OM Kerst

Kerst in oorlog
Misschien verwacht je het niet, maar zelfs in de Tweede Wereldoorlog werd kerst ‘gevierd’. Voor sommigen
was het een klein sprankeltje hoop te midden van de gruwelen van de oorlog, voor anderen was het een
middel om de gevangenen nog meer te terroriseren. Zo is er in het archief van het Staatsmuseum Auschwitz-Birkenau
een foto te zien van een kerstboom die in het hoofdkamp was neergezet door de kampleiding.
Je zou denken dat de kampleiding dit uit sympathie deed om tijdens de feestdagen toch een
beetje licht te brengen in de gruwelijke omstandigheden. De SS maakte echter misbruik van het kerstfeest.
Bekend is dat op 24 december 1940 in het hoofdkamp onder de versierde kerstboom de lichamen werden
gelegd van alle gevangen die gestorven waren van de kou of van het zware werk. In 1942 waren er opnieuw
getuigen die een soortgelijk verhaal vertelden. In het kamp Auschwitz-Birkenau werd ook een verlichte
kerstboom neergezet. Althaus, een voormalig gevangene van het kamp, vertelt: “Als ze een gevangene
op het hoofd sloegen en hem neer mepten, plaatste een SS-bewaker het handvat van de schop op
zijn nek, stapte hij erop, en wurgde hij hem tot de dood. Ze dwongen andere gevangenen de lichamen op
te tillen en ze onder de kerstboom neer te leggen. Dit was één van de meest macabere voorvallen die ik
ooit gezien had gedurende mijn volledige tijd in de concentratiekampen.”
Er zijn gelukkig ook verhalen over de hoop die kerst met zich meebrengt. Zo was het niet-Joodse gevangen
toegestaan om tijdens kerst pakketten van thuis te ontvangen. Deze pakketten waren zeer waardevol, omdat
de gevangen zo wisten dat hun familie nog in leven was en weer hoop kregen op een goede afloop
van de oorlog. Ook werden er door de gevangen stiekem verschillende kerstvieringen georganiseerd. De
meest bijzondere en dubbelzinnige kerstviering is misschien wel die in het mortuarium van het Stammlager.
Hier werd een kerstdiner gehouden in een kelder, die aan de ene kant helemaal gevuld was met opgestapelde
lijken. In het midden waren drie doodskisten neergezet als tafel en er werden ook doodskisten gebruikt
als banken. Ondanks de lugubere ruimte was deze viering voor de gevangen een lichtpuntje in de lange
periode van duisternis. Misschien wel het mooiste voorbeeld van de kracht van de kerstgedachte is de kerstavond
in een jagershut in het Hürtgenwald in 1944. Op kerstavond werd er op de deur geklopt van de hut
van Elisabeth Vincken en haar zoon Fritz; het waren drie Amerikaanse soldaten, waarvan er één zwaargewond
was. De soldaten waren verdwaald geraakt en hadden drie dagen in de kou rondgelopen. Elisabeth
besloot de soldaten binnen te laten en het kerstdiner, dat ze eigenlijk wilde uitstellen tot nieuwjaarsdag, op
te dienen voor haar gasten. Tijdens het
koken werd er opnieuw op de deur geklopt,
dit keer door drie Duitse soldaten.
Op verzoek van Elisabeth legden alle zes
de soldaten hun wapens buiten neer. De
Duitsers en Amerikanen genoten samen
van het kerstdiner dat de vrouw hen
voorschotelde en ze verbleven allen de
nacht in de kleine jagershut. De volgende
ochtend gingen de Amerikanen en
Duitsers ieder hun eigen weg. De Duitsers
gaven de Amerikanen nog wel een kompas
mee om ervoor te zorgen dat ze hun
bataljon zouden terugvinden.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog in 1914
legden 100.00 Britse en Duitse soldaten
de wapens neer tijdens kerst. Ze plaatsten
kaarsen op hun loopgraven en
zongen kerstliederen. Ook werden er
souvenirs, voedsel en gevangenen uitgewisseld.
21