NHA UITGELICHT november 2020 / nummer 15

# 15 | Was getekend!
De noordpijl als
kenmerkend element
Van tekenlinnen, tekenpapier,
transparant papier
tot polyesterfilm
24
den genoteerd. Dit resulteerde in een inventarislijst
van in totaal meer dan 2600 bestanddelen. Al deze
tekeningen, kaarten en luchtfoto’s zijn ten slotte
onder een uniek nummer in zuurvrije omslagen
en mappen van verschillend formaat opgeborgen,
waarna de feitelijke overdracht aan het NHA kon
plaatsvinden.
Enkele verborgen pareltjes
Tijdens het inventariseren van het tekeningenarchief
kwamen vele bijzondere tekeningen naar boven,
variërend van prachtig ingekleurde gevelaanzichten
van het oude raadhuis in Velsen-Zuid tot aan
tekeningen van bunkers die na de Tweede Wereldoorlog
massaal zijn opgeblazen. Maar bijvoorbeeld
ook tekeningen van een archeologisch veldonderzoek
naar de fundering van de vroegere hofstede
Papenburg in Santpoort. Of wat te denken van een
oude bouwtekening van het REX-Theater, dat later
werd verbouwd tot de huidige stadsschouwburg
in IJmuiden. Niet minder vermeldenswaardig is de
vondst van een gewassen pentekening van de hand
van de bekende landschapsarchitect Johan David
Zocher jr. (1791-1870) met het ontwerp van de
begraafplaats De Biezen. Deze tekening dateert uit
1873 is daarmee bovendien de oudste die in de collectie
werd aangetroffen.
Tekenen des tijds
De duizenden kaarten en tekeningen die stuk voor
stuk moesten worden doorgewerkt, gaven een interessante
afspiegeling van de periode waarin zij zijn
vervaardigd. Bijvoorbeeld het verschil in materiaal
dat in de loop der jaren als drager diende voor allerlei
tekeningen, van tekenlinnen, tekenpapier van
diverse kwaliteit en transparant papier tot polyesterfilm.
Maar ook de belettering van de tekeningen
maakte de afgelopen eeuw een opvallende ontwikkeling
door. Aanvankelijk werden verklarende
teksten en maatvoering handmatig geplaatst. Lange
tijd werd een karakteristiek lettertype toegepast dat
verwant is aan de stijl van de Amsterdamse School.
Nadien ontstond een ware wildgroei aan belettering
en groeide langzaamaan de behoefte aan meer uniformiteit.
Reden om het gebruik van sjablonen met
standaard lettertypes in te voeren, die voldeden aan
de gestelde ISO-normen. Deze werkwijze verhoogde
niet alleen de doelmatigheid tijdens het tekenproces,
maar bevorderde vooral de leesbaarheid van
de tekst, ook wanneer een tekening moest worden
verschaald naar een groter of kleiner formaat.
De noordpijl
Een ander sprekend voorbeeld van een kenmerkend
element bij tekeningen uit voorgaande jaren is de
vormgeving van de noordpijl. In het verleden was
het niet ongebruikelijk dat men met hart en ziel de
nodige aandacht hieraan besteedde, wat vaak uitmondde
in de meest fraaie pronkstukjes, getuige de
reeks bijgaande voorbeelden. Kortom, er valt in het
NHA niet alleen een hoop inhoudelijke informatie
te vergaren aan de hand van de eigenlijke tekening.
Daarnaast leveren sommige specifieke details bij
de tekeningen – weliswaar onbedoeld – aanvullende
informatie op over de tijd waarin ze werden
vervaardigd. •
Linkerpagina Noordpijl op het uitbreidingsplan van Velsen, 1921.
Rechts Noordpijl op uitbreidingsplan gemeente Velsen.
25