14 magazine Leef!

6
82
98
Jan (1935) en Toos (1937) Bakker leerden elkaar kennen toen ze Leiderdorp, dan brengen ze hun vrije tijd het liefst door aan het strand
respectievelijk zestien en veertien jaar oud waren. En trouwen deden ze van Katwijk. Toos: ‘Dat is wat gemoedelijker dan Noordwijk, ik hou
in 1958, ook op jonge leeftijd dus, begin twintig waren ze. Toos: ‘Dat was wel van die luxe hotels hoor, maar ja wij hebben altijd op de kleintjes
zo in die tijd, toen ik veertien was ging ik werken, je wist niet beter. Ik kom moeten letten.’
uit een arbeidersmilieu en verdiende acht gulden in de week. En toen ik Jan had vier broers die hij allemaal heeft overleefd: ‘Twee zijn
moeder werd, ben ik gestopt met werken. Dat was heel normaal. Ik weet omgekomen door een bedrijfsongeluk en die andere twee uiteindelijk
alles nog uit die tijd, dankzij mijn fotografische geheugen.’
door de drank. We hebben toen met onze kinderen om tafel gezeten
Jan werkte als constructeur in Leiden en ging netjes met pensioen op en besproken hoe wij ons einde geregeld willen hebben. De een wil
zijn 65ste: ‘Nooit een hekel aan m’n werk gehad, ik wilde altijd weten begraven worden, de ander gecremeerd. We willen zeker geen
waar ik mee bezig was. Elke dag gaat de wekker tussen m’n oren om zangkoor, al dat geschreeuw. We hebben een mooi muziekje uitgekozen
06.00 uur. Dan word ik wakker en ga ik ontbijt maken voor ons en de op YouTube, dat weten de jongens. Dus da’s geregeld.’
boel een beetje aan kant maken.’
Toos: ‘Maar we denken daar niet de hele dag over na hoor. Ik kreeg
Hun duurzame huwelijk verklaren ze door de balans in hun samenleven. jaren geleden baarmoederhalskanker en toen is alles weggehaald.
Toos is van het dienende: ‘Ik neem altijd de hele wereld op m’n nek, ben Nergens last meer van. Je moet met de dingen om je heen leren
van het gladstrijken, zoek altijd eerst de schuld bij mezelf. Komt misschien leven. Er is geen andere mogelijkheid dan genieten van elke dag. Wij
door de Apostolische kerk waar ik vandaan kom. Jan is veel realistischer. zorgen goed voor ons lijf, we doen aan yoga, we bowlen, ik zit in een
Het botst wel eens natuurlijk maar ik vind hem ook ontroerend.’ barokdansgroep en we wandelen dus veel. We hebben het toch goed?
Jan klinkt wat cynisch: ‘We zijn altijd dom gehouden, vroeger en nu ook. Beiden een AOW en we krijgen ook nog huursubsidie. Bij elkaar houden
Door de politiek en door de kerk. Maar we staan nu open voor alles.’ we een paar honderd euro per maand over om van te leven. We zijn
Als ze niet in hun keurige senioren huurappartement verblijven in geluksvogels, we komen niks te kort.’
kan zijn.’
16
was zo klaar met a les.’
88
heb ik daarna niet gehad.’
7
99
83
17
89
leestip
Leidenaar Sander Pardon (54) doet met het boek ‘Hier ben ik’ een poging
om ‘begrip voor de oudere medemens te stimuleren’. Hij interviewde en
fotografeerde daartoe vijftig 80-plussers, die onderdeel uitmaken van wat
hij een ‘stille generatie’ noemt. Pardon geeft hen nu alsnog stem met een
aanpak die typerend is voor de snelle wereld van 2017: een grote foto en
een klein verhaal, precies 450 woorden per persoon.
TEKST FRANS VAN DUIJN BEELD BURO BINNEN
Via een oproep op Facebook kwam Pardon aan vijftig kandidaten,
grotendeels tachtigers uit Leiden en omgeving. Het
zijn mannen en vrouwen uit verschillende lagen van de
bevolking, van hoogleraar tot arbeider. Merkwaardig is wel
dat er ook bekende Nederlanders als Paul van Vliet en Jan
Terlouw tussen zitten; zij zijn immers nooit ‘stil’ geweest en
Terlouw heeft nu misschien wel meer invloed dan in z’n tijd
als politicus. Zijn touwtje uit de brievenbus is inmiddels
spreekwoordelijk.
Vrouwen, kerk en oorlog
Maar goed, tot zover de kritiek, want deze – letterlijk –
verdichte mensenlevens vormen een fraaie, kleine geschiedenis
van ons land in de twintigste eeuw, althans de tweede
helft ervan. Terugkerende thema’s zijn onder meer de oorlog,
de kerk en vrouwenemancipatie. Om met het laatste te beginnen:
heel wat geïnterviewde dames waren graag blijven werken,
maar in hun tijd betekende een huwelijk onverbiddelijk
ontslag uit overheidsdienst. Nee, vroeger was alles niet beter!
Uiteraard is de ontkerkelijking (product van de jaren zestig)
ook onderwerp van gesprek: een enkeling voelt zich dom
gehouden door de kerk, maar velen hebben toch nog wel
vertrouwen in God. De Tweede Wereldoorlog is vanzelfsprekend
dominant aanwezig. Zo vertelt Heiko Cleton (1930) over
zijn in een Jappenkamp opgelopen oorlogssyndroom, dat
hem pas na z’n vijftigste parten ging spelen: ‘Ik hoorde een
mug boven mijn bed en dacht dat het een Japanse Zero Sen
was, een duikvliegtuig. Die maakt exact hetzelfde geluid.’
Eenzaamheid
Natuurlijk is bij tachtigers tevens het levenseinde een belangrijk
onderwerp (Jan en Toos Bakker: ‘We hebben besproken
hoe we ons einde geregeld willen hebben. We willen zeker
geen zangkoor, al dat geschreeuw.’) en ook ziektes, rollator,
scootmobiel en eenzaamheid komen langs. Huib van de
Wijngaard (1924) ontroert met z’n wens om ‘netjes dood te
gaan’ en z’n bekentenis dat hij ‘bij de bakker graag achter in
de rij staat,’ want zo is hij langer onder de mensen. Toch stemt
het boek voornamelijk vrolijk, omdat je er zoveel levenskracht
in leest. Ondanks veel ellende kan er gelachen worden en er
zijn zat tachtigers die hun mannetje of vrouwtje nog staan.
Een recept om oud te worden is er trouwens niet: je moet
vooral ‘geluk hebben’.
Jongeren
De bijgaande portretfoto’s zijn stuk voor stuk geslaagd.
Voor mij is de mooiste het portret van pianiste Tonny Weydner-van
der Staaij (1932), statig en krachtig achter haar vleugel.
Dan tot slot nog even terug naar de ‘slechts’ 450 woorden
per persoon. In zijn nawoord schrijft Pardon over deze werkwijze:
‘Elk portret roept daarom ook weer vragen op. Je wilt
meer weten, het maakt nieuwsgierig. En dat is juist de bedoeling.
Je mag even binnenkijken en dan moet je weer weg.’
Deze lezer heeft die prikkeling zeker ervaren. Want hoe ging
het nou verder met bijvoorbeeld de NSB-moeder die drie jaar
de gevangenis in moest? En wat deed Huib van de Wijngaard
in brandend Frankfurt? En zo spelen er nog veel meer vragen
dankzij dit waardevolle document, dat hopelijk ook jongeren
ertoe zal aanzetten om met onze oudste generatie in gesprek
te gaan.
‘Ik vind hem ontroerend’
‘Wat zullen we vandaag weer
eens gaan doen?’
Dick (Haarlem, 1931) en Miep (Amsterdam, 1937) de Wit wonen 49 jaar haar perfect. Miep: ‘Vroeger was je veel eerder blij. Het voordeel van
in Voorschoten. Miep vond het dorp aanvankelijk een ramp maar toch deze tijd is wel dat je a les wat je wilt weten kunt opzoeken.’
werkte ze er jarenlang. Ze deed HBO Verpleegkunde, werkte 27 jaar Dick heeft polyneuropathie: een zenuwaandoening die de motoriek als
in de thuiszorg en stopte twee jaar geleden pas met vrijwi ligerswerk. het ware platlegt. Autorijden doet ’ie niet meer en fietsen gaat ook niet: ‘Ik
Dick is al langer pensionado, na een werkzaam leven als graficus en ben gebonden aan de ro lator dus ver weg gaan we niet meer.’ Miep: ‘Het
verpakkingsspecialist bij de toenmalige cosmeticafabriek Shulton in leven wordt saai merk ik. Ik rij wel auto maar niet op de grote weg. Een
Leiden. Tekenen doet hij af en toe nog en Miep boetseert bij tijd en wijle. keer in de week gaan we naar het dorp en dat is het. En we hebben eerlijk
Dick wordt geplaagd door vroege herinneringen: ‘Ik heb een nare jeugd gezegd te weinig geïnvesteerd in vrienden, we hebben niks opgebouwd.
gehad. Ik verloor mijn ouders vroeg en kreeg daarvoor in de plaats een Al onze kennissen zijn dood of verhuisd en we kenden veel mensen uit de
stiefmoeder die ons het leven zuur maakte. Ik liep met m’n broers weg uit kerk. Maar daar zijn we uitgestapt en dan raak je je vrienden kwijt. Dick:
huis en we werden na de oorlog verspreid gehuisvest. Mijn stiefmoeder ‘Ik had twee broers en een zus, ook a le drie dood.’
heb ik nooit meer gezien gelukkig. Na de oorlog werd ik opgevangen door En elke dag rond half vijf gaat er een flesje wijn open en drinken ze
de Gereformeerde Jeugdcentrale in Amsterdam. Daar ontmoette ik Miep. geze lig samen. ‘In het weekend neem ik een paar glaasjes van een tien
Toen heb ik nog vijf jaar in een sanatorium doorgebracht vanwege tbc.’ jaar oude Laphroaig, niet elke dag want dat kan ik niet betalen. Ik verheug
Miep was 21 toen ze met Dick trouwde. Een huwelijk voor de eeuwigheid me daar dan op’, wijst Dick ondeugend naar de halfvo le fles naast zijn
want ze vinden zelf ook dat ze voor elkaar bestemd waren: ‘Het botst stoel. Miep: ‘Ik ben geen optimist, meer angstig. Ik denk nog vaak aan
weleens, maar dat hoort er bij.’
de bombardementen. We laten ons afleiden door lezen, tv kijken, een
Miep heeft moeite met de veranderende wereld. De kinderen en wijntje drinken. En met kerst zijn we samen, de kinderen hebben hun
kleinkinderen hebben het goed, maar tegenwoordig moet a les volgens eigen dingen. Dat vinden we niet erg.’
‘Ik heb niet het idee dat
m’n leven er al op zit’
Tonny Weydner-van der Staaij (Leiden 1932) woont al zestig jaar op
hetzelfde adres, aan het statige Plantsoen in Leiden. Daar staan ook twee
vleugels, want ze geeft nog les aan een vijftiental trouwe leerlingen. Zelf is
ze klassiek opgeleid en studeert nog dagelijks twee of drie uur. Pianospelen
doet ze vanaf haar achtste. ‘Mijn moeder kreeg als dienstmeisje gratis
lessen aangeboden in ruil voor wat extra uurtjes werken. Maar daar ging
haar moeder niet mee akkoord. Er was thuis genoeg te doen met tien
kinderen. Dat gemis maakte dusdanige indruk dat mijn moeder herhaling
wilde voorkomen bij haar eigen kinderen. Dus kreeg ik een piano, en mijn
zusjes een mandoline en viool. We bleken een muzikale familie. Het heeft
me nooit meer losgelaten, ik ben een veelvraat.’
Tonny had twee keer een man in haar leven, inmiddels is ze ruim twintig
jaar weduwe. Twee zoons kreeg ze, bijna zestig zijn ze nu: ‘Een ce list en
een hoboïst. De een zit bij het Amsterdam synfonietta en de ander bij het
Asco|Schönberg Ensemble. Mijn kleindochter speelt inmiddels ook viool,
mijn kleinzoon is toetsenist bij een big band en mijn schoondochter is ook
violiste. Muziek doet heel veel met je. Dat maakt ook dat ik goed alleen
Zelf daagt ze zich nog regelmatig uit met de zwaardere stukken van
‘Dat verliefd worden op jongens
lukte me niet’
Rachmaninov of Liszt. ‘Het is een moeilijk vak, je moet blijven oefenen.
Toen ik zestig werd had ik er zo schoon genoeg van dat ik besloot totaal
iets anders te gaan doen. Ik heb een fiets gekocht en be naar Rome
gaan trappen. Mijn zus fietste een eindje mee en onze buurman, die was
homo dus dat kon geen kwaad. Eerste etappe was naar de Jura. Toen
ging ik terug naar huis omdat ik m’n man miste en korte tijd later vanaf
exact dezelfde plek in de Jura naar Rome. Toen zag je nog niet zoveel
fietsers. Het was veel rustiger overal.’
Tonny is vooral positief ingesteld. ‘Ik zie overal de goede dingen van
in. Het leven kan weleens tegenva len, vorig jaar verloor ik m’n drie
zussen. Er blijven zo weinig mensen over. Maar ik heb m’n studenten
en ik ga nog naar concerten en ik heb contact met mijn kinderen en
kleinkinderen. Vorig jaar ben ik nog naar Portugal geweest met een
vriendin. Ik had zin in de zon. Ik heb daar zelf een auto gehuurd. Het is
niet eens knap wat ik doe, zo ben ik gewoon, het is wel leuk als het zo
kan. Het is maar net hoe je tegen het leven aankijkt.’
Tonny wil onder geen beding naar een verpleegtehuis: ‘Ik heb niet het
idee dat ik m’n leven al gehad heb. Maar als ik niet meer voor mezelf
kan zorgen, dan hoeft het niet meer. Ik heb een prachtig leven gehad.’
‘Eigenlijk had ik kinderarts
moeten worden’
Magda Römgens (Kerkrade, 1937, rechts op de foto) en Mien Kluiters
(Delft, 1941) hebben beiden jarenlang in het onderwijs en welzijnswerk
gezeten en ontmoetten elkaar tijdens een busrit met co lega’s naar
Zeeland. Magda: ‘Ik zag Mien en was meteen hoteldebotel. Ik vond het
jammer dat ik haar niet eerder was tegengekomen’. Magda was veertig
toen ze die liefde ontdekte.
De vier jaar jongere Mien had al eerder ervaring met meisjes. Ze groeide
op tussen vijf broers en was gewend om met jongens om te gaan. Haar
eerste zoen met een meisje had ze op het handbalveld: ‘Het was een
wereld waarin niet gesproken werd over je geaardheid. Maar ook
vandaag nog laat ik me niet bestempelen. Ik hou van mensen en woon
samen met een vrouw.’
Voor Magda lag dat a lemaal iets anders. Eerst trouwde ze in 1963
met Harry (ook een leraar) en stichtt een gezin. ‘Ik heb ook toe nooit
geweten dat ik jaren later voor een vrouw zou gaan. Over dat soort
dingen hoorde je nooit iets. Ik zeg altijd: Van meisjes moet je houden en
op jongens moet je verliefd worden. En dat verliefd worden lukte me niet.
Maar ik trouwde toch, met de broer van het meisje waar ik verliefd op
was. Harry dus. Technisch klopte de seks want hij gaf me drie kinderen.
Maar ik had er geen gevoel bij. Ik deed m’n best, vond mijn man aardig
Aty Kruyt-Visser (Groningen, 1924) is net een aantal weken geïnsta leerd
in haar nieuwe appartement in een luxe wooncomplex, op steenworp
afstand van Paleis Soestdijk. Het huis dat ze ruim tien jaar geleden
kocht in Frankrijk en het huis dat ze net verliet zijn verkocht. ‘I kan
het geld toch niet meenemen m’n graf in, dus maak ik het liever hier
op.’ Elke dag kan ze kiezen uit verschi lende driegangenmenu’s en hier
ontmoet ze veel nieuwe mensen. ‘Tijdens het eten zitten we altijd met
drie of vier bewoners, elke dag een ander tafeltje. Het is fijn om mensen
om je heen te hebben. In m’n vorige huis zag ik de buren amper, ik
vereenzaamde. En huishoudelijk werk is niks voor mij, vreselijk. Dus ik
Aty doorliep zeven klassen lagere school, zes klassen meisjes HBS en
zeven jaar universiteit. Ze studeerde af als basisarts, maar dat duurde
langer dan gepland. ‘De moffen pikten de universiteit in dus stopten
veel studenten, ik ook. Clandestien haalde ik m’n tentamens en mijn
propedeuse. En een paar weke na de oorlog begonnen de co leges
weer.’ Met haar man Hans die dezelfde studie afrondde, startte ze
een huisartspraktijk. Althans, dat was het plan. Direct na hun trouwen
werd hij uitgezonden naar Indonesië door She l. Sindsdien was Aty min
of meer aangewezen op vrijwi ligerswerk voor organisaties als het
en hij was lief voor de kinderen. A les ging zoals het hoorde. Daar hadden
veel vrouwen ook vrede mee. Mijn vader had zelfs gedurende de hele
oorlog geen seks. Die zei: “In de oorlog maak je geen kinderen”.’
Haar huwelijk hield uiteindelijk geen stand: ‘We groeiden uit elkaar. Ik ben
een jaar a leen geweest voordat ik Mien ontmoette.’
Het stel kende elkaar drie jaar toen Magda voor een operatie in het
ziekenhuis belandde. Aldaar kreeg ze bezoek van pa en ma en die zagen
voor het eerst hoe Magda en Mien elkaar innig zoenden. Magda: ‘Ze hebben
ons vanwege die scène vier jaar genegeerd. Een typisch voorbeeld van
ouders di er geen raad mee weten. Na een jarenlange stilte schreef ik
een brief naar mijn ouders en vroeg of we langs mochten komen. Het
eerste dat mijn vader deed was Mien apart nemen en praten over voetbal
en auto’s. Dat was voor mij een teken dat het goed zat.’
Magda weet uit haar circuit dat veel ouderen een terugtrekkende
beweging maken als ze zorg nodig hebben: ‘Dat uit de kast komen is dan
heel moeilijk. Ze verstoppen het opnieuw, zoals eerder in hun leven. Als
vrouwen hand in hand lopen valt het minder op dan als mannen dat doen.’
Hoewel Magda lastig ter been is, gaan ze er samen geregeld op uit in hun
Volkswagen T4 Camper. ‘Tot eigen blijdschap en verbazing staan we nog
met beide pootjes in het leven.’
Groene Kruis: ‘Hans heeft nooit ergens kunnen aarden. Dan was hij weer
scheepsarts op de Ho land Amerika Lijn, dan weer bedrijfsarts ergens
anders en in Nederland zijn we denk ik tien keer verhuisd. Ik heb altijd
consultatiewerk gedaan, van baby’s tot de hoerenbuurt in Rotterdam.
Maar eigenlijk had ik kinderarts moeten worden. Hans was een zeer
dominante man en had altijd steekhoudende argumenten om voor de
zoveelste keer te verkassen. In het begin was het leuk samen maar het
huwelijk was eigenlijk niet goed. Altijd kwam hij laat thuis. Ik werd het zo
zat dat ik een half jaar ben weggegaan. Toen schrok hij wel. Ik hoefde
maar op de knop te drukken en mijn advocaat zou d echtscheiding in
gang zetten. Maar het kwam er niet van. Hij overleed 26 jaar geleden aan
darmkanker. Ik heb zes mooie kinderen gebaard, maar met hem was er
nooit echte liefde, er werd nooit gelachen. Het rare is dat de laatste drie
jaren eigenlijk goed gingen, toen hij wist dat ie ziek was. Erg veel verdriet
Het verstand van Aty is kraakhelder, het lijf begint een beetje te wankelen.
‘Ik heb artrose in de lendenwervels, dus fietsen doe ik niet meer, en
ik heb twee kunstheupen. Maar autorijden doe ik nog wel. En met de
rollator kom ik ook nog een eind. Ik heb veertien kleinkinderen en twee
achterkleinkinderen die regelmatig langskomen, dat scheelt.’
‘HIER BEN IK’
DOOR SANDER PARDON
UITGAVE VAN MERCURIUS MEDIA
ISBN: 9789079607006
61