Waarheid en leugen - Prostitutie.nl

Waarheid in de filosofie
Socrates zette het waarheidsprobleem in de oude Griekse cultuur in gang. Hij stelde dat men
een absolute waarheid als criterium moet doen gelden, en tegelijkertijd dat men zijn eigen
waarheden moet onderzoeken om dichterbij de absolute waarheid te kunnen komen, en eigen
opvattingen niet zomaar voor lief moet nemen 6 . Men kan zowel op het ene als het andere
aspect de nadruk leggen. Eigenlijk is het een dubbelzinnig gebod omdat het enerzijds stelt dat
er een absolute waarheid kan bestaan en men geacht wordt daarnaar te leven, anderzijds dat
geen enkele waarheid de juiste is en men op zoek moet blijven naar waarheid.
De twee oudste opvattingen over waarheid in de westerse filosofie zijn die van Plato en
Aristoteles. Beide theorieën zijn correspondentietheorieën. Deze visie op waarheid is
uitgedrukt ‘in the well-known words of Aristotle’s Metaphysics: ‘To say of what is that is not,
or of what is not that it is, is false, while to say of what is that it is, or of what is not that it is
not, is true.’ If we wished to adapt ourselves to modern philosophical terminology, we could
perhaps express this conception by means of the familiar formula: ‘The truth of a sentence
consists in its agreement with (or correspondence to) reality’.’ 7 Correspondentietheorieën zijn
gericht op de in directe ervaring aanwezige werkelijkheid: waarheid correspondeert met de
feiten, of waarheid is in overeenstemming met de realiteit. Wanneer een niet-filosoof wordt
gevraagd een theorie over waarheid te omschrijven, zal dit waarschijnlijk de
correspondentietheorie zijn. 8 Dit is de meest klassieke opvatting over waarheid, die draait om
de empirie. Het veronderstelt het bestaan van een objectieve waarheid. De theorie sluit het
geloof in God niet uit, maar houdt het dualisme in stand van geloof, gericht op de goddelijke
openbaring, en de wetenschap, gericht op waarneembare werkelijkheid.
Daarnaast zijn er allerlei andere filosofische opvattingen over waarheid in de geschiedenis
ontstaan. ‘Met de Reformatie herleeft de verscheidenheid aan officieel erkende dogma’s.
Daarmee wordt ook het socratisch probleem weer actueel, welke van de gangbare opvattingen
de ware is.’ 9 Montaigne gaf de aanzet tot een beweging waarbij onder meer Pyrrho werd
aangehaald om aan te tonen dat het intellect geen onderscheid kent tussen waar en vals.
‘Opvatting en gewoonte horen bij elkaar: wat men doet, hangt af van wat men denkt.’ 10 ‘Dit is
de kern van Montaigne’s overwegingen: dat alle mensen er het best aan doen de zeden en de
6
Goudsblom, J., Nihilisme en cultuur. Europese ideeëngeschiedenis in een sociologisch perspectief (Amsterdam
2003), p. 141
7
Tarski, A., ‘The semantic conception of truth and the foundation of semantics (1944)’. In: Martinich, A.P.
(red.), The philosophy of language (New York Oxford, 1996), p. 62
8
Craig, E. (ed.), The shorter routledge encyclopedia of philosophy (New York 2005), p. 1027
9
Goudsblom, J., Nihilisme en cultuur. Europese ideeëngeschiedenis in een sociologisch perspectief (Amsterdam
2003), p. 149-150
10
Ibidem, p. 151
12