'FLEXIBEL VLAGGENSCHIP' WIL WERELDZEE OP

DE AANLOOP WAS MISSCHIEN
WAT LANG, MAAR SHELL STAAT
AAN DE VOORAVOND VAN EEN
‘GROTE SPRONG VOORUIT’ IN
PRODUCTIEOMVANG. VIA GROTE
INVESTERINGEN WORDEN DE
INMIDDELS STERK GEGROEIDE
VOORRADEN OMGEZET IN PRODU-
CERENDE BEWEZEN RESERVES.
shell VeNsteR
UITGAVE VAN SHELL NEDERLAND B.V. • MEI / JUNI 2008
raffinaderij pernis:
‘flexibel Vlaggenschip’
wil wereldzee op
PETER DE WIT (PRESIDENT-
DIRECTEUR SHELL NEDERLAND)
HOOPT DAT NEDERLAND NIET
ALLEEN IN TECHNOLOGIE-
ONTWIKKELING, MAAR OOK IN
REGELGEVING EN VERGUNNING-
VERLENING EEN MODERN, SLIM
EN SNEL LAND KAN ZIJN.

De weersvoorspelling
voor
gisteren
COLOFON
UITGAVE VAN SHELL NEDERLAND BV
ADRES Carel van Bylandtlaan 30, 2596 HR Den Haag.
Postbus 444, 2501 CK Den Haag.
TELEFOON 070 - 377 87 00
HOOFDREDACTIE Piet de Wit
ARTDIRECTOR Toon Beekman (www.defabriek.com)
MEDEWERKERS Ernst Bode, Cover Mechanics/Moker,
Hollandse Hoogte, Zoltan Korai, Jeroen Kroos, Peter Konter,
Hans Lagendaal, Wilfried Overwater, Reinier Spreen,
DRUK Roto Smeets Grafi Services Utrecht
Shell Venster wordt verspreid onder geïnteresseerden in
de activiteiten van Shell Nederland en Royal Dutch Shell.
Het blad is gratis verkrijgbaar.
Abonnementen kunnen via e-mail-adres shellvenster@shell.
com worden aangevraagd en via: Administratie Shell Venster,
Postbus 444, 2501 CK Den Haag.
TWEEMAANDELIJKSE PUBLICATIE
Voor het geheel of gedeeltelijk overnemen of bewerken van
artikelen dient men toestemming van de redactie te vragen.
In de meeste gevallen zal die graag worden gegeven.
Hoewel Shell-maatschappijen een eigen identiteit hebben,
worden zij in deze publicatie soms gemakshalve met de
collectieve benaming ’Shell’ of ’Groep’ aangeduid in
passages die betrekking hebben op maatschappijen van
Royal Dutch Shell, of wanneer vermelding van de naam van
de maatschappij(en) gevoeglijk achterwege kan blijven.
OMSLAGILLUSTRATIE ZOLTAN KORAI
Per stad een klimaatbeleid?
Europees is
echt beter.
Met enige verbazing ziet Peter de
Wit vanuit zijn functie als presidentdirecteur
van Shell Nederland hoe in
Europa niet alleen landen maar ook
steden elk eigen klimaatdoelen
hebben. “Mij lijkt het belangrijker
om liefst Europese consistentie te
hebben zodat het bedrijfsleven weet
waar het aan toe is.” PAGINA 4
VOORWOORD
Nog even en een operator die op een raffi naderij
van zijn fi ets valt zorgt ook al voor een
stijging van de ruwe-olieprijs. De lijst met
‘verklaringen’ waarom in ongeveer veertien
maanden de olieprijs is verdubbeld, is even lang als
soms onserieus.
Iraanse speedboten varen rond Amerikaanse oorlogsschepen
in de Straat van Hormoez: de prijs stijgt.
De Venezolaanse president Hugo Chavez dreigt de VS
niet langer te beleveren: de prijs gaat omhoog. Brand in
een raffi naderij in Texas: idem. Sneeuw in China: zelfde
laken een pak. Dollar omlaag? Olie omhoog!
Maar dan: de Amerikaanse economie gaat knarsend
in de remmen. Het land is de grootste oliegebruiker ter
wereld en de grootste olie-importeur (netto ruim 13 miljoen
vaten per dag), dus zou een prijsdaling verwacht
mogen worden. Maar niet. De notering steeg verder - er
was ergens in Nigeria een pijpleiding gescheurd en er
was die dag ook nogal wat ‘speculatief kopen’, zoals
het in de commodities rubrieken in de vakpers heette,
fast money volgens het jargon.
Hoewel de argumenten vaak gezocht zijn, en qua
serieusheid lijken op een weersvoorspelling voor
gisteren, is het een feit dat de ruwe-olieprijs onverstoorbaar
doormarcheerde, tot op een dag zelfs $111 per vat.
(Wat door de dollarzwakte 45 eurocent per liter was,
dat klinkt iets minder extreem.)
De wereld beleeft de vijfde olieprijsexplosie in de voorbije
35 jaar. De eerste was in 1973 toen OPEC-lidstaten
een olie-embargo afkondigden na de Israëlisch-Arabische
oorlog. De tweede was in 1979, Iran kwam onder
nieuw management. De derde klap viel een jaar later,
Irak viel Iran binnen. Prijsklap vier was die van 1990,
de invasie door Irak van Koeweit. En nu dan nummer
vijf. Reden? Roept u maar. Maar in januari 2006
kostte een vat olie rond $50, inmiddels zo ongeveer het
dubbele.
Is het speculatie? Er zijn ontwikkelingen die doen vermoeden
dat het een rol speelt, misschien zelfs een grote
rol. Want een actueel fysiek tekort aan olie is er niet.
Misschien dat dat ooit ontstaat, maar dan zijn we nog
fl ink wat jaren verder.
Wat gebeurt er intussen op de New York Mercantile
Exchange, ’s werelds grootste goederenbeurs voor energie
en metalen? In elk geval hectische handel in olie; de
Pernis moet meer
benzine op wereldmarkt
verkopen
De veranderende marktomstandigheden
in vooral Duitsland dwingen
Pernis om haar overschot aan
benzine op andere (wereld)markten
af te zetten. De investeringen die
daarvoor nodig zijn komen pas vrij
als Pernis eerst bewijst dat het
operationeel in de wereld-eredivisie
draait. PAGINA 8
2 - MEI / JUNI 2008 - SHELL VENSTER
INHOUD
wereld verbruikt rond 86 miljoen vaten per dag, maar
alleen al op de NYMEX wordt ongeveer 15 maal meer
olie verhandeld; allemaal futures, termijncontracten
die uitdrukken wat volgens de handel over een of meerdere
maanden de prijs van light sweet crude oil en olieproducten
zal zijn. Veel van de handel wordt gedaan
door banken en beleggers. Maar ooit getankt bij Deutsche
Bank, Goldman Sachs of Morgan Stanley? In elk
geval is het handelsvolume in ruwe-oliecontracten
(‘papieren olie’) de afgelopen vijf jaar verdrievoudigd.
De vraag naar ‘natte olie’ liep in die periode op met
nog geen twee procent per jaar.
Een andere verklaring voor het oplopen van de olieprijs
was in 2004 en 2005 de geringe reserve-productiecapaciteit
bij OPEC. Eind 2004 pompten de lidstaten
gezamenlijk op volle capaciteit - een situatie die standaard
geldt voor het collectief van niet-OPEC-landen.
Er was toen dus nul capaciteit om een verstoring in
productie en aanvoer op te vangen, zoals bij de orkanen
Rita en Katrina in nazomer 2005.
De OPEC treedt traditioneel op als ‘swing producer’,
leverancier van de olie die nog nodig is boven de productie
uit het niet-OPEC-gebied.
Inmiddels komen de projecten klaar die een aantal
OPEC-landen startten in 2005/6 in reactie op de lage
capaciteitsreserve. Eind 2008 bedraagt, volgens het
IEA, de capaciteit van de OPEC-landen 35 mln vaten
per dag (ruwe olie, condensaat en natural gas liquids).
Wat met de jongste raming van de vraag naar OPEColie
een reservecapaciteit van 3,1 miljoen vaten per dag
betekent.
Eén: er is geen tekort aan olie; twee: de wereldeconomie
vertraagt, wat een lagere groei in de vraag zal betekenen;
drie: de reserveproductiecapaciteit is gegroeid;
en vier: er lijkt iets van rust terug te keren in Irak, een
land met een grote potentie om op relatief korte termijn
meer olie te produceren.
Economen zeggen dan ook dat de olieprijs moet dalen
- tot zo’n $70 per vat, is hun consensus. Maar hoeveel
economen lopen er op de beursvloer van de NYMEX
rond?
Piet de Wit
Hoofdredacteur Shell Venster
Meer vrouwen bij Shell,
via ‘nuchtere aanpak’
Josefi ne van Zanten moet bij Shell
diversiteit en inclusie bevorderen.
Wat onder andere ‘meer vrouwen’
betekent. Niet via het opleggen van
harde ‘targets’, maar, zoals ze zegt,
via ‘een nuchtere aanpak’ waarbij
waarde (merit) de basis vormt. Toch
is er een doel: recruitment mikt op
de helft vrouwen in commerciële
functies en 28 procent in een technische
omgeving. PAGINA 17
EN VERDER:
De basisstrategie van Shell blijft
onveranderd ‘more upstream,
profi table downstream’. PAGINA 12
Shell scenario’s: wordt het ‘ieder
voor zich’ of ‘samenwerking’? PAGINA 14
Hoe gaat Nederland in de toekomst
zijn elektriciteit opwekken; komen
er uranium of koffi eschillen in de
energiemix? PAGINA 20
Ook op de kolenmarkt lijkt de rust
inmiddels voorbij. PAGINA 22
Snoepen in een impuls op het
tankstation. PAGINA 24
Medewerker Arjan Nieuwstraten
verkoopt olie, maar niet voor auto’s.
PAGINA 28
Emeritus hoogleraar Gerard Hirs ziet
grote energiewinst in koppeling van
industriële activiteiten. PAGINA 30
En natuurlijk ook weer nieuws uit
de wereld van Shell en energie.
PAGINA’S 3, 11, 25 en 30

shell biedt ruim $2 miljard
Voor exploratie chukchi zee
de offi ciële toewijzing vindt plaats bij het verschijnen
van deze Shell Venster, maar in elk geval heeft Shell het
hoogst geboden op 275 blokken in een veiling van exploratieconcessies
in de Chukchi Zee aan de noordwestkust van
Alaska. De hoogste biedingen op de 275 blokken kosten Shell bij
elkaar $2,1 miljard.
Na vorig jaar voor ongeveer een half miljard dollar concessies
te hebben gekocht in de Golf van Mexico en in 2005 ruim $44
miljoen te hebben betaald voor blokken in de Beaufortzee, ging
Shell ditmaal zeer diep bij een veiling door het Amerikaanse
agentschap MMS (Minerals Management Service) van concessies
in een gebied van in totaal zo’n 40.000 km 2 . Volgens MMS
heeft het gebied een potentie van 15 miljard vaten olie en 2150
miljard m 3 aardgas. Samen is dit 28 miljard vaten olie-equivalent
aan winbare koolwaterstoffen. De cijfers kennen echter een
hoog niveau van onzekerheid.
Voor het blok waarvan Shell de hoogste verwachtingen heeft,
bood het bedrijf rond $105 miljoen terwijl voor een aantal
blokken in de buurt bedragen van zo’n $90 miljoen werden
geboden.
In 1989 en 1990 zijn in opdracht van Shell vijf exploratieboringen
gedaan in het gebied dat nu wordt geopend. De vondsten
leidden destijds niet tot commerciële ontwikkelingen en Shell
gaf de rechten terug. De actuele en verwachte olieprijzen vormen
een nieuwe prikkel om terug te keren naar de ruim boven
de poolcirkel gelegen Chukchi Zee. Ook speelt een rol dat de
Verenigde Staten een veilig en beschermd exploratie- en productieklimaat
heeft waarbij oliemaatschappijen - weliswaar
tegen betaling van royalties - eigenaar worden van gevonden
olie en gas.
Minder beschermend is het fysieke klimaat van het concessiegebied,
het kan er ’s winters min 50 graden worden. Ook de geologie
van het gebied is spectaculair maar lastig, 400 miljoen jaar
oud reservoirgesteente dat bovendien sterk geplooid is. Maar de
geologie lijkt op die van Noord-Alaska waar het beroemde olieveld
Prudhoe Bay is gevonden.
Aanvankelijk was MMS al van plan deze veilingronde (‘Lease
Sale 109’) in 2002 te houden maar men besloot te wachten tot
een milieueffectrapportage was gemaakt. Dit leidde tot een verklaring
van ‘geen gevaar’, mits speciale maatregelen worden
getroffen ter bescherming van poolberen, walvissen, zeehonden
en walrussen.
3 - mei / juni 2008 - Shell venSter
shell actueel
groener, schoner, stiller
eén: Shell bouwt in Qatar momenteel ’s werelds grootste Gasto-Liquids
fabriek; rond 2010 moet de productie van GTL er van
start gaat.
Twee: Qatar Airways wil graag GTL toevoegen aan de brandstof van
haar vliegtuigen om schoner en zuiniger te vliegen.
Eén plus twee leidden er toe dat in februari een A380 (besteld door
de Qatari om in 2011 mee op Londen te vliegen) tussen Engeland
(motorenbouwer Rolls Royce) en Toulouse (assemblage van de A380)
op GTL vloog.
Nauwkeuriger gezegd, het ging om een 40/60-mengsel van conventionele
jet fuel, afkomstig van de Shell-raffi naderij van Stanlow, en
GTL, door Shell gefabriceerd in de Maleisische deelstaat Sarawak.
Een wereldprimeur.
Sebastian Remy, hoofd van de afdeling alternatieve brandstoffen bij
Airbus, zei dat het de bedoeling is dat rond 2009 de offi ciële overheidsgoedkeuring
wordt afgegeven om met een 50/50-mengsel te
vliegen terwijl in 2013 goedkeuring voor honderd procent GTL moet
zijn verkregen. Daarna volgt dan nog de procedure om met biobrandstoffen
(zoals zuivere BTL, Biomass-to-Liquids) te gaan vliegen. Volgens
Remy zouden rond 2020 de eerste (beperkte) hoeveelheden
biobrandstoffen door commerciële vliegtuigen getankt kunnen worden.
Dan kan de luchtvaart niet alleen schoon maar ook CO 2-neutraal
vliegen.
IllUstRatIe: CoVeR MeChanICs/MoKeR

U kwam halverwege het jaar binnen
als nieuwe president-directeur
van Shell Nederland en meteen
begonnen de raffinagemarges
te zakken.
“Nou, laten we maar aannemen dat
dat toeval was, maar na een sterk eerste
halfjaar verzwakten de marges
in de tweede helft inderdaad. Zodat
de gemiddelde marge over het hele
jaar 2007 niet zoveel afweek van die
in 2006. Maar omdat onze raffinaderij
op Pernis vorig jaar met een hoge
beschikbaarheid draaide terwijl er in
2006 storingen waren en uitgelopen
onderhoudswerk, was het financiële
resultaat in 2007 toch goed.”
De bedoeling is dat de komende
jaren weer meer wordt geïnvesteerd
in Pernis, ruim een miljard
euro. Ondanks de stagnerende
brandstoffenmarkt in Noordwest-
Europa, het voornaamste afzetgebied
van de raffinaderij.
“Eigenlijk moet je zeggen ‘juist door
de stagnerende brandstoffenmarkt’.
We moeten ons aanpassen. Het is de
strategie van Shell om minder maar
dan wel gemiddeld grotere raffinaderijen
te bezitten. Dat betekende vorig
jaar bijvoorbeeld de verkoop van onze
4 - mei / juni 2008 - Shell venSter
Voorbereiden
op wat nu nog
onbekend is
Wat betreft technologie is dit - nog steeds - een
slim land, vindt Peter de Wit, president-directeur
van Shell nederland. Misschien zelfs daarin een
gidsland. Maar nog beter wordt het als we ook
in regelgeving en vergunningverlening slim en
snel kunnen zijn. en, is zijn advies, bereid je voor
op dingen die nu nog onbekend zijn.
relatief kleine eenheden in Frankrijk
en rationalisaties in Duitsland. De
voorgenomen nieuwe investeringen
in Pernis moeten daar een zogeheten
‘Flexible Flagship’ van maken, een raffinaderij
die excelleert in het kunnen
maken van veel verschillende olieproducten
uit uiteenlopende ruwe-oliesoorten.
We zijn nu druk bezig om Pernis
qua prestaties en betrouwbaarheid
weer op het juiste niveau te brengen.
Daarmee zal Pernis zijn positie kunnen
versterken van grote en flexibele
exportraffinaderij.”
Pernis is letterlijk en figuurlijk
nauw verbonden met Shell Chemie
op Moerdijk. Moerdijk draaide
vorig jaar wederom goed. Is de
bulkchemie waarin Shell actief is
niet langer een cyclische business?
“Ik denk nog steeds cyclisch, maar de
consistent hoge economische groei
in de wereld heeft gezorgd dat we
inderdaad nu al een aantal jaren achtereen
op een hoog niveau presteren.
Er wordt wereldwijd geïnvesteerd in
nieuwe capaciteit, ook door Shell, bijvoorbeeld
in China, waar we met partner
CNOOC haast een kopie van Moerdijk
hebben gebouwd. De groeiende
vraag naar dit soort chemieproducten
• TeKST piet de wit • foTo’S ernst bode •
absorbeert het groeiende capaciteitsaanbod.
Moerdijk is een voorbeeld van
wat we in raffinage nastreven, fabrieken
van wereldschaal met een heel
hoge benuttingsgraad.”
Wat was het effect van de zoveelste
warme winter op rij voor
de gasactiviteiten van Shell in
Nederland?
“In elk geval een gedaalde productie
uit het Groningenveld. Wat wij niet zo
erg vinden, we hebben tenslotte toch
een eindige hoeveelheid gas te produceren.
Er stond tegenover dat we vanuit
onze kleine velden, offshore en
onshore, op maximale capaciteit hebben
geproduceerd. Dat wordt ook toegejuicht
door de overheid. Die stimuleert
met fiscale prikkels de productie
uit kleine velden om het Groningenveld
zo lang mogelijk te sparen.”
Ondanks die prikkels zet de NAM,
de door Shell bestuurde productie
joint venture, de kleinste van de
kleine velden in de etalage.
“Als je in de staart van de productie
komt, heb je te maken met werk waar
wij eerlijk gezegd niet zo sterk in zijn.
Wij zijn heel goed in het ontwikkelen
van nieuwe activiteiten en het ope-
reren van grote en compexe velden.
Dan is het logisch dat je velden met
nog een marginale productie verkoopt
aan partijen die beter in staat zijn om
de daarin nog aanwezige waarde te
realiseren.”
Hoe lang kan Groningen nog op
het huidige niveau produceren?
“De raming is nog tien tot vijftien
jaar op het huidige niveau, waarna
een gestage daling inzet met een heel
lange staart. Er wordt nu aangenomen
dat Groningen pas rond 2080 echt
helemaal leeg is. In elk geval gaat het
productieprofiel van Groningen veranderen;
het veld gaat op termijn een
basislast leveren inplaats van, zoals
nu nog en in het verleden, het opvangen
van pieken en dalen in de vraag.
Die pieken en dalen worden in de
toekomst vooral opgevangen vanuit
ondergrondse gasbergingen en de aanvoer
van LNG.”
Welke rol denkt Shell te gaan spelen
in het op niveau houden van
de aanvoer van voldoende gas
naar Nederland?
“Bijvoorbeeld door het importeren van
vloeibaar aardgas. We hebben recentelijk
een optie genomen op capaciteit in

een LNG-terminal die wordt gebouwd
op de Maasvlakte. Wij hebben als Shell
een aantal opties om LNG te importeren,
uit Noord-Afrika, Nigeria en het
Midden-Oosten.”
“Ook de import van pijpleidinggas
uit Rusland is een mogelijkheid. We
zijn met Gazprom in discussie over
een aantal zaken. Denk ook aan het
bezoek kort geleden van een Nederlandse
industriedelegatie aan Rusland
met een integraal plan om gasvelden
in het Siberische Yamal te ontsluiten.”
Waarom sluit Shell capaciteitscontracten
en investeert zij niet
zelf in een LNG-terminal?
“Het is geen dogma om niet in terminals
te investeren, maar in Noord-Amerika
en Noordwest-Europa werken we
bij voorkeur met lange-termijncontracten
die ons het recht geven een deel
van de capaciteit van een terminal te
gebruiken. Wij kunnen ons geld over
het algemeen rendabeler investeren in
andere activiteiten, zoals in exploratie
en productie. Soms is het echter beter
om wel eigen capaciteit te bezitten.
Bijvoorbeeld in India, waar wij een
markt zagen ontstaan terwijl anderen
die visie niet deelden. Dus besloten we
om zelf bij Hazira een terminal te bou-
wen. Die overigens zo succesvol is dat
we hem al gaan uitbreiden.”
Hoe staat het met de productie
van renewables door Shell in
Nederland?
“We zijn voor de helft eigenaar van
NoordzeeWind met een park bij
Egmond aan Zee. De ervaring daarmee
in het eerste jaar van operaties
is dat het inderdaad minder makkelijk
is om offshore-windparken te exploiteren
dan molens op land. Vooral het
snel oplossen van storingen is lastig en
kostbaar. We hebben aanloopproblemen
gekend die nu worden opgelost.
Het is niet voor niets een demonstratieproject
waarvoor de overheid extra
subsidie wilde geven.”
Nog meer windactiviteiten in
Nederland voorzien?
“In principe willen we hier investeren
in meer offshore wind, maar dat zal
afhangen van het subsidiestelsel dat
de overheid biedt en ook of de regelgeving
stimulerend is. Op dit moment
functioneert er helemaal geen subsidiesysteem
voor offshore wind en
mede door ruimtelijke-ordeningproblemen
ligt daardoor de hele verdere
ontwikkeling van offshore wind stil.”
5 - mei / juni 2008 - Shell venSter
Wat doet windenergie overigens
nog in de portefeuille van Shell?
Na de verkoop een paar jaar geleden
van het elektriciteitsproductiebedrijf
InterGen concentreert
het bedrijf zich op moleculen, niet
op elektronen.
“Windenergie is een activiteit waar we
al lang een rol in spelen in onze speurtocht
naar mogelijke grootschalige
activiteiten in renewables. Koolwaterstoffen
zijn uiteindelijk eindig en wind
is een van de opties. Bovendien genereren
we voor onze eigen activiteiten
in raffinage en chemie nog steeds veel
elektriciteit.”
“We blijven interesse houden in het
exploiteren van windparken, al verschuift
de aandacht daarbij wel naar
heel grote parken in de Verenigde Staten.
Momenteel zijn onshore windparken
in bijvoorbeeld het noordwesten
van Texas al winstgevend zonder subsidies.
Shell heeft daar dan ook plannen
om met een partner een park
van 3.000 MW te ontwikkelen. Ter
vergelijking: Egmond heeft 108 MW
capaciteit.”
Hoeveel interesse heeft Shell in
CCS, carbon capture and storage,
het opvangen en opbergen van
“wat betreft
technologie is dit
een slim land. nog
beter wordt het
als we ook qua
regelgeVing en
Vergunning-
Verlening slim en
snel kunnen zijn.”

“amsterdam
en den haag
hebben inmiddels
ook al eigen
klimaatdoelstellingen,
dat
schijnt nodig
te zijn.
mij lijkt het
belangrijker
om landelijke
consistentie te
hebben.”
CO 2 in een leeg gasveld, zoals dat
onder Barendrecht?
“Als je kijkt naar de doelstellingen van
de Nederlandse en Europese overheid,
dertig, respectievelijk twintig procent
CO 2-reductie in 2020, dan weet je dat
je daarbij absoluut CCS nodig hebt.
Maar we hebben er nog geen ervaring
mee en de benodigde regelgeving ontbreekt
geheel. Het is voor iedereen,
ook voor ons, heel belangrijk om hier
meer kennis over op te doen.”
Wat denkt Shell met de porieruimte
in lege gasvelden in haar
concessiegebieden te kunnen
doen? Zelf exploiteren via een
eigen CO 2-opbergmaatschappij,
of de porieruimte te koop
aanbieden?
“De jury vergadert er nog over, zoals
de Amerikanen zeggen. Shell wil nu in
elk geval leren en de beste manier is
om daar eigen velden voor te gebruiken.
De karakteristieken van het veld
bij Barendrecht kennen we door en
door en op Pernis hebben we zuivere
CO 2 beschikbaar om het demonstratieproject
mee uit te voeren.”
“Nog onbeantwoord is de vraag of wij
alleen oplossingen gaan uitwerken
voor het reduceren of neutraliseren
van onze eigen emissies, of dat we ons
willen opstellen als een soort ‘afvalverwerker’
die ook CO 2 van anderen
opbergt. Veel zal afhangen van de economie
van CCS, en die is nu nog grotendeels
onbekend.”
Wat is de visie van Shell op het
eigendom van het transportnetwerk
van CO 2 naar de punten
6 - mei / juni 2008 - Shell venSter
waar het opgeborgen kan worden,
bijvoorbeeld een leeg gasveld
of een diepe waterlaag, een
aquifer?
“In het Golfgebied van de Verenigde
Staten bestaat een CO 2-infrastructuur
die eigendom is van een onafhankelijke
partij die op basis van
open access een buisleiding exploiteert
voor transport tussen CO 2-bronnen
en -afnemers. Die laatsten kunnen
ook oliemaatschappijen zijn die CO 2
gebruiken voor enhanced oil recovery.
Dit is een interessante beheersvorm
voor de infrastructuur die ook
hier goed toepasbaar zou zijn.”
Is het denkbaar dat de hele infrastructuur
voor CO 2-berging een
staatsbedrijf wordt?
“Als je ziet dat de staat via het eigendom
van Gasunie, TenneT en Pro-
Rail al eigenaar is van de hoofdinfrastructuur
van gas, elektriciteit en rail,
dan is zoiets best denkbaar. We moeten
ons realiseren dat het op termijn
gaat over een heel grote infrastructuur
voor CO 2-berging, op land en ook offshore,
waarschijnlijk ook internationaal
gekoppeld aan andere CCS-systemen.
Maar nogmaals, we zitten nog te
vroeg in het studie- en demonstratieproces
om daar al harde uitspraken
over te doen.”
Wat zijn nu nog de grote onbeantwoorde
vragen rond CCS waar
een project als Barendrecht antwoord
op moet geven?
“Bij aquifers weten we nog bijna niets
van de geologische structuren. In
Australië boren we momenteel in een
aquifer en leren daar veel van. Verder
weten we nog te weinig van de kosten
en opbrengsten van CCS en dus van
de mogelijke economie ervan. Niets is
nog geregeld rond het eigendom van
CO 2 in een ondergronds reservoir en
dus ook niet over aansprakelijkheid.
Een ander belangrijk punt betreft de
vergunningen. Gemeenten en provincies
hebben hier geen ervaring mee.
Moeten ze dat allemaal zelf uitvinden
of schiet de rijksoverheid hierbij
te hulp?”
Denkt bij al die zakelijke afwegingen
ook nog iemand aan de bewoners
als een CCS-project op land
wordt uitgevoerd?
“Iedereen moet veel werk maken van
het vertellen wat een CO 2-opbergingsproject
eigenlijk is. Zeker de mensen
in het gebied waar je wilt opslaan
moeten precies weten waar ze aan toe
zijn. Als eerste reactie zullen mensen
huiverig reageren. Kan de grond gaan
borrelen? Wat gebeurt er als CO 2 ontsnapt?
Kan het überhaupt ontsnappen?
Begrijpelijke vragen. Daar moeten
snel heldere antwoorden op worden
gegeven.”
Eind vorig jaar tekende het
Nederlandse bedrijfsleven met
de overheid een Duurzaamheidsakkoord.
Daarin onderschrijft
het bedrijfsleven de Europese
doelstelling van tenminste
twintig procent reductie van
broeikasgassen per 2020.
Wat wil Shell Nederland daaraan
bijdragen?
“Het bedrijfsleven kijkt nu per indu-
striesegment in hoeverre het aan deze
doelstellingen kan voldoen. Via verdergaande
efficiëntieverbetering op
Pernis en Moerdijk zullen wij een bijdrage
leveren. Hoeveel dat wordt,
wordt nu uitgerekend. Barendrecht,
waar we het net over hadden, zal ook
bijdragen.”
Nog andere bijdragen?
“Het gebruik van biobrandstoffen in
benzine en diesel speelt ook een rol.
Al is er vooralsnog een technische
limiet aan wat motoren en brandstofsystemen
aankunnen aan biodiesel
of ethanol. Ook is er kolenvergassing.
Invoering hiervan verbetert de
energie-efficiëntie maar maakt het
ook makkelijker om zuivere CO 2 los
te maken uit steenkool wat de CCStechniek
economisch optimaliseert.
We werken met een paar bedrijven en
de overheid samen om mogelijke projecten
te evalueren, buiten het project
met een kolenvergasser voor Nuon in
de Eemshaven.”
Dan is er ook nog het Rotterdam
Climate Initiative dat uitgaat van
een CO 2-reductie met vijftig procent
in het Rijnmondgebied in
2025. Dat is veel verdergaand dan
de industrie in het Duurzaamheidsakkoord
belooft.
“We hebben veel bij te dragen aan de
uitdaging die Rotterdam zichzelf heeft
opgelegd. Maar ik wil zijn doelstelling
toch wel als ‘erg ambitieus’ omschrijven.
Wij binden ons er als Shell daarom
ook niet aan. Of het haalbaar is? Het
is een heel hoog percentage over een
heel korte periode.”

“Amsterdam en Den Haag hebben
inmiddels ook al eigen klimaatdoelstellingen,
dat schijnt nodig te zijn.
Mij lijkt het belangrijker om landelijke
- liefst zelfs Europese - consistentie te
hebben zodat het bedrijfsleven weet
waar het aan toe is en efficiënter aan
oplossingen kan werken.”
Een andere belangrijke activiteit
van Shell in Nederland is brandstofverkoop.
Opmerkelijk genoeg
misschien nog steeds een groeimarkt,
ondanks de hoge benzine-
en dieselprijzen.
“In elk geval slagen wij erin ons marktaandeel
goed op peil te houden. De
markt biedt een wat verschillend
beeld, de verkopen van benzine zijn
tamelijk vlak, die van diesel stijgen,
vooral bij het goederenvervoer over de
weg. Ook groeien in de Rotterdamse
en Amsterdamse havens de verkopen
van stookolie en gasolie aan zee- en
binnenvaart.”
Ondanks recordprijzen aan de
pomp blijven de mensen rijden en
groeit het aantal vrachtauto’s op
de weg. Terwijl een aantal jaren
geleden nog ongeveer een ‘volksopstand’
dreigde en in sommige
landen vrachtwagenchauffeurs
raffinaderijen en brandstofdepots
blokkeerden.
“Wat veranderd is, is dat mensen meer
begrip hebben gekregen voor de achterliggende
reden van hoge olieprijzen.
Ten eerste natuurlijk nog steeds
de hoge accijnzen maar ook de wetenschap
dat als een product minder makkelijk
te produceren valt, terwijl de
“als je kijkt naar
de doelstellingen
Van de nederlandse
en europese
oVerheid, dertig,
respectieVelijk
twintig procent
co 2-reductie in
2020, dan weet
je dat je daarbij
absoluut opVang
en berging nodig
hebt.”
vraag ernaar stijgt, dit leidt tot hogere
marktprijzen. Wat natuurlijk niet wil
zeggen dat het allemaal leuk is.”
Leuker kunnen we het niet maken?
“Zoiets ja. Maar als Shell werken we
mee aan projecten als Het Nieuwe
Rijden en we hebben een proef
gedaan met een aantal bedrijven met
grote leaseautovloten. Daaruit blijkt
dat het met een vrij eenvoudige aanpassing
van de rijstijl mogelijk is om
tot tien procent of meer brandstofbesparing
te realiseren. Mensen kunnen
echt op eenvoudige manier minder
brandstof gebruiken.”
Shell verkoopt in Nederland wel
brandstoffen met biocomponenten
erin, maar heeft geen plannen om
hier ook biobrandstoffen te gaan
maken?
“Er is een wettelijke verplichting
om biomateriaal bij te mengen, dus
doen we dat. Maar we kopen het in,
maken het nergens. Shell heeft vanaf
het begin niet mee willen doen aan
de zogeheten eerste-generatie biobrandstoffen.
Inmiddels worden onze
bezwaren breed gedeeld: de eerstegeneratie
technologie zorgt voor relatief
weinig CO 2-reductie en legt beslag
op voedselgewassen.”
“Tweede-generatie is een heel andere
zaak, al moet daar nog veel gebeuren
in de technologie-ontwikkeling. Om
onze positie hierin te versterken heeft
de Shell Groep zich inmiddels ingekocht
in een aantal bedrijven met verschillende
technologieën. De jongste
investeringen zijn in een Hawaiiaanse
biotechnologie-onderneming die zoekt
7 - mei / juni 2008 - Shell venSter
Peter de Wit: van vloeibaar
aardgas tot schone kolen
Peter de Wit is in Amstelveen geboren in augustus 1949. Hij studeerde
af in Economie en Politieke wetenschappen aan het Trinity
College van Dublin University (B.A. Honours en M.A.). Direct na zijn
afstuderen (1971) trad hij in dienst bij Shell in de sector oil marketing.
Zijn eerste functie was in Australië. In zijn verdere carrière werkte
hij onder andere aan het Nigeria LNG project op het eiland Bonny
en was hij retail development manager bij Shell Nederland Verkoopmaatschappij.
Na twee jaar eigen ondernemerschap in Australië
(1990-1992) trad Peter de Wit weer in dienst bij Shell met plaatsingen
in Hong Kong, Maleisië en daarna bij Shell International Gas
(SIG) in Londen als general manager Zuid-Oost Azië. Hierop vervulde
hij vanuit Londen banen bij Shell Coal International, Shell Trading
and Shipping en toen weer SIG waar hij verantwoordelijk werd
voor de Strategic Growth Unit. Bij SIG werd hij in juni 1998 aangesteld
als directeur en lid van het Gas and Power Executive Committee
met de verantwoordelijkheid van regional business director
voor de regio Midden-Oosten. Eind 1999 werd Peter de Wit verantwoordelijk
voor de regio Azië/Pacific bij Shell Gas and Power. Hij
verhuisde naar Singapore in augustus 2002 als executive vice president
voor Azië/Pacific. In januari 2006 keerde hij terug naar Nederland
in de rol van executive vice president voor Global Business bij
Gas and Power, met de verantwoordelijkheden LNG, elektriciteitsopwekking
en Clean Coal Energy. Per 1 september 2007 is Peter de Wit
benoemd tot president directeur van Shell Nederland B.V. Daarbij
is hij op groepsniveau executive vice president Clean Coal Energy.
Hij heeft tevens bestuursfuncties bij VNO-NCW (dagelijks bestuur),
VNCI, VNPI en is lid van de Raad van Commissarissen van GasTerra.
naar de omwerking van algen in biobrandstoffen
en in een Amerikaans
researchproject naar de directe omzetting
van suikers in benzine.”
Wanneer zal dat allemaal tot commerciële
productie gaan leiden?
“Niet zo snel als veel buitenstaanders
hopen. In de komende tien jaar zal
heel veel gebeuren, maar pas daarna
zal grootschalige productie aan gaan
lopen.”
Maar niet in Nederland?
“Natuurlijk niet op basis van binnenlandse
productie van biomassa. Het
dichtbevolkte Nederland kan die hoeveelheden
niet leveren. Importeren
via Rotterdam dan? Ik zou dat niet uitsluiten.
Als het economisch beter past
om biobrandstoffen niet bij de grondstofbron
maar bij de markt te maken,
ligt Rotterdam natuurlijk fantastisch.
Qua massa zal het geen probleem zijn.
Maar economisch lijkt het nu niet erg
interessant om energetisch laagwaardige
biomassa over grotere afstanden
te gaan vervoeren, je denkt niet direct
aan een bulkcarrier vol houtsnippers.
Maar je moet je toch ook voorbereiden
op dingen die nu nog onbekend zijn.
Een half jaar geleden hadden alleen
experts gehoord van de potentie van
algenkweek voor biobrandstoffen, nu
kijkt iedereen er naar en investeren
wij erin.”
Kolenvergassing zou eerder een
Nederlands ding kunnen worden?
“Kolen worden van oudsher al in
grote massa’s over de hele wereld vervoerd.
Rotterdam ligt hiervoor bijzon-
der goed. In het Rijnmondgebied is
bovendien veel waterstof nodig in de
petrochemie. Dan kun je kolen importeren
en vergassen. Daarna onttrek je
er waterstof aan en kan het als ‘groen
gas’ in het standaard-aardgasnetwerk
worden gestopt. Dat is een procesketen
waar wij momenteel serieus naar
kijken.”
In een voorstel van het Nederlandse
bedrijfsleven om met de
overheid te komen tot publiek
private samenwerking voor projecten
rond klimaatverandering
en energieverbruik, is de slogan
gehanteerd ‘Nederland Gidsland?
Als het maar slim gebeurt!’ Kunnen
we nog slim zijn?
“Engelstaligen zeggen van Nederland
wel eens dat het in staat is ‘to punch
above its weight’, hardere klappen
uitdelen dan het postuur doet vermoeden.
De historie heeft dat geleerd,
wat ook weerspiegeld wordt in het
aantal hoofdkantoren van internationaal
werkende bedrijven. We kunnen
nog steeds slim zijn, met dus de
potentie om in innovatie en technologie
een gidsland te zijn. We hebben
goede commerciële kenniscentra en
onze technische universiteiten opereren
commerciëler dan ooit. Een flink
stuk van de technologische toekomst
van Shell wereldwijd ontstaat in onze
researchcentra in Rijswijk en Amsterdam.
Wat betreft technologie is dit een
slim land. Nog beter wordt het als we
ook qua regelgeving en vergunningverlening
slim en snel kunnen zijn.” n

‘flexibel Vlaggenschip’
Veranderende marktomstandigheden en
telkens scherpere milieu-eisen maken het
voor Shell Pernis nodig zich te oriënteren
op een nieuwe rol: die van ‘fl exibel vlaggenschip’
met klanten over de hele wereld
inplaats van alleen in West-Europa.
• TeKST piet de wit • illuSTraTie Zoltan korai • foTo’S ernst bode •
hoewel zij al meer dan een
eeuw oud is en hoort tot de
allergrootste van de Shell
Groep, zit de raffi naderij
Pernis momenteel toch in
haar ‘proeftijd’. Waarin bewezen moet
worden dat het complex operationeel
tot de wereldtop behoort. Bij slagen
volgt een reeks investeringen die Pernis
moet laten groeien van een heel
grote raffi naderij voor de West-Europese
markt tot een net zo grote raffi naderij,
maar dan met schonere producten
voor een klantenkring over de hele
wereld. Zoals gebruikelijk heeft ook
dit project een fonkelende werktitel,
Flexible Flagship. Pernis moet voor
Europa het fl exibel vlaggenschip worden
van de Shell-raffi nagevloot.
Maar wat is nieuw hier? Is Pernis
eigenlijk niet al vijftien jaar onafgebroken
bezig zichzelf te vernieuwen?
General manager van Shell Nederland
Raffi naderij (SNR) Hans van Scherpenzeel:
“Je kan ook zeggen dat een goede
raffi naderij zich altijd verjongt, om bij
te blijven bij een telkens veranderende
toekomst. De grote constante is een
continue aanscherping van de milieueisen,
zowel bij onze emissies als bij
productspecifi caties. Waar nu bijkomt
dat onze afzetmarkten beginnen te
veranderen.”
Van Scherpenzeel heeft het dan vooral
over Duitsland, traditioneel de grootste
markt voor Pernis. Al fl ink wat
jaren daalt daar de benzineverkoop,
momenteel zelfs in een tempo van 5-7
procent in een jaar.
Van Scherpenzeel kent de Duitse markt
als zijn broekzak, hij was er jarenlang
raffi nagedirecteur. “De accijnsverhoudingen
in Duitsland zijn zodanig dat
diesel de eerste keuze is geworden
voor personenauto’s. Het omslagpunt
ligt er op iets van 15.000 kilometer.”
En: “De dieselomzet in Duitsland groeit
weliswaar, maar omdat nieuwe dieselauto’s
relatief zuinig zijn, toch met weinig
meer dan één procent per jaar. Het
gevolg is dat Shell in Duitsland inmiddels
genoeg benzine maakt om het zon-

“pernis heeft
tot nu toe altijd
oostwaarts
gekeken [...] we
gaan nu ook
zeewaarts kijken
met grote
tankschepen.”
9 - mei / juni 2008 - Shell venSter
wil wereldzee op
der importen te kunnen stellen. Wel is
er een grote vraag naar importen van
diesel en gasolie/huisbrandolie.”
Unieke strategische positie
In Nederland, de tweede afzetmarkt
van Shell Pernis, is het beeld minder
extreem. Hier ligt het omslagpunt diesel/benzine
voor personenauto’s op
zo’n 35.000 km. Omdat auto’s gemiddeld
zuiniger worden is hier de benzinevraag
vrijwel stabiel terwijl - vooral
door de grote expansie van het wegtransport
- de dieselmarkt van 2006 op
2007 nog toenam met twee procent.
Alle traditionele markten bij elkaar
opgeteld heeft Shell Pernis inmiddels
een structureel overschot aan benzine.
“Een deel kunnen we wegwerken door
minder nafta [ruwe benzine] om te zetten
in motorbenzine en die nafta te
verkopen aan de chemische industrie,
zoals Shell Moerdijk. Maar zelfs dan
houden we benzine over waarvoor we
nieuwe markten moeten vinden”, aldus
de raffi naderijdirecteur. “De aandeelhouders
hebben namelijk in principe
besloten om Pernis niet te laten krimpen
en er een regionale speler van te
maken, maar om groot te blijven, zodat
de economies of scale benut kunnen
worden. Ook wordt geïnvesteerd in
meer fl exibiliteit met behoud van een
sterke integratie met de chemiefabrieken
op Pernis en Moerdijk.”
Een van de investeringsplannen van
Flexible Flagship is daarom de bouw
van pijpleidingen, opslagtanks en
menginstallaties voor producten op
het Shell-complex Europoort, momen-
teel alleen de aanvoerhaven voor tankers
met ruwe olie. Het stelt de raffi naderij
in staat om grote hoeveelheden
benzine zodanig te mengen (blenden)
dat de partijen voldoen aan de
zeer uiteenlopende specifi caties die
wereldwijd worden gehanteerd, en
om die benzines ook met grote tankers
- 60.000 ton en groter - te kunnen
transporteren.
Van Scherpenzeel: “Daarmee krijgt
Pernis een unieke strategische positie
want er is bijna geen Europese raffi naderij
die direct grote producttankers
kan beladen. Wij koppelen zo lage productiekosten
aan lage transportkosten,
wat markten bereikbaar maakt als
de Amerikaanse oostkust, het Middellandse-Zeegebied,
Afrika en zelfs het
Verre Oosten. Pernis heeft tot nu toe
altijd oostwaarts gekeken, met transport
via pijpleidingen en binnenschepen,
en nu gaan we ook zeewaarts kijken
met grote tankschepen.”
Een andere verandering op de Duitse
markt betreft de overgang uiterlijk per
1 januari 2009 naar huisbrandolie met
een zwavelgehalte van maximaal 50
ppm (parts per million) tegen nu nog
1.000 ppm. Duitsland kent nog steeds
een belangrijke afzet in huisbrandolie,
een ‘zusje’ van diesel uit de familie
van de middendestillaten. Omdat
Shell Pernis de Duitse markt van middendestillaten
wil behouden, betekent
dit de noodzaak om te investeren
in extra ontzwavelingscapaciteit, een
ander onderdeel van het Flexible Flagship
project.
Maatwerk in massa
Met haar verwerkingscapaciteit van
dagelijks ruim 400.000 vaten ruwe
olie is Shell Pernis een van de grootste
raffi naderijen in Europa, en traditioneel
opmerkelijk fl exibel aan de
ruwe-oliekant. Het complex verwerkt
jaarlijks zo’n 50 tot 70 verschillende
soorten ruwe olie, veel daarvan zwaar
en zwavelrijk. Hierdoor is deze ‘diep
complexe raffi naderij’ in staat te leven
op een relatief goedkope voeding.
Van Scherpenzeel: “Doel is om ook
aan de productenkant meer fl exibel te
worden. ‘Maatwerk in massa’ moeten
we kunnen leveren. Als we onze benzine
over de hele wereld willen verkopen
moeten we de zeer uiteenlopende
specifi caties kunnen maken die op de
diverse markten worden gevraagd.
In bijvoorbeeld de Verenigde Staten
verschillen de specifi caties per staat,
soms zelfs per stad. Bovendien veranderen
de specifi caties regelmatig, bijvoorbeeld
door de wettelijk vereiste
toevoegingen van biocomponenten.”
Een voorbeeld van de toenemende
complexiteit is het effect van de groeiende
hoeveelheid ethanol (gemaakt
van bijvoorbeeld tarwe, maïs of suikerriet)
die in steeds meer landen aan benzine
moet worden toegevoegd. Ethanol
heeft een hoge dampspanning die,
om de automotor rustig te laten lopen,
verlaagd moet worden door het wegnemen
van lichte componenten uit de
aardolie. Die lichte componenten vormen
dan weer een goede voeding voor
de stoomkrakers van de bulkchemie.
Van Scherpenzeel: “Een ander onder-
deel van de voorgenomen investeringen
in Flexible Flagship is dan ook om
een nog nauwere relatie te leggen tussen
de raffi naderij en de chemie, de
zogeheten oil/chemical interface. Wij
leveren nu al ruim tien procent van
onze productie aan de chemie, dat zal
verder groeien.”
Daadwerkelijk sleutelen
Voordat het interne groene licht
wordt gegeven voor de investeringen
in Flexible Flagship, moet Pernis eerst
bewijzen operationeel tot de wereldtop
te behoren. “De afgelopen jaren is
het complex daarin achterop geraakt”,
erkent Van Scherpenzeel. “We hebben
te hoge onderhoudskosten en een
te lage beschikbaarheid van fabrieken
en installaties door storingen. Dit jaar
moeten we laten zien dat we het vereiste
niveau van operational excellence
hebben bereikt. Dat betekent
de hoogste standaards voor, in deze
volgorde, veiligheid en milieu, productkwaliteit,
betrouwbaarheid van
fabrieken, kostenbeheersing, energieverbruik
en raffi nagemarge. Bovendien
moeten de twee grote geplande
onderhoudsstops van dit jaar foutloos,
dus op tijd en binnen budget, worden
uitgevoerd.”
Is dit niet in tegenspraak met elkaar, te
hoge onderhoudskosten en gelijktijdig
teveel storingen? “We zitten volgens
internationale benchmarking exercities
hoog met onze kosten en scoren
te laag in effi ciëntie”, legt Van Scherpenzeel
hier uit. “Anders gezegd, we
krijgen te weinig waar voor ons onder-

Hans van Scherpenzeel: “Veiligheid en
milieu staan op de eerste plaats in onze
lijst van operational excellence en
betrouwbaarheid komt vóór kosten op
onze prioriteitenlijst.”
houdsgeld. De hands on tool tijd, dus
hoeveel uur een onderhoudsmonteur
daadwerkelijk sleutelt, inplaats van
bezig is met werkoverleg en wachten
op de afhandeling van procedures,
kan duidelijk verbeterd worden.”
En: “Het is beslist niet waar dat we
minder aan onderhoud willen doen,
want zoals gezegd staan veiligheid en
milieu op de eerste plaats in onze lijst
van operational excellence en komt
betrouwbaarheid vóór kosten op onze
prioriteitenlijst. We gaan nu eerst alle
aandacht geven aan het verbeteren
van de efficiëntie van het werk. Als de
beschikbaarheid van onze fabrieken op
wereldniveau ligt, wat betekent minder
dan twee procent uitval per jaar
in productietijd door storingen, dan
kunnen de onderhoudskosten in totaliteit
naar beneden. In 2007 hebben
we daarom meer geld uitgegeven aan
preventief onderhoud en inderdaad
zagen we daardoor de beschikbaarheid
verbeteren ten opzichte van 2005
en 2006. Met voor de tweede helft van
2007 nog weer een verbetering tegenover
de eerste zes maanden.”
De ploegbaas terug
De veranderde strategie bij onderhoud
past in een bredere reorganisatie
die per maart dit jaar op de raffinaderij
van kracht werd. Daarbij werden
onder andere een aparte onderhoudsorganisatie
actief en ook een uit
het collectief losgemaakte stop- en
projectenorganisatie.
Hans van Scherpenzeel: “Bij onderhoud
gaan we ook weer meer zelf
doen, aangevuld met contractorbedrijven
voor de pieken. Ondanks de
krappe arbeidsmarkt hebben we hier
toch voor gekozen om zo meer controle
te houden over de kennis van de
fabrieken en processen. Daarom ook
hebben we er in de CAO-onderhandelingen
voor gekozen om vier ADVdagen
terug te kopen; voor Pernis
scheelt dat het equivalent van dertig
FTE’s aan technische krachten.”
10 - ma arT / april 2008 - Shell venSter
Na jaren van reductie in arbeidsplaatsen,
is Shell Pernis alweer enige tijd
aan het groeien. Bijvoorbeeld omdat
in begin 2007 besloten werd om de
eerder afgeschafte functie van ploegbaas
terug te brengen. Van Scherpenzeel:
“Het nadeel van het niet hebben
van een direct leidinggevende in een
ploeg kwam tot uiting in minder efficiënt
werken. Mensen werden zelf verantwoordelijk
voor hun loopbaanontwikkeling
en werden daarin niet meer
door een baas gecoacht. Ook kwam
er minder aandacht voor kennisoverdracht
van ouderen naar jongeren,
wat met name belangrijk is als je aan
de vooravond staat van de pensionering
van de grote na-oorlogse geboortegolf
en je bedrijf dus verjongd gaat
worden. Met het terugbrengen van de
ploegbaas is ook de span of control
van het middenmanagement gereduceerd.
Als je als baas twaalf mensen
onder je hebt, heb je meer tijd voor
coaching en ontwikkeling dan bij
twintig.”
Toekomst in eigen hand
De werving van nieuwe mensen
gebeurt temidden van “een geheel
gewijzigde arbeidsmarkt”, zoals Van
Scherpenzeel het omschrijft. “Er is een
structureel tekort aan mensen, vooral
technisch geschoolden. Toch slagen
we erin om voldoende talent aan te
trekken, dit jaar willen we zo’n tweehonderd
mensen aannemen en daarna
denken we er zo’n honderd per jaar
nodig te hebben om de aanstaande
pensioneringsgolf op te vangen. Het
gevolg is dan ook een kleine loongolf
in het Rijnmondgebied, her en der
wordt gewerkt met aanbrengbonussen
en soms hoor je ook van blijfpremies.
Daarom ook kunnen momenteel
geen ‘goedkope CAO’s’ worden
afgesloten.”
En: “Als we er in Nederland niet in
slagen om meer jongeren technische
opleidingen te laten volgen, zullen
de grenzen op termijn meer en meer
geopend moeten worden voor buitenlanders,
anders worden de tekorten op
de arbeidsmarkt een bedreiging voor
de economische ontwikkeling.”
Maar andere uitdagingen liggen momenteel
dichterbij voor Van Scherpenzeel
en de bemanning van wat straks
het flexibele vlaggenschip van Shell
in Europa moet worden. “Ik denk
dat ergens midden 2009 de definitieve
beslissing genomen gaat worden
over de investeringen die nodig
zijn voor ons Flexible Flagship project.
De belangrijkste parameters daarvoor
zijn hoe we presteren bij veiligheid,
de beschikbaarheid van de fabrieken
en de uitvoering van de twee grote
onderhoudsstops dit jaar. Dit wordt
een cruciaal jaar voor ons allemaal op
de raffinaderij. We moeten bewijzen
dat we het kunnen. Of ik er zenuwachtig
onder ben? Niet zenuwachtig, wel
voel ik de uitdaging. Maar we hebben
inmiddels de juiste mensen, voldoende
middelen en een goede strategie. De
uitvoering, en daardoor de toekomst,
hebben we dus in eigen hand.” n
CO 2-veiling: ‘Destructief industriebeleid’
De raffinagesector heeft zich altijd gekenmerkt door wilde economische golven.
Hoge marges verleidden tot investeringen in nieuwe productiecapaciteit
waarna de marges kort daarna weer door de vloer zakten.
Die economische achtbaanrit kent inmiddels minder hoge toppen en diepe
dalen; met name in Europa en Noord-Amerika (in omvang stagnerende
markten) wordt terughoudend geïnvesteerd in nieuwe capaciteit, wel nog in
procesvernieuwing en debottlenecking van capaciteit.
De raffinagemarges stonden wereldwijd in 2006 en begin 2007 op een historisch
hoogtepunt, om in de tweede helft van dat jaar te gaan dalen omdat de
sterk gestegen ruwe-olieprijzen niet volledig doorgegeven konden worden in
de productprijzen.
De Europese raffinage-industrie ziet een extra risico opduiken, het politieke
voornemen om grote energiegebruikers via veilingen CO 2-emissierechten te
laten kopen. Hans van Scherpenzeel, algemeen manager van Shell Nederland
Raffinaderij: “De rekensom is snel gemaakt. Pernis heeft in het kader van het
European Trading Scheme nu rechten om per jaar iets van 5,5 miljoen ton CO 2
uit te stoten. Als wij op een veiling die rechten geheel zouden moeten kopen,
zou dat, tegen de koers van nu [21 euro per ton, begin maart] ruim 110 miljoen
euro kosten terwijl het de bedoeling van de overheid is om telkens minder
rechten beschikbaar te stellen, waarbij de politiek liefst zou zien dat de notering
40 euro of meer per ton wordt.”
“Alleen al die 110 miljoen euro betekent voor ons een margeverlies van 70 dollarcent
per vat, wat in een neerwaartse cyclus een flink deel van de marge uitmaakt.
Omdat Pernis een exportraffinaderij is, en in sterkere mate die export
wil richten op niet-Europese landen, zullen die extra kosten niet of nauwelijks
doorberekend kunnen worden aan de klant. In onze bedrijfstak concurreer je
vooral op kosten. Hoe hoger het percentage CO 2-rechten is dat via een veiling
moet worden gekocht, hoe groter de handicap die Europese raffinaderijen
hebben te overwinnen tegenover concurrenten uit gebieden die geen emissierechten
kennen, of ze niet laten veilen. Honderd procent veilen zou bepaald
destructief industriebeleid van de EU zijn.”

grote schepen, grote co 2-uitstoot
de snel groeiende wereldhandel (gegroeid met bijna 50 procent sinds
2001 volgens de WTO) betekent vooral meer scheepvaart. De helft van
de groei sinds 2001 komt immers uit Aziatische landen, China voorop.
Rond negentig procent van alle grondstoffen en goederen reizen per schip.
Er zijn ook veel schepen, naar schatting bevaren zo’n 70.000 stuks de wereldzeeën
en de werven hebben volle orderboeken.
Sinds het zeil en de steenkool zijn verdwenen, gebruiken schepen olie,
meestal zware stookolie, vol zwavel, maximaal 4,5 procent is toegestaan, wat
ook uitgedrukt kan worden als 45.000 ppm. (Vracht)auto’s in Nederland en
Duitsland tanken diesel met 10 ppm zwavel.
Hoeveel bunkerolie er wereldwijd wordt gebruikt is onderwerp van veel vakdiscussie,
maar volgens de Britse krant The Guardian heeft de IMO (International
Maritime Organisation, een VN-onderdeel) in een nog niet gepubliceerd
rapport vastgesteld dat de wereldscheepvaart verantwoordelijk is voor
rond vier procent van alle CO 2-emissies op aarde. Wat het dubbele zou zijn van
de hele wereldluchtvaart. Luchtvaart zowel als zeevaart vallen niet onder het
Kyoto Akkoord.
Vanuit de scheepvaartsector wordt opgemerkt dat schepen misschien wel veel
brandstof gebruiken maar efficiënt zijn: de grootste containerschepen van dit
moment – de Emma Maersk klasse – gebruiken ruim 200 ton brandstof per
dag, maar in dat etmaal reizen dan wel 13.000 laadkisten ruim 1.100 kilometer
richting consument.
Een researcher van Virent met een kolf biobenzine
die van suiker is gemaakt.
11 - mei / juni 2008 - Shell venSter
shell actueel
men was oorspronkelijk op zoek naar een
manier om organisch afvalmateriaal (koolhydraten
afkomstig van cellulose-achtige
grondstoffen) om te zetten in waterstof, maar al
kort nadat in mei 2007 Shell Hydrogen en het Amerikaanse
Virent Energy een strategische researchalliantie
sloten, ontdekte men een methode om
langs katalytische weg uit deze grondstoffen biobenzine
te maken. Waarna dit voorjaar Shell en
Virent (gevestigd in Madison, Wisconsin) een vijfjaars
strategische researchovereenkomst tekenden
om de productie van biobenzine met het inmiddels
gepatenteerd BioForming proces verder uit te
werken.
Met BioForming kunnen suikers direct worden
omgezet in koolwaterstofmoleculen die identiek
zijn aan die uit een standaard-olieraffinaderij. Tot
nu toe worden suikers gefermenteerd in ethanol
dat tot maximaal zo’n tien procent aan benzine kan
worden toegevoegd zonder noodzakelijke aanpassingen
aan de motor en brandstofsystemen.
foto: hollandse hoogte
gooi nog maar eens Vol
oogstafVal wordt biobenzine
als het gaat over economische groei, kijkt iedereen naar China. En
naar India daarna. Om het vervolgens te hebben over de gevolgen
van deze groei voor de vraag naar energie. Maar in het gebied waar
veel van die extra energie vandaan moet komen, het Midden-Oosten,
neemt het gebruik - in stilte - even snel toe. Sinds 2003 groeit in het Golfgebied
de vraag naar energie met meer dan vijf procent per jaar, bijna net
zoveel als in China.
In 2004 gebruikten de Golfstaten 4,9 miljoen vaten olie per dag, in 2008
groeit dat, volgens de Petroleum Energy Weekly, naar 6,1 mln vaten per
dag. De twee oliegebruikende grootmachten in het gebied zijn Saoedi-
Arabië en Iran met in 2008 respectievelijk 2,3 en 1,9 mln vaten olie per
dag.
Een flink deel van de groei komt voort uit de extreem lage benzineprijs -
in Saoedi-Arabië subsidieert de overheid zo sterk dat de pompprijs 6 tot 7
eurocent per liter bedraagt. Omdat Riyad dit beleid niet verandert, hebben
stijgende wereldmarktprijzen geen enkel effect op de vraag naar
(grote) auto’s en benzine. Volgens het IEA groeit daarom de afzet van
motorbrandstoffen in dit land met zo’n 60 procent tussen 2006 en 2012
tegen een groei met 18 procent voor overige olieproducten.
Biobenzine van BioForming kan zonder aanpassing
tot vijftig procent aan standaardbenzine worden
toegevoegd. Evenmin hoeft een apart distributiesysteem
te worden ontworpen zoals wel het geval
is met ethanol.
Omdat de biobenzinemoleculen een hogere energie-inhoud
hebben dan ethanol leveren ze bovendien
een beter brandstofgebruik op. Als de
research leidt tot de verwachte kostendaling, betekent
biobenzine een uitermate interessante aanvulling
op de bestaande biobrandstofproducten.
De benodigde suikers kunnen komen uit bijvoorbeeld
tarwestro, switchgrass (een tot 2,5 m hoog
groeiend soort prairiegras), maïsstelen en suikerriet,
maar ook kunnen restproducten als glycerol,
glucose en zetmeel worden gebruikt.
De huidige verwachting is dat in het begin van
de volgende decade een demonstratiefabriek
gebouwd kan worden als voorbereiding voor latere
grootschalige commerciële biobenzinefabrieken.

12 - mei / juni 2008 - Shell venSter
strategische
sprong
De aanloop was lang, maar Shell maakt nu de sprong naar een grotere productie
uit een sterk toegenomen voorraadpositie. De basisstrategie van het bedrijf blijft
onveranderd: ‘More upstream, profi table downstream’.
het kost wat, maar dan heb
je ook iets; als dit ergens
waar is, dan bij het invullen
van de bedrijfsstrategie
van Royal Dutch Shell. In
2008 wordt naar schatting $26-27 miljard
geïnvesteerd in nieuwe projecten
die vanaf 2010 moeten leiden tot een
gestage productiegroei van 2-3 procent
per jaar. “Het grootste uitgavenprogramma
in de bedrijfsgeschiedenis
en ook het grootste in de bedrijfstak”,
aldus chief executive Jeroen van der
Veer tegen pers en fi nanciële analisten
op strategiepresentaties in maart. *)
Immers, van 2004 tot en met 2007
heeft Shell al $60 miljard geïnvesteerd
Het Lunskoye A platform voor de
kust van het Russische eiland
Sakhalin is een voorbeeld van de
lange-termijn strategie van Shell
om via grote - en dure - projecten
nieuwe productiecapaciteit te
ontsluiten. Het platform
produceert olie en gas.
in de toekomst - en daarnaast ook nog
eens $55 miljard uitgekeerd aan dividend
en inkoop van eigen aandelen.
Meer dan 50 grote projecten heeft
Shell momenteel in ontwikkeling en
uitvoering en daarnaast nog talrijke
kleinere. Van de investeringen gaat
zo’n 80 procent naar de upstreamsector,
het opsporen en tot productie
brengen van olie- en gasvelden. Samen
omvatten de onderhanden projecten
zo’n 10 miljard vaten olie-equivalent
aan voorraden - na uitvoering voegt dit
ongeveer een miljoen vaten productiecapaciteit
per dag toe. In 2007 lag de
gemiddelde productie op 3,2 miljoen
vaten o.e. per dag.
• TeKST hans lagendaal • foTo shell •
De strategiepresentatie was in sterke
mate een ‘goed nieuws show’: na de
reservekwestie van 2004 heeft Shell
zichzelf gereorganiseerd met een
sterke nadruk op de ontwikkeling van
grote, complexe en dure projecten die
daardoor een relatief lange aanlooptijd
kennen, maar dan vervolgens wel zorgen
voor een langjarige bijdrage aan
de productie.
Om de grote projecten goed uit te
kunnen voeren, heeft Shell de voorbije
jaren ook sterk geïnvesteerd in
het aantrekken van (veelal technisch
geschoolde) mensen, vorig jaar weer
zo’n vijfduizend, het trainen van de staf
(vooral in projectmanagement) en het
*) Een webcast van de strategiepresentatie en de daarbij getoonde illustraties zijn te vinden op www.shell.com onder de button ‘March 2008 strategy update’.
versterken van de technologie-inhoud
van het bedrijf, waarbij de R&D-uitgaven
groeiden van rond $500 miljoen in
2004 tot $1,2 miljard in 2007.
Sprong voorwaarts
Na de lange aanloop is nu het moment
voor de ‘grote sprong voorwaarts’ aangebroken.
“Het bouwen van belangrijke
nieuwe heartlands in energievoorziening”,
zoals Jeroen van der
Veer het omschreef.
Tot de grootste investeringen die in
uitvoering zijn als nieuwe energiekernen,
horen:
n Nieuwe productiecapaciteit in
vloeibaar aardgas (LNG): 7 mil-

joen ton capaciteit erbij in 2012,
een groei met 50 procent vergeleken
met 2007. Nieuwe LNG-treinen
zijn in aanbouw in Rusland,
Australië, Qatar en Nigeria.
n Nieuwe raffi nage- en GTL-productiecapaciteit
- een toename met
300.000 vaten per dag, een groei
met zo’n 8 procent.
In Qatar (GTL) werken momenteel
20.000 mensen op de bouwplaats,
dat groeit door naar 35.000 eind
dit jaar.
In 2010 is de gemiddelde grootte
van een Shell-raffnaderij 20 procent
meer dan in 2004, wat lagere
kosten per eenheid product
betekent.
n Verdergaande groei in productie-
en verwerkingscapaciteit bij
oliezanden in Canada: een extra
60.000 vaten/dag is nu in ontwikkeling
- het in de tijd verdergelegen
productiepotentieel in alle
inmiddels aangekochte mijnconcessies
(Shell-aandeel) bedraagt
574.000 vaten/dag.
n Een groei in chemie (nieuwe capaciteit
in Singapore) met de producten
ethyleen (plus 13 procent voor
het totale Shell-bedrijf) en monoethyleenglycol
(plus 60 procent).
n Naast de actuele investeringen die
10 miljard vaten o.e. uit de voorraden
ontsluiten tot een productievolume
van rond 1 miljoen vaten
o.e. per dag, heeft Shell nog 20
potentiële nieuwe projecten in
ontwerp die 6 miljard vaten o.e.
aan ontdekte voorraden kunnen
commercialiseren in een productieomvang
van 800.000 vaten o.e.
per dag.
Stabiele oliezanden
De kern van de ondernemingsstrategie
blijft onveranderd, vertelde Van
der Veer, ‘more upstream, profi table
13 - mei / juni 2008 - Shell venSter
“shell heeft een zeer
opwindend lange-termijn
inVesteringsprogramma
onder handen.”
downstream’. Dus zoveel als mogelijk
groeien in het produceren van olie en
gas en selectief investeren in raffi nage
en chemie. Van der Veer: “Het is geen
goede strategie als die om de paar jaar
veranderd moet worden.”
De strategie moet voeren naar een
situatie waarin de kern van de Shellactiviteiten
bestaat uit langlopende
upstreamprojecten die zich bovendien
kenmerken door relatief geringe
natuurlijke productiedalingen. Een
belangrijk element in dat laatste spelen
de Canadese oliezanden die een zeer
stabiel productieprofi el opleveren.
Van der Veer benadrukte bij de presentatie
dat vier prioriteiten gelden bij de
uitvoering van de strategie:
Op de eerste plaats komt de veiligheid
van mensen en processen; daarna operationale
topkwaliteit waarbij alles
wat Shell doet, in vergelijking met de
concurrentie, in het eerste kwartiel
moet zitten, ook qua kosten, emissies
voorraden en
bewezen reserves
Shell heeft in gebieden waarvoor het
opsporings- en/of productierechten
bezit, in totaal 66 miljard vaten olieequivalent
(olie, oliezanden, gas, condensaat,
en natural gas liquids, omgerekend
naar de energiewaarde van een
vat ruwe olie) aan voorraden gevonden.
Deze zogeheten resources lagen
in 2005 nog op 60 miljard vaten o.e.
De actuele voorraden hebben samen
55 jaar productief leven voor de boeg.
Via investeringen (in productiecapaciteit
en marktontwikkeling) kunnen uit
deze voorraden bewezen reserves volgens
de normen van de SEC (de Amerikaanse
beurstoezichthouder) worden
gemaakt.
Eind 2007 bedroegen de bewezen
reserves (proven reserves) van Shell
11,9 miljard vaten olie-equivalent,
vrijwel onveranderd ten opzichte van
een jaar eerder ondanks een productie
over heel 2007 van 1,2 miljard vaten
olie-equivalent.
De groei in voorraden kwam in 2007
vooral door exploratiesuccessen: via
exploratieboringen werden 1,4 miljard
vaten o.e. toegevoegd en met hulp
van evaluatieboringen konden in al
bekende reservoirs nog eens 600 miljoen
vaten o.e. worden aangetoond.
Bij de bewezen reserves was er een
verlies in 2007 door de reductie van
het aandeel van Shell in het Sakhalinproject
(waarin Gazprom een meerderheidsbelang
verwierf) plus een winst
door de aankoop van het deel van
Shell Canada dat nog aan de beurs
stond genoteerd. Alle op- en aftellingen
van de bewezen reserves bij elkaar
leidden tot een organische reservevervanging
(organic reserves replacement)
van 124 procent in 2007.
en beschikbaarheid van fabrieken; als
derde een topkwaliteit projectmanagement;
en als vierde een technologieniveau
waarmee Shell uitstijgt boven de
concurrenten.
Citaat uit de Financial Times na de presentatie
van de strategy update: “Een
scherpe daling van de olieprijs kan
het investeringsprogramma van Shell
onder druk zetten. Als de kosten blijven
oplopen kunnen de rendementen
zelfs nog dieper vallen. Maar als de
projecten eenmaal draaien zullen ze
uiterst winstgevend zijn.
Tom Ellacot van de energie research
groep Wood Mackenzie, zei: ‘Shell
heeft een zeer opwindend lange-termijn
investeringsprogramma onder
handen. Als ze dit draaiende krijgen
en ze de projecten opleveren op de
manier die ze beloven, zal het bedrijf
de komende tien jaar in een zeer sterke
positie verkeren’.” n

14 - mei / juni 2008 - Shell venSter
shell scenario’s: ieder voor zich, of samenwerken?
waarheden &
gevolgen
Een voorbeeld van een ‘legaat’-project
(erflating naar de toekomst) is de
bouw van Pearl, het immense Gas to
Liquids project in Qatar.
Pearl levert vanaf 2010 hoogkwalitatieve
middendestillaten.
• TeKST piet de wit • foTo shell •
Ontstaat de nieuwe energievoorziening van de
wereld via een wilde, ongecoördineerde afvalrace
of wordt er planmatig samengewerkt?
In haar jongste energiescenario’s bepleit Shell de
tweede aanpak (‘Blueprints’), maar de actualiteit
biedt veel bewijzen van het eerste (‘Scramble’).
Vechtpartij, worsteling, geduw.
Ofwel het Scramble
scenario. Ieder voor
zich en tegen de ander. De
hardste, slimste en snelste
gaat als eerste over de meet, met
langs de weg de narokende resten van
falende concurrenten. Nationalisme
overheerst, met consumenten die de
voor hen makkelijkste opties kiezen.
Of gaan we samen op ontdekkingsreis,
na eerst de opties en mogelijke route
besproken en gewogen te hebben,
gebundeld in een geharmoniseerde
aanpak. Succes wordt in dit Blueprints
scenario een teamprestatie, met
coalities die zich vormen op basis van
gedeeld belang, niet uit altruïsme.
Met Scramble en Blueprints hebben
de scenario-ontwerpers van Shell
twee mogelijke ontwikkelingslijnen
naar 2050 gedefinieerd. Het is geen
toekomstvoorspelling, wel een intellectuele
analyse van aanleiding en
mogelijke gevolgen van de aanstaande
energietransitie. De analyse vormt een
belangrijke toets voor de Groepsstrategie
- en investeringen - van Shell.
De aanleiding tot de energietransitie
wordt bij Shell al enige tijd onderbouwd
met ‘drie harde waarheden’.
Waarheid één: de wereldbevolking
groeit, de welvaart ook, met als gevolg
een snelle toename van de vraag naar
energie. In 2050 minstens het dubbele
van nu, als de wereld doorgaat op de
huidige manier.
Waarheid twee: easy oil and gas,
ofwel relatief eenvoudig te produceren
olie- en gasreserves, zullen niet
in staat zijn de vraag bij te houden. Er
is olie en gas genoeg, maar door limiteringen
(kapitaal, arbeid, politiek,
milieu/klimaatbeleid) blijft de productiecapaciteit
achter bij de vraag.
Waarheid drie: voorlopig blijven de
emissies van broeikasgassen oplopen
terwijl over een breed front publiek en
politiek een reductie eisen vanwege
klimaatangst.
De drie waarheden stromen samen in
een onafwendbare zekerheid: zelfs als
de nu gebruikte energiebronnen maximaal
worden aangesproken, met inbegrip
van onconventionele olie (oliezanden),
kernenergie en renewables,
zullen vraag en aanbod botsen, òf de
wereld moet radicaal nieuwe technieken
bedenken om tot ander en vooral
zuiniger gebruik te komen.
Heftige reacties in markt
In het Scramble scenario proberen landen
met alle kracht de eigen energievoorziening
zeker te stellen. Ze doen
dit met bilaterale verdragen met energie-exporteurs
en een snel groeiend
gebruik van binnenlandse steenkool
en biomassa. Ondanks veel retoriek
wordt relatief weinig gedaan aan energiebesparing
en CO 2-reductie tot het
moment dat het scheef loopt, waarop
heftige reacties in de markt en dus ook
in de samenleving volgen.
Grote voorraadlanden en landen die
daar ‘voorkeursakkoorden’ mee heb-

en gesloten, proberen elk de eigen
welvaart te maximaliseren; het leveren
van een bijdrage aan een meer
duurzame internationale gemeenschap
staat niet voorop.
Of er ooit aan voldaan kan worden, is
onbekend, maar de scenaristen van
Shell zien in het Scramble-model de
wereldvraag naar energie in 2050 in
potentie oplopen tot ongeveer 450
miljoen vaten olie-equivalent per dag
tegen nu 230 miljoen.
In 2050 nemen fossiele brandstoffen
nog steeds 55 procent in van het
totaal, tegen nu iets meer dan 80 procent.
Vooral het kolengebruik neemt
sterk toe, met daardoor ook een versterkte
CO 2-emissie.
Gesimplificeerd weergegeven kan
Scramble tot de volgende drietrapsontwikkeling
leiden:
1) Landen reageren op verkrappende
aanvoer met een vlucht in kolen,
onconventionele olie en gas en
biobrandstoffen;
2) als de productie van fossiele bronnen
niet langer volgehouden kan
worden, ontstaat een tekort aan
energie;
3) waarop overheden reageren met
diepingrijpende maatregelen, zoals
beperkingen van de persoonlijke
mobiliteit.
Schoon fossiel
Het Blueprints scenario is meer
beheerst: in 2050 een vraag van ongeveer
375 miljoen vaten olie-equivalent
met daarin overigens 60 procent fossiele
brandstoffen.
Waarom nog zoveel fossiel? Omdat
internationale coalities leiden tot effectieve
CO 2-reducties, vooral door grootschalige
opvang en berging ervan
(CCS, carbon capture and storage) bij
met name elektriciteitsproductie. Hierdoor
ontstaat ‘schoon fossiel’ dat qua
economie, moraliteit (geen gebruik
van voedselgewassen voor mobiliteit)
en CO 2-emissies beter scoort dan bijvoorbeeld
biobrandstoffen.
In Blueprints ook kan de concentratie
van broeikasgassen in de atmosfeer
op 550 ppmv (parts per million in
volume) worden gehouden, beter dan
elke mogelijke uitkomst in een Scramble-achtige
wereld. (Momenteel is de
CO 2-concentratie rond 380 ppmv.)
Blueprints is overigens geen scenario
van wereldwijde uniforme afstemming,
er ontstaat vooral in aanvang
een lappendeken aan heffingen, prikkels,
standaards en regels. Zoals op dit
moment niet alleen Europa en de Verenigde
Staten sterk verschillen in aanpak,
maar ook landen en staten binnen
deze twee blokken eigen regels
en normen bedenken. Langzaam maar
gestaag moet dit leiden tot koppeling
van systemen en meer uniformiteit -
en daardoor meer effectiviteit.
Transport wordt elektrisch
Stel dat Blueprints inderdaad het
model wordt waarlangs zich de groei
ontwikkelt, wat zijn in 2050 dan de
15 - mei / juni 2008 - Shell venSter
Shell energie scenario’s
demografie vraag milieu/klimaat
keuzen bronnen technologie
Beleid Prijzen Legaat Innovatie Concurrentie
Veranderingen in structuur
en regelgeving achteraf
Een wereld van coalities en
versnelde veranderingen
kenmerken van het energiesysteem?
Een aantal aannamen:
n Economische groei is dan ontkoppeld
van CO 2-emissie. Anders
gezegd: de welvaart kan blijven
groeien zonder dat dit, zoals nu, leidt
tot grotere broeikasgasemissies.
In 2050 zouden Europeanen en
Amerikanen per capita een derde
minder energie kunnen gebruiken
dan vandaag.
n Renewables kunnen zo’n 30 procent
uitmaken van het gebruik aan
primaire energie.
n Landtransport ontwikkelt zich
vooral rond elektriciteit: hybrides,
plug-in hybrides, waterstof/brandstofcelauto’s
en volledig elektrische
auto’s.
n Van veel elektriciteitscentrales die
kolen en gas als brandstof gebruiken,
zal de CO 2 worden afgevangen
en opgeborgen.
Geen kleine taakstelling: in de OESOlanden
moet in 2050 bijna 90 procent
en in de rest van de wereld 50 procent
van de centrales zijn voorzien van
CCS-technologie. Nu is dat nog bij nul
centrales het geval.
De beste balans
Traditioneel gebruikt Shell de scenario’s
om zich voor te bereiden op de
effecten van mogelijke toekomsten,
zonder daarbij een voorkeur uit te
spreken. Anno 2008 is het anders en
wordt een overduidelijke aanbeveling
gedaan: “Gezien de noodzaak om
In komende vijf jaar
wordt route bepaald
Aan de nieuwe energietoekomst
liggen diverse ontwikkelingen ten
grondslag: de groei van de wereldbevolking,
de toename van de welvaart
en nieuwe milieu-eisen. Ook
spelen een rol de beschikbaarheid
van energiebronnen, keuzes en
voorkeuren van de consument en
technologieontwikkeling.
De ontwikkelingen monden uit in
politiek beleid, prijsontwikkelingen,
innovatie, concurrentie en iets dat
legaat (erflating naar de toekomst)
genoemd kan worden.
Dit hele mengsel leidt tot een maatschappelijke
en technologische ontwikkeling
die de scenario-afdeling
van Shell heeft gebundeld in twee
denkbare transformatierichtingen
voor de komende vijftig jaar, Scramble
en Blueprints. Beide zijn uitdagend,
geen is ideaal, beide zijn
mogelijk. De keuzen die de komende
vijf jaar worden genomen zullen in
belangrijke mate de verdere route
bepalen.
Scramble is een wereld vol energienationalisme
waarbij achteraf ontwikkelingen
en veranderingen worden
gereguleerd. Blueprints is een
wereld van coalities en van versnelde
structurele en beleidsmatige
veranderingen.
voor onze investeerders en kleinkinderen
de klimaatrisico’s te beheersen,
geloven we dat Blueprints de beste
balans biedt tussen economie, energie
en milieu”, aldus de top van de
onderneming.
Blijft tot slot de vraag: hoe kan gestimuleerd
worden dat het scenario van
Blueprints realiteit wordt inplaats van
Scramble? Een dubbele aanbeveling:
1) Er moet een internationaal marktgericht
(cap and trade) handelssysteem
van CO 2-emissierechten
worden opgericht.
2) Carbon capture and storage
(CCS) is cruciaal als ‘brug naar een
schonere toekomst’ en verdient
daarom de steun van overheden.
CCS moet onderdeel gaan vormen
van het CO 2-handelssysteem. Een
ton ondergronds opgeborgen CO 2
is immers net zo goed als een ton
niet uitgestoten kooldioxide.
Daarnaast zijn maatregelen nodig voor
diverse segmenten in de economie. Bij
transport zijn een betere brandstofefficiëntie
noodzakelijk plus geharmoniseerde
brandstofstandaards, met een
focus op de kwaliteit en niet de kwantiteit
van biobrandstoffen.
Bij elektriciteitsopwekking zijn eenvoudige
en geloofwaardige doelen
nodig voor hernieuwbare energiebronnen.
En voor de gebouwde omgeving
zijn robuuste standaards nodig
voor energiezuinigheid. n

16 - mei / juni 2008 - Shell venSter
“d&i kan eigenlijk geen ontwikkelingsprogramma Voor onderVertegenwoordigde
groepen meer genoemd worden, maar is een echte ‘business enabler’.”
“de loopbaan Van Vrouwen
Verloopt in tegenstelling tot die
Van mannen Vaak niet lineair.”

shell wil in een snel veranderende
wereld thuishaven
zijn èn blijven voor innovatieve
en gedreven talenten:
of dat nu op het gebied van
boortechnologie, verkoop en marketing
is; of in de chemie, procurement
of in research. Dat stelt eisen aan zowel
bedrijf als potentiële werknemer.
Josefi ne van Zanten, recent na 36 jaar
afwezigheid weer naar Nederland verhuisd,
keek al tijdens haar jeugdjaren
met meer dan gemiddelde belangstelling
naar wat mensen bindt èn scheidt.
Als hoofd Diversity & Inclusion - een
moeilijk vertaalbaar begrip dat zowel
‘acceptatie van verscheidenheid’ als
‘opneming en omarming van ondervertegenwoordigde
groepen’ uitdrukt
- is het haar taak Shell wereldwijd
klaarwakker te houden. Want wil een
veelkleurig Shell in een rap globaliserende
wereld talent blijven binnenhalen
èn behouden, dan moet zich dat er
wel thuis en geaccepteerd voelen.
Zo gezegd, zo gedaan? Allerminst, er
moet nog heel wat werk verricht worden
- in Europa, in Nederland, en bij
17 - mei / juni 2008 - Shell venSter
de nuchtere
aanpak
Josefi ne van Zanten heeft bij Shell tot taak om diversiteit
en inclusie te bevorderen. Wat betekent meer vrouwen in
de top op Groepsniveau, meer lokaal talent leidinggevend
bij nationale Shell bedrijven en meer ‘omarming’ van
ondervertegenwoordigde groepen. “Wij kiezen voor een
nuchtere aanpak: we presenteren D&I meer als business
enabler dan als moral rights issue.”
• TeKST peter konter • foTo’S ernst bode, hollandse hoogte •
Shell zelf, hoe goed het bedrijf ook
scoort op de D&I Index. Want de cijfers
liegen er niet om: bepaalde groepen
zijn sterk ondervertegenwoordigd
als het gaat om hoogwaardige arbeid.
En in Nederland worden bijvoorbeeld
nog relatief weinig vrouwen aangetroffen
in topposities in het bedrijfsleven;
en in Europa worden zij verhoudingsgewijs
in eenzelfde functie
slechter betaald.
Wat heeft topvrouw Josefi ne eigenlijk
voor beeld van ‘de toestand in het
land’? En hoe staat Royal Dutch Shell
plc ervoor?
Uit de studie ‘Moving Mountains’
van het European Professional
Women’s Network blijkt dat er op
uw werkterrein nog bergen werk
verzet moeten worden - bij uitstek
een mooie taak voor ‘Swiss world
citizen’ Josefi ne van Zanten?
“Ha, ik denk wel dat je je éérder
wereldburger gaat voelen als je op je
achtste van Bilthoven naar Fribourg,
Zwitserland verhuist en daarna in de
VS en Europa studeert en werkt. Toch
anders dan als je horizon bepaald
wordt door het dichtstbijzijnde dorp.”
Dus geen cultuurschok bij de
entree bij Shell?
“Ik ben al gelijk naar Den Haag verhuisd.
Na 36 jaar afwezigheid natuurlijk
even wennen. Maar ik voel me erg
plezierig hier. Deze stad heeft veel te
bieden, en lijkt ook wel op Genève.”
U bent hoofd Global Diversity &
Inclusion - wat houdt dat in de
praktijk in?
“Ik leid een overkoepelend team dat
alle relevante D&I-zaken voor de hele
Shell Groep op de agenda zet; daarnaast
ben ik indirect verantwoordelijk
voor een aantal mensen die in teams
in de afzonderlijke businesses en functiegroepen
opereren. Shell Learning,
Shell Talent-programma’s en Shell’s
D&I teams vormen speerpunten in ons
werk. Om D&I verder in alle bedrijfsprocessen
in te bedden en de buitenwereld
te informeren, werken we
nauw samen met externe en interne
communicatie.”

Josefine van
Zanten in het kort
n geboren: Bilthoven, 24-02 1961
n opleidingen: Bachelor in
Business Administration
(Portland State University,
Oregon); MBA Universiteit van
Genève, Zwitserland
n werkervaring: sales, finances,
marketing, operations
n sinds 1996 bij HP; de laatste
jaren als hoofd Diversity &
Inclusion regio Europa, Midden-
Oosten en Afrika (EMEA)
n huidige functie bij Shell: Global
Head Diversity & Inclusion,
sinds zomer 2006
n talen: vloeiend Frans, Engels,
Duits, Nederlands
n ambities: “Dat Shell overal
erkend wordt als referentiekader
voor echt divers leiderschap”
n twee kinderen: Leila & Pierce
n vrije tijd: skiën, kunst, trektochten
maken, bessen plukken
“managers
moeten deeltijdwerk
kunnen
waarderen; leren
om parttimers
Voor Vol aan te
zien.”
18 - mei / juni 2008 - Shell venSter
Wat heeft Shell, vanouds multinationaal
en tegenwoordig vol
overtuiging ruimte scheppend
voor andere culturen en opvattingen,
tot en met halal voedsel in
het bedrijfsrestaurant, gebeds-
en meditatieruimten en een actief
wervings- en selectiebeleid op dit
gebied, nog te winnen?
“Sinds de late jaren negentig, de start
van het D&I-beleid, werken er nu
drie maal zoveel vrouwen in leidende
functies bij Shell. In de topcategorie,
de zogeheten letter classified banen,
wordt nu 12,9 procent door vrouwen
bezet, tegen 11,6 procent in 2006.
Het aantal nationaliteiten is ook sterk
toegenomen: 33 procent ‘local nationals’
in leidende functies; tegen 25
procent in 2006. Alle grote ondernemingen
beconcurreren elkaar hierop,
en we willen ook op dit gebied excelleren.
Centraal staat dat Diversity &
Inclusion - oorspronkelijk ‘to address
the inclusion of underrepresented
groups’ - vandaag de dag eigenlijk
geen ontwikkelingsprogramma voor
ondervertegenwoordigde groepen
meer genoemd kan worden, maar een
echte ‘business enabler’ is.”
Wat betekent dit concreet?
“Door D&I in al onze bedrijfsprocessen
op te nemen, wordt het een sleutelelement
bij werving en selectie. Shell
heeft de komende decennia de beste
mensen nodig, mensen die excelleren
in technologie en wetenschap. Shell
blijkt steeds beter in het operationaliseren
van D&I kernwaarden, ook al
moeten we eraan blijven werken. Om
barrières en handicaps in kaart te kunnen
brengen, hebben we in 2006 een
groot gender- en diversity-onderzoek
uitgevoerd.”
Hoe moet ik me die barrières
voorstellen?
“Ons onderzoek wees uit dat bepaalde
processen en systemen aanpassing
behoefden, maar dat ook een tekort
aan kinderopvang, een tekort aan rolmodellen
en netwerken een rol speelden.
Daarop hebben we zo’n tien
projecten gestart. Verder maakt een
Diversity Index deel uit van de grotere,
meeromvattende Shell People Survey:
vijf vragen over vrijheid van meningsuiting,
waardering voor eigen mening,
respect en dergelijke. Alle businessonderdelen
hebben vervolgens actie
ondernomen toen bleek dat vrouwen
andere ervaringen hadden.”
Gaat u zelf nog wel eens de
fout in?
“Jazeker. Ik heb vijftien jaar in Genève
gewoond waar de arbeidsverhoudingen,
onder invloed van de Franse cultuur,
vrij hiërarchisch zijn. Nederlanders
opereren net als Amerikanen
meer op gelijke voet. Tijdens een van
mijn eerste bijeenkomsten hier in
Nederland betrapte ik mezelf erop dat
ik vrij geïrriteerd reageerde op nóg
een discussieronde: “Wat dóen jul-
lie!? Dat hadden we toch al besloten!?”
Waarop ik me bewust werd van de
cultuur- en stijlverschillen, en op een
andere modus overschakelde.”
Geniet u voldoende ondersteuning
van managers en bestuurders op
het allerhoogste niveau?
“Zichtbare steun en ondersteuning op
het allerhoogste niveau is zeer belangrijk.
We prijzen ons gelukkig met
iemand als Jeroen van der Veer: die
heeft echt geen D&I-hulp nodig; die
doet dat uit zichzelf, als vanzelf, op
een heel natuurlijke manier.”
Je zou bijna zeggen: ‘Helaas is
Jeroen van der Veer geen meisje’,
gezien de roep van een studente
Technische Bestuurskunde om
vrouwelijke rolmodellen. Op het
Women Inc Festival zei ze: ‘Veel
vrouwen in mijn omgeving willen
wel voor Shell werken maar twijfelen
omdat het bedrijf zo’n mannelijk
imago heeft.”
“Het ‘male/white/British-Dutch’-profiel
gaat steeds minder op voor Shell,
maar er valt nog heel wat te doen. We
hebben zeker al belangrijke topvrouwen
en rolmodellen in huis: CEO Linda
Cook van Gas & Power; Fran Keeth,
CEO Shell Chemical; Lynn Elsenhans,
Executive Vice President of Global
Manufacturing, en Catherine Tanna,
Executive Vice President Shell Gas
& Power. Maar de cijfers blijven fragile.
Misschien moeten we inderdaad
nog aan onze zichtbaarheid werken;
want Shell kent ook een hoog percentage
vrouwen in een aantal technische
beroepen: vanouds bij Chemie
en Manufacturing Downstream bijvoorbeeld.
Vrouwen in senior posities
blijken inderdaad belangrijk als
rolmodel.”
Op genoemd festival bleek wel
een verschil van mening tussen u
en Heleen Mees - schrijfster, econoom,
jurist, lid van een Hillary
Clinton-supportgroep, en spraakmakend
medelid van vrouwendenktank
‘Women on Top’ - over
het achterblijvend aantal vrouwen
in topposities, met name in
Nederland.
“Heleen Mees en ik zijn het er over
eens dat de doorstroming van vrouwen,
zeker naar hogere echelons, achterblijft
- terwijl diezelfde vrouwen
inmiddels gemiddeld hoger opgeleid
zijn dan mannen. Voor Shell willen we
deze vrouwen graag binnenhalen èn
behouden.”
Heleen Mees betoonde zich bij die
gelegenheid voorstander van wettelijk
geregelde quota en een ‘gender
balanced’-beleid als in Noorwegen,
waar in 2008 de helft van
beursgenoteerde ondernemingsbesturen
vrouw zou moeten zijn.
Zij denkt voor Nederland aan 15
procent vrouwen in het bestuur
in 2010 en 25 procent in 2015. U
daarentegen kreeg kritiek te verduren
omdat u zei eerder in ‘targets’
- doelstellingen - te geloven
dan in quota. Bovendien laakte
men het ontbreken van een tijdpad
bij Shell.
“Quota zijn gebaseerd op cijfers, niet
op verdiensten, en pinnen je vast op
de status quo. De consequenties zijn
aanzienlijk indien je ze niet haalt. Van
de topfuncties bij Shell wordt nu 12,9
procent door vrouwen vervuld. Als
percentage lijkt 12,9 niet veel, maar
als je de hoogtechnologische omgeving
waarin we opereren in aanmerking
neemt, schenken de jaarlijks
groeiende percentages veel voldoening.
Wij werken met doelstellingen
die zijn gebaseerd op waarde of verdienste,
de zogeheten merit. We willen
bereiken dat aan de top 20 procent
vrouw is. Doel van onze wervingsacties
is 50 procent vrouwelijke afgestudeerden
in commerciële functies; en
28 procent in technische omgevingen.
Dit zijn doelstellingen; we zoeken
natuurlijk naar de grootste talenten.”
U kiest voor realisme. Wat dat
betreft, de steun en inzet van
managers op allerlei niveaus
blijkt vaak belangrijk, zo niet
beslissend, bij het in gang brengen
van veranderingen.
“We leggen nadruk op ‘inclusie’ bij
ontwikkeling, training en begeleiding
via mentoraten. Bij Human Resources
geven we een driedaagse D&I awareness
training; en voor lijnmanagers
een halve dag gender training. Een
mooi voorbeeld van focus op inclusie
is het Pearlproject van Shell in Qatar.
Op het hoogtepunt van de bouwactiviteiten
[van een gas to liquids fabriek]
werken bijna veertigduizend mensen
uit allerlei landen en culturen aan dit
project. Leiders en managers moeten
zich vooral bewust worden van
cultuurverschillen; voor praktische
invullingen en oplossingen kunnen
ze bij mijn afdeling terecht. Het gaat
vaak om kleine dingen. Het is heel
belangrijk een werkomgeving te creëren
waarin iedereen zijn bijdrage kan
leveren. Iemand uit een meer hiërarchisch
georganiseerde cultuur kan
soms terughoudend reageren als een
hogergeplaatste hem of haar heel
direct om een mening vraagt; dan is
het heel handig als een derde inspringt
met ‘we haven’t heard from Chen yet,
and it would be valuable to have his
input’.”
Shell heeft daar te maken met
tientallen, zo niet honderden,
onderaannemers. Zullen die er
soms toch niet wat andere ideeën
op na houden over bepaalde
zaken?
“We spreken hen van meet af aan
nadrukkelijk aan op de Shell People
Standard en de daarin vervatte D&Iwaarden.
Wij kiezen voor een nuchtere
aanpak: we presenteren D&I meer als
business enabler dan als moral rights

issue. Als men inziet dat het bijdraagt
aan de business resultaten wordt het
sneller opgepakt en beter begrepen.”
Hoe nu verder?
“We focussen vooral op talent, maar bij
werving hanteert Shell ook een demografisch
principe: we richten ons niet
voornamelijk meer op gender - sekse
- maar op local nationalities. Doel is,
bijvoorbeeld in Nigeria of Qatar, om
een meerderheid van lokale mensen in
leiderschapsposities te brengen. Nu is
dat nog gemiddeld 33 procent. We willen
in wederzijds vertrouwen kunnen
werken, en ‘local people bring in the
intangible’ - lokale mensen kennen de
ongeschreven wetten, brengen de specifieke
kennis van gebied en geschiedenis
in, terwijl Shell bij uitstek expertise
in technologie en wetenschap kan
bieden.”
Even terug naar het eerdergenoemde
‘Women On Top’initiatief,
dat zoveel aandacht
trekt in de Nederlandse pers.
Heleen Mees argumenteert dat
veel hoogopgeleide Nederlandse
vrouwen de uiterste consequentie
van feminisme en D&I niet
trekken: namelijk een voltijdbaan
en een zeer competitieve
carrière-mentaliteit.
“De loopbaan van vrouwen verloopt
in tegenstelling tot die van mannen
vaak niet lineair. Het is een ander pad,
dat ook een andersoortige kennis en
kunde oplevert. Mij lijkt de gedachte
dat een ander carrièreverloop niet
meteen slechter betekent, belangrijk.”
Heleen Mees over Nederland: “We
leven in een land dat gedomineerd
wordt door mannen. Aan de top
van het bedrijfsleven staan zo
weinig vrouwen dat Nederland
in dat opzicht gelijk staat met
Pakistan.”
In een artikel getiteld ‘Deeltijdvrouwen
zitten mij in de weg’ in
een bedrijfsblad van de Hogeschool
Rotterdam zegt zij: “Hoogopgeleide
vrouwen doen nu allemaal
relatief laagwaardig werk
omdat ze de hele dag de kinderen
naar en van school willen
brengen en halen. Heb wat meer
zelfrespect!”
“Ik voel me hier niet helemaal op eigen
terrein - ik ben nog maar kortgeleden
in Nederland teruggekeerd.
Maar bij Shell vertellen we vrouwen
niet: ‘Sorry, je hebt kinderen,
je telt niet mee.’ In mijn
eigen team zitten heel wat 80
procent werkende vrouwen
met kinderen. En natuurlijk:
vrouwen torsen de last van
hun kinderen en daaruit voortvloeiende
maatschappelijke
oordelen op hun schouders mee.
Veel is cultuurbepaald. Schoolboeken,
vrouwelijke auteurs en rolmodellen
kunnen hier veel ten goede keren,
evenals aangepaste arbeidsvoorwaar-
den; regelingen die zorg dragen voor
goede kinderopvang bijvoorbeeld.
Managers moeten deeltijdwerk kunnen
waarderen; leren om parttimers
voor vol aan te zien.”
Uw cv vermeldt interesse in kunst.
Bent u ooit kunst tegengekomen
die uw gedachten of visie op de
hier besproken onderwerpen op
een andere manier belichaamde
of uitdrukte?
“Grappig, de laatste tijd heb ik over
mijn ‘bronnen’ nagedacht. Populaire
lectuur wordt tegenwoordig wel
als cultuur erkend; en ik heb erover
gedacht om, als poster, een uitvergroting
uit Suske & Wiske op te hangen.
Als meisje was ik er dol op. Waarom?
Wiske was echt een meisje, met pop
en jurk maar ook initiatiefrijk en niet
bang. Suske was ooit opgepikt van een
eiland, maar werd toch een volwaardig
‘lid van de familie’. Sidonia, niet
de moeder, was als een tante voor de
kinderen, regelde veel en had scherpe
inzichten. Deze ‘familie’ stak toch
anders dan gemiddeld in elkaar. Latere
favoriet op stripgebied was Kuifje -
‘Tintin & Milou’. ‘Kuifje In Congo’
bijvoorbeeld heeft me al heel jong
bewust gemaakt van culturele vooronderstellingen
en vooroordelen, en van
stereotypen.” n
19 - mei / juni 2008 - Shell venSter

Voorbij is de tijd dat de markt
uitmaakte welke brandstoffen
werden gebruikt voor
elektriciteitsopwekking,
tegenwoordig is de brandstofmix
een politieke keuze. Als karikatuur
getekend: gaat een land voor
maximale inzet van koffieboonschillen
of van kernenergie?
Gelijktijdig kan de politiek zich niet
geheel en al onttrekken aan de tucht
van de markt, het moet technisch en
economisch immers wel realistisch
blijven. Zoveel koffieboonschillen zijn
er nu ook weer niet op de wereld en
andere als duurzaam geafficheerde
systemen blijken bij nader inzicht niet
echt duurzaam te zijn (zoals eerstegeneratie
biobrandstoffen) of ze zijn
vooralsnog te duur, zoals wind op zee
en zonnecellen.
Uiteindelijk betaalt de consument,
via directe heffingen of zijn verplicht
sponsorschap van het nationale belastingsysteem,
de prijs voor de politieke
keuze van de brandstofmix, en ook dat
helpt politici om het walletje enigszins
bij het schuurtje te laten.
Als een land over eigen energiebronnen
beschikt, of dat nu relatief schoon
aardgas is of een CO 2-pakhuis als steen-
en bruinkool, is het bovendien haast
onvermijdelijk dat deze bron maximaal
wordt benut - regionale werkgelegenheid
immers, en in toenemende mate
ook nationale voorzieningszekerheid.
Daarom verschilt de Nederlandse
brandstofmix nogal van die van bijvoorbeeld
de buren Duitsland, België
en Frankrijk. In 2005 werd in ons land
ruim 61 procent van de elektriciteit
opgewekt met aardgas. In Duitsland
kwam 48 procent uit het verbranden
van steenkool en bruinkool. In de Bel-
20 - mei / juni 2008 - Shell venSter
koffie of uranium
in de energiemix?
hoe gaat nederland in de toekomst zijn elektriciteit opwekken,
met aardgas, kolen, wind of kernenergie of ook koffieboonschillen?
De Algemene energieraad ziet de energiemix niet zo
snel veranderen, in geen geval voor 2020.
• TeKST hans lagendaal • illuSTraTie cover mechanics/moker •
gische mix was kernenergie dominant
met 55 procent. Wat nog weer in de
schaduw stond van 78 procent nucleair
in Frankrijk.
Nederland CO 2-intensief
De brandstofmix in een land heeft
dus oorzaken, maar ook gevolgen. In
haar studie ‘Brandstofmix in beweging’
*), laat de Algemene Energieraad
(AER) zien dat van de vier hiervoor
genoemde landen Nederland veruit de
hoogste elektriciteitsprijzen kent voor
huishoudens. Bij industrieprijzen is de
afstand minder groot, gevolg van het
feit dat bij ons de kleingebruiker in
feite de grootgebruiker subsidieert.
Een ander gevolg, dat zich niet laat
wegsubsidiëren, is dat de Nederlandse
elektriciteitsproductie, ondanks het
grote aandeel daarin van aardgas, CO 2intensief
is. In 2004, zo zegt de AER op
basis van informatie van strategieraadgever
Roland Berger, was de Nederlandse
brandstofmix verantwoordelijk
voor een CO 2-emissie van 468 kilo
per opgewekte megawattuur. Zelfs
Duitsland lag lager (456 kilo) ondanks
het grote kolenaandeel; in de Duitse
brandstofmix zat immers ook 28 procent
kernenergie. De CO 2-productie
van Frankrijk lag op slechts 73 kilo per
opgewekte MWh - naast kernenergie
heeft het land flink wat waterkracht.
Wind plus spaarbekken
De Energieraad, die regering en parlement
adviseert, heeft in ‘Brandstofmix
in beweging’ een sobere boodschap
richting politiek: tot 2020, het magische
ijkjaar voor alle huidige nationale
en Europese klimaat- en energie-ambities,
valt de Nederlandse brandstofmix
nog maar beperkt te beïnvloeden.
Door een aantal redenen:
n Langjarige contracten voor met
voorkeursbrandstoffen opgewekte
elektriciteit zijn niet mogelijk door
de EU-regelgeving die verhindert
om langjarig de benodigde transportcapaciteit
vast te leggen.
n Weliswaar groeit tot 2020 (overigens
ook daarna) het elektriciteitsgebruik
(met netto 1 procent
per jaar) maar de daarvoor
benodigde capaciteit staat er al,
of is al gedekt met goedgekeurde
nieuwbouwplannen.
Toch wil de Nederlandse overheid dat
in 2020 20 procent van de totale nationale
energiehuishouding, waaronder
ook het transport en huishoudens vallen,
duurzaam is. Omdat de Energieraad
een vermoeden heeft dat niet elke
sector dat percentage kan halen (individuele
consumenten zijn heel wat
minder goed en snel te sturen dan
elektriciteitsproducenten die vergunningen
nodig hebben) is ook gekeken
of de elektriciteitssector in 2020 misschien
40 procent duurzaam zou kunnen
zijn, ter compensatie van het achterblijven
van anderen.
De uitkomst is helder, het kan niet.
Niet met de inzet van (veel) meer
wind. Onder andere niet omdat dat
leidt tot inpassingsproblemen in het
netwerk. Meer wind kan alleen met de
koppeling aan een grote opslagcapaciteit,
zoals een bekken op de Noordzee.
(Overigens heeft EZ-minister Van
der Hoeven inmiddels, op grond van
adviezen van TU Delft, ECN en Tennet,
laten weten dat zo’n berging niet
nodig is, de windparken zouden wel
probleemloos ingepast kunnen worden
in het net.)
Biomassa bijstoken is volgens de AER
evenmin de oplossing, dan moet in het
biomassa-arme Nederland meer biomassa
worden geïmporteerd dan op
de markt beschikbaar is.
Meer gebruik maken van warmtekrachtkoppeling
(WKK, het samen
produceren van stroom en warmte) is
belangrijk, maar maakt die 40 procent
evenmin bereikbaar.
Is 30 procent reductie dan misschien
haalbaar? Nee, zegt de AER, “dat lijkt
alleen mogelijk indien tientallen miljoenen
tonnen CO 2-rechten in het buitenland
worden aangekocht. De vraag
is of deze hoeveelheden beschikbaar
zijn.”
Opslag van gas én CO 2
De algemene doelstelling van het
Nederlandse energiebeleid is in feite
al sinds de oliecrisis van 1973 onveranderd:
het gaat erom dat energie betaalbaar,
betrouwbaar en schoon is, BBS.
Ook het advies van de AER (dat kijkt
naar 2040 omdat voor 2020 de kaarten
in feite al zijn geschud) draait om BBS.
De Raad constateert dat tot 2020 - en
ook daarna - de elektriciteitsproductie
van Nederland in belangrijke mate
gebaseerd blijft op aardgas. Dat is een
relatief schone brandstof (per opgewekte
kWh elektriciteit de helft aan
CO 2-emissies van steenkool) maar
vanaf het moment dat de binnenlandse
gasproductie fors gaat dalen,
ongeveer 2012, ontstaat een geopolitiek
bepaalde potentiële kwetsbaarheid
bij ‘betrouwbaarheid’.
Om die kwetsbaarheid te reduceren
doet de AER drie aanbevelingen:
n Probeer de binnenlandse gasreserve
zo lang mogelijk te conserveren
door nu al minder te produceren
en meer te importeren.

n Sla meer gas op als strategische
reserve in ondergrondse bergingen.
n Maak keuzes voor de opslag van
CO 2 in lege gasvelden en aquifers
zonder dat daardoor de expansie
van ondergrondse gasberging
wordt gefrustreerd. De overheid
moet serieus kijken of CO 2
uit Nederland in een groot Noors
aquifer opgeslagen kan worden.
De noodzaak om CO 2 op te bergen gaat
groeien, een fl ink deel van de tussen
nu en 2020 te bouwen nieuwe elektriciteitscentrales
zal namelijk kolengestookt
zijn.
En in alle gevallen is er dan ook nog
de economie van alle opties: CO 2berging
kost naar schatting 35 tot 70
euro per ton, wat de kostprijs van een
MWh elektriciteit uit een kolencentrale
ophoogt met 25 tot 50 euro, “hetgeen
aanzienlijk is”, aldus de AER, en
dat mag als understatement worden
geklassifi ceerd want in de huidige
energiemix ligt de groothandelsprijs
van een MWh in Nederland op 60-70
euro.
Vandaar ook de laatste aanbeveling
van de AER in zijn studie: “Indien meer
duurzame productie niet haalbaar of
betaalbaar is, en meer kolengestookte
productie met CCS niet wenselijk of
internationaal concurrerend is, moet
in een toekomstige brandstofmix een
verhoogd aandeel kernenergie serieus
in ogenschouw worden genomen,
zowel uit oogpunt van betaalbaarheid
als van betrouwbaarheid en ook vanwege
de verwaarloosbare CO 2-uitstoot
en de beheersbare veiligheidsaspecten.”
n
*) ‘Brandstofmix in beweging, Op zoek naar een goede balans’. Algemene Energieraad.
http://awas05.daelab.net/EnergieraadWebsite/Include/ElectosFileStreaming.asp?FileId=276
21 - mei / juni 2008 - Shell venSter

• TeKST hans lagendaal • foTo hollandse hoogte •
ook op kolenmarkt
nu hebben de grondstofprijsstijgingen
ook al de kolensector bereikt, eens gezien
als een bastion van prijsrust terzijde van de
wild bewegende oliemarkten.

Alweer een zekerheid
overboord? Het was de
‘zekerheid’ dat kolen
misschien wel ouderwets
zijn maar dat
er gelijktijdig zoveel van zijn, en
bovendien strategisch zoveel beter
over de aarde verdeeld dan oliereserves,
dat de marktprijzen vrijwel
stabiel zijn.
n Ouderwets? Dat kan flink veranderen
als met technieken
als Coal to Liquids en Carbon
Capture and Storage zogeheten
clean coal gemaakt kan
worden.
n Goed gespreid over de wereld?
Klopt nog steeds. Het land met
de grootste bewezen voorraden
is de Verenigde Staten, gevolgd
door Rusland, China, India en
Australië.
n Veel? Ook nog steeds waar.
Alles opgeteld, van antraciet
tot en met bruinkool is de
bewezen reserve ruim 900 miljard
ton. Dat is 150 jaar actueel
gebruik. Nog niet meegeteld de
kolen in nog niet ontwikkelde
en dus niet als ‘bewezen’ geldende
reserves.
n Stabiele marktprijzen? Dat is
even over en niemand weet
voor hoe lang. In 2000 lag
een ton kolen voor $36 op de
havenkade in Rotterdam. In
2006 was het gemiddelde gestegen
tot $64 per ton en eind
februari dit jaar sprong op de
spotmarkt voor kolen voor
elektriciteitscentrales de teller
onverwachts op zo’n $140 per
ton. Zelfs na verrekening van
de gedaalde dollarkoers verliezen
kolen op die manier snel
hun uitstraling van vieze maar
goedkope brandstof.
Wat is er aan de hand met kolen?
Net als bij de stijgende olieprijzen,
is het een combinatie van geruchten,
waarheden en kapitaal dat
een andere bestemming zoekt nu
bedrijfsaandelen wat in de luwte
zijn beland.
Kolen werden de afgelopen maanden
snel duurder door: veel sneeuw
in China; veel regen in Australië;
ernstige havencongestie in het
Australische Newcastle, ’s werelds
grootste kolenexporthaven; hoge
vrachtprijzen; stroomonderbre-
kingen bij mijnen in Zuid-Afrika;
en, altijd goed in elke economische
exegese, de snel groeiende economie
van China, het grootste kolenverbruikende
land ter wereld.
Waarmee kolen zich plotseling in
hetzelfde rijtje bevinden als olie,
koper, goud, platina, nikkel, ijzererts
en harde tarwe - the only way
is up. Of niet? Een aantal feiten
rond kolen.
Waarvoor worden kolen
gebruikt?
Twee sectoren springen er uit:
n Elektriciteitsproductie. Met
steenkool en bruinkool wordt
ongeveer 40 procent van alle
elektriciteit op de wereld
opgewekt. Hét verhaal op dit
moment is dat China in 2006
ruim 100.000 MW aan nieuwe
elektriciteitscentrales in
gebruik nam, 90 procent van
deze capaciteit draait op kolen.
Een kolengestookte centrale
van 600 MW capaciteit met 38
procent energie-efficiëntie en
gemiddeld 75 procent beschikbaarheid
gebruikt ongeveer 1,5
miljoen ton bitumineuze kolen
per jaar, of 4 mln ton bruinkool
dat een lagere energieinhoud
heeft.
In de top-drie van landen met
procentueel het hoogste kolengebruik
bij elektriciteitsopwekking
komt China (78 procent)
niet voor; daarin staan Polen
en Zuid-Afrika (elk 93 procent)
en Australië (80 procent).
n Staalproductie. Ongeveer 70
procent van de wereldstaalproductie
is gebaseerd op steenkool,
in de vorm van cokes of
als poederkool dat wordt geïnjecteerd
in de smeltkroes. Om
een ton staal te maken is ongeveer
600 kilo cokeskolen nodig.
Van alle kolen op de wereld gaat
13 procent naar de staalsector.
De ene kool is de andere niet
Kolen komen in enorme variaties
voor wat betreft verbrandingswaarde,
waterstof, zuurstof, as,
zwavel en vocht.
De top in kwaliteit is antraciet, de
onderkant van het spectrum - als
turf buiten beschouwing wordt
gelaten - is bruinkool.
23 - mei / juni 2008 - Shell venSter
In 2006 bedroeg de wereldproductie
‘harde kool’ (steam coal voor
elektriciteitscentrales en cokes
coal voor de staalindustrie) zo’n
5,4 miljard ton. De bruinkoolproductie
(met Duitsland als Weltmeister)
beliep 914 miljoen ton.
De grote kwaliteitsverschillen
komen ook tot uiting in de prijzen.
Eind februari bedroeg de binnenlandse
prijs van een ton Central
Appalachian (een kolensoort
uit het gebied in en om Pennsylvania
en West-Virginia) $84 per
ton terwijl kolen uit het Powder
River Basin (Montana/Wyoming)
- met ongeveer 30 procent minder
verbrandingswaarde en veel as -
slechts $13 per ton noteerden.
De allerduurste importkolen bepalen
het prijsbeeld, maar vormen
qua volume een minderheid.
Hoe zijn kolen ontstaan?
Kolen komen van prehistorische
vegetatie die groeide in moerassen
en veengebieden. Latere afzettingen
en tektonische bewegingen
drukten deze vegetatie naar grotere
diepten waarna door druk en
hitte een chemische verandering
tot stand kwam.
De vorming van kolen vond plaats
in het Carboon, 360 miljoen tot
290 miljoen jaar geleden.
Omdat de aard van de vegetatie
sterk verschilde, net als de latere
temperatuur, druk en tijdsduur
van de kolenvorming, verschillen
kolen sterk in kwaliteit en
samenstelling.
Goed gespreid over de aardbol
Als alleen naar bewezen reserves
wordt gekeken, dus aanwezig
en tegen de huidige economische
condities winbaar in opengelegde
rust Voorbij
mijnen (schachten en dagbouw),
gaat de Verenigde Staten voor
goud: 27 procent van de wereldreserves
zijn daar te vinden. Zilver is
voor Rusland (17 procent) en brons
voor China (12,5 procent). Diploma’s
zijn er voor India (10 procent
van de wereldreserves), Australië
(8,5 procent) en Zuid-Afrika (5,5
procent).
Ter vergelijking: bijna 70 procent
van de bewezen olie- en gasreserves
zijn te vinden in het Midden-
Oosten plus Rusland.
Kolen gaan meer op reis
Het merendeel van de kolenproductie
wordt binnenlands
gebruikt, vaak in elektriciteitscentrales
in de zeer directe omgeving
van kolenvelden.
Maar kolen gaan steeds meer op
reis; in de afgelopen 20 jaar is de
buitenlandse handel in kolen voor
elektriciteitsopwekking gegroeid
met gemiddeld 7 procent per jaar.
Die in metallurgische kolen met
1,6 procent per jaar.
In 2006 ging in totaal 815 miljoen
ton steenkool scheep voor export
- een flinke berg, maar toch maar
19 procent van alle kolen die in de
wereld werden verbruikt.
De grootste kolenexporteur van
de wereld is Australië, goed voor
231 miljoen ton steenkool, op een
totale productie van 310 miljoen
ton.
De grootste importeur was dat jaar
Japan met 178 miljoen ton.
In de Rotterdamse haven werd in
2007 28 miljoen ton overgeslagen.
In Amsterdam/IJmuiden werd
ook nog eens 17 mln ton aangevoerd.
In beide gevallen ging een
deel daarvan Europa in, vooral
richting Duitsland. Nederland zelf
gebruikte in 2006 ongeveer 13 miljoen
ton kolen.
Helaas, boordevol CO 2
Kolen hebben de hoogste CO 2emissie
bij verbranding van alle
fossiele brandstoffen.
Een ton steenkool (gemiddelde
kwaliteit) bevat 746 kilo koolstof.
Na verbranding resulteert dat in
een emissie van 2.760 kilo CO 2.
Een in energiewaarde gelijke
hoeveelheid olie bevat 585 kilo
koolstof, dus 2.160 kilo CO 2 na
verbranding.
Een qua energie-inhoud gelijke
hoeveelheid aardgas bevat 424 kilo
koolstof, ofwel 1.570 kilo CO 2.
Omdat het verbranden van gas
voor elektriciteitsopwekking een
hoger energetisch rendement
heeft dan van kolen, geldt dat de
CO 2-emissie per opgewekte hoeveelheid
elektriciteit in een gascentrale
de helft bedraagt van die
in een kolencentrale.
Wat valt aan de CO 2-problematiek
van kolen te doen? Kolen vergassen
en de CO 2-emissie ervan
opvangen en opbergen (carbon
capture and storage). Zo ontstaat
clean coal. Met het synthesegas
dat bij het vergassingsproces ontstaat,
zijn interessante producten
te maken: kunstmest, waterstof,
grondstoffen voor de chemie
en - via het Coal to Liquids proces
- schone, zwavel- en stikstofloze
olieproducten zoals diesel en
kerosine. Ook kan er ‘groen gas’
mee worden gemaakt. n

24 - mei / juni 2008 - Shell venSter
snoepen in

de potentie heeft om in een opwelling
te worden gekocht. “Net als het snoep
bij de kassa van de bouwmarkt” zegt
De Boers collega Arno Buijs, Category
Manager Food voor de Benelux. “Dat
zijn echt impulsartikelen. Niemand
gaat naar de bouwmarkt om een Mars
te kopen.”
Tweederde van de klanten koopt bij
het tanken nog iets lekkers; de ene
helft met voorbedachten rade, de
andere in een opwelling. In Shellshops
is alles erop gericht om de eerste
groep goed te helpen en producten
aan te bieden voor aantrekkelijke
prijzen. Maar de extra uitdaging voor
De Boer en Buijs zit in het over de
streep trekken van de andere helft,
de impulskopers.
Impulswaarde is belangrijk. Thomas
25 - mei / juni 2008 - Shell venSter
een opwelling Thomas
De helft van de mensen die bij het tanken nog een blikje fris of
een chocoladereep afrekenen, was dat van tevoren niet van
plan. Over de geheimen van impulse food, het wakker maken van
behoeftes en mensen die niet wisten dat ze dorst hadden.
ga naar de bioscoop, zegt
Thomas de Boer, en je
vindt er twee soorten
mensen. “De ene groep
koopt altijd popcorn en
iets te drinken. De andere groep
koopt op het laatste moment toch
maar een fl esje fris, omdat het zo’n
lange fi lm is.”
In tankstations gaat het precies hetzelfde,
gelooft De Boer, Retail Convenience
Manager voor de 350 Shell-winkels
in de Benelux. “Je hebt mensen
die bewust stoppen om ook iets in de
shop te kopen en er zijn mensen die
iets kopen zonder dat ze dat van tevoren
gepland hadden.”
Bij Shell Verkoopmaatschappij noemen
ze al het eten en drinken in de
tankshops impulse food. Omdat het
• TeKST reinier spreen • foTo’S wilfried overwater, ernst bode •
de Boer: “Heb je een wachtrij voor
de kassa, dan wordt de impulswaarde
lager. Het is net als in de kroeg. Is het
aan de bar heel druk, dan denk je: laat
maar even. Gebeurt dat vaker, dan
drink je op een avond toch snel twee
biertjes minder.”
Bij Shell gokken ze voor een hoge
impulswaarde op snelheid en gemak.
In jargon: speed and ease. Of in de
woorden van De Boer: “De klant snel
voorzien van iets lekkers of gezonds.”
Klinkt logisch, want wat wil een
klant eigenlijk nog meer? Nou, service
bijvoorbeeld. Dat is bij concurrenten
als BP en Texaco uitdrukkelijk
óók deel van de verleidingsstrategie.
“Daar zijn ze veel meer bezig met de
klant te bedienen: een broodje smeren,
een kop koffi e inschenken.” Dui-
de Boer (l.) en Arno Buijs:
“We dwingen niet, wij helpen de klant
te ontdekken waar hij zin in heeft.”
delijk een andere benadering, zegt De
Boer. “Wij geloven dat de klant vooral
op zoek is naar snelheid en kwaliteit.
Op slechts één groot rijkswegstation
bieden wij over the counter broodjes
aan. In het algemeen geldt dat onze
stations zo druk zijn dat we op de
drukke uren van de dag teveel klanten
teleur zouden moeten stellen in
het broodjesassortiment, de selectie
van het aanbod en vooral de snelheid
waarmee je wordt geholpen.”
De winkelindeling kan het verschil
maken: in een Shell-winkel zijn alle
producten duidelijk gegroepeerd.
Wie binnenkomt, ziet meteen waar
alles zich bevindt: de koffi ehoek, het
schap met sandwiches, het snoepgoed.
De koeling met dranken is altijd
het meest prominent. Buijs: “Die is

helder verlicht en in blokken ingedeeld,
de cola staat bij elkaar, het
water ook.”
Dit is meteen het moment waarop
de impulskoper óm gaat. Thomas
de Boer: “Door een goede en duidelijke
presentatie zorg je dat een consument
denkt: hé, ik wist niet dat ik
dorst had.” “Je maakt een behoefte
wakker”, zegt Buijs. De Boer: “Mensen
denken: Ik heb zo nog een feestje,
ik neem nog even wat kauwgom mee.
Of: O ja, ik moet over drie kwartier
lunchen, dat ziet er lekker uit.”
Open en heldere communicatie is de
lijn. En vooral niet te veel. De Boer:
“Vergeleken met vijftien jaar geleden
ziet een shop er heel anders uit. Vroeger
zag je overal aanbiedingen.”
Buijs: “Het idee was toen: de winkelier
vertelt de klant wat hij moet
kopen. Dat zie je steeds minder. De
klant bepaalt het zelf wel. Wij moeten
alleen zorgen dat we het netjes presenteren
en dat we kwaliteit bieden
tegen goede prijzen.”
De Boer: “We gaan hem niet meer op
elke meter achtervolgen met boodschappen.
We dwingen niet. We helpen
de klant te ontdekken waar hij
zin in heeft.”
Buijs: “Het is net als in de supermarkt.
Daar koop je toch ook altijd meer dan
je wilde.”
Duidelijke deal
Tegenwoordig ziet een klant in een
Shell-shop nog maar drie opvallende
aanbiedingen. Er zijn er meer, maar
die zijn bedoeld voor klanten die al
weten wat ze willen kopen. Je ziet ze
pas als je voor het schap staat.
Voor de echte impulskoper is er één
aanbieding op de toonbank, één in
een koelmeubel bij de kassa en één
26 - mei / juni 2008 - Shell venSter
op de kopstelling, het schap dat iedereen
bij binnenkomst het eerst ziet.
Een aanbieding is altijd eten of drinken.
Shell stunt niet met tijdschriften
of rookwaar. Dat laatste mag ook
niet van de overheid. In België verkopen
de winkels alcoholische dranken,
maar ook die gaan voor een vaste
prijs.
De aanbieding op de toonbank is
vaak iets als twee chocoladerepen of
pakjes kauwgom voor een euro. Wie
aan het betalen is kan haar eigenlijk
niet missen. De impact? Die is enorm.
Eén op elke vijf klanten laat zich verleiden.
In Nederland zijn dat voor
elke wekelijkse aanbieding tussen de
120.000 en 180.000 mensen.
Kauwgom is het ideale impulsartikel.
“Kauwgom bij de kassa scoort altijd”,
weet Arno Buijs. Als de klant zijn
voordeel ziet, is hij snel gewonnen.
“Je hebt het altijd nodig.” Repen doen
het ook goed, want dat is een low
value purchase die snel weg te eten
is. Maar koeken of chocoladetabletten
zijn alweer veel minder geschikt.
“Hoe makkelijk is het om dat in je
auto te hebben liggen?” zegt Buijs.
De kassa-aanbieding heet de ‘actieve
productpromotie’. Volgens Buijs vallen
mensen ervoor omdat het een duidelijke
deal is. “Je geeft ze een duidelijke
prijs, een lage prijs en een
duidelijk voordeel. Er is ook niks
pushy aan.”
Andere behoeften
Tot zover de aanbiedingen. Voor de
rest betaalt de klant natuurlijk gewoon
het volle pond. En dat zijn redelijk
forse prijzen. Toch? “Het is ook duurder
om een winkel langs de snelweg
te runnen dan een supermarkt”, reageert
Thomas de Boer. “Mensen weten
dat.” “We zijn niet bovenmatig duur”,
zegt Buijs. “Je krijgt bij ons koffi e voor
een euro en een kroket voor 1,20. De
koffi e is beter dan in de meeste restaurants
en de kroket is goedkoper
dan in de snackbar. Een Mars of een
fl esje fris is ook niet duurder dan bijvoorbeeld
op het treinstation.”
Toch is het interessant: mensen klagen
over een verhoging van de benzineprijzen,
maar houden in de winkel
de hand niet op de knip. Thomas
de Boer: “Vijftig euro voor een volle
tank, maar als mensen de winkel binnenkomen,
gaat de knop om. Dan
maakt vijf euro extra niets meer uit.
Ze stappen in een andere belevingswereld,
het gaat om andere behoeften.
Het komt neer op voor jezelf zorgen.
Je hebt nú honger of dorst. Het is
een primaire behoefte. In onderzoeken
zeggen mensen dat ze ook helemaal
geen slecht gevoel hebben bij de
prijzen.”
Maar waarom is een klant bereid 1,60
euro te betalen voor een fl esje frisdrank
dat hij in de supermarkt voor
veel minder kan kopen? Omdat dat
appels met peren vergelijken is. Dit is
een compleet andere markt, zegt De
Boer. Dit is het on the move-kanaal,
waar mensen bereid zijn te betalen
voor gemak. “Het consumptiepatroon
wordt steeds fl exibeler. Mensen zijn
meer geneigd om onderweg iets te
kopen. Consumenten besteden meer
op niet-standaard tijdstippen.”
Het heeft er niets mee te maken dat
reizen, een autorit op een drukke
snelweg in het bijzonder, voor sommige
mensen een stressvolle ervaring
is. Arno Buijs gelooft er niet in
dat mensen eten kopen om zich af te
reageren. “Een autorit is juist leuk.
Het is een moment voor jezelf. Even
omschakelen na een drukke dag. En
door iets te consumeren maak je dat
moment iets plezieriger.”
Er zijn twee plekken in Nederland
waar de toekomst van on the move
wordt geschreven: Utrecht CS en
Schiphol. De Boer: “Kijk eens wat je
daar allemaal kunt kopen. Het zijn
de beste voorbeelden van hoe de
behoefte van de mobiele consument
zich ontwikkelt. Ze hebben een voortrekkende
rol.”
Behalve gemak zoekt de mobiele consument
kwaliteit. “Het moet gezond,
goed en lekker zijn”, zegt Buijs. Dat
zie je op Utrecht CS en Schiphol,
waar je zelfs sushi kunt kopen, maar
ook bij benzinestations. Want die
zijn even goed toonaangevend in het
kanaal. En Shell voert de rijen aan. De
omzet van de Shell-winkels groeit elk
jaar harder dan de markt. Vorig jaar
was de omzet in de Benelux ongeveer
een half miljard euro.
‘Gezond’ is nu de trend, en dat zal
alleen maar meer worden, voorspelt
Arno Buijs. “Consumenten zijn zich
steeds bewuster van wat ze eten.
De media spelen daar een rol in, en
ook iemand als Sonja Bakker. Wij spelen
daar op in.” Water krijgt in het
drankenschap een steeds grotere
plaats, de shops verkopen nu verse
sapjes en acht soorten fruit, en er is
een gezonde sandwichlijn geïntroduceerd
onder de naam Good Life.
“Vorig jaar hebben we gratis fruit en
sapjes uitgedeeld, en ook dit jaar gaan
we het actief promoten”, zegt Buijs.
Is de actieve productpromotie op de
toonbank straks een gezonde banaan?
“Dat gaat de meeste klanten denk ik
toch net even een stukje te ver.” n

‘tien procent biobrandstoffen
in 2020? niet doen!’
Voor velen zijn biobrandstoffen ware ‘redders in de
nood’; immers, goed voor CO 2-reductie, goed voor
de agrarische sector, goed voor het verminderen van
de afhankelijkheid van importolie, een stimulans voor
innovatie en industriële ontwikkeling en anti-jeukzalf
voor duurzame en groene kriebels.
Een studie van het Milieu en Natuur Planbureau
(MNP) *) naar de lokale en wereldwijde gevolgen van
de door de Europese Commissie gepubliceerde
voorlopige Richtlijn voor biobrandstoffen haalt
schuurpapier over de groene glans.
het EU-voorstel zegt dat in alle lidstaten in 2020 minimaal 10 procent
van de transportbrandstoffen van bioherkomst moet zijn.
Nu nog bestaat een wettelijke verplichting van 5,75 procent voor
2010. Bij de huidige verhoudingen tussen benzine en diesel
en de aannames voor verdere groei in het wegverkeer, zou de doelstelling
van ‘10 procent in 2020’ rond 23 miljard liter biodiesel en 29 miljard liter
bio-ethanol betekenen.
Omdat ook de Verenigde Staten een biobrandstofdoelstelling heeft - zo’n
135 miljard liter bio-ethanol in 2017 - zal hard aan de landbouwgrond
getrokken moeten worden, niet alleen die van Europa en de VS maar ook
die van biomassa-exportgebieden als Brazilië en Zuid-Oost Azië. Zo hard
zelfs dat volgens een door het MNP aangehaalde studie van OECD/FAO in
2020 wereldwijd ongeveer 60 miljoen hectare landbouwgrond bestemd
moet zijn voor de teelt van biobrandstofgewassen. Dat is heel Nederland,
Duitsland, België, Engeland, Schotland en Denemarken samen, zonder steden
en dorpen, alle grond alleen bestemd voor maïs, tarwe, suikerbieten,
koolzaad, hout et cetera.
In Europa gaat het volgens het MNP om zo’n 20 mln ha, de rest van de biomassa
moet dan worden geïmporteerd.
Omdat ook al meer landbouwgronden nodig zijn om de groeiende wereldbevolking
te voeden, leiden de Europese en Amerikaanse bio-energieprogramma’s
ertoe dat grote hoeveelheden marginale gronden en graslanden
in gebruik genomen moeten worden. Dat betekent extra kunstmest, water
voor irrigatie en het vrijkomen van veel in de toplaag van de bodem opgeslagen
CO 2. Zoveel CO 2 ontsnapt bij die conversie (gemiddeld 18 ton per
hectare per jaar) dat geen enkele biobrandstof kan voldoen aan het criterium
van de EU dat de inzet ervan minstens 35 procent CO 2-reductie over
de hele keten moet opleveren.
De MNP-studiegroep keek alleen naar ‘eerste generatie’ biobrandstoffen
waarbij voedselcomponenten worden omgewerkt tot biodiesel en ethanol.
‘Tweede generatie’ biobrandstoffen worden gemaakt van bioresten en
hout en ontzien het voedselgedeelte, maar komen voor 2020 niet in groter
volume beschikbaar omdat technologie en economie nog onvoldoende
ontwikkeld zijn.
Conclusies van het MNP: de Europese Commissie moet de voorgenomen
doelstelling van 10 procent biobrandstoffen in 2020 in heroverweging
nemen. “De huidige doelstelling en de duurzaamheidscriteria kunnen
belangrijke negatieve effecten op de emissie van broeikasgassen en
wereldwijde biodiversiteit niet voorkomen.”
Een ander advies van het MNP: Er moet meer aandacht worden gegeven
aan duurzame alternatieven voor transport; zoals brandstofcelauto’s op
waterstof, hybride-auto’s, plug-in hybrides en volledig elektrische auto’s.
Maar, zo erkent men ook: “De kosten daarvan zijn relatief hoog en ze zijn
omgeven met veel onzekerheden over hun rol in de toekomst.”
*) ‘Local and Global Consequences of the EU renewable directive for biofuels’.
www.mnp.nl/bibliotheek/rapporten/500143001.pdf
Foto boven: In de Verenigde Staten wordt voor Shell een trein vol ethanol gelost.
Voor deze brandstof zijn aparte distributiesystemen nodig waarbij ethanol pas
op brandstofdepots wordt toegevoegd aan de standaard-benzine.
shell actueel
foto: hollandse hoogte
bioproblemen aan de pomp
De snelle groei van het dieselgebruik in Europa botst op de wettelijke EUverplichting
om in 2010 5,75 procent van de transportbrandstoffen te laten
bestaan uit biomateriaal. De enige toevoeging aan diesel kan nu namelijk
biodiesel zijn (in feite plantaardige vetten) en daarvan is gewoonweg onvoldoende
aanwezig, vooral ook omdat in Duitsland de productie sterk is teruggevallen
na accijns- en subsidieveranderingen.
Om de totaalscore van 5,75 procent toch te halen, moet veel meer ethanol
dan dat percentage worden toegevoegd aan benzine. Maar ethanol in
de tank van een benzinestation geeft problemen, aldus de UK Petrol Retailers’
Association. Het bevat wat water dat in oplossing blijft met benzine en
dus, compleet met vuil en roestdeeltjes in de automotor terecht kan komen.
In conventionele benzine zinkt water naar de bodem van de tank, inclusief
vuil, waar het eenvoudig weggezogen kan worden.Bovendien bevatten benzine
en diesel tegenwoordig veel minder zwavel dan vroeger, waarbij zwavel
de vorming van bio-organismen als algen en schimmels remt. De consequentie
van dit alles: tanks op pompstations moeten frequenter zorgvuldig
gereinigd worden.
texas ontdekt windenergie
eens was Texas de oliebron van Amerika, nu kijken landeigenaren steeds
vaker verliefd naar windmolens inplaats van naar ja-knikkers. Windenergie
groeit snel in de Verenigde Staten, het land haalde vorig jaar Spanje
in en alleen in Duitsland staat nu nog meer windcapaciteit opgesteld. De geïnstalleerde
windcapaciteit groeide in 2007 met 45 procent al betekende dat nog
wel dat de VS ongeveer 1 procent van de elektriciteitsbehoefte dekt met windmolens
tegen bijvoorbeeld Denemarken 20 procent.
De grootste windstaat in de VS is Texas sinds in 2006 Californië werd ingehaald.
Begin dit jaar stonden in Texas windmolens opgesteld met een capaciteit
van 4.356 MW.
Texas biedt de windindustrie grote voordelen: het waait er, met name in het
noorden, vrij constant. In dit gebied (The Texas Panhandle genoemd) zijn ook
grote hoeveelheden nauwelijks bewoond land aanwezig. Bovendien staan de
autoriteiten positief tegenover windenergie; vorig jaar stemde de Texas Public
Utility Commission in met de aanleg van een hoogspanningsnet dat in 2012
25.000 MW vermogen kan transporteren naar snelgroeiende steden in het
midden van de VS. Landeigenaren staan ook positief tegenover de molens:
voor een windturbine op hun land vangen ze ongeveer $500 huur per molen
per maand.

Naam
Arjan Nieuwstraten
Leeftijd
45
iN dieNst
1 maart 2002
OpLeidiNg
Hts werktuigbouwkunde
en economische bedrijfstechniek
fuNctie
Global Food business development
manager bij Shell Lubricants
LOcatie
Capelle aan den IJssel
BijzONderheid
“Ik heb nog nooit meegemaakt
dat iets me níét is gelukt.”

arjan Nieuwstraten vindt
dat mensen een te eenzijdig
beeld hebben van Shell.
“Als ik vertel dat ik bij Shell
werk, vragen ze: ‘bij welke
pomp?’” Brandstoffen en nog eens
brandstoffen, verder komen de meesten
niet. Dat steekt Nieuwstraten. Hij
doet er alles aan om de perceptie bij
te stellen. Daarin gaat hij ver. Met een
fanatieke pret in zijn ogen vertelt hij
hoe hij vorig jaar zijn kans greep toen
Rein Willems - toen nog presidentdirecteur
van Shell Nederland - op
bezoek was in Capelle aan den IJssel.
“Ik heb snel een paar folders gegrepen
en aan zijn chauffeur gegeven. Ik
weet niet of hij ze gelezen heeft, maar
als Jeroen van der Veer hier komt, doe
ik hetzelfde.”
De folders gingen over food grade
smeermiddelen. Dat zijn reukloze,
niet-toxische smeermiddelen die Shell
maakt voor machines in de voedingsindustrie.
Shell is marktleider in deze
business en heeft meer dan dertig producten
in het assortiment. Dát is wat
Nieuwstraten bedoelt. “Iedere keer als
je een blikje in je handen hebt, komt
het waarschijnlijk uit een machine
met Shell-olie. Dat snoepje van Red
Band is gemaakt op machines die met
onze niet-toxische smeermiddelen
worden gesmeerd. We lopen in deze
markt voorop, dat zou meer bekend
mogen zijn.”
Nieuwstraten was vier jaar lang vertegenwoordiger
voor Shell Lubricants
en ging langs bij grote producenten
zoals Heineken, Douwe Egberts en
Cargill en bedrijven als Impress, een
fabrikant van blikverpakkingen. Nu is
hij als business development manager
verantwoordelijk voor de ontginning
van nieuwe markten. Hij begeleidt verkoopteams
over de hele wereld, tot
in China. “Daar trekken de grote producenten
nu heen. We zijn er ook al
actief, zodat we over een paar jaar succesvol
kunnen zijn.”
De boodschap begrijpen
Nieuwstraten studeerde in 1984 af als
werktuigbouwkundige. Hij was 22 en
voelde zich nog te jong om te gaan
werken. Omdat er anders niets opzat
dan militaire dienst, besloot hij met
een vriend nog een eenjarige opleiding
te doen. Economische bedrijfs-
techniek, om zijn kansen op een leuke
baan te vergroten.
“Vanaf mijn dertiende heb ik allerlei
baantjes gehad, onder meer bij
een carrosseriebedrijf, en ik wist dat
ik niet achter de tekentafel wilde zitten.
Ik wilde meer dynamiek, en tijdens
stages had ik gezien wat er mogelijk
is. De communicatieve kant heeft
me altijd getrokken. Je kunt uren praten
over de techniek, maar je zult uiteindelijk
moeten zorgen dat mensen
je boodschap ook begrijpen en je product
kopen.”
In zijn eerste baan, bij Fuji Film, verzandde
hij toch in die grenzeloze verveling
die hij juist wilde ontlopen. “Ik
zag geen daglicht. Na twee maanden
was ik weg.”
Maar daarna vond Nieuwstraten zijn
draai in de technische verkoop. Eerst
twee jaar bij de PTT, daarna vijf jaar
bij een bedrijf in trillingdempers. In
1993 kwam hij voor het eerst in aanraking
met de niet-giftige smeermiddelen.
Dat was bij het handelsbedrijf
Vollenhoven Olie, dat onder meer specialties
van Q8 en Total verkocht. Het
was toen nog een nichemarkt, maar
Arjan Nieuwstraten vond het fascinerend.
Zijn technische kennis gaf
hem een vrijbrief om te kijken in een
wereld die hem boeide. “Alles wat hier
op tafel staat, dit blikje en deze koffie,
daar komen smeermiddelen aan te
pas. Ik vind het leuk om te zien hoe dat
blikje wordt gemaakt, en hoe koffiebonen
worden vermalen en verpakt.”
In 1995 kwam de grote boom, zoals
Nieuwstraten het noemt. “Door de
introductie van HACCP [regels voor
voedselveiligheid] in de Warenwet
moesten bedrijven elke kans op verontreiniging
met smeermiddelen uitsluiten.
Waar dat niet kon, moesten ze
food grade smeermiddelen gebruiken.
Je moet je voorstellen wat voor grote
uitdaging dat is. De hele markt draaide
op de gewone smeermiddelen zoals
Tellus en Omala van Shell, en ineens
moest iedereen omschakelen.”
Toch liep hij na een paar jaar vast. “Ik
wilde omhoog, wilde me ontwikkelen,
maar ik werd van het kastje naar
de muur gestuurd.” Hij ging werken
29 - mei / juni 2008 - Shell venSter
Shell in Nederland telt ruim elfduizend medewerkers. Wat doen ze? En wat hebben ze te vertellen?
Arjan Nieuwstraten adviseert wereldwijd over smeermiddelen, niet voor auto’s maar voor machines waarmee
voedings- en genotmiddelen worden gemaakt. “We zijn niet de enige in deze markt, maar wel de beste.”
‘ik zoek altijd naar
verandering’
de medewerker
bij de lagerproducent Schneeberger,
maar dat duurde slechts twee jaar.
In 2002 koos Arjan toch weer voor
de smeermiddelen, en ditmaal voor
Shell, het bedrijf dat bij Vollenhoven
zijn grootste concurrent was geweest.
“Ik moest iedere keer weer tegen ze
opboksen, ik kwam ze overal tegen.”
Nu ervaart hij het comfort van deuren
die vanzelf opengaan. “We zijn niet
de enige in deze markt, maar wel de
beste. We werken bijvoorbeeld met de
Rolls Royces onder de bliksluiters. Die
adviseren meestal Shell, en dat is precies
wat je wilt.”
Eruit halen wat erin zit
Nieuwstraten probeert het beste te
halen uit het vertrouwen dat Shell
geniet. Gisteren nog, bij een fabriek
van Heineken. “Daar gebruiken ze
onze producten en ik heb voorgesteld
om daarover samen een verhaal te
maken. Dat kunnen we als best practice
gebruiken in andere landen waar
Heineken productie heeft, zoals China
en Thailand.”
Eruit halen wat erin zit, dat heeft hij
altijd nagestreefd. Toen hij na zijn kopstudie
toch nog in militaire dienst
moest, zorgde hij dat hij de best mogelijke
plek kreeg. “Uit de keuring kwam
het Korps Commandotroepen, de
groene baretten, maar ik wilde officier
worden, ik wilde iets met mijn opleiding
doen. Toen heb ik een herkeuring
aangevraagd. Zodat ik achteraf zou
kunnen zeggen: ik heb iets van mijn
diensttijd gemaakt.” Het lukte. “Ik ben
alsnog bij de genie gekomen, werd officier
civiele vakopleiding en was verantwoordelijk
voor het stafpeloton.”
Zo pakt hij alles aan, zegt hij. “Op
welk front dan ook. Toen ik tien jaar
geleden squashte, in competitieverband,
heb ik een sponsor geregeld die
ons kleding gaf. Niemand was dat tot
dan toe gelukt.”
Een oude loods bouwde hij om tot een
piekfijne woning. “Als ik nu die foto’s
zie denk ik: jeetje, wat een energie!”
Arjan zorgt dat hij de lat niet té hoog
legt, maar als hij iets in het hoofd
heeft, dan zal het hem lukken ook.
“Succes is dat je de doelen haalt die
• TeKST reinier spreen • foTo wilfried overwater •
je jezelf stelt. Ik zoek telkens iets om
me helemaal in te geven en succes in
te hebben. Daarna ga ik door naar het
volgende.”
“Ik ben niet iemand die om zeven uur
opstaat en elke dag rond dezelfde tijd
thuis is en naar bed gaat. Voor mij
moet het altijd anders. Ik zit niet in de
modus: ik ken het kunstje en doe het
morgen weer. De uitdaging gaat weg
als het routine wordt. Ik zoek altijd
naar verandering.”
Dit staat in een psychologische test die
hij niet lang geleden heeft gedaan: “Terwijl
sommige mensen bij het zoveelste
fiasco gauw zijn ontmoedigd, put u
daar juist kracht uit.” Maar dat is theorie.
“Ik heb nog nooit meegemaakt dat
iets me níét is gelukt.”
Investeren in contacten
Nieuwstraten investeert veel in contacten.
Goede relaties, vindt hij, zijn
de beste weg naar plezier en welslagen.
Dat heeft hij geleerd toen hij in
dienst zat. “Hoger in rang zijn wil niet
zeggen dat je alles voor elkaar krijgt.
Je moet zorgen dat mensen openstaan
voor je ideeën, zodat ze iets voor je
willen doen wanneer je hulp nodig
hebt.”
Eergisteren bezocht hij een staalbedrijf
waar hij uit een eerdere baan nog
mensen kent. Zijn food grade lubricants
kan hij er niet kwijt, maar wie
weet is het goed voor Shell. “Al bijna
tien jaar was daar geen vertegenwoordiger
van Shell geweest. Het kost mij
anderhalf uur, maar we hebben wel
weer een ingang.” Natuurlijk heeft hij
zijn collega’s van de gewone smeermiddelen
op de hoogte gebracht. Hij
verwacht dat ze in voorkomende situaties
hetzelfde voor hem doen. “En dat
gebeurt ook”, zegt hij.
Hij werkt niet alleen voor zijn eigen
scorecard. Enterprise First, de Shellfilosofie
dat alle medewerkers in eerste
instantie het gemeenschappelijke
belang moeten dienen, spreekt hem
aan. “Het is ook Shell dat ik verkoop.”
Hij heeft bijna twee uur gepraat als zijn
telefoon gaat. Een klant uit België, nog
uit zijn vertegenwoordigerstijd, heeft
een probleem. Nieuwstraten neemt
de tijd om het op te lossen. Dan hangt
hij op en zegt: “Kijk, daar gaat het om:
relaties! We hebben elkaar jaren niet
gesproken, maar nu belt hij míj.” n

shell actueel
jet-net ‘europees Voorbeeld’
president Joé Manuel Barroso van de Europese Commissie heeft op een
European Business Summit in Brussel eind februari het Jet-Net initiatief
van een groot aantal
Nederlandse bedrijven
geprezen als een goed
voorbeeld voor Europa. Dit
deed hij nadat hij uit handen
van Shell topman Jeroen
van der Veer het lustrumboek
van Jet-Net kreeg uitgereikt.
Van der Veer en Barroso
onderstreepten het belang
van samenwerking tussen
technologische bedrijven,
scholen en overheid om
jong talent te inspireren tot
een loopbaan in de technologie.
In het Nederlandse
Jet-Net initiatief werken
dertig bedrijven samen met
147 havo/vwo-scholen.
olie-importrekening
Vs
schiet omhoog
de energieverslaving van de
Verenigde Staten (het land
gebruikt per hoofd van de
bevolking ongeveer 55 vaten olieequivalent
per jaar tegen een Europeaan
26 vaten) komt het land steeds
duurder te staan. In 2002 moest de
VS zo’n $102 miljard betalen voor de
import van ruwe olie en olieproducten,
maar vorig jaar was dat al opgelopen
tot $327 miljard aldus een
schatting van het vakblad Petroleum
Intelligence Weekly. Als de olieprijs
dit jaar gemiddeld uitkomt op $90
per vat kan de rekening oplopen tot
$450 miljard.
De VS voert dagelijks rond 10 miljoen
vaten ruwe olie in en 3,5 miljoen
vaten olieproducten. Het land
exporteert 1,4 mln vaten olieproducten
per dag.
akkoord claim reserVekwestie
Shell heeft een principe-akkoord gesloten in de class action die nog liep in
de Verenigde Staten rond de reservekwestie. Het bedrijf moest in 2004 zijn
olie- en gasreserves afwaarderen nadat was gebleken dat die niet overeenkomstig
de normen van de SEC (Security and Exchange Commission) waren
geboekt. Twee pensioenfondsen (van ambtenaren en onderwijskrachten in
Pennsylvania) spanden daarop een rechtszaak aan. Nadat vorig jaar in een
soortgelijke rechtszaak in Amsterdam een principe-akkoord was gesloten
tussen Shell en de klagers is nu een overeenstemming in de VS bereikt.
Beide bedragen tellen op tot zo’n $470 miljoen, waar Shell in 2006 een voorziening
had getroffen van $500 miljoen. Beide principe-akkoorden moeten
nog offi cieel bekrachtigd worden.
T
oen Gerard Hirs, na
een loopbaan in het
bedrijfsleven, in 1992
hoogleraar energietechnologie
werd aan
de Universiteit Twente,
zaten er twee opmerkelijke
constateringen in
zijn intree-rede ‘Nederland Industrialiseert’.
De ene was dat het zin had om
na te gaan of kooldioxide niet beter
opgeslagen kon worden dan te worden
afgevoerd via schoorstenen. De
andere was de vaststelling dat Nederland
een nieuwe periode van industrialisatie
stond te wachten, geconcentreerd
rond energie en milieu. “De
huidige periode van evolueren en conserveren
zal gevolgd worden door een
periode van drastisch en snel vernieuwen”,
aldus Hirs destijds.
“Het is er niet van gekomen”, erkent
de inmiddels emeritus hoogleraar in
zijn woning in Bilthoven. “Behalve de
doorbraken op het brede gebied van
de informatica is er industrieel niet
veel te beleven geweest. Pas vanaf zo
2003, met het stijgen van de energie-
prijzen, een groeiend besef van de eindigheid
van fossiele energie, en angst
voor klimaatverandering, zie je een
nieuwe beweging ontstaan. Ik ben
eigenlijk in de verkeerde tijd hoogleraar
geweest.”
Tussen zijn carrièrestart bij TNO (waar
hij als werktuigbouwkundige werkte
aan gasgesmeerde lagers, later de kern
van harddisc drives in computers) en
zijn hoogleraarschap had hij de economisch-maatschappelijke
wind niet
altijd in de rug. Hirs werkte bij Urenco
aan de ultracentrifuge en bij Interatom
en daarna Neratoom aan kernenergie,
inclusief de snelle-kweekreactor van
Kalkar, nu, als belediging aan technologie
en industrialisering, ‘Freizeitpark
Wunderland Kalkar’. In de tachtiger
jaren werkte hij bij Comprimo aan
Z O K I J K I K
Weg Met de hUIdIge ‘IndUstRIËle lIntBeBoUWIng’ als
het gaat oM MaXIMale eneRgIe-effICIËntIe, BePleIt
eMeRItUs hoogleRaaR geRaRd hIRs. en VeRWaCht nIet
teVeel Van eneRgIeBesPaRIng; het eInd Van het ‘easY
oIl tIJdPeRK’ Jaagt het eneRgIegeBRUIK BIJ eXPloRatIe
en PRodUCtIe steRK oP, WaaRsChUWt hIJ.
• TeKST piet de wit • foTo Jeroen kroos •
energietechnologie op een breder terrein.
Temidden van de Bilthovense dennenbomen
woont zeker geen teruggetrokken
mens. Hirs onderhoudt zijn
contacten in de energiewereld, beoordeelt
SenterNovem-projecten en publiceert
met regelmaat.
Duizend jaar kolen
De essentie van de publicaties is tweevoudig:
de opbrengst van energiebesparingsbeleid
wordt sterk overschat
en kleinschaligheid van de energievoorziening
is niet het antwoord. Wat
wel? Het concentreren, integreren en
intensiveren van grootschalige industriële
complexen en processen.
Een pleidooi voor kernenergie? Hirs:
“Ik wil het niet eens noemen. Zodra
je kernenergie in een discussie over
klimaat- en energiebeleid brengt, gaat
het binnen de kortste keren alleen nog
maar over kernenergie terwijl de veel
grotere uitdaging, namelijk hoe voor
een blijvend ongestoorde toevoer van
betaalbare energie gezorgd kan worden,
op de achtergrond raakt.”
Wat is het hart van die ‘concentra-
WEG MET DE
tie, integratie en intensivering’, zoals
Hirs bepleit? “Kolenvergassing bijvoorbeeld,
inclusief het opvangen en
opbergen van kooldioxide. De wereldvoorraden
steenkool zijn voldoende
voor nog wel duizend jaar en hoewel
de actuele ontwikkeling van de kolenprijs
anders doet vermoeden, geldt bij
kolenwinning dat investeringen in een
grotere productie- en transportcapaciteit
leiden tot een effi ciënter energiegebruik
per geproduceerde ton
steenkool.
Het eind van ‘easy oil’, dus de overgang
naar moeilijker winbare reserves, zoals
oliezanden, leidt juist tot meer energiegebruik
per geproduceerde hoeveelheid
olie. Met aardgas, per pijpleiding
aangevoerd, of als LNG, geldt
hetzelfde. Ik heb berekeningen gezien

e r t e G e n A A n
dat in de hele LNG-keten tussen een
gasveld in West-Australië en een eindgebruiker
in Californië een energieverlies
optreedt van ruim 28 procent.
Vergeleken daarmee valt de winst van
energiebesparing weg.”
Maximale exergie
Als hoogleraar al maakte Hirs zich
boos dat de overheid energieheffi ngen
aan de industrie oplegt op basis
van gebruikte hoeveelheden, niet op
basis van hoe effi ciënt energie wordt
gebruikt. Bedrijven die brandstoffen
benutten als grondstof voor producten
(de chemie) worden zelfs vrijgesteld,
ook al gebruiken ze de energie ineffi -
ciënt en lozen ze na afl oop van het proces
de restwarmte op lucht of water.
Deze onrechtvaardigheid bracht Hirs
tot een pleidooi voor ‘belasting op toegevoegde
entropie’, een heffi ng op de
in een proces verloren energetische
kwaliteit. Net zoals BTW, belasting op
toegevoegde waarde, een veel zuiverder
heffi ng is dan die op omzet.
Maar het idee is nooit aangeslagen,
waardoor Hirs nu pleit voor grootschaligheid
en het vormen van zoveel
mogelijk gesloten industriële ketens
waarin de restenergie van de een de
bronenergie is van de ander. Aan het
begin van de keten moet een maximale
exergie gerealiseerd worden,
dus de hoogst mogelijke hoeveelheid
hoogwaardige energie die uit een
energiedrager valt te verkrijgen. Hirs:
“Wat betekent dat bijvoorbeeld aardgas
niet gebruikt moet worden voor
lage-temperatuur warmte, maar primair
voor elektriciteitsopwekking, om
arbeid te verrichten en om chemisch/
fysische processen aan de gang te houden.
Daarna kan de daarbij ontstane
warmte worden gebruikt, eerst voor
industriële toepassing, later nog voor
ruimteverwarming.”
‘INDUSTRIËLE LINTBEBOUWING’
Thermodynamica
“Verbranding van biomassa in een
biocentrale? Als je daarmee elektriciteit
maakt, is het totaal energetisch
rendement misschien iets van twintig
perocent. Niet doen dus.” Volgens
Hirs is “wel een heel leuk initiatief”
het gebruik door tuinders van gasgestookte
warmte/krachtcentrales die
maximaal elektriciteit maken en de
bijkomende warmte in eigen bedrijf
gebruiken, plus een koppeling aan een
systeem van warmte/koude-opslag in
de bodem. “Concentreren, integreren
en intensiveren zijn in de glastuinbouw
aan de orde van de dag.”
Volgens Hirs kan Nederland, als het
ophoudt met het verbranden van aardgas
voor lage-temperatuurverwarming,
gekoppeld aan de grootschalige
inzet van warmte- en koude-opslag
met hulp van warmtepompen, ongeveer
eenderde van het huidige binnenlandse
gasgebruik besparen.
En: “We moeten toe naar een concentratie
van activiteiten in grootschalige
industriële complexen, van
een formaat als de Rijnmond, Hoog-
31 - mei / juni 2008 - Shell venSter
ovens, Zuid-Limburg en Delfzijl. De
huidige ‘industriële lintbebouwing’ is
vanuit een oogpunt van thermodynamica
geen goede ontwikkeling. Overigens
hoef je daarvoor de wetten van
de thermodynamica niet te kennen,
het is gewoon een kwestie van gezond
verstand.”

Bij de ontwikkeling van een nieuwe brandstof gebruiken
we niet alleen chemische en technische kennis, maar ook
een creatieve denkwijze. Want als je iets anders wilt
bereiken, moet je ergens anders beginnen. In dit geval
begonnen wij met schoner aardgas en hebben daar een
vloeibare brandstof van gemaakt. Het resultaat?
GTL-brandstof, een diesel die in de geteste auto’s 26-40%
minder roetuitstoot produceerde.
REAL ENERGY SOLUTIONS FOR THE REAL WORLD.
SHELL.NL/REALENERGY