Innoveren, participeren!

agenderend
1
30
Raad voor Cultuur,
eCultuur: van i naar e. Advies
over de digitalisering van
cultuur en de implicaties voor
cultuurbeleid, Den Haag, 2003.
29
Jos de Haan, Renee Mast, Marleen
Varekamp en Susanne Janssen,
Bezoek onze site; over de digitalisering
van het culturele
aanbod, Sociaal Cultureel
Planbureau, Den Haag, 2006.
Met als overweging 28 :
“For seizing the reins of the global media,
for founding and framing the new digital
democracy, for working for nothing and
beating the pros at their own game, Time’s
Person of the Year for 2006 is you.”
Misschien om de feestvreugde niet te
verstoren is de jury er wat gemakkelijk
overheen gestapt dat niet iedereen als vanzelf
in de schoenen van de gelauwerde‘You’ staat.
Om er echt bij te horen is mediawijsheid
geboden: het geheel van kennis, vaardigheden
en mentaliteit waarmee burgers zich bewust,
kritisch en actief kunnen verhouden tot een
ingewikkelde, veranderlijke en fundamenteel
gemedialiseerde wereld. Wie niet mediawijs
is, raakt buitengesloten. Daarin schuilt een
eerste barrière voor een maatschappelijk
wenselijk gebruik van de nieuwe media.
Cultureel burgerschap komt op internet niet
aangewaaid. Men moet zelf het juiste pad
vinden in een virtueel labyrint, vrijwel zonder
betrouwbare wegwijzers. Sociale relaties
worden dankzij de actieve participatie van
burgers op het internet steeds informeler. De
toenemende participatie aan kennis-, informatie-
en cultuurproductie vraagt om nieuwe
vormen en modellen van productie, redactie,
toetsing en correctie die goeddeels nog
moeten worden uitgevonden. De relatie
tussen de fysieke werkelijkheid van mensen en
hun omgeving wordt beïnvloed door wat er
online en in verschillende media gebeurt. Het
is voor velen onduidelijk hoe processen van
redactie, orkestratie en reflectie invloed
kunnen hebben op het welzijn van mensen die
aan communities deelnemen. Met name voor
kinderen is het besef van belang dat zappen en
chatten bij lange na niet de enige, en ook niet
altijd de beste manieren zijn om zich tot hun
omgeving te verhouden. Een evenwichtige
ontwikkeling van onze culturele burgers in
spe vereist naast inzicht en vaardigheid in het
gebruiken van technologie, ook het inzicht
wanneer en hoe deze technologie wel of niet te
gebruiken is in een bepaalde situatie.
Rolverandering
Behalve de burgers van Nederland behoren
ook onze culturele instellingen volgens
recent onderzoek tot de Europese digitale
sprinters. 29 Of ze de finish al zijn genaderd,
is de vraag. Het proces van digitalisering
heeft verschillende aspecten: beter doen wat
al werd gedaan; nieuwe activiteiten ontwikkelen
en uitvoeren; een geheel andere manier
van werken gepaard aan een andere opzet en
inrichting van de organisatie. 30 De meeste
websites die het SCP heeft geteld, zijn nog
vooral gericht op een betere bediening van
het fysieke bezoek. Het tweede aspect, met
bijvoorbeeld voorzieningen voor de belangstellende
virtuele cultuurparticipant die te ver
weg woont of geen tijd heeft voor bezoek aan
theater of museum, is echter zelden aanwezig.
Het derde aspect, rol- en organisatieveranderingen,
zien we nog minder. De omslag die
daarvoor nodig is, vergt een proces van jaren
– en is daarom typisch een onderwerp dat
thuishoort op een agenda. De eerste slag die
daartoe gemaakt moet worden, is de inleving
in en het in de praktijk brengen van een andere
benadering. Niet het materiaal komt op de
eerste plaats, maar de gebruikers. Meer oriëntatie
op de vraag in plaats van op het aanbod
betekent samenwerking zoeken – ook buiten
de grenzen van de cultuur. Bereid zijn als
bemiddelaar op te treden tussen allerlei voor
de hand liggende en ongebruikelijke partners.
Samenleving en publiek vragen behalve om
eigenzinnige kunstenaars en collectiebeheerders
steeds meer om makers en instellingen
die zich kunnen opstellen als tussenstation,
die kunnen samenwerken, willen experimenteren
en flexibel en creatief durven omgaan
met het hergebruik van eigen content en die
van anderen. Om de mogelijkheden die hier
liggen voor nieuwe en vertrouwde vormen
van cultuurparticipatie te benutten moeten
verschillende barrières worden geslecht.
Schotten tussen de verschillende disciplines
waarvan de functie inmiddels is overleefd en
die de noodzakelijke structurele samenwerking
in de weg staan, moeten verdwijnen.
Daarmee is niet beweerd dat er geen goede
gronden kunnen overblijven om, in elk geval
voorlopig, onderscheid te blijven maken tussen
disciplines. Dat onderscheid is echter
geen rechtvaardiging voor onnodige erf- of
boedelscheidingen.
Ontschotting
De eerste stap naar ontschotting is samenwerking
tussen de verschillende netwerken van
culturele instellingen. Een voorwaarde voor
succes is de bereidheid alle mogelijke kennis
met elkaar te delen en op zoek te gaan naar
betekenisvolle cross-overs. En bovenal om
samenwerking te benoemen als een structurele
kern van de activiteiten. Dat is de manier
waarop culturele instellingen zich nog andere
rollen kunnen verwerven dan die van bemiddelaar
en zich verder kunnen ontwikkelen
tot betrouwbare en invloedrijke instanties
gericht op het faciliteren van maatschappelijke
participatie en maatschappelijk debat, het
aanboren van creatieve capaciteiten, en het
democratisch gebruik daarvan. Op uiteenlopende
fronten wordt geworsteld met vergelijkbare
vraagstukken. De oplossing begint
steeds bij ontschotting en samenwerking door
agenda cultuurbeleid
25