bekijk - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

142
met het tweede grote botanische project uit de tweede helft van de zeventiende eeuw,
het Amboinsche Kruidboek van Rumphius. Niet dat de samenstelling van dit werk
zonder problemen verlopen is. In maatschappelijk opzicht verliep Rumphius' loopbaan
voorspoedig. Hij arriveerde in 1653 als soldaat op Ambon, werd algauw overgeplaatst
van de militaire naar de civiele dienst en bracht het in 1657 eerst tot onderkoopman
en later in 1672 tot gewoon koopman. 10 Maar in zijn persoonlijk leven trof hem
menige slag (zoals de dood van vrouw en dochter bij een aardbeving in 1674) en in
zijn wetenschappelijk werk werd hem bijna geen tegenslag bespaard. Eerst werd hij
in 1670 getroffen door een plotselinge blindheid, toen hij in de felle zonneschijn een
onverantwoord lange tocht door de bossen van Ambon ondernam. Hij moest daarna
verder werken aan zijn Kruidboek met zoals dat heette ‘geleende ogen en handen’.
Maar ook na voltooiing van het manuscript ging het niet van een leien dakje. In 1687
verbrandden de tekeningen en na afzending naar Holland werd het schip dat het
manuscript vervoerde, in 1692 door de Fransen geënterd en in de grond geboord. En
toen dan eindelijk in 1696 een kopie van het verloren gegane origineel in de Republiek
aankwam, oordeelden de Heren XVII het aanvankelijk raadzaam niet tot publicatie
over te gaan. Al spoedig werd dit embargo weer opgeheven, maar op dat moment
waren er geen uitgevers meer die belangstelling hadden. Toen Rumphius in 1702
overleed, was er nog niets van zijn vele boeken gepubliceerd. Het duurde nog tot
1741 voordat uiteindelijk het eerste deel van de in totaal zes delen van het Kruidboek
het licht zag. 11
Toch is het boek van Rumphius nooit de inzet geweest van een conflict binnen de
VOC. Anders dan Van Reede heeft Rumphius altijd de volle steun van zijn plaatselijke
superieuren gehad, zoals hij in zijn opdracht aan de Heren XVII ook nadrukkelijk
vermeldt. Hij werd gedeeltelijk zelfs voor zijn werk vrijgesteld en kreeg medewerkers
toegewezen, die hem veel teken- en speurwerk uit handen hebben genomen. Terwijl
Van Reede te kampen had met regelrechte tegenwerking, ontving Rumphius juist
alle medewerking. De vergelijking van beide projecten leert hoe belangrijk de
plaatselijke verhoudingen waren voor het welslagen van een wetenschappelijke
onderneming.
Het netwerk van Nicolaes Witsen
Zowel bij Van Reede tot Drakenstein als bij Rumphius ging het om onderzoekers
die zelf het initiatief hadden genomen tot het verrichten of laten verrichten van
wetenschappelijk onderzoek in het gebied dat
K. van Berkel, Citaten uit het boek der natuur