Innoveren, participeren!

eschrijvend
1
6
Sociaal Cultureel Planbureau
(SCP), De sociale staat van
Nederland, Den Haag, 2005,
p. 48-50.
een laag opleidingsniveau. Eenzijdige beeldvorming
heeft ertoe geleid dat een beperkte
groep allochtonen centraal is komen te staan
in het beleid. Met ongewenste neveneffecten,
zoals uitsluiting van andere groepen en
onvoldoende oog voor de rol die interculturaliteit
al vervult in verschillende geledingen van
kunst, cultuur en media. Voor het slechten van
drempels en uitsluitingsmechanismen in de
bredere context van het culturele leven en de
publieksparticipatie is dan ook een aanzienlijk
ruimere en meer flexibele benadering nodig
dan de term interculturaliteit aangeeft.
Bovendien is er behoefte aan beleid dat zowel
op het niveau van de overheid als dat van de
instellingen het permanente karakter van
diversiteit als uitgangspunt neemt, zoals de
Raad al eerder heeft bepleit. Het diversiteitsbeleid
moet af van een eenzijdige incidentele,
projectmatige aanpak. Projecten moeten
blijven bestaan en moeten beter worden ingebed
in een structuur. Kennis en ervaring die
worden opgedaan bij verschillende projecten
mogen niet verloren gaan. Ze moeten beklijven
en worden ingebed in uiteenlopende culturele
praktijken. En er moet meer ruimte komen
voor reflectie op de aard en op de implicaties
van culturele diversiteit. Sectorinstituten,
fondsen en koepelorganisaties hebben daarbij
een stuwende taak. Kunstenaars, cultuurdragers
en culturele instellingen moeten niet op
voorhand worden ingekaderd in een etnische
definitie. Een categoriale benadering, zoals
op grond van etniciteit, heeft vaak een belemmerend
effect op de wisselwerking tussen
gevestigde en niet-gevestigde, westerse en
niet-westerse cultuuruitingen. Kunstenaars
bepalen hun positie ten opzichte van de veranderende
samenleving vooral binnen de context
van hun eigen sector of discipline.
De oproep om kunstenaars niet primair aan te
spreken op hun etniciteit betekent geenszins
een veroordeling van diegenen die etniciteit
als bron gebruiken. In het nabije verleden
zijn er, voornamelijk op grond van etniciteit,
verschillende voorzieningen getroffen die nog
altijd nut en betekenis hebben en niet zonder
meer kunnen worden gestaakt. Betrokken
kunstenaars, cultuurdragers en culturele
instellingen erkennen de spanning die bestaat
tussen de bezwaren van een speciale positie,
gebaseerd op andere dan artistieke gronden,
en de effectiviteit van gericht beleid. De Raad
is ervan overtuigd dat, meer dan op enig ander
terrein, gewenste veranderingen hier niet
vanzelf plaatsvinden. Programma’s en andere
voorzieningen die ruimte scheppen voor
culturele expressie en participatie van nieuwe
Nederlanders blijven daarom nodig.
Een nieuw accent op culturele diversiteit
betekent evenmin dat elke gesubsidieerde
instelling het roer radicaal moet omgooien.
Het betekent wel dat iedere gesubsidieerde
instelling opnieuw haar eigen positie ten
opzichte van het thema bepaalt, vanuit haar
eigen maatschappelijke rol en haar eigen verantwoordelijkheid.
En dat binnen het totaal
van instellingen een evenwichtiger verhouding
ontstaat tussen organisaties die vanuit
verschillende inspiraties werken. Van instellingen
waarbij het rijk direct dan wel via de
fondsen betrokken is, mag worden verwacht
dat zij in hun activiteiten, hun verhouding tot
het publiek en hun personeelsbeleid volop
aandacht geven aan de veranderende demografische
samenstelling van Nederland. Vooral
met een gericht personeelsbeleid kan veel
worden bereikt. Mits er structureel aandacht
voor is, volgens realistische verwachtingen te
werk wordt gegaan, en alle niveaus binnen een
instelling erbij worden betrokken. Diversiteit
is ook een thema voor samenwerking tussen de
verschillende overheden. Immers, diversiteit
manifesteert zich vooral in de groeiende pluriformiteit
van lokale gemeenschappen. Daar
wordt vaak actief beleid gevoerd om kunst en
cultuur in te schakelen bij sociale processen.
Het Actieplan Cultuurbereik, waarin de verschillende
overheden samenwerken, heeft ook
in dat opzicht vaak stimulerend gewerkt.
Onderwijs
Het opleidingsniveau van de Nederlandse
bevolking is de laatste decennia sterk gestegen
en stijgt nog altijd. Volgens het SCP is het plafond
bijna bereikt. Het SCP vermoedt dat zich
vooral onder de allochtone bevolking nog interessant
groeipotentieel bevindt. 6 Ooit bestond
de verwachting dat meer onderwijs als vanzelf
zou leiden tot een grotere deelname aan het
culturele leven. Of die verwachting is uitgekomen,
laat zich nauwelijks afleiden uit het
beschikbare cijfermateriaal. De definities zijn
in de loop van de tijd sterk gewijzigd. Onder
invloed van elkaar afwisselende vernieuwingsoperaties
is het huidige onderwijs nauwelijks
nog vergelijkbaar met dat van dertig jaar
geleden. Bovendien is het culturele leven veel
breder en toegankelijker geworden – met
popconcerten, danceparty’s, musicals, games,
de overvloed aan boeken en tijdschriften, de
veelheid aan voorstellingen en concerten, films
op tv en dvd, de betaalbaarheid van eigentijds
design, et cetera.
Het onderwijsniveau van de bevolking mag
dan gestegen zijn, binnen het onderwijs is de
voor historisch-cultureel onderwijs gereserveerde
tijd afgenomen, zowel in het vormend
onderwijs als in de opleiding van leraren.
14