Waarheid en leugen - Prostitutie.nl

voormalig hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn boek is hierboven
al geciteerd.
Zowel religieuze, culturele als filosofische ontwikkelingen hebben eraan bijgedragen dat in de
negentiende eeuw het nihilisme is ontstaan. Gezien vanuit het culturele aspect, zijn door de
ontwikkelingen van de moderne tijd, waarin het leven steeds complexer is geworden en
groepswaarheden moeilijker zijn te onderscheiden, bestaande zekerheden uiteen gevallen.
‘Het individu gaat twijfelen aan iedere waarheid, wanneer hij zich in geen enkele groep meer
thuis voelt, en wanneer geen enkele groep nog vat op hem heeft.’ 17 Vanuit het religieuze
aspect geldt dat de kerk aan macht is verloren en het geloof in het bestaan van god voor de
meeste mensen in de westerse cultuur aan kracht heeft ingeboet. Vanuit de filosofie bezien
ligt er in de oude Griekse cultuur al een kiem voor de nihilistische problematiek:
‘Waarschijnlijk doen we de historie geweld aan, wanneer we het conflict tussen Gorgias en
Socrates beladen met alle implicaties van de moderne nihilistische problematiek. In potentie
zijn ze hier echter zeker al aanwezig: het ‘ken vóór alles de waarheid’, en het ‘niets is waar’
vormen twee antipolen die, met elkaar in contact gebracht, onvermijdelijk kortsluiting
maken.’ 18 Het is logisch dat in de moderne tijd het voor veel mensen niet meer duidelijk is
wat waarheid is. Er zijn te weinig aanknopingspunten, de mens is op zichzelf aangewezen
voor het vinden van waarheid. Dat heeft geleid tot het nihilisme, een stroming die het meest
duidelijk is verwoord door filosoof Nietzsche. Voor Nietzsche betekent het nihilisme dat alle
waarden hebben afgedaan; alles is tevergeefs, het leven heeft geen doel en geen zin, en
wanneer men wel zin geeft aan het leven is dit een valse en onhoudbare interpretatie.
‘Gomperts komt nog het dichtst bij een definitie, als hij het woord nihilisme een term noemt,
die op het ontbreken van waarheid en waarden de nadruk legt.’ 19 In abstracte zin is het
mogelijk dat er geen waarheid en waarden bestaan, in de vorm van het nihilisme, in de
praktijk blijkt dat waarheid en waarden onlosmakelijk zijn verbonden met ons bestaan. Het
nihilisme in zijn puurste vorm is onhoudbaar in de praktijk, en daarom wordt het woord
‘nihilisme’ steeds gebruikt als een begrip gemengd met andere factoren.
Nihilisme en humanisme
Vanuit het nihilisme waarin waarden en waarheid zijn verketterd, zijn stromingen opgekomen
die proberen om waarheid en waarden opnieuw vorm te geven. Een belangrijke stroming die
17
Goudsblom, J., Nihilisme en cultuur. Europese ideeëngeschiedenis in een sociologisch perspectief
(Amsterdam 2003), p. 113
18
Ibidem, p. 135
19
Ibidem, p. 16
14