WAAR WIJ TROTS OP ZIJN

More documents

Recommendations

Info

34 FREEK VONK Vonk en zijn begeleider, Mike Richardson, onderzochten daarom slangenembryo’s van allerlei verschillende soorten, in verschillende ontwikkelingsstadia. Ze keken daarbij naar de activiteit van één gen waarvan bekend is dat het bij gewervelde dieren een rol speelt bij de ontwikkeling van tanden. Ze gebruikten een bepaalde kleurstof die aantoont waar in het embryo het gen tot expressie komt. “Je ziet dan duidelijk paars gekleurde gebieden in de kaak,” legt Vonk uit. “Zo zagen we dat de giftanden bij alle soorten achterin de bek ontstaan. Ook bij cobra’s en adders, die uiteindelijk alleen giftanden voorin de kaak hebben.” Die giftanden belanden daar, zo verklaart Vonk, doordat het achterste gedeelte van de kaak sneller groeit dan het voorste. Zo worden de giftanden als het ware naar voren geduwd. Dat verhaal maakt het waarschijnlijker dat de giftanden in de loop van de evolutie maar één keer zijn ontstaan, en wel achterin de slangenbek. De onderzoekers toonden verder aan dat giftanden en ‘normale’ tanden zich ontwikkelen uit verschillende tandweefsels. Primitieve slangen, zoals pythons, hebben maar één tandweefsel. De zogenaamde ‘achtertandgiftige’ slangen, zoals ringslangen, hebben twee afzonderlijke tandweefsels. Het voorste ontwikkelt zich tot een rij ‘normale’ tanden en uit het achterste ontstaat de giftand. “Om aan te tonen dat die twee weefsels zich onafhankelijk van elkaar ontwikkelen, keken we wat er gebeurde als we bij levende embryo’s het voorste weefsel weghaalden,” vertelt Vonk. “Het achterste weefsel ontwikkelde zich dan volkomen normaal.” De onderzoekers concludeerden dat er in geavanceerde slangen een ontkoppeling heeft plaatsgevonden tussen de voorste en de achterste tanden. De voortandgiftige slangen, zoals cobra’s en adders, hebben het voorste tandweefsel in de loop van de evolutie verloren, en het achterste naar voren verschoven. De Leidenaren denken dat deze ontkoppeling zo’n zestig miljoen jaar geleden plaatsvond, bij een primitieve, pythonachtige voorouder van de moderne slangen. “Door die ontkoppeling konden de achterste tanden zich ongestoord ontwikkelen tot giftanden,” aldus Vonk. “We denken dat dit de belangrijkste stap is geweest in de ontwikkeling van het moderne gifsysteem.” Vonk schreef in 2006 in Nature dat de gifklier zelf al zo’n 140 miljoen jaar daarvóór was ontstaan, bij een primitieve voorouder van zowel slangen als hagedissen. Door de ontkoppeling van de achterste tanden konden de slangen een efficiënt en geavanceerd wapen ontwikkelen, zo stellen de Leidenaren. Mede daardoor hebben de gifslangen de hele wereld kunnen veroveren. “Je treft ze overal aan: in boomtoppen, in oceanen, zelfs in de woestijn,” merkt Vonk op. “Je hebt zeeslangen, vliegende slangen, slangen van zes meter lang en slangen die niet groter worden dan tien centimeter. Iedere niche is bezet. Het gifsysteem heeft zeker aan dat succes bijgedragen.” Documentaires maken Tijdens zijn promotietraject wil Vonk niet alleen dieper in de evolutie van giftanden duiken. Ook allerlei andere bijzonderheden van slangen hebben zijn belangstelling. “We willen graag het hele genoom sequencen,” zegt hij. “Slangen zijn een interessante evolutionaire casus. Ze vormen een schoolvoorbeeld van flexibele lichaamsbouw. Een langgerekt lichaam, meer dan 300 wervels, geen poten. We willen graag weten wat daar de genetische basis van is.” Verder wil Vonk graag tijd besteden aan publieksvoorlichting. Hij onderhoudt een website over slangen en heeft inmiddels de interesse gewekt van National Geographic. Zijn plan is om in allerlei gebieden, zoals de Amazone, voor de camera op zoek te gaan naar gifslangen. “Ik vind het belangrijk dat mensen zich realiseren hoe bijzonder én nuttig slangen zijn,” zegt hij. Vonk denkt het populariseren prima te kunnen combineren met zijn wetenschappelijke carrière. “Alles kan, als je het maar graag genoeg wilt,” stelt hij. “Ik kan die twee doelen ook goed met elkaar verweven: tijdens het maken van documentaires kan ik onderzoeksmateriaal verzamelen.” Is hij nooit bang dat hij wordt gebeten? “Ik ben altijd op mijn hoede. Ik duik bovenop die beesten en trek ze overal vandaan, maar alleen als ik voel dat ’t kan met die slang en onder die omstandigheden. Het zal wel hetzelfde gevoel zijn dat een autocoureur heeft. Je weet precies wat je doet, maar je accepteert een bepaald risico. Een ongeluk zit in een klein hoekje.” Nienke Beintema
Adult maxillary dentition mapped onto a molecular snake phylogeny to show relative positions of the various fang types. a, Phylogeny. The evolutionary changes leading from an unmodified maxillary dentition to the different fang types in advanced snakes are indicated at the nodes: (1) continuous maxillary dental lamina, no specialized subregions—ancestral condition for advanced snakes; (2) evolution of posterior maxillary dental lamina—developmental uncoupling of posterior from anterior teeth; (3) starting differentiation of the posterior teeth with the venom gland; (4) loss of anterior dental lamina and development of front fangs. b, c, Adult skulls: lateral views (b); palate, schematic ventral views (c; maxilla coloured, fangs circled). Asterisks indicate species studied by electron microscopy. (Bron: Nature 454, 31 July 2008, p. 630-633) 35
Page 1 and 2: WAAR WIJ TROTS OP ZIJN De OntDekkin
Page 3 and 4: Robbert de Haan Mathematisch Instit
Page 5 and 6: BIJZONDERE ONDERSCHEIDINGEN EN PRIJ
Page 7 and 8: • Gilles van Wezel (LIC) ontving
Page 9 and 10: ROBBERT DE HAAN MatHeMatiSCH inStit
Page 11 and 12: Rekenen met valsspelen Behalve over
Page 13 and 14: Dat ze de kiem van het leven bestud
Page 15 and 16: De kunstmatige membranen van Semrau
Page 17 and 18: OFER SHIR LeiDen inStitUte OF aDvan
Page 19 and 20: Een klassiek voorbeeld van evolutio
Page 21 and 22: REMCO VAN DER BURG, FRANCIS VUIJSJE
Page 23 and 24: Het bovenste paneel laat een schema
Page 25 and 26: MICHAEL STECH natiOnaaL HeRBaRiUM n
Page 27 and 28: Echinodium renauldii is een mossoor
Page 29 and 30: MARTIJN VERDOES LeiDS inStitUUt vOO
Page 31 and 32: Het principe van tweestapslabelling
Page 33: De nieuwe Steve irwin? Misschien. H
Page 37 and 38: KAI YE LeiDen/aMSteRDaM CenteR FOR
Page 39 and 40: Entropy of Class-A GPCRs 3 2 1 0 0
Page 41 and 42: abundant bonding in chemistry by Ma
Page 43 and 44: Colofon Tekst: Bas den Hond, Marco

WAAR WIJ TROTS OP ZIJN

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?