Innoveren, participeren!

10
Harm Tilman, “Architecten moeten
pleitbezorgers worden voor
een betere leefomgeving”.
Interview met Anthony Vidler,
in: De Architect 1, januari 2007,
p. 18-21.
beschrijvend
1
met name een taak voor de vakgemeenschap,
om ervoor te zorgen dat aan de ontwerper
de centrale rol wordt toegekend in ingewikkelde
ruimtelijke transformatieprocessen.
Dat vraagt van architecten een geëngageerde
houding en kennis van de samenleving. Of,
zoals architectuurtheoreticus Anthony Vidler
het onlangs in een interview in De Architect
omschreef: “Ze zouden zich weer moeten
opstellen als actieve burgers die gebouwen
ontwikkelen. Architecten moeten gaan opereren
als de pleitbezorgers van een betere omgeving.”
10 Voor een vitaal Nederland zijn de
maatschappelijke opgaven, de ontwerppraktijk
en de omgang met het erfgoed onverbrekelijk
met elkaar verbonden. De deelnemers
aan dit proces – de makers, de beheerders, de
opdrachtgevers en de gebruikers – vervullen
daarin als cultureel burger onmiskenbaar
ieder hun eigen rol.
Ook de overheid kan niet weglopen voor
haar verantwoordelijkheid. De Nederlandse
overheid heeft een eigen verantwoordelijkheid
voor de culturele kwaliteit van grote
projecten, zoals dijkaanleg, energiecentrales,
Vinex-wijken, Noord-Zuidlijn, de stationsgebieden,
et cetera. Als veelvuldig en invloedrijk
opdrachtgever mag van de overheid een
inspirerende opstelling worden verwacht, met
een scherp oog voor het algemene belang van
kwalitatief goede architectuur. Verantwoord
opdrachtgeverschap onderscheidt zich door
een krachtige visie op wat er moet worden
bereikt, een grote mate van betrokkenheid bij
het ontwerpproces en bereidheid tot dialoog
met ontwerpers en eventuele gebruikers. Ook
als vormgever en uitvoerder van architectuurbeleid
zou de overheid meer rekening moeten
houden met de sociale, culturele en politieke
functies van architectuur (in de breedste zin
van het woord).
Het toenemende belang van Europa en de
regio is bij de inrichting van Nederland duidelijk
merkbaar. ‘De regio’ is een vloeiend begrip
geworden, waarbij grensafbakening afhankelijk
is van de gestelde opgave. Het rijk moet
de eigen rol in het geheel opnieuw overzien
en waar nodig anders invullen. Dat kan ertoe
leiden dat het rijk een stap terug moet doen
ten gunste van de regio en Europa.
Bestuur
Met het instellen van de Bataafse Republiek
kwam er ruim twee eeuwen geleden een einde
aan de versnippering van het landsbestuur.
En hoewel er een steviger centraal gezag
ontstond, bleven verschillende regionale
instituties, zoals waterschappen, delen van
hun macht behouden: de gedecentraliseerde
eenheidsstaat deed zijn intrede. Langzaam
groeide de moderne Staat der Nederlanden,
en parallel daaraan ontwikkelde zich de centrale
dan wel decentrale betrokkenheid van
de diverse overheidslagen. Nam de centrale
overheid als eerste vooral verantwoordelijkheid
voor het erfgoed, de steden ontfermden
zich als eerste over de kunsten, onder meer
door steun aan orkesten. En nu, twee eeuwen
later, is er een goede balans tussen de invloed
en macht van de rijksoverheid en die van de
andere bestuurslagen. Decentraal wat kan,
centraal wat moet, is het adagium waarmee de
Nederlanders hun polder hebben verdeeld.
Andere overheden
Cultureel burgerschap krijgt vorm in de eigen
woon- en werkomgeving. Dat is zelden of
nooit Nederland als geheel, maar bijna altijd
een stad, een dorp, een streek of een regio.
Cultuurbeleid is dan ook geen zaak van het
rijk alleen. Het budget van de andere overheden
bij elkaar is bovendien ruim twee keer zo
groot als dat van het rijk. Daarom is bij het
opstellen van deze cultuuragenda veel werk
gemaakt van afstemming met de gedachtevorming
bij de decentrale overheden. Op die
manier werd ook tegemoetgekomen aan het
uitdrukkelijke verzoek in de adviesaanvraag
om rekening te houden met de invalshoek van
steden en regio’s. Het aanknopingspunt vormden
de drie grote steden en vijf landsdelen, die
elke vier jaar een convenant met de bewindspersoon
voor Cultuur sluiten over een gezamenlijke
inzet voor het cultuurbeleid.
Medio december 2006 heeft een delegatie
van de Raad gesprekken gevoerd, zowel met
bestuurders als met vertegenwoordigers van
de cultuursector van de vijf landsdelen en
de grote steden. Over het algemeen bestaat
tevredenheid over de samenstelling van de
landsdelen. Met uitzondering van het landsdeel
West, waar de samenwerking weinig
synergie oplevert. De afwezigheid van banden
met de grote steden in dat gebied lijkt de
belangrijkste oorzaak. Daar zal de komende
periode een oplossing voor moeten komen,
wat overigens niet ten koste mag gaan van de
afstemming met het landelijke gebied. Ook
zou het rijk in de opvatting van de landsdelen
en de grote steden in de toekomst meer rekening
moeten houden met de prioriteiten van
het lokale en regionale cultuurbeleid.
Op een ander niveau dan de landsdelen zijn er
verschillende geformaliseerde gemeentelijke
samenwerkingsverbanden voor cultuur. Vijf
grote Brabantse steden, met elk een eigen
profiel, overwegen zich als ‘Brabantstad’ te
kandideren voor de verkiezing tot Europese
culturele hoofdstad. In het zuiden werken de
16