Hoorn (Noord-Holland) - Alle Vestingsteden van Nederland

Hoorn (Noord-Holland) 3
Opmerkelijk is dat Hoorn een afwijkende ontginningsstructuur heeft van de aangrenzende gebieden: de kavelsloten
tussen de Holenweg, Groene Wijzend en de Keernsloot lopen in oost-west-richting, en de centrale ontginningsas (De
Gouw) noord-zuid. Deze structuur komt verder alleen in Schellinkhout en Wijdenes voor. Zwaag, Berkhout en
Scharwoude kennen een kavelslotenstructuur in noord-zuid-richting, met centrale ontginningassen in
oost-west-richting (de Oude Gouw in Berkhout, de Dorpsstraat in Zwaag, en de Scharwoude in Scharwoude).
Blokker is pas in een later stadium ontgonnen als reeds omsloten land; hetzelfde geldt waarschijnlijk ook voor het
gebied tussen Zwaag en Hoorn. Opmerkelijk in dit kader is dat de noordelijke ontginningsgrens van Hoorn (de
Groene Wijzend) niet samenvalt met de oorspronkelijke zuidelijke ontginningsgrens van Zwaag (de Kleine Wijzend
en de Grote Wijzend). Dit lijkt te duiden op een verschillende ontginningsoorsprong. De ontginning van
West-Friesland heeft plaatsgevonden vanuit Egmond, waarvandaan men via veenriviertjes in oostelijke richting voer,
bijvoorbeeld via de Leek naar Wognum en de Kromme Leek, en via de Bemestra richting de Zuiderzee (de Bemestra
mondde van oorsprong samen met de Drecht uit in de omgeving van Wijdenes). Het lijkt er sterk op dat Zwaag door
kolonisten vanuit Wognum ontgonnen is, terwijl Hoorn, Schellinkhout en Wijdenes via de Bemestra en de Zuiderzee
ontgonnen zijn. Wijdenes, Schellinkhout en Hoorn zouden dan van oorsprong een doorlopende noordelijke
begrenzing (een dijkje of kade om het onontgonnen noordelijke veengebied af te schermen) gehad hebben langs de
Blokdijk-Lageweg-Oost. Pas rond 1200 zou Hoorn dan na overstromingen - waarbij de eerste delen van het Hoornse
Hop gevormd zijn - in noordelijke richting opgeschoven zijn waarbij het gebied van de Oost tot de Groene Wijzend
ontgonnen is (conform het archeologisch onderzoek). Dit komt dan overeen met de latere overleveringen dat er ten
zuiden van Hoorn een oudere plaats overstroomd zou zijn - toen Dampten genoemd, maar dat stamt wellicht af van
d'ampte, ofwel het (oorspronkelijke) Hoornse ambtsgebied. Helaas zijn er uit de tijden van voor 1200 geen
schriftelijke bronnen.
Vanaf 1200 is dat anders. De oudste vermelding van Hoorn komt voor in het Stadsboek van Wismar (uit 1250-1272),
waarin een Nicolaus de Horne genoemd wordt als borg voor enkele kooplieden uit Muiden. Bekend is dat er vanuit
West-Friesland toen al intensief handel gedreven werd richting de Oostzee (en richting Vlaanderen), en blijkbaar
hadden de Hoornse kooplieden al voldoende reputatie om borg te staan. In 1303 wordt Martin Hontin uit Brugge bi
Hornicwed an West-Friesland bin des graven lande van Hollant gevangen genomen, en van zijn handelswaar
beroofd. En in 1309 gaat Juvenum de Meo de Horne naar de Gwijde van Avesnes, bisschop van Utrecht, om
clemente vredesvoorwaarden voor de verslagen West-Friezen te vragen. In 1311 betaalt Drebaan Haghen uit Horne
een boete aan de grafelijke rentmeester, in een rekening uit hetzelfde jaar wordt Lubbrecht de schoenmaker
genoemd, en in 1316 sluiten de 'judices et universi' (rechters en gemeente) in Horne een overeenkomst met de
inwoners van Harderwijk.
Uit deze tijd is ook bekend dat er in Hoorn land
prijsgegeven moest worden. In de kroniek van
Feyken Rijp vermeldt deze bij 1260 de sluys van
Horn. In een proces uit 1320 tegen Maertijn van der
Nieuwerwike wordt ook nadrukkelijk over de nieuwe
sluys gesproken, wat betekent dat er ook een oudere
sluis was. De nieuwe sluis ter hoogte van de Rode
Steen (in de oude binnendijk Oost) is rond 1288
aangelegd, toen de zuidelijker gelegen dijk door
stormen opgegeven moest worden; de dijk van Oost
en West werd toen de nieuwe zeedijk (inlaagdijk).
Het land tussen de oude en nieuwe zeedijk verwerd
tot rietland, dat deels wegspoelde, maar deels ook
gebruikt werd om later de oudste buitendijkse havens
van Hoorn te graven (Nieuwendam 1341 en Appelhaven 1421).
Typerend straatbeeld van Hoorn