Th&ma Hoger Onderwijs 2021-1

De bijwerkingen van meritocratie
TH MA themahogeronderwijs.org
Welk factoren wegen wat u betreft het zwaarst?
‘Volgens mij is cultureel kapitaal het doorslaggevendst. Daar
zit heel veel onder. Alles begint natuurlijk met taal. Uit talloze
onderzoeken blijkt hoe belangrijk het aantal boeken is
dat een gezin in huis heeft staan. Zo’n variabele heeft al een
enorme impact. Maar als ik nog even mag doorgaan op sociale
ongelijkheid en gelijke kansen, ik vind de verklaringen
voor het mislukken van het meritocratische beleid vaak te
gemakkelijk. Het zou vooral liggen in discriminatie, die zich
geleidelijk opbouwt doorheen de schoolloopbaan en vanuit
de thuissituatie. Daarbij kun je belangrijke kanttekeningen
plaatsen. Het is heel delicaat en controversieel wat ik nu ga
zeggen, maar meer en meer onderzoekers wijzen erop dat
het impliciete idee dat talenten en intelligentie gelijkelijk
verspreid zijn onder de bevolking niet klopt.’
Want?
‘Er is inmiddels heel goed onderzoek gedaan dat laat zien
dat die talenten deels erfelijk zijn. Dus het is niet alleen de
culturele en sociaal-economische thuissituatie, het is ook
het genetisch materiaal dat doorgegeven wordt. En dan
kom je in een andere discussie. Het gaat dan niet alleen om
genetisch materiaal, maar ook bijvoorbeeld om de kwaliteit
van de voeding en de huisvesting terwijl iemand nog in de
moederschoot zit. Om de mate van vervuiling. Om de kwaliteit
van de voeding in het eerste levensjaar. Die dingen hebben
een enorme impact. Dus het idee dat intelligentie en
talenten a priori gelijkelijk zijn verdeeld onder de bevolking
en alleen maar ondersneeuwen in een achterstandssituatie,
is wel wat naïef. Tegelijkertijd zijn er gigantisch veel uitzonderingen.
En dat legt de link naar meritocratie: dat óók die
uitzonderingen met enorme potentialiteit en talenten er niet
geraken. De ongelijke sociale verdeling van kansen komt
naar mijn gevoel doordat de meritocratie gebrekkig functioneert,
niet doordat ze te goed functioneert.’
Is meritocratie zoiets als de wereldvrede, die er ook nooit komt
maar waarnaar je toch moet blijven streven?
Lachje. ‘Dat vind ik geen goede vergelijking. Ik blijf het
liever vergelijken met democratie. Functioneert ook niet
‘Het idee dat talenten
en intelligentie gelijkelijk
verspreid zijn onder
de bevolking klopt niet
Wie is
Dirk Van Damme?
Dirk Van Damme (Gent, 1956) studeerde pedagogische
wetenschappen aan de Universiteit
Gent, waar hij in 1995 werd benoemd tot professor.
Tevens was hij verbonden aan de Vrije
Universiteit Brussel en aan Seton Hall University
in New Jersey. In 2000 werd hij algemeen
directeur van de universitaire koepelorganisatie
VLIR, de Vlaamse tegenhanger van de VSNU.
Vanaf 2003 werkte Van Damme in de kabinetten
van opeenvolgende Vlaamse onderwijsministers.
Van 2004 tot 2008 was hij kabinetschef van
Frank Vandenbroucke.
Sinds 2008 leidt Van Damme de afdeling
Innovation and Measuring Progress bij het
directoraat Education and Skills van de OESO
(Organisatie voor Economische Samenwerking
en Ontwikkeling) te Parijs.
Dirk Van Damme woont in de Bourgogne, is
getrouwd en heeft twee volwassen kinderen.
9