2005 – 2006, nummer 1 - Thauma

More documents

Recommendations

Info

INTERVIEW FILOSOFIE IS DE KRATERS DICHTEN, DIE DE WETENSCHAP SLAAT Hans-Peter van Burg en Deborah Klaassen Interview met Jeroen van Rijen Hoe bent u, onze nieuwe opleidingsdirecteur, in Leiden terecht gekomen? Ik studeerde filosofie en algemene taalwetenschap in Utrecht. Daarna ben ik als docent logica aan de Erasmus Universiteit gaan werken. In 1986 ben ik in Leiden gepromoveerd bij De Rijk en Nuchelmans. Een bewerking van mijn proefschrift, Aspects of Aristotle’s Logic of Modalities, is gepubliceerd bij Kluwer. Een referee deelde toen de uitgever mee: “Wanneer u per se een boek wilt uitgeven dat te filologisch is voor wiskundigen en te wiskundig voor filosofen, kortom een boek dat door niemand gelezen gaat worden, dan ligt hier uw kans.” Mijn vakgebied is de geschiedenis van de logica, met name de modale logica. Binnen dat gebied ben ik vooral geïnteresseerd in de ontologisch-metafysische context waarbinnen die logica’s ontstaan. Je vraagt dan waarom mensen de logische theorieën over noodzakelijkheid, contingentie en dergelijke ontwikkelen, die ze de facto produceren. Later realiseerde ik me dat mijn zeer gespecialiseerde onderzoek door misschien twintig mensen op de wereld gelezen werd. Vanuit mijn achtergrond als taalwetenschapper ben ik toen een tijd gaan reizen door West Afrika. Ik heb daar talen bestudeerd die in logisch opzicht interessant zijn. Talen van de Mande-groep zijn bijvoorbeeld niet functioneel compleet. In deze omgeving zag ik enerzijds de enorme kennisbehoefte die in sommige delen van de wereld bestaat, anderzijds mijn eigen gepriegel over wat Aristoteles nu precies met “noodzakelijk” in De Caelo bedoelde. Ik werd met mijn neus op hele basale problemen gedrukt. Niet lang daarna ben ik naar Aruba gegaan. Ook in Aruba is er sprake van een enorme kennisbehoefte. Als rector van het Arubaanse universiteitje heb ik drie jaar in die behoefte proberen te voorzien, ik was een soort makelaar in kennis, voor journalisten, hotelmanagers, beroepsvissers, parlementariërs, advocaten, noem maar op. Professioneel gezien was dat een van de interessantste periodes uit mijn leven. Maar in Aruba is alles gericht op toerisme. Daarom vond ik het geen ideale omgeving voor mijn kinderen om in op te groeien. Ik ben teruggekeerd naar Nederland, [27] THAUMA 2004-<strong>2005</strong> NUMMER 1 waar ik bestuurlijk-organisatorische klussen heb gedaan aan de Erasmus Universiteit. Toen kwam de vacature van opleidingsdirecteur in Leiden. Drie dagen in de week kan ik nu mijn bestuurlijk-organisatorische vaardigheden binnen een filosofische context nuttig maken. De overige twee dagen ben ik aangesteld als docent logica. Ik heb geen onderzoekstaken. Toch vind ik mijn onderwijs erg leuk en belangrijk. Studenten probeer ik in mijn cursussen gedisciplineerd en kritisch te leren denken. Wat was het belang van uw onderzoek, dat slechts door twintig mensen gelezen werd? Voor wat mijzelf betrof, was het historische nieuwsgierigheid. Er wordt bijvoorbeeld al eeuwenlang beweerd dat Aristoteles’ modale logica vol inconsistenties zit. Maar Aristoteles was volgens mij zo gek nog niet. Dus misschien ligt het idee dat zijn modale logica vol inconsistenties zit wel aan ons, omdat wij Aristoteles door de bril van onze geformaliseerde modale logica lezen. Dat kan makkelijk misvormend werken op de interpretatie van de aristotelische data. Het onderzoek daarna is een leuke exercitie. Het bevredigt een intellectuele behoefte en het heeft ook esthetische kanten. Maar als je op een gegeven moment distantie neemt van dat onderzoek, bestaat de kans dat je denkt: “Wat die esthetische kanten betreft lees ik liever een goed boek!” Welk boek zou dat zijn? Diepe wildernis: de wegen van João Guimarães Rosa is een van de meest fascinerende boeken die ik ooit gelezen heb. De Judakus van António Lobo Antunes is ook een boek dat me naar mijn strot grijpt. Vanuit filosofisch oogpunt is de Portugees Fernando Pessoa mijn favoriete dichter. Zijn dichtwerk Ode van de zee, zo’n 30 pagina’s lang en prachtig vertaald door August Willemsen, is een schoolvoorbeeld van katharsis in de aristotelische zin. Pessoa (1888-1935), een schuchter en timide mannetje, gaat zich hier via zijn heteroniem Alvaro de Campos langzaam maar zeker verbaal te buiten aan steeds gruwelijkere fantasieën. Dat zwelt langzaam aan… je weet niet wat je leest! Die drie werken geven mij meer inzicht in
mensen en de plaats die ze voor zichzelf zien in de wereld dan een of ander traktaat in de wijsgerige antropologie. Ik heb een zekere distantie ten opzichte van de filosofie. Die je ook nodig hebt om als opleidingsdirecteur te functioneren. Ik ben neutraal ten opzichte van alles wat hier in Leiden aan filosofie gegeven wordt. Wanneer er een intellectuele behoefte aan een bepaald soort filosofie bestaat, heeft deze bestaansrecht. Wie ben ik, om daar als keurmeester op te willen treden? Waarin ziet u eigenlijk het belang van de filosofie? Niet alle intellectuele activiteit hoeft bij te dragen aan het oplossen van grote problemen en in die zin belang te hebben. Er bestaan veel activiteiten die geen enkele oplossing aandragen voor urgente problemen, maar die bijvoorbeeld esthetische genoegens produceren of ongenoegens opheffen. In die zin leveren ze een bijdrage aan het welbevinden van mensen en zijn ze nuttig zolang ze geen schade toebrengen aan anderen. Duidelijk is dat veel mensen een zekere bevrediging blijken te vinden in filosofie. Elke samenleving stelt zich bepaalde doelen die men dan probeert te realiseren. Dat leidt tot nieuwe wetenschappelijke inzichten en technologische en economische ontwikkelingen. Mensen blijken de behoefte te hebben hun plaats te bepalen in relatie tot elkaar, tot de samenleving en de tot de werkelijkheid zoals die ontsloten wordt door de wetenschappen van dat moment. Die plaatsbepaling vraagt om voortdurende aanpassing aan de externe omstandigheden. In die behoefte tot plaatsbepaling probeert de filosofie te voorzien. Nieuwe economische ontwikkelingen maken een tot dan toe gangbare kijk op de relaties tussen groepen van mensen achterhaald. Nieuwe wetenschappelijke visies blijken niet meer te passen binnen de metafysische en ontologische opvattingen die tot op dat moment hun taken naar behoren vervulden. Er ontstaat de behoefte om de nieuwe economische realiteit of het nieuwe wetenschappelijke wereldbeeld in te bedden in een bredere kijk op hoe de wereld in elkaar zit. Dan komen de filosofen op de proppen om hun diensten aan te bieden. Dat filosofische werk is niet noodzakelijk wetenschappelijk in de geijkte zin van het woord. Dat wordt op zijn minst gesuggereerd door het feit dat sommige zeer populaire filosofische stromingen van dit moment, bijvoorbeeld de postmodernistische, zich expliciet keren tegen het zelfbeeld dat de meest succesvolle wetenschappen er op nahouden. [28] THAUMA 2004-<strong>2005</strong> NUMMER 1 In de filosofie wordt, in tegenstelling tot zoveel echte wetenschappen, veel belang gehecht aan haar eigen geschiedenis. Enerzijds betreft dat puur geschiedwetenschap, het soort werk dat ik vroeger deed. Anderzijds wordt een filosoof door de bestudering van de geschiedenis van de filosofie voorzien van een repertoire van filosofische problemen en succesvolle oplossingen die hij of zij kan gebruiken bij het oplossen van nieuwe problemen, of juist kan vermijden omdat ze voorheen in gelijksoortige situaties ook niet bleken te werken. Aristoteles, een buitengewoon down to earth filosoof, blijkt nog steeds een inspiratiebron voor moderne filosofen, juist in die alledaagsheid van zijn oplossingen. Dat zie je bijvoorbeeld in de context van de ethiek. Men blijkt tot de conclusie gekomen dat inhoud en richtingeving van ons feitelijke morele gedrag niet adequaat beschreven kan worden in termen van regels en regelopvolging. Uit het filosofisch repertoire heeft men vervolgens de aristotelische deugdenethiek opgediept als een alternatief paradigma. Dat leek, in elk geval voorlopig, in de filosofische behoefte te voorzien. Is dit vooruitgang in de filosofie? Niet in de zin dat we een nieuw inzicht dat voorheen onbekend was hebben verworven. De oplossing bleek 2500 jaar oud! Maar wel vooruitgang in de zin dat nieuwe filosofische behoeften, in elk geval tijdelijk, bevredigd zijn. Men stelt het zich vaak andersom voor. De filosofen creëren nieuwe kaders, waarbinnen de wetenschappers kunnen opereren, politici aan de slag kunnen, etc. Het zijn echter de wetenschappers en diegenen die de economische en technologische vooruitgang realiseren, die oude kaders doorbreken. Vervolgens ontstaat er wrijving tussen die nieuwe realiteit en het beeld dat mensen hebben van zichzelf en hun plaats in de wereld. Dan komen de filosofen in actie om de daaruit voortkomende onlustgevoelens te lijf te gaan. Moet filosofie wel als een academische bezigheid gehandhaafd worden, als het de wetenschappers zijn die de grote doorbraken verzorgen? Wordt de filosofie niet een soort perifeer achteraf verschijnsel? Psychologen hebben een verschijnsel beschreven dat ze cognitieve dissonantie noemen, de clash tussen “cognities” die men er op na houdt. Via herschikkingen en wijzigingen in cognities probeert elk mens het ongemak te beëindigen dat men bij cognitieve clashes ervaart. Bij wetenschappelijke, economische, technologische en maatschappelijke verandering kunnen er dergelijke dissonanties optreden tussen enerzijds de nieuwe perceptie van de realiteit in
Page 1 and 2: COLOFON Thauma Blad voor de Faculte
Page 3 and 4: POST UIT HET BUITENLAND KUL Sanne v
Page 5 and 6: 3. Belgenland: buitenland? Mijn keu
Page 7 and 8: Kunst und feministische Analysen 4
Page 9 and 10: Forschungsauftrag umgewandelt wird
Page 11 and 12: WIST JE DAT ... ? Thomas Brouwer 1.
Page 13 and 14: HET BESLISSENDE BOEK NIETZSCHE’S
Page 15 and 16: ecomes the moment when the true sig
Page 17 and 18: Oresos: Om een goede staat te stich
Page 19 and 20: zaken in vrijheid met elkaar mening
Page 21 and 22: RECENSIE KLEINE GODEN MET GROTE WEN
Page 23 and 24: Toevallige eigenschappen worden dus
Page 25: Bas Haring heeft Kunstmatige Intell
Page 29 and 30: ERLÄUTERUNG VAN ‚HÄLFTE DES LEB

2005 – 2006, nummer 1 - Thauma

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?