Bejun Mehta - De Nederlandse Opera

11Die Gezeichneten, DNO, 2007 (Foto: A.T. Schaefer)hoofdrollen, die worstelen met onderdrukteerotische gevoelens en die zich niet altijdconformeren aan wat de mannen van henwillen. In Schrekers eerste opera Flammenuit 1902 wijst de minstreel de jonkvrouwIrmgard erop dat liefde en passie almachtigekrachten zijn. Dat idee slaat aan: Irmgardbegint wat voor de minstreel te voelen. Endat terwijl haar op kruistocht vertrokkenechtgenoot heeft gezegd dat hij, zou zij hemontrouw zijn, bij zijn terugkeer dood neer zalvallen bij hun eerste kus. In Der ferne Klangontsnapt de jonge Grete, wier geliefde Fritzhaar verlaten heeft om een geheimzinnigeverre klank te zoeken, aan een gedwongenhuwelijk en komt daarbij in de prostitutieterecht. In Das Spielwerk moet een losbandigeprinses de ware liefde leren kennen.In Die Gezeichneten ontdekt kunstenaresCarlotta dat ze haar diepste lichamelijkeverlangens jaren heeft onderdrukt: dat haarliefde voor de mismaakte Alviano medelijdenis en dat ze veel meer voelt voor de knappeedelman Tamare. Els uit Der Schatzgräberheeft misschien wel iets van al deze vrouwen.Ze onttrekt zich aan verstandshuwelijkendoor ongewenste minnaars te laten vermoorden;ze wordt begeerd door een nieterg aantrekkelijke nar en verlangt naar hetsamenzijn met Elis; ze verleidt hem, maarmoet hem om de tuin leiden om haar juwelendiefstalverborgen te houden. En zoalsIrmgard haar eigen dood verkiest boven dievan haar echtgenoot, Grete haar Fritz inhaar armen ziet sterven en Carlotta metTamare het onderspit delft tegen een furieuzeAlviano, zo vindt Els, uiteindelijk tochweggegeven aan de nar, ook de dood, altroost haar geliefde Elis haar met een voorspellingover een nieuw leven met mooiemuziek.Venijnige opmerkingenZo’n serie interessante vrouwenkarakterszorgde dus voor scheve ogen: een man diezulke personages kon neerzetten was vasten zeker zelf geestelijk niet sterk, vooralomdat in zijn muziek de strakke vormenontbraken en er zoveel vreemde sporen inzijn klankwereld te vinden waren. De Franseinvloeden in Schrekers werk leidden totvenijnige opmerkingen van muziekjournalistendie impressionisme verbonden met eengebrek aan viriliteit. Adolf Weissmann vande Berliner Zeitung bracht het met een staaltjekritisch machismo: ‘Schreker is een vrouwelijke,weke natuur… Ja, het pulserende,maar mannelijke ritme van een krachtigepersoonlijkheid – de voorwaarde vooropbouw en eenheid – ontbreekt.’ En zo waser meer: nu eens stuitte zijn moderniteitop tegenstand, dan was het juist weer eengebrek aan vernieuwing of de grote matevan spektakel. Een wending in de heersendesmaak, voortschrijdende muzikale ontwikkelingen,bittere jaloezie en politieke veranderingendrukten Schreker langzaam maarzeker de marge in. Steeds openlijker antisemitismewerkte hem ook tegen: in het beginvan de jaren ’30 waren er vreselijke demonstratiesbij uitvoeringen van zijn werk. ToenHitler aan de macht kwam, verloor hij zijneerder verworven betrekking aan de BerlinerMusik hochschule meteen. En zo verbleektede ster van de man die ooit toonaangevendgeweest was: in 1933, twee dagen voor zijn56ste v erjaardag, stierf hij. Componisten diein de aanloop naar de Tweede Wereldoorlogin de hoek der Entartete Kunst wordengedrukt, hebben het later in de 20ste eeuwniet gemakkelijk om weer in beeld te komen.Een eerherstel is dus lang uitgebleven:Franz Schreker stond geruime tijd in deschaduw der vergetelheid.Nu niet meer: de laatste jaren wordt hijweer opgemerkt, ook in Nederland. En metde nieuwe chef-dirigent van DNO is hijmeegekomen naar het Muziektheater inAmsterdam. Marc Albrecht is een enthousiastpleitbezorger: ‘Ik vind hem een tenonrechte vergeten componist: hij schreefnet als Richard Wagner zelf zijn teksten;hij heeft een geheel eigen stijl die men metRichard Strauss in verband kan brengen,maar slechts tot op zekere hoogte, omdat hijzijn eigen idioom heeft. Het gaat weliswaarom dezelfde tijd in de muziekgeschiedenis,maar Schreker heeft een geheel eigentoonval.’Die toonval ontdekken we in Der Schatzgräber,het werk dat zoveel van FranzSchrekers kenmerken in zich verenigt endaarom een goede indruk geeft van dezecomponist. Een werk dat bovendien eenbijna alomvattende opening is van eenseizoen met meer toverinstrumenten inDie Zauberflöte, meer narren in L’amourdes trois oranges, meer begeerte naar eensieraad in Das Rheingold en Die Walküre ennog eens een sterke link tussen muziek enware liefde in Die Meistersinger.