Mini-thema Baj zit rond <strong>de</strong> dood van Pinelli, is er geen twijfel meer op het ein<strong>de</strong>: ‘on<strong>de</strong>rgane geweldpleging’. De vrouw en twee dochters van Pinelli, verdrietig en ra<strong>de</strong>loos, staan apart, vóór het werk, en <strong>de</strong> uitbeelding van <strong>de</strong> vrouw verwijst ook formeel dui<strong>de</strong>lijk naar Picasso’s Guernica. In het mid<strong>de</strong>n valt <strong>de</strong> anarchist Pinelli neer, met links anarchistische kamera<strong>de</strong>n met vlaggen, stil en schreeuwend toekijkend, wegkijkend in tranen. Rechts herkennen we opnieuw zijn ‘Ultra Corpi’, <strong>de</strong> door hem reeds lang belachelijk gemaakte politieagenten en an<strong>de</strong>r militair volk. Baj werkt soms meer<strong>de</strong>re jaren aan een kunstwerk, dat in die perio<strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> gedaanteveran<strong>de</strong>ringen kan on<strong>de</strong>rgaan. Een interessant voorbeeld is zijn ‘Apocalypse’, gemaakt tussen 1978 en 1983. Ook hier komen <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> elementen terug die in zijn vorige werken, soms apart, soms samen, aanwezig waren, namelijk agressie, geweld en sociale onrechtvaardigheid. 21 Plaatsgebrek maakt dat we snel over <strong>de</strong> latere carrière gaan. Baj maakte nog enkele werken met dui<strong>de</strong>lijk politieke verwijzingen, zoals ‘Nixon Para<strong>de</strong> (Watergate)’ in 1974, en een ‘Berluskaiser’ voor een boek samen met <strong>de</strong> schrijver Eduardo Sanguineto. 22 Wat betreft Bajs anarchistische affiniteiten is er nog <strong>de</strong> inzending die hij maakte voor een internationale tentoonstelling in 1996: ‘Bakunin – ? Ein Denkmal! Kunst – Anarchismus’. 23 Op <strong>de</strong> vraag aan kunstenaars uit Duitsland en daarbuiten naar hun i<strong>de</strong>e wat een Bakoenin-memoriaal zou moeten zijn, antwoord Baj o.a.: ‘Naar mijn mening moet een monument een ge<strong>de</strong>nk-teken zijn. Dat wil zeggen, het moet verwijzen naar een historische gebeurtenis of persoonlijkheid, dus een echt referentiepunt, en er geen abstractie van maken. (…) Aan <strong>de</strong> voet of <strong>de</strong> zijkanten van <strong>de</strong> hele opbouw moet <strong>de</strong> vlag van <strong>de</strong> anarchisten wor<strong>de</strong>n gemonteerd, met hun A. De letter A moet gekleurd uitgevoerd wor<strong>de</strong>n in hoog reliëf.’ Wat hier wel opvalt, zeker als we naar <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re inzendingen kijken, is <strong>de</strong> vrij traditionele manier waarop Baj dit aanpakt. En het eerlijke ‘<strong>de</strong> vlag van <strong>de</strong> anarchisten met hun A’ geeft misschien ook aan dat hij zichzelf niet helemaal tot <strong>de</strong> beweging rekent, maar zo zien we, er toch wel sympathie voor heeft. In juni 2003 sterft Enrico Baj in het Italiaanse dorpje Vergiate waar hij al enkele jaren woon<strong>de</strong>. Laten we hopen dat er blijvend aandacht zal wor<strong>de</strong>n gegeven aan <strong>de</strong> kritische basis van zijn oeuvre, en dat men zijn werk niet zal trachten te ontdoen van <strong>de</strong> politiek-i<strong>de</strong>ologische inhoud die hij er dikwijls, soms open, soms verborgen, inleg<strong>de</strong>. Want dit gebeurt al te dikwijls zodat kritische kunstenaars beter ingepast wor<strong>de</strong>n binnen een soort kunsthistorische opeenvolging van ongevaarlijk gemaakte avant-gar<strong>de</strong>s. door Erik B Noten en bibliografie Vanwege <strong>de</strong> omvang van het notenappraat en <strong>de</strong> bibliografie is besloten <strong>de</strong>ze niet af te drukken on<strong>de</strong>r dit artikel. Bei<strong>de</strong> zijn opvraagbaar bij <strong>de</strong> redactie. Stuur een mail naar redactie@buiten<strong>de</strong>or<strong>de</strong>.nl. 23.04.17 Kunst-Anarchistische dag BAJ-eenkomst Enrico Baj: Play as protest Gratis entree voor 1 persoon Kunst – Muziek – Lezingen – Rondleiding – Kin<strong>de</strong>rprogramma – Documentaire – Eten – Anarchisme Check voor een ge<strong>de</strong>tailleerd programma onze website: www.vrijebond.org Cobra Museum voor Mo<strong>de</strong>rne kunst Sandbergplein 1 1181 ZX Amstelveen www.cobra-museum.nl “De enige vali<strong>de</strong> manier om je tegen het systeem te verzetten is door mid<strong>de</strong>l van vreug<strong>de</strong>.” 12 <strong>Buiten</strong> <strong>de</strong> Or<strong>de</strong>
2016 - 4 13