Bloemlezing Taal en Rekenen - Steunpunt taal en rekenen mbo

Inspiratie voor taal en rekenen

InhoudInleiding 6Visie en beleid 11• Doelen en subdoelen, Drenthe College• Krachtig ambitiestatement, Lentiz Onderwijsgroep• Herformulering beleidsuitgangspunten taal, Regio College• Totaalschema voor taal- en rekenbeleid, Nova CollegeStrategie en aanpak 21• Schematische onderwijsmodel, ROC A12• Variatie per doelgroep, Da Vinci College• Sectorbegroting, ROC Midden Nederland• Bedreigingen en tegenmaatregelen, ROC Nijmegen• Totstandkoming van het implementatieplan, Graafschap College• Drie varianten van werken met de drieslag, Deltion College• Taken en verantwoordelijkheden, ROC ID CollegeProfessionalisering 39• Profielen van taal- en rekenfunctionarissen, Nova Collegeen ROC Midden Nederland• Didactische scholing, Amarantis, ROC Midden Nederland en Zadkine• Taal- en rekenvaardigheid van docenten, ROC Zeeland, Zadkine,Arcus College, ROC Leiden en Graafschap CollegeIntegratie in vaklessen en BPV 51• Werksessies en taalondersteuning, ROC Mondriaan• Stageverslagen beoordelen op taalniveau, SOMA College• Taal- en rekentraining praktijkbegeleiders, Albeda College• Taaldocenten in de praktijk, ROC West-Brabant• Specifieke ideeën voor de BBL, ROC Rijn IJssel, Arcus Collegeen AmarantisDoorlopende leerlijnen 55• Gevarieerde communicatie met concrete resultaten, Drenthe College• Projectmatige benadering, Albeda College• Overleg met het regionale vmbo, Arcus College• Diagnostische rekentoetsen op het vmbo, Gilde OpleidingenTaal- en rekencentra 61• Omschrijving en positionering, Zadkine en Nova College• Doelstellingen en taken, Zadkine en Nova College• Bemensing, Zadkine en Nova CollegeBijzondere activiteiten 69• Onderwijsstandaarden voor kwaliteit, Deltion College• Screeningsinstrument voor taalniveau, ROC Ter Aa• Thematische minoren, Koning Willem I College• Actieve werkvormen in de beroepscontext, Grafisch Lyceum Utrecht• Servicedocument wijst de weg, Drenthe CollegeEffectmeting 73• Effectmeting per doelgroep, Noorderpoort College• Effectmeting op activiteitenniveau, Regio College• Gericht effectonderzoek met externe partners, Deltion College• Experimenten met aantal lesuren, ROC Friese Poort• Prestatie-indicatoren voor effectmeting, Edudelta OnderwijsgroepAchter de schermen – interviews 79• ‘Er moet nu echt wat gebeuren’, Regio College• ‘De docent moet het doen!’, Albeda College• ‘De intensiveringsregeling gaf de juiste impuls’, Nova College4 Inspiratie voor taal en rekenen Inhoud5

Figuur 2: Taal- en rekenbeleid Nova College14. Met ingang van 1 september 2009 wordt een proef genomen met hetbundelen van taalactiviteiten voor deelnemers van verschillende opleidingen.Het gaat om:a) alle remediërende programma’s Nederlands en Engels;b) alle specifieke taalprogramma’s die gericht zijn op het voldoen aan delandelijke eisen.In april 2010 en in april 2011 worden deze activiteiten geëvalueerd op devolgende punten:a) behaalde resultaten op het gebied van taal in vergelijking met decentraaluitgevoerde programma’s;b) kostenefficiëntie.De evaluatie van 2010 is gericht op verbetering van de werkwijze in depilot. De evaluatie in 2011 is aanleiding voor besluitvorming over schoolbredeinvoering van dit model.15. Het Regio College garandeert deelnemers voldoende toegang tot de digitaleleer- en hulpmiddelen die zij nodig hebben om hun taalvaardigheid ophet vereiste niveau te brengen.Henk Pouw, onderwijsmanager Regio College:‘Het zal nog een hele klus worden om het niveau van deelnemers weer op tekrikken. Het punt is niet meer of studenten wel of geen Nederlands sprekenin de pauzes, maar of de straattaal teruggedrongen kan worden. Achterafgezien waren al die leuke boekjes van Kuitenbrouwer over straattaal – en hoebelangrijk dat was voor de sociale verbanden et cetera – op een bepaaldemanier ook schadelijk. Straattaal is inmiddels zo ingeburgerd dat niemandnog aanstoot neemt aan foute woorden, foute gezegdes, kromme zinnen,verkeerde klemtonen en ga zo maar door.’Totaalschema voor taal- en rekenbeleid, Nova CollegeHet Nova College is er in geslaagd om het taal- en rekenbeleid in één schemaweer te geven.Missie: Taal en rekenen. Randvoorwaarden van het beroepsonderwijs.Visie: Werken aan taal en rekenen op alle niveaus.Model: Taal en rekenen in mbo / Nova ContractOnderwijzenvan taalTaaldidactischevaardigheden vandocentenOnderwijzenin taal enrekenenTaal- enrekenvaardighedendocentenOnderwijzenvan rekenenRekendidactischevaardigheden vandocentenBeroepsgericht taalonderwijsWoordenschat, taalontwikkeling ininteractie, omgaan met vaktekstenVAKDOCENT / TAALDOCENTAlgemeen taalonderwijsSchrijven (stellen, spellen,grammatica), lezen, voeren vangesprekken, spreken, luisterenTAALDOCENTBegeleiding cursisten mettaaldeficiënties of -voorsprongVAKDOCENT / TAALCOACHBeroepsgericht rekenonderwijsGetalbegrip, omgaan metrekenkundige vraagstukkenVAKDOCENT / REKENDOCENTAlgemeen rekenonderwijsGetallen, verhoudingen, meten enmeetkunde, verbandenREKENDOCENTBegeleiding cursisten metrekendeficiënties of -voorsprongVAKDOCENT / REKENCOACHOutputBeheersingsniveau taalcompetenties (referentieniveaus commissie Meijerink) bij uitstroomSpreek-, luister-, gespreks-, schrijf- en leesvaardighedenBeheersingsniveau rekencompetenties (referentieniveaus commissie Meijerink) bij uitstroomRekenvaardigheden met getallen, verhoudingen, meten en meetkunde en verbanden16 Inspiratie voor taal en rekenen Visie en beleid17Beleidsplan taal en rekenen mbo Nova College . . . . . . . . . 11

18 Inspiratie voor taal en rekenen

Strategie en aanpakInstellingen geven het taal- en rekenbeleid op verschillendemanieren vorm. De implementatieplannen bevatten velestrategieën. Hieronder staat een aantal opvallende of duidelijkuitgewerkte voorbeelden.Schematisch onderwijsmodel, ROC A12ROC A12 past voor taal en rekenen een schematisch onderwijsmodel toevanaf studiejaar 2010.LeertakenWorkshopsIntake POP BasisvaardigheidstrainingFormatievebeoordelingenAanvullende trainingRemediërende trainingToelichting onderwijsmodelIntakeBij aanvang van de opleiding is het niveau van de student per (sub)domeinvastgesteld.POPROC A12 stelt voor elke student in de eerste onderwijsperiode van de opleidingeen POP voor taal en rekenen op. Dit POP definieert de route van hetstartniveau naar het beoogde/vereiste (gewenste) uitstroomniveau, metinachtneming van de mogelijke deficiënties en een plan van aanpak (remediërendeen of aanvullende training).20 Inspiratie voor taal en rekenen Strategie en aanpak21

Leertaken (integrale leerlijn)De leerlijn van het kwalificatiedossier is geïntegreerd in de leertaken. De leertakenzijn op het juiste taalniveau geschreven. ROC A12 beoordeelt taaluitingenin de uitvoering van de leertaken. Voor rekenen wordt – waar relevant –rekenvaardigheid ingebed in de leertaken. Het huidig beroepsonderwijs wordtdus taal- en rekenontwikkelend beroepsonderwijs.Basisvaardigheidstraining taal en rekenenDe onderwijsinstelling biedt taal en rekenlessen aan. Docenten Nederlandsen rekenen zijn geschoold in het trainen van functionele taal- en rekenvaardigheid.Het referentiedocument voor Nederlandse taal en rekenen is hierbijleidend.WorkshopsNaast bovengenoemde basisvaardigheidstraining verzorgt de school explicieteworkshops. Deze workshops hebben betrekking op taal- en rekenaspectenvan de leertaken. ROC A12 organiseert deze workshops naar behoefte, tebepalen door het team.Aanvullende trainingUit het POP – of ook tijdens de opleiding – kan blijken dat een student extratraining nodig heeft om het vereiste niveau te behalen. Ook kan het voorkomendat de student wil doorstromen naar een opleiding met een hoger taal- ofrekenniveau. In beide gevallen kan individuele aanvullende training nodig zijn.Remediërende trainingIndien sprake is van duidelijke deficiënties die remediërend onderwijs noodzakelijkmaken, biedt ROC A12 extra oefening/remediëring aan.ExamineringExaminering van een aantal subdomeinen is ondergebracht in de CentraleExamens. Daarnaast wordt een aantal subdomeinen meegenomen in deProeve van Bekwaamheid. Andere subdomeinen toetst ROC A12 apart.Variatie per doelgroep, Da Vinci CollegeHet Da Vinci College differentieert in zijn aanpak zorgvuldig naar verschillendedoelgroepen. Van alle nieuwe deelnemers bepaalt het Da Vinci Collegebij de start van de opleiding het taalvaardigheidsniveau. Daarnaast neemt eenaantal nieuwe instromers, in het bijzonder de ‘zij-instromers’ en een grootdeel van de (volwassen) BBL-deelnemers, vóór inschrijving in het opleidingstrajectdeel aan een extra taalassessment. Op basis daarvan kunnen specifieketrajectafspraken worden gemaakt. Naar schatting betreft dit tien procentvan de totale nieuwe instroom (ongeveer driehonderd deelnemers).BOL-deelnemers in niveau 2-, 3- en 4-opleidingen die blijkens de resultatenvan de niveaubepaling bij instroom het risico lopen het vereiste niveau niette halen in de opleidingstijd, krijgen een extra aanbod Nederlands (‘reparatietraject’).Deze reparatietrajecten, die zich inhoudelijk concentreren op devaardigheden ‘lezen’ en ‘schrijven’, voert het Da Vinci College decentraal in deonderwijsdomeinen uit. De trajecten hebben een looptijd van veertien wekenmet 1,5 klokuur contacttijd per week. De maximale groepsgrootte bedraagtvijftien deelnemers.Op basis van de TNT-resultaten in de cursusjaren 2008-2009 en 2009-2010schat het Da Vinci College de aantallen deelnemers aan de reparatietrajectenals volgt in:Niveau 250 procent van alle eerstejaars (= 300 deelnemers, 20 groepen);Niveau 3 en 425 procent van alle eerstejaars (= 450 deelnemers, 30 groepen).De deelnemers in de niveau 1-opleidingen (domein Dienstverlening/AKA) krijgenstandaard extra ondersteuning Nederlands. Voor de uitvoering van dezeextra ondersteuning zet Da Vinci één fte in.Deelnemers die ernstige problemen met Nederlands hebben (zoals dyslexie),krijgen de mogelijkheid om een remediërend programma te volgen via het22 Inspiratie voor taal en rekenen Strategie en aanpak23

Studenten Service Centrum. Dit in veel gevallen individueel samengestelderemediërende aanbod wordt waar mogelijk decentraal in de onderwijsdomeinenen op locatie uitgevoerd (afhankelijk van de omvang van de vraag peronderwijsdomein).In alle BOL-opleidingen staan op basis van reguliere bekostiging lesurenNederlands op het programma conform onderstaande lessentabel:Leerjaar 1 Leerjaar 2 Leerjaar 3 Leerjaar 4Niveau 1 2Niveau 2 2 2Niveau 3 2 2 1Niveau 4 2 2 1 1In alle BBL-opleidingen staan op basis van reguliere bekostiging lesurenNederlands op het programma conform onderstaande lessentabel:Leerjaar 1 Leerjaar 2 Leerjaar 3 Leerjaar 4Niveau 1 1Niveau 2 1 1Niveau 3 1 1 0,5Niveau 4 1 1 0,5 0,5Deelnemers in de niveau 3-opleidingen die beschikken over taalvaardigheidop referentieniveau 2F en willen doorstromen naar een niveau 4-opleiding,krijgen in het derde leerjaar een extra aanbod Nederlands met een omvangvan één klokuur per week (‘Nederlands op weg naar 3F’).Deelnemers in de niveau 2-, 3- en 4-opleidingen met een van oorspronganderstalige achtergrond, krijgen op basis van individuele aanmelding extrabegeleidingsuren Nederlands. Voor deze taalondersteuning zet Da Vinciinstellingsbreed één fte in.Naast bovenstaand aanbod ontwikkelt Da Vinci workshops rond specifiekethema’s, zoals ‘spelling’, ‘structuur’ en ‘lezen van studieteksten’. Deze workshopshebben elk een omvang van één klokuur en worden regelmatig in devorm van een onderwijscarrousel aangeboden. Individuele deelnemers kunnenzich hiervoor middels een ‘evenementenplanner’ inschrijven. De workshopsvinden niet alleen overdag, maar ook ’s avonds plaats, zodat ook BBLdeelnemersdeze extra activiteiten kunnen volgen. Gedurende de looptijd vandit implementatieplan worden hier ook de mogelijkheden van e-learning bijbetrokken.Sectorbegroting, ROC Midden NederlandROC Midden Nederland heeft in zijn implementatieplan een format voor eensectorbegroting (zie pag. 26 en 27) opgenomen.Yvonne Leupen, projectleider taal en rekenen Zorg en Welzijn eninterim-projectleider taal en rekenen ROC-breed, ROC MiddenNederland:‘Het format voor de sectorbegroting is voor ons een belangrijksturingsinstrument en weerspiegelt onze visie op de implementatie vantaal- en rekenbeleid. De implementatie moet een goede combinatie zijnvan top-down en bottom-up. Het is belangrijk om goed na te denken wat jecentraal mee wilt geven en welke keuzes je aan de sectoren overlaat. Hetformat voor de sectorbegroting is de resultante van dat proces en vormteen soort menukaart waaruit de sectoren kunnen kiezen. De vulling van demenukaart/begroting sluit aan bij de drieslag. De gewone lessen in taal enrekenen staan overigens niet in het format van de sectorbegroting, omdatdie door de sectoren zelf worden bekostigd. Verplicht is dat iedere sector eenprojectleider taal en rekenen aanstelt, die plenair uitwisselt met de andereprojectleiders taal en rekenen.’24 Inspiratie voor taal en rekenen Strategie en aanpak25

Format sectorbegroting ROC Midden NederlandOnderwerp Activiteit Resultaat Betrokkenen Bereik Tijdspad Budget 2010 Evaluatie/bewijsDidactiek en pedagogiekExtra onderwijstijdToetsingProfessionaliseringFaciliteitenAansluiting vmbo-mboOverigOnvoorzienProjectleider taal enrekenen (0,5 fte)Werkgroep taalWerkgroep rekenenProjectcoördinatieImplementatie beleid taalen rekenen in de sectorBenoemen acties,bijv. ontwikkelen,inventariseren e.d.Benoemen acties,bijv. ontwikkelen,inventariseren e.d.DirectieAm’sDocentenSector 1 jan 2010-1 jan 2014 € 43.200,– AanstellingDocenten taal Sector 1 jan 2010-1 jan 2014 € 34.560,– Jaartaak/BTM ResultatenDocenten rekenen Sector 1 jan 2010-1 jan 2014 € 34.560,– Jaartaak/BTM ResultatenTaalcoaching Aantal pilots Welke teams Aantal docenten Startdatum Aantal pilots x € 12.960,– Jaartaak/BTM ResultatenRekencoaching Aantal pilots Welke teams Aantal docenten Startdatum Aantal pilots x € 8.640,– Jaartaak/BTM ResultatenExtra taallessen in Aantal extra lessen Welke opleiding Aantal deelnemers Startdatum Aantal extra lesuren x Curriculum/roostercurriculum€ 2.430,–Extra rekenlessen in Aantal extra lessen Welke opleiding Aantal deelnemers Startdatum Aantal extra lesuren x Curriculum/roostercurriculum€ 2.430,–Ondersteunende lessen Aantal extra lessen Welke teams Aantal deelnemers Startdatum Aantal extra lesuren x Curriculum/roostertaal€ 3.240,–Ondersteunende lessen Aantal extra lessen Welke teams Aantal deelnemers Startdatum Aantal extra lesuren x Curriculum/roosterrekenen€ 3.240,–Meten taalniveaus lezen Welke leerjaren Examenbureaudocenten Aantal deelnemers Startdatum-datum gereed Aantal deelnemers x € 7,– Afgenomen toetsenen luisteren (afname)Meten taalniveaus Welke leerjaren Examenbureaudocenten Aantal deelnemers Startdatum-datum gereed Aantal deelnemers x Afgenomen toetsenschrijven (afname en€ 20,–beoordeling)Meten rekenniveaus Welke leerjaren Examenbureaudocenten Aantal deelnemers Startdatum-datum gereed Aantal deelnemers x € 9,– Afgenomen toetsen(afname en beoordeling)Kosten TOA Totaal aantal toetsen Aantal toetsen x € 1,50 TOA: Afgenomen toetsenScholing taaldocentenUitvoerder Aantal docenten Startdatum-datum gereed Aantal docenten x € 300,– Deelnemerslijst(4 dagdelen)HRM-dossierTraining taalcoachesUitvoerder Aantal docenten Startdatum-datum gereed Aantal docenten x Deelnemerslijst(10 dagdelen)€ 1.000,–HRM-dossierTraining diagnostiek,ondersteunende taallessen(2 dagdelen)Scholing rekendocenten(4 dagdelen)Toetsen taal- enrekenvaardighedendocentenOmscholen vakdocententot taal-/rekendocentenOpzetten taal-/rekenruimte(n)Deelname aanuitwisseling/projectenmet vmbo-scholenZicht op taal- enrekenniveau docentenUitvoerder Aantal docenten Startdatum-datum gereed Aantal docenten x € 200,– DeelnemerslijstHRM-dossierUitvoerder Aantal docenten Startdatum-datum gereed Aantal docenten x € 300,– DeelnemerslijstHRM-dossierExamenbureaudocenten Aantal docenten Startdatum-datum gereed Aantal deelnemers x Aantal afgenomen toetsen€ 220,–HRM-dossierTaal- en/of rekendocenten Uitvoerder Naam docenten Startdatum-datum gereed P.m. DeelnemerslijstHRM-dossierWelke locatieUitvoerderAantal deelnemers Startdatum-datum gereed Extra PC’s x € 1.500,– Extra PC’sVerantwoordelijkeExtra m 2 x € 100,– LesmateriaalAantal projecten Uitvoerder Aantal deelnemers Startdatum-datum gereed In kosten werkgroep Resultaten26 Inspiratie voor taal en rekenen Strategie en aanpak27

Bedreigingen en tegenmaatregelen, ROC NijmegenROC Nijmegen werkt sinds 2009 met de projectsystematiek Prince2. Het inbeeld brengen van de projectrisico’s maakt deel uit van die systematiek. Eentabel met bedreigingen maakt daarom onderdeel uit van het implementatieplanvan ROC Nijmegen. De tabel geeft aan hoe groot de kans is dat debetreffende bedreiging zich voordoet en hoe groot het negatieve effect is.Daarbij hanteert het ROC een vijfpuntenschaal, waarbij 1 staat voor ‘kleinekans’ of ‘gering effect’ en 5 voor ‘grote kans’ of ‘groot effect’. Samen brengtdit in beeld hoe groot het risico is en welke bedreigingen de meeste aandachtverdienen. De tabel bevat ook tegenmaatregelen die bedreigingen beperken.Albert Melskens, projectleider taal en rekenen ROC Nijmegen:‘Het gaat er om risico’s tijdig in beeld te brengen en op tijd bij te sturen.Als projectleider heb ik tweewekelijks contact met de opdrachtgever.Ik ben verplicht afwijkingen van het project te melden. Prince2 bevateen controlesystematiek. De lijst met projectrisico’s wordt voortdurendbijgehouden in een “logboek risico’s”, met een uitgebreidere beschrijving vande risico’s. Toevoeging van bedreigingen of andere wijzigingen vermeld ik inhet eerstvolgende “highlight report”. Opdrachtgever en regiegroep kunnenzo bijtijds aanpassingen plegen als dat nodig is.’Bedreigingen Tegenmaatregelen Kans Effect RisicoDe verhoogde eisen aan taal enrekenen demotiveren studenten,vooral van lagere niveaus. Dit kanuitval veroorzaken.• Teams moeten schipperen tussenharde eisen taal en rekenenen pedagogisch meebuigen;• projectleider houdt nauw contactmet project ‘begeleidingsstructuur’.4 4 16Studieresultaten dalen wanneerde intensivering van taal- enrekenonderwijs na het projecteindigt.Het beperkte aantal contacturenvan bbl-studenten (één dag perweek) staat niet toe meer tijd teinvesteren in het onderwijs in taalen rekenen.Personeel Educatie dat in kadervan uitname naar beroepsonderwijskomt is niet toegerust optaken.• Formats voor sectorplannensturen op tijdige budgetneutraleimplementatie;• teams en sectoren anticiperen inteamjaarplannen op structureelmaken van taal- en rekenonderwijs;• zelfstandig werken en ICT krijgenhoge prioriteit in programmavan eisen voor lesmateriaalbinnen eerste en tweede lijn.• Digitaal aanbod alle materialenen methodes;• uitbreiding faciliteiten (bijv.zaterdagen, vakantieperiodes);• sterkere nadruk op eigen verantwoordelijkheidstudent.• Selectieprocedure;• scholing- en coachingstraject;• bij voorkeur inzetten op tweedelijnsondersteuning.3 3 94 4 164 3 12Totstandkoming van het implementatieplan, Graafschap CollegeEen aantal implementatieplannen taal en rekenen beschrijft hoe het plan totstand is gekomen met actieve betrokkenheid van diverse groepen medewerkersin de instelling. Van belang voor een goed draagvlak! Een voorbeeld hiervanis het Graafschap College.Het plan is opgesteld in nauwe samenwerking met de sectoren. De plannenzijn per sector opgesteld in overleg met een vertegenwoordiging van deopleidingsmanagers van de betreffende sector. Vervolgens zijn de plannenbesproken in de werkgroep Taal. Via e-mail zijn de werkgroep Rekenen en deinhoudelijk betrokken MR-leden (één per sector) op de hoogte gehouden enin de gelegenheid gesteld feedback te geven. De werkgroepen taal en rekenenbestaan uit taal- en rekendocenten uit alle sectoren. Verder zijn binnen desector economie alle docenten in de gelegenheid gesteld het plan te becommentariërentijdens een bijeenkomst (kenniscafé). Het algemene deel vanhet document is, samen met een toelichting op de voortgang en procedure,in februari aan de MR voorgelegd. Directieleden en College van Bestuur zijnsteeds van de procedure en voortgang op de hoogte gehouden en hebben ineen informeel overleg het algemene deel gezien. Besluitvorming rondom desectorplannen en het algemene deel heeft plaatsgevonden in de diverse sectormanagementoverleggen.Ten slotte is het document in maart 2010 vastgestelddoor de Directieraad en het College van Bestuur. De MR heeft steun28 Inspiratie voor taal en rekenen Strategie en aanpak29

etuigd, maar spreekt bezorgdheid uit als het gaat om de bevoegdheid vansommige docenten. De wens van de MR is dat alleen inhoudelijk bevoegdedocenten deze vakken geven. Aansluitend bij het bestaande scholingsbeleidbesteedt het Graafschap College daarom komend jaar aandacht aan de wijzewaarop de bekwaamheid van docenten kan worden vastgesteld dan wel verderontwikkeld.Drie varianten van werken met de drieslag, Deltion CollegeHet Deltion College werkt net als veel andere instellingen met het drieslagmodel.Het is echter van mening dat de uitwerking van dit model voor taal enrekenen verschillend moet zijn, omdat taal in vergelijking met rekenen veelmeer natuurlijke mogelijkheden biedt voor integratie in en verbinding met deberoepsvakken en de beroepspraktijkvorming.Het Deltion College onderscheidt drie varianten van werken met de drieslag.Variant 1 en 2 vindt het Deltion College vooral geschikt voor taalonderwijsen variant 2 en 3 vooral voor rekenonderwijs. (Al wordt variant 3 ook steedsmeer ingezet voor taalonderwijs als gevolg van de wettelijke eisen.) Per variantstaat aangegeven welke consequenties er zijn voor docenten.Variant 1: Het integrale modelTaal- en rekenontwikkelend beroepsonderwijs betekent dat de studentbewust werkt aan zijn taal- en rekenontwikkeling in het hele beroepsonderwijs.Taal leer je door taal te gebruiken, zowel in de opleiding als in het werkveld.De student werkt binnen allerlei vakgebieden aan taal- en rekentaken,die uit het kwalificatiedossier zijn gehaald. Die worden in overleg met hetteam binnen de onderwijsactiviteiten, projecten en/of onder LLB geplaatst.De vakleraren geven de student feedback. In het team wordt afgesprokenwanneer, waarop en hoe dit gebeurt. De communicatie van de leraren, deleermaterialen en documenten zoals de studiegids zijn afgestemd op hetniveau van de student, zodat taal geen belemmering vormt voor het leren.Het Deltion College biedt geen aparte reken- of taallessen aan. Wel moetenvoor alle niveaus de resultaten voor Nederlands transparant zijn en voldoenaan de beroeps- en maatschappelijke eisen.Na de nulmeting van het niveau Nederlands (bij voorkeur Lezen, Luisteren enSchrijven) en rekenen zijn er voor de studenten die het nodig hebben, workshopsin aparte reken- en taalvaardigheden georganiseerd. Daarnaast biedtde school voor de studenten met een taal- of rekenachterstand individueelgerichte taal- en rekenondersteuning/remediëring aan.Consequenties:• alle vakdocenten zijn geschoold in taal- en rekenontwikkelend vakonderwijsbinnen alle lessen en activiteiten;• alle vakleraren zijn voldoende geschoold in hun eigen taal- en rekenvaardigheid,op de hoogte van de (vereiste) taal- en rekenniveaus, bewust vande taal- en rekentaken en verantwoordelijk voor voldoende taal- en rekenaanbodbinnen hun vakgebied;• de taal- en rekencontactpersoon (op termijn de taalcoach, een leraarNederlands van een andere opleiding of een vakleraar met deze taak)maakt de eisen aan het taal- en rekenniveau concreet en stelt samen methet team het examenplan Nederlands en rekenen op;• de vaardigheden Spreken, Gesprekken voeren en Schrijven worden binnenberoepsproeven getoetst;• de vakleraren zijn gekwalificeerd om deze vaardigheidstoetsen met dedoor de leraar Nederlands aangeleverde beoordelingslijsten af te nemen;• aanbod van digitaal oefenmateriaal, zelfstandig te verwerken en webbased;• inrichten en organiseren van workshops als bijvoorbeeld ‘Schrijven’ en‘Meetkunde’ het gehele jaar op verschillende momenten, cluster-/sectorbreeddoor bevoegde/bekwame leraren Nederlands en rekenen;• voor de studenten met deficiënties is er voor de sector een remedialteacher beschikbaar;• de loopbaanbegeleider heeft inzicht in het huidige en het vereiste niveauNederlands en rekenen van zijn student en zicht op de mogelijkheden vantaal- en rekenondersteuning binnen de sector.30 Inspiratie voor taal en rekenen Strategie en aanpak31

Variant 2: Integraal en cursorischDe taal- en rekenleraren ontwikkelen een taal- en rekenprofiel op basis vande maatschappelijke eisen en de taal- en rekentaken in het kwalificatieniveau.Met het team wordt gezocht naar mogelijkheden taal- en rekentaken binnenhet vakkenaanbod weg te zetten en op die manier mee te werken aan de taalenrekenontwikkeling van elke student.Daarnaast bieden taal- en rekendocenten gedurende de gehele opleidingaparte taal- en rekenlessen aan, die ze zo veel mogelijk vanuit een betekenisvolleberoepscontext geven en laten aansluiten bij het totale lesprogrammavan dat moment. De lessen sluiten zo veel mogelijk aan bij het individueleniveau van de student. Door differentiatie in de lessen, waarbij ook de taalenrekenzwakkere student aandacht verdient.De taal- en rekendocenten zijn verantwoordelijk voor de taal- en rekenleerlijnen de toetsing van taal en rekenen binnen de opleiding. Een van de docententaal is taalcontactpersoon/taalcoach en een van de docenten rekenen isrekencontactpersoon.Consequenties:• alle vakleraren zijn: voldoende geschoold in hun eigen taal- en rekenvaardigheid,op de hoogte van de (vereiste) taal- en rekenniveaus en taal- enrekenbewust. Daarbij kunnen ze taal- en rekenontwikkelend lesgeven;• bekwame leraren Nederlands en rekenen hebben het taal- en rekencurriculumgeprogrammeerd en zijn verantwoordelijk voor een gedeeltelijkeuitvoering;• taal- en rekenondersteuning wordt zo veel mogelijk binnen de taal- enrekenlessen van de opleiding aangeboden;• de leraren Nederlands en rekenen diagnosticeren en beslissen samen metde loopbaanbegeleider over eventuele ondersteuning of remediëring buitenhet lesprogramma;• toetsing van de schoolexamens Nederlands is in de beroepsproeven/praktijk mogelijk, maar moet in aanwezigheid van een leraar Nederlandsplaatsvinden (schoolexamens gelden alleen voor Nederlands);• de leraren Nederlands dragen zorg voor alle toetsing Nederlands voor eengekwalificeerde beoordelingslijst;•voor de studenten met deficiënties is er voor de sector een remedialteacher beschikbaar.Variant 3: CursorischDe opleiding kiest met deze variant voor aparte rekenleerlijnen die ze alsaparte rekenlessen programmeert gedurende de gehele opleiding. De lerarenrekenen zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van het gehele rekencurriculum.Alle rekentoetsen vinden plaats binnen het rekenprogramma. Devakleraren worden niet betrokken bij het rekenprogramma, de toetsing en derekenontwikkeling van de student.Consequenties:• bevoegde en bekwame leraren rekenen;• veel rekenaanbod in het programma met veel ruimte voor differentiatie enondersteuning;• examenplan is de verantwoordelijkheid van de leraren rekenen en de toetsingvindt plaats binnen het rekenprogramma;• leraren rekenen dragen zorg voor het voldoen aan de wettelijke en beroepseisenvan het rekenniveau van hun student aan het eind van de opleiding;• voor de studenten met deficiënties is er voor de sector een remedialteacher beschikbaar.Taken en verantwoordelijkheden, ROC ID CollegeROC ID College heeft nader uitgewerkt wat de taken en verantwoordelijkhedenzijn van alle betrokkenen bij het verbeteren van de taal- en rekenvaardighedenvan studenten. Daarbij zijn ook de studenten zelf niet vergeten.ROC ID College heeft een platte organisatiestructuur met twee leden van hetCollege van Bestuur en direct daaronder de laag met onderwijsmanagers mboen educatie en de managers van diensten. Het project Taal en Rekenen valtonder de directe aansturing van het College van Bestuur en de projectleider32 Inspiratie voor taal en rekenen Strategie en aanpak33

heeft mandaat om met alle benodigde betrokken partijen te communicerenen afspraken op uitvoeringsniveau te maken.College van Bestuur• Opdrachtgever van het project Taal en Rekenen en eindverantwoordelijk.Het College van Bestuur heeft zich uitgesproken voor het in gang zetten vanhet proces door het benoemen van een projectleider en het uitzetten van eenprojectopdracht voor het te ontwikkelen taal- en rekenbeleid.Projectleider• Regievoerder, initiator, aanjager, verbinder en uitvoerder van het ProjectTaal en Rekenen en verantwoordelijk voor afgesproken resultaten.Adviseurs projectteam• Uitvoerders van specifieke onderdelen van het project, leveren bijdrageaan hun onderdeel: taal, rekenen, toetsen, examinering.Dienstmanagers• Dienst Onderwijs & Innovatie: inhoudelijke ondersteuning op de grote lijnenvan het project.• Dienst Administratief Bedrijf: verwerken van uitkomsten toetsresultaten,informatie studentenaantallen.• Dienst Facilitair Bedrijf: faciliteren van randvoorwaarden van de regionaletaal- en rekenvoorzieningen.• Dienst Human Resource Management: ondersteunen bij beschrijven vanwerkzaamheden, bij opstellen competentieprofiel taal-/rekencoaches, bijwerven taal-/rekencoaches.• Dienst Communicatie & Marketing: ondersteunen bij communicatiestromen.• Dienst Planning & Control: kwaliteitsbewaking en budgettaire controle.• Onderwijs Service Centrum: informatie-uitwisseling en signalering vroegtijdigeschoolverlaters.Onderwijsmanagers• Participeren in het in gang zetten van het proces.• Uitvoeren van en participeren in de verschillende fases van het project.• Verantwoordelijk voor uitvoeren implementatieplan in hun team.• Verantwoordelijk voor opstellen en uitvoeren plan van aanpak in hun team.De actieve betrokkenheid komt onder meer tot uitdrukking in het directmeedenken over het team- of domeinspecifieke meerjarenplan rondom taalen rekenen. Verder benoemt de onderwijsmanager in het team een taal-/rekencoach, die de onderwijsmanager ondersteunt bij de planning en implementatie.Docententeams• Uitvoeren van en participeren in de verschillende fases van het project.De gedeelde verantwoordelijkheid kan tot uitdrukking komen in de bereidheidtot het overleggen met andere docenten met betrekking tot taal- en rekenontwikkelingin authentieke leeropdrachten (projecten, BPV e.a.), aandachtvoor specifieke onderdelen in aparte taal- en rekenlessen, dan wel individueleoefening en remediëring buiten het reguliere onderwijs om. Het kan hierbijgaan om onderwijsinhoudelijke zaken, procedurele afspraken en het ontwikkelenvan lesmaterialen en toetsen.Taal-/rekencoach• Geeft uitvoering aan het taal- en rekenbeleid.• Aanspreekpunt voor docenten en onderwijsmanager.Per regionale onderwijsvoorziening is een van de taal-/rekencoaches contactpersoon.• Coördinerend aanspreekpunt voor die regionale taal- en rekenvoorziening.De taal-/rekencoach vervult een brugfunctie tussen de verschillende partijen.Hij dient als vraagbaak en als stimulator voor nieuwe ontwikkelingen. Hijdraagt bij aan de invulling van de plannen van aanpak en draagt mede zorgvoor de uitvoering van het taal- en rekenbeleid.De taal-/rekencoach beschikt over inhoudelijke kennis en heeft strategisch34 Inspiratie voor taal en rekenen Strategie en aanpak35

inzicht in hoe het proces van taal- en rekenbeleid in gang kan worden gezet.De functie van taal-/rekencoach is cruciaal om structureel aan taal- en rekenbeleidte kunnen werken.Leden werkgroepen• Bespreken op verzoek van de projectleider specifieke inhoudelijke onderwerpenen doen voorstellen met betrekking tot bijvoorbeeld ijkpuntenNederlands en rekenen.Leden Kenniskring Onderwijs & Innovatie (O&I)• Brengen advies uit over notities, documenten, voortgang proces project enimplementatie.Leden MR• Worden geïnformeerd over het project, zijn betrokken bij het project,geven advies over de projectopdracht, over het implementatieplan enplannen van aanpak en behartigen de belangen van docenten.Leden Platform Duurzame Ontwikkeling (PDO)• Volgen de voortgang van het project en adviseren met betrekking totresultaten.Studenten• Worden door maandelijkse consultaties op locatie betrokken bij het proces;denken mee, geven advies, brengen suggesties in.• Worden via studentenpanels bij het proces betrokken.36 Inspiratie voor taal en rekenen

ProfessionaliseringDe invoering van de referentiekaders voor Nederlandse taal enrekenen betekent het nodige voor het personeel. Dat moet zichhier dan ook op voorbereiden. De meeste plannen kennen eenprofessionaliseringsparagraaf, die beschrijft hoe dat gaat. Eenaantal voorbeelden daarvan is hier opgenomen.Profielen van taal- en rekenfunctionarissenVeel instellingen gaan werken met het zogeheten drieslagmodel. Hierbij wordentaal en rekenen geïntegreerd in de vaklessen en de praktijk. Daarnaastzijn er ondersteunende taal- en rekenlessen en is er extra ondersteuning voordeelnemers met achterstanden en/of handicaps (veelal in een taal- en rekencentrum).Deze werkwijze leidt tot nieuwe functies: de taal- en rekencoaches.Ook definiëren veel instellingen opnieuw wat de vakdocent doet aan taal enrekenen en wat op het terrein ligt van de docenten Nederlands en rekenen.Goed uitgewerkte – maar wel verschillende – profielen kwamen we tegen bijhet Nova College en ROC Midden Nederland.Nova CollegeHet Nova College omschrijft in het implementatieplan de profielen van taalenrekendocenten, taal- en rekencoaches en vakdocenten.Een taal- of rekendocent beschikt over:• didactische vaardigheden voor het vakgericht aanbieden van vaardighedenop het gebied van: stellen, spellen, elementaire grammatica, voeren vangesprekken, spreken, luisteren, begrijpend en studerend lezen;• didactische vaardigheden op het gebied van rekenen (getallen, verhoudingen,meten en meetkunde, verbanden);• vaardigheden om taal- en/of rekendeficiënties te signaleren, te diagnosticerenen waar mogelijk te remediëren.38 Inspiratie voor taal en rekenen Professionalisering39

Daarnaast vraagt de Brede Onderwijsvoorziening (taal- en rekencentrum, red.)van taal- en rekendocenten dat docenten:• kunnen lesgeven in alle deelvaardigheden en daarbij dus uitwisselbaar zijnbij ziekte en verlof van een collega, waardoor de continuïteit is gewaarborgd(vangnetfunctie);• samen met een collega creatieve en afwisselende werkvormen en didactischedifferentiatiemogelijkheden kunnen bedenken voor grote groepenmbo-cursisten en cursisten van Nova Contract;• snel kunnen schakelen en kunnen inspelen op vragen en leerbehoeften vanverschillende cursisten;• cursisten kunnen motiveren om het gewenste eindniveau voor taal enrekenen te bereiken.Een taal- of rekencoach beschikt over:• didactische vaardigheden op het gebied van woordenschatuitbreiding,monitoren en corrigeren van de taal van de cursisten in gesprekssituaties,het leren omgaan met vakteksten (begrijpend en studerend lezen in dezaakvakken);• didactische vaardigheden op het gebied van rekenen (getallen, verhoudingen,meten en meetkunde, verbanden);• vaardigheden om taal- en/of rekendeficiënties te signaleren, te diagnosticerenen waar mogelijk te remediëren;• coachende en adviserende vaardigheden ter ondersteuning van vakdocentenin hun begeleiding van cursisten (collegiale consultatie);• analytische vaardigheden om beroepsgericht lesmateriaal ontwikkeld doorvakdocenten, te scannen op taal- en/of rekenkennis en taal- en/of rekenvaardighedenen aanbevelingen te geven ten aanzien van de onderwijsitemsen het opleidingscurriculum;• tactische vaardigheden om beleidslijnen te vertalen naar het gewensteopleidingsniveau;• sociale vaardigheden om nieuwe collega’s van de Brede Onderwijsvoorzieningin te kunnen werken.Een vakdocent beschikt over:• competenties die horen bij zijn vakgebied;• didactische vaardigheden op het gebied van woordenschatuitbreiding,monitoren en corrigeren van taal van cursisten in gesprekssituaties, hetleren omgaan met vakteksten (begrijpend en studerend lezen in de zaakvakken);• didactische vaardigheden op het gebied van rekenen (getallen, verhoudingen,meten en meetkunde, verbanden) voor zover van toepassing op zijnvakgebied.ROC Midden NederlandHet implementatieplan van ROC Midden Nederland bevat profielen van detaaldocent, de taalcoach en de rekendocent. Opgemerkt wordt dat het profielvan de rekencoach nog in ontwikkeling is.Taken taaldocenten (naast profiel van BVE-docent):• bepalen taalniveau van de deelnemer door middel van het afnemen vandiagnostische en kwalificerende toetsen;• vaststellen taalhiaten en opstellen plan taalontwikkeling voor deelnemers;• verzorgen taallessen conform taalbeleid (drieslag);• evalueren en bijstellen taallessen en taalleerlijn;• uitvoeren ondersteunende taallessen.Competenties van taaldocenten:• hebben taalniveau 4F op alle taalvaardigheden (conform hbo-niveau);• beschikken over didactische vaardigheden om het taalniveau van de deelnemerste verhogen (taaldidactiek);• zijn op de hoogte van de wettelijke eisen die aan het taalonderwijs gesteldworden, zoals de CEF-niveaus en het referentiekader Meijerink;• kunnen werken met de CEF-niveaus en het referentiekader Meijerink;• kunnen de taalvaardigheid beoordelen op basis van de CEF-niveaus en hetreferentiekader Meijerink en verbeterpunten voorstellen;40 Inspiratie voor taal en rekenen Professionalisering41

• kennen de drieslagmethode en hun eigen rol binnen de drieslagmethode;•kunnen een relatie leggen tussen het taalonderwijs en het vakonderwijsdoor middel van taaltaken, taalopdrachten en taalprofielen.Taken taalcoaches:• ontwikkelen, evalueren en bijstellen taalontwikkelend beroepsonderwijsmet betrokkenen;• les- en toetsmateriaal screenen op taalniveau;• zorg dragen voor taaltoegankelijkheid van het onderwijs;• taaltaken benoemen vanuit kwalificatiedossier en taalprofiel maken;• maken (beroeps)taalopdrachten en feedbackformulieren;• afspraken maken over geven van feedback op taalproductie van deelnemer:waarop, wanneer en in welke vorm (teamplan).Competenties rekendocenten:• hebben een rekenniveau 4F op alle rekenvaardigheden (conform hboniveau);• hebben didactische vaardigheden om het rekenniveau van de deelnemerste verhogen (rekendidactiek);• zijn op de hoogte van de wettelijke eisen die aan het rekenonderwijsgesteld worden, waaronder het referentiekader Meijerink;• kunnen werken met het referentiekader Meijerink;• kunnen de rekenvaardigheid beoordelen op basis van het referentiekaderMeijerink en verbeterpunten voorstellen;• kunnen een relatie leggen tussen het rekenonderwijs en het vakonderwijsdoor middel van rekentaken en rekenopdrachten.Competenties taalcoaches:• kunnen voor een team een teamplan ten behoeve van de implementatievan taalontwikkelend beroepsonderwijs ontwikkelen;• kunnen het team en met name vakdocenten begeleiden en ondersteunenom de taalontwikkeling van deelnemers te stimuleren in beroepsgerichteactiviteiten (voorwaarde is dus dat zij kennis hebben van het (vak)onderwijs);• kunnen taalproducten ontwikkelen in samenwerking met vakdocenten.Taken rekendocenten (naast profiel van BVE-docent):• bepalen rekenniveau van de deelnemer door middel van het afnemen vandiagnostische en kwalificerende toetsen;• vaststellen hiaten en opstellen plan rekenonderwijs voor deelnemers;• rekenlessen verzorgen conform rekenbeleid (drieslag);• evalueren en bijstellen rekenlessen;• uitvoeren ondersteunende rekenlessen.42 Inspiratie voor taal en rekenen Professionalisering43

Didactische scholingDe meeste instellingen ondernemen scholing voor docenten om de didactischevaardigheden op het gebied van taal- en rekenonderwijs te vergroten.Ontwikkeling van opleidingen, AmarantisAmarantis doet mee aan de ontwikkeling van een opleiding tot Rekencoachmet het Cinop. De opleiding levert gecertificeerde rekencoaches af die naafloop een bijdrage leveren in hun domein, locatie of groep op het gebied vanrekenontwikkelend onderwijs en rekenbeleid.Op het gebied van de Nederlandse taal heeft Amarantis zelf een cursus latenontwikkelen voor vakdocenten. Ook leert de instelling op kleine ‘experimenteerschaal’docenten op een aangepaste manier lesgeven in de Nederlandsetaal.Marianne Viersma, projectleider taal en rekenen Amarantis:‘Er is een experiment gehouden in het team Zorg & Welzijn in Amsterdamwaar taaldocenten meer focussen op inzicht dan op de regels bij Nederlands.Dat was succesvol; de leerlingen werden zelfs enthousiast over grammaticaen de resultaten waren beduidend beter dan die van leerlingen die niet opdie manier les kregen. Het programma is ontwikkeld door twee docentenNederlands binnen dit team. Het experiment wordt nu uitgebreid via eenReparatiemodule Taal met een dagdeel training voor Amarantisdocenten diedaarin geïnteresseerd zijn.’speciale aandacht voor docenten educatie, ROC Midden NederlandNet als veel andere instellingen besteedt ROC Midden Nederland aandachtaan de scholing van taal- en rekendocenten. Interessant is dat het ROC daarbijspeciaal aandacht besteedt aan docenten die van educatie komen.Educatiemedewerkers die als taal- en/of rekendocent aangesteld worden inde mbo-sectoren, zullen – net als alle taal- en rekendocenten – een professionaliseringstrajectmet betrekking tot de veranderingen in het taal- en reken-onderwijs moeten volgen. Daarnaast is het van belang dat educatiemedewerkersgoede begeleiding ontvangen bij de overstap naar het mbo.De professionalisering van educatiemedewerkers heeft de volgende gewensteresultaten:• de educatiemedewerker kan werken volgens de cgo-principes;• de educatiemedewerker heeft feeling met de doelgroep en kan werkenmet differentiaties binnen groepen van ± 25 leerlingen;• de educatiemedewerker is op de hoogte van de vakinhoud van de beroepenwaarvoor opgeleid wordt.Docenten educatie die overstappen naar het beroepsonderwijs krijgen eentraject op maat aangeboden. Uitgangspunt is dat de medewerker van Educatiena een half jaar volledig inzetbaar is. Het traject bestaat uit de volgendeonderdelen:Professionalisering Uitvoering Tijd PlanningProfessionaliseringvoor taal- en/ofrekendocentenExtern (via ROC Academie)4 dagdelenScholing gericht opde pedagogiek endidactiek voor hetwerken met groepenmbo-jongerenBegeleiding door collegaIntervisieStage in de beroepspraktijkExtern (via ROC Academie)(Evt. deels combinerenmet BVE-traject)Collega-docentLid werkgroep taal ofrekenenBPV-medewerkerLeerbedrijf20 dagdelen in 6maandenVanaf september20101 uur/week; 6 maandenNa indiensttreding2 uur/2 weken (naar Na de scholingbehoefte)1 week Tijdens eerste 3maanden na indiensttredingIn de begeleiding van educatiedocenten staat het pedagogisch-didactische44 Inspiratie voor taal en rekenen Professionalisering45

traject centraal. Dit traject is uitsluitend voor educatiedocenten. Tijdens dittraject bouwen de deelnemers een portfolio op. De scholing voor taal- enrekendocenten wordt gevolgd met andere taal- en rekendocenten van de sector.Prestatie-indicator scholing, ZadkineOok Zadkine neemt scholing op in zijn implementatieplan en verbindt hieraaneen prestatie-indicator. Iedere docent volgt minimaal eenmaal per jaareen training, scholing of bijeenkomst gericht op taal- of rekenonderwijs. In2010 heeft vijftig procent van de docenten dit al gedaan. Docenten Nederlandsen rekenen volgen daar bovenop nog minimaal tweemaal een bijeenkomstof training. In 2010 heeft vijftig procent van de taal- en rekendocentendit al gedaan.Taal- en rekenvaardigheid van docentenSommige instellingen besteden ook aandacht aan de taal- en/of rekenvaardigheidvan docenten zelf.diagnostische toetsen voor docenten, ROC ZeelandHet cluster CIOS van ROC Zeeland heeft vastgesteld dat het niveau van taalenrekendocenten en de rekeninstructeur op referentieniveau 4F moet liggen.Het niveau wordt bepaald met diagnostische toetsen. Als het niveau te laagis, volgt – op basis van de BIO-competentie ‘vakinhoudelijk en didactischbekwaam’ – een scholing met een verplicht karakter.Naast deze vakinhoudelijke scholing moet er in het scholingsplan aandachtzijn voor het Referentiekader van Meijerink, de methode die gebruikt gaatworden, de didactiek (gedifferentieerd lesgeven), de toetsing en examinering(formatief en summatief), het taalprofiel per opleiding en de taak van de taalcoach.Vakdocenten doen ook een diagnostische toets. Vooralsnog is het doel dat zijzowel voor Nederlands als rekenen minimaal het niveau moeten hebben datook voor deelnemers vereist is.Carin Biesterbosch, clusterdirecteur CIOS ROC Zeeland:‘Docenten vinden het wel een beetje spannend, maar toch ook heel normaalom aan de diagnostische toetsen deel te nemen. Dit komt waarschijnlijkomdat we een echte leercultuur hebben. Docenten zijn gewend aan intervisieen het geven van feedback. Zo’n diagnostische toets hoort er dan gewoon bij.’prestatie-indicator docentenscholing, ZadkineZadkine biedt alle medewerkers de mogelijkheid een scholing te volgen omhun taal- en/of rekenvaardigheid te vergroten en koppelt daaraan een prestatie-indicator.Minimaal dertig medewerkers hebben een scholing gevolgd in2010 of zich daarvoor opgegeven.46 Inspiratie voor taal en rekenen Professionalisering47

taalniveau als selectiecriterium, Arcus CollegeHet Arcus College houdt bij de selectie van nieuwe medewerkers vanaf april2010 rekening met het taalniveau. De mate waarin het taalniveau een rolspeelt bij de selectie is gerelateerd aan de functie. Voor het geven van lintlessenop niveau 2, 3 en 4 geldt ‘minimaal één niveau hoger dan de deelnemer’(dus C1/4F), ofwel minimaal tweedegraads bevoegd. Voor het geven van lintofbloklessen op niveau 1 geldt Pedac, Pabo met aanvulling bekwaam voorhet mbo of derdegraads bevoegd.gesprekscyclus, ROC LeidenROC Leiden betrekt de taal- en rekenvaardigheden bij de gesprekscyclus vandocenten en het bekwaamheidsdossier op grond van de Wet BIO. Alle docentenwordt in de gesprekscyclus gevraagd hoe het staat met de eigen taal- enrekenvaardigheden. Vanaf september 2010 is dit structureel een van deonderwerpen tijdens de gesprekscyclus. De unit Educatie heeft een taal- enrekentraining voor docenten ontwikkeld.docententrainingen taal, Graafschap CollegeEen voorbeeld hiervan is de sector Economie & Dienstverlening van hetGraafschap College. In het schooljaar 2010-2011 kunnen docenten trainingenvolgen op het gebied van de Nederlandse taal. Deze trainingen staan openvoor alle docenten, omdat een goede beheersing van het Nederlands vooriedereen belangrijk is. Docenten kunnen desgewenst – op vrijwillige basis –ook deelnemen aan een TNT-toets om hun niveau te bepalen. Aan de trainingtaalvaardigheid is een verplichte toets verbonden.48 Inspiratie voor taal en rekenen

Integratie in vaklessen en BPVDe meeste instellingen volgen het drieslagmodel. Dat betekentdat zij taal- en rekenlessen aanbieden, zorgen voor remediëringwaar nodig èn taalontwikkeling proberen te integrerenin vaklessen en beroepspraktijkvorming. Zeker voor BBLdeelnemers,die vaak maar één dag per week naar schoolkomen, vinden veel instellingen deze laatste strategie belangrijk.Maar het blijkt lastig om hieraan goed vorm te geven. Hoe doe jedat concreet? Een aantal voorbeelden.werksessies en taalondersteuning, ROC MondriaanBij een aantal opleidingsteams van de domeinen Zakelijke Dienstverlening enMaatschappelijke Dienstverlening van ROC Mondriaan organiseren taalcoacheswerksessies voor vakdocenten. Daarin bieden zij didactische werkvormenaan om de taalontwikkeling in de vaklessen te stimuleren. Een aantal instrumentendat hiervoor kan worden ingezet, is al centraal ontwikkeld. Daarbijgaat het bijvoorbeeld om een checklist om de eigen lessen te screenen optaalontwikkeling en een handleiding om meer activerende werkvormen in tezetten. Ieder domein besluit zelf welk instrument geschikt is en welke materialenof werkvormen het nog moet ontwikkelen.Een cluster van opleidingen van het domein Maatschappelijke Dienstverleningvan ROC Mondriaan heeft – met ingang van het schooljaar 2011-2012 – ureningepland waarin taaldocenten op de leervloer extra ondersteuning biedenaan studenten. Bijvoorbeeld bij het werken aan integrale beroepsopdrachten.Het voordeel van deze vorm van ondersteuning is dat die just in time is,namelijk op het moment dat studenten er behoefte aan hebben. Bovendienkunnen studenten zo functioneel met taal bezig zijn en de taal integraal ontwikkelenin een beroepsgerichte context. Het betreffende opleidingenclusterheeft nog in beraad of het aanbod voor alle studenten moet gelden of alleenvoor studenten met een taalachterstand.50 Inspiratie voor taal en rekenen Integratie in vaklessen en BPV51

100720A5folderTaaltipsPMSv2.indd 1 21-07-2010 09:26:46100720Poster Taaltipsv2.indd 1 20-07-2010 16:41:09stageverslagen beoordelen op taalniveau, SOMA CollegeHet Soma College integreert Nederlands zo goed mogelijk met het beroepsgerichtedeel van de opleiding. Naast Nederlandse lessen en oefenen metde taalblokken gebruikt het Soma College bijvoorbeeld ook de BPV om aanNederlands te werken. De school beoordeelt BPV-verslagen niet alleen inhoudelijk,maar ook taalkundig. Om dit mogelijk te maken worden BPV-begeleidersgeschoold en krijgen ze handvatten om de verslagen van de deelnemersook op taalaspecten te kunnen beoordelen.taal- en rekentraining praktijkbegeleiders, Albeda CollegeDe branche Welzijn & Onderwijs van het Albeda College gaat de praktijkbegeleidersvan de BPV trainen in het beoordelen van taal- en rekenonderdelenin het beroep. Daarbij gaat het om praktijkbegeleiders van diverse werksoorten:van onderwijs, kinderopvang en ouderenzorg tot gehandicaptenzorg,jeugdzorg, buurtwerk en verslavingszorg. Per werkveld wordt bekeken watrealiseerbaar is. De branche begint klein en bouwt het initiatief van jaar totjaar verder uit.15taaldocenten in de praktijk, ROC West-BrabantROC West-Brabant laat taaldocenten meelopen in de BPV. Doel daarvan isdat ze een beeld krijgen van de taaltaken van de leerlingen. Deze activiteitwerkt het ROC verder uit in zijn implementatieplan.• Wat ga je doen? Organiseren van taalstages van taaldocenten in de BPV.• Wat is de benodigde personele inzet? Per docent één dag per jaar (deskundigheidsbevordering).• Wanneer is het klaar? Juni 2011.• Wat zijn de kritische punten? Tijd en werkdruk.• Wat zijn de succesindicatoren? Docenten hebben kennis van BPV-taaltakenen het taalprofiel van een beroep. Docenten leggen contacten met dewerkbegeleiders. Docenten zijn geïnformeerd over de taalvragen en taalproblemenin de praktijk.• Is het gerealiseerd? Nee.Specifieke ideeën voor de BBLDeelnemers aan een BBL-opleiding brengen minder tijd door op school. Verbeteringvan hun taal- en rekenniveau vraagt dan ook om een andere aanpak.folder, poster en thema-avond, ROC Rijn IJsselROC Rijn IJssel ontwikkelde samen met ITTA een folder met didactische tipsvoor taalontwikkelend beroepsonderwijs in de stage. De BPV-begeleidersbrengen deze folder op de werkvloer van BBL-studenten onder de aandachtbij de stagebegeleiders. Daarnaast werd de folder gebruikt tijdens werkveldbijeenkomstenvan de opleidingen Uiterlijke Verzorging en Zorg & Welzijn enhangt die in een aantal praktijkruimten opTips voor taalbegeleidingop de werkvloerVoor praktijk- en werkbegeleidersTaaltips• Spreek rustig en duidelijk.• Geef voorbeelden.• Laat zien wat de bedoeling is.• Controleer altijd met een open vraagof het begrepen is.• Vraag altijd om een mondelingesamenvatting van de deelnemer.het ROC. Inmiddels ligt er al een tweededruk en is de communicatiecampagne uitgebreidmet een poster waarop vijf tips uitde folder worden samengevat. Deze posterhangt in een aantal praktijkruimten en leslokalenop het ROC.Op 14 juni 2010 verzorgde de afdeling Opleidingen Uiterlijke Verzorging ROCRijn IJssel een thema-avond voor stagebegeleiders in de uiterlijke verzorging.Onderwerp van de bijeenkomst waren de nieuwe eisen aan taal en rekenen ende hiervoor genoemde folder. De bijeenkomst werd goed ontvangen, blijkensde reacties van de stagebegeleiders op de evaluatieformulieren. Enkele reactiesvan stagebegeleiders uit de haarverzorging en de schoonheidsverzorging:• ‘Ik vond de presentatie prima! Informatief en duidelijk toe te passen in desalon!’• ‘Ik ben blij dat er weer wat aan de Nederlandse taal wordt gedaan.’• ‘Ik vond de presentatie erg duidelijk en ook duidelijk dat het nodig is in hetbedrijf.’Welke tips gaan mensen zelf toepassen:• ‘Uit laten praten en laten herhalen. Meer oefenen op taal met de leerling.’• ‘Een trainingsavond houden over de Nederlandse taal en waarom dat zo52 Inspiratie voor taal en rekenen Integratie in vaklessen en BPV53

IIHet Drenthe College informeert ook de hbo-instellingen in de regio over haartaal- en rekenbeleid en daaraan verbonden activiteiten. Wensen en mogelijkhedenter verbetering van de aansluiting worden in kaart gebracht en waarmogelijk gerealiseerd. Daarin past ook de studiedag die het Drenthe Collegein juni 2010 samen met de Hanzehogeschool, andere ROC’s en vo-scholen inde regio organiseerde. De studiedag was bestemd voor docenten, studieloopbelangrijkis in de salon.’• ‘Beter letten op de manier van advies geven door de leerling en of het ookbegrijpelijk is voor de klant.’• ‘Meer gesprekken voeren met leerlingen. Ze de informatie laten herhalenen goed laten verwoorden.’communicatie met vakdocenten en bedrijfsleven, Arcus CollegeHet Arcus College gaat vakdocenten en het bedrijfsleven informeren over dewijzigingen binnen de kwalificatiedossiers, inclusief de aanvullende eisen metbetrekking tot taal en rekenen. In onderling overleg met het bedrijfslevenzoekt de onderwijsinstelling naar mogelijkheden de taal- en rekenontwikkelingte stimuleren binnen de BPV in de BBL-opleidingen.Karin van Hoof-Sobczak, adviseur onderwijs Arcus College:‘Als eerste stap zijn we met bedrijven in gesprek gegaan over hoe leerlingenleren en wat bedrijven belangrijk vinden aan taal en rekenen. Hieruit bleek datbedrijven schrijven, spreken en rekenen belangrijk vinden.’avondopleiding ‘taal op de werkvloer’, AmarantisAmarantis (vestiging SBBO Amersfoort) heeft de ervaring dat taalachterstandenmoeilijk zijn weg te werken tijdens die enkele dag per week datBBL-studenten techniek op school zijn. Daarom ontwikkelt Amarantis eenavondopleiding ‘taal op de werkvloer’ samen met SLO. Tegelijkertijd gaatde onderwijsinstelling in gesprek met werkgevers om hen te motiveren hunwerknemers naar de avondcursussen te sturen.Doorlopende leerlijnenDe meeste plannen focussen op de eigen activiteiten en onderwijsinspanningen,maar een aantal instellingen spant zich ook inom doorgaande leerlijnen tot stand te brengen. Enkele voorbeelden.gevarieerde communicatie met concrete resultaten, Drenthe CollegeIn het activiteitenoverzicht van het Drenthe College staat dat het de toeleverendevmbo-scholen gaat informeren over het taal- en rekenbeleid. De leerlijnenvmbo en mbo worden met elkaar vergeleken en er vindt afstemmingplaats; in elk geval totdat het referentiekader ook in het vmbo is ingevoerd.Het informeren en afstemmen is intussen al begonnen. Sinds 1 april 2010neemt het Drenthe College taal en rekenen als aandachtspunt mee in alleoperationele contacten met het vmbo.Op 23 september 2010, tijdens een congres dat hetDrenthe College jaarlijks organiseert voor decanenDRENTHECOLLEGE.NUen management van toeleverende scholen, gaf deonderwijsinstelling een presentatie over het overheidsbeleidop het gebied van taal en rekenen ende aanpak van het Drenthe College. Over ditzelfdethema liet het Drenthe College – speciaal voor toeleverendescholen – ook een aansprekende brochureTAAL- ENREKEN-maken, rijk geïllustreerd met voorbeelden en foto’sWEGWIJZERuit de praktijk.54 Inspiratie voor taal en rekenen Doorlopende leerlijnen55

aanbegeleiders en decanen en ging over het thema ‘startvaardigheden’.Concreet houdt het Drenthe College zich nu al, samen met het hbo, bezigmet het in kaart brengen van de verschillen en verwachtingen op het gebiedvan taalvaardigheden in mbo en hbo. Tevens zet de onderwijsinstelling zich inom een doorlopende leerlijn rekenen/wiskunde te ontwikkeling voor leerlingenin opleidingen techniek.projectmatige benadering, Albeda CollegeHet Albeda College is op twee manieren intensief betrokken bij het ontwikkelenvan doorlopende leerlijnen taal en rekenen: via de projecten ‘Elkaars TaalSpreken’ en ‘Rekenpiloot’.Het Rotterdams Onderwijsbeleid: Elkaars Taal SprekenHet Rotterdams Onderwijsbeleid (ROB) wordt gemaakt door de gemeenteRotterdam, de Rotterdamse schoolbesturen van primair en voortgezet onderwijsen het Albeda College en Zadkine. ‘Rotterdam Taalstad’ was een van deactiepunten in de periode 2006-2010. Omdat veel leerlingen uitvallen bij deoverstap van vmbo naar mbo, besloten het Albeda College (branche techniek),Zadkine en vier Rotterdamse vmbo-scholen om hun programma’s, metname op het punt van taal, beter op elkaar af te stemmen. Onder de noemer‘Elkaars Taal Spreken’ ontwikkelden de scholen een doorgaande leerlijn voorhet vak Nederlands. Dit heeft onder meer geresulteerd in taaltakenwijzersvmbo-mbo, een film ‘Taalgericht Vakonderwijs Techniek’ en een stappenplanvoor de ontwikkeling van een taalportfolio vmbo-mbo met bijbehorendeinstrumenten. Najaar 2010 zijn de eindproducten via www.cedgroep.nl tedownloaden.Ook in de tweede vierjarige periode van het Rotterdams Onderwijsbeleid(2010-2014) zetten de scholen zich in voor de doorlopende leerlijnen. Doel isdat de scores taal en rekenen van de Rotterdamse leerlingen significant toenementen opzichte van het landelijk gemiddelde. De scholen hebben hierineen gezamenlijke opdracht en het Albeda College wil daar opnieuw intensiefbij betrokken zijn.Doorlopende leerlijnen taal en rekenen op de snijvlakken: RekenpilootOok in de regio Nieuwe Waterweg Noord zet het Albeda College in op dedoorlopende leerlijnen, hier op het gebied van rekenen. Sinds 2009 participeerthet Albeda College met de opleidingen kok en kappen en twee vmboscholen(sector zorg) in een van de landelijke pilots ‘Doorlopende leerlijnentaal en rekenen op de snijvlakken’ (SLO). Het project ‘Rekenpiloot’ is nu halverwege.Alle scholen hebben in het afgelopen jaar rekenbeleid ontwikkelden – uitgaande van de drieslag rekenen – een keuze gemaakt voor de positioneringvan het rekenen in het curriculum in de bovenbouw vmbo en het mbo.Vier scholen, vier verschillende rekenscenario’s, maar één einddoel: 2F!In het najaar van 2010 houden alle pilotscholen een nulmeting rekenen in deexamenklassen van het vmbo en bij de nieuwe instroom in het mbo om hetactuele rekenniveau van de leerlingen in kaart te brengen. Op basis van deuitkomsten worden vervolgkeuzes gemaakt om de onderwijsinhoud en -activiteitenrekenen vmbo-mbo nog beter op elkaar aan te laten sluiten.overleg met het regionale vmbo, Arcus CollegeOok het Arcus College werkt aan doorlopende leerlijnen, blijkens deze passagein hun plan:Vanaf januari 2010 vindt er door de Expertisegroep Onderwijsservices (eeninterne dienst) geïnitieerd overleg met het regionale vmbo plaats. Allereerstheeft dit de bedoeling om een gemeenschappelijk referentiekader te ontwikkelen:eerst op directieniveau, vervolgens op uitvoeringsniveau, onder regievan de projectleider. Het resultaat van de inspanningen is dat er per 1 september2011 één gezamenlijk plan van aanpak ligt waarin de samenwerkingspartnersArcus en regionale vmbo-scholen aangeven hoe ze vorm en inhoudgeven aan doorlopende taalleerlijnen. De ontwikkeling van een gemeenschappelijkte hanteren taalportfolio maakt hiervan deel uit. De regie over deactiviteiten ligt bij de Expertisegroep Onderwijsservices.56 Inspiratie voor taal en rekenen Doorlopende leerlijnen57

Diagnostische rekentoetsen op het vmbo, Gilde OpleidingenDe samenwerking van Gilde Opleidingen met het vmbo richtte zich eerst oprekenen. De onderwijsinstelling ontwikkelde enkele jaren geleden diagnostischerekentoetsen, die werden afgenomen bij de start van de opleiding. Desamenwerking met het vmbo heeft erin geresulteerd dat inmiddels in bijnaalle gevallen de toetsing van leerlingen al in het vierde jaar van het vmboplaatsvindt. De volgende stap, waarnaar Gilde Opleidingen en het vmbo streven,is om het toetsmoment te verleggen naar het derde jaar van het vmbo.Dan kan immers eerder worden begonnen met het wegwerken of voorkomenvan achterstanden.Servicecentrum Gilde OpleidingenHet Servicecentrum (interne dienst) is het scharnierpunt tussen vmbo enmbo. Het Servicecentrum onderhoudt intensief contact met de toeleverendescholen en heeft gewerkt aan de totstandkoming van gezamenlijke afsprakenover intake en assessment. In het kader van de ontwikkeling van taal- enrekenniveaus referentiekader heeft het Servicecentrum heel belangrijk voorwerkverricht. De door Gilde Opleidingen ontwikkelde diagnostische toetsenvoor rekenvaardigheid en het ondersteunende lesmateriaal worden aan detoeleverende scholen beschikbaar gesteld, zodat zij hiermee aan de slag kunnen.Het effect is niet alleen dat Gilde Opleidingen voor rekenvaardigheidbeter toegeruste leerlingen kan inschrijven, maar ook dat het vertrouwen inelkaars kennis en verantwoordelijkheid gegroeid is. Voor taal is Gilde Opleidingenvoornemens om identieke afspraken te maken.58 Inspiratie voor taal en rekenen

Taal- en rekencentraVeel instellingen richten een taal- en rekencentrum in. De implementatieplannenvan (onder andere) Zadkine en het Nova Collegebevatten heldere beschrijvingen van hun taal- en rekencentrum.Een aantal citaten die anderen kunnen inspireren.Omschrijving en positioneringEr zijn vele goede manieren om een taal- en rekencentrum te omschrijven.Het taal- en rekencentrum, ZadkineHet taal en rekencentrum (TRC) heeft een centrale rol in de ontwikkeling ende intensivering van het taal- en rekenonderwijs. Toch zult u het TRC in hetimplementatieplan weinig terugvinden: de teams zijn de belangrijkste schakelin het onderwijs. Het TRC is, zeker wat betreft de regeling intensivering taalenrekenonderwijs, dienstverlenend aan de teams. De teams zullen het TRCinschakelen voor het uitvoeren van ontwikkel- of lestaken. Het TRC werkt zodicht mogelijk bij de teams, om zo ook het taalontwikkelend beroepsonderwijsmogelijk te maken. Het TRC is verantwoordelijk voor het leveren van kwaliteiten daarbij medeverantwoordelijk voor het behalen van de gewenste resultaten.De Brede Onderwijsvoorziening, Nova CollegeDe Brede Onderwijsvoorziening (het taal- en rekencentrum van het Nova College,red.) is het antwoord van het Nova College op de gestelde kaders en hetNova-beleid met betrekking tot taal en rekenen. Het is een voorziening dieunitoverstijgend is en voor alle cursisten van het Nova College toegankelijk isal naar gelang hun taal- en/of rekenontwikkeling.De Brede Onderwijsvoorziening richt zich enerzijds op (een deel van) de generiekecomponenten van taal en rekenen en wordt anderzijds ingezet voor deondersteuning op het beroepsmatige deel (taal- en rekencoaches). Deze voorzieningging 1 januari 2010 van start.60 Inspiratie voor taal en rekenen Taal- en rekencentra61

Doelstelling en takenEr bestaan verschillen in de manier waarop onderwijsinstellingen de doelstellingenen taken van hun taal- en rekencentra formuleren.ZadkineMet het taal- en rekencentrum heeft Zadkine de volgende centrale doelen:1. het ontwikkelen, implementeren en borgen van de kwaliteit van het taalenrekenonderwijs, op centraal en decentraal niveau, aangestuurd doorhet domein taal en rekenen en in afstemming met kenniskringen taal enrekenen;2. het ontwikkelen van curricula op het gebied van taal- en rekenonderwijs inmodules, in minoren en cursorisch;3. het verzorgen van onderwijs in Nederlands, MVT en rekenen;4. het zijn van een aantrekkelijke werkgever die zorgt voor voldoende, professioneelgeschoolde taal- en rekendocenten die in een professionele organisatiekunnen werken.Ad 1: Het TRC biedt ondersteuning aan teams door:• het bieden van taal- en rekenonderwijs op centraal en vooral decentraalniveau;• het bieden van maatwerk aan deelnemers;• het bieden van ondersteuning bij nulmeting, voortgangsmeting en examineringaan teams;• het ontwikkelen van innovatieve trajecten: aansluiting zoeken bij de belevingswereldvan de jongeren;• het zijn van een servicepunt (inclusief materialenbank) voor taal- enrekenadvies aan docenten;• het doen van onderzoek naar en monitoren van onder andere de effectenvan taal- en rekenbeleid;• aan te sluiten bij het internationaliseringbeleid van Zadkine;• aan te sluiten bij het te ontwikkelen major-minorbeleid van Zadkine;• een kenniscentrum te zijn voor doorlopende leerlijnen vmbo-mbo-hbo,specifiek gericht op taal- en rekenvaardigheid.Ad 2 en 3: Het TRC ontwikkelt curricula en verzorgt onderwijs door:• het ontwikkelen van minoren op het gebied van taal- en rekenonderwijsgericht op het aanpakken van deficiënties en op doorstroming en talentontwikkeling;• het bieden van maatwerktrajecten aan bedrijven, instellingen en specifiekegemeentelijke aspecten in de regio Rotterdam;• het geven van lessen in Nederlands en rekenvaardigheid;• het geven van lessen in talen van herkomst van leerlingen, zoals Arabischen Turks;• het verzorgen van lessen in moderne vreemde talen: Duits, Frans, Engelsen Spaans;• het gebruikmaken van de modernste hulpmiddelen als talencentra encomputergestuurde lessen;• het bieden van een taal- en cultuurvoorbereiding voor buitenlandse stages.Ad 4: Het TRC wil een aantrekkelijke werkgever zijn en zorgen voor voldoendeprofessioneel geschoolde taal- en rekendocenten door:• het formeren van een team van docenten die Nederlands, Engels en overigetalen kunnen geven en daarnaast specifieke aandacht hebben voor desociale context van werken;• het formeren van een team van docenten die rekenvaardigheid kunnenverzorgen;• het ontwikkelen van expertise van docenten op hun eigen vakgebied en ophet gebied van het wegwerken van achterstanden bij deelnemers;• het bieden van stageplaatsen aan studenten van lerarenopleidingen enPabo’s en het binden van stagiair(e)s aan Zadkine;• het bieden van bijscholingsmogelijkheden voor eigen personeel, zoals:• taalontwikkelend lesgeven;• didactiek met betrekking tot rekenonderwijs;• training tot taalcoach;• taal- en rekencursussen voor docenten en ondersteunend personeel;• korte opfriscursus MVT in geval van uitwisseling met het buitenland.62 Inspiratie voor taal en rekenen Taal- en rekencentra63

Nova CollegeHet doel van de Brede Onderwijsvoorziening is het via de drieslag taal enrekenen stimuleren en realiseren van de taal- en rekenontwikkeling van cursistenin de context van beroep, leren, loopbaan en burgerschap tot minimaalhet uitstroomniveau zoals de commissie Meijerink beschreef. Dit wordtgedaan door:1. het ontwikkelen van taal- en rekenvaardigheden in de vaklessen en tijdensde BPV tot het vastgestelde niveau;2. het ondersteunen van taal- en rekenonderwijs via cursorische leerlijnenom het vastgestelde niveau te behalen;3. het oefenen en remediëren van taal en rekenvaardigheden via leerlijnen opmaat.Op iedere unilocatie van het Nova College komt een Brede Onderwijsvoorzieningmet de volgende taken:• het aanbieden van basiskennis en vaardigheden taal en rekenen aan cursistenvoor het maatschappelijke deel van het taal- of rekenonderwijs;• het wegnemen van kennelijke leerproblemen van cursisten zoals het nietgeautomatiseerd hebben van de tafels, werkwoordspelling, et cetera;• het verhogen van het taal- en rekenniveau van cursisten die willen doorstromennaar het hbo;• het aanbieden van extra taal- en cultuurlessen voor cursisten die internationaleBPV gaan doen;• het ondersteunen bij deficiënties zoals dyslexie en/of dyscalculie op hetgebied van taal en/of rekenen bij cursisten;• het ondersteunen van goede cursisten met een taal- en/of rekenvoorsprong;• het afnemen en organiseren van taal- en rekenintaketoetsen voor nieuwecursisten samen met cursistenzaken;• een platform/expertisecentrum zijn voor taal- en rekendocenten.BemensingHoe onderwijsinstellingen hun taal- en rekencentrum bemensen, varieert. Deverschillen hebben niet alleen betrekking op het aantal medewerkers, maarook op de personele kwalificaties en taakstelling.ZadkineBij het TRC werken deskundigen op het gebied van Nederlands, MVT enrekenen. Dit kernteam bestaat uit experts voor rekenen, Nederlands en demoderne vreemde talen (MVT). Dit team wordt nog uitgebreid naar uiteindelijkongeveer zeven wtf. Naast het kernteam wordt een bv met een docentenpoolactief. Deze docentenpool biedt uitkomst als een onderwijsteam vaneen opleidingencentrum het taal- of rekenonderwijs zelf niet of niet efficiëntkan aanbieden. Dan verzorgen de leden van de docentenpool deze lessen, opde Zadkine locaties, letterlijk dicht bij de onderwijsteams. Daarnaast kan hetTRC externe docenten in de arm nemen, bijvoorbeeld uit het bedrijfsleven ofnative speakers om aan specialistische taken te werken. Zadkine wil dat alledeelnemers aan het eind van hun opleiding bij Zadkine de vereiste niveaus enmeer halen. Het oprichten van het TRC is daar een hulpmiddel voor. NaastNederlands en rekenen behoren ook MVT tot het werkterrein van het TRC.Nova CollegeDe uitvoering en dagelijkse leiding van de Brede Onderwijsvoorziening valtonder de verantwoordelijkheid van de projectleider van de Brede Onderwijsvoorziening.Vakdocenten en taal- en rekendocenten begeleiden de cursisten.In de Brede Onderwijsvoorziening verzorgen taal- en rekendocenten en/ofstagiairs die in opleiding zijn het onderwijs. De taal- en rekencoaches wordeningezet binnen de units om de drieslag taal- en rekenbeleid verder vorm tegeven. Zij hebben tevens een brugfunctie tussen de units en de Brede Onderwijsvoorziening.Alle andere activiteiten met betrekking tot taal en rekenen liggen binnen deunits zelf.64 Inspiratie voor taal en rekenen Taal- en rekencentra65

66 Inspiratie voor taal en rekenen

Bijzondere activiteitenIn de implementatieplannen zijn veel ‘pareltjes’ te vinden: bijzondereactiviteiten die bijdragen aan de intensivering van het taalenrekenonderwijs. Een kleine selectie.onderwijsstandaarden voor kwaliteit, Deltion CollegeHet Deltion College werkt aan de ontwikkeling van een set onderwijsstandaarden.Zo komen er bijvoorbeeld standaarden voor loopbaanbegeleiding,BPV en examinering. En nu ook voor taal en rekenen. Deze standaardenbeogen de borging van een bepaald kwaliteitsniveau en worden de komendejaren geïmplementeerd binnen de opleidingsteams. Aan de standaarden zijnindicatoren verbonden die de beoogde kwaliteit ook zichtbaar en meetbaarmoeten maken. De standaard Taal en Rekenen wordt in 2010 ontwikkeld.Wim Matthijsse, projectleider taal en rekenen Deltion College:‘Als de standaard er is, is het voor ieder team duidelijk waaraan kwalitatieftaal- en rekenonderwijs moet voldoen.’screeningsinstrument taalniveau, ROC Ter AaROC Ter Aa heeft anderhalf jaar geleden een screeninginstrument ontwikkeldwaarmee het taalniveau van teksten kan worden bepaald. Het implementatieplangeeft meer informatie over de voorgenomen vervolgstap.De volgende stap is om steekproefsgewijs het vakinhoudelijke lesmateriaalvan de pilotopleidingen te screenen en de resultaten daarvan te vergelijkenmet (a) het vereiste niveau van leesvaardigheid van de betreffende opleidingen (b) de uitkomsten van de intaketoetsen leesvaardigheid. Op basis daarvankan ROC Ter Aa bepalen of vervolgactie nodig is. Die actie kan eruit bestaandat het lesmateriaal moet worden aangepast (naar een lager of juist eenhoger niveau), of dat extra ondersteuning bij het ‘leren lezen’ van het materiaalmoet worden georganiseerd.68 Inspiratie voor taal en rekenen Bijzondere activiteiten69

thematische minoren, Koning Willem I CollegeHet Koning Willem I College werkt collegebreed aan het invoeren van minoren.Daar wordt ook voor taal en rekenen gebruik van gemaakt. Studentenmet achterstanden op het gebied van taal of rekenen die binnen de afdelingenniet goed op te lossen zijn, worden doorgestuurd naar de afdelingeducatie voor een individueel traject. De afdeling educatie gaat nu minoren(lessencycli) aanbieden over onderwerpen waar veel studenten moeite meeblijken te hebben. Eén minor bestaat uit tien wekelijkse lessen van 1,5 uur.Voor Nederlands zijn tot op heden de volgende minoren ontwikkeld:• leesstrategieën;• zakelijke brieven;• spelling & grammatica.Rekenminoren volgen waarschijnlijk begin 2011.Studenten schrijven zich zelf voor minoren in, na overleg met de eigendocent.servicedocument wijst de weg, Drenthe CollegeHet Drenthe College heeft voorafgaand aan de implementatie een servicedocumenttaal en rekenen opgesteld. Het servicedocument bevat onder anderehandreikingen en menukaarten. Via digitale nieuwsbrieven wordt de organisatienu geïnformeerd over alle aspecten van taal en rekenen. Ook links naarrelevante (externe) websites ontbreken niet. Het Deltion College heeft zichlaten inspireren door deze praktijk van het Drenthe College en eveneens eenservicedocument opgesteld ten behoeve van planvorming op het gebied vantaal en rekenen door opleidingsteams.actieve werkvormen in de beroepscontext, Grafisch Lyceum UtrechtDocenten van het Grafisch Lyceum Utrecht vinden dat het onwenselijk is omstudenten in het beroepsonderwijs op dezelfde manier in taal en rekenen tescholen als in het voortgezet onderwijs. De wens is om studenten te scholenin de beroepscontext en te zoeken naar meer actieve werkvormen. De bedoelingis dat de komende schooljaren heel systematisch wordt gekeken naarmogelijkheden om de lessen in de beroepscontext te verzorgen. De schoolzoekt in dit proces naar samenwerking met de andere Grafische Lycea omexpertise op dit punt op te bouwen.Barend van de Ven, beleidsmedewerker Grafisch Lyceum Utrecht:‘Er is inmiddels contact gelegd met de projectleiding van het Grafisch Lyceumin Eindhoven. Bedoeling is dat er samenwerking tot stand komt tussen docenten.We gaan dit uitbreiden naar andere Grafische Lycea. In de praktijk blijktdat de samenwerking heel vruchtbaar is. Docenten vullen elkaar goed aan.’70 Inspiratie voor taal en rekenen 71

EffectmetingDe meeste instellingen meten periodiek het taal- en rekenniveauvan hun deelnemers: bij instroom, tussentijds en aan het eind vande opleiding. Deze metingen brengen in beeld wat het effect isvan alle onderwijsinspanningen tezamen. Een aantal instellingendoet iets extra’s of iets bijzonders op het gebied van effectmeting.Enkele voorbeelden.effectmeting per doelgroep, Noorderpoort CollegeHet Noorderpoort College wil effecten bepalen op drie verschillende groepen:op deelnemers, op de opleiding/organisatie en op medewerkers.Effecten op deelnemers:• verhoging van de taal- en rekenvaardigheden middels analyse van demetingen aan het instroom-, voortgangs- en eindniveau, middels toetsenvan deelnemers in een opleiding;• tevredenheid van deelnemers over de onderwijsactiviteiten op het gebiedvan taal en rekenen.Effecten op opleiding/organisatie:• het aantal docenten met taal- en rekentaken (nulmeting voor juni 2010,daarna jaarlijks met ingang van december 2010);• de niveauverhoging van het eindniveau (c.q. voorlaatste jaar) van opeenvolgendecohorten in een opleiding middels analyse van de toets-/examenresultaten(eerst diagnostische toetsing, later vanuit pilotexamens enexamens).Effecten op medewerkers:• meting van (gewenste) professionaliteit van medewerkers op het gebiedvan taal en rekenen;• aantal medewerkers dat deelneemt aan scholingsactiviteiten.72 Inspiratie voor taal en rekenen Effectmeting73

effectmeting op activiteitenniveau, Regio CollegeHet Regio College wil het effect van specifieke activiteiten op het taal- enrekenniveau van deelnemers meten. De centrale afdeling Onderwijsontwikkeling& Kwaliteit inventariseert hoe afdelingen de extra middelen per klasinzetten. Door die gegevens te verbinden met de resultaten van de beginentussentijdse toetsen, hoopt het Regio College te weten te komen welkemaatregelen naar verhouding effectief zijn en welke niet.Een ander meetexperiment heeft betrekking op deelnemers die qua taal- ofrekenvaardigheden onder een bepaald minimumniveau zitten. Deze deelnemersmoeten verplicht extra taal- en/of rekenlessen volgen. Met tussentijdsetoetsen wil het Regio College zicht krijgen op de inspanningen die nodig zijnom deze deelnemers op het gemiddelde taal- en rekenniveau van hun groepte krijgen.gericht effectonderzoek met externe partners, Deltion CollegeHet Deltion College gaat gericht onderzoek doen naar het effect van bepaalde(didactische) aanpakken, methodes en vormen van aanbod (al dan nietdoelgroepspecifiek). Het effectonderzoek moet gericht zijn op evidence-basedtaal- en rekenonderwijs en wordt opgezet met partners van buiten. Zo gaathet Deltion College voor rekenen bijvoorbeeld samenwerken met het FreudenthalInstituut.Wim Matthijsse, projectleider taal en rekenen Deltion College:‘We willen zicht krijgen op wat effectieve vormen van taal- en rekenonderwijszijn.’experimenteren met aantal lesuren, ROC Friese PoortROC Friese Poort gaat uitzoeken hoeveel uren rekenen er op het roostergeplaatst moeten worden. Dit is afhankelijk van het beroepsgerichte deel aanrekenen en wiskunde in de opleiding en de rekenaanleg van de deelnemer.Dit laatste kan per sector sterk verschillen (het rekenniveau van een deelnemerTechniek i.t.t. een deelnemer Zorg & Welzijn). Aangezien er binnen ROCFriese Poort, maar ook landelijk, nog weinig ervaring hiermee is opgedaan,zou het ROC via pilots (per cluster verschillend) kunnen experimenteren metde effecten van het aantal roosteruren op de rekenresultaten van deelnemers.ROC Friese Poort onderzoekt op welke wijze deze effecten gemeten kunnenworden.prestatie-indicatoren voor effectmetingen, Edudelta OnderwijsgroepDe Edudelta Onderwijsgroep heeft twee prestatie-indicatoren geformuleerdvoor de effectmetingen.• Jaarlijks vindt binnen de instelling een evaluatie plaats met betrekkingtot het taal- en rekenbeleid. Streven is dat minstens tachtig procent vanzowel de studenten als de lesgevende collega’s een voldoende geeft voorhet taal- en rekenonderwijs binnen de vesting.• Minimaal tachtig procent van de leerlingen heeft op het diploma eenvoldoende voor de vakken Nederlands en (indien van toepassing) eenmoderne vreemde taal.Sjaak de Groot, projectleider/beleidsadviseur Edudelta Onderwijsgroep:‘Over de formulering van deze doelstelling, of indicatoren is heel veeldiscussie gevoerd. Sommigen vonden tachtig procent veel te hoog en nietrealistisch. Anderen vonden dat we hoger moesten reiken. Uiteindelijk hebbenwe ingeschat dat dit een realiseerbaar percentage is. Maar er staat niet voorniets “minimaal tachtig procent”. Als het mogelijk is een hoger percentage tehalen, gaan we daar natuurlijk voor.’74 Inspiratie voor taal en rekenen Effectmeting75

76 Inspiratie voor taal en rekenen

Achter de schermenDeze bloemlezing geeft handvatten. Daarmee kunt u verder. Bijhet ene plan springt de professionalisering eruit. Andere plannenzijn vooral waardevol voor strategie en beleid. Of voor de integratiein vaklessen. Een aantal implementatieplannen inspireertals geheel. Dit geldt bijvoorbeeld voor de plannen van het RegioCollege, het Albeda College en het Nova College. Hoe zijn dezeonderwijsinstellingen tot deze plannen gekomen? Wat is hunvoorgeschiedenis en hoe verliep het hele traject? Tegen welkeproblemen liepen ze aan en wat leverde opvallende ‘pareltjes’op? In de drie hiernavolgende interviews belichten opstellers vande plannen hun bijzondere aanpak. Drie keer een kijkje in dekeuken.De implementatieplannen van deze onderwijsinstellingen zijn tevinden op www.steunpunttaalenrekenenmbo.nl78 Inspiratie voor taal en rekenen Achter de schermen79

‘Er moet nu echt wat gebeuren’Regio College profiteert van veel voorwerk‘De tijd dat we ons konden afvragen “goh, wat zullen we doen?” is voorbij.Iedereen heeft zich inmiddels gerealiseerd dat we over een paar jaareen centraal examen hebben en dat er nu echt wat aan het taal- enrekenniveau moet gebeuren.’ Henk Pouw, manager van de vestiging Purmerendvan het Regio College, is er blij mee. Taalbeleid prijkt al jarenhoog op zijn agenda. Want het generieke taalniveau is ‘niet best’.Henk Pouw is al jaren bij de ontwikkelingvan taalbeleid betrokken.Datzelfde geldt voor Emma Dijkstraen Bert van Veldhuizen van de dienstOnderwijs, Ontwikkeling en Kwaliteitszorg(OOK). OOK ondersteuntonderwijsafdelingen bij de inrichtingvan het onderwijs en is verantwoordelijkvoor een aantal collegebredetaken en projecten, onder andere ophet gebied van taal en rekenen. VanVeldhuizen is coördinator en programmamanageronderwijsvernieuwing.Dijkstra is adviseur onderwijsontwikkelingen kwaliteitszorg.VoorwerkPouw weet nog goed wanneer taalbeleidbij hem op de agenda kwamte staan. Dat was in zijn tijd als afdelingsmanagereconomie, een jaarof zeven geleden. Die afdeling is inzekere zin een pionier op het gebiedvan taalbeleid. Niet geheel toevallig.‘Ten eerste zit het in de aard vanhet beroep dat er veel taal in zit.Andersom is economie ook de afdelingwaar de meeste leerlingen binnenkomenvan wie Nederlands nietde moedertaal is. Die twee dingensamen maken dat een achterstanddaar het snelst voelbaar is’, legt VanVeldhuizen uit.Dijkstra, die indertijd ook werkzaamwas binnen die afdeling, herinnertzich die tijd nog goed. ‘Met name vande leerlingen op niveau 2 was hetniveau abominabel.’ De slechte taalbeheersingleidde, in combinatie meteen gebrekkig beroepsbeeld, tot hogeuitvalscijfers. ‘Die dingen versterkenelkaar.’In andere opleidingen was de taal-achterstand minder zichtbaar. Nutaal en rekenen ook daar verplichteeindexamenonderdelen worden, verandertdat beeld. ‘Maar daarvoor’,zegt Van Veldhuizen, ‘was het eigenlijkgeen punt.’Bij economie dus wel. Er moestdringend wat gebeuren aan de achterstand.‘Dat moesten we een halttoeroepen: tot hier en niet verder!’memoreert Dijkstra. Een van deeerste dingen die Dijkstra – van oorsprongdocent Nederlands – deedwas het maken van taalprofielen metdocenten. Daarna zocht ze uit watvoor type talencentra bij het RegioCollege zouden passen. Andere collegebredeinitiatieven op het gebiedvan taal volgden. ‘Dat alles heeftzich door de jaren heen ontwikkeldtot het punt waarop we nu zijn aanbeland:het implementatieplan. Metandere woorden: in het huidige planzit al heel veel voorwerk.’RekenbeleidIn tegenstelling tot taalbeleid, kenthet rekenbeleid binnen het RegioCollege geen lange geschiedenis.‘Rekenbeleid was er gewoon niet’,zegt Dijkstra. ‘Met rekenen ben ikeen paar jaar geleden pas geconfronteerd,bij de invoering van de TOA.Toen namen we bij alle eerstejaars derekentoets af en ik vond het niveaunog dramatischer dan dat van taal.’Daarnaast werd de roep uit het werkveldom het rekenniveau te verhogensteeds luider.De TOA-testen en de feedback vanbedrijven waren weliswaar geen aanleidingvoor een collegebrede aanpak,maar individuele afdelingen gingen erwel mee aan de slag. Van Veldhuizen:‘Bij de opleidingen gezondheidszorgen techniek zetten ze bijvoorbeeldvijf jaar geleden al extra rekenlessenop het rooster.’ Een collegebredeaanpak voor rekenen kwam pas inbeeld met de intensiveringsregeling.ImplementatieplanVan Veldhuizen en Dijkstra gingenbegin 2010 aan de slag met implementatieplannenvoor zowel taal alsrekenen. ‘We nodigden als eerstealle taal- en rekendocenten uit envroegen ieder van hen een vakdocentmee te nemen. Zij droegen allerleiideeën aan over nuttige maatregelen.Wij maakten daar een samenhangendgeheel van, dat wij voorlegdenaan het management.’ Het managementuitte de wens om meer maat-80 Inspiratie voor taal en rekenen Achter de schermen81

egelen die direct effect hadden opde werkvloer. ‘Er lag aanvankelijk eennogal zwaar accent op ontwikkelenen professionaliseren.’ De nieuweversie ontving de goedkeuring vanhet College van Bestuur en geeftnu de kaders aan voor het taal- enrekenbeleid binnen het Regio College.Van Veldhuizen: ‘We voeren centraalde regie en laten tegelijk ruimte aande afdelingen om hun eigen behoeftein te kleuren. In sommige ROC’s zieje dat het implementatieplan de bundelingis van alle afdelingsplannen.In andere ROC’s is het plan volledigcentraal opgesteld. Ik denk dat wijdaar een goed midden in weten tevinden. De overtuiging dat zulke processenniet volledig centraal te sturenzijn, zit volgens mij in de genenvan het Regio College.’Dijkstra is het er volledig mee eens:‘Het is onze kracht dat we de verantwoordelijkheidvoor de uitvoeringcontinu terugleggen naar deafdelingen zelf, terwijl wij voor henwel de randvoorwaarden creëren enondersteuning bieden.’ Daarom is deondersteuningsdienst van het RegioCollege relatief groot. ‘Dat heefttwee voordelen’, licht Van Veldhuizentoe. ‘Ten eerste kunnen we tegenafdelingen zeggen “je moet iets,maar het goede nieuws is dat we jehelpen”. Ten tweede kunnen we eensoort postduif binnen de organisatiezijn. Wat de ene afdeling ontwikkelt,nemen wij mee naar andere afdelingenzodat die daar hun voordeel meekunnen doen. Daardoor krijg je eenheidin de manier van werken zonderdat je die sterk van bovenaf hoeft opte leggen.’RegisseursDe bestaande structuur van resultaatverantwoordelijketeams, diebestaan uit ‘regisseurs’, kwam goedvan pas bij de implementatie vanhet taal- en rekenbeleid. ‘Het washeel gemakkelijk om taal en rekenendaaraan te koppelen’, licht Dijkstratoe. Sinds enige tijd zijn er dan ook‘regisseurs taal’ en ‘regisseurs rekenen’,functies die vergelijkbaar zijnmet de taal- en rekencoaches opandere ROC’s. ‘Onze regisseurs zijnverantwoordelijk voor het taal- enrekenbeleid binnen hun afdeling ofopleiding’, vertelt Dijkstra. ‘Ze makeneen concreet werkplan, waarin zeaandacht besteden aan de inbeddingvan taal- en rekenprofielen binnenhun eigen opleiding of afdeling.’Regisseurs met hetzelfde aandachtsgebiedverenigen zich in kenniskringen.Ook die leveren een belangrijkebijdrage aan de samenhang vanbeleid, vergelijkbaar met de postduiffunctievan de dienst OOK. De relatietussen OOK en de kenniskringen isveiliggesteld, doordat OOK altijd desecretaris levert voor de bijeenkomstenvan de kenniskringen. Van Veldhuizen:‘Op die manier grijpt alles inelkaar.’TweesporenbeleidHet Regio College volgt een tweesporenbeleid.‘De ene lijn heeftbetrekking op de generieke taal- enrekeneisen. De andere gaat over devormgeving van taal en rekenen binnende beroepsopleidingen zelf.’ Professionalisering,remediëring en eenverbetering van het reguliere taalonderwijszijn de belangrijkste pijlersvan het beleid. ‘Het een kan nietzonder het ander’, meent Van Veldhuizen.‘Je kunt wel alles inzetten opprofessionalisering, maar voordat danresultaten zichtbaar worden, ben jeeen hele tijd verder.’Deze brede inzet betekent niet dathet Regio College geen keuzes maakt.Zo gaat twee derde van het budgetnaar taal en een derde naar rekenenen – op een ander niveau – komenniet alle achterstanden in de remediëring.‘Alleen excessieve. Lichteachterstanden worden weggewerkt inde reguliere lessen.’ Eerder al maaktehet Regio College twee anderebelangrijke keuzes, namelijk voor hetgebruik van één centrale methodezowel voor taal als rekenen en voorde TOA-toetsen.Het TOA-instrumentarium schaftehet Regio College al in een heel vroegstadium aan, ver voor de invoeringvan de intensiveringsregeling. ‘Eersthebben we de opleidingen min ofmeer vrijgelaten om de toetsen in tezetten, maar vanaf dit jaar zetten weze Regiobreed volgens een vast formatin: de nulmeting, de voortgangsmetingen – totdat de landelijke examineringer is – ook de eindmeting.’Het systematisch meten van resultatenkrijgt binnen het Regio Collegeveel prioriteit. ‘Elke afdeling heeftnatuurlijk zijn eigen opvattingen overwat in zijn situatie wel of niet effectiefkan zijn’, licht Van Veldhuizentoe. ‘Met de terugkerende toetsensnijdt het mes aan twee kanten. Diekunnen we gebruiken om de voort-82 Inspiratie voor taal en rekenen Achter de schermen83

gang van afdelingen te monitoren énom interventies te evalueren.’Purmerend als proeftuinHet circa zesduizend leerlingen tellendeRegio College heeft vestigingenin Zaandam en Purmerend. De vestigingin Purmerend is kleinschaligen deelt haar huisvesting met eenvmbo-instelling. Een unieke situatie,die het mogelijk maakt om te experimenterenmet interventies, waar ookZaandam dan weer zijn voordeel meekan doen.Vestigingsmanager Henk Pouw vertelt:‘Bijzonder aan Purmerend isdat er kleine afdelingen zitten dieelk voor zich te weinig volume hebbenom taal- en rekeninterventiesapart te organiseren. Dat vergrootde noodzaak om het samen te doen,dwars door de afdelingen heen.’Daarom krijgen leerlingen economiein Purmerend bijvoorbeeld remediërendetaallessen samen met leerlingengezondheidszorg. Deze pilotremediëring leverde interessanteinformatie op. Pouw: ‘We dachteneerst dat het jaren zou duren omleerlingen die voor remediëring inaanmerking komen, terug te brengenop het gewenste niveau. De achterstandis immers zo groot! Maar watbleek: binnen één onderwijsperiodewaren ze er al.’ Het tweede datopviel was dat leerlingen met eentaal- of rekenachterstand niet noodzakelijkerwijsook slecht presteren opandere gebieden. ‘Zo komt het voordat leerlingen beter zijn in Engels danin Nederlands.’Pouw is enthousiast over de experimentenen wil graag verder gaan.‘Het is bijvoorbeeld nog lang niet zover dat er een vast taalmoment in deweek is, waarop iedereen met taalbezig is. Maar het komende jaar proberenwe wel die kant op te gaan.’ Degedeelde huisvesting met het vmbobiedt ook perspectief. ‘We kunnenhun rechtstreeks vragen om bijvoorbeeldal in het vierde jaar te beginnenmet TOA-toetsen. Dan schiet hetvoor ons sneller op. Op die manierwordt het toch eerder opgepakt vialandelijke discussies.’‘De docent moet het doen!’Albeda College kiest voor decentrale aanpak‘Er is geen “Albeda-taalbeleid” of “Albeda-rekenbeleid”. Er bestaat consensusover de uitgangspunten – de drieslag taal en rekenen en onderwijsvisie– maar de tien branches van het Albeda vullen het beleid allemaalop hun eigen wijze in.’ Caroline van Eijk, beleidsmedewerker Taal enRekenen bij de stafafdeling Onderwijs & Kwaliteit, weet de decentralebenadering van het Rotterdamse Albeda College kernachtig te omschrijven.‘Het grote voordeel is dat de verantwoordelijkheden nu daar liggenwaar ze horen: bij de branches. Want zij moeten het uiteindelijk doen!’Niet voor niets schuiven voor ditinterview dan ook twee collega’s uitde branches aan: Kooske Frankenuit de branche gezondheidszorg enGerard Derksen uit de branche handel& commercie. Franken en Derksenzijn taal- en rekencoördinatorvoor hun branches.Daarnaast werken ze allebei voor hetonlangs opgerichte KenniscentrumTaal en Rekenen dat zich bezighoudtmet de professionalisering vandocenten. Van Eijk: ‘Het doel van hetkenniscentrum is de branches te helpenbij het maken van de inhaalslag.Via train-de-trainertrajecten willenwe bereiken dat de kennis over taalen rekenen in 2013 in de branchesgeïntegreerd is en dat het kenniscentrumdan overbodig is.’Het kenniscentrum is een van deweinige centrale activiteiten optaal- en rekengebied bij het Albeda.Tien procent van de middelen die deorganisatie in het kader van de intensiveringsregelingheeft gekregen, isbestemd voor het kenniscentrum. Derest van het bedrag is verdeeld overde branches.Het implementatieplanDe decentrale aanpak van het Albedakomt ook tot uiting in de wijze waarophet implementatieplan tot standis gekomen. Een centrale rol daarinspeelden de Platforms Taal en Rekenen,waarin alle branches via huntaal- en rekencoördinatoren vertegenwoordigdzijn en dat ondersteundwordt door de stafafdeling Onderwijs84 Inspiratie voor taal en rekenen Achter de schermen85

& Kwaliteit. ‘Het Platform bestondal toen er nog helemaal geen sprakevan was dat taal en rekenen verplichtzouden worden’, licht Franken toe.‘Taal is sinds een jaar of zeven al eenspeerpunt van het Albeda.’Het Platform stelde een discussienotaop voor de branchedirecteurenen het College van Bestuur, waarinwerd aangegeven wat de branchesbelangrijk vonden. ‘Daarin werd nogniet gesproken over de inhoud, maarover de kaders.’ Ook de decentraleaanpak maakte daar deel van uit. Debranchedirecteuren, de CMR en tenslotte ook het CvB gaven hieraanhun akkoord. ‘Ook zij wilden zo veelmogelijk aan de branches overlaten’,vertelt Van Eijk.Na dit proces, waarin veel aandachtwas voor het creëren van draagvlak,lag de bal bij de branches zelf.Derksen vertelt: ‘Op instigatie vanhet Platform hebben we binnenonze eigen branche de discussieweer helemaal opnieuw gevoerden zo ons eigen implementatieplangemaakt.’ Het dikke pakket middenop tafel toont het resultaat. Ongeveerhonderd pagina’s telt het totaleimplementatieplan van het AlbedaCollege. Daarvan gaan zo’n vijftienpagina’s over de gemeenschappelijkebeleidskaders. De rest van het pakketbestaat uit de beleidsplannen van deindividuele branches.Redenen voor decentralisatieHet Albeda College heeft een decentralestructuur waarbij de branchesveel vrijheden hebben – binnen deovereengekomen kaders uiteraard.Dus ook als het gaat om taal- enrekenbeleid. En met reden: wantde branches en de opleidingen inde branches verschillen enorm vanelkaar. Derksen: ‘Het is lastig om overkwalificatiedossiers te praten die jeniet kent. Alleen al binnen mijn eigenbranche hebben we vele verschillendekwalificatiedossiers. Daaroverkan ik geen advies uitbrengen. Datmoeten de docenten zelf doen. Zijhebben beter zicht op de taal- enrekencomponenten in hun onderwijs.’Van Eijk wijst ook op het verschil tussende doelgroepen. ‘Het is nogal eenverschil of je TOA-toetsen afneemtbij een AKA-leerling of bij een niveau4-leerling van de handelsopleiding.Die kun je niet hetzelfde stramienopleggen.’Tot slot zijn er organisatorischeredenen om te decentraliseren. ‘Wehebben bijvoorbeeld met elkaarafgesproken om een nulmeting af tenemen bij de nieuwe instroom. Zo’nnulmeting kost heel veel tijd. Als jedie van bovenaf oplegt, krijg je ongelooflijkveel heisa over je heen. “Hetkost te veel tijd, de toetsen werkenniet goed, dit is niet goed, dat is nietgoed…” Nu is het aan de brancheszelf. En ook dan kost het ze veel tijden lopen ze tegen problemen aan,maar het is wel van henzelf. Het ishun eigen verantwoordelijkheid, zevoelen zich meer betrokken en zijnveel meer geneigd om door te pakken.’Kennis delenHoewel een bewuste keuze, heeft dedecentrale organisatie ook nadelen,erkent Derksen. ‘Vanuit mijn rol inhet Kenniscentrum zie ik regelmatigdat dingen dubbel gebeuren.’ Van Eijkvult aan: ‘Je kunt veel minder sturen.Iedere branche is op zijn eigen wijzemet dezelfde dingen bezig. In verschillendesnelheden. Kennisdeling isdaarom cruciaal!’Om de kennisdeling tussen de branchesonderling te faciliteren, blijvende Platforms Taal en Rekenen actief.Eenmaal per twee maanden is er eenplatformbrede bijeenkomst – met detaal- en rekencoördinatoren samen –waarin het vooral gaat om organisatorischezaken en regelgeving. Daarnaastvinden er eenmaal per tweemaanden inhoudelijke themaplatformsplaats. Binnenkort bijvoorbeeldover dyslexie voor de taalcoördinatorenen dyscalculie voor de rekencoördinatoren.‘De platforms spelen inhet kader van kennisdeling en communicatiedus een heel belangrijkerol. Kennisdeling wordt verder versterktvanuit het Kenniscentrum Taal& Rekenen’, aldus Van Eijk.Onder het landelijk gemiddeldeHet is rumoerig op het Albeda. In degangen verzamelen zich tientallenmeisjes die wachten op het beginvan hun volgende lesuur. Zo nu endan komt een van hen binnenlopen,maar die vertrekt ook weer snel enzachtjes. Om deze meiden gaat hetdus. Een jaar of zestien, lachend enkletsend – in het Nederlands – en hetmerendeel kennelijk met familiewortelsin een niet-westers land.Ongeveer de helft van alle 22.000mbo-deelnemers op het Albeda isvan niet-westerse komaf. Dat kaneen negatief effect hebben op het86 Inspiratie voor taal en rekenen Achter de schermen87

taal- en rekenniveau. Ook anderefactoren spelen een rol. ‘Het heeftook te maken met de andersoortigeinstroom in het mbo en met sociaaleconomischeachtergronden. Bijna dehelft – 45 procent – van onze studentenkomt uit de zogenaamde armoedeprobleemcummulatiegebieden’,vertelt Van Eijk. ‘En met veranderingenin het onderwijs: zowel in het poals het vo is er minder aandacht voortaal en rekenen.’Hoe groot de achterstanden zijnop het Albeda, is nog niet preciesbekend. De branches zijn nu druk methet uitvoeren van hun eigen nulmetingenbij de nieuwe instroom. Steekproevenvorig jaar lijken er echter welop te wijzen dat het Albeda benedenhet landelijk gemiddelde scoort. Ookde eerste resultaten van de nulmetingenzijn weinig bemoedigend. Vooralvoor rekenen lijken de eerstejaars(ver) onder niveau 2F te scoren.Derksen ervaart het ook in de praktijk:‘Je ziet gewoon dat deelnemerssteeds meer moeite krijgen om verslagente schrijven. Ook kiezen steedsminder deelnemers voor de moeilijkerekenuitstroom van de opleidingOndernemen en stromen ze steedsvaker uit naar de opleiding filiaalmanagement.Die krijgen namelijk hetondernemingsplan niet geschrevenen halen de bedrijfseconomie niet.’Het doel van de nulmetingen is omte bepalen wat het beginniveau is.‘Want als we moeten gaan repareren’,vertelt Van Eijk, ‘dan moeten wewel weten waar we moeten beginnen.Zowel beleidsmatig als op individueelleerlingenniveau.’AccentenVanuit het Albedabrede kader van dedrieslag taal en rekenen, legt iederebranche zijn eigen accenten en kiestzijn eigen methodes. De meestebranches staan echter pas aan hetbegin. Waar hun accenten komente liggen, is nog lang niet duidelijk.Franken: ‘Je moet toch ergens beginnen.Als je aan het eind van het trajectweer een meting doet, kun je paszien wat heeft gewerkt. Die metingenbepalen uiteindelijk waar de accentenkomen te liggen.’ En die kunnenook per opleiding binnen branchesweer verschillen, vertelt Franken. ‘Wijwilden binnen de branche gezondheidszorgin eerste instantie – vanuitde drieslag – voor alle opleidingeneen vergelijkbare aanpak kiezen.Maar een apothekersassistent moetbijvoorbeeld heel andere vaardighedenbeheersen dan een zorghulp. Deopleidingen hoeven het daarom nietallemaal op precies dezelfde manierte doen. Er leiden meer wegen naarRome.’Derksen vertelt wat meer over deuitgangspunten in zijn branche. ‘Wijwillen in ieder geval een plan waarje straks – als je geen extra urenmeer hebt – toch wat mee kuntblijven doen. Daarnaast speelt dedrieslag (die Albeda-breed gebruiktwordt, red.) een belangrijke rol.Voor taal is de manier van toetsing,de taalassessment, heel belangrijk.’Daarbij wordt het Nederlands vollediggetoetst in de context van hetberoep. Dat is mogelijk doordat debetreffende kwalificatiedossiers daarde handvatten voor bieden. ‘Voorrekenen zijn we op dat gebied nogniet zo ver’ vertelt Derksen. ‘Maar dathoud ik ook nog een beetje af, omdatwe toch al veel rekenen hebben inonze opleidingen.’Franken en Derksen staat een flinkeklus te wachten. Een klus die ze nogniet volledig kunnen overzien. ‘Stapvoor stap’ lijken ze allebei te denken.Derksen zegt dan ook: ‘We moetenmaar kijken hoe dit allemaal gaatlopen en wat er dadelijk allemaal nognoodzakelijk blijkt. Want ik denk datdit een hele kluif is.’Waardevol en leerzaamDe totstandkoming van het implementatieplanwas al een waardevolleervaring op zich. Van Eijk: ‘Het makenvan het plan heeft een belangrijkeverbindende functie gehad voor hetAlbeda College. Er was wel beleid ophet gebied van taal en er werd ookwel aan rekenen gedaan, maar hetplan heeft een aanjaagfunctie gehadom al die kennis te verbinden en dediversiteit te managen. Dan blijkt dat1+1 geen 2 is maar 3.’Het maken van het plan was bovendienleerzaam. ‘Wat ik ervan hebgeleerd, is dat je echt moet investerenin draagvlak bij de branches, deopleidingen en de docenten. Zij moetenzich eigenaar voelen van taal enrekenen.’ Dat beaamt ook Derksen:‘Want die docent moet het uiteindelijkdoen!’88 Inspiratie voor taal en rekenen Achter de schermen89

‘De intensiveringsregeling gaf dejuiste impuls’Nova College introduceert Brede OnderwijsvoorzieningHet Nova College heeft bewust gekozen voor een centraal taal- enrekenbeleid dat gelijk is voor alle units en opleidingen. ‘Er zitten zo veelgemeenschappelijke aspecten in het onderwerp, dat een centrale aanpakeen stuk efficiënter is’, legt Ciska Schreuder-Hoogervegt uit. ‘Dit gaatzuiver over de basisvaardigheden rekenen en taal. Die moeten cursistenzich goed eigen maken, opdat ze aan de verwerving van beroepsvaardighedenkunnen beginnen.’ De Brede Onderwijsvoorziening speelt daarineen essentiële rol.Ciska Schreuder is hoofd van deDienst Onderwijs & Onderwijsinnovatie,die zich in belangrijke matebezighoudt met beleidsontwikkeling.Samen met Mieke van Rooij van deDienst was ze penvoerder van hetcentrale implementatieplan vanNova. ‘We hebben alles zelf geschreven:van kop tot staart.’ Schreuderheeft een achtergrond als pedagoogen onderwijskundige. Van Rooij isvan huis uit taaldocent Nederlandsen Frans en sinds de jaren negentigbetrokken bij werkgroepen bij hetSLO (netwerkcoördinator MVT) enCinop. ‘Wij hebben als een tandemsamen aan het plan gewerkt, waarinik het onderwijskundige deel voormijn rekening nam en Mieke de koppelingmaakte met het talige deel.’In haar kamer op het bestuursbureauvan het Nova College wijst Schreudernaar een whiteboard: ‘Dat bord is alwel tien keer vol geschreven en weergewist: hoe gaan we dit doen, wat isverstandig, hoe gaan we het onderhoudbij cursisten garanderen…’ Ookin dit gesprek vullen en voelen zeelkaar goed aan.Interne afstemmingBij de interne afstemming speeldede projectgroep PaRT een belangrijkerol. In PaRT zaten experts ophet gebied van taal en rekenen; nietalleen opleidingsmanagers, maar ookdocenten. De voorbereiding en coördinatielagen echter op het bureauvan Schreuder en Van Rooij.Van Rooij vertelt dat de projectgroepPaRT een uitvloeisel was van eenreeds bestaande projectgroep diezich bezighield met taal. ‘We warennamelijk ook voor de intensiveringsregelingal heel lang bezig met taal.Zeker bij de units bestond het besefal langer dat daar aandacht voornodig was. We merkten dat er achterstandenwaren bij cursisten, diedaardoor uitvielen.’ De eerste prilleinitiatieven dateren al van 1998. Dieleidden onder meer tot de oprichtingvan remedial teaching centra voor detalen. Eerst alleen in Hoofddorp, innovember 2004, en sinds 2008 ookin Haarlem.’ Maar die centra warenkleinschalig opgezet.Een andere, misschien wel groterestap die het Nova College al maaktevoor de komst van de intensiveringsregeling,heeft betrekking op lesmethodes.‘Dat is een van de dingen diewe in een vroege fase al met z’n allenvaststelden’, herinnert Van Rooij zich.‘We wilden één leergang voor allecursisten. Zowel voor taal als voorrekenen.’ Samen met een projectgroepgingen Van Rooij en Schreuderdaarmee aan de slag.En toen kwam de intensiveringsregeling.‘Die regeling heeft echt eenimpuls gegeven aan ons taal- enrekenbeleid’, zegt Schreuder. VanRooij vult aan: ‘Voor ons was dat deaanleiding om het nu echt goed aante pakken.’De eerste stappenDe eerste stap was een bijeenkomstvoor alle disciplines binnen het Nova.‘Daar zat bedrijfsvoering bij, de cursistenadministratie,informatiemanagement,facilitair, HRM, een groepopleidingsmanagers… Voor iedereenzou deze regeling consequentieshebben. Tijdens deze bijeenkomsthebben we alle disciplines geïnformeerdover wat er te gebeuren stond.Daardoor wist iedereen wat er ophen afkwam en dat dit niet alleen“des Nova’s” was, maar een landelijkfenomeen.’Vervolgens inventariseerden debeleidsmakers en de projectgroepde stand van zaken bij de units. Watwerd er aan taal en rekenen gedaanen hoe was dat gekoppeld aan deberoepsopleiding? ‘Dat was een heeltraject’, herinnert Schreuder zich.‘Want als je met twintig mensen aan90 Inspiratie voor taal en rekenen Achter de schermen91

tafel zit, dan krijg je rijp en groenaangeboden.’Schreuder en Van Rooij hoorden allesaan. ‘We hebben geprobeerd al dezeinformatie in een gemeenschappelijkplan te verwoorden’, vertelt VanRooij. ‘En dat legden we iedere keerweer voor aan de projectgroep. Watmoest er wel in, wat moest eruit; zolangzaam maar zeker kwamen we opdie manier tot één plan.’Ook buiten de projectgroep werd tijdensde totstandkoming van het planregelmatig van gedachten gewisseld.Zo kregen de unitdirecteuren bijvoorbeeldverscheidene conceptplannente zien. ‘Ook daar kwamen dan weerreacties op, die wij weer verwerkten.’Ook de medezeggenschapsraaden – natuurlijk – het College vanBestuur werden goed geïnformeerd.Uiteindelijk gingen het College en deunitdirecteuren akkoord. ‘En daarmeezat ons werk erop. Want wij zijneen beleidsorgaan, geen uitvoerendorgaan’, licht Schreuder toe. De uitvoeringis bij anderen belegd. ‘Diehebben, wederom samen met vertegenwoordigersuit de units, het uitvoeringsplangeschreven. Dat geefthanden en voeten aan het beleidsplandat wij hebben gemaakt.’Brede OnderwijsvoorzieningIn het taal- en rekenbeleid van hetNova College speelt de zogehetenBrede Onderwijsvoorziening (BOV)een cruciale rol. ‘Breed’ slaat daarbijonder meer op de veelheid aanfuncties. De BOV is namelijk eenkenniscentrum, een toetscentrum eneen studiecentrum. Bovendien houdtde BOV zich bezig met verschillendevakken. Nu zijn dat nog alleen rekenenen Nederlands, maar op termijnzouden daar ook ‘Leren, loopbaan enburgerschap’ en de vreemde talenbij kunnen komen. Ook in die zinverdient de voorziening dus de B vanbreed. Tot slot is de BOV in beginselbestemd voor alle – 12.500 – cursisten,hoewel de diverse doelgroepengefaseerd benaderd worden.Kenniscentrum voor remediëringHet onderdeel van de BOV dat zichrechtstreeks op cursisten richt, ishet kenniscentrum. ‘Het woord kenniscentrumzegt het al: als we constaterendat er bij een cursist een“kennelijk leerprobleem” is, dan proberenwe hen in het kenniscentrummet in wezen kortstondige trajectenweer op niveau te krijgen. Cursistenmet dyscalculie, PDD-NOS of ander-soortige problematiek mogen ookgebruikmaken van de BOV, maar deBOV is primair gericht op cursistenmet een “kennelijk leerprobleem”.’De BOV moeten we ons niet voorstellenals één fysieke locatie. Datzou voor het Nova College ook nietwerken. Nova heeft immers vele vestigingendie verspreid zijn over eengroot deel van Noord-Holland enzelfs Friesland. ‘We zitten van Lissetot Harlingen’, vertelt Schreuder.De BOV zit nu fysiek op drie locaties:in Hoofddorp, Haarlem en Beverwijk.‘Dat wil echter niet zeggendat cursisten van andere locatieser geen gebruik van kunnen maken.Als cursisten extra aandacht nodighebben, zijn ze welkom.’ Maar in depraktijk zal het waarschijnlijk nietvaak gebeuren dat ze uit zichzelfkomen. Daarom onderzoekt Novaook andere manieren om aan debehoefte tegemoet te komen. VanRooij: ‘Zo gebeurt er veel digitaal enwisselen docenten van alle locatiesveel kennis uit.’De BOV kan niet alle cursistentegelijk bedienen. Die beperkinggeldt niet alleen voor het aantallocaties, maar ook voor de diversembo-niveaus. Gegeven de beperktecapaciteit, is besloten tot fasering.‘Je kunt niet alles tegelijk aanpakken.Op dit moment richt de BOV zichin hoofdzaak op cursisten in niveau4 en uitsluitend op taal en rekenen.Deze groep cursisten moet immersals eerste in die vakken centrale examensafleggen.’ De bedoeling is datde BOV een soort olievlek wordt diezich uitbreidt en in de toekomst meerondersteuning biedt voor meer doelgroepen,in meer vakken, op meervestigingen.ProfessionaliseringBehalve een remediërende taak heeftde BOV ook een verantwoordelijkheidop het gebied van professionalisering.‘In eerste instantie richten weons op de taal- en rekendocenten’,vertelt Schreuder. ‘Maar ook de vakdocentenworden in de komendejaren geschoold. Ook zij hebbenimmers te maken met rekenen entaal.’Veel aandacht is er op dit momentvoor de opleiding van taal- en rekencoaches.‘De coaches leggen de koppelingmet enerzijds de BOV – waaralleen aandacht wordt besteed aande basisvaardigheden taal en rekenen92 Inspiratie voor taal en rekenen Achter de schermen93

en geen beroepsvaardigheden wordenaangeboden – en anderzijds hetberoepsdeel. De basisvaardighedenheb je nodig om met de beroepsvaardighedenaan de slag te gaan. Als jeniet weet hoe je een omtrek berekent,kun je ook geen dakraam plaatsen.Daar ligt de koppeling met deberoepspraktijk en komt de rol vande rekencoach om de hoek kijken.’Gaat het lukken?Het Nova College heeft in hetafgelopen decennium al een aantalbetekenisvolle stappen gezet ophet gebied van taalbeleid. Daarvanprofiteert de onderwijsinstelling nu.Het kan voortbouwen op bestaandeinitiatieven en gebruikmaken vanbestaande structuren. Of het Nova invergelijking met andere mbo-instellingenvoorop of achteraan loopt,maakt Schreuder en Van Rooij niet zoveel uit. ‘Het belangrijkste is dat westraks in 2014 de cursist op het vereisteniveau hebben gebracht’, meentSchreuder. ‘En de weg er naartoemoet natuurlijk wel voor iedereenbinnen het Nova College helder zijn,maar de doelstellingen bereiken ishet belangrijkste.’Gaat het lukken? Schreuder en VanRooij zijn vol vertrouwen. ‘Ik schat indat het gaat lukken’, zegt Schreuder.‘Zeker omdat er ook tussentijdsemetingen worden gedaan, waarnawe eventueel het beleid weer kunnenbijstellen. Want dat is belangrijk:regelmatig je eigen weg onder deloep nemen.’De beleidsmedewerkers staan voorlopigechter aan de zijlijn. Als hetgaat over het implementatieplan taalen rekenen, moeten de uitvoerdersnu eerst aan de slag. ‘Wij richten onsondertussen op nieuw beleid, zoalsnu op het gebied van de examinering.’Ondertussen houden Schreuderen Van Rooij natuurlijk wel een vingeraan de pols. ‘Want de wet- en regelgevingloopt vaak achter de plannenaan, zodat de boel regelmatigmoet worden bijgesteld. Het is eencontinue wisselwerking; zowel metde mensen in de uitvoering als metde buitenwereld waar het gaat omnieuwe regelgeving.’Regio CollegeNova CollegeROC ID CollegeROC LeidenGrafisch Lyceum UtrechtROC A12ROC MondriaanLentiz OnderwijsgroepROC Midden NederlandAlbeda CollegeZadkineDa Vinci CollegeEdudelta OnderwijsgroepROC ZeelandROC West-BrabantAmarantisROC Ter AaROC Friese PoortSoma CollegeKoning Willem I CollegeDeltion CollegeROC Rijn IJsselROC NijmegenGilde OpleidingenNoorderpoort CollegeDrenthe CollegeGraafschap CollegeArcus College94 Inspiratie voor taal en rekenen …95

96 Inspiratie voor taal en rekenen

ColofonDit is een uitgave van hetSteunpunt taal en rekenen mbo.info@steunpuntmbo.nlwww.steunpunttaalenrekenenmbo.nlSamenstelling en redactieSteunpunt taal en rekenen mbo, EdeVan Beekveld & Terpstra, HoornEindredactie en productieRavestein & Zwart, NijmegenVormgevingL-Seven Design, ArnhemDrukwerkRikken Print, GendtOplage1.500DatumDecember 2010