Innoveren, participeren!

33
De WRR heeft in Focus op functies
vastgesteld dat in een
democratie (de toegang tot,
kwaliteit en diversiteit van)
een aantal functies te allen
tijde gewaarborgd moeten zijn.
Daaronder vallen behalve nieuws
en opinievorming ook kunst en
cultuur.
32
Syb Groeneveld, Het democratisch
paradigma van het
auteursrecht, Open Source
Jaarboek, 2006.
31
Lawrence Lessig, keynotespeech
op de conferentie Mediawijsheid,
leven in een gemedialiseerde
samenleving, georganiseerd
door de Raad voor Cultuur en het
ministerie van OCW, 12 oktober
2006.
agenderend
1
middel van wisselende en structurele verbindingen
en allianties tussen instellingen, ook
uit de werelden van onderwijs en wetenschap.
Daarmee zal de komende periode op zijn
minst een begin moeten worden gemaakt.
Auteursrecht
Het is duidelijk dat een maker het auteursrecht
nodig heeft om de financiële vruchten
van zijn creatieve arbeid te kunnen plukken.
Dat is van wezenlijk belang voor de artistieke
en intellectuele creativiteit van een samenleving.
Aan de andere kant is zowel maker als
publiek gebaat bij de publieke toegankelijkheid
van cultuur. Aldus kunnen de creatieve
producten van anderen opnieuw worden
gebruikt en verder ontwikkeld. Dat is eigen
aan een creatief proces waarin wordt voortgebouwd
op wat er al is. Sampling is een alom
geaccepteerde methode van hergebruik.
Hergebruik vond ook plaats in vroeger tijden,
al kostte dat de kunstenaar beduidend meer
moeite.
Globalisering en digitalisering verscherpen
de noodzaak van een goede en evenwichtige
regeling van het auteursrecht. Grote mediaconglomeraten
worden monopolisten die
massaal auteursrechten opkopen. Dat kan
belemmeringen opleveren voor het breed
en publiek toegankelijk maken van cultuur
via internet en andere digitale middelen. De
Raad staat op het standpunt dat alles wat met
publieke middelen is gemaakt, publiekelijk
toegankelijk moet zijn en blijven. Een benadering
zoals ‘Creative Commons’ (CC), waarbij
rechten selectief worden vrijgegeven onder
het motto ‘not all rights reserved, but some
rights reserved’, zou een oplossing kunnen
bieden. 31 Op die manier schept de maker ruimte
voor een vrijer gebruik van zijn werk. Sinds
de mogelijkheid van CC-licenties bestaat, zijn
er wereldwijd zo’n 140 miljoen terugverwijzingen
naar te vinden. In Nederland zijn dat er
sinds 2004 bijna 200.000. 32 Makers kunnen
niet altijd zelf bepalen of zij hun werk onder
zo’n licentie ter beschikking willen stellen.
Musici die zich bijvoorbeeld bij een collectieve
rechtenorganisatie als Buma/Stemra hebben
aangesloten, moeten het exploitatierecht van
hun gehele repertoire overdragen en mogen
geen gebruik maken van CC-licenties. De
Raad heeft de veranderende houding ten
opzichte van auteursrecht in een digitale
samenleving geagendeerd. Hij zal daar een
advies over uitbrengen, waarbij expliciet zal
worden ingegaan op het auteursrecht in relatie
tot het publieke domein.
Publiek domein
Digitalisering en medialisering scheppen
behalve voor de cultuur ook nieuwe kansen
voor de commercie. Op internet kan met
één druk op de knop de hele wereld worden
bediend. De toegang tot die wereld is echter
in handen van slechts weinigen. Of het nu
software nieuws, entertainment, advertising,
zoekmachines of chatsites betreft: de
marktleiders opereren mondiaal en zijn op de
vingers van twee handen te tellen. Zij leggen
hun claims ook op informatie en uitingen van
kunst en cultuur. Er worden exclusieve rechten
aan gekoppeld en deze verhuizen, soms
ongemerkt en meestal ongewenst, van het
publieke naar het private domein. Dat vormt
een groot risico voor archieven, bibliotheken,
omroepen en pers. Voor hen vormt de vrije
toegang tot hoogwaardige informatie en
cultuur een essentiële voorwaarde om te kunnen
functioneren. Alleen dan kunnen zij op
een betrouwbare manier hoogwaardige informatie
en cultuur identificeren, bewaren, structureren,
op een betekenisvolle manier voor zo
veel mogelijk mensen toegankelijk maken en
aldus de rol vervullen die hun in een democratische
samenleving is toevertrouwd.
Publieke content zoals die onder meer is
opgeslagen in musea en verschillende typen
archieven dient daarom te worden beschermd
tegen gebruik dat erop is gericht er via internet
of andere digitale kanalen vooral winst
mee te maken. Voor bibliotheken moet er
een oplossing komen voor het probleem dat
auteursrechtelijke bescherming van publicaties
via leenrechtvergoedingen en licenties
op digitaal materiaal kostenstijgingen
veroorzaakt die hun mogelijkheden te boven
gaan, waardoor de toegang tot dit materiaal
beperkt blijft tot bijvoorbeeld de leden van een
universiteitsbibliotheek. Alleen dan ontstaat
er een virtuele openbare ruimte binnen het
digitale domein waartoe iedereen, uit hoofde
van het grondrecht op informatie, toegang
heeft en waar kwaliteit, betrouwbaarheid,
volledigheid, authenticiteit en diversiteit van
cultuur en informatie zijn gewaarborgd. 33 Als
de WRR zich op het standpunt stelt dat in een
democratie een aantal functies te allen tijde
gewaarborgd dienen te worden, heeft dat ook
consequenties voor de instellingen die deze
functies uitoefenen, of daarbij een essentiële
rol vervullen. Democratisch en cultureel burgerschap
staat of valt met goedgeïnformeerde
burgers, en in het verlengde daarvan met
instellingen die onbelemmerd en bemiddelend
toegang bieden tot bronnen van cultuur
en informatie. De rijksoverheid stelt zich
verantwoordelijk. Digitalisering verzwaart
de wissel die op die verantwoordelijkheid rust
26