Een constante in beweging? - Maastricht University

een tijdsbesteding waarvan het nut in de regel afgeleid is van dat van andere tijdsbestedingen, ook
eigenlijk niet viel te verwachten’ (cursivering in het origineel). Daarom concludeert Hupkes:
‘De mens beschikt kennelijk over een afweegmechanisme waarvan de aard niet bekend is
maar dat hem in staat stelt, zijn gemiddelde reistijd en het aantal verplaatsingen op hetzelfde
niveau te fixeren. De enige van de drie dimensies van mobiliteit die is toegenomen, is m.a.w.
de per hoofd afgelegde afstand, hetgeen werd verwezenlijkt door het opvoeren van het aandeel
van de verplaatsingen met relatief snelle vervoersystemen. (Hupkes, 1977: band 1, 261)
Dit verschijnsel wordt door Hupkes aangeduid als de wet van het Behoud van Reistijd en
Verplaatsingen: de BREVER-wet. ‘Het gaat daarbij om de gemiddelden per hoofd in alle
vervoersystemen over een periode met een bepaalde lengte: een dag, een week of een jaar. Hoe langer
de periode, hoe kleiner de spreiding van het gemiddelde per persoon’. Waarom deze gemiddelde
patronen maar weinig variëren, bijvoorbeeld tussen landen met hoge en lage gemiddelde inkomens, is
niet duidelijk:
‘Die verschillen zouden wel verwacht mogen worden en nu ze ontbreken, dient de oorzaak te
worden opgespoord. De geheimzinnige redenen voor de geconstateerde regelmaat in het
tijdgebruik blijven echter verborgen in de zwarte doos, gevormd door de mens als biologisch,
fysisch en psychologisch wezen.’ (Hupkes, 1977: band 1, 259)
Waarop baseert Hupkes zijn 'wet'? Zelf geeft hij aan dat 'bruikbare onderzoeksgegevens op dit terrein
uitermate schaars [zijn]'. 6 Hij citeert een onderzoek van Vidakovic uit 1968, die concludeert dat de
inwoners van Amsterdam-Zuid in 1968 gemiddeld 68 minuten per dag aan verplaatsingen besteden.
Tijdsbudgetonderzoek van Blaas en Heinemeijer vindt in het dagelijks aantal verplaatsingen een
geringe spreiding (tussen de 5,18 en 5,27). Uit andere bronnen citeert Hupkes (Doxiades; Clark, Lee
en Ogden; Buckminster Fuller; Hägerstrand) zonder de constanten te kwantificeren. Centraal in het
onderbouwing van de BREVER-wet staat het zeer omvangrijke tijdbudgetonderzoek The Use of Time
van Szalai [et.al.] uit 1972, dat stoelt op zo'n 30.000 interviews met bewoners van steden en stedelijke
gebieden in vijftien merendeels geïndustrialiseerde landen, variërend van de Verenigde Staten tot
Peru. In het bijlagendeel van zijn dissertatie vat Hupkes vier tabellen uit Szalai samen. Daaronder is
een tabel van de tijdbestedingen op een gemiddelde dag in de week. Voor 'mobiliteit' (een categorie
die bij Szalai 'travel' heet) resulteert een gemiddelde van 82 minuten met een standaarddeviatie van 9
minuten (Hupkes, 1977: band 2, 129). In een voetnoot ter toelichting op deze tabel schrijft Hupkes:
‘De cijfers gelden voor degenen die een activiteit ook werkelijk beoefenden; voor betaalde
arbeid grotendeels mannen, voor huishoudelijk werk grotendeels vrouwen, voor verzorging
van de persoon en vrije tijd vrijwel alle deelnemers, voor reistijd gemiddeld 88,6 % van de
ondervraagden. Houdt men er rekening mee dat niet iedereen zich elke dag buitenshuis
verplaatst, dan komt de gemiddelde reistijd per hoofd op 1 h 13 minuten. De reistijd betreft die
in alle vervoerssystemen incl. lopen en is opgebouwd uit de gegevens voor 10
verplaatsingsmotieven.’ (Hupkes, 1997: band 2, 132) 7
6 G. Hupkes. (1977) Gasgeven of afremmen. p. 256.
7 Het citaat vervolgt: ‘De methode impliceert dat horizontale telling boven 24 uur per dag uitkomt. Uit andere
tabellen in The Use of Time bleek nog dat (betaald) werkende mannen ongeveer twee maal langer reizen dan
huisvrouwen en dat de reistijd van werkende vrouwen in de regel iets korter is dan die van werkende mannen.
16