Th&ma Hoger Onderwijs 2021-1

TH MA 1-21
popularisering’ heet dat, en ook hierbij speelt de reputatie
van de bron een belangrijke rol.
Persoonlijke voorraadkast
Eens de publiek-individuele kennis uit de winkelkar thuis is,
laden we die uit in onze privaat-individuele kennisruimte en
mengen we die met de kennis die we al in voorraad hadden.
Wat we nieuw leren gaat zich mengen met wat we al weten
of menen te weten. Zo komt het dat onze privaat-individuele
kennis niet zo maar een samenvatting is van wat er als strikt
wetenschappelijke kennis voorhanden is. Wie bijvoorbeeld
zijn oma geloofde dat ‘in de trok staan’ tot een verkoudheid
kan leiden en nu hoort dat corona heel besmettelijk is, kan
daaruit besluiten dat het beter is het huis niet te verluchten.
Zo’n mengeling van toegeëigende en geïndividualiseerde
collectieve kennis stuurt dus ons gedrag aan.
We hebben allemaal zo’n gepersonaliseerde voorraad kennis
die we niet alleen gebruiken om ons handelen te rationaliseren,
maar ook om te delen met anderen. En dat doen we
door over het virus te praten met anderen. Zo verhuist onze
privaat-individuele kennis naar de publiek-individuele ruimte.
Vaak is dat wat mensen cafépraat noemen; hier is aan
individuele meningen geen tekort.
De winkel bijvullen
Zo gebeurt ongeveer alles
wat er nu gaande is in
de zoektocht naar medicijnen
en vaccins tegen covid-19
Wetenschappelijke publicaties zijn een vorm van gesystematiseerde
communicatie. Ze laten toe de ideeën van onderzoekers
aan te bieden aan de ruimte van publiek-individuele
kennis. Telkens als een onderzoeker een artikel schrijft en
deelt, komt er een potentieel stuk publiek-collectieve kennis
bij. Potentieel, want elke zogenaamde wetenschappelijke
publicatie blijft een dode letter tot iemand anders haar
citeert. Vandaar het enorme belang dat mensen in academische
milieus hechten aan deze ‘impactfactor’ (de mate van
citeren). Wiens artikelen vaak geciteerd worden, draagt bij
tot het veranderen van de publiek-collectieve kennisruimte.
Alvorens je welke kar ook kunt vullen, dient er wat op de
rekken te staan. Het vullen van de publiek-collectieve kar gebeurt
via de publiek-individuele ruimte. Hier kun je vaststellen
dat de winkel drastisch, disruptief aan het veranderen is.
Deze disruptie heet open science; het is de fundamenteelste
verandering in de modus operandi van de wetenschap sinds
de Tweede Wereldoorlog (Burgelman et al., 2019). Open
science kun je gemakshalve definiëren als het tegenovergestelde
van gesloten wetenschap. Dat wil zeggen dat onderzoeksdata
en de daaruit voortvloeiende wetenschappelijke
publicaties openbaar beschikbaar zijn op het moment van
productie of publicatie, en dit in formaten die hergebruik
door derden toelaten. De consequenties daarvan zijn enorm
en laten betere en snellere wetenschap toe. Het cesuurmoment
hiervoor, of het breekpunt, het moment waarop dit
gemeengoed werd, was de lente van 2020, de periode waarin
de wereld zijn coronacrisis beleefde. Meteen en massaal
stelden wetenschappers zo goed als al het onderzoek rond
het virus zonder stofwisseling in ‘open standaarden’ ter
beschikking, zodat de wereldgemeenschap van wetenschappers
snel vooruitgang kon boeken in de bestrijding ervan.
En zo is de cirkel rond en zijn we weer bij die supermarkt
van kennis beland. De grote vraag is in welke mate de stock
van kennis over virussen in relatie moet staan met de persoonlijke
kennis van elke burger. Zolang alles goed gaat
kunnen mensen zonder, maar bij problemen is het meer
dan nodig om te weten waarover het gaat. Vergelijk het met
het best ingenieuze mechanisme van een toilet: we hoeven
niet te weten hoe het toilet in elkaar zit om het te kunnen
doorspoelen. Tot het moment dat er een verstopping is, dan
is wat kennis over het mechanisme best handig. Of desgevallend
kennis over hoe we er een loodgieter bij halen.
Niet eerder vertoond
In het algemeen is het zo dat de snelheid en efficiëntie
waarmee de wetenschap de coronacrisis heeft aangepakt
niet alleen verbluffend zijn – binnen één jaar meerdere
vaccins ontwikkelen is een tour de force – maar ook onuitgegeven.
In mum van tijd hebben wetenschappers het mondiale
wetenschapssysteem massaal gemobiliseerd, kennis
openlijk gedeeld op een schaal die nog nooit was vertoond,
data die tot voor kort niet uitwisselbaar waren toegankelijk
gemaakt voor wie ze nodig had, publieke/private trials opgezet
zonder eerst jaren over intellectuele eigendom te palaveren
en complexe multidimensionale en multidisciplinaire
modellen ontwikkeld.
Onze eerste vaststelling: dit kon enkel doordat de benodigde
kennis, data en netwerken openlijk en vrij beschikbaar
waren of werden gemaakt. Zo hebben alle uitgevers ter
wereld hun wetenschappelijke artikelen vanachter de paywall
gehaald en vrijgegeven – iets wat tot dan toe nog nooit
gebeurd was, laat staan denkbaar werd geacht.
Zo gebeurt ongeveer alles wat er nu gaande is in de zoektocht
naar medicijnen en vaccins tegen covid-19, zowel als
in het in kaart brengen van wat het beste maatschappelijke
46