De Wilde Roos - uitgave mei 2017

Vervreemding en uitbuiting
In deze euforie werden tegengeluiden vanuit de socialistische of
sociaaldemocratische beweging node gemist. Het ontbrak de beweging
aan een visie die was gebaseerd op systeemkritiek. Systeemkritiek
gaat verder dan een analyse van de tijdgeest of van
het machtspolitieke spel. Systeemkritiek beoogt een analyse van
economische, sociale, politieke en culturele dieptestructuren van
een samenleving in onderlinge samenhang, hun materiële basis en
de uitwerking op de mogelijkheden tot bevrijding en emancipatie
van mensen.
Natuurlijk had het sociaaldemocratisch denken niet stilgestaan. In
de jaren negentig was in een aantal landen een poging tot revisionisme
op gang gekomen, bekend als de Derde Weg. Daarin
werd de nadruk gelegd op gelijke kansen, gemeenschapszin,
verantwoordelijkheid en rekenschap. Het was ongetwijfeld goed
bedoeld, maar een analyse van het vraagstuk van de macht en van
het kapitalisme in nieuwe gedaante werd omzeild.
Marx had beschreven hoe in het industriële kapitalisme mensen
werden uitgebuit en vervreemd van het product van hun eigen
inspanningen. Dat was veranderd. De uitbuiting was betrekkelijk
succesvol bestreden door de vakbeweging en door sociaaldemocratische
politieke partijen. En de vervreemding leek teruggedrongen,
deels doordat de productieprocessen veranderden,
deels door technologische omwentelingen, deels door grotere
differentiatie op de arbeidsmarkt, en door de ontwikkeling van
19