bekijk - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

166
studenten aan het Amsterdamse Athenaeum almaar toe, vooral toen in 1865 de
Klinische school alsnog opging in het Athenaeum en in 1868 ook de Militair
Geneeskundige school erin opgenomen werd. Had Amsterdam in 1858 nog maar
107 studenten, in 1874 waren dat er 407 geworden, voor het merendeel aanstaande
medici.
Na veel vertragingen bereikte in 1876 eindelijk een wetsontwerp de Tweede Kamer.
Toen vonden de voorstanders van het behoud van Groningen en de pleitbezorgers
van het Amsterdamse Athenaeum elkaar in een gelegenheidscoalitie. In het
wetsontwerp was het voortbestaan van de Groningse universiteit uiterst zwak
beargumenteerd, wat eigenlijk een uitnodiging was om bij amendement deze
universiteit op te heffen. Het liberale blok wist dit te voorkomen en diende juist een
voorstel in om Amsterdam toestemming te geven het Athenaeum om te zetten in een
volwaardige universiteit. Minister Heemskerk verzette zich hiertegen, maar kon niet
voorkomen dat de wet in die zin werd geamendeerd. In Groningen ging de vlag uit
en ook in Amsterdam vierde men feest. Toen ook de Eerste Kamer akkoord ging en
de Amsterdamse gemeenteraad in het voorjaar van 1877 een conceptregeling voor
de nieuwe universiteit aanvaardde, was het duidelijk dat Nederland met ingang van
1 oktober 1877 niet meer drie, maar vier volwaardige universiteiten zou tellen.
De wet van 1876 is geen wonder van consistentie geweest. De vele amendementen
en bijstellingen hadden het ontwerp geen goed gedaan. Het was, in de woorden van
Huizinga, ‘een samenstel van transacties en onopgeloste vraagstukken, dat met stijve
gewrichten mocht gaan marcheeren’. Het best kon de wet nog worden begrepen als
een opportunistisch compromis tussen oud en nieuw. En wat nieuw was, heeft
Huizinga ook betoogd, was toch eerder bedoeld als remedie tegen oude fouten dan
als toepassing van nieuwe principes. 16 Zo bleef de toegang tot de universiteit beperkt
tot degenen die een klassieke vorming, dat wil zeggen een gymnasiale vooropleiding,
hadden genoten. Weliswaar werd het Latijn als voertaal van de wetenschap afgeschaft
- waarmee in feite een bestaande praktijk werd gesanctioneerd - maar de hbs-leerlingen
konden nog steeds niet rechtstreeks toegang krijgen tot de academische studie. Ze
hoefden geen volledig staatsexamen gymnasium af te leggen, een examen in Grieks
en Latijn volstond, maar toch. Ondanks de goede vooropleiding die de hbs in ieder
geval voor de natuurwetenschappen en de geneeskunde bood, werd dit schooltype
nog steeds niet op één lijn geplaatst met het gymnasium.
K. van Berkel, Citaten uit het boek der natuur