Een constante in beweging? - Maastricht University

heeft betrekking op de verzameling alternatieven waarvan de actor zich bewust is en die hij, op basis
van zijn persoonlijke perceptie, een bepaalde waarde toekent. Op een lager analyseniveau is dan ook
sprake van een toenadering tussen economische en de sociaal-psychologische modellen. Sociaalpsychologische
modellen trachten immers op basis van attitudes, sociale normen en overtuigingen vat
te krijgen op het besluitvormingsproces en op de uiteindelijke vervoerskeuze. Ook de ‘activiteitenmodellen’
bevinden zich op gedesaggregeerd niveau, maar zijn te onderscheiden van de economische
en sociaal-psychologische methoden. Deze modellen richten zich niet op verplaatsingen, maar op de te
ondernemen activiteiten in tijd en ruimte. Primaire activiteiten als werken en boodschappen doen,
beperken in belangrijke mate de mogelijkheden van personen (Dijst, 1995).
Het verschil tussen geaggregeerde en gedesaggregeerde modellen is relevant als we zoeken naar een
verklaring voor de BREVER-constante vanuit de theorie van de nutsoptimalisering. Hupkes maakt
immers duidelijk dat de 'wet' geldt op het niveau van een totale populatie (zie hoofdstuk 2). Zo bezien
moeten we de wet verklaren vanuit geaggregeerde modellen. Anderzijds maakt Hupkes (1977; 1979)
zelf ook duidelijk dat de verklaring wel degelijk op een individueel niveau te vinden zou kunnen zijn
(denk aan de 'biopsychische variabelen'). Dit rechtvaardigt een gedesaggregeerde benadering vanuit
individuele nutsfuncties.
3.4.3 Bevindingen
In deze paragraaf bespreken we mogelijke verklaringen en gedachtenexperimenten over mogelijke
verklaringen in de economie, de (sociale) psychologie en de ruimtelijke wetenschappen. Duidelijk zal
worden dat elke volgende discipline nieuwe variabelen toevoegt aan modellen ter verklaring van het
verplaatsingsgedrag.
Economie
Verplaatsingsgedrag kan economisch gezien opgevat worden als consumptiegedrag (Button, 1982).
Uitgangspunt van de economische consumptietheorie is het idee dat een individu altijd rationeel
economisch gedrag vertoont. Dat gedrag is niet onderhevig aan persoonlijke inschattingen of
smaakverschillen. Bovendien wordt verondersteld dat het individu voor zijn rationele keuze inzicht
heeft in alle prijzen en het goed (in dit geval het personenvervoer) een zeker mate van homogeniteit
heeft. Op grond van al deze aannames zal de consument, binnen zijn besteedbaar inkomen, streven
naar een maximale behoeftebevrediging Willen we een dergelijke theorie toepassen op het
personenverkeer, dan dient deze in een aantal opzichten te worden herzien. Een belangrijk mankement
van de klassieke consumptietheorie wanneer het om verplaatsingen gaat, is bijvoorbeeld de
verwaarlozing van de variabele 'tijd' (Bruzelius, 1979, Lancaster, 1966).
Dat laatste is voor de BREVER-constante van wezenlijk belang. De kosten voor het personenvervoer
bestaan niet alleen uit het te betalen bedrag, maar ook uit het tijdsbeslag van het vervoer. De
consument zal, uit oogpunt van nutsmaximalisering, altijd voor de vervoerswijze kiezen die het
voordeligst uitkomt. Overigens betekent dat niet altijd de snelste vervoerswijze. Of iemand tegen
hogere kosten een snellere vervoerswijze kiest, hangt af van de waardering die de betreffende persoon
heeft voor de tijdswinst. Vervoerseconoom Rietveld benadrukt in zijn voordracht Snelheid en
Bereikbaarheid (Rietveld, 1999) dat een constante in reistijd niet op gespannen voet hoeft te staan met
een afweging van tijd en geld:
44