paragraaf 5.7) is het
aangewezen om de BBT-gerelateerde maximum normen te koppelen aan de
lozingsdebieten. Indien verregaande waterbesparende maatregelen aan een bedrijf worden
opgelegd, dan zal dit zonder twijfel gepaard gaan met een concentratieverhoging in het
effluent van o.a. de parameters 'zwevende stoffen', 'BOD', 'COD', 'Ntot' en 'Ptot'.
Anderzijds zal de overheid vaak vrachtnormen hanteren die strenger zijn dan de sectorale
concentratienormen. Het vastleggen van dergelijke vrachtnormen dient per individueel
bedrijf, door de vergunningsverlenende overheid te gebeuren.
Ter illustratie:
Voor een gemiddeld diepvriesgroentebedrijf met een gemiddelde dagelijkse productie van
135 ton eindproduct (30 000 ton eindproduct per jaar, gemiddeld 225 werkdagen per jaar)
251
Nieuw voorstel van norm, cf tabel 5.2, hoofdstuk 5; rekening houdend met een Ptot-gehalte van 200 mg/l
in het ruw afvalwater
252
Nieuw voorstel van norm, cf tabel 5.1, hoofdstuk 5

en een gemiddeld afvalwaterdebiet van 4,0 m³/ton eindproduct komen de voorgestelde
lozingsnormen op niet gevoelig oppervlaktewater ongeveer overeen met:
200 g ZS per ton eindproduct of 27 kg ZS per dag;
1200 g COD per ton eindproduct of 162 kg COD per dag;
200 g BOD per ton eindproduct of 27 kg BOD per dag;
240 g Ntot per ton eindproduct of 32 kg Ntot per dag;
100 g Ptot per ton eindproduct of 14 kg Ptot per dag.
5.2.2 Lijst van BBT die in relatie staan tot het behalen van de lozingsnormen
• BBT van toepassing voor de bedrijven uit alle deelsectoren van de indelingsrubrieken
45.13 (met uitzondering van rubriek 45.13 d, waarvan enkel die inrichtingen worden
beschouwd die groenten en andere voedingsplanten behandelen die bestemd zijn voor de
menselijke consumptie):
- schillen verwijderen (na stoomschillen) met behulp van een borstelband (ipv water)
- gebruik maken van zo koud mogelijk water voor de koeling van producten (bij de
productie van diepvriesgroenten)
- afscheiden van organisch (vast) materiaal uit het afvalwater door middel van
zeven, filters, centrifuges, …
- grof vuil verwijderen door droog, mechanisch reinigen
- grootte van de afvalwaterzuiveringsinstallatie afstemmen op het te zuiveren
influent
- verwijderen van bezinkbare delen uit het afvalwater door middel van
‘sedimentatie’ (zandvang)
- zandvang regelmatig ruimen, waardoor deze het zand effectief kan verwijderen uit
het afvalwater
- primair gezuiverd afvalwater (alvorens verdere secundaire zuivering) verzamelen
in een mengtank (correctie van pH en temperatuur), neutralisatiebekken (correctie
van pH), bufferbekken (continue invoer biologische zuiveringseenheid) of
voorbezinkingsbekken (neerslaan van bezinkbare delen door inwerking van de
gravitatiekracht)
- aërobe zuivering van het afvalwater (actief slib proces)
- dimensioneren van de aërobe zuivering om tot een lage slibbelasting te komen
• BBT enkel van toepassing voor de kleine bedrijven (aardappelschilbedrijven die
rechtstreeks leveren aan de versmarkt, met een capaciteit van ten hoogste 5 000 ton
eindproduct per jaar):
- afvalwater zuiveren enkel door toepassing van primaire zuivering + aërobie
• BBT enkel van toepassing voor de grote bedrijven (met een capaciteit van >5 000 ton
eindproduct per jaar):
- anaërobe voorzuivering van het afvalwater (natuurlijke gisting, anaërobie
geïntegreerd in de aërobe zuiveringsstap, UASB)
- nitrificatieproces stimuleren door sturing van het beluchtingsproces tijdens aërobe
zuivering van het afvalwater
- defosfatatieproces stimuleren door sturing van het beluchtingsproces tijdens
aërobe zuivering van het afvalwater
- anaërobe nazuivering van het afvalwater (denitrificatieproces)
128

- afvalwater zuiveren door toepassing van primaire zuivering + anaërobie + aërobie
+ denitrificatie/defosfatatie
• BBT enkel van toepassing voor de grote bedrijven (met een capaciteit van >5 000 ton
eindproduct per jaar) indien de vergunningsverlenende overheid oordeelt dat de
verbeterde kwaliteit van het ontvangende water en het al dan niet behalen van de
kwaliteitsdoelstellingen opweegt tegen de verhoogde afvalproductie en energiegebruik:
- effluentnazuivering door middel van ‘coagulatie\flocculatie’, gevolgd door
'zandfiltratie'
- afvalwater zuiveren door toepassing van primaire zuivering + anaërobie + aërobie
+ denitrificatie/defosfatatie + coagulatie/flocculatie + filtratie
5.2.3 Inschatting behaalde lozingsconcentraties op basis van BBT
In deze paragraaf wordt de onderbouwing gegeven van de in paragraaf 5.2.1 aanbevolen
sectorale maximum normen (BBT-gerelateerde lozingsnormen). Op basis van de BBT voor
afvalwaterzuivering werden de verwachte gemiddelde concentraties van de polluenten in het
gezuiverd effluent geschat. De voorgestelde maximum normen komen overeen met deze
gemiddelde concentraties plus een veiligheidsmarge. De grootte van de veiligheidsmarge is
o.a. afhankelijk van de verwachte spreiding van de actuele concentraties.
Zoals in paragraaf 5.2.1 gesteld bestaat een zuivering volgens BBT voor alle hier besproken
bedrijven, met uitzondering van de aardappelschillers, uit een primaire zuivering gevolgd
door anaërobe voorzuivering en een aërobe zuivering met biologische denitrificatie /
defosfatatie. Indien de vergunningsverlenende overheid oordeelt dat de verbeterde kwaliteit
van het ontvangende water en het al dan niet behalen van de kwaliteitsdoelstellingen
opweegt tegen de verhoogde afvalproductie en energiegebruik en de bijkomende kosten die
het bedrijf zich moet getroosten, is bovendien een bijkomende flocculatie /coagulatie /
filtratiestap BBT.
Voor de aardappelschillers bestaat de BBT uit een primaire zuivering, gevolgd door een
aërobe biologische zuivering.
In bijlage 5 (tabellen b.1 - b.6) werd uitgerekend wat de verwachte eindconcentraties zijn
bij toepassing van verschillende zuiveringstechnieken. Deze simulaties zijn gebaseerd op:
- cijfergegevens betreffende de samenstelling van (een gemiddeld) afvalwater, afkomstig
uit de groente- en fruitverwerkende nijverheid (gebaseerd op eigen onderzoek 253 en
gegevens uit de Presti-studies 254 );
- typische zuiveringsefficiënties van afvalwaterzuiveringstechnieken zoals vermeld in
Brault, J.L. (1991) 255 voor een huishoudelijk afvalwater, vermengd met 30 % niettoxisch
industrieel afvalwater;
- de opeenvolging van zuiveringsstappen zoals vermeld in figuur 3.1 (hoofdstuk 3);
- de inschatting van M. Gysen (Vito, Prodem).
253 Mondelinge informatie uit de bedrijfswereld
254 Presti-studie 'Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende industrie' (1996)
Presti-studie 'Preventie en milieuzorg in het aardappelschilbedrijf' (1997)
255 Pg 1301-1302

In de tabellen 5.1, 5.2 en 5.3 staan de belangrijkste resultaten samengevat van deze
zuiveringsscenario's.
130

Tabel 5.1: zuiveringsscenario voor de behandeling van afvalwater uit een gemiddeld
groenteverwerkend bedrijf (deelsectoren diepvriesgroentebedrijven, conservenbedrijven en
producenten van groente- en fruitsappen) met een gemiddelde capaciteit van 30 000 ton
eindproduct per jaar
ZS
mg/l
COD
mg/l
BOD
mg/l
Ntot
mg/l
Ruw afvalwater 700 5 000 3 000 150 30
Primaire zuivering 125 3000 1800 115 25
Primaire + secundaire zuivering 40 300 200 90 25
Primaire + secundaire zuivering
met anaërobe voorzuivering
Voorgaande zuivering met
nitrificatie/denitrificatie/defosfatatie
(= soms BBT)
Voorgaande zuivering met
coagulatie/flocculatie
(= soms BBT)
Voorgaande zuivering met verregaande
tertiaire zuivering
(= verdergaand dan BBT)
Ter vergelijking:
Ptot
mg/l
12 60 35 90 25
12 60 35 12 256
10 257

Tabel 5.2: zuiveringsscenario voor de behandeling van afvalwater uit een gemiddeld
aardappelverwerkend bedrijf met een capaciteit van 30 000 ton eindproduct per jaar
ZS
mg/l
COD
mg/l
BOD
mg/l
Ntot
mg/l
132
Ptot
mg/l
Ruw afvalwater 700 10000 3 000 150 200 261
Primaire zuivering 125 6000 1800 115 170
Primaire + secundaire zuivering 40 700 200 90 170
Primaire + secundaire zuivering
met anaërobe voorzuivering
Voorgaande zuivering met
nitrificatie/denitrificatie/defosfatatie
(= soms BBT)
Voorgaande zuivering met
coagulatie/flocculatie
(= soms BBT)
Voorgaande zuivering met verregaande
tertiaire zuivering
(= verdergaand dan BBT)
Ter vergelijking:
12 120 35 90 170
12 120 35 12 262

Tabel 5.3: zuiveringsscenario voor de behandeling van afvalwater uit een gemiddeld
aardappelschilbedrijf (dat rechtstreeks levert aan de versmarkt) met een capaciteit van
3 000 ton eindproduct per jaar
ZS
mg/l
COD
mg/l
BOD
mg/l
Ntot
mg/l
Ruw afvalwater 1100 6000 2500 200 30
Primaire zuivering 200 3600 1500 150 25
Primaire + secundaire zuivering
(=BBT)
60 360 150 120 25
Primaire + secundaire zuivering met
anaërobe voorzuivering
(= verdergaand dan BBT)
Voorgaande zuivering met
nitrificatie/denitrificatie/defosfatatie
Voorgaande zuivering met
coagulatie/flocculatie
Voorgaande zuivering met verregaande
tertiaire zuivering
Ter vergelijking:
Ptot
mg/l
20 70 30 120 25
20 70 30 15 266
6 55 25 14 3

De hoger vermelde cijfers zijn uiteraard gebaseerd op een theoretische evaluatie, waarbij
een aantal veronderstellingen worden gedaan die niet in alle gevallen kloppen. De efficiëntie
van de afvalwaterzuivering zal in de praktijk vaak beïnvloed worden door het soort
belasting, een variabel rendement van de zuiveringsprocessen (biologische processen!), enz.
Een belangrijk element van afwijking is dat de actuele samenstelling van afvalwater (onder
meer afhankelijk van het verwerkt product) sterk kan verschillen van de hoger vermelde
gemiddelde samenstelling.
voorbeeld:
- bij bedrijven die schorseneren verwerken kan de COD-belasting van het ruw afvalwater
oplopen tot 15 000 mg/l 269 in plaats van de gehanteerde 5000 mg/l (zie tabel 5.1);
- bij het verwerken van b.v. spinazie, schorseneren of erwten kan het gehalte aan Ntot in
het ruw afvalwater oplopen tot 400 mg/l 270 in plaats van de gehanteerde 150 mg/l (zie
tabel 5.1);
- bij het verwerken van andere producten zal de COD-, BOD, Ntot- en Ptot-concentratie
vaak lager zijn dan de gemiddelden.
Deze afwijkingen ten opzichte van de gemiddelde concentraties zijn waar mogelijk mee in
rekening gebracht bij het voorstel van maximum normen in paragraaf 5.2.1.
Niettegenstaande deze randbemerkingen blijken de resultaten van de uitgewerkte
zuiveringsscenario's vrij goed overeen te komen met de gerealiseerde lozingen door groenteen
fruitverwerkende bedrijven met de vermelde zuiveringstechnieken. Dit is uiteraard niet
onlogisch, gezien de geldende lozingsnormen.
Hieronder worden bij wijze van voorbeeld enkele cijfers weergegeven van lozingsgegevens
van bedrijven uit de groente- en fruitverwerkende nijverheid die bezocht werden in het
kader van de BBT-studie. De lagere gemeten Ntot- en Ptot-concentraties in de laatste groep
van bedrijven ten opzichte van de berekende concentraties (inclusief nitrificatie /
denitrificatie / defosfatatie) zijn vermoedelijk te wijten aan het feit dat in deze bedrijven de
gegevens van de verwerking van b.v. schorseneren en spinazie niet zijn opgenomen.
voorbeeld 271 :
- bedrijven die afvalwater niet biologisch zuiveren (enkel zetmeelafscheiding) komen
tot:
ZS: 200-300 mg/l
COD: 2400-3400 mg/l
BOD: 1300-2800 mg/l
Ntot: 50-100 mg/l
Ptot: 10-30 mg/l
269 Mondelinge mededelingen tijdens bedrijfsbezoeken
270 Presti-studie 'Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende industrie (1996)
271 Mondelinge mededelingen tijdens bedrijfsbezoeken
134

- bedrijven die afvalwater enkel aëroob biologisch zuiveren komen tot:
ZS: 30-40 mg/l
COD: 50-400 mg/l
BOD: 20-100 mg/l
Ntot: 10-60 mg/l
Ptot: 5-40 mg/l
- bedrijven die bovendien een anaërobe voorzuivering toepassen op het afvalwater
komen tot:
ZS: 30-40 mg/l
COD: 30-100 mg/l
BOD: 20-50 mg/l
Ntot: 2-10 mg/l
Ptot: 1-5 mg/l
5.2.4 Kostprijs afvalwaterzuivering
BBT worden geacht economisch haalbaar te zijn. Op basis van een expertinschatting werd
in hoofdstuk 4 besloten dat primaire zuivering + secundaire zuivering (aërobie / anaërobie /
denitrificatie / defosfatatie) + coagulatie / flocculatie / filtratie nog betaalbaar is voor grote
bedrijven, terwijl een verdergaande tertiaire zuivering dit niet meer is. Voor
aardappelschillers werd een aërobe zuivering nog haalbaar geacht.
In deze paragraaf wordt nagerekend wat de kostprijs is van afvalwaterzuivering volgens
BBT voor een 'gemiddeld' bedrijf. Hiertoe wordt opnieuw met dezelfde scenario's gewerkt
als in paragraaf 5.2.3, waarbij bovendien wordt aangenomen dat het gemiddeld bedrijf in de
huidige situatie reeds beperkte waterbesparende maatregelen toepast. De kostprijs van de
afvalwaterzuivering is in detail uitgerekend in bijlage 8. Het resultaat van deze
berekeningen wordt weergegeven in de tabellen 5.4 en 5.5.

Tabel 5.4: globale kostprijs van afvalwaterzuivering [MBEF per jaar] voor een gemiddeld
bedrijf (uitgezonderd aardappelschillers) met een jaarlijkse capaciteit van 30 000 ton
eindproduct
Afvalwaterdebiet (lozing) 272
Ruw afvalwater 273
Norm lozing riool 274
Norm lozing
oppervlaktewater 275
Norm stedelijk afvalwater 276
Basiskwaliteitsnorm 277
136
Diepvriesbedrijf Conservenbedrijf Aardappelverwerkend
bedrijf
4,00
m³/ton eindproduct
5,50 4,75
15
MBEF/jaar
21 26
10 14 14
15 20 19
18 25 23
69 94 83
Tabel 5.5: globale kostprijs van afvalwaterzuivering [MBEF/jaar] voor een gemiddeld
aardappelschilbedrijf met een jaarlijkse capaciteit 3 000 ton eindproduct
Afvalwaterdebiet
(lozing) 278
Ruw afvalwater 279
Primaire zuivering 280
Norm lozing riool 281
Norm lozing oppervlaktewater 282
Norm stedelijk afvalwater 283
Aardappelschilbedrijf
m³/ton eindproduct
2,38
MBEF/jaar
0,97
0,74
1,83
3,81
4,42
272 Bron: Sectorstudie 'Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende industrie' (1996) voor gegevens
inzake het afvalwaterdebiet voor een gemiddeld bedrijf uit de deelsectoren 'diepvries' en 'conserven'.
Het afvalwaterdebiet voor een gemiddeld aardappelverwerkend bedrijf werd geschat als zijnde het
gemiddelde van het afvalwaterdebiet voor een gemiddeld diepvries- en conservenbedrijf.
273 geen afvalwaterzuivering (zuiveringsprocedure A in bijlage 8)
274 primaire zuivering en aërobie (zuiveringsprocedure B in bijlage 8)
275 primaire en secundaire zuivering, met nitrificatie/denitrificatie/defosfatatie (zuiveringsprocedure C in
bijlage 8)
276 primaire en secundaire zuivering, gevolgd door coagulatie/flocculatie/filtratie (zuiveringsprocedure D in
bijlage 8)
277 primaire, secundaire en tertiaire zuivering (zuiveringsprocedure E in bijlage 8)
278 Het afvalwaterdebiet voor een gemiddeld aardappelschilbedrijf werd geschat als zijnde de helft van het
afvalwaterdebiet voor een gemiddeld aardappelverwerkend bedrijf.
279 geen afvalwaterzuivering (zuiveringsprocedure A in bijlage 8)
280 eenvoudige zuivering door middel van b.v. zeef, zandvang (zuiveringsprocedure X in bijlage 8)
281 primaire zuivering en aërobie (zuiveringsprocedure B in bijlage 8)
282 primaire en secundaire zuivering, met nitrificatie/denitrificatie/defosfatatie (zuiveringsprocedure C in
bijlage 8)
283 primaire en secundaire zuivering, gevolgd door coagulatie/flocculatie/filtratie (zuiveringsprocedure D in
bijlage 8)

De hierboven vermelde kostprijzen moeten natuurlijk met de nodige omzichtigheid worden
gehanteerd. Tevens zijn absolute waarden van kostprijzen niet veelzeggend en moeten ze
vergeleken worden met de draagkracht van het 'gemiddeld bedrijf' van de sector. Deze
analyse is beschreven in hoofdstuk 7 en leidt tot de volgende conclusies:
Voor de diepvries-, conserven- en aardappelverwerkende bedrijven:
1. Het behalen van de sectorale lozingsnormen op riool stelt normaal gezien qua
kostprijs geen probleem voor elk van de deelsectoren. In vergelijking met de
situatie waarbij het afvalwater niet zou worden gezuiverd, wordt zelfs serieus
bespaard op de afvalwaterheffingen, zodat een positief rendement wordt
behaald.
2. Voor het behalen van de sectorale lozingsnormen op oppervlaktewater liggen de
extra jaarlijkse kosten (ten opzichte van de jaarlijkse kosten lozing op riool) op
ongeveer 5-6 MBEF. Deze kosten worden als haalbaar ingeschat, in
verhouding met het behaalde milieuresultaat (zie hoofdstuk 7).
3. De extra kost voor het behalen van de norm voor lozing van stedelijk afvalwater
(ten opzichte van de jaarlijkse kosten lozing op oppervlaktewater) ligt tussen de
3-5 MBEF. Ook deze kosten worden als haalbaar ingeschat, in verhouding met
het behaalde milieuresultaat (zie hoofdstuk 7).
4. De extra jaarlijkse kosten om te voldoen aan de basiskwaliteitsnorm (ten
opzichte van de jaarlijkse kosten bij lozing stedelijk afvalwater) liggen tussen de
51-69 MBEF. Deze kosten worden echter als onhaalbaar beschouwd (zie
hoofdstuk 7).
Voor de aardappelschillers:
1. Als referentiesituatie wordt aangenomen dat de 'gemiddelde' onderneming
eenvoudige primaire zuivering toepast, door middel van zeven, roosters,
zandvangers e.d.
2. De bijkomende jaarlijkse kost van de investeringen om aan de normen voor het
lozen op riool te voldoen (> 1 MBEF) vergen voor de schillers zeer zware
inspanningen (zie hoofdstuk 7) maar worden als haalbaar beschouwd (althans
voor de iets grotere bedrijven, b.v. 3000 ton eindproduct per jaar). Deze
investeringen zullen echter ongetwijfeld de doodsteek vormen voor een aantal
bedrijven die het nu reeds moeilijk hebben. In deze context dient benadrukt te
worden dat het een absolute noodzaak is alle bedrijven uit de sector op gelijke
voet te behandelen, om scheeftrekking van concurrentie te vermijden.
3. Het behalen van de normen voor lozing op oppervlaktewater alsook de normen
voor lozing van stedelijk afvalwater brengen bijkomende jaarlijkse kosten met
zich mee die niet haalbaar blijken (± 2 MBEF en meer).

5.3 Relatie tussen BBT en de behandeling van afvalwaterzuiveringsslib
Vlarem II, Art. 5.3.2.3 §2 vermeldt dat het van de zuivering van afvalwater afkomstig slib
indien mogelijke dient te worden hergebruikt. Hierbij dient het Vlaams Reglement inzake
afvalvoorkoming en -beheer (VLAREA) te worden gerespecteerd. Subbijlage 4.2.1.c van
dit reglement vermeldt de specifieke voorwaarden voor het gebruik van behandeld slib als
meststof of bodemverbeterend middel.
Volgens Vlarem II, Art. 5.3.2.3 §3 is het storten van het van de zuivering van afvalwater
afkomstig slib in oppervlaktewater verboden.
Slib, afkomstig van de zuivering van afvalwater, kan op verschillende manieren worden
gestabiliseerd 284 (BBT):
(1) chemisch
- kalkbehandeling
(2) biologisch
- mineralisatie
- vergisting
- compostering
(3) thermisch
- droging
- pasteurisatie
5.4 Relatie tussen BBT en het voorkomen en bestrijden van geurhinder
Vlarem II, Art. 5.45.1.3 §1 vermeldt dat de procesinstallaties, met inbegrip van de
opslagplaatsen waarbij het ontstaan van geuren kan worden verwacht, moeten worden
ondergebracht in gesloten ruimten.
Volgende BBT staan hiermee in verband:
- deuren en ramen zoveel mogelijk gesloten houden
- opslag van uitgesorteerde groeten en fruit, schil- en snijresten en organisch afval in
gesloten containers
Indien de overheid van mening is dat, omwille van geurhinder als gevolg van b.v. het
bakproces bij aardappelverwerkende bedrijven, bijkomende maatregelen dienen opgelegd te
worden, kunnen onderstaande maatregelen (BBT) in acht genomen worden voor de
aardappelverwerkende sector.
- gebruik maken van een gesloten koeltunnel d.m.v. indirecte koeling met lucht,
waarbij geen direct contact is tussen buitenlucht en product en geen gebruik
gemaakt wordt van een mechanische koelmachine
284 Slibstabilisatie heeft als doel het slib te ontgeuren, kiemvrij te maken en om te vormen tot een
humusachtige, weinig actieve substantie die gemakkelijk kan worden gestort.
138

- afzuigen van dampen ter hoogte van de bakoven en de organische
geurcomponenten verwijderen door de bakdampen te condenseren met
energieterugwinning
- of afzuigen van dampen ter hoogte van de bakoven en de organische
geurcomponenten verwijderen door de bakdampen na te verbranden
- of afzuigen van dampen ter hoogte van de bakoven en de organische
geurcomponenten verwijderen door de bakdampen te zuiveren via gaswassing
- of afzuigen van dampen ter hoogte van de bakoven en de organische
geurcomponenten verwijderen door ozonisatie
5.5 Relatie tussen BBT en hygiënische maatregelen
Vlarem II, Art. 5.45.1.4 §1 3° vermeldt dat lokalen wanden moeten hebben die tot op een
hoogte van tenminste 2 meter voorzien zijn van een gladde en afwasbare bekleding.
Volgende BBT staan hiermee in verband:
- apparaten en ruimten (met gladde wanden en ronde hoeken) ontwerpen die gemakkelijk
te reinigen zijn
5.6 Relatie tussen BBT en overige Vlarem II-reglementeringen
Vlarem II, Art. 5.16.3.3 §2 omvat een aantal maatregelen waaraan bouw en opstelling van
luchtconditionerings- en koelinstallaties werkend met CFK's, BFK's ammoniak of enige
andere koudemiddelvulling dienen te voldoen.
Volgende BBT staan hiermee in verband:
- koelinstallatie in bedrijf stellen met een keuringsattest
- gebruik van ammoniak als koudemiddel
5.7 BBT-vergunningsnormen met betrekking tot watergebruik en waterhergebruik
5.7.1 Aanbeveling
Indien de overheid oordeelt dat, omwille van de grondwatervoorraden, een verregaande
beperking van het gebruik van (diep) boorputwater vereist is, kan zij het bedrijf in de
vergunning beperkingen opleggen. Zij kan zich hierbij baseren op het volgende voorstel
van BBT-hoeveelheden van gebruik van hoogkwalitatief water (d.i. boorputwater, leidingof
stadswater, of recuperatiewater van drinkwaterkwaliteit), die becijferd zijn op basis van
een aantal scenario's (zie paragraaf 5.7.3):
• Geen tekort aan grondwater: geen normen
Bij voldoende aanbod aan grondwater zullen bepaalde waterbesparende maatregelen een
negatief milieurendement hebben en dus vanuit milieustandpunt nadelig zijn

• Tekort aan grondwater:
De voorgestelde BBT-hoeveelheden hoogkwalitatief water uit onderstaande tabel zijn
afgeleid van de tabellen 5.6 en 5.7 (zie paragraaf 5.7.3) 285
m³ hoogkwalitatief water / ton eindproduct
Diepvriesbedrijf 2,6 (productgroep 1 286 )
3,0 (productgroep 2 287 )
5,1 (productgroep 3 288 )
3,8 (productgroep 4 289 )
Conservenbedrijf 5,9
Aardappelverwerkend bedrijf 5,1
Aardappelschilbedrijf 2,4
140
Bij een tekort aan grondwater dient door het Vlaamse milieubeleid te worden
uitgemaakt of een verslechtering van de andere milieucompartimenten
(afvalproductie, energieverbruik, …) acceptabel geacht wordt, indien verregaande
waterbesparende maatregelen worden toegepast (alle BBT met betrekking tot
waterbesparing).
Toepassing van de BBT met betrekking tot waterbesparing impliceert bovendien
vaak bijkomende investeringen. Er dient op gewezen te worden dat hiervoor een
voldoende lange overgangstermijn dient te worden voorzien. Dergelijke
overgangstermijnen dienen echter bedrijf per bedrijf te worden bepaald door de
vergunningsverlenende overheid.
De overheid kan zich op bovenstaand voorstel inzake de beperking van het gebruik van
hoogkwalitatief water (o.a. diep boorputwater) baseren in de veronderstelling dat
- er voldoende alternatieve waterbronnen voorhanden zijn om aan de totale waterbehoefte
te voldoen;
- de lokale omstandigheden van het bedrijf in rekening worden gebracht;
- de noodzakelijke kosten over een voldoende lange periode gespreid kunnen worden,
en rekening houdend met de hydrogeologie.
5.7.2 Lijst van BBT met betrekking tot het hergebruik van gezuiverd afvalwater
Vlarem II, Art. 5.3.2.3 §1 vermeldt dat gezuiverd afvalwater indien mogelijk dient te
worden hergebruikt.
Uit deze BBT-studie blijkt dat niet alle stappen in het productieproces hoogkwalitatief water
vereisen. Afhankelijk van de processtap en de vereiste bacteriologische kwaliteit kan
gebruik gemaakt worden van alternatieve waterbronnen (d.i. regenwater, oppervlaktewater,
water uit andere processen of effluent van de afvalwaterzuivering). Bij rechtstreeks contact
285
wegens gebrek aan voldoende betrouwbare gegevens kon de inschatting van het aantal m³ diep
boorputwater per ton eindproduct voor de sappensector niet worden berekend
286
niet geblancheerde producten (prei, ui, aubergine, savooikool, bleekselder, rabarber, courgettes, zilveruien,
witte kool, rode kool)
287
bonen, erwten, bloemkool, spruiten, flageolets, tuinbonen
288
geblancheerde bladgroenten (spinazie, boerekool)
289
schilproducten (wortelen, knolselder, aardappelen, koolrabi, raapkool, schorseneren)

tussen water en voedingsmiddelen is de warenwetgeving 290 van toepassing. Deze
wetgeving schrijft voor dat water dat in rechtstreeks contact komt met voedingsmiddelen
van drinkwaterkwaliteit dient te zijn 291 . Dit komt in de context van deze studie neer op het
feit dat water dat met de groenten of het fruit in contact komt ter hoogte van de
blancheerstap en de daarop volgende processtappen van hoge kwaliteit dient te zijn. Water
dat niet of voorafgaand aan de blancheerstap in contact komt met de groenten of het fruit
kan van lagere kwaliteit zijn.
Waterbesparing kan op verschillende manieren worden doorgevoerd:
(1) voorkomen van overmatig waterverbruik
voorbeelden van BBT:
- enkel de hoeveelheden sokkelwater oppompen die effectief vereist zijn in het
productieproces (zeker geen stockage van het sokkelwater waardoor de
kwaliteit en het volume worden verminderd)
- waterverbruik controleren door b.v. het plaatsen van een debietmeter op de
belangrijkste verbruikers en verschillende waterbronnen
- grondstof drogen en mechanisch van vuil ontdoen
- schillen m.b.v. stoom (ipv loogschillen)
- schillen d.m.v. carborundum (ipv loogschillen)
- mechanisch schillen (ipv loogschillen)
- schillen verwijderen (na stoomschillen) m.b.v. borstelband (ipv water)
- bandblancheur/waterkoeler combinatie (ipv klassieke trommelblancheur met
tegenstroomkoeler)
- droog, mechanisch transport
(2) aanwenden van alternatieve waterbronnen
voorbeeld van BBT:
- regen- of vijverwater voor het voeden van de verdampingscondensors
(3) hergebruik van water uit een bepaalde productiestap in één of meerdere van de
voorgaande processtappen
Proces x Proces y
voorbeelden van BBT:
- waswater (van blikken en bokalen) gebruiken ter hoogte van het schilproces
- schilwater gebruiken om de ruwe producten voor te wassen
- condenswater dat ontstaat tijdens het indampen van groente- en fruitsappen
gebruiken voor het mengen of verdunnen van het eindproduct
290 Voor een inventaris van de warenwetgeving wordt verwezen naar het Vito-rapport 'Mogelijkheid tot
integratie van milieu- en gezondheidsaspecten in de normering van voedingsproducten' (1998/PPE/R/034),
Ceuterick, D. et al. (1998)
291 Besluit van de Vlaamse Regering van 15 maart 1989, houdende vaststelling van een technische
reglementering inzake drinkwater (zie bijlage 3)

142
- water uit sterilisatieprocessen gebruiken om de ruwe producten voor te
wassen
- hergebruik van warm koelwater uit de autoclaven (conservensector) als
spoelwater na het schillen of als poetswater
- blancheerwater gebruiken als eerste poetswater bij het reinigen van de
vriestunnel
(4) hergebruik van al dan niet verregaand gezuiverd afvalwater in bepaalde
processtappen
Proces x Proces y
zuivering
voorbeeld van BBT:
- effluent van de biologie ‘chloreren’ en hergebruiken voor het reinigen van vloeren
en procesinstallaties.
voorbeeld van BBT mits afweging afvalproductie / energieverbruik
- effluent van de biologie zuiveren met behulp van ‘coagulatie / flocculatie +
filtratie’ en hergebruiken voor de eerste wassing van de ruwe grondstof
verdergaand dan BBT:
- effluent van de biologie zuiveren met behulp van ‘coagulatie/flocculatie + filtratie
+ actieve koolfiltratie + microfiltratie’ en hergebruiken voor het wassen van
recipiënten voor de sterilisatie of als koelwater (koelcircuit) of transportwater
(pompcircuit)
- effluent van de biologie zuiveren met behulp van ‘coagulatie/flocculatie + filtratie
+ actieve koolfiltratie + microfiltratie + omgekeerde osmose’ en hergebruiken als
blancheerwater of koelwater (koelen van producten na blancheerproces)
(5) intern circuit waarbij water een aantal keren wordt hergebruikt alvorens ververst
te worden
Proces x
zuivering
voorbeelden van BBT:
- doorgedreven hergebruik van koelwater
- gescheiden circuit van transportwater

5.7.3 Verantwoording van de BBT-gerelateerde waterverbruikscijfers
De in paragraaf 5.7.1 genoemde cijfers zijn afkomstig van een berekening van het
waterverbruik en het waterhergebruik (getoetst met gegevens uit de sector) voor de
verschillende deelsectoren van de groente- en fruitverwerkende nijverheid bij toepassing
van verschillende sets van waterbesparende maatregelen. Deze berekeningen zijn
opgenomen in bijlage 6.
Hiertoe werd gebruik gemaakt van de typische verbruikscijfers van de verschillende
individuele processtappen, de mate van bruikbaarheid van alternatieve waterbronnen (d.i.
regenwater, oppervlaktewater, water uit andere processen of effluent van de
afvalwaterzuivering) en de mate waarin de verschillende kandidaat BBT een invloed hebben
op het waterverbruik(zie bijlage 6, tabellen b.8-b.11).
Diepvries-, conserven- en aardappelverwerkende bedrijven:
Voor de grote bedrijven werden er in bijlage 6 berekeningen uitgevoerd voor een drietal
scenario's gaande van 'geen maatregelen' tot 'toepassing van alle BBT met betrekking tot
waterverbruik':
• Scenario 1: geen waterbesparende maatregelen
In elke processtap wordt hoogkwalitatief water (d.i. boorputwater, leiding- of stadswater, of
recuperatiewater van drinkwaterkwaliteit) verbruikt.
• Scenario 2: beperkte waterbesparende maatregelen
Alternatieve waterbronnen gebruikt in een aantal processtappen zoals 'ontzanden /
voorwassen / ontstenen', 'wassen' (50%), 'poetsen' (15%), 'verdampingscondensors' (50%),
(bij conservenbedrijven) 'tussenbehandelingen' (25%), 'koelwater blikken en bokalen' (50%)
en (bij aardappelverwerkende bedrijven) 'bewaren', 'conditioneren' en 'versnijden' (telkens
50%).
• Scenario 3: verregaande waterbesparende maatregelen
- toepassing van alle BBT met betrekking tot waterhergebruik (zie paragraaf 5.7.2)
- alternatieve waterbronnen gebruikt voor de processtappen idem aan scenario 2 +
bijkomend de processtappen, 'wassen' (overige 50%), 'poetsen' (bijkomend 35%),
'verdampingscondensors' (overige 50%), (bij conservenbedrijven)
'tussenbehandelingen' (bijkomend 25%), 'koelwater blikken en bokalen' (bijkomend
10%) en (bij aardappelverwerkende bedrijven) 'bewaren', 'conditioneren' en
'versnijden' (telkens overige 50%).
Afhankelijk van het soort verwerkt product en de toegepaste processtappen (al dan niet
voorwassen, schillen, blancheren, enz.) kunnen de vereiste hoeveelheden hoogkwalitatief
water variëren. Een overzicht van de geschatte gemiddelde behoefte aan hoogkwalitatief
[m³/ton eindproduct] in de verschillende scenario's voor de deelsectoren diepvries,
conserven en aardappelverwerking, wordt weergegeven in tabel 5.6.

Tabel 5.6: gemiddelde behoefte aan hoogkwalitatief water [m³/ton eindproduct] in de
verschillende scenario's voor de deelsectoren diepvries, conserven en
aardappelverwerking'
Scenario 1
(geen waterbesparende
maatregelen)
Scenario 2
(beperkte waterbesparende
maatregelen)
Scenario 3
(verregaande waterbesparende
maatregelen)
Aardappelschillers:
Diepvriesbedrijf
6,8 292
5,4 293
3,6 294
144
Conserven- Aardappelverwerkend
bedrijf
bedrijf
17,2 12,2
8,9 8,5
5,9 5,1
Voor de aardappelschillers werden er voor een drietal scenario's afzonderlijke berekeningen
uitgevoerd in bijlage 6, rekening houdend met de omvang en de technische beperkingen van
deze bedrijven.
• Scenario 1: geen waterbesparende maatregelen
In elke processtap wordt hoogkwalitatief water (d.i. boorputwater, leiding- of stadswater, of
recuperatiewater van drinkwaterkwaliteit) verbruikt.
• Scenario 2': beperkte waterbesparende maatregelen
Alternatieve waterbronnen gebruikt voor de processtappen 'ontzanden / voorwassen /
ontstenen', 'versnijden' (50%), 'wassen' (50%) en 'poetsen' (15%).
• Scenario 3': verregaande waterbesparende maatregelen
- toepassing van alle BBT met betrekking tot waterhergebruik (zie paragraaf 5.7.2)
- alternatieve waterbronnen gebruikt voor de processtappen idem aan scenario 2' +
bijkomend de processtappen 'versnijden' (overige 50%), 'wassen' (overige 50%) en
'poetsen' (bijkomend 35%).
Een overzicht van de geschatte gemiddelde behoefte aan hoogkwalitatief water [m³/ton
eindproduct] in de verschillende scenario's voor de deelsector 'aardappelschillers' wordt
weergegeven in tabel 5.7.
292 gemiddelde van 4,70; 5,30; 9,10 en 8,25 (zie tabel b.8, bijlage 6)
293 gemiddelde van 3,80; 4,20; 7,30 en 6,25 (zie tabel b.8, bijlage 6)
294 gemiddelde van 2,60; 3,00; 5,10 en 3,75 (zie tabel b.8, bijlage 6)

Tabel 5.7: gemiddelde behoefte aan hoogkwalitatief water [m³/ton eindproduct] in de
verschillende scenario's voor de aardappelschilsector
Aardappelschilbedrijf
Scenario 1' (geen waterbesparende maatregelen) 7,6
Scenario 2' (beperkte waterbesparende maatregelen) 4,9
Scenario 3' (verregaande waterbesparende maatregelen) 2,4
Opgemerkt dient te worden dat de cijfers, vermeld in de tabellen 5.6 en 5.7 een indicatie
geven van de vereiste hoeveelheid hoogkwalitatief water voor de respectievelijke scenario's.
Om te voldoen aan de totale waterbehoefte dient dus bijkomend gebruik gemaakt te worden
van alternatieve waterbronnen.
5.7.4 Kosten gepaard gaande met de BBT in verband met waterbesparing
Bij de berekening van de kostprijzen die gepaard gaan met de hierboven voorgestelde
scenario's van waterbesparing dienen volgende kosten en opbrengsten in rekening te worden
gebracht:
- investerings- en werkingskosten voor bijkomende leidingen, pompen, enz.
- investerings- en werkingskosten voor het chloreren van de te hergebruiken
hoeveelheden water
- zuiveringskosten van het te hergebruiken water
- zuiveringskosten van het (resterend) te lozen afvalwater
- afvalwaterheffing
- grondwaterheffing
Gezien de beperkte beschikbaarheid van betrouwbare gegevens inzake deze kosten en
opbrengsten is geen inschatting gedaan van de 'gemiddelde' kost voor de sector.

HOOFDSTUK 6: VERTALING VAN BBT NAAR INVESTERINGS-
STEUN
In dit hoofdstuk worden, op basis van de BBT-evaluatie, suggesties gedaan aan de afdeling
ANRE van de Administratie Economie voor de niet-limitatieve lijst van technologieën die
in aanmerking komen voor investeringssteun in het kader van het ecologiecriterium. Deze
lijst omvat technologieën of handelingen , eigen aan de groente- en fruitverwerkende
nijverheid, waarvan de toepassing leidt tot grondstoffenbesparing, energiebesparing of
vermindering van de milieubelastende effecten.
Bij toekenning van het ecologiecriterium worden een aantal basisregels gehanteerd:
- investeringen die gebeuren om aan bestaande reglementeringen te voldoen komen niet in
aanmerking;
- investeringen die gedaan worden om aan toekomstige reglementeringen te voldoen
komen wel in aanmerking;
- het betreft geen loutere vervangingen van bestaande goederen;
- investeringen voor de aanschaf van technieken die vermeld staan op een niet-limitatieve
lijst van technologieën komen in aanmerking;
- investeringen die hier niet onder vallen kunnen in aanmerking komen mits argumentatie
vanwege de aanvrager.
Toepassing van deze technologieën of handelingen moet dus leiden tot resultaten die verder
gaan dan de wettelijke normen en bepalingen terzake. Het gebruik van deze technologieën
of handelingen mag geen gebruik van zwartelijststoffen met zich meebrengen, tenzij er
voldoende argumenten voorhanden zijn om aan te tonen dat het niet technisch of
economisch mogelijk is om alternatieve stoffen te gebruiken.
In dit hoofdstuk wordt door het BBT-kenniscentrum een aantal voorstellen gedaan van
milieuvriendelijke technieken die in de groente- en fruitverwerkende nijverheid kunnen
worden toegepast en die in de niet-limitatieve lijst van technieken kunnen opgenomen
worden. Een aantal van de gesuggereerde technieken kan mogelijk ook toegepast worden in
andere sectoren.
Voor concrete dossiers dient men contact op te nemen met ANRE (adres zie verder) voor de
meest recente lijst van technologieën die in aanmerking komen voor investeringssteun in het
kader van het ecologiecriterium.
Afdeling voor Natuurlijke Rijkdommen en Energie (ANRE)
Het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, departement Economie
Markiesstraat 1
B-1000 BRUSSEL
Tel: (02)553 39 53
Fax: (02)553 44 38
146

6.1 Zwartelijststoffen gebruikt in de sector
Bedrijven die zwartelijststoffen gebruiken als actieve stof kunnen niet genieten van
investeringssteun, tenzij voldoende argumenten voorhanden zijn om aan te tonen dat het
gebruik van deze stoffen technisch of economisch niet te vermijden is.
De volgende zwartelijststoffen kunnen voorkomen in de groente- en fruitverwerkende
nijverheid.
Organische halogeenverbindingen
Gehalogeneerde koolwaterstoffen kunnen als koelmiddel aangewend worden.
Het gebruik van volledig gehalogeneerde of harde CFK’s is verboden vanaf
januari 1995 (tenzij van recyclage afkomstig) en moeten dus vervangen worden
door zachte CFK’s (HCFK’s en HFK’s). Het gebruik van deze zachte CFK’s
zal, volgens Europese reglementering, verboden worden vanaf 1 januari 2000 in
de na 31 december 1999 geproduceerde toestellen.
Toelichting: Het gebruik van harde CFK’s kan vermeden worden. Als
alternatieve koudemiddelen kan gebruik gemaakt worden van
b.v. ammoniak, CO2 295 , HCFK-123 296 , …)
PCB’s (Polychloorbisphenylen) 297
In de groenteverwerkende industrie, vooral bij oudere bedrijven, zijn nog enkele
askareltransfo’s 298 in gebruik. Indien niet ingekuipt vormen zij een potentieel
risico voor bodemverontreiniging met PCB’s.
Toelichting: Het gebruik van PCB’s als koelvloeistof voor zware
transformatoren kan vermeden worden. Als alternatieve
koelvloeistof kan gebruik gemaakt worden van siliconenolie.
295
Bron: In Koude & luchtbehandeling (jaargang 91 nr.3 - maart 1998), Overzicht van de koudemiddel
situatie: hoe te kiezen
296
1,1,1-trifluoro-2,2-dichloroethaan (C2HF3Cl2)
297
Bron: Presti-studie ‘Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende industrie’ (1996)
298
Zwaardere transformatoren worden gekoeld met behulp van transformatorolie. Dit is een isolerende
vloeistof waarin de transformatie wordt ondergedompeld en die de overtollige warmte afvoert. Vroeger
werden hiervoor PCB’s gebruikt.

Persistente pesticiden 299
148
Het gebruik van herbiciden, fungiciden of insecticiden tijdens het groeiseizoen
hebben als gevolg dat residu’s van ‘zwartelijst’chemicaliën terug te vinden zijn
in of op de groenten, fruit en aardappelen. In proces- en afvalwater zijn mogelijk
restanten terug te vinden van insecticiden (b.v. dimethoaat, endosulfan,
mevinfos, omethoaat, parathion, trichloorfon, …) wanneer de ingevoerde
veiligheidstermijnen niet werden nageleefd 300 .
Toelichting: Persistente pesticiden zijn geen actieve stoffen in de groenteen
fruitverwerkende nijverheid.
Zware metalen 301
In afvalwater, afkomstig van de groente- en fruitverwerkende nijverheid kunnen
een aantal zware metalen (b.v. zink, koper, nikkel, chroom, lood, ...) in kleine
concentraties voorkomen. Door gebruikmaking van meer efficiënte
waterzuiveringsinstallaties (minder lozing van stoffen waarop zware metalen
kunnen adsorberen) en vervanging van gegalvaniseerde productie-onderdelen
door roestvrijstalen onderdelen kan de concentratie aan zware metalen in
afvalwater sterk gereduceerd worden.
Toelichting: Zware metalen zijn geen actieve stoffen in de groente- en
fruitverwerkende nijverheid.
6.2 Voorstel van aanvullingen / aanpassingen aan de niet-limitatieve lijst van schone
technologieën
Op basis van de analyse in de vorige hoofdstukken (zie o.a. figuur 5.1 en tabel 5.1) werden
een aantal technieken, toegepast in de groente- en fruitverwerkende nijverheid, weerhouden
die een beduidende milieumeerwaarde leveren en nog niet verplicht zijn in het kader van de
voorgestelde vergunningsvoorwaarden. Er wordt voorgesteld om deze technieken op te
nemen in de niet-limitatieve lijst van technieken voor het ecologiecriterium.
Het voorstel van aanvullingen / aanpassingen aan de niet-limitatieve lijst van schone
technologieën, eigen aan de groente- en fruitverwerkende nijverheid is gebaseerd op de
informatie weergegeven in tabel 4.1 (hoofdstuk 4), figuur 5.1 en tabel 5.1 (hoofstuk 5).
299 Bron: Presti-studie ‘Preventie en milieuzorg in de groentenverwerkende industrie’ (1996)
300 Bron: Paris Convention for the prevention of marine pollution (1992)
301 Bron: Presti-studie ‘Preventie en milieuzorg in de groentenverwerkende industrie’ (1996)

a Voorbewerking
• Schillen met behulp van stoom
Milieu-effect:
beperking van: - waterverbruik
- belasting afvalwater
Komen in aanmerking:
De meerkost voor het waterarm schillen van grondstoffen met behulp van stoom ten
opzichte van de klassieke schilmethode door middel van heet water met loog.
• Schillen door middel van carborundum
Milieu-effect:
beperking van waterverbruik
Komen in aanmerking:
De meerkost voor het waterarm schillen van grondstoffen met behulp van
carborundum ten opzichte van de klassieke schilmethode door middel van heet water
met loog.
• Mechanisch schillen
Milieu-effect:
beperking van waterverbruik
Komen in aanmerking:
De meerkost voor het waterarm mechanisch schillen van grondstoffen ten opzichte
van de klassieke schilmethode door middel van heet water met loog.
• Warmteterugwinning tijdens het indampen van groente- en fruitsappen
Milieu-effect:
beperking van energieverbruik
Toelichting 302 :
Door terugwinning van deze warmte kan het rendement van de verdamper sterk
stijgen. Bovendien kan de geproduceerde stoom verminderd worden door
verschillende trappen in de verdamper te gebruiken. Afhankelijk van het aantal
gebruikte stappen en de hoeveelheid stoom dat wordt hergebruikt, kan de gebruikte
hoeveelheid stoom tot 6 maal gereduceerd worden.
Komen in aanmerking:
Investeringen bestemd voor het terugwinnen van warmte uit de dampen van kokende
vruchtensappen.
302
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken (1998)'

Blancheren
• Bandblancheur/waterkoeler combinatie
Milieu-effect:
beperking van: - waterverbruik
- energieverbruik
150
Komen in aanmerking:
Investeringen bestemd voor het waterarm blancheren van grondstoffen door middel
van een bandblancheur/waterkoeler combinatie als alternatief voor de klassieke
trommelblancheur met tegenstroomkoeler.
• Bandblancheur / luchtkoeler combinatie
Milieu-effect:
beperking van waterverbruik
Komen in aanmerking:
Investeringen bestemd voor het waterarm blancheren van grondstoffen door middel
van een bandblancheur / luchtkoeler combinatie als alternatief voor een
bandblancheur/waterkoeler combinatie.
• Blancheren met behulp van stoom
Milieu-effect:
beperking van waterverbruik
Komen in aanmerking:
Investeringen bestemd voor het waterarm blancheren van grondstoffen met behulp
van stoom als alternatief voor een bandblancheur/waterkoeler combinatie en
waarvan de technische haalbaarheid kan worden bewezen.
• Blancheren met behulp van microgolven
Milieu-effect:
beperking van waterverbruik
Komen in aanmerking:
Investeringen bestemd voor het waterarm blancheren van grondstoffen met behulp
van microgolven als alternatief voor een bandblancheur/waterkoeler combinatie en
waarvan de technische haalbaarheid kan worden bewezen.

c Tussenbehandelingen
• Gesloten koeltunnel door middel van indirecte koeling met buitenlucht
Milieu-effect:
beperking van geurhinder
Komen in aanmerking:
Investeringen bestemd voor het voorkoelen van voorgebakken aardappelproducten
door middel van indirecte koeling met buitenlucht, waarbij geen direct contact is
tussen buitenlucht en product en geen gebruik wordt gemaakt van een mechanische
koelmachine en bestaande uit een koeltunnel, een transportband, een ventilator en
warmtewisselaars.
d Verpakken
• Plastic kratten
Milieu-effect:
beperking van hoeveelheid verpakkingsafval
Komen in aanmerking:
De meerkost van investeringen, bestemd voor de opslag van tussen / eindproduct
onder bulkvorm in plastic kratten ter vervanging van houten kratten (met plastic
zak).
e Reinigen / ontsmetten van productie-installaties
• Doorstroombegrenzers
Milieu-effect:
beperking van: - watergebruik
- hoeveelheid afvalwater
Komen in aanmerking:
Investeringen bedoeld voor het waterarm reinigen van productie-installaties door
middel van doorstroombegrenzers in leidingen.
f Transport van plantaardig materiaal tussen de verschillende deelprocessen
• Droog, mechanisch transport
Milieu-effect:
beperking van: - watergebruik
- hoeveelheid afvalwater
Komen in aanmerking:
Investeringen bedoeld voor het waterarm transport van grondstoffen tussen de
verschillende deelprocessen door middel van een mechanisch systeem.

g Koelen en conditioneren van ruimten
• Geluidsarme compressoren en condensors
Milieu-effect:
beperking van lawaaihinder
152
Komen in aanmerking:
Investeringen bedoeld voor het geluidsarm koelen en conditioneren van ruimten met
behulp van geluidsarme compressoren en condensors.
• Verdampingscondensors
Milieu-effect:
beperking van lawaaihinder
Komen in aanmerking:
Investeringen bedoeld voor het geluidsarm koelen en conditioneren van ruimten door
middel van verdampingscondensors als alternatief voor de conventionele lucht- of
watergekoelde condensatiesystemen.
h Afwatering en afvalwaterzuivering
• Biologische waterzuiveringsinstallatie
Milieu-effect:
beperking van: - milieubelastend effect op het compartiment 'water'
- waterverbruik
bevordering van waterhergebruik 303
Komen in aanmerking:
Investeringen bestemd voor het zuiveren van afvalwaterstromen door middel van
biologische zuivering (eenvoudige aërobie) voor aardappelschilbedrijven met een
maximale jaarlijkse capaciteit van 5 000 ton eindproduct per jaar.
Investeringen bestemd voor het zuiveren van afvalwaterstromen door middel van
biologische zuivering (enkel de meerkost van anaërobie) en bijkomende tertiaire
zuivering.
• Valorisatie van het biogas gevormd tijdens de anaërobe zuivering
Milieu-effect:
beperking van energieverbruik
303 Indien de afvalwaterzuivering gericht is op het hergebruik van water in het productieproces, dan wordt dit
beschouwd als een procesgeïntegreerde maatregel (en niet louter als een end-of-pipe maatregel).

Komen in aanmerking:
Investeringen bestemd voor het opvangen, het zuiveren en aanwenden van het biogas
dat tijdens de anaërobe zuivering wordt gevormd (b.v. opwarmen reactor, opwekken
elektriciteit via een gasmotor van afvalwaterstromen, …) ter beperking van het
energieverbruik.
i Waterhergebruik
• Debietmeters
Milieu-effect:
beperking van het waterverbruik
Komen in aanmerking:
Investeringen die gepaard gaan met het plaatsen van debietmeters ter hoogte van de
belangrijkste waterverbruikende processen en de verschillende waterbronnen, ter
controle en beperking van het waterverbruik, voor zover dit nog niet wettelijk
verplicht is.
• Alternatieve waterbronnen
Milieu-effect:
beperking van het waterverbruik (diep boorputwater)
Komen in aanmerking:
Investeringen die gepaard gaan met het aanwenden van alternatieve waterbronnen,
ter beperking van het waterverbruik zoals:
- het aanwenden van regen- of vijverwater voor het voeden van
verdampingscondensors.
• Hergebruik van proceswater in voorgaande processtappen zonder zuivering
Milieu-effect:
beperking van het waterverbruik (diep boorputwater)
Komen in aanmerking:
Investeringen die gepaard gaan met het hergebruik van proceswater in voorgaande
processtappen zonder toepassing van enige zuiveringstechniek, ter beperking van het
waterverbruik zoals het hergebruik van:
- waswater ter hoogte van het schilproces,
- schilwater om de ruwe producten voor te wassen,
- condenswater dat ontstaat tijdens het indampen van groente- en fruitsappen
voor het mengen of verdunnen van het eindproduct,
- water uit sterilisatieprocessen om de ruwe producten voor te wassen,
- blancheerwater als eerste waswater bij het reinigen van de vriestunnel.

• Hergebruik van al dan niet verregaand gezuiverd afvalwater in bepaalde processtappen
Milieu-effect:
beperking van het waterverbruik (diep boorputwater)
154
Komen in aanmerking:
Investeringen de gepaard gaan met het hergebruik van al dan niet verregaand
gezuiverd afvalwater in bepaalde processtappen, ter beperking van het waterverbruik
zoals het:
- ‘chloreren’ van het effluent en hergebruiken voor het reinigen van vloeren,
procesinstallaties en als koelwater,
- zuiveren van het effluent met behulp van ‘coagulatie / flocculatie + filtratie’
en hergebruiken voor de eerste wassing van de ruwe grondstof,
- zuiveren van het effluent met behulp van ‘coagulatie/flocculatie + filtratie +
actieve koolfiltratie + microfiltratie’ en hergebruiken voor het wassen van
recipiënten voor de sterilisatie of als koelwater (koelcircuit) of transportwater
(pompcircuit),
- zuiveren van het effluent met behulp van ‘coagulatie/flocculatie + filtratie +
actieve koolfiltratie + microfiltratie + omgekeerde osmose’ en hergebruiken
als blancheerwater of koelwater (koelen van producten na blancheerproces).
• Hergebruik van water in een intern circuit
Milieu-effect:
beperking van het waterverbruik (diep boorputwater)
Komen in aanmerking:
Investeringen die gepaard gaan met het waterhergebruik door middel van een intern
circuit waarbij het water een aantal keren wordt hergebruikt alvorens ververst te
worden, ter beperking van het waterverbruik zoals:
- doorgedreven hergebruik van koelwater,
- gescheiden circuit van transportwater.

HOOFDSTUK 7 MIOW + -ANALYSES VAN DE MOGELIJKHEDEN
VOOR AFVALWATERZUIVERING IN DE
GROENTE- EN FRUITVERWERKENDE
NIJVERHEID
7.1 Methodologie
In hoofdstuk 2 werd een uitgebreide socio-economische doorlichting van de verschillende
subsectoren gemaakt. Telkens werd de economische ‘gezondheid’ van de bedrijfstak
ingeschat, enerzijds door de evolutie ervan na te gaan en anderzijds door de felheid van
concurrentie te analyseren. Daarnaast gaf het eerste luik van de MIOW + -analyse een
bijkomende indicatie van de draagkracht van de beschouwde deelsectoren.
De vertaling van de BBT naar vergunningsvoorwaarden werd uitgevoerd in hoofdstuk 5.
Bijzondere aandacht ging daarbij uit naar het toetsen van de lozingsvoorwaarden voor
afvalwater aan de BBT en het onderzoeken van de mogelijkheden voor het hergebruik van
water in de procesvoering. Naast de technische haalbaarheid en het behaalde
milieurendement speelt, conform de definitie van BBT, ook de economische haalbaarheid
bij deze beoordeling een belangrijke rol.
In dit hoofdstuk wordt, ter beoordeling van de economische haalbaarheid van de
beschouwde scenario’s, het tweede luik van de MIOW + -analyse uitgevoerd. Voor een
gedetailleerde beschrijving van het opzet van dit model wordt verwezen naar bijlage 11.
De bedoeling van de analyse is het berekenen van de invloed van de voorgestelde
investeringsscenario’s op het weerstandsvermogen van de ‘gemiddelde’ onderneming uit de
beschouwde bedrijfstak. Daarbij wordt rekening gehouden met de concurrentiële context
door het inschatten van enerzijds de marktpositie en anderzijds de internationale omgeving.
Bij de economische analyse wordt telkens uitgegaan van een referentiesituatie die aansluit
bij de huidige realiteit.
Voor de diepvries- en conservenbedrijven, de aardappelverwerkers en de producenten
van fruitsappen wordt verondersteld dat de gemiddelde onderneming:
- zuiveringsinspanningen levert waardoor de lozingsnormen op riool behaald worden;
- beperkte waterbesparende maatregelen toepast;
- een capaciteit heeft van 30 000 ton eindproduct per jaar.
Voor het gemiddeld aardappelschilbedrijf wordt uitgegaan van de referentiesituatie
waarbij:
- eenvoudige primaire zuivering wordt toegepast;
- beperkte waterbesparende maatregelen worden toegepast;
- het bedrijf een capaciteit heeft van 3 000 ton eindproduct per jaar.

Voor elk van de scenario’s wordt telkens de bijkomende jaarlijkse kost van
afvalwaterzuivering afgewogen tegenover de referentiesituatie. Het MIOW + -model geeft
aan in welke mate het weerstandsvermogen van de bedrijven wordt aangetast door de
additionele investeringen.
Voor de economische inschatting van de relatie tussen de BBT en de lozingsvoorwaarden
worden de gegevens uit de tabellen 5.4 en 5.5 (zie hoofdstuk 5) gebruikt.
7.2 Diepvriessector
Conclusie:
Scenario Jaarlijkse kost
relatief
(absoluut)
Primaire + secundaire zuivering
(enkel aërobie)
Norm lozing op riool
Primaire + secundaire zuivering
(anaërobie en aërobie, incl.
nitrificatie / denitrificatie /
defosfatatie)
Norm lozing op oppervlaktewater
Primaire + secundaire + tertiaire
zuivering (enkel coagulatie /
flocculatie / filtratie)
Norm stedelijk afvalwater
Primaire + secundaire +
verregaande tertiaire zuivering
Basismilieukwaliteitsnorm
(in MBEF)
0
(10,03)
4,47
(14,50)
8,34
(18,37)
58,66
(68,69)
MIOW +
beoordeling
2,56
veilig
2,44
onzeker
2,39
onzeker
1,77
onzeker
- Bij het referentiescenario (i.e. de situatie waarbij de gemiddelde onderneming voldoet
aan de norm voor lozing op riool) bevindt het weerstandsvermogen zich nog net binnen
de veilige zone (cf. hoofdstuk 2).
- De bijkomende jaarlijkse kost van de investeringen om aan de norm voor lozing op
oppervlaktewater te voldoen (t.o.v. referentiesituatie), bedraagt meer dan 4 MBEF.
Door deze additionele investeringen neemt het weerstandsvermogen licht af tot 2,44
(gelegen net in de onzekere zone). Niettegenstaande deze score zicht bevindt in de
onzekere zone, worden deze investeringen als economisch haalbaar ingeschat, in
verhouding met het behaalde milieuresultaat.
156

- Het voldoen aan de normen voor lozing stedelijk afvalwater vergt nog eens een
bijkomende jaarlijkse kost (t.o.v. norm lozing op oppervlaktewater) van bijna 4 MBEF.
Door deze additionele investeringen neemt het weerstandsvermogen iets verder af tot
2,39. Ook voor dit scenario worden deze investeringen als economisch haalbaar
ingeschat, in verhouding met het behaalde milieuresultaat, niettegenstaande deze score
zich bevindt in de onzekere zone.
- De inspanningen om te kunnen voldoen aan de basiskwaliteitsnorm zijn erg hoog
(jaarlijkse bijkomende kost (t.o.v. norm lozing stedelijk afvalwater) wordt op meer dan
50 MBEF geschat). Het weerstandsvermogen van de sector neemt verder af tot (ver) in
de onzekere zone tot 1,77. Uit de economische analyse blijkt dat het gemiddeld bedrijf
in deze situatie verlieslatend wordt. Dit scenario wordt dan ook als economisch
onhaalbaar bestempeld.
7.3 Conservenindustrie
Conclusie:
Scenario Jaarlijkse kost
relatief
(absoluut)
Primaire + secundaire zuivering
(enkel aërobie)
Norm lozing op riool
Primaire + secundaire zuivering
(anaërobie en aërobie, incl.
nitrificatie / denitrificatie /
defosfatatie)
Norm lozing op oppervlaktewater
Primaire + secundaire + tertiaire
zuivering (enkel coagulatie /
flocculatie / filtratie)
Norm stedelijk afvalwater
Primaire + secundaire +
verregaande tertiaire zuivering
Basismilieukwaliteitsnorm
(in MBEF)
0
(13,79)
6,14
(19,93)
11,47
(25,26)
80,67
(94,45)
MIOW +
beoordeling
2,56
veilig
2,44
onzeker
2,44
onzeker
1,77
onzeker
- Bij het referentiescenario (i.e. de situatie waarbij de gemiddelde onderneming voldoet
aan de norm voor lozing op riool) bevindt het weerstandsvermogen zicht nog net binnen
de veilige zone (cf. hoofdstuk 2).

- De bijkomende jaarlijkse kost van de investeringen om aan de norm voor lozing op
oppervlaktewater te voldoen (t.o.v. referentiesituatie), bedraagt meer dan 6 MBEF.
Door deze additionele investeringen neemt het weerstandsvermogen licht af tot 2,44
(gelegen net in de onzekere zone). Niettegenstaande deze score zich bevindt in de
onzekere zone, worden deze investeringen als economisch haalbaar ingeschat, in
verhouding met het behaalde milieuresultaat.
- Het voldoen aan de normen voor lozing stedelijk afvalwater vergt nog eens een
bijkomende jaarlijkse kost (t.o.v. norm lozing op oppervlaktewater) van meer dan 5
MBEF. De score voor het weerstandsvermogen blijft 2,44 (gelegen net in de onzekere
zone), waardoor dezelfde conclusie kan worden getrokken als in het voorgaande punt,
nl. deze investeringen worden als economisch haalbaar ingeschat, in verhouding met het
behaalde milieuresultaat, niettegenstaande deze score zich bevindt in de onzekere zone.
- De inspanningen om te kunnen voldoen aan de basiskwaliteitsnorm zijn erg hoog
(jaarlijkse bijkomende kost (t.o.v. norm lozing stedelijk afvalwater) wordt op bijna
70 MBEF geschat). Het weerstandsvermogen van de sector neemt verder af tot (ver) in
de onzekere zone tot 1,77. Uit de economische analyse blijkt dat het gemiddeld bedrijf
in deze situatie verlieslatend wordt. Dit scenario wordt dan ook als economisch
onhaalbaar bestempeld.
7.4 Aardappelverwerkers
Scenario Jaarlijkse kost
relatief
(absoluut)
Primaire + secundaire zuivering
(enkel aërobie)
Norm lozing op riool
Primaire + secundaire zuivering
(anaërobie en aërobie, incl.
nitrificatie / denitrificatie /
defosfatatie)
Norm lozing op oppervlaktewater
Primaire + secundaire + tertiaire
zuivering (enkel coagulatie /
flocculatie / filtratie)
Norm stedelijk afvalwater
Primaire + secundaire +
verregaande tertiaire zuivering
Basismilieukwaliteitsnorm
(in MBEF)
0
(14,42)
5,07
(19,49)
8,83
(23,25)
68,30
(82,72)
MIOW +
beoordeling
3,72
veilig
3,11
veilig
3,00
veilig
1,77
onzeker
158

Conclusie:
- De uitgangssituatie van de aardappelverwerkers is gunstig; de score van het
weerstandsvermogen bevindt zich ruim binnen de veilige zone.
- De bijkomende jaarlijkse kost van de investeringen om aan de norm voor lozing op
oppervlaktewater te voldoen (t.o.v. referentiesituatie), bedraagt meer dan 5 MBEF. De
hoge draagkracht van de sector brengt met zich mee dat de investeringen nodig om de
normen voor lozing op oppervlaktewater te behalen economisch haalbaar zijn voor de
sector.
- Het voldoen aan de normen voor lozing stedelijk afvalwater vergt nog eens een
bijkomende jaarlijkse kost (t.o.v. norm lozing op oppervlaktewater) van bijna 4 MBEF.
Opnieuw kan besloten worden dat, gezien de hoge draagkracht van de sector, de
investeringen nodig om de normen voor lozing stedelijk afvalwater te behalen
economisch haalbaar zijn voor de sector.
- De inspanningen om te kunnen voldoen aan de basiskwaliteitsnorm vergen een
bijkomende jaarlijkse kost (t.o.v. norm lozing stedelijk afvalwater) van bijna 60 MBEF.
Het weerstandsvermogen van de sector daalt tot 1,77 en situeert zich (ver) in de
onzekere zone. Gezien deze score zich bevindt (ver) in de onzekere zone, worden deze
investeringen als economisch onhaalbaar ingeschat.
7.5 Aardappelschillers
Scenario Jaarlijkse kost
relatief
(absoluut)
(in MBEF)
Primaire zuivering 0
Primaire + secundaire zuivering
(enkel aërobie)
Norm lozing op riool
Primaire + secundaire zuivering
(anaërobie en aërobie, incl.
nitrificatie / denitrificatie /
defosfatatie)
Norm lozing op oppervlaktewater
Primaire + secundaire + tertiaire
zuivering (enkel coagulatie /
flocculatie / filtratie)
Norm stedelijk afvalwater
(0,74)
1,09
(1,83)
3,07
(3,81)
3,68
(4,42)
MIOW +
beoordeling
3,28
veilig
1,44
onveilig
1,00
onveilig
1,00
onveilig

Conclusie:
- Als referentiesituatie wordt aangenomen dat de 'gemiddelde' onderneming eenvoudige
primaire zuivering toepast, door middel van zeven, roosters, zandvangers, enz. Het
weerstandsvermogen van de sector bij dit referentiescenario situeert zich met een score
van 3,28 ruim binnen de veilige zone (cf. hoofdstuk 2).
- De bijkomende jaarlijkse kost van de investeringen om aan de normen voor lozing op
riool te voldoen, bedraagt meer dan 1 MBEF. Deze additionele investeringen
ondermijnen het weerstandsvermogen tot 1,44 (onveilige zone). Dit betekent dat de
voorgestelde investeringen voor de aardappelschillers zeer zware inspanningen vergen,
die ongetwijfeld de doodsteek vormen voor bedrijven die het reeds moeilijk hebben. In
deze context dient benadrukt te worden dat het een absolute noodzaak is om alle
bedrijven uit de sector op gelijke voet te behandelen, om scheeftrekking van de
concurrentie te vermijden.
- Het voldoen aan de normen voor het lozen op oppervlaktewater brengt een bijkomende
jaarlijkse kost (t.o.v. norm lozing op riool) van bijna 2 MBEF met zich mee. De score
voor het weerstandsvermogen daalt in dit scenario tot diep in de onveilige zone (score
1,00). Vanuit economisch standpunt is dit scenario absoluut niet haalbaar.
- Dezelfde conclusie als in voorgaand punt gaat op voor de investeringen die gepaard
gaan met de investeringen voor het behalen voor de norm lozing stedelijk afvalwater:
economisch absoluut niet haalbaar.
7.6 Producenten van groente- en fruitsappen
Omwille van de beperkte beschikbaarheid van betrouwbare gegevens bleek het niet
mogelijk de MIOW+-analyse toe te passen op deze bedrijfstak. Men mag verwachten dat de
algemene conclusies voor de overige sectoren met grote bedrijven (diepvries, conserven,
aardappelverwerkers) eveneens gelden voor de producenten van fruit- en groentesappen.
160

HOOFDSTUK 8: MILIEUGEVOLGEN VAN BBT-
AANBEVELINGEN
In dit hoofdstuk wordt een ruwe schatting gemaakt van de gevolgen van toepassing van de
BBT op het milieu in Vlaanderen. Aangezien de belangrijkste knelpunten voor de groenteen
fruitverwerkende nijverheid zich situeren op het gebied van 'afvalwaterzuivering' en
'waterverbruik' zullen enkel de gevolgen van de BBT die hierop betrekking hebben,
beschouwd worden.
8.1 Milieugevolgen van BBT met betrekking tot afvalwaterzuivering
In bijlage 7 (tabellen b.12-b.15) wordt voor de deelsectoren 'diepvries', 'conserven',
'aardappelverwerking' en 'aardappelschillers' nagegaan met welke hoeveelheden de input
van de parameters 'zwevende stof', 'COD', 'BOD', 'Ntot' en 'Ptot' naar het milieu maximaal kan
worden verminderd door toepassing van BBT met betrekking tot afvalwaterzuivering,
uitgedrukt in percentages t.o.v. de referentiesituatie 304 .
Zoals beschreven in paragraaf 5.2.1 (hoofdstuk 5) wordt onder BBT met betrekking tot
afvalwaterzuivering verstaan:
- voor aardappelschilbedrijven (jaarlijkse capaciteit van 3 000 ton eindproduct):
primaire zuivering van het afvalwater, gevolgd door aërobe zuivering;
- voor grote bedrijven (jaarlijkse capaciteit van 30 000 ton eindproduct) die lozen op
niet gevoelig oppervlaktewater:
primaire zuivering van het afvalwater, gevolgd door anaërobe en aërobe
zuivering, inclusief nitrificatie / denitrificatie / defosfatatie (cf. sectorale
lozingsnorm op oppervlaktewater);
- voor grote bedrijven (jaarlijkse capaciteit van 30 000 ton eindproduct) die lozen op
gevoelig oppervlaktewater:
primaire zuivering van het afvalwater, gevolgd door anaërobe en aërobe
zuivering, inclusief nitrificatie / denitrificatie / defosfatatie, en bovendien
gevolgd door flocculatie / coagulatie / filtratie (cf. sectorale lozingsnorm
stedelijk afvalwater).
In de tabellen b.16 en b.17 (bijlage 7) wordt telkens voor elk van de hoger beschreven
situaties een globaal overzicht gegeven van de maximale vermindering aan input van deze
parameters naar het milieu door de groente- en fruitverwerkende nijverheid. De resultaten
van deze schattingen worden samengevat in de tabellen 8.1-8.3.
304
Referentiesituaties: primaire zuivering voor de aardappelschilbedrijven die rechtstreeks leveren aan de
versmarkt;
zuivering tot de norm lozing op riool voor de diepvriesbedrijven,
conservenbedrijven,
fruitsappenbedrijven
aardappelverwerkende bedrijven en de groente- en

Verwacht wordt dat de situatie van de 'sappensector' nauw aansluit met deze van de
diepvriesgroentesector en de conservensector. Wegens gebrek aan voldoende betrouwbare
gegevens kon een precieze inschatting voor de sappensector niet worden gemaakt.
Tabel 8.1: maximale afname van de input van de parameters 'zwevende stof', 'COD', 'BOD',
'Ntot' en 'Ptot' naar het milieu door toepassing van BBT met betrekking tot
afvalwaterzuivering, uitgedrukt in percentages t.o.v. de referentiesituatie door de
diepvriesgroente- en conservensector
Diepvriesgroentesector
Conservensector
[% afname]
lozing op oppervlaktewater t.o.v.
lozing riool
162
Diepvriesgroentesector
Conservensector
[% afname]
lozing op gevoelig
oppervlaktewater t.o.v. lozing
riool
ZS 70 88
COD 80 83
BOD 83 85
Ntot 87 89
Ptot 60 88
Tabel 8.2: maximale afname van de input van de parameters 'zwevende stof', 'COD', 'BOD',
'Ntot' en 'Ptot' naar het milieu door toepassing van BBT met betrekking tot
afvalwaterzuivering, uitgedrukt in percentage t.o.v. de referentiesituatie door de
aardappelverwerkende sector
Aardappelverwerkende sector
[% afname]
lozing op oppervlaktewater t.o.v.
lozing riool
Aardappelverwerkende sector
[% afname]
lozing op gevoelig
oppervlaktewater t.o.v. lozing
riool
ZS 70 88
COD 83 86
BOD 83 85
Ntot 87 89
Ptot 71 88

Tabel 8.3: maximale afname van de input van de parameters 'zwevende stof', 'COD', 'BOD',
'Ntot' en 'Ptot' naar het milieu door toepassing van BBT met betrekking tot
afvalwaterzuivering, uitgedrukt in percentage t.o.v. de referentiesituatie door de
aardappelschilsector
Aardappelschillers
[% afname]
lozing riool t.o.v. primaire
zuivering
ZS 70
COD 90
BOD 90
Ntot 20
Ptot 0
Samenvattend kan worden gesteld dat door toepassing van de BBT met betrekking tot
afvalwaterzuivering (lozing op niet gevoelig oppervlaktewater respectievelijk lozing op
gevoelig oppervlaktewater door de grote diepvries-, conserven- en aardappelverwerkende
bedrijven) de input naar het milieu voor de onderstaande parameters door de volledige
groente- en fruitverwerkende nijverheid (exclusief de sappensector) kan worden
teruggedrongen van:
* ZS (zwevende stoffen):70% (van 1 220 kg/dag naar 366 kg/dag), respectievelijk
80% (van 1 220 kg/dag naar 245 kg/dag);
* COD: 86% (van 17 965 kg/dag naar 2 482 kg/dag), respectievelijk
88% (van 17 965 kg/dag naar 2 226 kg/dag
* BOD: 86% (van 7 416 kg/dag naar 1 002 kg/dag), respectievelijk
88% (van 7 416 kg/dag naar 915 kg/dag);
* Ntot: 73% (van 1 957 kg/dag naar 524 kg/dag), respectievelijk
75% (van 1 957 kg/dag naar 489 kg/dag);
* Ptot: 66% (van 1 694 kg/dag naar 569 kg/dag), respectievelijk
85% (van 1 694 kg/dag naar 258 kg/dag).
Opmerking:
De bovenvermelde resultaten zijn inschattingen waarbij wordt uitgegaan van:
- een gemiddeld bedrijf voor elk van de deelsectoren van de groente- en fruitverwerkende
nijverheid;
- een gemiddeld afvalwater voor elk van de deelsectoren (zie bijlage 5);
- typische zuiveringsefficiënties van de verschillende afvalwaterzuiverings-technieken (zie
hoofdstuk 5, tabellen 5.1-5.3);
- de toepassing van alle BBT met betrekking tot afvalwaterzuivering (zie hoofdstuk 5,
paragraaf 5.2.2);

- de referentiesituaties:
zuivering tot de norm lozing riool voor de aardappelschilbedrijven die rechtstreeks
leveren aan de versmarkt;
zuivering tot de norm lozing op oppervlaktewater (lozing op niet gevoelig
oppervlaktewater) respectievelijk tot de norm lozing stedelijk afvalwater (lozing op
gevoelig oppervlaktewater) voor de diepvriesbedrijven, conservenbedrijven en de
aardappelverwerkende bedrijven.
8.2 Milieugevolgen van BBT met betrekking tot watergebruik en -hergebruik
In bijlage 6 en 10 wordt een schatting gemaakt van het verbruik van hoogkwalitatief water
(d.i. boorputwater, leiding- of stadswater of recuperatiewater van drinkwaterkwaliteit)
(tabellen b.8-b.11) en het afvalwaterlozingsdebiet (tabellen b.25-b.28) voor een gemiddeld
bedrijf uit de deelsectoren 'diepvries', 'conserven', 'aardappelverwerking' en
'aardappelschillers'. Deze inschatting wordt gemaakt in drie situaties:
- bij toepassing van goede bedrijfspraktijken inzake watergebruik en -hergebruik;
- in de huidige situatie (verdergaand dan toepassing van de goede huispraktijk maar nog
geen toepassing van alle BBT);
- bij toepassing van BBT inzake watergebruik en -hergebruik (zie paragraaf 5.7.2).
Verbruik van hoogkwalitatief water
In tabel 8.4 wordt een overzicht gegeven van de reducties inzake het verbruik van
hoogkwalitatief water bij toepassing van BBT inzake watergebruik en -hergebruik ten
opzichte van (1) de situatie bij toepassing van goede bedrijfspraktijken inzake watergebruik
en -hergebruik en (2) de huidige situatie.
Tabel 8.4: reductie van het verbruik van hoogkwalitatief water bij toepassing van BBT
inzake watergebruik en -hergebruik
BBT t.o.v. huidige situatie BBT t.o.v. goede bedrijfspraktijk
[reductie in %]
[reductie in %]
Diepvries 25 35
Conserven 30 35
Aardappelverwerking 30 40
Samengevat kan worden gesteld dat door toepassing van de BBT inzake watergebruik en
-hergebruik, het verbruik van hoogkwalitatief water van een gemiddeld bedrijf uit de
groente- en fruitverwerkende nijverheid kan worden gereduceerd met 25-30% ten opzichte
van de huidige situatie. Ten opzichte van de situatie ‘toepassing van goede
bedrijfspraktijken inzake watergebruik en –hergebruik’ wordt deze reductie ingeschat op
35-40%. In de praktijk zullen deze reducties lager liggen gezien sommige bedrijven
gelegen zijn in gebieden waar er geen tekort is aan grondwater en dus minder aandacht
wordt besteed aan maatregelen inzake waterbesparing.
164

Afvalwaterlozingsdebiet
Om de relatie tussen het waterverbruik en het afvalwaterlozingsdebiet in te schatten werden
een aantal waterbalansschema's (zie bijlage 9) uitgewerkt (voor een gemiddeld bedrijf uit de
diepvries-, conserven-, aardappelverwerkende en aardappelschilsector). Op basis hiervan
wordt verwacht dat, door toepassing van de BBT inzake watergebruik en -hergebruik, het
afvalwaterlozingsdebiet van een gemiddeld bedrijf uit de groente- en fruitverwerkende
nijverheid eveneens kan worden gereduceerd. Zoals blijkt uit de tabellen b.25-b28 (zie
bijlage 10) kan deze reductie worden geschat op 5-35% ten opzichte van de huidige situatie.
Hier geldt eveneens de opmerking dat deze reducties in de praktijk lager zullen liggen
gezien sommige bedrijven gelegen zijn in gebieden waar er geen tekort is aan grondwater en
dus minder aandacht wordt besteed aan maatregelen inzake waterbesparing.

BIBLIOGRAFIE
An., Afval- en emissiepreventieproject in opdracht van verschillende bedrijven, BECO,
Milieumanagement & Advies (1998).
An., Coördinatiecommissie uitvoering wet verontreiniging oppervlaktewateren (CUWVO) -
Werkgroep VI - Levensmiddelenindustrie - nutriëntemissies (1994); pp. 24 + bijlagen
An., Cursus koeltechniek KVIV (1996)
An., Environmental Technology Monographs Handbook, ENVI TECH Consult, Nederland
(1996)
An., Handboek milieuvergunningen; Vereniging Stadswerk Nederland; Samson Uitgeverij
bv, Alphen aan de Rijn (1998)
An., Hogere Cursus Afvalwaterzuivering, KVIV (1996)
An., In Koude & luchtbehandeling (jaargang 91 nr.3 - maart 1998), Overzicht van de
koudemiddel situatie: hoe te kiezen
An., Loket Milieubedrijven; Voorwaarden voor de lozing van afvalwater afkomstig van de
sector van de aardappelverwerkende nijverheid (1993)
An., Loket Milieubedrijven; Voorwaarden voor de lozing van afvalwater afkomstig van de
sector van de vruchten- en groenteconservenfabrieken (1993)
An., Milieu- en Natuurrapport Vlaanderen, Leren om te keren, VMM (1994)
An., Mindestanforderungen an das Einleiten von Abwasser in Gewässer -
Kartoffelverarbeitung - Hinweize und Erläuterungen zu Anhang 8 der Rahmen - Abwasser
VwV (1994)
An., Nationaal Energie en Efficiency Data InformatieSysteem (Needis) - Sectorstudie
groente- en fruitverwerkende industrie - Ministerie van Economische Zaken (1996)
An., Novem Sittard, Energiezuinige blancheur/koeler combinatie voor de
groenteverwerkende industrie.
An., Paris Commission - Industrial Sectors: Best Available Technology - Food Processing
Industry (1992)
An., Paris Convention for the prevention of marine pollution. (1992); Canned food: water
pollution from vegetable and fruit processing, industries: survey an elements of B.A.T.
An., PRESTI-sectorstudie: Preventie en milieuzorg in de aardappelschilbedrijven (1997);
VEKMO - BELGAPOM; pp. 49 + bijlagen
166

An., PRESTI-handleiding: Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende industrie
(1997); VGB - VIGEX - GROEPERING Fabr. In. Groenten - ECOLAS
An., PRESTI-sectorstudie: Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende industrie
(1996); VGB - VIGEX - GROEPERING Fabr. In. Groenten - ECOLAS
An., PRESTI-project: Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende industrie,
werksessie 1 en 2 (1997); VGB - VIGEX - GROEPERING Fabr. In. Groenten - ECOLAS
An., Review of Energy Efficient Technologies in the Refrigeration Systems of the Agrofood
Industry. Directorate General for Energy (DG XVII) (1998)
An., Samenwerkingsproject Procesbeschrijvingen Industrie Nederland (SPIN);
Aardappelverwerkende Industrie (1994)
An., The orange book, 1998. Tetra Pak Processing systems AB.
An., VAMIL-milieulijst, VROM (augustus 1998)
An., VDI-Richtlinien; Emissionsminderung; Anlagen zum Garen von Lebensmitteln;
Herstellung von Kartoffelerzeugnissen; (1997)
An., VDI/DIN Handbuch; Lärmminderung, Verein Deutscher Ingenieure (VDI), Deutsches
institut für normung (DIN); (1998)
An., VROM, 1991/1. Project valorisatie afvalstoffen groenten en fruit. Publicatiereeks
milieutechnologie.
ARENS, L. et al.; Het blancheren bij diepvriezen van groenten: gebruikte apparatuur en
invloed op de enzymatische, microbiële, sensorische en nutritionele kwaliteit (1998);
Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende; pp.121
BAEYENS, J. et al., Afvalwaterzuivering, Kluwer Editoraal (1995); pp.875
BAEYENS, J., Procestechnieken en -engineering 34180, Kluwer Editoraal
BRAULT, J.L. (1991); Water Treatment Handbook (Vol 1&2); Degrémont; Lavoisier
Publishing (1991); pp 1459
CAMBIEN, K., In Trends (jaargang 22 nr.26 - juni 1996), De NV Diepvries
CEUTERICK, D. et al., Mogelijkheid tot integratie van milieu- en gezondheidsaspecten in
de normering van voedingsproducten (1998/PPE/R/034), Vito (1998)
CHEREMISINOFF, P.N.; Handbook of Water and Wastewater Treatment Technology;
Marcel Dekker, Inc. (1995);pp.833
DEBRUYN, W. en VAN RENSBERGEN, J., Aantasting van de ozonlaag, Vito (1994); pp.
34

DEES, M., Prisma Techniek in woord en beeld (1994)
DERDEN, A. et al.; Beste Beschikbare Technieken voor het be- en verwerken van dierlijke
mest, Vlaams BBT-kenniscentrum, Vito (1998); pp. X +376
GEVAERT W. et al., Technische fiches, Bepaling van de beste beschikbare
bodemsaneringstechnieken, rapport, Tauw Milieu - Vito (1998)
HEUVELMAN, E.H. en MATTHIJSEN, A.J.C.M., Productie van siliciumcarbide,
Procesbeschrijvingen Industrie, SPIN-rapport (1993)
HICKS., Production and packaging of non-carbonated fruit juices and fruit beverages
(1990)
HUIZINGA K. & MATTHIJSEN A.J.C.M., RIZA, SPIN, Productie van frisdranken (1993)
HOSTEN, L. Procestechnieken en -engineering 34183
JOZIASSE, J and WIERING, A.C.F.; Monografieën informatiesysteem technieken;
compartiment water; TNO-RIVM (1992).; pp 403
LONG, R.; Separation Processes in Waste Minimization; Marcel Dekker, Inc. (1995);
pp.472
TAHON, K.; Economische evaluatie van de afvalwaterproblematiek in de Westvlaamse
diepvriesgroetenindustrie (1993); pp. 112 + bijlagen
VAN BAEL, J. et al.; VLIET-project: Energetische optimalisatie van een vriestunnel voor
groenten (1997); pp. 70 + bijlagen
VAN RIET, A.; Inleidende studie omtrent de beste beschikbare technieken voor de sector
van de groenteverwerkende nijverheid (1997); pp. 50 + bijlagen
VAN DEVENTER, W.T.; Van Schoonmaaktechnologie naar schone technologie; (1994);
pp.559
VERBIST, S. et al. ; Preventie- en recuperatieplan Groente- en fruitverwerkende industrie.
Project Sectorale Bedrijfsafvalstoffenplannen. Rapido-project: Recuperatie- en
afvalpreventieplannen in de industrie als instrument voor duurzame ontwikkeling (1994)
VERCAEMST, P. et al.; Beste Beschikbare Technieken voor de wasserijen en
linnenverhuurders, Vlaams BBT-kenniscentrum, Vito (1999)
TRESSLER & JOSLYN (1961). Fruit and Vegetable Juice, Processing technology.
168

LIJST MET AFKORTINGEN
BBT: Beste Beschikbare Technieken
BOD / BZV: Biologische zuurstofvraag: hoeveelheid zuurstof nodig om de aanwezige
vuilvracht biologisch af te breken; wordt berekend door de zuurstofvraag
gedurende 5 dagen bij 20°C te meten, na toevoeging van een biologische
ent aan een staal afvalwater.
BEF: Belgische franken
CIP: Cleaning In Place
CFK: Chloor-fluor-koolwaterstoffen
COD / CZV Chemische zuurstofvraag: totale hoeveelheid zuurstof nodig om de
aanwezige vuilvracht volledig om te zetten door chemische destructie.
DAF: Dissolved Air Flottation
FTE: Full time equivalenten
IE: Inwonerequivalent
MBEF: Miljoen Belgische franken
MIOW+: Marktsituatie, Internationale concurrentie, Omvang en Weerstand
Nkj: Kjeldahlstikstof (som van organisch stikstof en ammoniumstikstof)
Ntot: Totaal Stikstof (som van Kjeldahl-, nitraat- en nitrietstikstof)
Ptot: Totaal fosfor
RWZI: RioolWaterZuiveringsInstallatie
UASB: Upflow Anaerobic Sludge Blancket
ZS: Zwevende stoffen
170

BIJLAGE 1: DE LEDEN VAN HET BEGELEIDINGSCOMITE
EN DE BEZOCHTE BEDRIJVEN
Kenniscentrum voor Beste Beschikbare Technieken
- An Derden
Peter Vercaemst
Roger Dijkmans
BBT-kenniscentrum
p/a Vito
Boeretang 200
2400 MOL
Tel. (014)33 58 68
Fax. (014)32 11 85
E-mail: bbt@vito.be
Contactpersonen federaties België
- De heer Cools (Secretaris)
VEGEBE - Verbond van Groenteverwerkende Bedrijven
BELGAPOM - Beroepsvereniging voor de Belgische aardappelhandel en
verwerkende industrie
Spastraat 8
1000 BRUSSEL
Tel. (02)238 06 20
Fax. (02)238 04 08
- De heer Cauwenbergh (Secretaris)
Groepering van de Fabrikanten van Ingelegde Groenten
Jean Jaurèslaan 43
1030 BRUSSEL
Tel. (02)242 00 04
Fax. (02)242 37 06
- Mevrouw Keppenne
Groepering van de Fabrikanten en Invoerders van confituren, vruchtensiropen,
compotes en fruitconserven
Rodebeeklaan 30
1030 BRUSSEL
Tel. (02)743 87 45
Fax. (02)736 81 75

- Mevrouw Abeels
Groepering van de Fabrikanten en Invoerders van fruit- en vruchtesappen
Rodebeeklaan 30
1030 BRUSSEL
Tel. (02)743 87 48
Bovenstaande personen vertegenwoordigden de bedrijven in het begeleidingscomité
voor deze studie.
Contactpersonen administraties/overheidsinstellingen
- De heer Decloedt
AMINAL
Milieuvergunningen
Koningin Astridlaan 29 bus 7
8200 BRUGGE
Tel. (050)40 43 11
- Mevrouw Vansteelandt
AMINAL
Afdeling Water
Zandstraat 255
8200 SINT-ANDRIES BRUGGE
Tel. (050)45 42 05
Fax. (050)31 75 02
- De heer Vanhoutte
ANRE
Markiesstraat 1
1000 BRUSSEL
Tel. (02)507 39 56
Fax. (02)507 44 39
- De heer Wilmots
De heer De Bruyne
De heer Werquin
OVAM
Kan. De Deckerstraat 22-26
2800 MECHELEN
Tel. (015)28 42 84
Fax. (015)20 32 75
- De heer Boucneau
VMM
Afdeling Kwaliteitsbeheer
A. Van De Maelestraat 96
9320 EREMBODEGEM
Tel. (053)72 62 11
Fax. (053)72 66 30

Bovenstaande personen vertegenwoordigden de administraties en andere
overheidsinstellingen in het begeleidingscomité voor deze studie.
Vertegenwoordigers uit de bedrijfswereld
- De heer Decoster
UNIFROST - Voorzitter VEGEBE
Zwevezeelsestraat 142
8851 ARDOOIE-KOOLSKAMP
Tel. (051)61 06 10
Fax. (051)61 06 50
- De heer Debackere
d'Arta - VEGEBE
Pittemsestraat 58A
8850 ARDOOIE
Tel. (051)74 69 91
Fax. (051)74 69 68
- De heer Wallays
AGRISTO - Werkgroep Milieu Aardappelverwerkende sector
Waterstraat 19
8531 HULSTE-HARELBEKE
Tel. (056)73 50 56
Fax. (056)73 50 73
- De heer Brebels
De heer Corstjens
Scana Noliko
Industrieterrein Kanaal Noord 2002
3960 BREE
Tel. (089)47 38 00
Fax. (089)47 22 86
Bovenstaande personen vertegenwoordigden de bedrijven in het begeleidingscomité
voor deze studie.

Experts
- De heer Van den Steen
De heer Weiler
Mevrouw Kok
BECO Milieumanagement en Advies
Sint-Elisabethstaat 38a
2060 ANTWERPEN
Tel. (03)270 16 60
Fax. (03)270 16 16
Bovenstaande personen voerden de deelstudie 'Procesbeschrijving en oplijsting
beschikbare milieuvriendelijke technieken - Fruit- en groentesappenindustrie' uit in
opdracht van het BBT-kenniscentrum van Vito.
Lectoren
Extern:
- De heer Meesschaert
Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende
Zeedijk 101
8400 OOSTENDE
Tel. (059)50 89 96
Fax. (059)70 42 15
Intern:
- De heer Gysen
De heer Peters
Vito
Het BBT-rapport (of delen ervan) werd aan bovenstaande personen voorgelegd ter
kritisch nazicht.

Bezochte bedrijven tijdens het uitvoeren van de studie
Diepvriesgroentebedrijven:
- d' Arta (Ardooie)
Contactpersonen: de heer Debackere
de heer Vandaele
de heer Laridon
- Bonduelle (Kortemark)
Contactpersonen: de heer Bonny
de heer Deman
- Dicogel (Staden)
Contactpersoon: de heer Dick
- Pinguin (Langemark)
Contactpersoon: de heer Bruynsteen
Groente- en fruitconservenbedrijven:
- La Corbeille (Westmeerbeek, St.-Katelijne-Waver, Rijkevorsel)
Contactpersonen: de heer Deboutte
de heer Wouters
- Scana Noliko (Bree)
Contactpersonen de heer Brebels
de heer Corstjens
Aardappelverwerkend bedrijf:
- Agristo Potato Processing (Hulste-Harelbeke)
Contactpersoon: de heer Wallays
Aardappelschilbedrijven:
- Aardappelcentrale NV (Ekeren)
Contactpersoon: de heer De Schutter
- Aardappelschilbedrijf De Coster (Wuustwezel)
Contactpersoon: de heer De Coster
- Van Remoortel Aardappelschilbedrijf (Verrebroek)
Contactpersoon: de heer Van Remoortel

BIJLAGE 2: VLAREM I INDELINGSLIJST VAN DE ALS
HINDERLIJK BESCHOUWDE INRICHTINGEN
45.13. Groenten en andere voedingsplanten, vruchten, granen of zaden:
a. Fabrieken voor aardappelverwerking tot chips, kroketten en gelijkaardige
producten (klasse 2)
b. Aardappelen schillen en conserveren op industriële wijze (klasse 2)
c. Vruchten- en groentenconservenfabrieken (verduurzamen door
appertiseren, dehydreren, vriesdrogen of diepvriezen), met uitsluiting van
deze bedoeld in rubriek 45.12 (confituren, siropen, jam gelei, enz), met
een geïnstalleerde drijfkracht van:
1. 5 kW tot en met 10 kW (klasse 3)
2. meer dan 10kW tot en met 200kW (klasse 2)
3. meer dan 200 kW (klasse 1, coördinator B, periodieke milieuaudit,
milieujaarverslag )
d. Inrichtingen voor het behandelen van groenten en andere voedingsplanten,
vruchten, granen of zaden met een geïnstalleerde totale drijfkracht van:
1. 5 kW tot en met 10 kW (klasse 3)
2. meer dan 10 kW tot en met 200 kW (klasse2)
3. meer dan 200kW (klasse 1, coördinator B)

BIJLAGE 3: WET- EN REGELGEVING IN VLAANDEREN
1. Vlarem
Het milieuvergunningsdecreet en haar uitvoeringsbesluiten (Vlarem I 1 en Vlarem II 2 )
hebben tot doel de hinder voor omwonenden en de gevaren voor het leefmilieu te
beperken of te vermijden door een aantal inrichtingen / activiteiten te onderwerpen
aan een geïntegreerde vergunning waarin milieunormen of -voorwaarden worden
opgelegd.
Het begrip ‘inrichtingen’ wordt in Vlarem I omschreven als ‘fabrieken, werkplaatsen,
opslagplaatsen, machines, installaties, toestellen en handelingen die op de
indelingslijst voorkomen'. Elke inrichting is vergunningsplichtig van zodra ze
voorkomt op deze indelingslijst. Een bedrijf omvat over het algemeen meerdere
inrichtingen die vergunningsplichtig zijn. Voor de groente- en fruitverwerkende
nijverheid dienen o.a. volgende inrichtingen in beschouwing genomen te worden.
- afval- en koelwater (rubriek 3)
- elektriciteit (rubriek 12)
- garages, parkeerplaatsen en herstellingswerkplaatsen voor motorvoertuigen
(rubriek 15)
- gassen (rubriek 16)
- gevaarlijke stoffen (rubriek 17)
- kunststoffen (rubriek 23)
- motoren met inwendige verbranding (rubriek 31)
- papier (rubriek 33)
- stoomtoestellen (rubriek 39)
- voedingsnijverheid en -handel (rubriek 45)
De uiteindelijke klasse van de globale inrichting wordt bepaald op basis van de
hoogste klasse.
Naast een milieuvergunning dient de exploitant eveneens over een bouwvergunning te
beschikken. De bouwvergunning en de milieuvergunning zijn gekoppeld; dit wil
zeggen dat beide vergunningen moeten afgeleverd zijn vooraleer met de bouw en
exploitatie van een inrichting mag worden begonnen.
Volgens de aangepaste Vlarem I bijlage, rubriek 45.16 2° (inwerkingtreding 01/05/99)
vallen bedrijven, die plantaardige grondstoffen bewerken en verwerken voor de -
fabricage van levensmiddelen, met een productiecapaciteit van meer dan 300 ton
eindproducten per dag (gemiddelde waarde op driemaandelijkse basis), onder de
bepalingen van de titels I en II van het Vlarem inzake geïntegreerde preventie en
bestrijding van verontreiniging als bedoeld in de EU-richtlijn 96/61/EEG van 24
september 1996.
1 Vlaams Reglement betreffende de milieuvergunning
2 Vlaams Reglement houdende algemene en sectorale bepalingen inzake milieuhygiëne

De voorwaarden (algemene, sectorale en bijzondere milieuvoorschriften) voor de
exploitatie van een inrichting worden beschreven in Vlarem II.
Algemene milieuvoorschriften:
De algemene milieuvoorschriften die van toepassing zijn op de groente- en
fruitverwerkende nijverheid zijn:
- algemene voorschriften inzake opslag van gevaarlijke stoffen (Hfdst. 4.1, Afd.
4.1.7);
- algemene voorschriften inzake de beheersing van bodem- en
grondwaterverontreiniging (Hfdst. 4.3);
- algemene voorschriften met betrekking tot de beheersing van luchtverontreiniging
(Hfdst. 4.4);
- algemene bepalingen met betrekking tot de beheersing van geluidshinder (Hfdst.
4.5, Bijlagen 2.2.1 en 2.2.2);
- algemene lozingsvoorwaarden voor industriëel afvalwater (Hfdst. 4.2,
Afd. 4.2.2):
Oppervlaktewater
(bedrijfsafvalwater
dat geen
gevaarlijke stoffen
bevat)
Openbare riolering
(bedrijfsafvalwater dat
geen gevaarlijke
stoffen bevat)
pH 6,5-9 6,5-9
BZV 25 mg/l -
Bezinkbare stoffen 0,5 ml/l -
Zwevende stoffen 60 mg/l 1000 mg/l (max 1 cm)
CCl4-extr
KWS
apolaire 5 mg/l -
Petroleumextr. stoffen - 500 mg/l
Oppervlakte-actieve
stoffen
3 mg/l -
Deze algemene milieuvoorschriften zijn enkel van toepassing indien er géén sectorale
of bijzondere vergunningsvoorwaarden zijn opgelegd in de milieuvergunning.
Sectorale milieuvoorschriften:
De sectorale milieuvoorschriften die van toepassing zijn op de groente- en
fruitverwerkende nijverheid zijn:
- voorschriften inzake de secundaire behandeling van biologisch afbreekbare
industriële afvalwaters (Hfdst. 5.3, Afd. 5.3.2):

Art. 5.3.2.1.
§1. De in §2 vermelde voorschriften zijn van toepassing op de lozingen van
bedrijfsafvalwater in oppervlaktewater die afkomstig zijn van installaties van een
of meer van de volgende bedrijfstakken die een biologische afbreekbare organische
belasting van tenminste 4.000 inwonerequivalenten (i.e.) vertegenwoordigen:
1. bereiding van alcohol en alcoholhoudende dranken;
2. bereiding en botteling van frisdranken;
3. brouwerijen;
4. mouterijen;
5. vervaardiging van diervoeder uit plantaardige producten;
6. vervaardiging van gelatine en lijm op basis van huiden en beenderen;
7. vervaardiging van producten op basis van groenten en fruit;
8. verwerking van aardappelen;
9. visverwerkingsindustrie;
10. vleesindustrie;
11. zuivelindustrie.
§2. De biologisch afbreekbare industriële afvalwaters afkomstig van een in het
eerste lid bedoelde installatie, dienen uiterlijk op 31 december 2000 -vóór de
lozing in het ontvangende oppervlaktewater tenminste behandeld in een secundaire
afvalwaterbehandelingsinstallatie waarbij de minimumverminderingen ten opzichte
van de influentbelasting, voorgeschreven in artikel 5.3.1.3. en bijlage 5.3.1. in acht
worden genomen, onverminderd de emissiegrenswaarden die door dit reglement
zijn opgelegd.
Het treffen van andere doeltreffende maatregelen dan deze voorgeschreven in het
eerste lid is toegelaten, op voorwaarde dat deze een gelijkwaardige of een betere
kwaliteit van het geloosde afvalwater waarborgen.
Art. 5.3.2.2.
Voor de lozingen van bedrijfsafvalwaters in openbare riolering dienen ze vóór de
lozing in een opvangsysteem of in een afvalwaterbehandelingsinstallatie voor
stedelijk afvalwater tenminste een zodanige voorbehandeling te hebben ondergaan
als nodig is om, onverminderd de emissiegrenswaarden die door dit reglement zijn
opgelegd:
1. de gezondheid te beschermen van het personeel dat werkzaam is bij de
opvangsystemen en de afvalwaterbehandelingsinstallaties;
2. ervoor te zorgen dat het opvangsysteem, de
afvalwaterbehandelingsinstallatie en de bijhorende apparatuur niet worden
beschadigd;
3. ervoor te zorgen dat de werking van de afvalwaterbehandelingsinstallatie
en de zuivering van het slib niet worden gehinderd;
4. ervoor te zorgen dat lozingen uit de afvalwaterzuiveringsinstallaties geen
nadelige invloed op het milieu hebben of verhinderen dat de ontvangende
wateren aan de door dit reglement voorgeschreven
milieukwaliteitsdoelstellingen voldoen;
5. ervoor te zorgen dat slib op een uit milieu-oogpunt verantwoorde wijze
veilig kan worden afgevoerd.

Art. 5.3.2.3.
§1. Gezuiverd afvalwater dient indien mogelijk te worden hergebruikt.
§2. Het van de zuivering van afvalwater afkomstig slib wordt indien mogelijk
hergebruikt. Onverminderd de bepalingen van het decreet van 2 juli 1981
betreffende de voorkoming en het beheer van afvalstoffen en van zijn
uitvoeringsbesluiten, dienen de afvoertrajecten van dien aard te zijn dat de nadelige
gevolgen voor het milieu minimaal zijn. De verwerking en verwijdering van het
slib dient te gebeuren overeenkomstig de bepalingen van het hoofdstuk 5.2. van dit
reglement.
§3. Het storten van het van de zuivering van afvalwater afkomstig slib in
oppervlaktewater is verboden.
Art. 5.3.2.4.
§1. In afwijking van de algemene emissiegrenswaarden vastgesteld in
hoofdstuk 4.2., gelden voor de lozingen van bedrijfsafvalwaters in functie van de
aard van de bedrijvigheid voor de lozingen:
• in openbare riolering gelegen in een zuiveringszone A of B, de in bijlage
5.3.2. bepaalde emissiegrenswaarden voor lozing in openbare riolering;
• in openbare riolering gelegen in een zuiveringszone C en in
oppervlaktewater, de in bijlage 5.3.2. bepaalde emissiegrenswaarden voor
de lozing in oppervlaktewater.
Bij overschrijding van de temperatuursdrempels, vermeld in art. 4.2.2.1.1. 4°, geldt
eveneens de in dat artikel vermelde mogelijkheid om bij wege van uitdrukkelijke
vergunning een afwijking toe te staan.
§2. Indien dit nodig is om de voor het ontvangende oppervlaktewater geldende
kwaliteitsnormen te kunnen bereiken, worden overeenkomstig het bepaalde in
artikel 3.3.0.1. in de milieuvergunning emissiegrenswaarden opgelegd die strenger
zijn dan de algemene of sectorale voorwaarden. Voor de parameters die in de
sectorale voorwaarden met de nota v.g.t.g. zijn aangeduid worden in de vergunning
emissiegrenswaarden opgelegd ter voorkoming van een overmatige belasting met
zuurstofbindende stoffen van het oppervlaktewater waarin wordt geloosd.
§3. Voor de in §1 vermelde bedrijvigheden waarvoor emissiegrenswaarden zijn
aangegeven gekoppeld aan een specifiek referentievolume van het afvalwater,
kunnen overeenkomstig het bepaalde in artikel 3.3.0.1. in de milieuvergunning
emissiegrenswaarden worden opgelegd waarbij het specifiek volume als volgt is
verrekend: de specifieke emissiegrensvrachten worden vastgesteld op basis van de
sectorale emissiegrenswaarden en gekoppeld aan het maximaal toegestaan uur- en
dagdebiet waarbij de referentievolumina zoals opgenomen in bijlage 5.3.2. als
leidraad gehanteerd wordt.
§4. In de milieuvergunning kan het voorwerp van de vergunning worden beperkt
door oplegging van de maximum hoeveelheid afvalwater die per uur, per dag, per
maand en / of per jaar mag worden geloosd.

§5. In de milieuvergunning kunnen voor parameters, waarvoor voor het
ontvangende oppervlaktewater milieukwaliteitsnormen van kracht zijn, maar geen
emissiegrenswaarde is bepaald in de algemene of sectoriële voorwaarden,
emissiegrenswaarden worden opgelegd in functie van de te bereiken
kwaliteitsnormen.
§6. Met betrekking tot de lozing van gevaarlijke stoffen bedoeld in bijlage 2C kan,
overeenkomstig het bepaalde in art. 3.3.0.1. en 4.2.3.1., in de milieuvergunning de
toelaatbare maximumhoeveelheid van een stof die tijdens een welomschreven
periode mag worden geloosd worden bepaald, in functie van een sectoraal
referentievolume, dat met toepassing van de beste beschikbare technieken is
vastgesteld. Zo nodig kan deze hoeveelheid bovendien worden uitgedrukt in een
gewichtseenheid van de verontreinigende stof per eenheid van het element dat
kenmerkend is voor de verontreinigende werkzaamheid, zoals bijvoorbeeld
gewichtseenheid per grondstof of per eenheid product.
§7. Steeds met betrekking tot de lozing van gevaarlijke stoffen bedoeld in bijlage
2C, gelden daarenboven de volgende bepalingen:
1. overeenkomstig de EU-richtlijn 84/156/EEG van 8 maart 1984 kan een
milieuvergunning voor een nieuwe inrichting waarin kwik of
kwikbevattende stoffen worden verwerkt, andere dan deze bedoeld sub
1°,met name elk industrieel procédé dat de productie of het gebruik van
kwik met zich meebrengt, of elk ander industrieel procédé waaraan de
aanwezigheid van kwik inherent is, enkel worden verleend indien deze
inrichting normen toepast die overeenstemmen met de best beschikbare
technieken, wanneer zulks nodig is om de verontreiniging door kwik te
beëindigen of om concurrentievervalsing tegen te gaan;
2. overeenkomstig de EU-richtlijn 83/513/EEG van 26 september 1983 kan
een milieuvergunning voor een nieuwe inrichting waarin cadmium of
cadmiumbevattende stoffen worden verwerkt, met name elk industrieel
proces dat de productie of het gebruik van cadmium met zich meebrengt, of
elk ander industrieel proces waaraan de aanwezigheid van cadmium
inherent is, enkel worden verleend indien deze inrichting normen toepast
die overeenstemmen met de best beschikbare technieken, wanneer zulks
nodig is om de verontreiniging door cadmium te beëindigen of om
concurrentievervalsing tegen te gaan;
3. overeenkomstig de EU-richtlijn 84/491/EEG van 9 oktober 1984 kan een
milieuvergunning voor een nieuwe inrichting waarin HCH of HCH
bevattende stoffen verwerkt, met name elk industrieel proces dat de
productie of het gebruik van HCH met zich meebrengt, of elk ander
industrieel proces waaraan de aanwezigheid van HCH inherent is, enkel
worden verleend indien deze inrichting normen toepast die
overeenstemmen met de best beschikbare technieken, wanneer zulks nodig
is om de verontreiniging door HCH te beëindigen of om
concurrentievervalsing tegen te gaan;
Verder dient ervoor gezorgd dat de krachtens dit besluit genomen maatregelen niet
leiden tot een verhoogde HCH-verontreiniging in andere compartimenten van het
milieu, en met name in de bodem en in de lucht.

§8. In de gevallen waarin de overwogen maatregelen op technische gronden niet
overeenstemmen met de best beschikbare technieken dient voorafgaandelijk een
toelating tot afwijking van de bepalingen van §7 overeenkomstig het bepaalde in
hoofdstuk 1.2. van dit besluit bekomen. Ongeacht de gekozen methode en voordat
de toelating tot afwijking respectievelijk de milieuvergunning wordt verleend,
wordt de rechtvaardiging van deze gronden, via de geëigende kanalen aan de EU-
Commissie medegedeeld.
- sectorale milieuvoorwaarden inzake installaties voor het fysisch behandelen van
gassen (Hfdst. 5.16, Afd. 5.16.3);
- sectorale milieuvoorwaarden voor stoomtoestellen (Hfdst. 5.39);
- sectorale milieuvoorwaarden voor niet in rubriek 2 begrepen
verbrandingsinrichtingen (Hfdst. 5.43);
- sectorale voorschriften voor de voedingsnijverheid en -handel (Hfdst. 5.45, Afd.
5.45.1, Algemene bepalingen):
Art. 5.45.1.1. De bepalingen van dit hoofdstuk zijn van toepassing op de
inrichtingen bedoeld in rubriek 45 van de indelingslijst.
Art. 5.45.1.2. Verbods- en afstandsregels
§1. Het is verboden een inrichting die overeenkomstig rubriek 45 van de
indelingslijst is ingedeeld in de eerste klasse te exploiteren:
die geheel of gedeeltelijk gelegen is in een waterwingebied of - beschermingszone
type I, II of III, in een woongebied of in een recreatiegebied;
waarvan de opslagplaatsen en / of bedrijfsgebouwen gelegen zijn op minder dan
100 m afstand van een woongebied of van een recreatiegebied.
§2. De verbodsbepalingen van §1 gelden niet voor bestaande inrichtingen of
gedeelten ervan.
Art. 5.45.1.3. Voorkoming en bestrijding geurhinder
§1. De procesinstallaties met inbegrip van de opslagplaatsen waarbij het ontstaan
van geuren kan worden verwacht, moeten in gesloten ruimten worden
ondergebracht.
§2. De inrichting moet zorgvuldig en vakkundig worden bedreven. …
§3. …
§4. …

Art. 5.45.1.4.
§1. De lokalen, behalve deze van inrichtingen vallend onder subrubriek 45.14 3 ,
moeten:
1° vloeren hebben met voldoende afloop en bestaande uit waterdicht, gemakkelijk
schoon te houden en te ontsmetten materiaal dat niet vatbaar is voor rotting;
deze vloeren moeten uitgerust zijn met een aangepast waterafvoersysteem naar
met een rooster en van stankafsluiting voorziene kolken;
2° ten minste 2,5 m hoog zijn;
3° wanden hebben die tot op een hoogte van tenminste 2 m voorzien zijn van een
gladde en afwasbare bekleding;
4° van voldoende luchtverversing voorzien zijn;
5° beschikken over een verlichting door dag- of kunstlicht waardoor de
kleurwaarneming niet wordt veranderd, …
§2. De werkplaatsen mogen geen rechtstreekse verbinding hebben met garages,
stallen, toiletten of andere onreine lokalen.
Art. 5.45.1.5.
§1. In de werkplaats en de ontvangsthall mogen geen voorwerpen aanwezig zijn
die geen betrekking hebben op de activiteiten van de inrichting.
§2. De toegang tot de inrichting voor dieren is verboden.
§3. De nodige voorzieningen dienen voorhanden te zijn voor het reinigen en
ontsmetten van het gereedschap en de werktuigen. Gereedschap, tafels, vloeren en
gebruikte recipiënten worden dagelijks gewassen. De werktuigen vertonen noch
sporen van roest, noch van onzuiverheden. …
Art. 5.45.1.6.
§1. Er is een voldoende koelruimte aanwezig om … voedingswaren gepast op te
slaan en in voorkomend geval te bevriezen.
§2. De deuren zijn tijdens de werkzaamheden steeds gesloten, behalve voor laden
en lossen.
3 Opslagplaatsen, met uitzondering van deze bedoeld onder rubriek 48, voor losse granen en voor
groenvoeders, met uitsluitsel van niet-gemalen bieten, aardappelen en andere knol- en
wortelvruchten.

- sectorale lozingsvoorwaarden voor bedrijfsafvalwater:
bijlage 5.3.2.1 Vlarem II: aardappelverwerking (inrichtingen bedoeld in
subrubriek 45.13.a en 45.13.b van de
indelingslijst)
a) lozing in oppervlaktewater:
ondergrens pH 6,5 Sorensen
bovengrens pH 9,0 Sorensen
temperatuur 30,0 °Celsius
afmeting zwevende stoffen 2,0 mm
zwevende stoffen 60,0 mg/l
bezinkbare stoffen 1,5 ml/l
CCl4 extraheerbare stoffen 5,0 mg/l
(apolaire KWS extraheerbaar met tetrachloorkoolstof)
detergent 3,0 mg/l
(anionische, kationische en niet-ionische oppervlakte-aktieve stoffen)
olie en vet n.v.w.b
BZV 25,0 mg/l
Som (chloorprofam, profam, thiabenzadol) 0,50 mg/l
CZV 200,0 mg/l
Kjeldahl stikstof 20,0 mg N/l
Ammoniumstikstof 5,0 mg N/l
Sulfiet 1,0 mg/l
b) lozing in riolering:
ondergrens pH 6.0 Sorensen
bovengrens pH 9,5 Sorensen
temperatuur 45,0 °Celsius
afmeting zwevende stoffen 2,0 mm
zwevende stoffen 750,0 mg/l
petroleum ether extr.stoffen 500,0 mg/l
BZV 750,0 mg/l
CZV 1500,0 mg/l
Kjeldahl stikstof v.g.t.g.mg N/l
c) de emissiegrenswaarden vermeld in sub a) en sub b) gelden voor een
specifiek referentievolume van het effluent van :
- 2,5 m 3 per ton verwerkte aardappelen voor de bedrijven die
enkel verse en voorgebakken frieten en /of kroketten
produceren;
- 3 m 3 per ton verwerkte aardappelen voor de bedrijven die
tevens pureevlokken produceren;
- 4 m 3 per ton verwerkte aardappelen voor de bedrijven die
tevens chips produceren;
Deze normen zijn van toepassing met ingang van 1 januari 1995.

ijlage 5.3.2.17 Vlarem II: groenteconservenfabrieken (vruchten)
(inrichtingen bedoeld in subrubriek 45.13.c van
de indelingslijst)
a) lozing in oppervlaktewater:
ondergrens pH 6,5 Sorensen
bovengrens pH 9,0 Sorensen
temperatuur 30,0 °Celsius
afmeting zwevende stoffen 2,0 mm
zwevende stoffen 50,0 mg/l
bezinkbare stoffen 1,5 ml/l
CCl4 extraheerbare stoffen 5,0 mg/l
(apolaire KWS extraheerbaar met tetrachloorkoolstof)
detergent 3,0 mg/l
(anionische, kationische en niet-ionische oppervlakte-aktieve stoffen)
olie en vet n.v.w.b
BZV 50,0 mg/l
CZV 300,0 mg/l
Kjeldahl stikstof 60,0 mg N/l
Totaal stikstof 60,0 mg N/l
b) lozing in riolering:
ondergrens pH 6.0 Sorensen
bovengrens pH 10,0 Sorensen
temperatuur 45,0 °Celsius
afmeting zwevende stoffen 2,0 mm
zwevende stoffen 600,0 mg/l
petroleum ether extr.stoffen 500,0 mg/l
BZV 750,0 mg/l
CZV 1500,0 mg/l
Kjeldahl stikstof v.g.t.g.mg N/l
c) de emissiegrenswaarden vermeld in sub a) en sub b) gelden voor een
specifiek referentievolume van het effluent van:
- 10 m 3 per ton te verwerken product voor de
conservenbedrijven;
- 5 m 3 per ton te verwerken product voor de diepvriesbedrijven;
- 10 m 3 per ton te verwerken product voor de bedrijven behorend
tot beide subsectoren;
- 3 m 3 per ton te verwerken product voor de groentewasserijen.

ijlage 5.3.2.59 Vlarem II:
Voor de bedrijven die niet onder sub 1° tot en met 57° vallen, gelden
onverminderd de algemene emissiegrenswaarden.
Bijzondere milieuvoorschriften:
Sommige bedrijven kunnen gebonden zijn aan specifieke voorwaarden voor de
exploitatie van hun inrichting.
Overgangsbepalingen:
zie ook Vlarem II, Art. 3.2.1.2
2. Het afvalstoffendecreet
Het decreet van 2/7/1981 betreffende de voorkoming en het beheer van afvalstoffen
werd gewijzigd bij artikel 2 van het decreet van 20/4/1994 (BS 29 april 1994). Het is
niet van toepassing op gasvormige effluenten die in de atmosfeer worden uitgestoten,
dierlijke mest, als bedoeld in het decreet van 23/01/1991 (mestdecreet) inzake de
bescherming van het leefmilieu tegen verontreiniging door meststoffen, en afvalwater
met uitzondering van afvalstoffen in vloeibare toestand.
Een afvalstof wordt gedefinieerd als ‘elke stof of elk voorwerp waarvan de houder
zich ontdoet, voornemens is zich te ontdoen of zich moet ontdoen’. De afvalstoffen
worden opgesomd in een niet-limitatieve afvalcatalogus. De indeling van de
afvalstoffen gebeurt in vier categorieën: huishoudelijke afvalstoffen,
bedrijfsafvalstoffen, bijzondere afvalstoffen en gevaarlijke afvalstoffen (BS
30/6/1995).
De doelstellingen van het afvalstoffenbeleid zijn hiërarchisch opgesteld nl. moet men
vooreerst afvalstoffen trachten te voorkomen, vervolgens deze trachten nuttig toe te
passen en indien geen van de twee voorgaande opties in aanmerking komen, mag men
overgaan tot de verwijdering van afvalstoffen:
a. Preventie
Vooreerst moet men trachten afvalstoffen te voorkomen en de schadelijkheid ervan
zoveel mogelijk te beperken.

. Nuttige toepassing
Indien men de afvalstoffen niet kan voorkomen moet men trachten de nuttige
toepassing van de afvalstoffen te bevorderen. Nuttige toepassing wordt omschreven
als het winnen van grondstoffen, producten of energie uit afval en het rechtstreekse en
wettige gebruik van afval. Het omvat de volgende activiteiten: hergebruik,
terugwinning, recuperatie, recyclage, behandeling en verbranding met
energierecuperatie.
* secundaire grondstof (VLAREA 4 )
Artikel 11 van het afvalstoffendecreet is de basis voor de aanwending van afvalstoffen
als secundaire grondstoffen. De Vlaamse Regering stelt een lijst op van afvalstoffen
die op wettige wijze mogen gebruikt worden als secundaire grondstof. Hiertoe kan de
Vlaamse Regering een gebruikscertificaat invoeren dat de conformiteit voor deze
stoffen met de gestelde voorwaarden attesteert. Deze afvalstoffen worden niet meer
als afvalstoffen beschouwd van zodra zij worden afgeleverd bij een gebruiker die
beschikt over de nodige vergunningen en / of voldoet aan de in het decreet
vastgestelde voorwaarden op deze afvalstoffen als secundaire grondstoffen te
gebruiken.
- Om zuiveringsslib als secundaire grondstof in de landbouw te kunnen aanwenden
dient men zowel over een certificaat afgegeven door de OVAM 5 als over een
‘toelating’, verleend door het Ministerie van Middenstand en Landbouw (federaal)
te beschikken. De OVAM gaat het milieuhygiënisch aspect na. De specifieke
voorwaarden voor het gebruik van behandeld slib als meststof of
bodemverbeterend middel worden beschreven in sub-bijlage 4.2.1.C van
VLAREA. Indien de OVAM een positief advies uitbrengt, kan het Ministerie
overgaan tot de procedure welke leidt tot een ‘toelating’, zodat het product als
meststof in de handel kan gebracht worden. De ‘toelating’ wordt verleend voor
beperkte duur (meestal 1 à 2 jaar) aan een firma (op naam) voor een bepaald
product (op naam). Volgens het mestdecreet (23/01/91, gewijzigd door het decreet
van 20/12/95) is het transport en de afzet van producten die de nutriënten stikstof
en fosfor (nl. de ‘andere meststoffen’) bevatten, onderworpen aan een
meldingsplicht bij de VLM 6 . De opbrenging van meststoffen in de landbouw is
aan beperkingen onderworpen, zoals een uitrijregeling en een beperking qua
hoeveelheid dierlijke en andere meststoffen (tezamen) welke op de cultuurgrond
mogen gebracht worden.
- Het gebruik van groente-afval als veevoeder is gebonden aan de reglementering
betreffende de handel en het gebruik van stoffen bestemd voor dierlijke voeding
(KB 10/09/1987; BS 28/1/1988). Volgens artikel 4 van dit Koninklijk Besluit kan
de Minister van Landbouw een specifieke toelating geven tot het verhandelen van
nieuwe producten.
4 Vlaams Reglement inzake afvalvoorkoming en -beheer (januari 1998)
5 Openbare Afvalstoffenmaatschappij voor het Vlaams Gewest
6 Vlaamse Landmaatschappij

c. Verwijdering
Indien afvalstoffen niet voorkomen of nuttig toegepast kunnen worden, moeten ze op
een georganiseerde wijze verwijderd worden. Verwijdering is de vernietiging en
definitieve opslag op of in de bodem en de hierop gerichte handelingen. Het omvat de
volgende activiteiten: verbranding zonder energierecuperatie en storten.
Een producent van afvalstoffen is gebonden aan een meldingsplicht.
De producent van afvalstoffen is ertoe gehouden jaarlijks vóór 10 februari zijn
afvalstoffen te melden aan de OVAM. Daarnaast dient ook een afvalstoffenregister te
worden bijgehouden waarin aard, oorsprong, samenstelling, hoeveelheid, bestemming
en wijze van nuttige toepassing of verwijdering van de afvalstoffen worden vermeld.
3. Samenwerkingsakkoord betreffende de preventie en het beheer van
verpakkingsafval
Dit samenwerkingsakkoord is rechtstreeks toepasselijk in het Brusselse
Hoofdstedelijke Gewest, het Vlaamse Gewest en het Waalse Gewest. Het
samenwerkingsakkoord heeft tot doel:
- het voorkomen en het verminderen van de productie of van de schadelijkheid
van verpakkingsafval (driejaarlijks preventieplan op te stellen door de
verpakkingsverantwoordelijken die per jaar met minstens 10 ton verpakkingen
goederen heeft verpakt of doen verpakken);
- het waarborgen dat het aandeel van de herbruikbare verpakkingen niet
vermindert en het waarborgen dat het totale gewicht van de éénmalige
verpakkingen vermindert voor dezelfde goederen, in vergelijking met het
voorgaande jaar;
- het opleggen van een terugnameplicht van de verpakkingsverantwoordelijken;
- het opleggen en het organiseren van een informatieverplichting door de
verpakkingsverantwoordelijken ten aanzien van de Interregionale
Verpakkingscommissie en de consument.
- het bevorderen van het hergebruik en de nuttige toepassing.
De verpakkingsverantwoordelijke is:
- elke persoon die zijn producten heeft verpakt of heeft doen verpakken in
België met het oog op of naar aanleiding van het op de Belgische markt
brengen ervan;
- in het geval de producten die in België op de markt zijn gebracht, niet in
België werden verpakt, de invoerder van de verpakte producten die deze
goederen niet verbruikt;
- voor wat betreft verpakkingsafval van bedrijfsmatige oorsprong van producten
die niet verpakt zijn door een persoon bedoeld in a), en die niet werden
ingevoerd door een persoon bedoeld in b), diegene die de verpakte producten
verbruikt.
De minimale globale percentages van nuttige toepassing en recyclage van
verpakkingsafval uitgedrukt in gewichtspercentage ten opzichte van het totale gewicht
van de in België op de markt gebrachte éénmalige verpakkingen zijn:

- voor het jaar 1997: recyclage: 40%; totale nuttige toepassing: 60%
- voor het jaar 1998: recyclage: 45%; totale nuttige toepassing: 70%
- voor het jaar 1999: recyclage: 50%; totale nuttige toepassing: 80%
4. Bodemsaneringsdecreet
Het betreft een decreet en een uitvoeringsbesluit (VLAREBO 7 ) dat grotendeels
gesteund is op een onderscheid tussen historische (ontstaan vóór 29/10/1995) en
nieuwe bodemverontreiniging (ontstaan na 28/10/1995). Verder bestaat er gemengde
verontreiniging, die deels voor en deels na de inwerkingtreding, van het decreet is tot
stand gekomen. Het decreet bevat regelen omtrent de saneringsplicht, het
bodemonderzoek, de bodemsaneringsnormen, de achtergrondwaarden, de
prefinanciering van saneringen, de aansprakelijkheid bij bodemverontreiniging, de
overdracht van gronden, enz.
Het identificeren, inventariseren en onderzoeken van verontreinigde bodems en de
bodemsanering is de bevoegdheid van de OVAM.
5. De heffing op de winning van grondwater
De winning van grondwater wordt aan een belasting onderworpen sinds 1998 (heffing
op de grondwaterwinning van 1997) zoals vastgelegd in het Programmadecreet (BS
31/12/96), gewijzigd 19/12/97 (BS 31/12/97). Deze heffing is van toepassing op
grondwaterwinningen vanaf 500 m³/jaar, bestemd voor openbare
drinkwatervoorzieningen en andere grondwaterwinningen. De heffing is echter niet
van toepassing op winningen van minder dan 500 m³/jaar, winningen waaruit het
water uitsluitend met een handpomp wordt opgepompt, winningen uitsluitend voor
huishoudelijk gebruik en proefpompingen die minder dan drie maanden in gebruik
zijn en bronbemalingen noodzakelijk voor bouwkundige werken of de aanleg voor
openbare nutsvoorzieningen
Voor grondwaterwinningen die niet bestemd zijn voor openbare
drinkwatervoorzieningen wordt het bedrag van de heffing als volgt berekend:
- < 500 m³/jaar: vrijstelling
- 500-30 000 m³/jaar 2,0 BEF x CSE/m³
- 30 001-100 000 m³/jaar 3,0 BEF x CSE/m³
- 100 001-250 000 m³/jaar 3,5 BEF x CSE/m³
- 250 001-500 000 m³/jaar 4,0 BEF x CSE/m³
- 500 001-1 000 000 m³/jaar 4,5 BEF x CSE/m³
- > 1 000 000 m³/jaar 5,0 BEF x CSE/m³
CSE duidt op een sociaal-economische factor die voor het heffingsjaar 1997
(aangiftejaar 1998) werd gelijkgesteld aan nul. Deze factor staat in relatie met de
hoofdactiviteit waarvoor het opgepompte water wordt gebruikt en wordt vanaf het
heffingsjaar 1998 (aangiftejaar 1999) jaarlijks ingevuld.
7 Vlaams Reglement betreffende Bodemsanering

Iedere heffingsplichtige grondwaterwinning dient vanaf 01/07/97 uitgerust te zijn met
een debietsmeting en een registratie van de opgepompte hoeveelheid grondwater.
Voor 15 maart van elk heffingsjaar dienen de heffingsplichtigen een aangifte in te
dienen bij de directeur-generaal van AMINAL 8 .
6. De heffing op de waterverontreiniging
Dit betreft de Wet van 26 maart 1971 op de bescherming van de oppervlaktewateren
tegen verontreiniging en de Bijzondere Bepalingen voor het Vlaams Gewest inzake
heffingen op de waterverontreiniging – Decreet 21/12/1990 – Decreet 25/6/1992 art.
44.
De VMM 9 is belast met de vestiging, de inning en de invordering van de heffing op
waterverontreiniging.
Heffingsplichtig is elke natuurlijke of rechtspersoon die op enig ogenblik in het jaar
voorafgaande aan het heffingsjaar op het grondgebied van het Vlaams Gewest:
- water heeft afgenomen van een openbaar waterdistributienet;
- over een eigen waterwinning heeft beschikt;
- water heeft geloosd.
Elke rechtspersoon die in het Vlaamse Gewest een zuiveringstechnisch werk
exploiteert waarin uitsluitend afvalwater van de openbare riolering wordt behandeld
en dat aangesloten is op het openbaar hydrografisch net, is van de heffing vrijgesteld
(voor wat betreft de lozing van de effluentwaters van voornoemde openbare
rioolwaterzuiveringsinstallaties).
Grootverbruikers zijn verbruikers met een waterverbruik van meer dan 500 m³/jaar of
diegenen die een eigen waterwinning hebben met een totaal nominaal pompvermogen
van meer dan 5m³/uur.
De vaststelling van de heffing op de waterverontreiniging voor grootverbruikers,
waartoe de groenteverwerkende bedrijven behoren, kan gebeuren via twee
berekeningsmethodes:
1. berekening van de vuilvracht op basis van meet- en bemonsteringsresultaten
2. berekening van de vuilvracht op basis van omzettingscoëfficiënten
8 Administratie Milieu-, Natuur-, Land- en Waterbeheer
9 Vlaamse Milieumaatschappij

7. Warenwetgeving
Besluit van de Vlaamse Regering van 15 maart 1989, houdende vaststelling van een
technische reglementering inzake drinkwater
…
Art. 1. §1. De bepalingen van dit besluit zijn van toepassing op al het water dat
bestemd is voor menselijke consumptie met uitsluiting van het water bedoeld in §2
…
Art. 2. Voor de toepassing van dit besluit wordt onder voor menselijke consumptie
bestemd water verstaan, al het water, hetzij onbehandeld, hetzij na een behandeling,
dat voor dat doel wordt gebruikt, ongeacht de herkomst en ongeacht of het gaat om
water:
1° dat aan de verbruiker wordt geleverd, hierna leidingwater genoemd;
2° dat in een levensmiddelenbedrijf wordt gebruikt voor de vervaardiging, de
behandeling, de conservering of het in de handel brengen van voor menselijke
consumptie bestemde producten of stoffen;
3° dat van invloed is op de goede hoedanigheid van de levensmiddelen als
eindproduct.
…
Art.4 §1. De enige technische hulpstoffen en andere toevoegsels die bij de bereiding
van voor menselijke consumptie bestemd water mogen worden aangewend zijn
opgenomen in bijlage IV van dit besluit.
§2 Het gebruik van de in §1 bedoelde stoffen en / of toevoegsels mag niet tot gevolg
hebben dat de in bijlage I van dit besluit vastgestelde kwaliteitseisen overschreden
worden.
…
Bijlage I
Lijst van parameters
A. Organoleptische parameters
…
B. Fysische chemische parameters (in samenhang met de natuurlijke structuur van het
water)
…
chloriden 350 mg/l Cl
…

C. Parameters betreffende ongewenste stoffen
…
vrije chloorresten 250 µg/l Cl
…
Bijlage IV
Toevoegsel toegelaten voor de waterbehandeling
1. Voor desinfectie of oxydatie
Reagens Basiseenheid (kg) Max. toe te passen dosering (g/m³)
Chloor Cl2 30
Natriumhypochloriet Cl2 30
Calciumhypochloriet Cl2 30
Magnesiumhypochloriet Cl2 30
Natriumchloriet NaClO2 5
…
Ammoniumchloride NH4Cl 1,5
…
Ozon O3 10
…
Waterstofperoxide H2O2 10
…

BIJLAGE 4: LOZINGSNORMEN BUITEN VLAANDEREN
Brussels Hoofdstedelijk Gewest
Voorwaarden voor de lozing van afvalwater afkomstig van de sector van de
aardappelverwerkende nijverheid:
a) lozing in oppervlaktewater:
ondergrens pH 6,5 Sorensen
bovengrens pH 9,0 Sorensen
temperatuur 30 °Celsius
afmeting zwevende stoffen

) lozing in riolering:
ondergrens pH 6 Sorensen
bovengrens pH 9,5 Sorensen
10 10
Sorensen
temperatuur 45 °Celsius
afmeting zwevende stoffen 2 mm
zwevende stoffen 1000 mg/l
petroleum ether extr. stoffen 500 m 3 )
Ptotaal 2 mg/l (indien de dagelijkse afvalwaterhoeveelheid > 2000 m 3 )
10 voor de periode van 1 juli tot 30 april

BIJLAGE 5: EVALUATIE VAN DE EFFICIËNTIE VAN
ZUIVERINGSTECHNIEKEN VOOR DE
BEHANDELING VAN AFVALWATER
In deze bijlage wordt onderzocht welke eindconcentraties in het effluent van de
bedrijven uit deze sector haalbaar zijn bij toepassing van de verschillende
afvalwaterzuiveringstechnieken (minder verregaand dan BBT, BBT, verdergaand dan
BBT). Dit wordt onderzocht voor drie hypothetische 'gemiddelde' bedrijven of
simulaties.
1. Een conservenbedrijf/diepvriesbedrijf/sapbedrijf met een afvalwater bestaande uit
700 mg/l zwevende stoffen, 5 000 mg/l COD, 3 000 mg/l BOD, 150 mg/l Ntot en
30 mg/l Ptot.
2. Een aardappelverwerkend bedrijf met een afvalwater bestaande uit 700 mg/l
zwevende stoffen, 10 000 mg/l COD, 3 000 mg/l BOD, 150 mg/l Ntot en 200 mg/l
Ptot.
3. Een aardappelschilbedrijf met een afvalwater bestaande uit 1 100 mg/l zwevende
stoffen, 6 000 mg/l COD, 2 500 mg/l BOD, 200 mg/l Ntot en 30 mg/l Ptot.
Voor het schatten van de zuiveringsefficiënties werd gebruik gemaakt van:
• cijfergegevens betreffende de samenstelling van (een gemiddeld) afvalwater,
afkomstig uit de groente- en fruitverwerkende nijverheid (gebaseerd op eigen
onderzoek 11 en gegevens uit de Presti-studies 12 );
• typische zuiveringsefficiënties van afvalwaterzuiveringstechnieken zoals vermeld
in Brault, J.L. (1991) 13 voor een huishoudelijk afvalwater, vermengd met 30 %
niet-toxisch industrieel afvalwater;
• de opeenvolging van zuiveringsstappen zoals vermeld in figuur 3.1
(hoofdstuk 3);
• de inschatting van M. Gysen (Vito, Prodem).
1. Simulatie 1
Zuiveringsscenario voor de behandeling van afvalwater uit een gemiddeld groente- en
fruitverwerkend bedrijf (deelsectoren: diepvries, conserven en sappen) met een
jaarlijkse capaciteit van 30 000 ton eindproduct).
11 Mondelinge informatie uit de bedrijfswereld
12 Presti-studie 'Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende industrie' (1996)
Presti-studie 'Preventie en milieuzorg in het aardappelschilbedrijf' (1997)
13 Pg 1301-1302

BD
mg/l
Tabel b.1: simulatie van typische zuiveringsefficiënties - primaire zuivering
ZS
mg/l
COD
mg/l
BOD
mg/l
Ntot
mg/l
Ptot
mg/l
Zouten
mg/l
Bacteriën
14
RUW AFVALWATER ? 700 5 000 3 000 150 30 ? ?

Sectorale normen -
Riool
- 600 1500 750 v.g.t.g. - - - 6-10
Sectorale normen – 1,5 50 300 50 60
oppervlaktewater
15 - - - 6,5-9
Normen voor lozing van
stedelijk afvalwater
(> 10 000 IE)
- 35 125 25 10-15 1-2 - - -
Basiskwaliteitsnormen -

PRIMAIR BEHANDELD
AFVALWATER
Aërobie
algemeen+ nabezinking
+ nitrificatie/denitrificatie +
nabezinking
+ defosfatatie+ nabezinking
Resultaat secundaire
zuivering (afgerond)
Tabel b.2: simulatie van typische zuiveringsefficiënties -primaire zuivering + aërobie
BD
mg/l
ZS
mg/l
COD
mg/l
BOD
mg/l
Ntot
mg/l
Ptot
mg/l
Zouten
mg/l
Bacteriën pH
? 125 3000 1800 115 25 ? ? 6-7
-
?
-
?
-
?
↓ 70%
38
idem
idem
? 40 20
↓ 90%
300
idem
idem
↓ 90%
180
idem
idem
↓ 20% 18
92
↓ 90% 19
12
idem
300 200 90
12 21
-
25
-
25
↓ 60%
10
25
10 22
-
?
-
?
-
?
-
?
-
?
-
?
-
6-7
-
6-7
-
6-7
? ? 6-7
Sectorale normen -
riool
- 600 1500 750 v.g.t.g. - - - 6-10
Sectorale normen
oppervlaktewater
- 1,5 50 300 50 60 23 - - - 6,5-9
Normen voor lozing van - 35 125 25 10-15 1-2 - - -
stedelijk afvalwater
(> 10 000 IE)
Basiskwaliteitsnormen -

Bespreking van tabel b.2 (primaire zuivering + aërobie):
De kwaliteit van het afvalwater, na voornoemde zuivering, voldoet zonder meer aan de sectorale norm voor lozing op riool.
De sectorale norm voor lozing op oppervlaktewater wordt na voornoemde zuivering zonder probleem gehaald voor de parameters ZS en
pH. Wordt een simultane nitrificatie/denitrificatie toegepast tijdens de aërobe zuiveringsstap, dan is eveneens voldaan aan de sectorale
norm voor lozing op oppervlaktewater voor de parameter stikstof. De parameters COD en BOD daarentegen overschrijden de sectorale
norm voor lozing op oppervlaktewater
Laatst vernoemde parameters (COD en BOD), alsook de parameter Ptot overschrijden de norm voor lozing van stedelijk afvalwater en
uiteraard ook de basiskwaliteitsnorm. Deze normen worden echter wel gehaald voor de parameters ZS en Ntot (i.g.v. simultane
nitrificatie/denitrificatie/defosfatatie).
209

PRIMAIR BEHANDELD
AFVALWATER
Tabel b.3: simulatie van typische zuiveringsefficiënties - primaire + secundaire zuivering (anaërobie en aërobie)
BD
mg/l
Anaërobe voorzuivering -
?
Aërobie
algemeen+ nabezinking
+ nitrificatie/denitrificatie +
nabezinking
+ defosfatatie+ nabezinking
Resultaat secundaire
zuivering (afgerond)
Sectorale normen -
riool
ZS
mg/l
COD
mg/l
BOD
mg/l
Ntot
mg/l
Ptot
mg/l
Zouten
mg/l
Bacteriën pH
? 125 3000 1800 115 25 ? ? 6-7
-
?
-
?
-
?
↓ 70%
38
↓ 70%
12
idem
idem
? 12 29
↓ 80% 25
600
↓ 90%
60
idem
idem
↓ 80% 26
360
↓ 90%
36
idem
idem
-
115
↓ 20% 27
92
↓ 90% 28
12
idem
60 35 90 30
12 31
-
25
-
25
-
25
↓ 60%
10
-
?
-
?
-
?
-
?
-
?
-
?
-
?
-
?
-
6-7
-
6-7
-
6-7
-
6-7
10 32 ? ? 6-7
- 600 1500 750 v.g.t.g. - - - 6-10
25 Bron: Environmental Technology Monographs Handbook (1996) en mondelinge mededeling door M. Gysen (Vito)
26 Bron: Environmental Technology Monographs Handbook (1996) en mondelinge mededeling door M. Gysen (Vito)
27 gegevens voor de verwijdering van Kjeldahl-stikstof (som van de organisch stikstof en de ammoniumstikstof; nitraat-N en nitriet-N worden niet meegerekend)
28 gegevens voor de verwijdering van Kjeldahl-stikstof (som van de organisch stikstof en de ammoniumstikstof; nitraat-N en nitriet-N worden niet meegerekend)
het verwijderingsrendement van Ntot wordt geschat op 70%; dit resulteert in ongeveer 30 mg/l Ntot na secundaire zuivering, inclusief nitrificatie / denitrificatie /
defosfatatie
29 er dient rekening gehouden te worden met een hoeveelheid slib die tijdens de biologische behandeling wordt gevormd (Mondelinge mededeling door M. Gysen, Vito)
30 indien geen simultane nitrificatie/denitrificatie/defosfatatie
31 indien simultane nitrificatie/denitrificatie/defosfatatie
32 In het geval van simultane defosfatatie
210

Sectorale normen
oppervlaktewater
- 1,5 50 300 50 60 33 - - - 6,5-9
Normen voor lozing van - 35 125 25 10-15 1-2 - - -
stedelijk afvalwater
(> 10 000 IE)
Basiskwaliteitsnormen -

SECUNDAIR
BEHANDELD
AFVALWATER
Coagulatie/flocculatie +
zandfiltratie
Tabel b.4: simulatie van typische zuiveringsefficiënties -primaire + secundaire + tertiaire zuivering
BD
mg/l
ZS
mg/l
? 40 35
↓
?
12 36
↓ 70%
12 45
< 5 46
35
zonder anaërobe voorzuivering
36
met anaërobe voorzuivering
37
zonder anaërobe voorzuivering
38
met anaërobe voorzuivering
39
zonder anaërobe voorzuivering
40
met anaërobe voorzuivering
41
indien geen simultane nitrificatie/denitrificatie/defosfatatie
42
indien simultane nitrificatie/denitrificatie/defosfatatie
43
zonder simultane defosfatatie tijdens aërobie
44
in het geval van simultane defosfatatie
45
zonder anaërobe voorzuivering
46
met anaërobe voorzuivering
47
zonder anaërobe voorzuivering
48
met anaërobe voorzuivering
49
zonder anaërobe voorzuivering
50
met anaërobe voorzuivering
51
zonder nitrificatie/denitrificatie
52
met nitrificatie/denitrificatie
53
zonder simultane defosfatatie tijdens aërobie
54
in het geval van simultane defosfatatie
COD
mg/l
350 37
60 38
↓ 20%
280 47
50 48
BOD
mg/l
200 39
35 40
↓ 20%
160 49
28 50
Ntot
mg/l
90 41
12 42
↓ 10%
81 51
10 52
Ptot
mg/l
25 43
10 44
↓ 70%
8 53

Resultaat tertiaire
zuivering/1 (afgerond)
? 12 55
< 5 56
275 57
50 58
150 59
30 60
80 61
10 62
< 10 63
< 5 64
? ? 6-7
Actieve koolfiltratie - - ↓
↓
↓
↓
? - -
(selectief) (selectief) (selectief) (selectief)
Microfiltratie - ↓ 70% - - - - - ↓ -
Omgekeerde osmose 65 - - ↓ 90% ↓ 90% ↓ 50-90% ↓ 99% ↓ ↓ -
Chloreren - - - - - - - ↓ -
Resultaat tertiaire
zuivering/2 (afgerond)
? < 5 66
< 2 67
28 68
< 10 69
15 70
< 5 71

Sectorale normen -
riool
- 600 1500 750 v.g.t.g. - - - 6-10
Sectorale normen - 1,5 50 300 50 60
oppervlaktewater
75 - - - 6,5-9
Normen voor lozing van
stedelijk afvalwater
(> 10 000 IE)
- 35 125 25 10-15 1-2 - - -
Basiskwaliteitsnormen -

Bespreking van tabel b.4 (primaire + secundaire (anaërobie/aërobie)+ tertiaire zuivering):
De kwaliteit van het afvalwater, na voornoemde zuivering, voldoet zonder meer aan
de sectorale norm voor lozing op riool.
215
De sectorale norm voor lozing op oppervlaktewater is haalbaar voor de parameters
ZS en COD na tertiaire zuivering d.m.v. coagulatie/flocculatie en filtratie, zelfs
indien de anaërobe zuiveringsstap wordt weggelaten. De overige parameters voldoen
onder deze omstandigheden aan de sectorale norm voor lozing op oppervlaktewater
indien het afvalwater vooraf anaëroob wordt gezuiverd.
De norm voor lozing van stedelijk afvalwater alsook de basiskwaliteitsnorm is enkel
haalbaar voor de parameter ZS na tertiaire zuivering d.m.v. coagulatie/flocculatie en
filtratie. Indien het afvalwater vooraf anaëroob wordt gezuiverd, dan is voor
praktisch alle parameters (uitzondering BOD) de norm voor lozing van stedelijk
afvalwater haalbaar. Voor de parameter Ntot is, indien het afvalwater vooraf
anaëroob wordt gezuiverd, zelfs voldaan aan de basiskwaliteitsnorm.
De basiskwaliteitsnorm voor de parameters COD en BOD wordt pas gehaald indien
verregaande tertiaire zuivering (b.v. actieve koolfiltratie, microfiltratie of
omgekeerde osmose) wordt toegepast.
Conclusie tabellen b.1-b.4:
Primaire zuivering van het afvalwater volstaat niet om te voldoen aan de sectorale
lozingsnormen voor oppervlaktewater.
Door toepassing van anaërobe voorzuivering op het afvalwater zal o.a. de organische
belasting (COD en BOD) sterk gereduceerd worden (80%); hetgeen resulteert in een
lagere belasting van de aërobie.
Nitrificatie/denitrificatie heeft als gevolg dat stikstof in sterke mate uit het afvalwater
verwijderd wordt (+90%). Zo ook kan het P-gehalte in het effluent sterk verminderd
worden (80%) door toepassing van simultane defosfatatie tijdens de aërobie.
Door het effluent (secundair gezuiverd afvalwater) bijkomend te zuiveren (o.a.
coagulatie/flocculatie, filtratie …) zullen de gehalten aan ZS, BOD, COD, stikstof
(N) maar vooral fosfor (P) in het effluent nog sterk verminderd kunnen worden. Is
echter effluent vereist dat volledig voldoet aan de basiskwaliteitsnorm, dan dienen
nog een aantal bijkomende (tertiaire) zuiveringsstappen (o.a. actieve koolfiltratie,
microfiltratie, omgekeerde osmose, …) te worden toegepast.

2. Simulatie 2 77
Zuiveringsscenario voor de behandeling van afvalwater uit een gemiddeld
groenteverwerkend bedrijf (deelsector: aardappelverwerking) met een jaarlijkse capaciteit
van 30 000 ton eindproduct.
Tabel b.5: simulatie van typische zuiveringsefficiënties
ZS
mg/l
COD
mg/l
BOD
mg/l
Ntot
mg/l
216
Ptot
mg/l
Ruw afvalwater 700 10000 3 000 150 200 78
Primaire zuivering 125 6000 1800 115 170
Primaire + secundaire zuivering 40 700 200 90 170
Primaire + secundaire zuivering
met anaërobe voorzuivering
Voorgaande zuivering met
nitrificatie/denitrificatie/defosfatatie
Voorgaande zuivering met
coagulatie/flocculatie
Voorgaande zuivering met
verregaande tertiaire zuivering
12 120 35 90 170
12 120 35 12 79

217
De kwaliteit van het afvalwater, na primaire + secundaire zuivering, voldoet zonder
meer aan de sectorale norm voor lozing op riool. De sectorale norm voor lozing op
oppervlaktewater wordt na primaire + secundaire zuivering zonder probleem gehaald
voor de parameter ZS. Wordt een anaërobe voorzuivering toegepast, dan is ook voor
de parameter COD voldaan aan laatstvernoemde norm. Wordt bovendien een
simultane nitrificatie/denitrificatie toegepast, dan is eveneens voldaan aan deze norm
voor de parameter stikstof. De parameter BOD daarentegen overschrijdt de sectorale
norm voor lozing op oppervlaktewater lichtjes. De parameters BOD en Ptot
overschrijden de norm voor lozing van stedelijk afvalwater en uiteraard ook de
basiskwaliteitsnorm. De norm voor lozing van stedelijk afvalwater wordt echter wel
behaald voor de parameter BOD bij toepassing van anaërobe voorzuivering en / of
simultane nitrificatie/denitrificatie/defosfatatie. Voor het behalen van
laatstvernoemde norm voor de parameter P is eveneens simultane
nitrificatie/denitrificatie/defosfatatie vereist. De basiskwaliteitsnorm wordt eveneens
behaald voor de parameters ZS en Ntot (bij toepassing van simultane
nitrificatie/denitrificatie/defosfatatie).
Indien afvalwater bijkomend gezuiverd wordt via coagulatie/flocculatie + filtratie,
dan is voor de parameters ZS en Ntot voldaan aan de basiskwaliteitsnorm. Indien
deze norm eveneens dient gehaald te worden voor de parameters COD, BOD en Ptot,
dan zijn een aantal bijkomende (tertiaire) zuiveringsstappen (o.a. actieve
koolfiltratie, microfiltratie, omgekeerde osmose, …) vereist.

3. Simulatie 3 82 :
zuiveringsscenario voor de behandeling van afvalwater uit een gemiddeld
groenteverwerkend bedrijf (deelsector: aardappelschillers die rechtstreeks leveren aan de
versmarkt) met een jaarlijkse capaciteit van 3 000 ton eindproduct.
Tabel b.6: simulatie van typische zuiveringsefficiënties
ZS
mg/l
COD
mg/l
BOD
mg/l
Ntot
mg/l
Ruw afvalwater 1100 6000 2500 200 30
Primaire zuivering 200 3600 1500 150 25
Primaire + secundaire zuivering 60 360 150 120 25
Primaire + secundaire zuivering
met anaërobe voorzuivering
Voorgaande zuivering met
nitrificatie/denitrificatie/defosfatatie
Voorgaande zuivering met
coagulatie/flocculatie
Voorgaande zuivering met
verregaande tertiaire zuivering
218
Ptot
mg/l
20 70 30 120 25
20 70 30 15 83
6 55 25 14 3

Bespreking van tabel b.6:
219
De kwaliteit van het afvalwater, na primaire zuivering, voldoet aan de sectorale norm
voor lozing op riool voor de parameter ZS. De normen voor BOD en COD worden
echter nog ruimschoots overschreden.
De sectorale norm voor lozing op oppervlaktewater wordt na primaire zuivering niet
gehaald o.a. voor de parameters ZS, COD, BOD en Ntot. De parameters COD en
BOD overschrijden de norm voor lozing van stedelijk afvalwater en uiteraard ook de
basiskwaliteitsnorm.
De kwaliteit van het afvalwater, na primaire + secundaire zuivering, voldoet zonder
meer aan de sectorale norm voor lozing op riool. De sectorale norm voor lozing op
oppervlaktewater wordt na primaire + secundaire zuivering gehaald voor de
parameter ZS. Wordt een anaërobe voorzuivering toegepast, dan is ook voor de
parameter COD voldaan aan laatstvernoemde norm. Wordt bovendien een simultane
nitrificatie/denitrificatie toegepast, dan is eveneens voldaan aan deze norm voor de
parameter stikstof. De parameter BOD daarentegen overschrijdt de sectorale norm
voor lozing op oppervlaktewater lichtjes. De norm voor lozing van stedelijk
afvalwater wordt behaald voor de parameters COD en BOD bij toepassing van
anaërobe voorzuivering en / of simultane nitrificatie/denitrificatie/defosfatatie. De
basiskwaliteitsnorm wordt eveneens behaald voor de parameters ZS en Ntot (bij
toepassing van simultane nitrificatie/denitrificatie/defosfatatie).
Indien afvalwater bijkomend gezuiverd wordt via coagulatie/flocculatie + filtratie,
dan is voor de parameters ZS en Ntot voldaan aan de basiskwaliteitsnorm. Indien
deze norm eveneens dient gehaald te worden voor de parameters COD, BOD en Ptot,
dan zijn een aantal bijkomende (tertiaire) zuiveringsstappen (o.a. actieve
koolfiltratie, microfiltratie, omgekeerde osmose, …) vereist.

BIJLAGE 6: HOEVEELHEID EN KWALITEIT VAN WATER
VEREIST IN DE VERSCHILLENDE PROCESSEN
VAN DE GROENTE- EN FRUITVERWERKENDE
NIJVERHEID
In deze bijlage wordt een schatting gemaakt van de waterbehoefte (m³/ton eindproduct) in de
verschillende processtappen voor een gemiddeld bedrijf uit de deelsectoren 'diepvries',
'conserven', 'verwerking van aardappelen' en 'schillen van aardappelen'.
Een eerste inschatting van het waterverbruik houdt geen rekening met de toepassing van
waterbesparende maatregelen (scenario 1).
Bij de scenario's 2 en 3 wordt het gebruik van alternatieve waterbronnen (d.i. regenwater,
oppervlaktewater, water uit andere processen of effluent van de afvalwaterzuivering) wel in
rekening gebracht. Hierbij is uitgegaan van de informatie zoals terug te vinden in de
tabel b.7. Rekening houdend met deze informatie worden in de tabellen b.8-b.11 twee
bijkomende berekeningen uitgevoerd inzake de inschatting van het verbruik van
hoogkwalitatief water (d.i. boorputwater, leiding- of stadswater, of recuperatiewater van
drinkwaterkwaliteit):
- bij toepassing van beperkte waterbesparende maatregelen (scenario 2);
- bij toepassing van verregaande waterbesparende maatregelen (scenario 3).

Tabel b7: Bruikbaarheid van alternatieve waterbronnen voor de verschillende processen in de groente- en fruitverwerkende nijverheid
diepvries conserven sappen verwerken aardappelen schillen aardappelen
ontzanden/voorwassen/ontstenen J J J J J
stoomschillen N N 0 N N
bewaren 0 0 0 J 0
conditioneren 0 0 0 J 0
versnijden 0 0 0 J J
wassen J J 0 J J
blancheren N N N N 0
koelen N N N N 0
invriezen N 0 0 N 0
opgiet conserven 0 N 0 0 0
afvullen (past./steril) 0 0 N 0 0
koelen 0 J (*) J 0 0
poetsen J (*) J (*) J (*) J (*) J (*)
stoomketel N N N N N
verdampingscondensors J 0 J J 0
Alternatieve waterbronnen: regenwater, oppervlaktewater, water uit andere processen, effluent van de afvalwaterzuivering
J: alternatieve waterbronnen bruikbaar
J (*): alternatieve waterbronnen voor een gedeelte van de activiteit mogelijk
N: alternatieve waterbronnen niet bruikbaar
0: processtap niet van toepassing in de deelsector

Tabel b.8: Watergebruik (m³/ton eindproduct) in de diepvriesgroentesector, voor 4 verschillende productgroepen (schattingen) (****)

Tabel b.8: Watergebruik (m³/ton eindproduct) in de diepvriesgroentesector, voor 4 verschillende productgroepen (schattingen) (****)

Tabel b.9: Waterverbruik (m³/ton eindproduct) in de verschillende processen van de conservenindustrie (schattingen) (****)

Tabel b.10: Waterverbruik (m³/ton eindproduct) in de verschillende processen van de aarappelverwerkende sector (schattingen) (****)

Tabel b.11: Waterverbruik (m³/ton eindproduct) in de verschillende processen van de aarappelschilsector (schattingen) (****)

BIJLAGE 7: BEREKENING VAN DE HUIDIGE AFVALWATER-
VERVUILING EN DE AFVALWATERVERVUILING NA
TOEPASSING VAN BBT
In deze bijlage wordt een schatting gemaakt van de afvalwatervervuiling die veroorzaakt
wordt door de groente- en fruitverwerkende nijverheid vóór en na toepassing van BBT met
betrekking tot afvalwaterzuivering (zie tabellen b.12-b.15). Hierbij wordt telkens uitgegaan
van volgende gegevens 86 :
- jaarlijkse hoeveelheid eindproduct;
- het aantal bedrijven per deelsector ('diepvries', 'conserven', 'aardappelverwerking' en
'aardappelschillers';
- jaarlijks lozingsdebiet afvalwater;
- samenstelling van het ruw afvalwater en het effluent bij toepassing van verschillende
zuiveringsscenario's (zie tabellen 5.1-5.3, hoofdstuk 5).
Vertrekkende van de samenstelling van het afvalwater van vier hypothetische 'gemiddelde'
bedrijven wordt een schatting gemaakt van de huidige totale afvalwatervervuiling door de
groente- en fruitverwerkende nijverheid (exclusief de sappensector) in Vlaanderen. De vier
hypothetische bedrijven zijn:
1. Een diepvriesbedrijf met een ruw afvalwater bestaande uit 700 mg/l zwevende stoffen,
5 000 mg/l COD, 3 000 mg/l BOD, 150 mg/l Ntot en 30 mg/l Ptot.
2. Een conservenbedrijf met een ruw afvalwater bestaande uit 700 mg/l zwevende
stoffen, 5 000 mg/l COD, 3 000 mg/l BOD, 150 mg/l Ntot en 30 mg/l Ptot.
3. Een aardappelverwerkend bedrijf met een ruw afvalwater bestaande uit 700 mg/l
zwevende stoffen, 10 000 mg/l COD, 3 000 mg/l BOD, 150 mg/l Ntot en 200 mg/l
Ptot.
4. Een aardappelschilbedrijf met een ruw afvalwater bestaande uit 1 100 mg/l zwevende
stoffen, 6 000 mg/l COD, 2 500 mg/l BOD, 200 mg/l Ntot en 30 mg/l Ptot.
Als huidige situatie (= referentiesituatie) wordt verondersteld dat de diepvries-, conserven- en
aardappelverwerkende bedrijven hun ruw afvalwater zuiveren tot de norm lozing op riool en
dat de aardappelschilbedrijven hun ruw afvalwater enkel primair zuiveren; telkens in
combinatie met beperkte waterbesparende maatregelen.
Vervolgens wordt een schatting gemaakt van de totale afvalwatervervuiling door de groenteen
fruitverwerkende nijverheid (exclusief de sappensector) in Vlaanderen, bij toepassing van
BBT met betrekking tot afvalwaterzuivering. Onder BBT met betrekking tot
afvalwaterzuivering wordt verstaan:
- voor aardappelschilbedrijven (jaarlijkse capaciteit van 3 000 ton eindproduct):
primaire zuivering van het afvalwater, gevolgd door aërobe zuivering;
86
Bronnen: Preventie- en milieuzorg in de groenteverwerkende industrie, sectoriële studie (1996) en
handleiding (1997)
Preventie- en milieuzorg in het aardappelschilbedrijf, sectorstudie (1997) en milieuhandboek
(1997)
Bedrijfsbezoeken
Eigen berekeningen

- voor grote bedrijven (jaarlijkse capaciteit van 30 000 ton eindproduct) die lozen op
niet gevoelig oppervlaktewater:
primaire zuivering van het afvalwater, gevolgd door anaërobe en aërobe
zuivering, inclusief nitrificatie / denitrificatie / defosfatatie (cf. sectorale
lozingsnorm op oppervlaktewater);
- voor grote bedrijven (jaarlijkse capaciteit van 30 000 ton eindproduct) die lozen op
gevoelig oppervlaktewater:
primaire zuivering van het afvalwater, gevolgd door anaërobe en aërobe
zuivering, inclusief nitrificatie / denitrificatie / defosfatatie, en bovendien
gevolgd door flocculatie / coagulatie / filtratie (cf. sectorale lozingsnorm
stedelijk afvalwater).
In een volgende stap wordt de procentuele afname van 'ZS', 'COD', 'BOD', 'Ntot' en 'Ptot' naar
het milieu berekend voor elk van de deelsectoren bij toepassing van (al dan niet) verregaande
afvalwaterzuiveringstechnieken (zie tabellen b.12-b.15).
Tenslotte wordt in de tabellen b.16 en b.17 berekend, welk de verminderde input naar het
milieu is van 'ZS', 'COD', 'BOD', 'Ntot' en 'Ptot' voor de ganse groente- en fruitverwerkende
nijverheid (exclusief sappensector) bij toepassing van BBT. Hierbij wordt een onderscheid
gemaakt of de grote bedrijven (jaarlijkse capaciteit van 30 000 ton eindproduct) lozen op al
dan niet gevoelig oppervlaktewater.

Tabel b. 12: Vermindering van input naar het milieu van de parameters ‘zwevende stoffen’,
‘COD’, ‘BOD’, ‘Ntot’ en ‘Ptot’ door de diepvriesgroentesector

Tabel b.13: Vermindering van input naar het milieu van de parameters 'zwevende stoffen',
'COD', 'BOD', 'Ntot' en 'Ptot' door de groenteconservensector

Tabel b.14 : Vermindering van de input naar het milieu van de parameters 'zwevende stoffen',
'COD', 'BOD', 'Ntot' en 'Ptot' door de aardappelverwerkende sector

Tabel b.15: Vermindering van input naar het milieu van de parameters 'zwevende stoffen',
'COD', 'BOD' , 'Ntot' en 'Ptot' door de aardappelschilsector die rechtstreeks levert aan de
versmarkt

Tabel b. 16: verminderde input van ZS, COD, BOD, Ntot en Ptot naar het milieu door de
groente- en fruitverwerkende nijverheid bij toepassing van BBT
(% ten opzichte van de respectievelijke referetiesituatie

Tabel b. 17: verminderde input van ZS, COD, BOD, Ntot en Ptot naar het milieu door de
groente- en fruitverwerkende nijverheid bij toepassing van BBT
(% ten opzichte van de respectievelijke referetiesituatie

BIJLAGE 8: KOSTPRIJSBEREKENING VOOR DE ZUIVERING
VAN AFVALWATER
In deze bijlage wordt een schatting gemaakt van de jaarlijkse totale kosten van
afvalwaterzuivering voor vier deelsectoren van de groente- en fruitverwerkende nijverheid, nl.
diepvries-, conserven-, aardappelverwerkende en aardappelschilsector. Hierbij wordt telkens
uitgegaan van volgende gegevens 87 :
- jaarlijkse hoeveelheid eindproduct;
- jaarlijks lozingsdebiet afvalwater;
- samenstelling van het ruw afvalwater en het effluent bij toepassing van verschillende
zuiveringsscenario's (zie tabellen 5.1-5.3, hoofdstuk 5);
- totale jaarlijkse kosten voor het zuiveren van 1 m³ afvalwater (zie tabellen b.18-20).
Voor de berekening van de jaarlijkse totale kosten van afvalwaterzuivering dienen volgende
kosten in rekening gebracht te worden:
- kosten inzake afvalwaterheffing (zie formule afvalwaterheffing);
- zuiveringskosten van de te lozen hoeveelheid afvalwater.
De heffing op het afvalwater wordt berekend volgens de 'uitgebreide' methode (berekening
van de vuilvracht op basis van meet- en bemonsteringsresultaten) 88 .
Formule afvalwaterheffing: H = N x T
met N = N1 + N2 + N3 + Nk
N1= Qd/180 x [a+(0,35xZS/500) + (0,45x(2xBZV+CZV))/1350] x (0,40 + 0,60xd)
N2 = Qjx[40xHg + 10x(Ag+Cd) + 5x(Zn+Cu) + 2xNi +1x(Pb+As+Cr)]/1000
N3 = Qj x (N + P)/10000
Nk = a(kx0,0004)
H: bijdrage heffing
N: vuilvracht uitgedrukt in vervuilingseenheden
T: tarief 89
N1: zuurbindende en zwevende stoffen
N2: zware metalen
N3: nutriënten
Nk: koelwater
87
Bronnen: Preventie- en milieuzorg in de groenteverwerkende industrie, sectoriële studie (1996) en
handleiding (1997)
Preventie- en milieuzorg in het aardappelschilbedrijf, sectorstudie (1997) en milieuhandboek
(1997)
Bedrijfsbezoeken
Eigen berekeningen
88
Bron: website VMM http://www.vmm.be/ah/algemeen/grootverbruik.html
89
tarief voor 1999 bedraagt 990 BEF per vervuilingseenheid

In tabel b.18 wordt een schatting gemaakt van de jaarlijkse 90 investerings- en werkingskost
voor de zuivering van 1 m³ afvalwater afkomstig van een 'gemiddeld bedrijf' uit de groenteen
fruitverwerkende nijverheid (deelsectoren diepvries, conserven en sappen). Een
gelijkaardige schatting wordt gemaakt in tabel b.19 voor de zuivering van 1 m³ afvalwater
afkomstig van een 'gemiddeld aardappelverwerkend bedrijf'. Telkens wordt de toepassing van
de onderstaande zuiveringstechnieken in beschouwing genomen.
- primaire +secundaire zuivering (norm lozing op riool);
- primaire zuivering + anaërobe voorzuivering + aërobe zuivering met inbegrip
van nitrificatie / denitrificatie / defosfatatie (norm lozing op oppervlaktewater);
- primaire zuivering + anaërobe voorzuivering + aërobe zuivering met inbegrip
van nitrificatie / denitrificatie / defosfatatie + coagulatie / flocculatie / filtratie
(norm lozing van stedelijk afvalwater);
- primaire +secundaire + verregaande tertiaire zuivering (basiskwaliteitsnorm).
Een gelijkaardige schatting van de jaarlijkse 91 investerings- en werkingskost voor de
zuivering van 1 m³ afvalwater afkomstig van een 'gemiddeld bedrijf' uit de
aardappelschilsector dat rechtstreeks levert aan de versmarkt is terug te vinden in tabel b.20
bij toepassing van volgende zuiveringstechnieken:
- primaire zuivering;
- primaire +secundaire zuivering (norm lozing op riool);
- primaire zuivering + anaërobe voorzuivering + aërobe zuivering met inbegrip
van nitrificatie / denitrificatie / defosfatatie (norm lozing op oppervlaktewater);
- primaire zuivering + anaërobe voorzuivering + aërobe zuivering met inbegrip
van nitrificatie / denitrificatie / defosfatatie + coagulatie / flocculatie / filtratie
(norm lozing van stedelijk afvalwater).
In de tabellen b.21 tot b.24 zijn de kosten inclusief de afvalwaterlozingsheffingen berekend.
90 afschrijvingstermijn 15 jaren
91 afschrijvingstermijn 15 jaren

Tabel b.18: Kosten afvalwaterzuivering voor bedrijven met een capaciteit
van 30 000 ton eindproduct per jaar
[deelsectoren diepvries, conserven en sappen]

Tabel b.19: Kosten afvalwaterzuivering voor bedrijven met een capaciteit
van 30 000 ton eindproduct per jaar
[deelsector aardappelverwerking]

Tabel b.20: Kosten afvalwaterzuivering voor bedrijven met een capaciteit van 3 000 ton
eindproduct per jaar [deelsector aardappelschilbedrijven die rechtstreeks leveren aan de
versmarkt]

Tabel b. 21: Jaarlijkse totale kosten van afvalwaterzuivering in de diepvriesgroentesector

Tabel b. 22: Jaarlijkse totale kosten van afvalwaterzuivering in de groenteconservensector

Tabel b. 23: Jaarlijkse totale kosten van afvalwaterzuivering
in de aardappelverwerkende sector

Tabel b. 24: Jaarlijkse totale kosten van afvalwaterzuivering in de aardappelschilsector

BIJLAGE 9: WATERBALANSSCHEMA'S
Aan de hand van een aantal schema's (waterbalansschema's) wordt telkens voor een
gemiddeld bedrijf uit de deelsectoren 'diepvries', 'conserven', 'aardappelverwerking' en
'aardappelschillers' een inschatting gemaakt van de input 92 en output van water in de
productieprocessen. De productieprocessen worden hierbij beschouwd als een zwarte doos.
Voor de eenvoud wordt het hergebruik van water binnen de productieprocessen toch
beschouwd als extern hergebruikt water. Gebruikt proceswater dat hergebruikt wordt, wordt
in mindering gebracht van het te zuiveren afvalwater. Het te hergebruiken water wordt
voorafgaandelijk gezuiverd (al dan niet verregaand). Voor de duidelijkheid wordt de
zuivering van het te hergebruiken water beschouwd als een afzonderlijk proces, ten opzichte
van de eindzuivering van het afvalwater. Er wordt bovendien vanuit gegaan dat alle water dat
wordt hergebruikt in het productieproces wordt gechloreerd.
92 jaarlijks verbruik van hoogkwalitatief water (zie tabellen b.8-b.11, bijlage 6)

DIEPVRIESSECTOR
Toepassing maatregelen van goede bedrijfspraktijk inzake watergebruik en -hergebruik

DIEPVRIESSECTOR
Toepassing BBT inzake watergebruik en -hergebruik

CONSERVENSECTOR
Toepassing maatregelen van goede bedrijfspraktijk inzake watergebruik en -hergebruik

CONSERVENSECTOR
Toepassing BBT inzake watergebruik en –hergebruik

AARDAPPELVERWERKENDE SECTOR
Toepassing maatregelen van goede bedrijfspraktijk inzake watergebruik en -hergebruik

AARDAPPELVERWERKENDE SECTOR
Toepassing BBT inzake watergebruik en -hergebruik

AARDAPPELSCHILSECTOR
Toepassing maatregelen van goede bedrijfspraktijk inzake watergebruik en -hergebruik

AARDAPPELSCHILSECTOR
Toepassing BBT inzake watergebruik en -hergebruik

BIJLAGE 10: SCHATTING VAN HET AFVALWATERLOZINGS-
DEBIET VOOR EN NA TOEPASSING VAN BBT
Uitgaande van de waterbalansschema's (zie bijlage 9) en de verbruikscijfers van
hoogkwalitatief water (bijlage 6), wordt een inschatting gemaakt van het
afvalwaterlozingsdebiet voor een gemiddeld bedrijf uit de deelsectoren 'diepvries',
'conserven', 'aardappelverwerking' en 'aardappelschillers'. Deze inschatting wordt gemaakt in
drie situaties:
- bij toepassing van goede bedrijfspraktijken inzake watergebruik en -hergebruik;
- in de huidige situatie;
- bij toepassing van BBT inzake watergebruik en -hergebruik.
Een overzicht is terug te vinden in de tabellen b.25-b.28.

Bron: waterbalansen (bijlage 9)
Tabel b. 25: Schatting van het afvalwaterlozingsdebiet van de diepvriesgroentesector

Bron: waterbalansen (bijlage 9)
Tabel b. 26: Schatting van het afvalwaterlozingsdebiet van de groenteconservensector

Tabel b. 27: Schatting van het verbruik van hoogkwalitatief water en het afvalwaterlozingsdebiet van de aardappelverwerkende sector
Bron: waterbalansen (bijlage 9)

Tabel b. 28: Schatting van het verbruik van hoogkwalitatief water en het afvalwaterlozingsdebiet van de aardappelschilsector
Bron: waterbalansen (bijlage 9)

BIJLAGE 11: HET MIOW + -MODEL
11.1 Inleiding
Het MIOW + -model werd in 1995 door het Instituut voor Milieuvraagstukken (IvM) van de
Vrije Universiteit van Amsterdam uitgewerkt in opdracht van de Nederlandse Provincies en
het RIZA 93 . Het bouwt verder op het MIOW-model dat in 1986 ontwikkeld werd door het
IvM.
Het MIOW + -model is een hulpmiddel dat het BBT-kenniscentrum gebruikt voor de evaluatie
van bedrijfseconomische effecten van milieumaatregelen. Het maakt het mogelijk om op
individueel bedrijfsniveau de bedrijfseconomische gevolgen van een pakket milieuinvesteringen
in beeld te brengen en daarover een objectief oordeel te geven. Deze informatie
kan gebruikt worden om de vraag te beantwoorden of het pakket milieumaatregelen dat
voorgesteld wordt, van een bedrijf verlangd kan worden. Om te oordelen of een bepaalde
investering haalbaar is voor een sector, wordt getracht een ‘gemiddelde onderneming’ voor de
bestudeerde sector te bepalen.
11.2 Opzet van het MIOW + -model
In de MIOW + -methode wordt de huidige en toekomstige bedrijfseconomische situatie van de
onderneming bestudeerd met en zonder extra milieu-investeringen. MIOW + geeft op die wijze
een oordeel over de gevolgen van milieukosten voor de bedrijfscontinuïteit. Karakterisering
van de economische situatie gebeurt aan de hand van een aantal bedrijfsinterne en -externe
kengetallen. Na weging resulteren die in een score voor het Weerstandsvermogen (W) en de
Marktsituatie (M). Kern van de methode is dat aan de hand van de waarden van W en M
bepaald kan worden in hoeverre de extra milieukosten voor eigen rekening genomen kunnen
worden en in welke mate doorrekening naar de afnemers kan plaatsvinden.
93 RIZA: Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling

Weerstandsvermogen
W1
Bruto Milieukosten
Kb
Marktsituatie
M
W1: weerstandsvermogen van de onderneming voor het invoeren van de milieu-investeringen;
W2: weerstandsvermogen van de onderneming na het invoeren van de milieu-investeringen;
Kb: bruto milieukosten, de milieukosten zonder doorrekening naar de afnemer;
Kn: netto milieukosten, de milieukosten na doorrekening naar de afnemer;
M: marktsituatie;
IO: Internationale Omgeving.
Bron: van der Woerd e.a., 1996.
Netto Milieukosten
Figuur b.1 Opzet van het MIOW + -model
Figuur b.1 geeft de algemene opzet van het model weer. MIOW + begint met het bepalen van
het weerstandsvermogen van het bedrijf zonder dat er sprake is van extra milieuinvesteringen
(W1). W1 is een gewogen gemiddelde van een aantal interne kengetallen. Door
de score van W1 te vergelijken met vooraf ingevoerde normen of kritische grenzen, is te
bepalen of dit Weerstandsvermogen zich in een veilige, onzekere of onveilige situatie bevindt.
MIOW + bepaalt vervolgens de score voor de Marktsituatie (M). M is een gewogen
gemiddelde van een aantal externe kengetallen. De M-score bepaalt welk percentage van de
milieukosten aan de consumenten kan worden doorgerekend zonder het risico te lopen dat de
omzet zal dalen (0 %, 25 % of 50 % van de milieukosten). Alvorens het definitieve
doorrekeningspercentage vast te leggen wordt nog rekening gehouden met de Internationale
Omgeving (IO). Een sterke internationale concurrentie beperkt de mogelijkheid om extra
kosten door te rekenen aan de consument.
Aan de hand van het doorrekeningspercentage worden de bruto milieukosten (Kb, de totale
jaarlijkse kosten) vertaald in netto milieukosten (Kn, de jaarlijkse kosten verminderd met het
deel dat doorgerekend kan worden aan de afnemers).
Kn
Internat. Omgeving
IO
Weerstandsvermogen
W2

Indien de opbrengsten van de milieu-investeringen opwegen tegen de kosten ervan, stelt het
probleem van de doorrekening zich uiteraard niet. Het risico van een omzetdaling is er niet
meer vermits de doorrekening van deze (netto) opbrengsten enkel een prijsverlaging met zich
mee kan brengen. Indien er sprake is van opbrengsten in plaats van kosten, worden de bruto
milieuopbrengsten (Ob) gewoon in rekening gebracht zonder dat doorrekening plaatsvindt.
Nadat de milieukosten en opbrengsten (al dan niet na doorrekening) bepaald zijn, berekent
MIOW + opnieuw het weerstandsvermogen van het bedrijf (W2), waarbij rekening wordt
gehouden met de te verwachten extra milieukosten (Kn) of opbrengsten. Ook voor W2 wordt
aangegeven of het bedrijf zich in een veilige, onzekere of onveilige situatie bevindt.
Tenslotte wordt de score van het Weerstandsvermogen inclusief milieumaatregelen (W2)
vergeleken met de score van het Weerstandsvermogen exclusief milieumaatregelen (W1). Op
deze wijze wordt inzicht verkregen in de invloed van milieumaatregelen op de
bedrijfscontinuïteit.
a Het weerstandsvermogen
Het Weerstandsvermogen (W1 en W2) van de bestudeerde onderneming kan opgedeeld
worden in een weerstandsvermogen op korte termijn (liquiditeit) en een weerstandsvermogen
op lange termijn (overige kengetallen). Daarbij worden de volgende kengetallen gebruikt:
Weerstandsvermogen op korte termijn
• quick ratio (liquiditeit in enge zin);
• current ratio (liquiditeit in ruime zin).
Weerstandsvermogen op lange termijn
• solvabiliteit (eigen vermogen / totaal vermogen);
• rentedekking (bedrijfsresultaat / financiële baten en lasten);
• rendabiliteit van het totaal vermogen (RTV; bedrijfsresultaat / totaal vermogen);
• winstmarge (bedrijfsresultaat / netto omzet);
• omloopsnelheid activa (netto omzet / totale activa);
• kapitaalintensiteit (materiële vaste activa / netto omzet).
De weerstandsvermogens op korte en op lange termijn worden door MIOW + naast elkaar
vermeld. Bij de bepaling van de totaalscore voor W-korte termijn is de invloed van de quick
ratio (67 %) dubbel zo groot als die van de current ratio (33 %). De score van W-lange
termijn wordt bepaald door de solvabiliteit (11 %), rentedekking (6 %), RTV (33 %),
winstmarge (17 %), omloopsnelheid activa (22 %) en kapitaalintensiteit (11 %).
b De marktsituatie
De Marktsituatie (M) van de bestudeerde onderneming kan opgedeeld worden in
‘concurrentiescore’ en ‘marktpositie’. Om deze te bepalen worden de volgende kengetallen
gebruikt:

Concurrentiescore (cf. bronnen van concurrentie, hoofdstuk 2)
- machtspositie leveranciers (aantal leveranciers, alternatieve leveranciers,
omschakelingskosten);
- machtspositie afnemers (aantal afnemers, omzetpercentage bij de vier grootste afnemers);
- potentiële concurrentie (aantal substituutproducten, omschakelingskosten naar
substituutproducten);
- dreiging nieuwe toetreders (toetreders afgelopen vijf jaren, toetreders komende vijf jaren,
problemen door nieuwe toetreders);
- marktaandeel vier grootste aanbieders (omzetpercentage bij vier grootste aanbieders).
Marktpositie (cf. evolutie van de bedrijfstak, hoofdstuk 2)
- omzetverandering eigen bedrijf voor de afgelopen vier en de komende vijf jaren (in
procenten per jaar);
- verandering marktaandeel eigen bedrijf voor de afgelopen vier en de komende vijf jaren
(in procenten per jaar).
Het rekenkundig gemiddelde van de scores op het gebied van de machtspositie leveranciers,
machtspositie afnemers, potentiële concurrentie, dreiging van nieuwe toetreders en
marktaandeel vier grootste aanbieders bepaalt de concurrentiescore. De score voor de
marktpositie wordt bepaald door het rekenkundig gemiddelde te nemen voor de score met
betrekking tot de omzetverandering en de verandering van het marktaandeel voor de
afgelopen vier en de komende vijf jaren. De marktsituatie wordt bepaald door het
rekenkundig gemiddelde te nemen van de concurrentiescore en de marktpositie.
c De internationale omgeving
De score met betrekking tot de Internationale Omgeving (IO) wordt bepaald door de omvang
van de omzet die het bedrijf haalt in het buitenland en door het relatief belang van de
milieueisen in deze afzetlanden. Indien een zeer groot deel van de omzet
(bijvoorbeeld > 80 %) gerealiseerd wordt in een ander land waar minder strenge milieueisen
zijn, spreekt het voor zich dat de mogelijkheid om extra milieukosten door te rekenen aan de
(buitenlandse) afnemers, zonder dat een omzetdaling optreedt, erg beperkt zal zijn.
De bepaling van de toestand van de internationale omgeving gebeurt niet door middel van een
score 94 maar wordt vastgelegd op basis van een aantal algemene vragen met betrekking tot de
export en de kenmerken van de landen naar waar geëxporteerd wordt.
94
Het enige element waar een score aan toegekend wordt, is het percentage van de omzet dat behaald wordt in
landen met minder strenge milieueisen.

11.3 De scores voor het Weerstandsvermogen en de Marktsituatie
Zowel bij de individuele kengetallen als bij het Weerstandsvermogen en de Marktsituatie
werkt MIOW + met scores: getallen worden, aan de hand van vooraf bepaalde kritische
grenzen, omgezet in scores tussen 1 en 5. Een score van 1 betekent dat de waarde van het
kengetal te omschrijven is als "zeer slecht", een score van 2 "slecht", score 3 "redelijk", score
4 "goed" en score 5 "zeer goed".
Het Weerstandsvermogen wordt bepaald door het gewogen gemiddelde te nemen van de
afzonderlijke kengetallen. Op basis van de eindscore van het Weerstandsvermogen wordt
bepaald of de onderneming zich in een onveilige, onzekere of veilige situatie bevindt. De
eerste kolom van tabel b.29 geeft de waarden van het Weerstandsvermogen en de scores die
daaraan gekoppeld worden.
De eindscore van de Marktsituatie wordt bepaald door het rekenkundig gemiddelde te nemen
van de scores van de markt- en de concurrentiekenmerken. Op basis van deze eindscore
wordt dan het doorrekeningspercentage van de milieukosten bepaald. De tweede kolom van
tabel b.29 geeft de omschrijving van de in MIOW + opgenomen scores met de bijhorende
kritische grenzen.
Tabel b.29: scores voor de kengetallen van het Weerstandsvermogen (W)
en de Marktsituatie (M)
Weerstandsvermogen (W1 en W2) Marktsituatie (M) en doorrekening 95
score < 1,5
onveilig
score 1,5 - 2,5
onzeker
score > 2,5
veilig
Bron: van der Woerd e.a., 1996.
Score < 2,5
0% van de milieukosten doorrekenen
Score 2,5 - 3,5
25% van de milieukosten doorrekenen
Score > 3,5
50% van de milieukosten doorrekenen
95 Alvorens dit doorrekeningspercentage toe te passen wordt eerst nog gekeken naar de Internationale
Omgeving.

BIJLAGE 12: DE JAARREKENINGEN VAN DE GEMIDDELDE
BEDRIJVEN UIT DE GROENTE- EN
FRUITVERWERKENDE NIJVERHEID
In de tabellen b.30-b.33 wordt een overzicht gegeven van de jaarrekening van de gemiddelde
bedrijven uit de deelsectoren diepvries, conserven, aardappelverwerking en aardappelschillers
die rechtstreeks leveren aan de versmarkt. Deze gegevens werden in rekening gebracht bij de
bepaling van de socio-economische doorlichting (zie hoofdstuk 2) en de economische
haalbaarheid van een aantal scenario's (zie hoofdstukken 5 en 7).
Tabel b.30: jaarrekening van de gemiddelde onderneming
uit de diepvriessector (in kBEF)
1995 1996
ACTIVA 862.168 945.232
VASTE ACTIVA 236.402 264.358
I. Oprichtingskosten 53 34
II. Immateriële Vaste Activa 0 13
III. Materiële Vaste Activa 191.311 221.043
IV. Financiële Vaste Activa 45.038 43.268
VLOTTENDE ACTIVA 625.766 680.874
V. Vorderingen >1j
VI. Voorraden 248.644 280.181
VII. Vorderingen 1j 98.669 97.172
IX. Schulden

Tabel b.31: jaarrekening van de gemiddelde onderneming
uit de conservenindustrie (in kBEF)
1995 1996
ACTIVA 980.541 1.023.320
VASTE ACTIVA 239.614 234.763
I. Oprichtingskosten 0 0
II. Immateriële Vaste Activa 99 72
III. Materiële Vaste Activa 95.164 87.019
IV. Financiële Vaste Activa 144.351 147.672
VLOTTENDE ACTIVA 740.927 788.557
V. Vorderingen >1j 3.993 2.953
VI. Voorraden 408.165 465.629
VII. Vorderingen 1j 173.925 171.817
IX. Schulden

Tabel b.32: jaarrekening van de gemiddelde onderneming
uit de aardappelverwerkende nijverheid (in kBEF)
1995 1996
ACTIVA 659.484 681.081
VASTE ACTIVA 356.901 356.649
I. Oprichtingskosten 54 36
II. Immateriële Vaste Activa 30.980 0
III. Materiële Vaste Activa 261.598 266.371
IV. Financiële Vaste Activa 64.269 90.242
VLOTTENDE ACTIVA 302.583 324.432
V. Vorderingen >1j 1.816 1.948
VI. Voorraden 79.769 72.985
VII. Vorderingen 1j 125.749 97.964
IX. Schulden

Tabel b.33: jaarrekening van de gemiddelde aardappelschiller
(in kBEF)
1995
ACTIVA 19.778
VASTE ACTIVA 14.161
I. Oprichtingskosten 0
II. Immateriële Vaste Activa 1.080
III. Materiële Vaste Activa 10.484
IV. Financiële Vaste Activa 2.597
VLOTTENDE ACTIVA 5.617
V. Vorderingen >1j 0
VI. Voorraden 939
VII. Vorderingen 1j 6.123
IX. Schulden

BIJLAGE 13: TECHNIEKBLADEN

Proces: Afvalwaterzuivering
Zuiveringsgroep: Primaire zuivering
Zuiveringsstap: Zeef
TECHNIEKBLAD 1
ROOSTER
Doel:
Verwijderen van grove delen en zwevende stoffen uit het ruw afvalwater.
Principe:
Een rooster is opgebouwd uit een reeks parallelle staven of lamellen (met een
spleetopening tot 50 mm) en heeft als doel zeer grove delen (b.v. takken, …) uit het
ruw afvalwater te verwijderen. Water en kleinere delen migreren doorheen het
rooster; het roostergoed (grove delen) dient regelmatig verwijderd te worden (b.v. met
behulp van een hark (manueel), schraper (automatisch), …).
Milieuvoordeel:
Door ruw afvalwater te ontdoen van zijn grove delen, wordt voorkomen dat
onderdelen van de afvalwaterzuiveringsinstallatie (b.v. pompen, leidingen, …)
beschadigd worden.
Financiële aspecten 1 :
De investeringskost voor een manueel rooster met debieten tussen de 10-100 m³/u kan
worden geschat tussen de 70 000-120 000 BEF. De werkingskost van een manueel
rooster is verwaarloosbaar (

Proces: Afvalwaterzuivering
Zuiveringsgroep: Primaire zuivering
Zuiveringsstap: Zeef
TECHNIEKBLAD 2
ZEEFBOCHT
Doel:
Verwijderen van grove delen en zwevende stoffen uit het ruw afvalwater.
Principe:
Ruw afvalwater wordt over een zeef geleid, die opgesteld staat onder een bepaalde
hoek. De grove delen (>0,5 mm) blijven achter op het zeefoppervlak, dat regelmatig
gereinigd dient te worden (b.v. met behulp van een hark (manueel), schraper
(automatisch), …). Water en fijne deeltjes migreren vertikaal doorheen de zeef.
Figuur 2 :
Milieuvoordeel:
Door ruw afvalwater te ontdoen van zijn grove delen, wordt voorkomen dat
onderdelen van de afvalwaterzuiveringsinstallatie (b.v. pompen, leidingen, …)
beschadigd worden.
Financiële aspecten 3 :
Investeringskost: 500 000 BEF
Totale jaarlijkse kost: 240 000 BEF/jr
Totale kost per m³: 2 BEF/m³
2 Bron: Van Deventer, W.T. (1994)
3 Mondelinge mededeling door M. Gysen (Vito) (dd.26/10/98)

Proces: Afvalwaterzuivering
Zuiveringsgroep: Primaire zuivering
Zuiveringsstap: Zeef
TECHNIEKBLAD 3
TROMMELZEEF
Doel:
Verwijderen van grove delen en zwevende stoffen uit het ruw afvalwater.
Principe:
Een trommelzeef bestaat uit een roterende geperforeerde cilinder waardoor ruw
afvalwater horizontaal stroomt. Afvalwater en kleine deeltjes migreren vertikaal
doorheen de zeef (gedeelte van de cilinder dat zich onderaan bevindt); grove delen
kleven tegen de binnenzijde van de cilinder en worden meegevoerd met het roterend
systeem. Boven aan het systeem bevinden zich sproeikoppen, die als functie hebben
het losmaken van de grove delen. Deze fractie valt in een vergaarbak en wordt
vervolgens via een vijzelsysteem afgevoerd.
Figuur 4 :
4 Bron: Hogere Cursus Afvalwaterzuivering KVIV (1999)

Milieuvoordeel:
Door ruw afvalwater te ontdoen van zijn grove delen, wordt voorkomen dat
onderdelen van de afvalwaterzuiveringsinstallatie (b.v. pompen, leidingen, …)
beschadigd worden.
Financiële aspecten 5 :
De investeringskost voor een roterende trommelzeef (diameter zeefopeningen
0,5 mm) met een debiet van 20-25 m³/h kan worden geschat op 700 000-900 000
BEF. De werkingskost wordt geschat op ongeveer 0,5 BEF/m³.
5 Bron: De heer de Vreugd (TNO-RT) uit BBT voor de wasserijen (199x)

Proces: Afvalwaterzuivering
Zuiveringsgroep: Primaire zuivering
Zuiveringsstap: Sedimentatie
TECHNIEKBLAD 4
ZANDVANG (b.v. hydrocycloon)
Doel:
Verwijderen van bezinkbare delen (meer bepaald zanddeeltjes met een diameter
groter dan 0,2 mm) uit het ruw afvalwater.
Principe:
Bij de hydrocycloon gebeurt afscheiding van vaste deeltjes uit de vloeistofstroom
onder invloed van de centrifugaalkracht. Deze kracht is het gevolg van een
wervelstroming, veroorzaakt door de tangentiële invoer van de voedingsstroom in een
cilindrisch-conisch gevormd lichaam.
Afvalwater wordt dus tangentieel boven aan de zandvanger ingebracht waardoor de
watermassa een draaiende beweging maakt. Eventueel worden peddels ingebouwd in
het systeem om circulatie van het water te onderhouden bij lagere debieten en om het
lichter organisch materiaal in suspensie te houden. Zanddeeltjes zetten zich af tegen
de wand van de hydrocycloon, glijden langsheen de wand naar beneden en komen
terecht in de zandput. Van hieruit wordt het zand door middel van een pompsysteem
afgevoerd.
Figuur:
Tangentiële toevoer
Voeding
Overflow (geklaarde vloeistof)
Underflow
Cylindrisch gedeelte
Conisch gedeelte
Apex

Milieuvoordeel:
Door verwijdering van zanddeeltjes (harde siliciumverbinding met erosieve en
abrasieve eigenschappen) uit het afvalwater wordt overmatige slijtage voorkomen van
bepaalde onderdelen van de waterzuiveringsinstallatie (b.v. pompen, buizen,
ventielen, …)
Financiële aspecten:
Voor een systeem met een capaciteit van 100 m³/u wordt de investeringskost geschat
op 2 MBEF. De geschatte werkingskost 6 bedraagt 2 BEF/m³.
7
Investeringskost: 500 000 BEF
Totale jaarlijkse kost: 250 000 BEF/jr
Totale kost per m³: 2,08 BEF/m³
Opmerking 8 :
Veelal worden betonnen bezinkingsbekkens toegepast, specifiek op het waswater.
Hiervan kan de investeringskost geschat worden op 2-3 MBEF en de jaarlijkse
werkingskost op ±200 000 BEF. De systemen met een cycloonafscheider vergen een
hoge exploitatiekost gezien het zeer abrasieve karakter (slijtage op pompen en toestel,
toezicht, enz.).
6 Environmental Technology Monographs Handbook (1996)
7 Mondelinge mededeling door M. Gysen (Vito)
8 Schriftelijke mededeling door R. Cools (VEGEBE/BELGAPOM)

TECHNIEKBLAD 5
FLOTATIE MET BEHULP VAN OPBORRELENDE LUCHT
DISSOLVED AIR FLOTATION (DAF) 9
Proces: Afvalwaterzuivering
Zuiveringsgroep: Primaire zuivering
Zuiveringsstap: Flotatie
Doel:
Verwijderen van zwevende stoffen (b.v. zetmeel, vet en olie, …) uit het ruw
afvalwater.
Principe
Lucht wordt als fijn verdeelde bellen ingebracht in het te behandelen afvalwater.
Stoffen die hydrofoob (waterafstotend) zijn (b.v. vet en olie) zullen zich aan deze
luchtbellen hechten. Hierdoor wordt de densiteit van deze deeltjes kleiner dan deze
van water en gaan ze naar het wateroppervlak migreren. Door toevoeging van
oppervlakte-actieve stoffen is het mogelijk om deeltjes, die van nature uit niet
waterafstotend zijn (b.v. zetmeel), toch hydrofoob te maken. De gevormde drijflaag
dient regelmatig verwijderd te worden (b.v. automatisch met behulp van een
schraaparm).
Milieuvoordeel:
Zwevende stoffen verhinderen de goede werking van b.v. UASB-systeem (anaërobe
voorzuivering). Het zoveel mogelijk verwijderen van zwevende stoffen tijdens de
primaire zuivering d.m.v. flotatie (virtuele eindconcentratie nul) maakt het afvalwater
geschikt voor secundaire behandeling (anaërobe voorzuivering). Het huidig UASBsysteem
is echter minder onderhevig aan verstopping door zwevende stoffen
(slibkorrels treden op filter), waardoor verwijdering van de zwevende stoffen d.m.v.
flotatie niet meer nodig is als voorbereiding op de anaërobe zuiveringsstap. In de
aardappelverwerkende sector blijft de flotator / lamellenscheider echter van
toepassing voor de verwijdering van vetten uit het afvalwater.
Financiële aspecten:
Meer dan 50% (dit betreft 0,02-0,2 kWh per m³) van het energiegebruik is gericht op
het genereren / introduceren van gasbellen in het afvalwater.
De investeringskost van een DAF-systeem kan geschat worden op 20 000- 400 000
BEF/m³ systeemvolume (inclusief randapparatuur, exclusief eventuele voor en / of
nabehandelingsapparatuur). De exploitatiekosten liggen meestal tussen de 2-40
BEF/m³. (Joziasse, J. et al., 1992)
9 Joziasse, J. et al. (1992) vermeldt volgende alternatieve methoden: IAF (Induced Air Flotation),
elektrochemische flotatie en chemische flotatie.

10 Investeringskost: 4 000 000 BEF
Totale jaarlijkse kost: 960 000 BEF/jr
Totale kost per m³: 8 BEF/m³
10 Mondelinge mededeling door M. Gysen (Vito)

Proces: Afvalwaterzuivering
Zuiveringsgroep: Primaire zuivering
Zuiveringsstap: Flotatie
TECHNIEKBLAD 6
LAMELLENSCHEIDER
Doel:
Verwijderen van zwevende stoffen (b.v. zetmeel, vet en olie, …) uit het ruw
afvalwater.
Principe
In een lamellenscheider zijn een reeks van parallelle platen (lamellen) onder een hoek
van 45° geplaatst. Afvalwater wordt boven aan het systeem ingebracht. De
zwevende stoffen, aanwezig in het afvalwater, dienen slechts over een beperkte
afstand op te drijven om de onderzijde van één van de lamellen te bereiken. Deze
stoffen, met een densiteit kleiner dan die van water, vloeien vervolgens doorheen het
lamellenpakket naar de oppervlakte, waar ze verwijderd dienen te worden.
Door toepassing van deze techniek kunnen eveneens deeltjes met een densiteit die
groter is dan die van water sneller tot bezinking worden gebracht. Deze deeltjes
dienen slechts over een beperkte afstand te bezinken om de bovenzijde van één van de
lamellen te bereiken. De deeltjes rollen vervolgens langsheen de plaat naar de bodem
en worden onderaan het systeem afgescheiden.
Figuur 11 :
Milieuvoordeel:
Zwevende stoffen kunnen op relatief eenvoudige wijze en tegen lage energiekosten
worden verwijderd uit het afvalwater door middel van een lamellenseparator.
11 Bron: Van Deventer, W.T. (1994)

Zwevende stoffen verhinderen de goede werking van b.v. UASB-systeem (anaërobe
voorzuivering) 12 . Het zoveel mogelijk verwijderen van zwevende stoffen tijdens de
primaire zuivering d.m.v. flotatie (virtuele eindconcentratie nul) maakt het afvalwater
geschikt voor secundaire behandeling (anaërobe voorzuivering). Het huidig UASBsysteem
is echter minder onderhevig aan verstopping door zwevende stoffen
(slibkorrels treden op filter), waardoor verwijdering ven de zwevende stoffen d.m.v.
flotatie niet meer nodig is als voorbereiding op de anaërobe zuiveringsstap 13 . In de
aardappelverwerkende sector blijft de flotator / lamellenscheider echter van
toepassing voor de verwijdering van vetten uit het afvalwater 14 .
Financiële aspecten 15 :
Geschatte investeringskost voor een systeem met een capa van 25m³/u bedraagt
ongeveer 4 MBEF. De werkingskost kan variëren tussen de 20-100 BEF/m³.
12 Mondelinge mededeling door S. Laridon tijdens bedrijfsbezoek d'Arta (dd. 24/08/98)
13 Mondelinge mededeling door JP. Debackere d'Arta (dd. 26/05/99)
14 Mondelinge mededeling door A. Wallays Agristo (dd. 31/05/99)
15 Environmental Technology Monograph Handbook (1996)

TECHNIEKBLAD 7
MENGTANK, BUFFER-, NEUTRALISATIE-
OF VOORBEZINKINGSBEKKEN
Proces: Afvalwaterzuivering
Zuiveringsgroep: Primaire zuivering
Zuiveringsstap: Mengtank, buffer-, neutralisatie- of voorbezinkingsbekken
Doel:
Piekhoeveelheden/tekorten in de te behandelen afvalwaterstroom worden opgevangen
door het primair behandeld afvalwater naar een bufferbekken te leiden. Van daaruit
kan de secundaire zuiveringsstap continu worden gevoed.
Sterke fluctuaties in de samenstelling van het te behandelen afvalwater kunnen
voorkomen / beperkt worden door het primair behandeld afvalwater te verzamelen in
een bekken. Indien nodig dient de pH gecorrigeerd te worden (b.v. door toevoeging
van NaOH indien het afvalwater te sterk verzuurd is, door primair afvalwater te
mengen met een hoeveelheid anaëroob behandeld afvalwater met een groot bufferend
vermogen (zie verder), …).
Afvalwater wordt in een wachtbekken gebracht; als gevolg van de gravitatie zakken
de bezinkbare deeltjes uit. De bezinkbare deeltjes blijven op de bodem van het
bekken achter, terwijl het afvalwater naar de volgende zuiveringsstap wordt gebracht.
Milieuvoordeel:
Het geklaarde effluent van de primaire zuivering kan verder behandeld worden in de
secundaire zuiveringsstap.
Financiële aspecten:
De investeringskost is afhankelijk van de dimensionering van het bekken. De rente en
afschrijving kunnen geschat worden op ongeveer 10% van de investering per jaar. De
energiekosten zijn meestal verwaarloosbaar, alsook de kosten van arbeid indien het
een eenvoudig systeem betreft. Voor een eenvoudig systeem met een capa >800m³/u
kunnen de kosten geschat worden op 1-2 BEF/m³ (Joziasse, J. et al., 1992).
16 Investeringskost: 500 000 BEF
Totale jaarlijkse kost: 360 000 BEF/jr
Totale kost per m³: 3 BEF/m³
16 Mondelinge mededeling door M. Gysen (Vito)

Proces: Afvalwaterzuivering
TECHNIEKBLAD 8
NATUURLIJKE GISTING
Zuiveringsgroep: Secundaire zuivering
Zuiveringsstap: Anaërobe voorzuivering (facultatief)
Doel:
Verwijderen van voornamelijk organische vervuiling (BOD en COD) uit het primair
behandelde afvalwater.
Principe:
Indien afvalwater gedurende een bepaalde tijd ongemoeid blijft (b.v. in een
voorbezinkingsbekken, …), dan treedt er natuurlijke gisting op. Dit proces kan
beschouwd worden als een zeer éénvoudige vorm van anaërobie. Organische
componenten uit het afvalwater (COD en BOD) worden tijdens deze zuiveringsstap
tot 80% afgebroken.
Milieuvoordeel:
Door toepassing van aërobe voorzuivering zal o.a. de organische belasting van het
afvalwater sterk gereduceerd worden, zodat de aërobie minder belast is (afbraak van
organische stoffen met behulp van zuurstof).
Financiële aspecten:
Verwaarloosbaar (?)

TECHNIEKBLAD 9
ANAËROBIE GEÏNCORPOREERD IN DE AËROBE ZUIVERINGSSTAP
Proces: Afvalwaterzuivering
Zuiveringsgroep: Secundaire zuivering
Zuiveringsstap: Anaërobe voorzuivering (facultatief)
Doel:
Verwijderen van voornamelijk organische vervuiling (BOD en COD) uit het primair
behandelde afvalwater.
Principe
Indien afvalwater ingebracht wordt in een zone van de aërobe reactor waar niet wordt
belucht, dan zullen anaërobe processen, hetzij in beperkte mate, optreden. Het
invoeren van één of meerdere anaërobe zones in het actief slibproces heeft als
bijkomend voordeel dat fosfaataccumulerende bacteriën in hun groei gestimuleerd
worden. Deze groep van bacteriën (b.v. Acinetobacter) is in staat om extra fosfaat
onder de vorm van polyfosfaten op te nemen. (proces = biologische defosfatering)
Milieuvoordeel:
Door toepassing van aërobe voorzuivering zal o.a. de organische belasting van het
afvalwater sterk gereduceerd worden, zodat de aërobie minder belast is (afbraak van
organische stoffen met behulp van zuurstof).
Financiële aspecten:
Verwaarloosbaar (?)

TECHNIEKBLAD 10
UPFLOW ANAËROBIC SLUDGE BLANCKET (UASB)
Proces: Afvalwaterzuivering
Zuiveringsgroep: Secundaire zuivering
Zuiveringsstap: Anaërobe voorzuivering (facultatief)
Doel:
Verwijderen van voornamelijk organische vervuiling (BOD en COD) uit het primair
behandelde afvalwater
Principe:
Primair behandeld afvalwater (±15 m³) wordt opgewarmd (b.v. door een gasmotor op
biogas, geproduceerd tijdens de anaërobe zuiveringsstap) tot een temperatuur van
±45°C en samen met effluent uit de anaërobie (±30 m³) in een mengtank gebracht.
Het effluent uit de anaërobie wordt gekenmerkt door een groot bufferend vermogen
(pH 6-7); vers afvalwater daarentegen gaat gemakkelijk verzuren. Het gevormde
afvalwatermengsel met een optimale temperatuur (±35°C) en pH (6-7) wordt in de
UASB-reactor gebracht voor behandeling. Tijdens deze anaërobe fase worden lange
koolstofketens, in opeenvolgende stappen door specifieke bacteriën, afgebroken,
waarbij o.a. CH4, H2S, CO2 en H2 gevormd worden. Het gevormde biogas 17 wordt
afgeleid en kan gevaloriseerd of afgefakkeld worden.
Organische componenten uit het afvalwater (COD en BOD) worden tijdens deze
zuiveringsstap 80-90% 18 afgebroken.
Milieuvoordeel:
Een groot gedeelte (80-90%) van de organische belasting (COD en BOD) van het
afvalwater kan in de anaërobe (voor)zuiveringsstap reeds worden afgebroken.
Hierdoor is minder zuurstof vereist voor de verdere afbraak van deze componenten
tijdens de aërobe fase (=kostenbesparing).
De hoeveelheid slib die gevormd wordt tijdens de anaërobe zuiveringsstap is zeer
beperkt in vergelijking met de hoeveelheid gevormd aëroob slib.
17 Globale samenstelling van droog biogas: CH4 (75 vol%), CO2 (20 vol%), N2 (

Financiële aspecten 19 :
De investeringskost voor een UASB-reactor met een capaciteit van 25 m³/u, berekend
voor een afvalwater met een COD-belasting van 30 000 mg/l, wordt geschat op 120
MBEF. De werkingskost wordt geschat op 40 BEF/m³.
20 Investeringskost: 35 000 000 BEF
Totale jaarlijkse kost: 7 200 000 BEF/jr
Totale kost per m³: 60 BEF/m³
19
Environmental Technology Monograph Handbook (1996)
20
Mondelinge mededeling door M. Gysen (Vito) (dd.26/10/98); situatie waarbij het gevormde biogas
niet voor 100% wordt gevaloriseerd

Proces: Afvalwaterzuivering
TECHNIEKBLAD 11
ACTIEF SLIB PROCES
Zuiveringsgroep: Secundaire zuivering
Zuiveringsstap: Aërobe zuivering
Doel:
Verwijderen van de organische vervuiling (BOD, COD), samen met stikstof (N) en in
beperkte mate fosfor (P) uit het afvalwater.
Principe:
Algemeen:
De organische vervuiling (COD, BOD) in het afvalwater wordt tijdens de
anaërobe zuiveringsstap afgebroken in aanwezigheid van zuurstof. Zuurstof
wordt door een systeem van beluchters (oppervlaktebeluchters,
dieptebeluchters, …) ingebracht in het te behandelen afvalwater. In
uitzonderlijke omstandigheden wordt gebruik gemaakt van zuivere zuurstof =
duur).
Nitrificatie:
Stikstof, meestal aanwezig in het afvalwater gebonden aan organische
verbindingen (eiwitten, nucleïnezuren, ureum, …) of onder de vorm van
ammonium, wordt tijdens de aërobe zuivering omgezet tot nitraat (NO3 - ). Deze
omzetting wordt 'nitrificatie' genoemd. Tijdens een eerste stap wordt
ammoniumstikstof in aanwezigheid van zuurstof omgezet naar nitriet (trage
omzetting door Nitrosomonas); het gevormde nitriet wordt vervolgens in een
tweede stap omgezet tot nitraat (snelle omzetting door Nitrobacter).
Defosfatatie 21 :
Tijdens de het actief-slibproces kunnen omstandigheden (invoeren van anaërobe
zones) gecreëerd worden waarbij fosfaataccumulerende bacteriën (b.v.
acinetobacter) worden aangerijkt. Deze aërobe bacteriën zijn in staat om, naast
de normale hoeveelheid fosfaat die nodig is voor b.v. celgroei, extra fosfaat op
te slaan in de cel onder de vorm van polyfosfaten (tot 12% massa% P).
Milieuvoordeel:
Het biologisch behandelen van afvalwater draagt er in sterke mate toe bij dat de
effluentkwaliteit voldoende goed is om het afvalwater te lozen op riool (of eventueel
oppervlaktewater).
21 Bron: Baeyens, J. et al. (1995); van Deventer, W.T. (1994)

Financiële aspecten:
De investeringskost van een biologisch systeem is sterk afhankelijk van het
gehanteerde type. Voor een concreet bedrijf in de groenten- en fruitverwerkende
nijverheid kan de investeringskost voor de biologische zuiveringsinstallatie geschat
worden op ongeveer 30-50 MBEF 22 (gemiddeld 40 MBEF); werkingskost ongeveer 2
MBEF/jaar.
Gevaerts, W. et al. (1998) vermeldt volgende kosten voor het behandelen van
grondwater met behulp van een biologische waterzuivering aëroob met slib op de
drager:
tot 10 m³/uur: 10 BEF per m³
10-20 m³/uur: 8 BEF per m³
20-30 m³/uur: 6 BEF per m³
23 Investeringskost: 20 000 000 BEF
Totale jaarlijkse kost: 5 400 000 BEF/jr
Totale kost per m³: 45 BEF/m³
Bijkomende aspecten:
Secundair slib (voornamelijk aëroob slib) dat als secundaire grondstof naar de
landbouw wordt afgevoerd is onderhevig aan de MAP-reglementering (o.a. dient de
uitrijregeling gerespecteerd te worden).
22 In de literatuur (Environmental Technology Monograph Handbook (1996)) staan gegevens voor
investeringskost vermeld tot 200 MBEF.
23 Mondelinge mededeling door M. Gysen (Vito)

Proces: Afvalwaterzuivering
TECHNIEKBLAD 12
DENITRIFICATIE
Zuiveringsgroep: Secundaire zuivering
Zuiveringsstap: Anaërobe nazuivering (facultatief)
Doel:
Verdere afbraak van stikstof dat onder de vorm van nitraat (NO3 - ) aanwezig is in het
afvalwater.
Principe:
Het aanwezige nitraat dat tijdens de aërobe zuiveringsstap (nitrificatiestap) gevormd
werd, kan verder afgebroken worden tijdens een anaërobe nazuivering, meer bepaald
via denitrificatie. Nitraat wordt door denitrificerende bacteriën, via een aantal
tussenstappen, omgezet tot het onschadelijke stikstofgas (N2). Enkele voorbeelden
van denitrificerende bacteriën zijn: Paracoccus denitrificans en Pseudomonas
denitrificans.
(proces = biologische stikstofverwijdering)
Milieuvoordeel:
Verregaande verwijdering van stikstof uit het afvalwater verhoogt de kwaliteit van het
effluent (b.v. i.g.v. strenge lozingsnorm voor stikstof).
Financiële aspecten:
Verwaarloosbaar (?), verrekend in de gehele biologische zuivering.

Proces: Afvalwaterzuivering
TECHNIEKBLAD 13
NABEZINKING
Zuiveringsgroep: Secundaire zuivering
Zuiveringsstap: Nabezinking
Doel:
Slib dat tijdens de secundaire zuivering werd gevormd (= secundair slib) wordt
afscheiden van het afvalwater door inwerking van de gravitatie.
Principe:
Een gedeelte van het bezonken slib (= retourslib) wordt teruggebracht in het actief
slibsysteem. Het te veel aan slib (= spuislib) wordt afgevoerd (als secundaire
grondstof naar de landbouw).
Het heldere effluent verlaat het nabezinkingsbekken via een overloop.
Milieuvoordeel:
Helder effluent kan, tenminste indien het voldoet aan de lozingsnormen, via een
meetgoot geloosd worden ofwel rechtstreeks vanuit de nabezinker ofwel vanuit een
stockagebassin (secundair effluent) in het geval van pieklozingen.
Indien het effluent verregaand gezuiverd dient te worden, ondergaat het een tertiaire
behandeling.
Financiële aspecten 24 ::
Voor de zuivering van 120 000 m³/jaar afvalwater (aan 20 m³/u) is een voldoende
grote bezinker nodig, vooral bij aërobe zuivering gezien de moeilijke bezinkbaarheid
van het gevormde slib. De investeringskost van dergelijke nabezinker kan geschat
worden op 5 MBEF en de jaarlijkse investeringkost bedraagt ongeveer 300 000 BEF.
24 Schriftelijke mededeling door R. Cools (VEGEBE/BELGAPOM)

Proces: Afvalwaterzuivering
Zuiveringsgroep: Tertiaire zuivering
TECHNIEKBLAD 14
RIETVELDEN 25
Zuiveringsstap: Biologische nutriëntverwijdering
Doel:
Tertiaire zuivering door middel van rietvelden heeft als doel het effluent van de
secundaire zuivering verder te zuiveren (verwijdering van organische, anorganische
en zwevende stoffen).
Principe:
Een rietveld is in wezen een rechthoekig bassin, gevuld met een grindlaag 26 , die van
de natuurlijke bodem afgescheiden is door middel van een ondoorlatende folie. De
grindlaag is begroeid met riet. Het riet zorgt enerzijds voor zuurstoftoevoer in het
bassin via de worteltoppen en anderzijds vormen deze worteltoppen een
aanhechtingsplaats voor micro-organismen. De zuiverende werking van een rietveld
omvat o.a. biochemische oxidatieve afbraak van organische stoffen, chemische
oxidatie en reductie, opname van nutriënten door de planten of andere organismen,
vernietiging van schadelijke organismen.
Figuur 27 :
Milieuvoordeel:
Rietvelden zijn vrij eenvoudig toepasbaar als bijkomende zuiveringsstap voor de
behandeling van effluent van de secundaire zuivering. Volgende gemiddelde
reducties worden in de literatuur aangegeven: BOD >80%, COD >50%, ZS >80%, N
>35% en P >20%. Bovendien zijn rietvelden erg geschikt om grote neerslagdebieten
te verwerken.
25 Bron: Baeyens, J. et al (1995)
26 Grinddeeltjes hebben een afmeting van 5-10 mm
27 Baeyens J. et al (1995)

Financiële aspecten 28 :
De investeringskost voor een rietveld is afhankelijk van de gewenst capaciteit (b.v.
200 000 BEF voor een systeem voor de zuivering van 20 IE)
Opmerkingen 29 :
Dit systeem is toepasbaar voor de behandeling van huishoudelijk en industrieel
afvalwater op kleine schaal (± 100 IE).
28 Bron: Environmental Technology Monographs Handbook, ENVI TECH Consult, Nederland (1996)
29 Bron: Environmental Technology Monographs Handbook, ENVI TECH Consult, Nederland (1996)

Proces: Afvalwaterzuivering
Zuiveringsgroep: Tertiaire zuivering
TECHNIEKBLAD 15
COAGULATIE/FLOCCULATIE
Zuiveringsstap: Chemische nutriëntverwijdering door toevoeging van
chemicaliën
Doel:
Verwijderen van zwevende deeltjes (diameter 0,01-10 µm) onder vorm van vlokken,
door toevoeging van coagulatie- of flocculatiemiddelen. De gevormde vlokken
vertonen een sterk adsorptief vermogen, waardoor organische stoffen (COD, BOD),
fosfaten, nitraten, … eveneens worden afgescheiden.
Coagulatie/flocculatie dient steeds gevolgd te worden door een nabehandelingsstap
(b.v. flotatie, lamellenafscheider, filtratie over een zandfilter of membraanfiltratie) om
de gevormde vlokken uit het afvalwater te verwijderen.
Coagulatie
Principe:
Coagulatie heeft als doel het destabiliseren van deeltjes. Afstotingskrachten tussen
deeltjes worden opgeheven door neutralisatie van de negatieve lading van deze
deeltjes. Algemeen zijn coagulatiemiddelen positieve ionen met een hoge valentie
(b.v.FeCl3, Fe2(SO4)3, Al2(SO4)3, …).
Flocculatie
Principe:
Flocculatie heeft als doel om vlokvorming en vlokgroei van gedestabiliseerde deeltjes
te bevorderen, waardoor deze deeltjes beter afscheidbaar worden als gevolg van een
verhoogde bezinkbaarheid, floteerbaarheid of filtreerbaarheid. Om bruggen te
vormen tussen de deeltjes worden polymere flocculanten (poly-elektrolyten)
toegevoegd. Afhankelijk van de aanwezige functionele groep(en) en lading(en) wordt
een onderscheid gemaakt tussen kathionische, anionische en nonionische polyelektrolyten.
Deze wateroplosbare polymeren werken echter zeer specifiek,
afhankelijk van de lading, de molmassa en de vertakkingsgraad.
Milieuvoordeel 30 :
Het rendement van deze zuiveringstechniek wordt mede bepaald door de
nabehandeling (verwijderen van vlokken); bij een optimale dimensionering zijn
rendementen haalbaar van meer dan 99%.
30 Gevaerts, W. et al (1998)

Toepassing van coagulatie/flocculatie brengt een verschuiving van de verontreiniging
met zich mee van de waterfase naar de slibfase. In veel gevallen dient dit slib als
gevaarlijk afval te worden gestort.
Het doseren van chemicaliën leidt bovendien tot een toename van het zoutgehalte van
het afvalwater.
Financiële aspecten:
De investeringskost is afhankelijk van de dimensionering van het coagulatie /
flocculatiebekken. Voor een gemiddeld systeem met een capa 80-800m³/u kunnen de
kosten geschat worden op 2-20 BEF/m³. (Joziasse, J. et al., 1992)
31 Investeringskost: 1 500 000 BEF
Totale jaarlijkse kost: 600 000 BEF/jr
Totale kost per m³: 5 BEF/m³
Volgens een praktijkberekening 32 voor een effluent van 120 000 m³/jaar met Ptotgehalte
van 30 mg/l kan de totale jaarlijkse werkingskost geschat worden op
2,4 MBEF (20 BEF/m³). Deze jaarlijkse werkingskosten kunnen als volgt worden
opgesplitst: chemicaliën (FeCl3): ongeveer 1 MBEF
stortkosten van het geproduceerde slib (40% ds): 400 000 BEF
exploitatie en onderhoud: 1 MBEF
In deze situatie komt een zandfilter niet in aanmerking en dient een zeefbandpers te
worden toegepast. De investeringkost van een zeefbandpers kan geschat worden op
8-10 MBEF (zie ook techniekblad 22). De jaarlijkse werkingskost ligt rond de
275 000 BEF.
Bijkomende aspecten:
Financiële gegevens bij toepassing van coagulatie/flocculatie (sulfide- of
hydroxideprecipitaite) bij zuivering van grondwater 33 :
Indicatieve kosten: ongeveer 20-130 BEF/m³;
nabehandeling door middel van zandfiltratie verhogen deze
kosten met 10-40 BEF/m³
31
Mondelinge mededeling door M. Gysen (Vito) (dd.26/10/98)
32
Schriftelijke mededeling door R. Cools (VEGEBE/BELGAPOM) (dd. 17/05/99)
33
Gevaerts, W. et al. (1998)

Proces: Afvalwaterzuivering
Zuiveringsgroep: Tertiaire zuivering
Zuiveringsstap: Filtratie
TECHNIEKBLAD 16
FILTERPERS
(klassieke filtratie)
Doel:
Verwijderen van zwevende stoffen, alsook floterende en bezinkbare deeltjes uit
afvalwater
Principe:
Om zwevende stoffen, floterende of bezinkbare deeltjes uit afvalwater te verwijderen
kan klassieke filtratrie worden toegepast. De poriëngrootte bij klassieke filterpersen
ligt tussen de 100µm - 10 µm. Deze membraantechniek werkt volgens het 'dead-end'principe.
Stroming en druk staan loodrecht op het filter- of membraanoppervlak. De
gevormde filterkoek (deeltjes die te groot zijn om doorheen het membraan te
migreren) wordt continue dikker, waardoor de filtratiecapaciteit sterk daalt.
Milieuvoordeel:
Effluent van de afvalwaterzuivering (tertiair behandeld) dat vrij is van bacteriën (zie
desinfectiestap) en bovendien slechts een beperkte hoeveelheid zwevende stoffen, en
floterende en bezinkbare deeltjes bevat, kan hergebruikt worden in het
productieproces (b.v. het wassen van blikken (voor de sterilisatiestap), ter hoogte van
het pompcircuit (transportwater), als koelwater (koeltoren).

TECHNIEKBLAD 17
ZANDFILTER
Proces: Afvalwaterzuivering
Zuiveringsgroep: Tertiaire zuivering
Zuiveringsstap: Filtratie
Doel:
Zandfiltratie kan worden toegepast als nazuiveringsstap bij coagulatie / precipitatie en
heeft als doel het verwijderen van zwevende stoffen, alsook floterende en bezinkbare
deeltjes (bestaande uit ijzervlokken of precipitaten) uit afvalwater
Principe:
Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen discontinu en continue terugspoelende
zandfilters; het te zuiveren water kan ofwel in opwaartse ofwel in neerwaartse richting
doorheen de zandfilter worden gestuurd. (Gevaerts, W. et al., 1998)
Voorbeeld 32 :
Afvalwater wordt bovenaan de zandfilter ingebracht en loopt langsheen een
inwendige scheidingsplaat naar de onderzijde van de zandfilter. Tijdens de opwaartse
migratie van het afvalwater doorheen het zand (=filter) worden de zwevende stoffen
tegengehouden. De onderste laag zand, die steeds het sterkst verontreinigd is, wordt
periodiek afgevoerd, gereinigd met water en terug bovenaan in het systeem ingebracht
(= continue zuivering). Het reinigingswater van de zandfilter wordt samen met het
ruw afvalwater behandeld in de afvalwaterzuiveringsinstallatie.
Milieuvoordeel:
Effluent van de afvalwaterzuivering (tertiair behandeld) dat vrij is van bacteriën (zie
desinfectiestap) en bovendien slechts een beperkte hoeveelheid zwevende stoffen, en
floterende en bezinkbare deeltjes bevat, kan hergebruikt worden in het
productieproces (b.v. het wassen van blikken (voor de sterilisatiestap), ter hoogte van
het pompcircuit (transportwater), als koelwater (koeltoren))
Financiële aspecten:
33 Investeringskost: 800 000 BEF
Totale jaarlijkse kost: 350 000 BEF/jr
Totale kost per m³: 2,92 BEF/m³
Investeringskost: 2,2 MBEF (capa: 60 m³/u)
32 Mondelinge mededeling door A. Wallays (Agristo)
33 Mondelinge mededeling door M. Gysen (Vito)

De kosten van zandfiltratie zijn sterk afhankelijk van de concentratie zwevende
verontreinigingen en van het te behandelen debiet. De afgescheiden stoffen dienen
apart afgevoerd te worden en valt onder de categorie gevaarlijke stoffen. De
afvoerkosten kunnen geschat worden op 5000 BEF/ton.
Bijkomende aspecten:
De (totale?) kosten voor het behandelen van grondwater kunnen als volgt geschat
worden (Gevaerts, W. et al., 1998):
tot 10 m³/u:15 BEF/m³
10-25 m³/u:7 BEF/m³
25-50 m³/u 6 BEF/m³

TECHNIEKBLAD 18
ACTIEVE KOOLFILTRATIE
Proces: Afvalwaterzuivering
Zuiveringsgroep: Tertiaire zuivering
Zuiveringsstap: Fysische nutriëntverwijdering
Doel:
Verwijderen van kleurstoffen en organische stoffen (COD) uit afvalwater.
Principe:
Actieve kool (activering van koolresten uit houtpyrolyse, lignine, …) heeft de
eigenschap om opgeloste verontreinigingen te adsorberen en wordt gekenmerkt door
specifieke eigenschappen zoals poriëngrootte, specifieke oppervlakte (tot
1400m²/gram materiaal), … De adsorptie van actieve kool wordt bepaald door de
adsorptie-isotherm van de specifieke verontreiniging (Gevaerts, W. et al. (1998).
Afhankelijk van de soort actieve kool gaan o.a. kleurcomponenten en moleculaire
componenten uit het afvalwater verwijderd kunnen worden. Adsorptie van deze
stoffen aan de actieve kool is des te groter, naarmate het poriënvolume en / of de
specifieke oppervlakte van de actieve kool groter zijn.
Er zijn twee methoden van werking mogelijk.
Ofwel wordt het afvalwater doorheen (op- of neerwaarts) een gepakte kolom
van actieve kool geleid (= bedcontactors). Bij verzadiging van de kolom dient
het adsorbens vervangen te worden.
Ofwel wordt de actieve kool (vermalen tot ongeveer 74µm) vermengd met
afvalwater gedurende een bepaalde tijd (=mengtijd). Kleurstoffen en
organische stoffen, geadsorbeerd aan de actieve kool, dienen vervolgens via
filtratie uit de afvalwaterstroom verwijderd.
Na doorslag van de actieve kool zal de beladen kool moeten worden afgevoerd en
verwerkt. De beladen kool kan als chemisch afval worden gestort of verbrand of
worden gereactiveerd. Indien mogelijk kan, afhankelijk van de soort binding tussen de
geadsorbeerde stof en het adsorbens (+actieve kool), de geadsorbeerde stof verwijderd
worden van de actieve kool (=desorptie of regeneratie van het actief kool). Deze
regeneratie kan gebeuren op verschillende wijzen: thermische, chemische, stoom- en
solventregeneratie. (Joziasse, J. et al., 1992)
De capaciteit van één adsorber (b.v. kolom) is van de grootte 100 m³/u. Deze
capaciteit kan vergroot worden door een twee of meerdere systemen in parallel te
schakelen. (Gevaerts, W. et al. 1998; Joziasse, J. et al., 1992)

Milieuvoordeel:
Organische verontreinigingen worden op een relatief eenvoudige wijze uit het
afvalwater verwijderd, tegen een lage energiekost. Bovendien neemt de installatie een
beperkte ruimte in beslag (Gevaerts, W. et al., 1998).
Afhankelijk van de contacttijd tussen het afvalwater en de actieve kool kunnen
verwijderingsrendementen worden gehaald van meer dan 98%. (Gevaerts, W. et al.,
1998).
Door het afvalwater te behandelen met actieve kool kan het terug aangewend worden
in het productieproces voor hoogwaardige toepassingen (b.v. blancheren, koelen van
geblancheerde producten, …)
Financiële aspecten:
De kosten worden bepaald door het type verontreiniging, de influentconcentratie en
de beladingsgraad op de actieve kool. Volgens Gevaerts, W. et al. (1998) bedraagt de
prijs van actieve kool ongeveer 110 BEF per kg (incl. afvoeren van de kool). Volgens
Joziasse, J. et al. (1992) kan de globale kost op 40-160 BEF/m³ geschat worden.
De totale kost van een actief koolsysteem voor de behandeling van 100 m³/u
(2 kolommen van 3 meter diameter en 10 meter hoogte) wordt geschat op 30 MBEF.
(Environmental Technology Monographs Handbook, 1996).
Uitgaande van de hogervermelde voorbeelden kan de globale jaarlijkse kost voor een
systeem met een capa van ongeveer 120 000 m³/jaar geschat worden op 21 MBEF; dit
komt neer op ongeveer 175 BEF/m³.
Bijkomende aspecten:
Voor een installatie ter behandeling van grondwater met behulp van actieve kool
kunnen volgende prijzen (werkingskost?) per m³ behandeld grondwater gehanteerd
worden (Gevaerts, W. et al. 1998):
tot 10 m³/uur: 6 BEF per m³
10-25 m³/uur: 4 BEF per m³
25- 50 m³/uur: 3 BEF per m³

TECHNIEKBLAD 19
MICROFILTRATIE 34
Proces: Afvalwaterzuivering
Zuiveringsgroep: Tertiaire zuivering
Zuiveringsstap: Fysische nutriëntverwijdering
Doel:
Verwijderen van colloïden en bacteriën (deeltjes tot ongeveer 10 µm 35 ) uit afvalwater
Principe:
Microfiltratie wordt toegepast bij de bereiding van deeltjesvrij water of als
voorbehandeling bij een speciefiek zuiveringsproces zoals omgekeerde osmose.
Microfiltratie kan worden toegepast voor het afscheiden van deeltjes met een grootte
van 0,1-10 µm. De drijvende kracht bij microfiltratie is een drukverschil van 0,1-3
bar (Gevaerts, W. et al., 1998)
Bij microfiltratie wordt afvalwater door ruimten tussen het filtermateriaal (membraan)
geperst. Deze membranen vormen de scheiding tussen deze ruimten en ruimten
waarin het permeaat (filtraat) terechtkomt. Deze membraantechniek werkt volgens het
'cross-flow'-principe. Afvalwater stroomt evenwijdig met het membraan
(langsstroom), terwijl een gedeelte van het water doorheen de poriën, (loodrecht op
het membraan en de stromingsrichting van het afvalwater) stroomt als gevolg van een
drukverschil over het membraan. Afhankelijk van de poriëngrootte van het
membraan 36 (10 µm - 0,05 µm) zullen dus kleine deeltjes door het membraan dringen
terwijl grotere deeltjes worden tegengehouden. Het voordeel van het 'cross-flow'systeem
is dat de poriën van het membraan worden schoon gehouden door het
langsstromend afvalwater, zodat er geen filterkoek wordt gevormd.
Het verwijderingrendement ligt meestal in de ordegrootte van 90-99% (afhankelijk
van het membraantype en de uit het afvalwater te verwijderen componenten. De
haalbare eindconcentraties liggen vaak in de orde-grootte van enkele mg/l tot enkele
honderden mg/l (afhankelijk van de membraanretentie en de beginconcentratie).
(Joziasse, J. et al., 1992)
34 Membraanfiltratie is een verzamelnaam voor een aantal scheidingstechnieken, waarbij de scheiding
wordt uitgevoerd mbv halfdoorlatende membranen. Volgende membraanfiltertechnieken worden
onderscheiden: microfiltratie (MF), ultrafiltratie (UF), nanofiltratie (NF), hyperfiltratie of
omgekeerde osmose (HF of OO) en elektrodialyse (ED) (Gevaerts, W. et al. 1998)
35 De grens tussen microfiltratie (MF) (verwijderen van deeltjes met een grootte 0,005-0,2 µm) en
ultrafiltratie (UF) (verwijderen van deeltjes met een grootte 0,1- 10 µm) is niet altijd duidelijk en
wordt in diverse literatuur verschillend aangegeven. (Joziasse, J. et al., 1992)
36 De keuze van de membranen is bepalend voor de goede werking van de techniek maar beïnvloedt
tevens in hoge mate de kostprijs van de technologie.

Figuur:
Geselecteerde
macromoleculen
water
water zouten
water zouten
zouten
Gesuspendeerde
deeltjes
macromoleculen
macromoleculen
membraan
membraan
membraan
MICROFILTRATIE
ULTRAFILTRATIE
OMGEKEERDE OSMOSE
Milieuvoordeel:
Door het afvalwater te zuiveren door toepassing van microfiltratie, kan het terug
aangewend worden in het productieproces voor hoogwaardige toepassingen (b.v.
blancheren, koelen van geblancheerde producten, enz.).
Financiële aspecten:
De investeringen voor membraanfiltratie-installaties zijn sterk afhankelijk van de
capaciteit, de toepassing en de mate van automatisering. Voor een installatie met een
capa > 1m³/u variëren de investeringskosten van 20 000- 60 000 BEF/m² in geval van
polymere membranen, en tussen 130 000-200 000 BEF/m² voor anorganische
membranen. De werkingskosten kunnen variëren tussen de 20-400 BEF/m³
afvalwater. (Joziasse, J. et al., 1992)
Ter vergelijking worden hieronder de financiële gegevens vermeld van een systeem
dat afvalwater, afkomstig van wasserijen, behandeld door toepassing van microfiltratie.

investeringskost: ongeveer 3,6 MBEF (capa: 20m³/dag, d.i. 2,5 m³/uur)
ongeveer 20 MBEF (capa: 200m³/dag, d.i. 25 m³/uur)
ongeveer 33 MBEF (capa van 100 m³/u) 37
werkingskost: ongeveer 100 BEF/m³ (inclusief energieverbruik,
bedieningskosten, vervangingskosten van reinigingsmodulen,
kosten van de reststoffen, gebaseerd op Duitse situatie).
Globale schatting:
Jaarlijks IK: ongeveer 2,2 MBEF (ruwe inschatting, rekening houdend met
een afschrijvingstermijn van 15 jaar voor een systeem met een
jaarlijkse capaciteit van ongeveer 120 000 m³, maar zonder de
annualisatiefactor in rekening te brengen)
WK: ongeveer 100 BEF/m³
TK: 118 BEF/m³
37 eigen inschatting

TECHNIEKBLAD 20
OMGEKEERDE OSMOSE 38
REVERSED OSMOSIS (RO)
Proces: Afvalwaterzuivering
Zuiveringsgroep: Tertiaire zuivering
Zuiveringsstap: Fysische nutriëntverwijdering
Doel:
Verwijderen van opgeloste organische componenten 39 en zouten (deeltjes tot ongeveer
0,1 nm 40 ) uit afvalwater
Principe:
RO wordt toegepast bij verregaande zuivering van effluent en de bereiding van
ontzout water
Evenals microfiltratie, werkt RO volgens het 'cross-flow'-principe (zie techniekblad
microfiltratie).
Indien twee oplossingen met verschillende (zout)concentratie van mekaar gescheiden
worden door middel van een semi-permeabele membraan en wanneer de druk op
beide oplossingen dezelfde is, dan zal zich een evenwicht instellen tussen beide
oplossingen (= osmotisch evenwicht). Het oplosmiddel (water) van de minst
geconcentreerde (zout)oplossing gaat zich doorheen de semi-permeabele membraan
verplaatsen naar het compartiment waarin zich de meest geconcentreerde
(zout)oplossing bevindt (osmotische stroming). De druk die ontstaat als gevolg van
de volumevermeerdering van de meest geconcentreerde oplossing wordt osmotische
druk genoemd en voorgesteld door het symbool Π (Pi).
Indien nu op de meest geconcentreerde oplossing een druk wordt aangelegd die groter
is dan de osmotische druk (toegepast drukken: 10-100 bar, (Joziasse, J. et al., 1992)),
dan zal de richting van de osmotische stroming worden omgekeerd. Bijgevolg
stroomt het oplosmiddel (water) van de meest geconcentreerde (zout)oplossing naar
de minst geconcentreerde oplossing, hetgeen resulteert in een meer geconcentreerde
(zout)oplossing en zuiver ontzout water. Laatstvernoemde techniek wordt
omgekeerde osmose genoemd.
Het verwijderingrendement ligt meestal in de ordegrootte van 90-99% (afhankelijk
van het membraantype en de uit het afvalwater te verwijderen componenten. De
haalbare eindconcentraties liggen vaak in de ordegrootte van enkele mg/l tot enkele
38 Membraanfiltratie is een verzamelnaam voor een aantal scheidingstechnieken, waarbij de scheiding
wordt uitgevoerd mbv halfdoorlatende membranen. Volgende membraanfiltertechnieken worden
onderscheiden: microfiltratie (MF), ultrafiltratie (UF), nanofiltratie (NF), hyperfiltratie of
omgekeerde osmose (HF of OO) en elektrodialyse (ED)
39 Bron: Water Treatment Handbook (1991)
40 Bron: Baeyens et al. (1995), (Joziasse, J. et al., 1992)

honderden mg/l (afhankelijk van de membraanretentie en de beginconcentratie).
(Joziasse, J. et al., 1992)
Figuur 41 :
Milieuvoordeel:
RO, na toepassing van andere zuiveringstechnieken zoals b.v. microfiltratie, …,
maakt het mogelijk om effluent verregaand te zuiveren. Het gezuiverde, onzoutte,
effluent, kan hergebruikt worden in het productieproces voor hoogwaardige
toepassingen (b.v. blancheren, koelen van geblancheerde producten, …).
Financiële aspecten:
Voor een installatie met een capa > 1m³/u kunnen de investeringskosten van 20 000-
100 000 BEF/m² (gemiddeld 60 000 BEF/m²) variëren. De werkingskosten kunnen
variëren tussen de 30-200 BEF/m³ afvalwater (Joziasse, J. et al., 1992).
De investeringskost bedraagt ongeveer 300 000 BEF voor een systeem met
membraanoppervlak van 5 m² en een capaciteit van 100 l/u 42 . Na herrekening naar een
capaciteit van 100m³/u (capa factor x 1000): komt men op 30 MBEF (prijs factor x
100).
Globale schatting:
Jaarlijks IK: ongeveer 2 MBEF (ruwe inschatting, rekening houdend met
een afschrijvingstermijn van 15 jaar voor een systeem met een
jaarlijkse capaciteit van ongeveer 120 000 m³, maar zonder de
annualisatiefacor in rekening te brengen)
WK: ongeveer 110 BEF/m³
TK: 127,5 BEF/m³
41 Bron: Baeyens, J. et al (1995)
42 Bron: Environmental Technology Monograph Handbook (1996)

TECHNIEKBLAD 21
CHLOREREN
Proces: Afvalwaterzuivering
Zuiveringsgroep: Tertiaire zuivering
Zuiveringsstap: Fysische nutriëntverwijdering
Doel:
Chloreren kan worden toegepast voor het desinfecteren van water 43 .
Principe:
Chloor (Cl2), hypochloriet (ClO2) of chloorbleekloog (NaOCl) worden aan het
effluent toegevoegd, waarbij oxydatie optreedt van organische bestanddelen en
mineralen (b.v. H2S, NO2 - , …) en afdoding van micro-organismen. Chloor reageert
echter ook met ammonium (NH3). Hierdoor is het dus ook mogelijk door middel van
chloreren stikstof uit het afvalwater te halen.
Milieuvoordeel:
Effluent van de afvalwaterzuivering (tertiair behandeld) dat chemisch /
bacteriologisch de kwaliteit van drinkwater heeft, kan ingezet worden in het
productieproces voor hoogwaardige toepassingen (b.v. blancheren, koelen van
geblancheerde producten, …).
Opmerking: Bij chemische oxidatie worden verontreinigingen omgezet naar CO2 en
water. Het werken met sterk reactieve oxidatiemiddelen vereist
passende veiligheidsmaatregelen.
Financiële aspecten:
Chemische zuiveringstechnieken voor het zuiveren van grondwater zijn relatief duur
en worden in de praktijk niet veel toegepast. Voor het zuiveren van grondwater
worden de (totale?) kosten geschat op 60-130 BEF/m³ (gemiddeld 95 BEF/m³).
43 Andere desinfectiemiddelen zijn: langzame zandfiltratie over zandkorrels met een 'bacteriehuid';
behandelen met O3 of H2O2 (= oxidatiemiddel), sterilisatie met UV-straling (golflengte 180-254
nm) (= chemische oxidatie). Bij chemische oxidatie worden verontreinigingen (niet selectief)
afgebroken tot kooldioxide, water en eventueel zouten. Bij moeilijk oxideerbare verontreinigingen
wordt het oxidatiemiddel door middel van UV-licht omgezet tot zeer reactieve radicalen.(Gevaerts,
W. et al. (1998), van Deventer, 1994).

Proces: Slibverwerking
Zuiveringsgroep: Slibontwatering
TECHNIEKBLAD 22
ZEEFBANDPERS 44
Zuiveringsstap: Mechanische slibontwatering
Doel:
Het ontwateren van slib beoogt een verhoging van het drogestofgehalte van het slib
door het onttrekken van een gedeelte van het aanwezige water.
Principe:
Een zeefbandpers (of filterbandpers) bestaat uit twee boven elkaar geplaatste
transportbanden die in tegenovergestelde richting bewegen. De bovenste
transportband (persband) bestaat uit rubber en is niet poreus. De onderste
transportband (zeefband) vormt het eigenlijke filterdoek en bestaat meestal uit
kunststof met poriën van 0,2-0,5 mm. Slib dat in de zeefbandpers wordt ingebracht
met een drogestofgehalte van ongeveer 5% doorloopt drie opeenvolgende zones. In
de eerste zone of voorontwateringszone wordt water door inwerking van de
gravitatiekracht uit het slib verwijderd. In de tweede zone of perszone wordt het slib
verder ontwaterd door inwerking van een aangelegde persdruk. In de laatste zone of
wrijvingszone wordt tenslotte het ingesloten water afgescheiden door het opwekken
van schuifspanningen.
Figuur 45 :
44 Bron: Baeyens, J. et al. (1995)
45 Bron: Baeyens, J. et al. (1995)

Milieuvoordeel:
Ontwatering van het slib resulteert in een aanzienlijke volumereductie (1% indikking
komt overeen met ongeveer 50% volumereductie). Door middel van deze techniek
kan slib met een drogestofgehalte tot 20-30% bekomen worden. Hierdoor wordt
verdere slibverwerking efficiënter en het eventueel storten van het slib in de vorm van
een steekvast product mogelijk. Bijkomend voordeel is dat de kosten voor het
transporteren van het slib gedrukt kunnen worden.
Financiële aspecten:
De kosten van een zeefbandpers met een capaciteit van 10m³/u en 20m³/u kunnen
geschat worden op 6-8 MBEF respectievelijk 10 MBEF 46 .
De kosten verbonden aan de verwerking van slib via mechanische ontwatering van
ds 5 % tot ongeveer 25-45% worden geschat op 6000 BEF/ton (1993).
47 Investeringskost: 3 000 000 BEF
Totale jaarlijkse kost: 1 800 000 BEF/jr
Totale kost per m³: 15 BEF/m³
46 Bron: Environmental Technology Monographs Handbook, ENVI TECH Consult, Nederland (1996)
47 Mondelinge mededeling door de heer M. Gysen (Vito)

TECHNIEKBLAD 23
SEDIMENTATIEBEKKEN-SLIBSTOCKAGE 61
Proces: Slibverwerking
Zuiveringsgroep: Slibontwatering
Zuiveringsstap: Zwaartekrachtindikking
Doel:
Het ontwateren van slib beoogt een verhoging van het drogestofgehalte van het slib
door het onttrekken van een gedeelte van het aanwezige water.
Principe:
Slib dat gedurende bepaalde tijd wordt opgeslagen in een sedimentatiebekken
(slibstockage) zal onder invloed van de zwaartekracht ontwaterd worden. De
bezinkbare delen migreren naar de bodem van het bekken; het onttrokken water komt
bovenaan te staan (= spontane ontwatering).
Milieuvoordeel:
Ontwatering van het slib resulteert in een aanzienlijke volumereductie. Hierdoor
wordt verdere slibverwerking efficiënter. Bijkomend voordeel is dat kosten voor het
transporteren van het slib gedrukt kunnen worden.
Financiële aspecten:
Zie techniekblad 7 'Mengtank, buffer-, neutralisatie- of voorbezinkingsbekken'
Opmerkingen:
Zwaartekrachtindikking is het meest efficiënt voor slib dat afkomstig is van
voorbezinkingsinstallaties.
61 Bron: Baeyens, J. et al. (1995)

TECHNIEKBLAD 24
FLOTATIE-INDIKKING DOOR MIDDEL VAN OPBORRELENDE LUCHT 62
Proces: Slibverwerking
Zuiveringsgroep: Slibontwatering
Zuiveringsstap: Flotatie-indikking
Doel:
Het ontwateren van slib beoogt een verhoging van het drogestofgehalte van het slib
door het onttrekken van een gedeelte van het aanwezige water.
Principe:
Lucht wordt als fijn verdeelde bellen ingebracht in de slibsuspensie. Slibdeeltjes
zullen zich aan deze luchtbellen hechten. Hierdoor wordt de densiteit van de
slibdeeltjes kleiner dan deze van water en gaan ze naar het wateroppervlak migreren.
Het bovendrijvend slib dient regelmatig verwijderd te worden (b.v. automatisch met
behulp van een schraaparm).
Milieuvoordeel:
Ontwatering van het slib resulteert in een verhoging van het drogestofgehalte.
Hierdoor wordt verdere slibverwerking efficiënter.
Financiële aspecten:
Zie techniekblad 5 'Flotatie met behulp van opborrelende lucht, DAF)
Opmerkingen:
Flotatie-indikking is het meest efficiënt voor de ontwatering van slib in suspensie,
afkomstig van biologische zuiveringssystemen.
62 Bron: Baeyens, J. et al. (1995)

Proces: Slibverwerking
Zuiveringsgroep: Slibstabilisatie
TECHNIEKBLAD 25
KALKBEHANDELING 63
Zuiveringsstap: Chemische slibstabilisatie
Doel:
Chemische stabilisatie van slib heeft als doel: ontgeuren, afdoden van ziektekiemen
en omvormen van het slib tot een humusachtige, weinig actieve substantie.
Principe:
Door toevoeging van kalk (CaO of Ca(OH)2 ) (of eventueel vliegas of cementstof)
wordt de pH van het slib verhoogd naar 12 of meer. Bij deze hoge pH-waarden
kunnen micro-organismen niet overleven, waardoor gisting (treedt op bij een hoog
organisch stofgehalte) en geurhinder (door vorming van o.a. vluchtige vetzuren, H2S,
mercaptanen) voorkomen worden.
Milieuvoordeel:
Gestabiliseerd slib, dat vrij is van geur en ziektekiemen kan onder bepaalde
voorwaarden 64 (zie Vlarea) als secundaire grondstof (meststof of bodemverbeterend
middel) worden aangewend.
Financiële aspecten:
De kostprijs van chemicaliën 65 (b.v. kalk) voor de ontwatering van slib kunnen
geschat worden op 100-200 BEF/m³ slib (ds 6%)
63 Bron: Baeyens, J. et al. (1995)
64 De voorwaarden die vervuld dienen te zijn om behandeld slib aan te wenden als secundaire
grondstof staan vermeld in Hoofdstuk 4 'Aanwending van afvalstoffen als secundaire grondstoffen'
van het Vlaams Reglement inzake afvalvoorkoming en -beheer (OVAM)
65 Andere voorbeelden van chemicaliën die gebruikt kunnen worden voor het ontwateren van slib zijn
organische poly-elektrolyten, ijzerchloride en aluminiumsulfaat

TECHNIEKBLAD 26
MINERALISATIE OF AËROBE STABILISATIE 66
Proces: Slibverwerking
Zuiveringsgroep: Slibstabilisatie
Zuiveringsstap: Biologische slibstabilisatie
Doel:
Biologische stabilisatie van slib heeft als doel: ontgeuren, afdoden van ziektekiemen
en omvormen van het slib tot een humusachtige, weinig actieve substantie.
Principe:
Mineralisatie of aërobe stabilisatie is vergelijkbaar met het actief slibproces (zie
techniekblad 11). In afwezigheid van substraat (voedingsstof) zullen de aanwezige
micro-organismen het eigen celweefsel (tot 80%) als energiebron verbruiken. Dit
proces resulteert in de omzetting van celweefsel tot CO2, H2O en NH3. Bij
verregaande stabilisatie zal NH3 verder omgezet worden tot NO3 - (nitrificatie).
Milieuvoordeel:
Gestabiliseerd slib, dat vrij is van geur en ziektekiemen kan onder bepaalde
voorwaarden 67 (zie Vlarea) als secundaire grondstof (meststof of bodemverbeterend
middel) worden aangewend.
Financiële aspecten:
Een halvering van de slibmassa vergt vrij veel energie en bovendien zijn lange
beluchtingstijden (5-30 dagen) vereist.
66 Bron: Baeyens, J. et al. (1995)
67 De voorwaarden die vervuld dienen te zijn om behandeld slib aan te wenden als secundaire
grondstof staan vermeld in Hoofdstuk 4 'Aanwending van afvalstoffen als secundaire grondstoffen'
van het Vlaams Reglement inzake afvalvoorkoming en -beheer (OVAM)

TECHNIEKBLAD 27
VERGISTING OF ANAËROBE STABILISATIE 68
Proces: Slibverwerking
Zuiveringsgroep: Slibstabilisatie
Zuiveringsstap: Biologische slibstabilisatie
Doel:
Biologische stabilisatie van slib heeft als doel: ontgeuren, afdoden van ziektekiemen
en omvormen van het slib tot een humusachtige, weinig actieve substantie.
Principe:
Bij anaërobe stabilisatie wordt het slib snel en gecontroleerd gefermenteerd door
inwerking van acetogene H2-producerende bacteriën en methaanbacteriën. Nadeel
aan dit proces is dat het sterk (negatief) wordt beïnvloed door b.v. pH- en
temperatuursschommelingen, toxische stoffen en de af- of aanwezigheid van bepaalde
organische verbindingen.
Milieuvoordeel:
Gestabiliseerd slib, dat vrij is van geur en ziektekiemen kan onder bepaalde
voorwaarden 69 (zie Vlarea) als secundaire grondstof (meststof of bodemverbeterend
middel) worden aangewend. Het gevormde biogas kan eveneens gevaloriseerd
worden (productie van energie).
Financiële aspecten:
De kosten verbonden aan de verwerking van slib via vergisting worden geschat op
8500 BEF/ton (1993).
Opmerking:
Eventueel aanwezige ziekteverwekkende kiemen in het slib worden door behandeling
via methaangisting wel gereduceerd maar worden niet noodzakelijk volledig
verwijderd. Alvorens besmet product uit te spreiden op landbouwgrond dient het
product thermisch (b.v. pasteurisatie) behandeld te worden, zodat geen gevaar voor de
gezondheid van mens, dier en plant kan optreden.
68 Bron: Baeyens, J. et al. (1995)
69 De voorwaarden die vervuld dienen te zijn om behandeld slib aan te wenden als secundaire
grondstof staan vermeld in Hoofdstuk 4 'Aanwending van afvalstoffen als secundaire grondstoffen'
van het Vlaams Reglement inzake afvalvoorkoming en -beheer (OVAM)

Proces: Slibverwerking
Zuiveringsgroep: Slibstabilisatie
TECHNIEKBLAD 28
SLIBCOMPOSTERING 70
Zuiveringsstap: Biologische slibstabilisatie
Doel:
Biologische stabilisatie van slib heeft als doel: ontgeuren, afdoden van ziektekiemen
en omvormen van het slib tot een humusachtige, weinig actieve substantie.
Principe:
Composteren is een gecontroleerd proces waarbij slib (=organisch materiaal) door
microbiële afbraak bij een temperatuur van 60-70°C (thermofiele micro-organismen)
wordt omgezet tot compost.
Milieuvoordeel:
Compost is een bodemverbeterend product dat vooral door zijn hoog gehalte aan
organisch stikstofgehalte bijdraagt tot een goede bodemstructuur.
Financiële aspecten:
De kosten verbonden aan de verwerking van slib via aërobe compostering worden
geschat op 7000 BEF/ton (1993).
Afhankelijk van de capaciteit en complexheid van het systeem kunnen de
investeringskosten variëren tussen de 10-120 MBEF. De werkingskosten situeren
zich tussen de 1200 en 2000 BEF/ton 71 .
70 Bron: Baeyens, J. et al. (1995)
71 Bron: Environmental Technology Monographs Handbook, ENVI TECH Consult, Nederland (1996)

Proces: Slibverwerking
Zuiveringsgroep: Slibstabilisatie
TECHNIEKBLAD 29
DROGING 72
Zuiveringsstap: Thermische slibstabilisatie
Doel:
Droging van slib heeft als doel het omzetten van het organisch materiaal en / of het
verder ontwateren van voorbehandeld (b.v. mechanisch ontwaterd) slib. Slibdroging
wordt bovendien vaak toegepast als voorbereiding op slibverbranding.
Principe:
Directe droging is het rechtstreeks in contact brengen van slib, dat zich b.v. op een
bewegende geperforeerde band bevindt, met hete drooglucht (80-150°C) bij
atmosferische druk. Bij indirecte droging is er geen rechtstreeks contact tussen het
slib en het droogmiddel. De warmte-overdracht vindt plaats via een warmtewisselend
oppervlak, een stoomcircuit of een thermisch olie-circuit.
Milieuvoordeel:
Ontwatering van het slib resulteert in een aanzienlijke volumereductie. Hierdoor
wordt verdere slibverwerking efficiënter. Bijkomend voordeel is dat kosten voor het
transporteren van het slib gedrukt kunnen worden.
Financiële aspecten:
De investeringskost van een systeem met een droogcapaciteit van 3 ton/uur kan
geschat worden op 10 MBEF. De werkingskost van het systeem bedraagt ongeveer
2000-3000 BEF/ton.
De kosten verbonden aan de verwerking van slib via droging worden geschat op
7000 BEF/ton (1993).
72 Bron: Baeyens, J. et al. (1995)
Bron: Environmental Technology Monographs Handbook, ENVI TECH Consult, Nederland (1996)

Proces: Slibverwerking
Zuiveringsgroep: Slibstabilisatie
TECHNIEKBLAD 30
PASTEURISATIE 73
Zuiveringsstap: Thermische stabilisatie
Doel:
Pasteurisatie heeft als doel het desinfecteren van het slib ter vorming van een product
dat vrij is van ziekteverwekkende kiemen.
Principe:
Pasteurisatie bestaat erin het slib gedurende een bepaalde tijd aan een
hittebehandeling te onderwerpen (b.v. 30 minuten bij 70°C of 4 uren bij 55°C)
waarbij eventueel aanwezige ziekteverwerkende kiemen worden afgedood.
Milieuvoordeel:
Gepasteuriseerd slib dat vrij is van ziekteverwekkende kiemen kan zonder problemen
voor de gezondheid van mens, dier en plant uitgespreid worden op landbouwgrond.
Opmerkingen:
Desinfecteren van slib wordt veelvuldig toegepast in Zwitserland, Duitsland en de
Verenigde Staten.
73 Bron: Baeyens, J. et al. (1995)

TECHNIEKBLAD 31
TROMMELBLANCHEUR MET TEGENSTROOMKOELER 1
(Klassiek systeem)
Proces: Blancheren
Soort : Waterblancheren
Doel:
Het doel van blancheren is meervoudig:
• inactiveren van enzymatische processen die de kwaliteit (structuur, geur,
voedingswaarde, smaak, kleur, …) van het product kunnen aantasten;
• reductie van de microbiologisch belasting;
• verdrijven van lucht uit het product;
• bekomen van een volumereductie van het product.
Het blancheerproces heeft echter als grote nadeel de uitloging en thermische afbraak
van voedingsbestanddelen.
Principe:
Het product wordt via een glijgoot in de blancheertrommel gebracht en
vooruitgedreven door middel van een roterend vijzelsysteem met variërend toerental.
Het blancheerwater wordt op temperatuur gebracht door middel van stoominjectie.
De optimale blancheertemperatuur en -tijd zijn afhankelijk van het soort en de
afmeting van het product.
In de praktijk blijkt de verblijftijd in dergelijke blancheurs een spreiding te kennen
van 25% en kunnen plaatselijke temperatuurvariaties voorkomen van 10 graden. Dit
betekent dat een deel van het product onder- en een deel overgeblancheerd wordt. Het
overblancheren leidt tot productuitloging (rendementsverlies van circa 1%),
kwaliteitsachteruitgang en extra verontreiniging van het water.
Het product verlaat de blancheur met behulp van een tegen het uiteinde van de
trommel gemonteerde geperforeerd schoepenrad, waarbij het product uit het water
wordt getild.
Het koelen van het product (remming groei aanwezige micro-organismen /
blancheertijd niet te lang maken) vindt plaats in een tegenstroomkoeler; een trommel
die volledig is afgesloten van de blancheur. Hierin wordt het product, door middel
van een roterend vijzelsysteem, in tegenstroom gebracht met een hoeveelheid water
(2-4 liter per kg product) waarbij het product naarmate het meer in aanraking komt
met steeds kouder water, steeds verder afkoelt.
1 Bron: TAHON, K. (1993), mondelinge toelichting tijdens bedrijfsbezoeken
BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie, procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken.' (1998)

Milieu-aspecten:
Energetisch gezien is deze techniek inefficiënt.
Financiële aspecten:
De investeringskost van een trommelblancheur met tegenstroomkoeler met een
capaciteit van 6 ton product/uur bedraagt ± 7.200.000 BEF 2 .
2
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie, procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken.' (1998)

TECHNIEKBLAD 32
BANDBLANCHEUR/WATERKOELER COMBINATIE
Proces: Blancheren
Soort : Waterblancheren
Doel:
Zie techniekblad 31
Principe:
De bandblancheur bevat 3 zones: de voorverwarmingszone, de blancheerzone en de
koelzone.
Het product wordt via watertransport aangevoerd ter hoogte van de
voorverwarmingszone. In deze zone wordt het product voorverwarmd door het
opgewarmde koelwater uit de koelzone (energierecuperatie). Het product wordt
vervolgens naar de blancheerzone getransporteerd door middel van een transportband.
In deze zone wordt het product rechtstreeks opgewarmd door condenserende stoom en
water dat over het product wordt gesproeid. Het verlies aan water in de
blancheerzone wordt gecompenseerd door directe stoominjectie. De
blancheertemperatuur en -tijd variëren naargelang de soort en de afmeting van het
product. Tenslotte komt het product via een transportband terecht in de koelzone
bestaande uit meerdere compartimenten. In elk van deze compartimenten wordt
koelwater over het product gesproeid. Om het product efficiënt af te koelen wordt
water via pompen van het ene compartiment naar de sproeikoppen van het volgende
compartiment gebracht, in tegenzin ten opzichte van de productstroom. Het water van
het eerst compartiment (meest opgewarmd) wordt in de voorverwarmingszone
gebruikt voor het opwarmen van het product.
Milieuvoordeel:
Belangrijkste voordelen t.o.v. het klassiek systeem:
• lager waterverbruik
• energierecuperatie; warmte uit koelwater wordt hergebruikt in de opwarmzone
Financiële aspecten:
De investeringskosten van de bandblancheur / water- en luchtkoeler zijn van dezelfde
grootteorde: ± 18.000.000 BEF voor een capaciteit van 6 ton product/uur 3 .
3
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie, procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken.' (1998)

TECHNIEKBLAD 33
BANDBLANCHEUR/LUCHTKOELER COMBINATIE 4
Proces: Blancheren
Soort : Waterblancheren
Doel:
Zie techniekblad 31
Principe:
Met steun van NOVEM heeft ROBA Agrotechnologie een prototype blancheur /
koeler-combinatie ontwikkeld die aanzienlijk energie-efficiënter is en de grootste
nadelen van de trommelblancheur en tegenstroomkoeler (klassiek systeem) niet kent.
De nieuwe installatie realiseert een gecontroleerde opwarming van het te blancheren
product in laminair stromend water, waardoor het energieverlies naar de omgeving tot
een minimum wordt beperkt.
Door het product vervolgens te koelen met bevochtigde lucht in combinatie met een
waterbassin, wordt het watergebruik sterk verminderd en verdere watervervuiling
voorkomen. Bovendien vermindert hierdoor de productuitloging.
Milieuvoordeel:
Belangrijkste voordelen t.o.v. bandblancheur/waterkoeler combinatie:
• lager waterverbruik (reductie met 85-90%) ten opzichte van de
bandblancheur/waterkoeler combinatie en de trommelblancheur met
tegenstroomkoeler;
• het energierendement bedraagt 85 à 90%; het energieverbruik is 5 à 10 % zuiniger
dan de trommelblancheur met tegenstroomkoeler maar verbruikt een 10 % meer
energie dan de bandblancheur/waterkoeler combinatie;
• beperkt uitloging van het product met minder bevuild afvalwater als gevolg;
• groenten zijn droger na het verlaten van de blancheur (voordeel bij invriezen).
Belangrijkste nadelen t.o.v. bandblancheur/waterkoeler combinatie:
• geen recuperatie van warmte-energie uit koelwater
• nog onvoldoende zekerheid m.b.t. bacteriologische kwaliteit van het eindproduct
(b.v. verspreiden van bacteriële sporen via luchtstroom)
Financiële aspecten:
De investeringskosten van de bandblancheur / water- en luchtkoeler zijn van dezelfde
grootteorde: ± 18.000.000 BEF voor een capaciteit van 6 ton product/uur 5 .
4
BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie, procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken.' (1998)
5
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie, procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken.' (1998)

Proces: Blancheren
Soort : Stoomblancheren
Doel:
Zie techniekblad 31
TECHNIEKBLAD 34
STOOMBLANCHEREN
Principe:
Het blancheren van product met behulp van stoom is vergelijkbaar met het klassiek
systeem van waterblancheren (tommelblancheur met tegenstroomkoeler). Gezien dit
type blancheur in de groente- en fruitverwerkende nijverheid niet courant wordt
toegepast wordt er hier niet verder op in gegaan.
Milieuvoordeel:
Belangrijkste voordeel t.o.v. waterblancheren:
• lager waterverbruik

TECHNIEKBLAD 35
BLANCHEREN MET BEHULP VAN MICROGOLVEN
Proces: Blancheren
Soort : Alternatieve blancheertechniek
Doel:
Zie techniekblad 31
Principe:
Deze alternatieve blancheertechniek kent momenteel geen of weinig toepassing in de
groente- en fruitverwerkende nijverheid en wordt hier niet verder besproken.
Milieuvoordeel:
Verhitting met behulp van microgolven heeft het voordeel dat de hoeveelheid
afvalwater die normalieter ontstaat tijdens het blancheerproces, erg beperkt is. Nadeel
is wel dat de concentratie van afvalstoffen in deze afvalwaterstroom hoog is.

TECHNIEKBLAD 36
BLANCHEREN MET BEHULP VAN HETE LUCHT
Proces: Blancheren
Soort : Alternatieve blancheertechniek
Doel:
Zie techniekblad 31
Principe:
Het blancheren van producten met behulp van hete lucht is momenteel nog moeilijk
beheersbaar en kent geen of weinig toepassing in de groente- en fruitverwerkende
nijverheid. Deze techniek wordt hier niet verder besproken.

TECHNIEKBLAD 37
VERGELIJKING TUSSEN EEN WATERBLANCHEUR, BANDBLANCHEUR
EN STOOMBLANCHEUR 6
Waterblancheur Cabin-plant
(geïntegreerd opwarmblancheer-
koelproces)
Stoomblancheur
Temperatuur 85-95°C ? ?
Behandelingstijd 5-10 min ? enkele minuten
Behandelingswijze onderdompeling in Producten komen producten worden
water
achtereenvolgens in
contact met
opwarmwater -
blancheerwater en
koelwater
blootgesteld aan stoom
Uitloging groot beperkt beperkt
Waterverbruik
(blancheren+koelen)
5,2 m³/ton 1,5 m³/ton 5 m³/ton
Waseffect goed beperkt geen
Controleerbaarheid
van de temperatuur
gemakkelijk doenbaar moeilijk
BOD-belasting
(blancheren+koelen)
2,2 kg/ton 1,0 kg/ton 2,5 kg/ton
Koeler noodzakelijk geïntegreerd noodzakelijk
Warmte-overdracht goed matig matig
Temperatuursregeling traag vlug vlug
Investeringskost laag hoog (factor 3-4x) 7
hoog (factor 2x)
Onderhoud beperkt complex beperkt
Kwaliteit blancheren minder homogeen homogeen ?
Energieverbruik hoog beperkt beperkt
Capaciteit groot beperkt beperkt
Thermische efficiëntie 80% 90% ?
Productkwaliteit groene producten weinig uitloging van goed
behouden hun vitaminen en
originele kleur voedingsstoffen
6
Bronnen:
Paris Convention for the prevention of marine pollution (1992);
Tahon (1993); Verbist S. et al (1994);
PRESTI-handleiding: Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende industrie (1997)
7
De investeringskost kan geschat worden op 4-6 MBEF (Mondelinge mededeling door Wouters, La
Corbeille)

Proces: Koeling
TECHNIEKBLAD 38
KOELINSTALLATIE 8
Een koeltechnische installatie, die werkt volgens het principe van de
fasenverandering, is opgebouwd uit de volgende componenten: verdamper,
compressor, koelmiddelverdichter (condensor of absorptiegenerator) en
expantieventiel. Het koudemiddel is de vloeistof die gebruikt wordt om het gewenst
koeleffect te bereiken.
Het koelingsprincipe steunt op twee natuurkundige principes: kookpunt van een
vloeistof is afhankelijk van de druk en elke vloeistof die overgaat naar de dampfase
neemt warmte op. In figuur 1 wordt het koelingsprincipe schematisch voorgesteld.
Onderdelen:
Verdamper
De verdamper heeft als doel: het verdampen van het ontspannen koelmiddel
(overgang vloeistof naar damp) waarbij warmte wordt onttrokken aan de te koelen
omgeving of de te koelen lucht.
De verdamper op zich is geen geluidsproducerende bron.
Koelmiddelverdichter:
In de koelmiddelverdichter (absorptiegenerator of compressor) wordt koelmiddel, dat
zich in de gasfase bevindt, aangezogen en samengedrukt. Als gevolg van deze
drukverhoging stijgt de temperatuur van het koelmiddel.
Absorptiegenerator:
Geen draaiende onderdelen aanwezig; vanuit akoestisch oogpunt
gezien gunstiger dan een compressor.
Compressor:
Er kunnen vier types onderscheiden worden 9 :
-zuigercompressor
-schroefcompressor
-centrifugaalcompressor
-scrollcompressor (laagste geluidsniveau, maar duurder in aankoop)
akoestisch gunstig:
- zuigercompressor van het hermetisch type met
vloeistofgekoelde elektromotor; geen mechanische
verluchting vereist in de akoestische omkasting
8
Bron: PRESTI-handleiding ‘Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende industrie’ (1997)
Cursus koeltechniek KVIV (1984)
9
Bron: PRESTI-handleiding ‘Preventie en milieuzorg in de groenteverwerkende industrie’ (1997)

- centrifugaalcompressor met ingebouwde
vloeistofgekoelde elektromotor; geen mechanische
verluchting vereist in de akoestische omkasting
Condensors 10 :
De condensor heeft als doel: de oververhittingswarmte van het gasvormig koelmiddel
wegnemen, het condenseren van het gasvormige koelmiddel tot vloeibare fase en het
onderkoelen van koelmiddel in de vloeistoffase.
Er worden drie types van condensors onderscheiden:
1. Watergekoelde condensor
2. Luchtgekoelde condensor
3. Verdampingscondensor
De watergekoelde condensor werkt met koelwater dat in gesloten kring doorheen een
koeltoren wordt gestuurd. De afkoeling van het warm water (koelwater) gebeurt door
verdamping. In het klassieke systeem wordt lucht aangezogen over het sproeiwater
met behulp van een ventilator (bron van laagfrequent geluid); bij koeltorens van het
ejectortype gebeurt de luchtverplaatsing over het sproeiwater door het sproeiwater
zelf.
Groot nadeel van dit type condensor is de overtollige hoeveelheid water die nodig is.
Bij de luchtgekoelde condensor gebeurt de overdracht van de warmte van het
koelmiddel naar de omgevingslucht. Een ventilator (type propeller- of
axiaalventilator) zorgt dat lucht in voldoende mate wordt aangebracht (meer warmteoverdracht
bij een hoger luchtdebiet). Geluidsarme types hebben volgende
kenmerken: geluidsarme aërodynamisch gevormde waaiers; laagdraaiend toerental en
meer schoepen per waaier. Naast schoepencondensors bestaan er ook
turbinecondensors; dit type produceert minder geluid maar vereist anderzijds meer
energie.
Bij de verdampingscondensor wordt koelwater via sproeiers verneveld boven het
circuit waarin het oververhit koelwater, afkomstig van de koelmiddelverdichter, zich
bevindt. Dit resulteert in de verdamping van (een gedeelte van) het koelwater. Door
de fase-overgang van dit koelwater (van vloeibaar naar gas) wordt
verdampingswarmte aan het koelmiddel onttrokken. Het verdampingsvermogen van
het koelwater kan verhoogd worden door een geforceerde luchtcirculatie in
tegenstroom met de koelwaterstroom te sturen. Het grote voordeel van deze
condensor is de beperkte hoeveelheid water die vereist is. Het rendement van deze
condensor wordt echter sterk beïnvloed door de natteboltemperatuur van de lucht. Bij
grote luchtvochtigheid (lucht verzadigd met water) krijgt het water weinig kans om te
verdampen en blijft de warmte-onttrekking beperkt. Verdampingscondensors kunnen
vanuit akoestisch oogpunt vergeleken worden met een koeltoren.
Om te voldoende aan de gestelde geluidseisen kunnen bijkomende geluidsreducerende
maatregelen getroffen worden (b.v. geluidsdempers, …)
10 Infobrochure Baltimore Aircoil betreffende condensors

Figuur 1: Schematische voorstelling van het koelingsprincipe
VERDAMPER
Koelm. neemt warmte
op (van te koelen
ruimte of product))
Vloeistof
(koelm.)
Gas (koelm.)
KOELMIDDEL-
VERDICHTER
t(°C) ↑
EXPANTIE-
VENTIEL
Gas
(koelm.)
CONDENSOR
Koelm. geeft warmte
af (b.v.opwarmen
van water)
Vloeistof
(koelm.)

Proces: Malen van fruit
TECHNIEKBLAD 39
MOLEN 1
Beschrijving maatregel:
De keuze van een molen is voornamelijk afhankelijk van de gebruikte fruitsoorten en de
toepassing van het gemalen product.
In Vlaanderen wordt bij het malen volgende techniek gebruikt:
• Meertrapsmolen met vaste mes
Het fruit valt in een circulaire holte waar een draaiende spin met vaste messen,
onder hoge rotatiesnelheid deze versnippert. Het moes wordt naar de pers of
decanter geleid via een transportband of via buizen.
Andere technieken zijn:
• Getande messen molen 2
Het fruit wordt door een 30-tal getande messen die aan de buitenkant van een
draaiende ton zijn vastgemaakt, tot moes gemalen. Doordat men messen kan
gebruiken met verschillende grootte van tanden, kan men een optimaal
maalrendement behalen. Dergelijke molens kunnen een capaciteit aan van 18.000
tot 36.000 kg/uur met een energieverbruik van 11 à 30 KW (1.000 rpm/m -1 ) en
een investeringskost van 600.000 à 2.000.000 BEF.
Figuur 3 : Getande messenmolen
• Hamer molen 4
De molen slaat het fruit tot moes door bewegende stalen messen. Een reeks
scherpe messen verpulveren een continue aanvoer van fruit. Deze wordt
hoofdzakelijk gebruikt voor appelen en peren. Het aantal en de grootte van de
1
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken' (1998)
2
Bron: dhr. Estelmann (Bucher Guyer LTD).
3
Bron: Brochure Bucher Guyer
4
Bron: dhr. De Backer (Fitz Patrick NV)

hamers bepaalt de capaciteit van de molen. Deze methode kan soms
smaakproblemen veroorzaken indien teveel zaden worden verbrijzeld.
Voor een hamermolen met capaciteit van 10 à 15 ton/h is het energieverbruik
± 30 kW en bedraagt de investeringskost ± 4.5 à 5 MBEF.
• Molen voor steenvruchten
Steenvruchten, zoals pruimen en abrikozen moeten vermorzeld worden zonder
de pit te beschadigen omdat deze dikwijls bestanddelen bevatten die de smaak
of de houdbaarheid van het sap kunnen aantasten. Daarom worden wielen
gebruikt die bedekt zijn met hard rubber. Deze roteren tegen elkaar en
dwingen het fruit in een bepaalde richting waarbij het vlees bijna volledig
wordt afgescheurd en de pit onaangetast blijft.
• Molen voor druiven
Een ontsteler haalt de druiven van hun tros. Een reeksen messen, gemonteerd
op twee cilinders versnipperen de binnenkomende druiven. Het fruitvlees
wordt vervolgens naar de pers getransporteerd.
Milieuvoordeel
Er zijn geen algemene gegevens beschikbaar over voor- en nadelen van elk van de
maalsystemen. Een keuze van milieuvriendelijke technieken is bijgevolg niet mogelijk.

TECHNIEKBLAD 40
BANDPERS 5
Proces: Persen of decanteren van sappen
Beschrijving maatregel 6
Opgepompte fruitmoes wordt verspreid over de hele breedte van een band. De band is
van een poreus materiaal gemaakt, meestal van een polypropyleenmaas. In een eerste
hellende ontwateringszone wordt het moes met behulp van wentelploegen over de
gehele bandbreedte gravitair ontsapt, waarna het via een wigvormige zone van lage
druk naar de hogedrukzone wordt getransporteerd. Door de afnemende roldiameter in
de perszone neemt de druk op het moes geleidelijk toe. Onder invloed van die
stijgende druk en de ontwikkelde afschuifkrachten wordt het moes optimaal ontsapt.
Op het einde van de cyclus wordt het geperst moes via een kunststofschraper van de
band verwijderd, waarna de band onder druk wordt gereinigd. Voorbeelden van
dergelijke persen zijn de Belmer & Klein en de Ensink typen.
Kenmerken
- Bij het gebruik van bandpersen wordt een aanzienlijke hoeveelheid water
verbruikt, gaande van 10 tot 20m³/h, voor een capaciteit van 6 tot 36 m³/h.
- Saprendement gaande van 70 %. Indien secundair water wordt toegevoegd tijdens
het persen stijgt het persrendement tot ± 90%. Nadelig is dan wel dat de
fruitsappen reeds verdund zijn.
- Geen kosten voor pershulpstoffen;
- Lage arbeidskosten
- Laag energieverbruik;
- Continue proces
Milieuvoordeel
Geen uitgesproken milieuvoordelen.
5
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken' (1998)
6
Bron: dhr. Timmerman (Welders Filtration Technology NV);
dhr. Feyten (Van Wijnsberghe NV);
dhr. Estelmann (Bucher Guyer LTD).

Financiële aspecten
De bandpers heeft een investeringskost van 2 7 tot 10. 8 MBEF, voor een capaciteit van
5 – 25 m³/h.
Werkingskosten zijn afhankelijk van
- de gebruikte hoeveelheid waswater;
- energieverbruik:
- aandrijvingsvermogen 0,75 – 4.4 kW
- mengvermogen 0,55 – 0,75 kW
- waspompvermogen 2.2 – 15 kW
Doordat het saprendement lager ligt dan bij andere perstechnieken, is hij economisch
minder interessant.
Figuur 9 :
Figuur: Bandpers
7 Bron: dhr. De Smet (Welders Filtration Technology NV)
8 Bron: dhr. Estelmann (Bucher Guyer LTD)
9 Bron: Brochure Van Wynsberghe

TECHNIEKBLAD 41
HORIZONTALE DRAAIPERS 10
Proces: Persen of decanteren van sappen
Beschrijving maatregel 11
Fruitmoes wordt via een pomp in de pers gestuwd tot de holten partieel gevuld zijn.
Onder hydraulische (HP-typen) of pneumatische (MP-type) druk wordt het moes
gecomprimeerd en het sap onderaan verzameld. De trommel roteert en herverdeelt het
moes, waarna een tweede persing kan optreden. Afhankelijk van het type fruit worden
al of niet verschillende cyclussen uitgevoerd. Het droge residu wordt vervolgens door
rotatie van de volledige pers eruit gehaald en later eventueel gebruikt als diervoeder.
- Bij een productie van 8-10 ton/uur, haalt de pers een rendement van 82-84% (vers
fruit, zonder behandeling);
- Bij een productie van 11-13 ton/uur haalt ze een rendement van 88%
(voorbehandeling met enzymen);
De pers kan gebruikt worden voor verschillende fruitsoorten: appel, peer,
steenvruchten (kers, pruim, abrikoos, perzik), bessen, groenten, tropische vruchten
(ananas, kiwi, …).
Er zijn verschillende typen horizontale draaipersen in omloop, gaande van een
capaciteit van een honderdtal kilo’s tot 25 ton fruit per uur.
Vermogen (kW)
Maximum drukkracht (bar)
Capaciteit (ton fruit/uur)
MP 27 MPX100 HPX5005
5.9 8.6 26.5
2 2 5
1 4-5 5-25
Kenmerken
- Hoog saprendement (82-88%, tot zelfs 92% indien secundair water wordt
toegevoegd);
- Het is een gesloten systeem, waardoor noch sapverliezen noch besmetting
voorkomen;
- Geen kosten voor pershulpstoffen;
- Lage arbeidskosten.
Milieuvoordeel
- Aanwezigheid van een CIP-systeem (cleaning-in-place);
- Beperkt verbruik van water;
- In vergelijking met bandpers en decanters is hier slechts één pers nodig. Bij het
produceren van sappen via decanters, zijn meestal verschillende apparaten nodig
om hetzelfde rendement te verkrijgen.
10
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken' (1998)
11
Bron: dhr. Estelmann (Bucher Guyer LTD).

- Laag energieverbruik.
Financiële aspecten 12
Investeringskosten variëren tussen de 2,5 en 16 MBEF
Terugverdientijden variëren sterk aangezien productiecapaciteiten en de
grondstofprijzen sterk verschillen van land tot land.
Werkingskosten zijn afhankelijk van energieverbruik. Om 1 à 25 ton fruit per uur te
persen zijn ± 5 à 25 kWh nodig.
Figuur 13 :
12 Bron: dhr. Meier (Bucher Guyer LTD).
13 Bron: Brochure Bucher Guyer
Figuur: Horizontale draaipers

TECHNIEKBLAD 42
PAKPERS 14
Proces: Persen of decanteren van sappen
Beschrijving maatregel 15
Pakpersen zijn gekend voor hun hoge saprendementen, ofschoon ze
arbeidsintensief zijn. De moderne pakpers bestaat uit een stalen bed dat vastzit
aan een hydraulisch verticaal bewegend kader. In eerste instantie wordt het
fruitmoes op een grof geweven nylon doek in een dunne laag, glad egaal
gestreken. De nylon doek wordt vervolgens dubbel geplooid waardoor het moes
‘gesandwicht’ zit en op haar plaatst wordt gehouden door een rechthoekige kader.
Tot 20 lagen fruitmoes kunnen op die manier gebouwd worden, onderling
gescheiden door een horizontale plank. De hydraulische pers drukt de
verschillende lagen bijeen, het sap wordt door de nylon doeken geperst en
onderaan in een vat verzameld.
Moderne versies gebruiken persen met brede as (diameter tot 18 inch of 45cm),
waarmee een hoge druk tot 40 ton kan verwezenlijkt worden. Twee arbeiders
kunnen in een tiental minuten de verschillende moeslagen opbouwen, de pers
heeft vervolgens een 30-tal minuten nodig om de sappen volledig geperst te
krijgen.
De pakpers kan nog op kleine schaal bij traditionele appelpersers gebruikt
worden, maar kent teveel nadelen voor productie op grote schaal.
14
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken' (1998)
15
Voor deze perstechnieken zijn geen verbruiks- en financiële gegevens beschikbaar die vergelijking
mogelijk maken;
Bron: dhr. Estelmann (Bucher Guyer LTD).

TECHNIEKBLAD 43
SCHROEFPERS 16
Proces: Persen of decanteren van sappen
Beschrijving maatregel 17
Het moes wordt via een verticale schroef neerwaarts getransporteerd en tegelijk
gecomprimeerd. Het sap vloeit via de poreuze wand weg. Nadelig bij dergelijke
persen is dat de poriën snel verstopt geraken.
De pers werkt doorgaans met een drukkracht van 5 tot 15 bar en kan een
capaciteit aan van 100 kg tot 10 m³/h.
Voordelen:
- continue systeem;
- de schroefpers heeft een robuste bouw;
- onderhoud en werking zijn eenvoudig.
In Europa zijn deze persen niet veel in gebruik.
Financiële aspecten
- Voor een capaciteit < 5 m³/h bedraagt de investeringskost ± 1 à 3 MBEF.
- Voor een capaciteit van 5 m³/h bedraagt de investeringskost ± 4 MBEF.
- Voor een capaciteit van meer dan 10 m³/h bedraagt de investeringskost ±
14 MBEF.
16
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken' (1998)
17
Bron: Hicks (1990); Envi Tech Consult (1993)

TECHNIEKBLAD 44
DECANTER 18
Proces: Persen of decanteren van sappen
Beschrijving maatregel 19
Het decanteren van een vloeistof is een eenvoudige methode om vaste deeltjes uit een
vloeibare fase te scheiden. Dit wordt uitgevoerd nadat de vaste deeltjes door gravitatie
gezonken zijn. Soms kunnen gelatinen gebruikt worden, die met de vaste deeltjes
complexe structuren vormen en gemakkelijker van de vloeibare fase gescheiden
worden. De decanter is vergelijkbaar met een centrifuge, het sap wordt uit het mengsel
gehaald, de fruit- en groenteresten worden hierbij afgevoerd.
Doorgaans zijn verschillende decanters nodig om een goed saprendement te beogen.
Onder gewone persomstandigheden (zonder enzymatische voorbehandeling) rekent
men op een saprendement van 60 - 70%. Bovendien kan men tussen elke
decantatiestap een finisher gebruiken 20 . Een finisher bestaat uit een cilindervormige
buis voorzien van poriën. Ronddraaiende klepels duwen het moes doorheen de poriën.
Overgebleven resten (stelen, bladeren, …) worden door de draaiende klepels uit de
cilinder geblazen.
Decanters zijn beschikbaar voor capaciteiten van 1 tot 200 m³/h. Doorgaans treft men
capaciteiten aan van 2 tot 20 m³/h.
Voordelen:
- De werking en onderhoud van een decanter zijn vrij eenvoudig;
- Continue proces;
- Gesloten systeem;
- Compact systeem;
- Decanters kunnen kleinere partikels scheiden: in het gedecanteerd sap is 60% van
de aanwezige deeltjes kleiner dan 1 µm, bij persen is dat maar 20% 21 .
Nadelen:
- Laag saprendement;
- Hoog energieverbruik
Milieuvoordeel
- Decanters hebben bij de opstart een hoog energieverbruik. Bij de werking is het
energieverbruik lichtjes hoger dan bij zeefbandpers.
- CIP-reiniging mogelijk.
18
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken' (1998)
19
Bron: Hicks, 1990.
20
Bron: dhr. Lynen (Konings NV).
21
Bron: dhr. Pecoroni (Westfalia Separator AG, GEA Group).

Financiële aspecten 22
- Voor een capaciteit van 2 ton /h bedraagt de investeringskost ± 5 – 5,5 MBEF.
- Voor een capaciteit van 5 - 15 ton /h bedraagt de investeringskost ± 10-12 MBEF.
- Afhankelijk van karakteristieken van het te persen product, spreekt men van een
gemiddeld verbruik van 2 – 4 kWh/m³. Voor een decanter met capaciteit van
25.000 l/h bedraagt het energieverbruik 30 à 37 kWh.
Figuur 23 :
22 Bron: dhr. Lemmens (Tetra Pak Belgium NV)
Envi Tech Consult, 1993.
23 Bron: Brochure Westfalia
Figuur: Decanter

TECHNIEKBLAD 45
VERGELIJKING VAN DE VERSCHILLENDE PERSEN EN DECANTERS 24
Proces: Persen of decanteren van sappen
Beschrijving maatregel
Tabel 1 en 2 geven de rendementen weer voor verschillende pers- en
decantertechnieken. In de praktijk wordt de pak- en schroefpers niet veel gebruikt.
De meest gebruikte technieken in Europa zijn de decanter, bandpers en de horizontale
draaipers (Bucher Guyer).
Tabel 1 Rendementen van verschillende soorten persen berekend voor dessert
appels 25
PERS Rendement (%)
Pakpers
Horizontale draaipers
Met secundaire watertoevoeging
Continue Bandpers
Met secundaire watertoevoeging
Decanter
Tabel 2 Vergelijking van de soorten persen 25
80
84
92
70
92
60-70
Methode Voordeel Nadeel
Pakpers Eenvoudig
Goedkoop
Horizontaal draaipers Hoog rendement
Lage concentratie vaste deeltjes
Goede sapkwaliteit
Lage arbeidskosten
Bandpers Hoge productie
Lage arbeidskosten
Goedkoop
Continue proces
Arbeidsintensief
Batchsysteem
Traag proces
Batchsysteem
Duur
Hoge concentratie vaste deeltjes
Laag rendement
Schroefpers Continue proces Laag rendement
Decanter Continue proces
Lage arbeidskosten
Eenvoudig
Laag rendement
24
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken' (1998)
25
Bron: Hicks, 1990.

Proces: Filtreren van sappen
TECHNIEKBLAD 46
KAMERFILTERPERS 26
Beschrijving maatregel 27
Deze filter bestaat uit een reeks geperforeerde platen en ramen van roestvrij staal. De
platen en de ramen wisselen elkaar steeds af. Filterhulpstoffen worden met water
vermengd en door de ramen gepompt tot op de platen. Het water stroomt door de
perforaties in de platen maar de filterhulpstof blijft achter, waarbij een filterbed wordt
gevormd. De sappen worden vervolgens onder druk door de bedden gepompt.
Kamerfilterpersen kunnen, afhankelijk van de nodige perscapaciteiten, gemaakt
worden in uiteenlopende afmetingen, drukvermogen, capaciteit, …
Gebruik
De kamerfilterpers wordt doorgaans als eerste filtratiestap gebruikt. Indien men heldere
vruchtensappen wil verkrijgen moet men bijkomende filtratietechnieken gebruiken, zoals
bladfiltratie, ultrafiltratie, .
Kenmerken
- Beschikbaar in verschillende maten en grootten;
- Gebruikte drukkrachten van 6 – 15 bar;
- Batch systeem: voor en na elke cyclus moet de filterkoeken afgevoerd worden en de
filter voor een nieuwe cyclus worden klaargemaakt;
- Filteroppervlak tot meer dan 400 m²;
- Gesloten systeem;
- Gebruik van filterhulpstoffen nodig.
Financiële aspecten
- Een filterpers met een filteroppervlakte van 500 m² heeft een investeringskost van
± 16.000.000 BEF. De installatie met de nodige apparatuur, zoals pomp, aan- en
afvoersysteem, … doet de investeringskost met een factor 2 stijgen 28 .
26
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken' (1998)
27
Bron: Hicks, 1990.
Bron: dhr. Timmerman (Welders Filtration Technology NV);
dhr. M. Feyten (Van Wijnsberghe NV);
Ecogroup TEC.
28
Bron: Envi Tech Consult, 1993.

Figuur 29 :
29 Bron: Brochure WFT
Figuur: Kamerfilterpers

Proces: Filtrerenvan sappen
TECHNIEKBLAD 47
CENTRIFUGE 30
Beschrijving maatregel 31
Troebele componenten kunnen via centrifugatie verwijderd worden. Door de
centrifugale kracht worden lichte elementen van zwaardere gescheiden. De sappen
worden verzameld en de ongewenste vaste deeltjes als afval verwijderd. Deze
scheidingstechniek kan gemakkelijk automatisch opereren. Centrifuges worden
doorgaans gebruikt wanneer een hoge graad van zuivering vereist is.
Milieuvoordeel
- geen gebruik van filterhulpstoffen;
- geen papierafval;
- CIP-reiniging mogelijk;
- hoge filtratiecapaciteit: van 2 tot 70 ton/h.
Financiële aspecten 32
Voor een capaciteit van 2000 l/h bedraagt de investeringskost ± 3.000.000 BEF.
Het energieverbruik varieert van 7 tot 45 kW voor capaciteiten van 12 à 70 ton/h.
Figuur 33 :
30
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken' (1998)
31
Bron: dhr. Pecoroni (Westfalia Separator AG, GEA Group).
32
Bron: dhr. Lemmens (Tetra Pak Belgium NV)
33
Bron: Brochure Westfalia

Proces: Filtreren van sappen
TECHNIEKBLAD 48
BLADFILTER 110
Beschrijving maatregel:
Wegwerp filterbladen bieden een goed alternatief voor filters gevuld met poeders.
Filterbladen worden geplaatst tussen kunststof of roestvrije platen. De te filtreren
vloeistoffen, worden onder hoge druk door de platen en filterbladen gestuwd. Door de
keuze van de filterbladen kunnen bijna steriele condities worden bereikt. Deze filter kan
wel snel verstopt geraken indien de vruchtensappen hoge concentraties aan vaste deeltjes
bevatten. Daarom wordt de bladfilter dikwijls gebruikt om de helderheid van de sappen
te verfijnen.
Vroeger werd asbest gebruikt als materiaal omdat het uiterst efficiënte filtratieeigenschappen
bevat. Om gezondheidsredenen wordt nu overgestapt naar een cellulose,
kieselgoer, katoen of een combinatie ervan.
Kenmerken:
- Afmetingen van de platen gaande van 0,25 x 0,25 m tot 1 x 1 m;
- Filtratieoppervlakte tot 330 m² per filter
- Filtercapaciteiten tot 250 l/m² voor sterilisatie;
tot 650 l/m² voor clarificatie;
- Afmetingen en filtratiebereik zijn gemakkelijk aan te passen aan de benodigde
capaciteiten;
- Geen filterhulpstoffen nodig;
- Continu proces;
- Filterpapier is een goedkope filterhulpstof;
- Het opbrengen van filterpapier is makkelijk in vergelijking met het opbrengen van
kalk.
Milieuvoordeel
- Geen gebruik van filterhulpstoffen;
- Bij het gebruik van filterpapier komen geen schadelijke deeltjes vrij.
Financiële aspecten
Voor een capaciteit van 10.000 l/h bedraagt de investeringskost van een filter
± 200.000 BEF.
110
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken' (1998)

Figuur 111 :
111 Bron: Strassburger Filter
Figuur: Bladfilter

Proces: Filtreren van sappen
TECHNIEKBLAD 49
MEMBRAANFILTER 112
Beschrijving maatregel 113 :
Membraantechnieken is de verzamelnaam voor een aantal scheidingstechnieken, waarbij
de scheiding wordt uitgevoerd mbv een selectieve wand: het membraan. Om het
transport door het membraan te verzekeren, is er een drijvende kracht nodig, waarvoor er
verschillende mogelijkheden bestaan:
- een drukverschil over het membraan zoals bij microfiltratie (0,1 – 5 µm),
ultrafiltratie (5 – 500 nm), nanofiltratie (0,5 – 1 nm) en omgekeerde osmose (0,1 –
10 nm);
- een elektrisch potentiaalverschil bij elektrodialyse of membraanelektrolyse;
- een concentratieverschil bij dialyse;
- een verschil in partieeldruk bij pervaporatie.
Microfiltratie berust op zeefwerking. Er kunnen fluxen worden bereikt tot meer dan 500
liter/m²/bar. De membranen worden meestal gemaakt van organische polymeren zoals
polypropyleen, polyvinylideenfluoride, teflon, cellulose-esters en polycarbonaat.
Microfiltratie wordt gebruikt voor de verwijdering van bacteriën en colloïden.
Ultrafiltratie is een scheidingstechniek waarbij deeltjes worden gescheiden op basis van
hun grootte: opgeloste grotere moleculen (hoog-moleculaire verbindingen) en deeltjes
zoals colloïden, pigmenten, … worden weerhouden terwijl kleinere moleculen
(laagmoleculaire verbindingen) zoals o.a. zouten het membraan passeren. Ultrafiltratie
wordt gebruikt om hoge kwaliteitssappen te produceren in verband met kleur en
stabiliteit van het product. Soms zijn na ultrafiltratie nog bijkomende stappen vereist
voor het verkrijgen van een langdurig stabiel product.
Voordelen van membraanfilters zijn:
- Filtratierendementen van 96 – 99%, terwijl met conventionele
filtratietechnieken rendementen worden bereikt van 80-94%;
- Hoog filtratiebereik;
- Geen filterhulpstoffen nodig;
- CIP-reiniging mogelijk
- Er is slechts één systeem nodig, terwijl bij andere filtratieprocessen
verschillende technieken gebruikt moeten worden om hetzelfde resultaat te
bekomen;
- Reiniging en vervanging zijn eenvoudig en vergen een minimum aan tijd.
112
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken' (1998)
113
Baeyens J. etal. (1995)
Bron: mevr. Leroy (Pall Belgium bvba)

Nadelen zijn:
- Begrensde thermische, chemische en mechanische stabiliteit van het
membraan en de gevoeligheid tegenover de vervuiling.
- Hoog energieverbruik om voldoende drukverschil en recirculatie van het
debiet te verwezenlijken.
Milieuvoordeel
- Geen gebruik van filterhulpstoffen.
Financiële aspecten
Investeringskosten hangen af van het gebruikte materiaal, graad van filtratie en
capaciteit.
- Voor een semi-automatisch membraansysteem voor de wijnsector met 6
modules om 1500 tot 3500 l/h te verwerken ligt de investeringskost rond
de 3 MBEF 114 .
- Voor een capaciteit van 500 l/h bedraagt de investeringskost ± 600.000
BEF voor zowel microfiltratie als ultrafiltratie 115 .
- Voor een capaciteit van 2000 l/h bedraagt de investeringskost ± 9 à
10 M BEF voor zowel microfiltratie als ultrafiltratie 116 .
114 Bron: mevr. Leroy (Pall Belgium bvba).
115 Bron: dhr. Sebastian (Strassburger filter GmbH).
116 Bron: dhr. Lemmens (Tetra Pak Belgium NV).

Proces: Filtreren van sappen
TECHNIEKBLAD 50
KAARSFILTER 117
Beschrijving maatregel 118 :
Deze filter gebruikt een reeks roestvrije assen waarrond draden gewikkeld worden. De
filter kan ook opgevuld worden met een kunststof van gekende porositeit, zoals nylon,
polyester, polypropyleen, …. Wanneer de sappen door de vulling van de filter vloeien,
worden alle partikels boven een specifieke diameter vastgehouden.
Gebruik
- Kaarsfilters worden gebruikt om sappen te zuiveren en bijgevolg te
stabiliseren.
Kenmerken
- Filtratiebereik: 200 tot 0,04 µm.
- De kaarsen zijn eenvoudig te bedienen en verschaffen in functie van het
gebruikte opvulmateriaal, een hoger filtratierendement.
- Een nadeel is de kwetsbaarheid van de filter voor drukschokken, hetgeen de
filtratie kan verstoren of zelfs volledig stop zetten.
- Onderhoud en vervanging zijn eenvoudig.
- Capaciteiten van 1 tot 400 m³/h.
Figuur 119 :
Figuur: Kaarsfilter
117
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken' (1998)
118
Bron: Hicks, 1990
Bron: mevr. Leroy (Pall Belgium bvba)
119
Bron: Brochure PALL

Milieuvoordeel
- Geen gebruik van filterhulpstoffen
Financiële aspecten
Investeringskosten hangen volledig af van het gebruikte materiaal, graad van filtratie
en capaciteit.

Proces: Filtreren van sappen
TECHNIEKBLAD 51
VIBRERENDE MEMBRAANFILTER 120
Beschrijving maatregel 121 :
Doordat de vloeistoffen over een vibrerende platte membraan gaan stromen, blijven alle
partikels boven een bepaalde grootte achter de membraan steken zonder de poriën te
verstoppen.
Met dergelijke systemen kan men voor zwaar beladen vloeistoffen een filtratie bereiken
van 1 tot 0,03 µm. In het algemeen werkt men rond 0,45 – 0,5 µm, waarbij gisten en een
deel van de bacteriën worden weerhouden.
Kenmerken
- Hoog filtratiebereik;
- Geen filtratiehulpstoffen nodig;
- Geen obstructie van de membranen;
- Geen energieverbruik door pompen;
- Poriën van membraan: 0,2 à 0,45 µm, waardoor een goede filtratie na één
cyclus wordt bereikt;
- Filtratiecapaciteiten van 30 – 100 liter per m² filtratieoppervlakte per uur;
- Filtratieoppervlakte mogelijk van 0,1 tot 100 m²;
- Voorbeeld: PallSep VMF.
Milieuvoordeel
- Energieverbruik ligt ± 75 % lager dan bij traditionele filters, zoals de
keramische filter.
- Geen gebruik van filterhulpstoffen.
Financiële aspecten
- Voor een filter met een filtratieoppervlakte van 10 m² bedraagt de
investeringskost ± 10 tot 12.000.000 BEF;
- Voor een filter met een filtratieoppervlakte van 100 m² bedraagt de
investeringskost ± 15.000.000 BEF;
- Voor een filter met filtratieoppervlakte van 100m² is een energieverbruik
nodig van ± 5kW.
120
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken' (1998)
121
Bron: mevr. Leroy (Pall Belgium bvba).

Proces: Filtreren van sappen
TECHNIEKBLAD 52
VACUUMDRAAIFILTER 122
Beschrijving maatregel 123 :
De vacuümdraaifilter is een draaiende ton waar aan de buitenkant filtermateriaal is
aangebracht, zoals actieve koolpoeder, klei, diatomeëenaarde, perlite, …. Doordat in de
ton vacuüm heerst, wordt het sap naar binnen gezogen. De troebele deeltjes blijven op de
filter achter. Een mes langs de filter schraapt deze continu bij. Het geraspte materiaal
bestaat uit een laag troebele deeltjes en een dun laagje filtermateriaal. Als men de filter
moet vervangen, wordt de saptoevoer gestopt, de overgebleven laag verwijderd en de ton
gereinigd. Vervolgens brengt men een nieuwe laag filtermateriaal aan.
Het systeem werkt bij een vacuüm van 100 – 200 mbar. Het is verkrijgbaar in grootten
van 0,25 tot 100 m².
Milieuvoordeel
Geen uitgesproken milieuvoordelen.
Financiële aspecten 124
Investeringskosten:
- Voor een filteroppervlak van 1 m²: ± 1,2 MBEF
- Voor een filteroppervlak van 10 m²: 3,5 MBEF
- Energieverbruik voor vacuüm en rotatie bedragen slechts een 25% van het
totale energieverbruik.
- De hoge kosten zijn geassocieerd met de kosten van de filterhulpstoffen en
het verwijderen ervan: ± 50% van de totale kost.
- Werkingskosten bedragen ± 25% van totale kost.
122
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken' (1998)
123
Bron: dhr. Halmingh (Noviba Engineering BV).
Envi Tech Consult, 1993.
124
Envi Tech Consult, 1993.

Figuur 125 :
125 Bron: Brochure Noviba
Figuur: Vacuümdraaifilter

Proces: Indampen van sappen
TECHNIEKBLAD 53
BUIZENVERDAMPER 126
Beschrijving maatregel 127 :
• Dalende film buizenverdamper
De voorverwarmde sappen worden bovenaan in de verdamper geïntroduceerd en
vloeien door een reeks buizen van 3 tot 10 meter lang en met een diameter van 20
à 40 mm. Het is belangrijk een gelijke verdeling van de vloeistof over de
oppervlakte van de buizen te verzekeren. Zoniet kunnen lokaal zeer warme spots
gecreëerd worden waarbij de vruchtensappen verbrand kunnen geraken.
De dalende filmverdampers zijn uitermate geschikt voor warmtegevoelige
vruchtensappen door het korte contact met de hitte. Ook hier zijn
meertrapsverdampers gebruikelijk.
• Stijgende film buizenverdamper
Deze verdamper bestaat uit een warmtewisselaar met een reeks buizen. De
voorverwarmde sappen worden onderaan in de buizen gebracht en naar boven
gestuwd. Onderaan worden de sappen geleidelijk verwarmd. Halverwege de
buizen is de temperatuur gestegen tot het kookpunt, waarbij het water uit de
sappen begint te verdampen. In het bovenste gedeelte is voornamelijk damp
aanwezig. In de praktijk blijkt dat na één cyclus de sappen niet voldoende
geconcentreerd zijn en men ze moet hercirculeren voor verdere indamping. In dat
geval spreekt men van meertrapsverdampers.
De stijgende film buizenverdamper wordt doorgaans niet gebruikt voor het
verdampen van producten uit de voedingsindustrie, omdat de temperatuur en de
tijd nodig voor verdamping te hoog zijn.
Kenmerken
- De buizenverdamper wordt voornamelijk gebruikt voor het concentreren van
appel-, aardbeien- en bessensappen;
- Tabel: Typische contacttijden tijdens de verdamping
Contacttijd
(sec)
1 e trap
2 e trap
3 e trap
4 e trap
Totale
contacttijd
Dalende Film
Buizenverdamper
23
22
15
123
183
126
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken' (1998)
127
Bron: dhr. Skindersoe (APV Anhydro AS).

Milieuvoordeel
• Verbruik van thermische energie kan gereduceerd worden door het gebruik van:
- verschillende verdampingstrappen;
- thermische recuperatie;
- combinatie van beide factoren: hoe meer verdampingstrappen aanwezig
zijn, hoe meer energie kan gerecupereerd worden.
• Reiniging via CIP mogelijk;
Opmerking:
Door de aanwezigheid van compressoren en centrifugale pompen is er geluidshinder;
Financiële aspecten
Voor een capaciteit van 10.000 l/h bedragen de investeringskosten ± 27.000.000 BEF,
een 10 % goedkoper dan de platenverdamper. De installatiekosten liggen echter wat
hoger, waardoor de algemene kosten vergelijkbaar zijn.
De variabele kosten worden voornamelijk bepaald door het verbruik van stoom. In
onderstaand tabel kan men het stoomverbruik lezen in percent van de hoeveelheid
verdampt water. Ter illustratie: in een drietrapsverdamper met stoomrecompressie 128
over 1 trap heeft men 0,25 kg stoom nodig om 1 kg te verdampen.
Aantal stappen 2 3 4 5 6
Zonder stoomrecompressie
Stoomrec. over 1 trap
Stoomrec. over 2 trappen
Stoomrec. over 3 trappen
55
30
40
25
19
30
22
17
25
18
14
12
22
17
13
11
Stoomverbruik in percent van de hoeveelheid verdampte water
128
Stoomrecompressie is het recupereren van stoom uit een vorige trap en mengen met verse stoom
(dhr. Skindersoe, APV Anhydro SA).

Figuur 129 :
129 Bron: Brochure Asceptic Drink
Figuur: Buizenverdamper

Proces: Indampen van sappen
TECHNIEKBLAD 54
PLATENVERDAMPER 130
Beschrijving maatregel:
• Stijgende film platenverdamper
Lagedrukstoom wordt door een reeks vertikaal geplaatste platen gestuwd. De
stoom komt langs de bovenkant van de plaat naar binnen en de condens wordt
onderaan verwijderd. De vruchtensappen worden onderaan ingebracht, stijgen via
de eerste plaat en dalen via de volgende. Door in contact te treden met de
warmtebron, verdampt een aanzienlijke hoeveelheid water uit de sappen.
• Dalende film platenverdamper
Het probleem van ongelijk verdeling van de sappen, voornamelijk geassocieerd
met de tubulaire dalende filmverdampers, worden omzeild door de talrijke
openingen in de platen. Hierdoor kan een gelijke verdeling van de sappen over de
platen gegarandeerd worden.
Kenmerken:
- De platen zijn gemakkelijk uit elkaar te halen en dus goed bereikbaar voor
reiniging, aanpassing of onderhoud;
- De capaciteit kan aangepast worden aan de installatie doordat op eenvoudige
manier platen kunnen toegevoegd worden;
- Hoge warmteoverdracht en bijgevolg lage verblijftijd. Zeer geschikt voor
warmtegevoelige producten;
- Compacte installatie met maximale hoogte van 5m;
- Er wordt slechts een kleine hoeveelheid vloeistof weerhouden tijdens de
verdamping, waardoor een hoge verdampingscapaciteit bereikt wordt;
- Verdampingscapaciteit voor dalende film verdamper varieert van 1.000 – 20.000
l/h;
- Verdampingscapaciteit voor stijgende film verdamper gaat tot 50.000 l/h;
Tabel: Typische contacttijden tijdens de verdamping:
Contacttijd
(sec)
1 e trap
2 e trap
3 e trap
4 e trap
Totale
contacttijd
Dalende Film Stijgende Film
Platenverdamper Platenverdamper
16
47
13
20
9
30
62
78
162 175
130
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken' (1998)

Milieuvoordeel:
• Reiniging:
- Via CIP mogelijk;
- Laag verbruik reinigingsmiddelen omdat minder hoeveelheid vloeistof in de
verdamper weerhouden wordt.
• Verbruik van thermische energie kan gereduceerd worden door het gebruik van:
- verschillende verdampingstrappen;
- thermische recuperatie;
- combinatie van beide factoren: hoe meer verdampingstrappen aanwezig zijn,
hoe meer energie kan gerecupereerd worden.
Financiële aspecten 131
Voor een capaciteit van 10.000 l/h bedragen de investeringskosten ± 25 à 30 MBEF,
een 10 % duurder dan de buizenverdamper. De installatiekosten liggen echter wat
lager, waardoor de algemene kosten vergelijkbaar zijn.
De variabele kosten worden voornamelijk bepaald door het verbruik van stoom. In
onderstaande tabel kan men het stoomverbruik lezen in percent van de hoeveelheid
verdampt water. Ter illustratie: in een drietrapsverdamper met stoomrecompressie 132
over 1 trap heeft men 0,25 kg stoom nodig om 1 kg te verdampen.
Aantal stappen 2 3 4 5 6
Zonder stoomrecompressie
Stoomrec. over 1 trap
Stoomrec. over 2 trappen
Stoomrec. over 3 trappen
55
30
40
25
19
30
22
17
25
18
14
12
22
17
13
11
Stoomverbruik in percent van de hoeveelheid verdampte water
131
Bron: dhr. Skindersoe (APV Anhydro AS).
dhr. Lemmens (Tetra Pak Belgium NV).
132
Stoomrecompressie is het recupereren van stoom uit een vorige trap en mengen met verse stoom
(dhr. Skindersoe, APV Anhydro SA).

Figuur 133 :
133 Bron: Asceptic Drink
Figuur: Platenverdamper

Proces: Indampen van sappen
TECHNIEKBLAD 55
CENTRIFUGALE VERDAMPER 134
Beschrijving maatregel 135
De verdamper bestaat uit een reeks draaiende, met stoom gevulde, holle kegels. De
vruchtensappen worden aan de binnenkant van de konen ingebracht. Door de
centrifugale kracht worden de sappen over het oppervlak van de konen verspreid en
naar de buitenkanten gestuwd. Daar zijn de sappen reeds voldoende ingedampt en
kunnen ze door dezelfde centrifugale kracht afgescheiden worden. De combinatie van
een dunne vloeistofstroom, hoge warmtewisseling en verminderde kooktemperaturen
door de ontstane lage druk in de konen, zorgt ervoor dat de sappen in een paar
seconden tijd tot concentraten kunnen veranderen.
De centrifugale verdamper wordt enkel gebruikt voor uiterst gevoelige sappen zoals
sappen van passievruchten, banaan en wortelen. Het is niet geschikt om grote
hoeveelheden te verdampen; capaciteiten variëren van 50 tot 5.000 kg verdampt water
per uur.
Milieuvoordeel
• Door de centrifugale verdamper te combineren met een andere verdamper kan het
stoomverbruik met de helft gereduceerd worden.
Financiële aspecten
• Voor een capaciteit van 5.000 à 6.000 l/h is een investeringskost nodig van
± 40 MBEF.
• Variabele kosten zijn afhankelijk van:
- stoomverbruik nodig van 5.400 kg/h;
- koelwaterverbruik van 180 m³/h
134
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken' (1998)
135
Bron: Hicks (1990); dhr. Lemmens (Tetra Pak Belgium NV).

Figuur 136 :
Figuur: Centrifugale verdamper
136 Bron: Tetra “Evaporators for quality concentration”

TECHNIEKBLAD 56
VERHOGING VAN STABILITEIT VAN SAPPEN 137
Proces: Toevoeging van klaringsmiddelen aan sappen
Beschrijving maatregel 138 :
Er bestaan verschillende technologieën die hetzelfde doel nastreven, namelijk het
reduceren of, indien mogelijk, het volledig elimineren van de kleurcomponenten en de
mogelijke turbiditeitsagenten 139 , zonder dat het product aan kwaliteit verliest.
Turbiditeit bij vruchtensappen wordt voornamelijk veroorzaakt door complexen van
gepolymeriseerde taninen en proteïnen. De meeste proteïnen zijn reeds via
ultrafiltratie geëlimineerd. Om de concentratie aan taninen te reduceren is een
bijkomende behandeling nodig.
Behandelingen voor ultrafiltratie
Methode Voordelen Nadelen
1. Partiële klaring (met bento- geen investeringskosten - geen kleur standaardisatie
niet, gelatine, silica en/of - geen volledige garantie voor
aktieve koolstof) stabiliteit
- variabele kosten voor
klaringsmiddelen
- hoge arbeidskosten
2. Moes oxidatie (vitaminen) - lage investeringskost - geen kleur standaardisatie
- lage variabele kosten - geen volledige garantie voor
stabiliteit
- problemen met optimale moesbeluchting
3. Toevoegen van Polyphenol - stabiel appelsap - geen kleur standaardisatie
Oxidase - sterke kleurreductie - niet getest op toxiciteit
- eenvoudige methode op - nationale goedkeuring is
sappen hangende
- integratie in enzyme- - enzymen nog niet beschikbaar
standaardisatie op markt
- lage investeringskosten - hoge variabele kosten
137
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken' (1998)
138
Bron: Dhr Estelmann (Bucher Guyer LTD).
Bron: dhr Hasselbeck (Erbslöh Geisenheim Beverage Technology GmbH).
139
Turbiditeitsagenten zijn microscopische deeltjes die verantwoordelijk zijn voor de troebelheid van
een sap.

Behandelingen na ultrafiltratie
Methode Voordelen Nadelen
4. Aktieve Koolstof - mogelijkheid tot kleurloze - hoge variabele kosten
sappen - hoge arbeidskosten
- kleur standaardisatie - hoge stofproductie
- stabiele appelsappen - niet populair bij vruchtensappen
industrie
- een additionele investerings kost
5. PVPP behandeling - kleurstandaardisatie - geen mogelijkheid tot kleurloze
(polymeer Poly Vinyl - stabiele appelsappen sappen
Poly Pyrrolidone) - lage arbeidskosten - gelimiteerde ontkleuring
- hoge investeringskosten
- hoge variabele kosten
- hoge regeneratieverliezen
6. Nanofiltratie - sterke kleurreductie - gelimiteerde kleurstandaardisatie
- volledig fysische methode - geen stabiliteitsgaranties
- verbetering van stabiliteit - verwijdering van andere
- lage arbeidskosten componenten
- hoge retentieverliezen
- hoge investeringskosten
7. Adsorptiebehandeling - kleurstandaardisatie - goedkeuring voor
- stabiele appelsappen vruchtensappen in sommige
- kleurloze sappen mogelijk landen nog hangende
- volledig fysische methode
- lage arbeidskosten
- lage regeneratieverliezen
- lage variabele kosten
Sommige processen kunnen als alleenstaand proces de stabiliteit verbeteren. Nochtans
gebruikt men gewoonlijk een combinatie van verschillende technieken om te voldoen
aan de hoge kwaliteitseisen.
Indien ultrafiltratie gevolgd wordt door membraanfiltratie zoals nanofiltratie, is er wel
een reductie van troebelvorming maar de stabiliteit voor bewaring is niet verbeterd,
tenzij de concentratie aan polyfenolen laag is. Een excellente stabiliteit van
appelsappen werd verkregen door combinatie van ultrafiltratie met
adsorptiebehandeling met harsen.
Milieuvoordeel
Het gebruik van klaringsmiddelen of technologieën die de kleur en de sappen
stabiliseren, verbetert het eindproduct.
Financiële aspecten
De kosten zijn sterk bedrijfs- en productafhankelijk, aangezien verschillende
technieken bestaan, gaande van het toevoegen van additieven tot het installeren van
complete filtratieprocessen. Het is bijgevolg moeilijk aan de hand van deze gegevens
een keuze te maken van milieuvriendelijke technieken.

TECHNIEKBLAD 57
AROMA TERUGWINNING - vergelijking van technieken 140
Proces: Aroma terugwinning bij sappen
Beschrijving maatregel 141
Tijdens het indampen van sappen en tijdens de pasteurisatie worden soms de aanwezige
aroma's uit de sappen teruggewonnen, aangezien deze vluchtige verbindingen zijn.
Er zijn drie methoden gangbaar voor aroma terugwinning:
- partiële destillatie;
- partiële condensatie;
- totale condensatie.
Kenmerken
- Bij totale condensatie worden de verdampte aroma’s met het water uit de
verschillende trappen van de verdamping gecondenseerd. Aroma’s kunnen tot
± 98% worden herwonnen.
- Bij partiële condensatie en destillatie liggen de rendementen rond de 85%.
- Voor condensatiemethoden is koelwater nodig.
- Voor destillatie is stoom nodig. Bij totale destillatie zal de installatie zo worden
gebouwd dat stoom, gebruikt voor de destillatie, volledig kan gerecirculeerd
worden voor de verdamping. Bij partiële destillatie moet na het
destillatieproces nog een hoeveelheid stoom aan de verdamping worden
toegevoegd.
Milieuvoordeel:
- Hergebruik van stoom voor destillatie en verdamping;
- Koelwater kan intern met het pasteurisatieproces gerecirculeerd worden.
Financiële aspecten
- Het is bijzonder moeilijk om de investeringskost te kennen van de verschillende
systemen omdat deze ingebouwd zijn bij de verdampers.
- Variabele kosten zijn afhankelijk van:
- de hoeveelheid gebruikte stoom en koelwater
- elektrische energie. Voor een capaciteit van 10.000 l/h is een vermogen
nodig van ± 50 kW.
- Investeringskosten van een partiële destillatie-unit voor een capaciteit van 10.000
l/h liggen rond de 5 à 6 MBEF.
140
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken' (1998)
141
Bron: dhr. Skindersoe (APV Anhydro SA)
Bron: dhr. Lemmens (Tetra Pak Belgium NV)

Proces: Conserveren van sappen
TECHNIEKBLAD 58
PLATENPASTEURISATIE 142
Beschrijving maatregel 143
Deze techniek bestaat uit een warmtewisselaar, bestaande uit een reeks platen die van
elkaar gescheiden zijn. Hierdoor kan de warmtebron haar warmte overdragen naar de
vruchtensappen zonder rechtsreeks in contact te staan. De gepasteuriseerde sappen
vloeien terug langs één zijde en verwarmen op hun beurt de inkomende sappen.
Hierdoor koelen de uitstromende sappen bijna tot kamertemperatuur af en kan op die
manier aanzienlijk energie bespaard worden. Door de grote oppervlakte van de platen,
kan een maximale energierecuperatie voorzien worden van 90 %.
Voordeel:
- lage investeringskost (50 a 70% goedkoper dan buizenpasteur);
- energierecuperatie mogelijk tot maximaal 90%;
- energieverbuik afkomstig van de productie van stoom, is te vergelijken met
buizenpasteur;
- hoeveelheid gebruikte stoom te vergelijken met buizenpasteur.
Nadelen:
- Vloeistoffen die viskeus zijn of aanwezigheid hebben van troebele deeltjes,
kunnen niet gepasteuriseerd worden met platen.
- Er komen talrijke rubberen verbindingen voor, die onder invloed van slijtage
mogelijkheid geven tot lekkages en microbiële besmetting.
Milieuvoordeel
Door de grote oppervlakte van de platen en door de rechtstreekse warmte-uitwisseling
tussen inkomende en uitgaande vloeistoffen, is een hoge energierecuperatie mogelijk
(tot 90%).
Financiële aspecten
- Een platenpasteur met een capaciteit van 10.000 l/h is reeds te vinden vanaf een
waarde van 4,5 MBEF. Dat kan oplopen tot 17 MBEF afhankelijk van bijkomende
installatiekosten en apparatuur, zoals ontluchter, CIP, uitgevoerde testen, …
- Over het algemeen is de kost 20 à 30% goedkoper dan voor de buizenpasteur,
omdat over het algemeen gewerkt wordt met laag viskeuze sappen en dus minder
complexe pompen en toebehoren nodig zijn.
142
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken' (1998)
143
Bron: dhr. Teubner (KF Engineering).
Dhr. Keck (Krones GmbH).
Hincks (1990)

- Variabele kosten zijn afhankelijk van de nodige hoeveelheid stoom: om een
hoeveelheid van 1000 kg te pasteuriseren is ± 25 kg stoom nodig.
Figuur 144 :
Figuur: Platenpasteurisatie
144 Bron: Brochure Tetra Pak “Evaporators for quality concentration”

Proces: Conserveren van sappen
TECHNIEKBLAD 59
BUIZENPASTEURISATIE 145
Beschrijving maatregel 146
De sappen stromen in een aantal lange smalle buizen, die zowel aan de
binnenzijde als aan de buitenzijde door warm water of stoom worden verwarmd
tot de pasteurisatietemperatuur is bereikt. De gepasteuriseerde sappen verwarmen
op hun beurt de inkomende sappen waardoor deze zelf afkoelen. Hoe meer
warmtewisselaars worden geïnstalleerd, hoe meer warmte kan gerecupereerd
worden (maximale energierecuperatie van 85%).
Kenmerken:
- energierecuperatie mogelijk van maximaal 85%;
- energieverbruik te vergelijken met platenpasteur;
- hoeveelheid gebruikte stoom te vergelijken met platenpasteur.
- mogelijkheid om viskeuze sappen te pasteuriseren (troebele appelsap,
tomatensap), alsook sappen met partikels, vezels, … (appelsiensappen, …)
- volledig gesloten systeem, zonder rubberen verbindingen, geen lekkages mogelijk.
Milieuvoordeel
Door het plaatsen van een groot aantal warmtewisselaars, is een hoge
energierecuperatie mogelijk (tot 85%). De energierecuperatie verloopt steeds via een
tussenmedium, namelijk water. Hierdoor kan gemiddeld 5 % minder warmte
gerecupereerd worden dan bij de platenpasteur.
Financiële aspecten
- Een buizenpasteur met een capaciteit van 10.000 l/h is reeds te vinden vanaf een
waarde van 7.500.000 BEF. Dat kan oplopen tot 20.000.000 BEF afhankelijk van
bijkomende installatiekosten en apparatuur, zoals ontluchter, CIP, uitgevoerde
testen, …
- Over het algemeen is de kost 20 à 30% duurder dan voor de platenpasteur, omdat
over het algemeen gewerkt wordt met viskeuze sappen en dus complexere pompen
en toebehoren nodig zijn.
- Variabele kosten zijn afhankelijk van de nodige hoeveelheid stoom: om een
hoeveelheid van 1000 kg te pasteuriseren is ± 30 kg stoom nodig.
145
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken' (1998)
146
Bron: Dhr. Teubner (KF Engineering GmbH).
Dhr. Keck (Krones GmbH).
Hincks, 1990.

Figuur 147 :
147 Bron: Brochure Pasteurisation

Proces: Conserveren van sappen
TECHNIEKBLAD 60
TUNNELPASTEURISATIE 148
Beschrijving maatregel 149
Deze techniek pasteuriseert zowel de verpakking als het product en verzekert zo een
volledig steriel verpakt product. Warmte wordt gecreëerd door warmwater sproeiers
binnen een gesloten tunnel. Flessen of blikken worden doorheen deze tunnel
getransporteerd. In het eerste gedeelte van de tunnel stijgt de temperatuur waarbij
voornamelijk de verpakking verhit wordt. Vervolgens bereiken de warmwater
sproeiers de gewenste pasteurisatietemperatuur en in laatste instantie wordt het
product door koudwatersproeiers afgekoeld.
Bij pasteurisatie in de verpakking kan tengevolge van de lange hittebehandeling, een
onaangenaam licht verbrand aroma veroorzaakt worden. Dit gaat meestal gepaard met de
oxidatie van de polyfenolen, pectine degradatie en daaropvolgend flocculatie.
Voordelen:
- doordat de sappen in de flessen gepasteuriseerd worden, is de kans nihil op
besmetting.
Milieuvoordeel
- Energierecuperatie mogelijk van 35 à 50%. Dit is lager dan bij de platen- en
buizenpasteur, omdat in de tunnelpasteur de warmte van de gepasteuriseerde
producten niet kan gerecupereerd worden. In de tunnelpasteur wordt het water van
de opwarmings- en koelingszone wel continu gecirculeerd.
- Voor een capaciteit van 10.000 l/h is
- Het waterverbruik: 0,5 à 1 m³/h;
- De nodige hoeveelheid stoom: 2 ton/h;
- Elektrisch verbruik: 80 – 90 kW (voornamelijk door de
pompen)
Financiële aspecten
- Voor een capaciteit van 10.000 l/h kan men rekenen op een investeringskost van
± 20 MBEF.
148
Bron: BECO-studie 'Fruit- en groentesappenindustrie; procesbeschrijving en oplijsting beschikbare
milieuvriendelijke technieken' (1998)
149
Bron: Dhr. Teubner (KF Engineering GmbH).
Dhr. Keck (Krones GmbH).
Dhr. Hasenbeck (NIKO GmbH)
Hincks, 1990.