Th&ma Hoger Onderwijs 2021-1

TH MA themahogeronderwijs.org
Als systeem triomfeert de
wetenschap, het beleid
daarentegen was
verre van optimaal
en economische beleid is ter preventie en voor de exit, in
realtime open science. Dat het Belgische Antikankerfonds
zijn algoritmes om klinische trials voor kankeronderzoek
te bundelen heeft omgeturnd tot iets analoogs om de klinische
trials voor covid-19 wereldwijd in kaart te brengen,
kan alleen doordat die data beschikbaar zijn in formaten
die leesbaar zijn voor andere computers (machine readable).
Hierdoor heeft de wetenschap haar imago internationaal
georganiseerd te zijn alle eer aangedaan.
Maar de coronacrisis illustreert ook dat goede wetenschap
alleen niet volstaat. Reeds vroeg in het ontwikkelingspatroon
van het coronavirus wist de wetenschap wat er gaande
was en klonken er waarschuwingen. Om diverse redenen
hebben te veel beleidsvoerders daar te laat op gereageerd, in
sommige gevallen het probleem zelfs domweg ontkend of
gebanaliseerd. Dat is vergelijkbaar met de klimaatproblematiek:
de bewijzen lagen er, maar het duurde decennia voor
het merendeel van de beleidsvoerders die ernstig nam.
Om Yuval Harari te parafraseren: als systeem triomfeert de
wetenschap in deze moeilijke tijd, het beleid daarentegen
was verre van optimaal.
Hoe kunnen we dit in de toekomst vermijden? Hoe kunnen
we voorkomen dat we bij de volgende pandemie de wereld
opnieuw moeten stilleggen? Een communicatieprobleem is
dit niet; in ons werkgebied hebben wij duizenden rapporten,
tientallen expertgroepen en honderden vulgarisatoren
in en rond de Europese Commissie en de Verenigde Naties
zien bewegen om te weten dat er meer dan genoeg circuleert.
Meer communicatie is niet nodig, iets dwingenders is
aan de orde: we moeten een ‘red flag-mechanisme’ uitbouwen
waarbij we op basis van de grootst mogelijke bewijsvoering
dat een bepaald probleem een kritische onderwaarde
heeft bereikt, beleidsvoerders kunnen verplichten onmiddellijk
actie te ondernemen. Net zoals we ooit afspraken dat
zodra een bepaalde korf goederen en diensten een bepaalde
prijs overstijgen, we de lonen automatisch indexeren,
zouden we kunnen afspreken dat zodra in de Duurzame
Ontwikkelingsdoelstellingen bepaalde indicatoren op rood
staan, we correctieve acties moeten ondernemen.
Zulke red flag-mechanismen planten we best daar in waar
de meeste bevoegdheid is. Dus voor alles wat gezondheid
is de Wereldgezondheidsorganisatie, voor klimaat IPCC
(International Panel on Climate Change) et cetera. En allicht
dat een wereldraad voor wetenschappelijk advies, naar
analogie met wat hier en daar op lokaal niveau bestaat, geen
overbodige luxe is.
Nieuwe standaard
Willen we komende pandemieën en bij uitbreiding alle
wereldwijde crises met zo veel mogelijk wetenschap aankunnen,
dan is er geen betere manier dan om open science
als standaard te stellen voor de 21ste-eeuwse wetenschap.
Zowat alle grote uitdagingen die deze eeuw op ons afkomen
– netjes opgesomd in de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen
van de Verenigde Naties en min of meer in hun
complexe probleemstellingen terug te vinden in Harari’s 21
lessen voor de 21ste eeuw – vragen een multidisciplinaire open
science-benadering. Klimaatverandering, biodiversiteit, de
kwaliteit van ons voedselsysteem, de gezondheid van onze
oceanen, maar ook migratie en armoede vertonen dezelfde
kernmerken als een pandemie: ze stellen zich mondiaal op,
we kunnen ze enkel wereldwijd en interdisciplinair efficiënt
aanpakken, ze moeten gebaseerd zijn op de combinatie van
verschillende disciplinaire data en vereisen dus dezelfde
wereldwijde en open wetenschapsaanpak.
Kortom, als er één reeds gekende positieve maar ongewilde
bijwerking van corona is, dan is het wel dat open science de
standaard is voor het bedrijven van onderzoek in de 21ste
eeuw.
Ten tweede zal door de veranderende aard van het onderzoek,
en de noodzaak ons bezig te houden met de grote
uitdagingen van deze eeuw, de maatstaf in de beoordeling
van universiteiten (moeten) veranderen. Nu is die maatstaf,
al dan niet verbloemd, grotendeels terug te voeren tot volume
(aantallen studenten) en/of excellent onderzoek (highimpact
rankings). Beide staan al langer onder druk, maar
zullen door de coronacrisis nog meer ter discussie komen te
staan. Technisch gezien kan gelijk welke universiteit nu gelijk
waar een digitale campus openen. De jongeren van nu,
die in het middelbaar onderwijs het digitale voluit geproefd
hebben, zullen allicht daartoe gemakkelijker tenderen. Het
Vlaamse systeem van associaties, dat in feite het geografisch
betonneren is van de vijf universiteiten in bepaalde ‘rekruteringsgebieden’,
komt daarmee op de helling te staan (nog
los van het feit dat dit soort betonnering ingaat tegen elke
gezonde competitie tussen universiteiten).
Maar waar we redelijk snel verandering in kunnen verwachten
is het volgende: universiteiten zullen meer en meer
rankings zoeken of ontwikkelen die niet alleen rekening
houden met hun publicaties in prestigieuze bladen of hun
patenten – ‘metrics as we know them’ – maar eerder en
47