bekijk - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

Over nationale stijl en wetenschappelijke cultuur in Nederland
11
Wetenschap is internationaal, maar de manier waarop ze beoefend wordt, verschilt
van land tot land. Wetenschappelijke ideeën, en zeker die op natuurwetenschappelijk
gebied, storen zich niet aan nationale grenzen en politieke scheidslijnen. Een bepaalde
theorie mag hier eerder aangenomen zijn dan daar, maar nergens in de geschiedenis
van de natuurwetenschap zijn er voorbeelden van op zichzelf correcte denkbeelden
die niet wereldwijd aanvaard zijn. Natuurwetten zijn overal hetzelfde. Toch hebben
zich in de geschiedenis nationale stijlen van wetenschapsbeoefening voorgedaan. Zo
werd in de negentiende eeuw, de tijd waarin de moderne natuurkunde het licht zag,
het vak in Frankrijk op een fundamenteel andere manier beoefend dan in Engeland.
De Fransen hadden een voorkeur voor abstracte, mathematische redeneringen, de
Engelsen zochten het meer in aanschouwelijke beelden.
Kan dit, en vooral: mag dit? Eigenlijk niet, zouden we tegenwoordig zeggen.
Wetenschap kan niet internationaal en nationaal tegelijk zijn en het beleid moet er
juist op gericht zijn eventuele nationale verschillen uit te wissen. Negentiende-eeuwse
liberalen, die zich zowel erfgenamen van een universeel Verlichtingsdenken als
hoeders van de nationale gedachte waanden, hadden er daarentegen minder moeite
mee. Een van hen was de Nederlandse fysioloog Barend Joseph Stokvis. Voor hem,
zo blijkt uit een rede uit 1887, was er geen enkele reden om te twijfelen aan het
internationale karakter van de wetenschap:
Geen menschelijke wetenschap, die zich zoo volkomen wereldburgeres
gevoelt als de wetenschap der natuur. Zij is overal op haar plaats: aan
Noord- en Zuidpool, onder de ruwste volksstammen, zoowel als in de
middelpunten der meest verfijnde beschaving. De wetten, wier bestaan zij
aan het licht brengt, de werktuigen, waarmede zij de natuurverschijnselen
bespiedt en tot maat, gewicht en getal herleidt, de kunstmatige toestellen,
waardoor zij de natuur schijnt te beheerschen en van de natuurkrachten
heerendiensten eischt, gelden alom. Zij maakt geen onderscheid tusschen
nieuwe en oude wereld; zij leeft en streeft voor de menschheid. Zij is de
internationale wetenschap bij uitnemendheid. 1
K. van Berkel, Citaten uit het boek der natuur