You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
eisiger<br />
AUTOMOBILE OUTOMOBIEL-ASSOSIASIE SSOCIATION VAN OF SOUTH SUID-AFRIKA AFRICA<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong>.CO.ZA<br />
10<br />
DAE<br />
IN KZN<br />
ST LUCIA<br />
HLUHLUWE<br />
KOSIB<strong>AA</strong>I<br />
WATNOU<br />
VAN<strong>AA</strong>RTO?<br />
KANINVITRO<br />
DIERENOSTERRED?<br />
STAPELVOEDSEL<br />
VIRDIE<br />
TOEKOMS<br />
Kuier by Chrissies<br />
Stap-en-proe<br />
op Robertson<br />
NCAP-<br />
BOTSTOESTE<br />
Hoevaardie<br />
Mazda2en<br />
NissanAlmero<br />
R69<br />
(BTW ingesluit)<br />
Ander lande<br />
$69<br />
22008<br />
6 009879 964875<br />
Mapungubwe<br />
DIEVERLORE<br />
STAD VAN
Vandie redakteur<br />
REDAKTEUR<br />
Gerda Engelbrecht<br />
gerda.engelbrecht@media24.com<br />
KUNSHOOF<br />
Sally Cronjé<br />
ASSISTENTREDAKTEUR<br />
Petro-Anne Vlok<br />
REPRODUKSIE<br />
Dewald Spies<br />
PRODUKSIE<br />
Jacques duPlooy<br />
Kurt Ohlson<br />
UITVOERENDE HOOF:MEDIA24<br />
Ishmet Davidson<br />
UITVOERENDE HOOF:DRUKMEDIA<br />
Minette Ferreira<br />
HOOFBESTUURDER: LEEFSTYL<br />
Nerisa Coetzee<br />
ONTWIKKELINGS-<br />
BESTUURDER<br />
Lise Coetsee<br />
FINANSIËLE HOOF<br />
Jameelah Conway<br />
SIRKULASIEBESTUURDER<br />
Armand Kasselman<br />
ADVERTENSIES<br />
Danie Nell<br />
danie.nell@media24.com<br />
ALGEMENENAVRAE<br />
Yumna Tofey<br />
yumna.tofey@media24.com<br />
VOORBLADFOTO<br />
KIMKENNEDY<br />
DITG<strong>AA</strong>NWILD: Gerda<br />
en haar suster,Mari<br />
(links), by die bekende<br />
waarskuwingsbord in<br />
St.Lucia,KwaZulu-Natal.<br />
Waaraansal jy eendag<br />
joulewemeet?<br />
As jy aan dieeinde vanjou lewe kom, waaraan saljydie sukses daarvanmeet? Dieartikel<br />
in hierdieuitgawe oorsogenaamde“Zoom-dorpe”(bl.49) –mense watdie groter vryheid<br />
om vanhul huis af te werk gebruikomnastiller plekkeopdie platteland uittewyk –het my<br />
weer oorhierdievraag laat nadink.ClayChristensen, ’nHarvard-professorwat ooksukses<br />
in dieprivaatsektorbehaal het, is rondom 2010 deur sy MBA-studente gevraomhulle te<br />
helpomdie sakebeginselswat hulleindie MBA-kursusgeleerhet,ook in hulpersoonlike<br />
lewens toetepas.Christensenselesinghet tot ’nartikel en boekmet dienaam Howwillyou<br />
measureyourlife gelei. Diesakewêreldwordgedryfdeurwins- en groeiteikens,wat baie<br />
konkreetgemeet kanword, maar hoe saljydit in jouprivaatlewetoepas?<br />
Ditwas nie ’n“gewone”jaarvir diestudentenie.Christensenskryf datdaardie klas hul<br />
MBA-studies begin hettoe dieekonomiesterk en die vooruitsigte virhulle ná hulstudies<br />
legioenrooskleurig was. Gedurende2010het dieekonomieegter veranderenmoesdie<br />
studente hullevoorberei om na ’nheelnuwewêreldterug te keer.Net soos baie vanóns,<br />
watnie meer dieselfdelewensenloopbanehet as in Maart2020nie.<br />
Ek wilnie Christensenseraad hier in detail uiteensitnie,wantekhet sy boek genieten<br />
beveel aandat jy ditselflees. Maarjykan raai datgeenvan sy raad enigiets metgelden<br />
loopbaanprestasietedoen hetnie.Asjyaan die eindevan jou lewe kom, maarjyhet ’n<br />
string mislukteverhoudings en huwelike agterjou,sal ditjou baat as jy dieuitvoerende<br />
hoofvan jou maatskappywas?Syraad is eenvoudigdat jy ooktuistyd belê sodatjyopdie<br />
lang termyn goeie verhoudingsbou,ennie net ’nloopbaan nie.Ekvermoeddit is hoekom<br />
baie mense noudoelbewus afskaal en platteland toetrek, sodathulle meer tydinhul<br />
gesinnekan belê.Dit is ook hoekom baie gesinne baie geldentyd begrootomelkejaar<br />
saam vakansietehou sodat hulleweerbehoorliktyd saam metmekaarkan deurbring.My<br />
gunsteling-herinneringe komalmal vangesinsvakansies af.<br />
Mag jy in dievolgendepaarmaandetyd belê in diemense watjyliefhet.<br />
3<br />
GEDRUK DEUR<br />
CTPPRINTERS<br />
Gerda<br />
Gerda_travel<br />
VERSPREI DEUR<br />
ON THEDOT<br />
GepubliseerdeurMedia24,<br />
'n afdeling vanNASPERS.<br />
40 Heerengraght,<br />
Kaapstad8001<br />
ALLEREGTE VOORBEHOU<br />
SKRYF<strong>AA</strong>N ONS!<br />
Ons ontvanggraag briewe en bydraes vanons lesers.<br />
Stuur ditaan <strong>AA</strong>@media24.com<br />
Diewinteruitgawe<br />
van<br />
<strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong> word<br />
in die eerste<br />
week vanJunie<br />
<strong>2022</strong> versprei.<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
60<br />
42<br />
54<br />
75<br />
Inhoud<br />
4<br />
3 Gerdasê<br />
Waaraan gaan jy eendag jou lewe<br />
meet? Beslis nie werk nie!<br />
5 Aarto<br />
Wat gebeur nou?<br />
6 Willemsê<br />
Dis ‘nvoorreg om in SA te woon<br />
8 Layton sê<br />
Die <strong>AA</strong>het ’n bedrywige jaar<br />
10 DieNCAP-botstoetse<br />
Só vaar die Mazda 2en Nissan Almera<br />
REIS<br />
14 Magiese Mapungubwe<br />
Die nasionale park rondom dié<br />
misterieuse koninkryk tel onder ons<br />
bestes<br />
20 Ontdek KZNseGroot Drie<br />
Sit tien dae opsy vir die hoogtepunte<br />
van hierdie kusprovinsie<br />
29 Reddie renoster<br />
Proefbuistegnologie kan in die<br />
toekoms dié bedreigde spesie red,<br />
maar daar is nog baie struikelblokke<br />
32 Loop en proe<br />
Op die Excelsior-wynwandel in<br />
Robertson besoek jy top-wynkelders<br />
op ’n driedagstaproete<br />
37 Soloreis na Zanzibar<br />
Dineo Zonke het 15swembroeke in<br />
haar tas gepak en dié eilandparadys<br />
besoek<br />
42 En meerenmeer<br />
Met Suid-Afrika segrootste varswatermeer<br />
uitgestrek voor jou<br />
– plus 300 panne in ’n radius van<br />
20km – is Chrissiesmeer ’n lekker<br />
naweekbestemming<br />
LEEFSTYL<br />
49 DieGrootTrekterug<br />
Ontmoet die mense wat tydens<br />
Covid-19 na die platteland uitgewyk<br />
het<br />
54 Sendoff wiljou las verlig<br />
Dié entrepreneurs het ’napp ontwikkel<br />
wat begrafnisdienste vergemaklik<br />
57 Eetuit die Afrika-spens<br />
Daar is baie gewasse wat ons as<br />
stapelvoedsel kan benut<br />
60 Verleidelikesjokolade<br />
Agt resepte vir die soettand<br />
66 Boek virreisverslaafdes<br />
Leesstof vir almal wat die pad<br />
wil vat<br />
68 Toerusting<br />
Kameras en apps vang ons oog<br />
VOERTUIE<br />
70 Laat die koppe draai<br />
Vier aweregse voertuie<br />
75 Eerste indrukke<br />
Ons toetsbestuur die Toyota<br />
Corolla Cross, Audi Q5Sportback,<br />
Ford Ranger Raptor SE,<br />
RAV4 Hybrid en Fiat 500<br />
80 Pret en plesier<br />
Doen ons blokraai enspeletjies<br />
82 As jy moet gáán<br />
Soms beleef jy benoude<br />
oomblikke op ’n reis<br />
<strong>AA</strong><strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
In dienuus<br />
<strong>AA</strong>RTO<br />
‘ongrondwetlik’<br />
In Januarie vanjaarhet diePretoriaseHooggeregshofbevinddat<br />
Aarto ongrondwetliken<br />
ongeldigis. Watbeteken ditvir motoriste?<br />
veilige en lonende werk verskafaan ’n paar<br />
uitgesoektemense.Assodanig verwelkom<br />
onsdie hofsebeslissingas’nbaken in<br />
goeiebestuur in SuidAfrika.”<br />
Die<strong>AA</strong>voegegter by hy is niégekant<br />
teen ’n strafpuntstelsel in SuidAfrikanie,<br />
en dathulle diebeginsel steunsedertdit<br />
in die1960'sdie eerste keer genoem is.<br />
Maar ditmoetkorrekgedoenwordendeel<br />
wees vandie bestaandeStrafproseswet, sê<br />
Layton Beardnamensdie <strong>AA</strong>.<br />
6<br />
In’nverwikkelingwat wydverwelkomis,<br />
ookdeurdie <strong>AA</strong>,het<br />
dieHooggeregshof in Pretoria ’n<br />
bevindinggemaakteendie regering<br />
se kontroversiële Aartowetensy<br />
wysigings.<br />
In haar uitspraakhet regter Annali<br />
Basson verklaar dat“Aartoensy<br />
Wysigingswet onregmatig inbreuk<br />
maak op dieeksklusiewe uitvoerende<br />
en wetgewende bevoegdheid van<br />
onderskeidelikdie plaaslike en<br />
provinsiale regerings. Daarom is diewet<br />
ongrondwetlik.”<br />
Sy hetook beslis teen mnr. Fikile<br />
Mbalula, dieministervan vervoer,se<br />
versoekdat enige uitspraketeendie wet<br />
vir24maandevoorbehou wordterwyldie<br />
regering diewet probeer regstel.<br />
WatisAarto?<br />
Aarto(diewet op dieAdministratiewe<br />
Beregtingvan Padverkeersmisdrywe) is<br />
in 2008 as deel van’nloodsprojekindie<br />
JohannesburgenTshwane ingestel.Dit<br />
behels ’n stelselwaarvolgens jy punte<br />
verloor virverkeersoortredings. Elke<br />
keer watjydie wetoortree,wordpunte<br />
teen jourybewys aangeteken.Asjy<br />
te veel punteinsamel,kan jou<br />
rybewysopgeskort,ofinernstige gevalle,<br />
ingetrek word. Jy word ookboetesopgelê.<br />
DiePadverkeersoortredingsagentskap<br />
(RTIA) bestuurAarto, en volgens die<br />
beplanningsou ditop1Julie<strong>2022</strong><br />
landwydinwerkinggestelword.<br />
Hoekom die<strong>AA</strong>die besluit<br />
verwelkom:<br />
Die<strong>AA</strong>hou al jare lank vol datAarto<br />
ondeurdagopgestelis. Soos voorheen<br />
berig(<strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong> <strong>Herfs</strong> 2021), glo<br />
die<strong>AA</strong>dat Aartomeergerig is op<br />
inkomsteinvorderingaspadveiligheid.<br />
"Daarisgeenbewysedat dieAartoloodsprojek’nenkelelewegered<br />
hetnie,"<br />
hetdie <strong>AA</strong> gesê na aanleidingvan die<br />
hooggeregshofuitspraak.<br />
Die<strong>AA</strong>het bygevoeg datdit sinloosis<br />
om terugtegaannadie tekenbordomdat<br />
diewet en dieRTIAheeltemal geskrap<br />
moet word. “Aartoisin1998ingestem,<br />
en dieontwerp daarvanhet baie vroeër<br />
begin. Diehof hetselfbevinddat die<br />
tekortkominge niereggestel kanword<br />
nie. Ná byna ’n kwarteeu vanmislukking<br />
saldie regering slim wees om die<br />
nederlaag te aanvaar.<br />
“Aartoendie RTIA hetgeenwaarde<br />
totpadveiligheid gevoeg nieenhet bloot<br />
Watbetekendit virmotoriste?<br />
Teen druktydmoesdie Konstitusionele<br />
Hofnog dieHooggeregshof se uitspraak<br />
bekragtig. En dieministerendie RTIA het<br />
belowe om teen dieuitspraak te appelleer,<br />
metRTIAwat motoristewaarsku datAarto<br />
vankragbly totdat dieKonstitusioneleHof<br />
’n uitspraaklewer oorhul verwagteappèl.<br />
As dieKonstitusioneleHof metdie Hooggeregshof<br />
saamstem,sal dieregering<br />
diewetgewing moet heroorweeg,sê<br />
Ahmore BurgerSmidt en Dale Adams<br />
vanWerkmans Prokureurs.Endie Konstitusionele<br />
Hof salaanduiwatterdeel<br />
vandie wetaandagvereis. As dieKonstitusionele<br />
Hofegter bevind Aartovoldoen<br />
aandie wet, is daar nikswat verhoed<br />
datdit in werkingtreenie,sêhulle.<br />
Diesituasieisdus steedsonseker en<br />
motoristemoetnog niehul verkeersboetes<br />
weggooinie,sêBeard.<br />
Cornelia vanNiekerk,uitvoerende hoof<br />
vanFines4U,’nmaatskappy watboetes<br />
namenskliënte bestuur, sê ookmense kan<br />
steedsingevolge dieStrafproseswetendie<br />
NasionalePadverkeerswet vervolgword.<br />
As jy egtervoeldat jy ingevolge<br />
Aartoverkeerdelikbeboetis, kan<br />
jy ’n maatskappy soosFines4U of ’n<br />
regsverteenwoordigernader.<br />
BRONNE:aa.co.za;engineeringnews.co.za;fines4u.co.za;news24.com;rtia.co.za. Foto: Getty/Gallo Images<br />
*Vir meer inligtingoor Aartoenander nuus<br />
virmotoriste, besoek aa.co.za/press-releases.<br />
<strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
Vandie uitvoerendehoof<br />
Dis’nvoorreg om in<br />
Suid-Afrikatewoon<br />
Verlede jaarhet ek die voorreggehad om<br />
dele van die Tuinroete te besoek en deur<br />
wonderlike dorpe enstede tussen die Kaap<br />
en Gauteng gereis. Ek sê voorreg, want ek<br />
voel eerlikwaar dit is’nvoorreg om hierdie<br />
buitengewone skoonheid tot mybeskikking<br />
te hê wanneer ekdit ook alkan ervaar.<br />
Wat myopgeval het, afgesien van die<br />
natuurskoon, was die wonderlike houding<br />
van gewone Suid-Afrikaners.<br />
Byna oral waar ekgekom het, is ek<br />
hartlik verwelkom deur plaaslike inwoners<br />
wat opreg vriendelik was. Dit isvir my die<br />
ware Suid-Afrika en dit iseerlikwaar ’n<br />
unieke plek omhuis tenoem. Ek het jou<br />
al voorheen aangemoedig omons land te<br />
verken en die wonderlike mense en plekke<br />
wat ons het eerstehands te ervaar. Ekdoen<br />
weer so.<br />
<strong>2022</strong> IS REEDS'NONGELOOFLIKE J<strong>AA</strong>R VIR<br />
DIE<strong>AA</strong>ENSYLEDEENEKWIL JULLEALMAL<br />
BEDANK DATJULLE HIERDIE OPWINDENDE<br />
REIS S<strong>AA</strong>M METONS <strong>AA</strong>NPAK.<br />
Hierdie uitgawe van <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong> spog<br />
weer eens met van die unieke plekke<br />
in ons land, soos Hluhluwe-iMfolozi,<br />
iSimangaliso enKosibaai inKwaZulu-Natal,<br />
tot Mapungubwe in Limpopo. Soos die<br />
artikels ook noem, behoort dit op elke<br />
Suid-Afrikaner se emmerskoplys te wees.<br />
Ons het ’n pragtige en ongelooflike land;<br />
gebruik elke geleentheid om dit tesien. En<br />
moenie vergeet omdie <strong>AA</strong>sereiswebwerf<br />
(aa.co.za/travel/) te besoek waar jy alles sal<br />
kry wat jy nodig het om ’n onvergeetlike reis<br />
te beplan nie.<br />
As jy van plan isombinnekort oorsee te<br />
reis, onthou dat jy dalk sekere dokumente<br />
benodig. Dit sluit in ’n Carnet de Passages<br />
en Douane (’n internasionale persoonlike<br />
verklaring wat ’n voertuig identifiseer wat<br />
grense oorsteek en sy roete vaslê) en/of ’n<br />
internasionale rybewys. ’n IDP is ’n wettige<br />
dokument wat die geldigheid van jou<br />
plaaslike rybewys bevestig, asook die las in<br />
die geval van ’n ongeluk verlig. Jy kan meer<br />
uitvind oor hierdie dokumente –enhoe die<br />
<strong>AA</strong> jou kan help omdit te bekom –by aa.co.<br />
za/carnet-de-passage-en-douane/ en<br />
aa.co.za/international-driving-permit/ .<br />
Ongelukkig was die feestyd nie sonder<br />
hartseer nie: meer as1685 mense het<br />
tussen 1Desember 2021 en11Januarie <strong>2022</strong><br />
op ons land sepaaie gesterf. Ons dink aan<br />
die families van diegene wat deur hierdie<br />
tragiese gebeure geraak is. Ons het almal<br />
die verpligting om te verseker dat ons paaie<br />
veiliger is. Asjydeur Suid-Afrika reis, wees<br />
asseblief versigtig, gehoorsaam die reëls en<br />
kom veilig byjou bestemming aan.<br />
’n Noodsaaklike deel daarvan omveilig<br />
op die pad te wees, is om te verseker<br />
dat jou voertuig in ’n goeie toestand is.<br />
In Januarie het ons ons tweede <strong>AA</strong>Auto<br />
Centre inGauteng bekendgestel, enons<br />
het planne omin<strong>2022</strong> nog sentrums<br />
landwyd oop te maak. Die vestiging van<br />
motorsentrums is belangrik vir die <strong>AA</strong>,<br />
aangesien dit ons verbintenis tot die<br />
verskaffing van uitstekende dienste teen<br />
bekostigbare tariewe aan <strong>AA</strong>-lede bevestig.<br />
Deur hierdie sentrums belê die <strong>AA</strong>in<br />
diversiteit deur te verseker dat almal in die<br />
bedryf diensverskaffers kan wees.<br />
Hierdie uitgawe van die tydskrif isweer<br />
propvol ongelooflike foto’s eninteressante<br />
artikels, soos die een oor die ontstaan van<br />
sogenaamde Zoom-dorpe, waar mense<br />
nou van die platteland afhul loopbane<br />
kan beoefen. Dit verseker nie net dat hulle<br />
met hul gespesialiseerde beroepe kan<br />
voortgaan nie, maar ook dat kleiner dorpe<br />
volhoubaar kan voortbestaan.<br />
<strong>2022</strong> is reeds ’n ongelooflike jaar vir die<br />
<strong>AA</strong> en sy lede en ek wil julle almal bedank<br />
dat julle saam met ons hierdie opwindende<br />
reis aanpak. Bly veilig, wees vriendelik en<br />
gehoorsaam die padreëls.<br />
Willem<br />
WILLEM GROENEWALD IS DIE<br />
UITVOERENDE HOOF VANDIE<br />
<strong>AA</strong> SUID-AFRIKA<br />
7<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
Layton se rubriek<br />
Vakansieskan harde<br />
werk wees<br />
DEUR LAYTON BEARD, HOOF: OPENBARE BETREKKINGE, VOORSPR<strong>AA</strong>K &INTERNASIONALEVERHOUDINGE, <strong>AA</strong> SUID-AFRIKA<br />
8<br />
Sjoe, dinge kanvinnigverander!<br />
Ek hetskaars my tassegepak en my vlug<br />
na Kaapstad bespreek vir’nbroodnodige<br />
vakansie(my kollegas rolhul oë daaroor–<br />
hulledinkekiselkedag metvakansie), toe<br />
dieregeringseenigste rybewysdrukmasjienbesluit om<br />
diegeestegee.Dit klinkdalknie na ’n probleem wat<br />
my raak nie, want ek werk nievir dieregeringnie en<br />
ek druknie rybewyskaartenie.<br />
As ’n kampvegter virverbruikersinSuid-Afrika<br />
vradie mediaons egterdikwels om kommentaar te<br />
leweropwat sulkegebeure virmotoriste beteken, en<br />
virdie toenemende agterstand metdie verskaffing<br />
vanhierdiebelangrikedokument. Ditisuiteraard nie<br />
goeienuusnie,endit hetdie vraaglaatontstaanoor<br />
hoekomslegs eenmasjiengebruik wordvir hierdie<br />
noodsaaklike funksie. Gelukkig is diemasjienvir<br />
herstelwerk na Duitslandgestuur en wasdit teen laat<br />
Januarie terugindie land.<br />
Ditwas egternet diebegin vandie regering<br />
se probleme, en die<strong>AA</strong>isweeromkommentaar<br />
genader.’nBeduidendeverwikkelinginJanuarie<br />
(indie middel vanmy'onverdiende'vakansie) was<br />
diePretoriaseHooggeregshof-uitspraakwat die<br />
regeringseWet op dieAdministratiewe Beregting<br />
vanPadverkeersoortredings(Aarto) ongeldig en<br />
ongrondwetlik verklaar het. Ditis’nbesluit watdie<br />
<strong>AA</strong> ondersteun omdatons nogaltyd geglo hetdat die<br />
wet(en sy wysigings) ongrondwetlikisengerig is op<br />
inkomste-invordering eerder as padveiligheid.<br />
Voeg hierby die<strong>AA</strong>se pleidooievir ’n hersiening<br />
vandie land se brandstofprys–waaroor onsook gevra<br />
wordomkommentaar te lewer –enjykan verstaan<br />
hoekommev.Beard haar vakansiemoesdeelmet ’n<br />
manwat gedurigaan sy foon vasgeplakwas.<br />
Niedat sy omgegeehet nie. My vrou is ’n<br />
georganiseerdeengedissiplineerdevakansieganger<br />
watversekerdat sy diemaksimumuit elkedag haal,al<br />
is haar (beter?)helftesegedagtes elders. Ek dink deel<br />
vandie rede waarom sy haar reis na diepragtige(en<br />
snikhete)Wes-Kaapgeniethet,was datekskaars was.<br />
En ek klanie.Soosekinmyvorige rubriekgenoem<br />
het, is dituitersopwindendenlonend om by die<br />
<strong>AA</strong> betrokke te wees en te doen watekdoen. Ditis<br />
belangrikdat die<strong>AA</strong>intree virdie baie miljoene<br />
mense watdeurregeringsoptrede geraak word, maar<br />
watnie dieplatformhet watons hetnie.Dit is hoekom<br />
ek doen watekdoen, en ek is dankbaar datekdit kan<br />
doen wanneerdit ookalnodig magwees.<br />
Vanjaargaan’nbesonder besige jaar in daardie<br />
opsigwees. Daar is baie kwessies watnie netmotoriste<br />
raak nie, maar alle verbruikers, en ditis, gloons,die<br />
<strong>AA</strong> se verantwoordelikheid omdaardie gebiedeuit<br />
te ligwaarhul regtenie beskermenbevorder word<br />
nie. Omdatons so ’n belangrike rolspeler in hierdie<br />
ruimte is,isdit ookbelangrik virverbruikersomte<br />
verstaandat onshul ondersteuningnodig het. Deur<br />
’n lidvan die <strong>AA</strong> te wees, trek jy nienet voordeel uit<br />
die ongelooflike diensteenproduktewat onsbiednie,<br />
maar jy ondersteunook ’n organisasie watjou beste<br />
belange op diehart dra.<br />
Ek het’nongelooflike vakansie gehad,almoesek<br />
tussendeurwerk. Om diewaarheidtesê, ek dink nie<br />
ek saldit anders wou hê nie.<br />
Totvolgendekeer.<br />
Layton<br />
Volg Layton op<br />
Twitter@LaytonBeard<br />
Foto's: GettyImages/GalloImagesenverskaf<br />
<strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
Die<strong>AA</strong>tot jou diens<br />
GEAKKREDITEERDE<br />
AGENTE<br />
OOS-K<strong>AA</strong>P<br />
Travel Experience PortElizabeth,<br />
041-368-6452<br />
Harvey WorldTravelOos-Londen,<br />
043-726-0601<br />
VRYST<strong>AA</strong>T<br />
Travel Experience Bloemfontein,<br />
051-444-0571<br />
GAUTENG<br />
Travel Experience Menlyn,<br />
012-348-2522<br />
Travel Experience Benmore,<br />
011-884-4104<br />
Travel Experience Park Meadows,<br />
011-615-7946<br />
<strong>AA</strong> Cresta,<br />
011-478-5312<br />
Travel Experience Boksburg,<br />
074-175-2709<br />
Travel Experience Centurion,<br />
012-653-5513<br />
Voetspore4×4 Megaworld,<br />
012-940-8999<br />
<strong>AA</strong> Foreign Travel Kyalami,<br />
011-799-1042<br />
KWAZULU-NATAL<br />
Travel Experience Musgrave,<br />
031-201-5244<br />
Travel Experience La Lucia,<br />
031-572-7852<br />
Harvey WorldTravelShellyBeach,<br />
039-315-6330<br />
MPUMALANGA<br />
Dana Travel Agency Nelspruit,<br />
013-753-3571<br />
WES-K<strong>AA</strong>P<br />
Club Travel Tygervallei,<br />
021-914-2265<br />
Constantiaberg Travel,<br />
021-715-2850<br />
Travel Experience Cavendish<br />
Square, 021-683-1410<br />
Harvey WorldTravelGeorge,<br />
044-874-6930<br />
BLY<br />
OP DATUM<br />
Om jou<strong>AA</strong>-lidmaatskapbesonderhede<br />
by te<br />
werk,bel 0861000 234,<br />
stuure-pos na<br />
aasa@aasa.co.za of<br />
besoek aa.co.za<br />
DIE<strong>AA</strong>IS24/7BESKIKB<strong>AA</strong>R<br />
BY 0861 000 234<br />
<strong>AA</strong> OPEN SY TWEEDE AUTO CENTREVIR TOPDIENS<br />
EN INSTANDHOUDING<br />
Die <strong>AA</strong>het vanjaar sytweede dienssentrum<br />
bekendgestel. Die een<br />
sentrum isopdie hoek van Tungstenen<br />
Malibongweweg inStrijdom Park<br />
(Johannesburg) en die tweede een in<br />
Menlyn, Pretoria. Die sentrums lewer<br />
dienste aan almal, nie net <strong>AA</strong>lede<br />
nie, hoewel lede ’n afslag van 10% op<br />
aanbiedings ontvang.<br />
Die sentrum doen ’n 128puntkontrole<br />
op voertuie, verskaf diagnostiese<br />
verslae (met foto's) en ’n<br />
volledige voertuigveiligheidstoets.<br />
Dit kontroleer, herstel of vervang ook<br />
remme, batterye, skokbrekers enolie,<br />
en doen wielbelynings, elektriese<br />
foutopsporing en herstel. Dit kan ook<br />
jou ryding se lugversorginggas hervul.<br />
<strong>AA</strong> Auto Centre bied ook dienste<br />
aan vlooteienaars en bestuurders.<br />
Twee vinnige diensplekke is<br />
gereserveer vir vlootvoertuie.<br />
Alle voertuie wat deur die sentrum<br />
gaan, sal <strong>AA</strong>sertifisering ontvang.<br />
Nog sentrums word vir die res van<br />
die land beplan.<br />
Blyophoogtevan diejongstebedryfsnuusdeurdie <strong>AA</strong> te volg by<br />
Facebook: <strong>AA</strong>SouthAfricaTwitter:<strong>AA</strong>SouthAfricaofbywww.aa.co.za<br />
9<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
<strong>AA</strong>-verslag<br />
MAZDA2<br />
BOTSTOETSUITSLAE<br />
10<br />
AFRIKA<br />
VERDIEN<br />
BETER<br />
Hoeweldie Mazda 2enNissan Almera gemiddeld gevaar hetwat volwassenes<br />
se veiligheid betref in onlangse#SaferCarsForAfrica-toetse, hetalbei modelle<br />
probleme metdie sitplekkeondervind,wat 'n grootredetot kommer is.<br />
InDesember verlede jaar het<br />
die Global NCAP en die <strong>AA</strong>die<br />
uitslae bekendgemaak van hul<br />
jongste #SaferCarsForAfricabotstoetse<br />
(lees die geel kassie<br />
regs bo). Twee organisasies,<br />
die FIA-stigting en Bloomberg<br />
Philanthropies, het hulle bygestaan.<br />
Twee voertuie is getoets: die<br />
Mazda 2endie Nissan Almera, wat<br />
albei ’n lugsak vir die bestuurder en<br />
voorste passasier het.<br />
Die Mazda 2het vier sterre<br />
behaal vir die beskerming van<br />
die volwassenes, en drie vir<br />
kinderinsittendes, en die Nissan<br />
Almera drie sterre vir sowel die<br />
beskerming van volwassenes en<br />
kinders.<br />
Hoewel die uitslae gemiddeld<br />
was, het die toetse twee rooi ligte<br />
laat flikker: Albei modelle het<br />
sitplekprobleme uitgewys. Die<br />
Nissan se sitplek het losgekom en<br />
die Mazda se rugstuk het gebreek.<br />
Dit het nie ’n deurslaggewende<br />
invloed opdie veiligheidsgradering<br />
gehad nie, wat opbeserings<br />
gegrond is, maar die Global NCAP<br />
het dit dringend onder die vervaardigers<br />
seaandag gebring.<br />
“Hoewel die jongste uitslae in<br />
die #SaferCarsForAfrica-toetse<br />
gemiddeld was, is ons bekommerd<br />
daaroor dat albei voertuie probleme<br />
met die bestuurder se sitplek<br />
<strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
NISSAN ALMERA<br />
DIE GLOBAL NCAP<br />
EN DIEVELDTOG<br />
#SAFERCARSFORAFRICA<br />
Dieorganisasie TowardsZero<br />
Foundation, watinBrittanje gesetel<br />
is,het in 2011 dieGlobal NewCar<br />
AssessmentProgramme(NCAP)<br />
gestig.Dit is 'n platform watlande laat<br />
saamwerk aandie NCAP,enverskaf<br />
finansiëleentegniese steun aan<br />
opkomende markte watdit wilinstel.<br />
GlobalNCAPlei die Stop theCrashvennootskapenspeel'nraadgewende<br />
rolbydie VerenigdeNasies(VN)se<br />
Ekonomiese en Maatskaplike Raad<br />
(Ecosoc),is'nlid vandie VN se Padveiligheidsamewerkingsooreenkomsenis'n<br />
waarnemerbydie VN se Wêreldforum vir<br />
Ooreenstemmende Voertuigstandaarde.<br />
In 2017 hetdie Global NCAP die<br />
program#SaferCarsForAfricavan<br />
stapelgestuur om padveiligheid opdie<br />
vastelandtebevorder.<br />
uitgewys het. Die probleem<br />
was erger by die Nissan as<br />
die Mazda,” sê die sekretarisgeneraal<br />
van die Global NCAP,<br />
Alejandro Furas.<br />
Hy het bygevoeg: "Global<br />
NCAP doen ’n beroep opbeide<br />
vervaardigers omdringend<br />
aandag hieraan te gee. Ons<br />
doen ook ’n beroep ophulle<br />
om die basiese veiligheid<br />
wat inhierdie modelle as<br />
standaard aangebied word te<br />
verbeter, deur so gou moontlik<br />
elektroniese stabiliteitsbeheer<br />
(ESC), voetgangerbeskerming<br />
en lugsakke aan die kant en by<br />
die kop by te voeg.”<br />
Willem Groenewald, die<br />
uitvoerende hoof van die <strong>AA</strong>,<br />
stem saam dat meer gedoen<br />
moet word om voertuigveiligheid<br />
in Suid-Afrika te<br />
verbeter.<br />
“#SaferCarsforAfrica is ’n<br />
belangrike program vir die <strong>AA</strong>.<br />
Die resultate van die vyfde<br />
ronde toetse isbemoedigend,<br />
veral die vierster-gradering wat<br />
die Mazda 2behaal het.<br />
“Die uitslae toon egter dat<br />
daar steeds ’n veiligheidsleemte<br />
is by voertuie in<br />
Suid-Afrika en dit behoort<br />
vervaardigers enowerhede<br />
te noop om beter basiese<br />
kenmerke standaard op alle<br />
voertuie te maak.”<br />
David Ward, uitvoerende<br />
president van die stigting<br />
Towards Zero (lees bo) sê:<br />
“Dit is kommerwekkend om<br />
sitplekprobleme van dié soort<br />
te sien wat inons jongste<br />
#SaferCarsforAfrica-toetse aan<br />
die lig gekom het.<br />
"Ons wil Mazda en Nissan<br />
versoek omhierdie kwessies<br />
’n prioriteit temaak. Ons vra<br />
Mazda en Nissan om dringend<br />
aandag hieraan te gee. Verbruikers<br />
inAfrika verdien<br />
dieselfde veiligheidskenmerke<br />
wat indie res van die wêreld<br />
as vanselfsprekend aanvaar<br />
word.”<br />
><br />
11<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
12<br />
MAZDA2<br />
Op die passasiersitplek was die lesings<br />
op die botspop se kop-, nek-, bors-,<br />
knie- enskeengebiede almal groen,<br />
wat wys dat hierdie gebiede goed<br />
beskerm was. Ook by die bestuurder<br />
was die kop enbors deeglik beskerm.<br />
Die botspop in die bestuurdersitplek<br />
het egter 'n geel gradering gekry by<br />
die knieë en skeen -dit is dus nie goed<br />
beskerm nie. Die toets het gewys die<br />
bestuurder seknieë kan met gevaarlike<br />
strukture indie stuurkolom in aanraking<br />
kom.<br />
En die bestuurder se rugstut het<br />
in die botsing met die pop selyf in<br />
aanraking gekom, wat wys dat daar ’n<br />
risiko vir besering is.<br />
Die lyfstruktuur was stabiel en kon<br />
verdere ladings hanteer. Die voetholte<br />
was egter onstabiel. Die voertuig bied<br />
SBR asstandaard vir die bestuurder<br />
en passasier en voldoen aan aldie<br />
Global NCAP-vereistes. Dit verduidelik<br />
die vier sterre vir die veiligheid van die<br />
volwasse insittendes.<br />
Die kindersitplek vir die driejarige<br />
is geïnstalleer om vorentoe te kyk en<br />
met Isofix-ankerpunte vasgemaak. Dit<br />
het voorkom dat dit uitermate vorentoe<br />
beweeg. Bydie bors was daar egter<br />
hoë bio-meganiese lesings.<br />
Vir die kind van 18maande is’n<br />
kinderinperkingstelsel (wat agtertoe<br />
kyk) met 'n Isofix-basis enbeenbeskerming<br />
geïnstalleer. Dit het goeie<br />
beskerming gebied aangesien die<br />
kopbeweging beperk isendie bors goed<br />
beskerm was.<br />
Die merke vir die kinderinperkingstelsel<br />
was permanent, en die aanbevole<br />
inperkingstelsel was versoenbaar. Die<br />
voertuig het driepuntgordels inaldie<br />
sitplekke gehad met Isofix-ankerpunte.<br />
Dit isegter nie goed gemerk nie.<br />
Die voorste passasierlugsak kan<br />
nie ontkoppel word as 'n kinderinperkingstelsel<br />
daar geïnstalleer word<br />
nie. Dit verduidelik die drie sterre vir<br />
kinderveiligheid.<br />
Mazda 2-2AIRBAGS<br />
ADULT OCCUPANT PROTECTION<br />
FRONT PASSENGER<br />
CHILD RESTRAINTS<br />
18 MONTH OLD CHILD<br />
3YEAR OLD CHILD<br />
SAFETY EQUIPMENT<br />
CHILD RESTRAINT<br />
BRITAX BABY SAFE+BASE<br />
BRITAX DUO PLUS<br />
FRONT SEATBELT PRETENSIONERS YES<br />
DRIVER FRONTAL AIRBAG<br />
PASSENGER FRONTALAIRBAG<br />
DRIVER<br />
YES<br />
YES<br />
GOOD<br />
ADEQUATE<br />
MARGINAL<br />
WEAK<br />
POOR<br />
HEAD /CHEST<br />
PROTECTED/ GOOD<br />
PROTECTEED /WEAK<br />
SIDE BODY AIRBAGS<br />
SIDE HEAD AIRBAGS<br />
NO<br />
NO<br />
DRIVER KNEE AIRBAG NO<br />
HOEWORDDIE BOTSTOETSE UITGEVOER?<br />
Elke voertuigwordtoegerus<br />
metbotspoppewat volwassenes<br />
(voor),plus'n<br />
driejarige en 18 maande oue<br />
kind (agter)verteenwoordig.<br />
Om 'n kopaankop botsing<br />
te simuleer,worddie<br />
motors teen 64 km/h in<br />
'n soliedemuur vasgery<br />
wat40% vandie motorse<br />
breedte aan die bestuurder<br />
se kant dek.<br />
Tans word slegstoetse<br />
Tested at 64 km/h<br />
CAR DETAILS<br />
vanvooruitgevoer. Die<br />
GlobalNCAPwil in die<br />
toekomssyprotokolle<br />
uitbreiomook botsings<br />
vandie kant en voetgangerveiligheidintesluit.<br />
Global NCAP ken<br />
aparte graderings toevir<br />
kinderveiligheidomdie<br />
verskillende vlakke van<br />
beskerming te beklemtoon<br />
watvoertuieaan kinders<br />
bied.Global NCAP toets<br />
CRS TYPE<br />
0+<br />
1<br />
14.50 max. 17.00 Adult<br />
36.23 max. 49.00 Child<br />
ADJUST<br />
ISOFIX /LEG<br />
ISOFIX/TT<br />
SBR<br />
Bodyshell integrity: STABLE<br />
TESTED MODEL Mazda 2, RHD<br />
BODY TYPE 5DOOR COMPACT<br />
CRASH TEST WEIGHT KG 1275<br />
YEAR OF PUBLICATION 2021<br />
POSITION<br />
RWF<br />
FWF<br />
ISOFIX ANCHORAGES<br />
ABS (4 CHANNEL)<br />
YES<br />
YES<br />
YES<br />
'n kinderinperkingstelsel<br />
(CRS)wat deur die<br />
voertuigvervaardiger<br />
aanbeveelword.Omdat<br />
joukindnét veilig kanry<br />
as hy/sybehoorlik in 'n<br />
stoeltjie vasgemaak word,<br />
kykdie assesseringhoe<br />
versoenbaardie motormet<br />
diestoeltjie is,asook die<br />
botsingsbeskerming.’n<br />
Voertuig watIsofixpunte<br />
bied,het ’n grootvoordeel.<br />
<strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
<strong>AA</strong>-verslag<br />
NissanALMERA -2AIRBAGS<br />
8.06 max. 17.00 Adult<br />
35.34 max. 49.00 Child<br />
Tested at 64 km/h<br />
Bodyshell integrity: UNSTABLE<br />
ADULT OCCUPANT PROTECTION<br />
CAR DETAILS<br />
GOOD<br />
TESTED MODEL<br />
Nissan Almera, RHD<br />
Foto's: #SaferCarsForAfrica<br />
FRONT PASSENGER<br />
CHILD RESTRAINTS<br />
18 MONTH OLD CHILD<br />
3YEAR OLD CHILD<br />
SAFETY EQUIPMENT<br />
CHILD RESTRAINT<br />
BRITAX BABY SAFE+BASE<br />
BRITAX DUO PLUS<br />
FRONT SEATBELT PRETENSIONERS YES<br />
DRIVER FRONTAL AIRBAG<br />
PASSENGER FRONTAL AIRBAG<br />
DRIVER<br />
YES<br />
YES<br />
ADEQUATE<br />
MARGINAL<br />
WEAK<br />
POOR<br />
NISSANALMERA<br />
Die bestuurder se kop isvoldoende<br />
beskerm, terwyl die passasier sekopbeskerming<br />
goed was. Die nekbeskerming<br />
was groen (goed) vir beide die bestuurderen<br />
passasierpoppe. Die borsbeskerming<br />
het laer punte gekry –oranje (gemiddeld)<br />
vir die bestuurder engeel (voldoende) vir<br />
die passasier.<br />
Die bestuurder seknieë is voldoende<br />
en swak beskerm, terwyl die passasier se<br />
knieë gemiddeld beskerm is, aangesien dit<br />
met gevaarlike strukture agter die paneelbord<br />
in aanraking kan kom.<br />
HEAD /CHEST<br />
PROTECTED/ GOOD<br />
PROTECTEED /ADEQUATE<br />
SIDE BODY AIRBAGS<br />
SIDE HEAD AIRBAGS<br />
NO<br />
NO<br />
DRIVER KNEE AIRBAG NO<br />
CRS TYPE<br />
0+<br />
1<br />
BODY TYPE 4DOOR SEDAN<br />
CRASH TEST WEIGHT KG 1300<br />
YEAR OF PUBLICATION 2021<br />
SBR<br />
ADJUST<br />
ISOFIX /LEG<br />
ISOFIX/TT<br />
POSITION<br />
RWF<br />
FWF<br />
ISOFIX ANCHORAGES<br />
ABS (4 CHANNEL)<br />
DRIVER<br />
YES<br />
YES<br />
Die botstoets het getoon die bestuurder<br />
se skene isvoldoende beskerm terwyl die<br />
passasier seskene goed beskerm is.<br />
Daar is egter groot kommer omdat die<br />
bestuurder sesitplek gedeeltelik van die<br />
reling losgekom het dit kan die risiko van<br />
beserings verhoog.<br />
Die bakwerk is as onstabiel<br />
geklassifiseer en kan nie verdere<br />
beladings weerstaan nie. Die voetholte<br />
was ook onstabiel.<br />
Die motor bied standaard SBR (slegs vir<br />
die bestuurder). Bogenoemde verduidelik<br />
waarom drie sterre vir die beskerming van<br />
volwassenes toegeken is.<br />
Die kinderstoeltjie vir die 3jarige<br />
is met Isofixpunte geanker enhet<br />
vorentoe gekyk. Dit kon uitermatige<br />
vorentoebeweging tydens die impak<br />
voorkom.<br />
Die kinderinperkingstelsel vir die<br />
18 maande oue baba ismet die Isofixbasis<br />
geïnstalleer sodat dit agtertoe<br />
kyk. Dit het goeie beskerming gebied<br />
aangesien die kop vasgehou is en<br />
die bors beskerm is. Die merke vir die<br />
inperkingstelsel ispermanent, en die<br />
aanbevole inperkingstelsel was nie<br />
onversoenbaar nie.<br />
Die voertuig bied 3puntgordels<br />
in alle sitplekposisies enbied Isofixankerpunte,<br />
maar dis swak gemerk.<br />
Soos met die Mazda 2,kan die<br />
Almera ook nie 'n lugsak ontkoppel<br />
wanneer ’n inperkingstelsel indie<br />
passasiersitplek geïnstalleer word<br />
nie. Dit verklaar die drie sterre vir die<br />
beskerming van kinderinsittendes.<br />
13<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
Mapungubwe<br />
ONTDEK DIE<br />
VERLORE STAD<br />
14<br />
In die verreNoorde,waardie Limpopo- en Shashe-rivier<br />
ineenvloei ...Hiéraan dieSuid-Afrikaanse kant vandie<br />
samevloeiingwat ons metBotswana en Zimbabwe verbind,<br />
lê dieoorblyfsels van'nantiekebeskawing.<br />
DEUR DANIELLE MCDONALD|FOTO'S KONRAD RAUBENHEIMER<br />
Na gelang van wie jyvra, beteken<br />
Mapungubwe “die Plek van<br />
Wysheid” of“Jakkalsheuwel”. Sowat<br />
’n duisend jaar gelede het ’ngroot<br />
en gevorderde koninkryk hier<br />
bestaan. Dit het sy eie regstelsel<br />
gehad, gewasse aangeplant, en<br />
hawestede inOos-Afrika gebruik<br />
om ivoor en goud aan die Ooste teverkoop.<br />
Die heersersklas van hierdie samelewing het hulle<br />
op die heuweltop gevestig, waar die oorblyfsels van hul<br />
ingewikkelde speletjies, blyplekke enkoninklike howe<br />
agtergebly het. Die heuwel ensyinwoners issohoog<br />
geag dat daar tot vandag toe gesê word dat enigiemand<br />
wat direk na die heuwel kyk, vir ewig deur die voorvaders<br />
gestraf kan word.<br />
Dis indrukwekkend, reg?<br />
Togwas Mapungubwe nooit opmyradar nie. Dit<br />
is die tuiste van een van Suid-Afrika sebelangrikste<br />
erfenisterreine en word omring deur reuse-kremetarte<br />
en mistieke rotsformasies wat jyopgeen ander plek in<br />
die land kry nie. Dit is’noorgrenspark, die diere loop<br />
dus vrylik tussen die drie lande rond.<br />
Die park het fantastiese verblyf en oorvloedig wild. ><br />
<strong>AA</strong><strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
Dieparkhet 'n<br />
uitkykdek op die<br />
plek waar Suid-<br />
Afrika,Botswana<br />
en Zimbabwe<br />
hande vat<br />
DIEPARKHET FANTASTIESE<br />
VERBLYFENOORVLOEDIG<br />
WILD.DIT HETMYHERINNER<br />
<strong>AA</strong>NDIE OPENINGSTONEEL<br />
IN 'THE LION KING'.<br />
15<br />
Diekremetarte<br />
teen sterk<br />
skemer.Moenie<br />
hier in dieaand<br />
ry nie.
Mapungubwe<br />
16<br />
Dit het my herinner aan die openingstoneel<br />
in The Lion King. Sedert ekMapungubwe<br />
ontdek het, het eknou al twee keer<br />
teruggekeer.<br />
Met myeerste besoek het ekaanwysings<br />
van ’nvriend inHoedspruit gekry.Hy<br />
het gesê ek moet vroeg wegkom, want dis<br />
gevaarlik omnádonker na die park tereis.<br />
Ek het aanvanklik gedink hybedoel dit<br />
is gevaarlik weens misdaad, maar toe ons<br />
daar aankom, het ekbesef hypraat nie van<br />
misdadigers nie –hyverwysnadiere wat in<br />
die pad loop. Later het iemand vir my gesê<br />
olifante se oë blink nie in jou hoofligte<br />
in die donker nie, en jy sal hulle nie sien<br />
voordat dit te laat is nie.<br />
Gelukkig het ons geen olifante op die<br />
snelweg gesien nie, maar toe ons afdraai<br />
DIEPARKSE<br />
BETOWERENDE<br />
ROTSFORMASIES<br />
GLOEIROOIEN<br />
GOUD TEEN DAG<br />
BREEK;DIE VOËLS<br />
M<strong>AA</strong>K NESIN<br />
MASSIEWE KRE<br />
METARTEENDIE<br />
GOUE HEUWEL<br />
KANVAN ORAL<br />
GESIEN WORD.<br />
op die slaggatpad van Musina, het ’n<br />
hiëna oor die nasionale pad gedraf.<br />
Dit het die bui in die motor verander.<br />
Ons was in die natuur!<br />
Rykaan geskiedenis<br />
Suid-Afrika het tien Unesco-wêrelderfenisterreine,<br />
en ek was albyalmal.<br />
Elkeen is spesiaal en van universele<br />
betekenis vir die mensdom, maar<br />
Mapungubwe het ’nsekere mistieke<br />
aantrekkingskrag en is ’n hoogtepunt.<br />
Die park sebetowerende rotsformasies<br />
gloei rooi en goud teen<br />
skemer; voëls vlieg om in massiewe,<br />
kremetarte teslaap en die misterieuse<br />
goue heuwel isaltyd sigbaar.<br />
As jy die park besoek, moet jy<br />
><br />
<strong>AA</strong><strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
Die<br />
Jakkalsheuwel<br />
(heelbo),<br />
Johannes<br />
Masalesa en<br />
dieplankiespad<br />
(onder).<br />
DOENDINGE IN<br />
MAPUNGUBWE<br />
Wildritte en 4x4-roetes<br />
Die park isenorm en die habitat<br />
verander verskeie kere rondom<br />
jou. Daar is’npaar selfry-roetes in<br />
Mapungubwe, enons het die 45km<br />
Eco T-spoor in die westelike deel<br />
van die park baie geniet. Dit was my<br />
gunstelingrit, want dit is ongerep.<br />
Om na die voëlskuilings te ry om<br />
die voëls endiere bydie watergat<br />
dop tehou, isook die moeite werd.<br />
In die oostelike deel van die park is<br />
Kannidood ’n wonderlike 7km-rit<br />
met baie wild.<br />
Dieplankiespad<br />
Hierdie verhoogde wandelpad<br />
is versteek tussen massiewe<br />
kokerbome enkyk uit oor die<br />
Limpoporivier. Die area rondom die<br />
wandelpad isdie tuiste van meer as<br />
400 voëlspesies. ’n Kort staptog lei<br />
jou na 'n bankie waar jy die rivieruitsig<br />
kan bewonder.<br />
DietoernaMapungubweheuwel<br />
Johannes Masalesa se toer het my<br />
herinner aan hoe belangrik dit is<br />
dat ons die stories oordra. Hyisdie<br />
skrywer vandie boek Mapungubwe:<br />
Place ofAncestors, wat legendes<br />
van die gebied bevat.<br />
Uitkykpunt waar die drie<br />
landehande vat<br />
Daar is vier dekke wat uitkyk oor die<br />
area waar die Limpopo- en Shasheriviere<br />
ontmoet. In die ooste vind<br />
jy die sonsopkomsdek wat oor<br />
Zimbabwe uitkyk, enindie weste,<br />
die sonsondergangdek met uitsigte<br />
oor Botswana, enindie middel,<br />
stewig geplant in Suid-Afrika, kyk<br />
die samevloeiing enhoofdek uit oor<br />
die punt waar die riviere ontmoet.<br />
DieKlein Vyf<br />
Wild is volop inMapungubwe,<br />
maar dit is’nuitdaging omdie<br />
Klein Vyf op te spoor. Dit is die<br />
klaasneusmuis, die buffelwewer,<br />
die bergskilpad, die mierleeu endie<br />
renosterkewer.<br />
17<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong><strong>Reisiger</strong>
Mapungubwe<br />
18<br />
absoluut die Geskiedenistoer doen. Ek<br />
weet nie almal hou van geskiedenis nie,<br />
maar dit is’nUnesco-geakkrediteerde<br />
erfenisterrein, en jy het kilometers<br />
gery om hier te kom. Dit iswerklik ’n<br />
onvergeetlike ervaring -endie gids<br />
hou ’ngroot skietding byderhand.<br />
Die toer neem jou reguit nadie<br />
beperkte area van die park waar jyvir<br />
die eerste keer die Heuwel van die<br />
Jakkals sal sien. Ons gids, Johannes<br />
Masalesa, is hier gebore en getoë en<br />
begelei al15jaar erfenistoere. Hy het<br />
die legendes van Mapungubwe bysy<br />
ouers engrootouers gehoor.<br />
Johannes vertel dat sy oupa die<br />
informant was wat die ligging van<br />
Mapungubwe in 1933 aan Ernst van<br />
Graan ensyseuns bekend gemaak<br />
het. Hy het geweet die voorvaders<br />
sou kwaad wees omdat hydie ligging<br />
verklap het. Syoupa het dit nie gewaag<br />
om direk nadie koppie te kyk nie. Hy<br />
het nadie paadjie gewys met syrug na<br />
die heuwel gedraai. Die voorouers was<br />
egter omgekrap enhyhet kort daarna<br />
sy sig verloor, sêJohannes.<br />
Ek kry ’naardige gevoel terwyl ek<br />
die 147 trappies naboklim. Duisend<br />
•JYKAN VUURM<strong>AA</strong>K<br />
HOUT by dierestaurant<br />
koop,maardaarisgeen<br />
winkelsindie park nie –<br />
bringalles saam watjy<br />
wileet en braai.<br />
•BESPREEKTOERE by<br />
die ontvangstoonbank.<br />
Ons beveeldit aan.<br />
•D<strong>AA</strong>RISGEEN<br />
SELFOONONTVANGS<br />
in die park nie,maarjy<br />
kan'nflouerige sein by<br />
die ingangnadie park,<br />
die museum en die<br />
restaurant kry.<br />
•DIE N<strong>AA</strong>STE DORP IS<br />
MUSINA –sowat 'n uur<br />
vandaaraf.<br />
•D<strong>AA</strong>RISGEEN<br />
VULSTASIESOF<br />
KITSBANKE in diepark<br />
nie.<br />
• Vandie mense<br />
metwie ek gesels<br />
hetoor Mapungubwe,<br />
het100%gesêdit is<br />
hul GUNSTELING<br />
PARK IN SUID<br />
AFRIKA.<br />
jaar gelede was dit die tuiste van ’n<br />
vooruitstrewende Afrika-koninkryk<br />
wat goud enivoor aan Egipte, Indië<br />
en China verkoop het. Jykan die<br />
geskiedenis in die lug voel.<br />
Ernst seseun Jerry was ’netnologiestudent<br />
aan die Universiteit van<br />
Pretoria en het besef die terrein het<br />
akademiese waarde. Hyhet syprofessor<br />
by die universiteit gekontak, wat uitgrawingsregte<br />
met die grondeienaar<br />
beding het, en die universiteit het<br />
eienaarskap geneem van die oorblyfsels<br />
wat opdie terrein gevind is. Die uitgrawers<br />
het bo-opdie heuwel grafte<br />
met glaskrale engoue juweliersware<br />
binne gevind, asook die bekende goue<br />
renoster wat nou in die museum bydie<br />
Universiteit van Pretoria tesien is.<br />
Die uitsigte van bo op die heuwel is<br />
manjifiek. Johannes gaan voort met<br />
sy toer: Dis lede van die koningshuis<br />
wat opdie koppie begrawe is. Op<br />
die hoogtepunt van hul bewind het<br />
ongeveer 5000 mense rondom die<br />
heuwel self gewoon. Jy kan steeds sien<br />
waar hulle gewoon het, want sekere<br />
dele van die grond isnog gryserig van<br />
die as van die vure wat duisend jaar<br />
gelede hier gebrand het.<br />
Dit isnie duidelik<br />
GOED<br />
OM TE<br />
WEET<br />
hoekom die mense<br />
van Mapungubwe<br />
weggetrek het nie,<br />
maar die waarskynlike<br />
rede is droogte. Dit voel ironies: Die<br />
klimaatkrisis en migrasies oorheers<br />
vandag nog die nuus. Ekkan nie help<br />
om te dink hoe meer dinge verander,<br />
hoe meer bly dit dieselfde nie.<br />
'n Olifant-ontmoeting<br />
Ná die toer gaan ons terug nadie<br />
Toyota Land Cruiser, salig onbewus<br />
daarvan dat ons avontuur nog nie<br />
verby is nie. Ons bevind ons skielik in<br />
die pad van ’ntrop olifante wat rivier<br />
toe gaan –enhulle pad is tussen ons<br />
en die Cruiser. Ons skarrel tot op ’n<br />
paar rotse daar naby en bly sostil as<br />
moontlik terwyl die trop tydsaam verby<br />
ons slenter. Met harte wat vinnig klop<br />
en gebalde vuiste, keer ons uiteindelik<br />
terug nadie Cruiser. Is dit net ek of is<br />
dit warm? Ek het ’ndrankie nodig!<br />
Ons slaap daardie nag in die<br />
Vhembe-boskamp. Dit isdie enigste<br />
wilderniskamp inMapungubwe, en<br />
daar is geen drade omdie diere uit te<br />
hou nie. ’nPaar tree agter die braaiarea<br />
loop trappies na ’n swembad<br />
tussen die rotse. Ons koel daar af in<br />
die laatmiddag. Ons kyk uit oor die<br />
veld onder ons waar elande, rooibokke<br />
en sebras wei. Iewers hoor ons hoe<br />
olifante takke breek. Ons drink ons<br />
G&T's uit blikbekers terwyldie rooi<br />
son indie verte sak oor Botswana.<br />
Ek beplan reeds myvolgende<br />
besoek!<br />
Ekstra foto's:Getty /Gallo Images<br />
<strong>AA</strong><strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
W<strong>AA</strong>R<br />
OM TE<br />
BLY<br />
Daar is vyfverblyfopsies<br />
by Mapungubwe:Vhembewilderniskamp,<br />
Leokwe-kamp,<br />
Limpopo-woud se tentkamp,<br />
Tshugulu Lodgeendie Mazhoukampterrein.Die<br />
verskillende<br />
verblyfopsies is ver vanmekaar<br />
af.Asjydus in 'n groepgaan,<br />
moet almalopdieselfde plek<br />
bespreek.Sommige kampeisnet<br />
toeganklik met 'n 4x4, maakdus<br />
sekerjyhet dieregte voertuig<br />
virjou kamp.Omtebespreek,<br />
besoek sanparks.org/bookings<br />
of skakel012 4289111.<br />
19<br />
Koel in Vhembeaf<br />
in die swembad<br />
tussen die rotse
20<br />
<strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
10 dag-reisplan<br />
DEUR GERDAENGELBRECHT<br />
As jy 10 dae totjou beskikkinghet,maak’ndraai in die<br />
strook noord vanDurban om voëlsenwildtesien,te<br />
hengel, en uitsonderlikeseekosteeet.St. Luciaendie<br />
iSimangaliso-reservaat, Hluhluwe-iMfoloziendie Kosibaaiomgewingsal<br />
sorg vir ’nonvergeetlike ervaring.<br />
se GrootDrie<br />
21
10 dag-reisplan<br />
L<br />
22<br />
oophier regtigseekoeie<br />
in diepad?” vraekbydie<br />
heknaons blypleknadat<br />
ek dieverkeerstekenin<br />
diedorpgesien het. Die<br />
veiligheidswag skud bevestigend<br />
sy kop. “Hier<br />
hetlaasnag weer ’n trop<br />
vansoveertig hier voor<br />
diehek verbygestap.”<br />
“Watterhek?” vraek.<br />
“Dié een, Mevrou,” sê<br />
hy.“In wattereenheid is<br />
julle? Ek saljulle vannag komroepas<br />
dieseekoeieweerhier langskom.”<br />
In diepaarnagte watons in St.Lucia<br />
was, hetdie seekoeienie weer totindie<br />
dorpskern gekomnie.Ekwas nogals<br />
spyt,wanteksal hullegraag van veilig<br />
agterdie traliehekwou dophou.Ek<br />
weet hoe gevaarlik’nseekoei is en sal<br />
ditnie naby hullewaagnie,maardit<br />
moet ’n gesigweesomhierdie logge<br />
waterdierein’noptog deur diedorpte<br />
sien drentel.<br />
St.Lucia is ’n dorpwat ’n indruk op<br />
joumaak. Jy sukkel amperomteglo<br />
datsulke plekke bestaan. Pragtige,<br />
ongereptestrande.’nMeerwaarjyop’n<br />
skemerkelkritkan gaan.Avokadopere<br />
so grootsoospapajas.’nDorp met<br />
elke denkbaregerief (restaurante,<br />
winkels, banke, vulstasies, ’n skoolen<br />
poskantoor), maar togmet ’n outydse,<br />
plattelandse gevoel,enboonopmet<br />
’n juweel van’nvleilandparkopsy<br />
drumpel.<br />
Diedorpisegter sigbaargekneus<br />
deur diegevolge vandie Covid19<br />
pandemie.Die winkeleienaars staanin<br />
leëwinkelsenverteldat buitelandse<br />
toerisme ’n lewensaarwas watoornag<br />
opgedrooghet.Dis pynlik om die<br />
tientallewinkelstesienwat reedstoe is.<br />
DIEWONDERWERK VAN<br />
ISIMANGALISO<br />
Diehek na diesuidelike deel van<br />
iSimangaliso(dienaamvan die park<br />
beteken “wonderwerk”) is 3kmbuite<br />
St.Lucia,endie heknadie westelike<br />
deel vandie park sowat10kmbuite die<br />
dorp. Daarvoor ry jy terugoor diebrug<br />
op dieR618. Diébrugisdie enigste<br />
toegangsroetetot diedorp. Onsisteen<br />
sonsopkomsbydie suidelikehek.<br />
Dieeersteweergawevan die<br />
park is in1895gevestigenisdie<br />
St.Luciareservaatgenoem. Saam<br />
metdie HluhluweiMfolozipark is<br />
ditdie oudste bewaringsgebiedin<br />
SuidAfrika. Sedert sy ontstaan het<br />
iSimangalisodramatiesuitgebrei tot<br />
332000 hektaarensedert1999 is dit<br />
’n Wêrelderfenisgebied.Dit streknou<br />
totbydie Mosambieksegrens in die<br />
Noorde,ensluit ookdie uMkhuzereservaatindie<br />
suidein. Oosvan<br />
die park is dieIndiese oseaan.Dit<br />
is hierdieligging wataan diepark<br />
’n uiteenlopendebiodiversiteitgee:<br />
subtropiese kusplantegroei,die<br />
Maputalandbosryke grasvlaktes, die<br />
Maputalandkusgordel,subtropiese<br />
duinplantegroei, varswatermereen<br />
vleilandgebiede, ’n kuswoudindie<br />
noorde en subtropiese soutpanne...<br />
allesbinne diegrensevan eenpark.<br />
Dieafgelopejarehet diepark<br />
moeite gedoen om diesavannaolifant,<br />
savannabuffel,swartrenoster,<br />
gevlekte en bruinhiëna,wildehond<br />
enjagluiperdindie gebied te<br />
hervestig. iSimangaliso hetnou 115<br />
soogdierspesiesbinnesygrense. Dis<br />
egtersymeeras480 voëlspesieswat<br />
hierdie’nbaiebesonderse bestemming<br />
maak.Eintlik is diehelestreek’n<br />
verruklikeomgewingvir voëlkykers.<br />
Verder huisvesdit waarskynlikdie<br />
grootste getalNylkrokodilleinSuid<br />
Afrika –die St.Luciameeralleenhet<br />
na ramingmeeras1200 krokodille. Dis<br />
hoekomjyselfs op diestrand’nbord<br />
krywat jouwaarsku om jouoëoop te<br />
hou. Iewerskan ’n verlooptekrokkie<br />
jouverras.<br />
SelfsvoorCovid wasiSimangaliso<br />
’n goeiewildkykplekomdat ditnie<br />
so ’n toeristevertrapping soos<br />
dieKrugerwildtuinervaarnie,<br />
maar nouisdaarnog minder<br />
besoekers.Enkelemense kamp<br />
in diekampeerterreinby<br />
Kaap Vidal, maar onshet al<br />
diedierevir onsself. Ons<br />
ry dieheledag lank aan<br />
diestukpad totby<br />
Kaap Vidal. Onsdraai<br />
in by diesirkelpaaie,<br />
houkortkort stil by<br />
uitkykpunte,gaan<br />
loop op dierotse by MissionRocks.<br />
Netnoord vanMission Rockskan jy<br />
langsdie seestapnadie vlermuisgrot,<br />
waar ’n kolonie vrugtevlermuisehulle<br />
tuisgemaakhet.Asjymet laagwater<br />
daar is,kan jy diegrotvanaf diestrand<br />
bereik.<br />
Dieablusieenpiekniekgeriewe is<br />
oral pynlik netjies. By Kaap Vidalsit ons<br />
dieparmantige ape en dophou.Hier<br />
is enkele mense besigomvistevang,<br />
maar Kaap Vidalisook eenvan dietopsnorkelbestemmingsinSuidAfrika.<br />
Op onstweededag keer onsterug<br />
na diepark, maar besoek diewestelike<br />
deel.Ons sien dieheledag netdrie<br />
ander voertuie, en eet’nheerlike laat<br />
ontbyt by dienetjiese piekniekplek.<br />
Voor onsomdraai na diehek,ryons tot<br />
by dieuMthomahoutdek,van waar jy<br />
pragtige uitsigte het.<br />
STILLEWATERS<br />
Onsbespreekkaartjiesvir dielaaste<br />
bootritvan diedag op dieSt. Luciameer.Verskeieagentskappe<br />
bied hierdie<br />
vaarteaan en kaartjieskos rondom<br />
R250 perpersoon. Diselkesentwerd.<br />
Dieboothet ’n kroegwaarjydrankies<br />
kan koop,endie skipperwys virjou<br />
verskeie broeikolonies virvoëls,seekoeie<br />
en krokodilleuit.Wanneer dieson<br />
in neon skakerings oordie horison<br />
verdwyn, trek diebootweerveiligbysy<br />
vasmeerplekin.<br />
Onshet eendag opsy gesitomdie<br />
strandevan St.Lucia tebesoek. Hier<br />
kan jy virkilometersenkilometersop<br />
sagteseesand loopenkyk hoekoddige<br />
krappe voorjou wegskarrel.Jymoet<br />
egterbaiegeduldigweesasjy<br />
eenwil afneem,wanthulle kan<br />
blitsvinnigin’nsleutelgaatjie<br />
verdwyn as jy naderstaan.<br />
Op diegrasstrooktussen<br />
diestrandendie<br />
parkeerterrein knoop<br />
ons’ngeselsieaan met<br />
JonJuan, wathier<br />
pragtige bont klere<br />
verkoop. Ons<br />
soekelkeen’n<br />
hoed uit. Jon<br />
sê sy stalletjie<br />
is reedssedert<br />
2016 hier en hy ><br />
<strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
ST.LUCIA IS ’N DORP<br />
WAT’NINDRUK<br />
OP JOUM<strong>AA</strong>K. JY<br />
SUKKELAMPER<br />
OM TE GLODAT<br />
SULKEPLEKKE<br />
BEST<strong>AA</strong>N. PRAGTIGE,<br />
ONGEREPTE<br />
STRANDE. ’N MEER<br />
W<strong>AA</strong>R JY OP ’N<br />
SKEMERKELKRIT KAN<br />
G<strong>AA</strong>N ...<br />
HOOGTEPUNTE:Gaan op 'n skemerkelkbootrit<br />
op die meer (bo),soekdie<br />
krappe op die hoofstrand (middel)en<br />
loop op die houtdek by die strandmeer.<br />
Dievis en skyfiesbydie skibootklub<br />
is tops.'nHoed is 'n moet.Asjyjoune<br />
vergeet het,sal JonJuan(onder) op<br />
diehoofstrandjou kanuithelp.<br />
23<br />
WINTER 2020 | <strong>AA</strong> traveller
24<br />
HOOGTEPUNTE:Koop<br />
Afrika-snuisterye en<br />
kitskosbydie vlooimark<br />
in die iMfolozi-park<br />
(bolinks)enbly in die<br />
rondawels in Hilltop<br />
(regs).Bespreek'nbootrit<br />
by Kosibaai (middel links<br />
en regs)omdie visfuike<br />
te sien.Hluhluwehet<br />
baie diere en baie minder<br />
besoekers as die Kruger.
10 dag-reisplan<br />
maak self dieklere, ’n vaardigheid wathy<br />
by sy ma geleer het.<br />
By dieriviermond loop onsopdie<br />
houtdek watallangs diemonding tot<br />
by diesee kronkel. Diemonding het<br />
egterkrokodilleinenjywordgewaarsku<br />
om versigtigwees. Onshet dieeienaars<br />
vanons verblyfplek gevrawaarons die<br />
bestevis en skyfies kaneet,enhulle het<br />
dieskibootklub by dieriviermonding<br />
aanbeveel. Onssit duslaatmiddagdaar.<br />
Diebestuurderlaatons toeomnadie<br />
boonstebalkonteklim sodatons die<br />
riviermondingook vanboafkan sien.<br />
Voor onsbegin oppakomverder<br />
noordtery, swaaions diemiddagby<br />
dieBananaBox in.Ons hetrondgevra<br />
waar ons’ngoeie slagterkan kryendie<br />
locals hetons hierheen verwys.Maar<br />
dieBananaBox is soveel meerasnet<br />
’n slagter. Diseen vandaardie outydse<br />
plattelandse winkelswaarjyalles onder<br />
eendak kankry:kruidenierswarein<br />
dieeen hoek,ysterware in dieander,<br />
en tussendeurskoolklere, hengel-en<br />
jagtoerusting, skryfbehoeftes en selfs<br />
basieseboumateriaal. Ek soek’noutydse<br />
enemmelkoffiekanuit.<br />
DIEPARKWAT DIERENOSTER<br />
GERED HET<br />
Dievolgendeoggend vroegpak onsop<br />
virons ritnaHluhluwe. Daarvoor ry jy<br />
terugoor diebrugopdie R618.Ons hou<br />
stil virkoffie by diekaasplaas netbuite<br />
Matubatuba,enlaatons ompraatom’n<br />
kaasbord te bestel –ons is nie spyt nie!<br />
Dierit na Hluhluwe begingoed, maar<br />
diepadbouwerkopdie R618 maak dit’n<br />
nagmerrierit.Ons is al moeg en moerig<br />
toeons op diedorpHluhluwekom, en<br />
koop netdie basiese by diesupermark<br />
virons verblyf in diereservaat. Allensslagtery<br />
in diehoofstraathet goeievleis.<br />
Ons is teen middageteindie<br />
Hluhluwe-iMfolozi-park,waarons<br />
vier nagteseverblyf bespreek<br />
het. Dieparkhet ’n<br />
dubbeldoornaam omdat<br />
dittweeaangrensende<br />
parkeiswat aan<br />
mekaar gelasis.<br />
Toerenosterstropery<br />
in die1960’sdie<br />
witrenostertot op die<br />
randvan uitwissing geneem<br />
het, metminderas100 renostersoor in<br />
Suid-Afrika, hetProjectRhino, waarby<br />
Hluhluhwe’ngroot rolgespeel het, tot<br />
dieredding gekom. Onshet heelwatvan<br />
diéreuse in diereservaat raakgeloop,<br />
maar meestalindie iMfolozi-deel.<br />
Hluhluwe is in ’n heuwelagtige<br />
gebied en huisvesdie hoofkamp,<br />
Hilltop, waar verblyf wissel<br />
vankampstaanplekke,<br />
grasdakrondawels totluukse<br />
dupleks-eenhede. Onsisdaar<br />
kort ná diereënseisoen, watdie<br />
wêreldgeilgroen gelaat het. Ditis<br />
fantasties virdie plantegroei, maar<br />
maak wildkyk’nuitdaging weensdie<br />
ruigtes.Opons wildkykrit dieoggend<br />
staan’nreuse-olifant netbuite diehek<br />
vanHilltop. Dieveldgidsverduidelikdat<br />
jy dieolifantegewoonlik in dieiMfolozideel<br />
vandie park sien,maardat hullena<br />
hoër gebiedetreknágoeie reën.<br />
Diereservaatisnog stil weensCovid.<br />
Onsisfeitlikdie enigstemense in<br />
dierestaurantendie winkel hetmin<br />
voorraad.Tweenagte later skuifons<br />
na Mpila-kamp, en houlangs die pad<br />
by dieCentenary Centre stil.Ons eet<br />
toebroodjiesenondersteundie stalletjieeienaars<br />
by diekunsmark.<br />
By Mpilameldjyaan by ontvangs vir<br />
diegewoneCovid-protokol, en wanneer<br />
jy geduldig wagvir jouhuissesleutel,<br />
verduidelikdie beamptedat diehuise<br />
in Mpilageensleutelshet nie. Ons<br />
dink eers hy steekdie draak, maar dis<br />
inderdaad so.Asjybinneis, kanjydie<br />
deurinhaakmet ’n skuifslot,maarjysluit<br />
niksasjyrynie.Enniksraakweg nie.<br />
Dieveldwagterwaarsku jouomnie in die<br />
donkerinMpila rond te loop nieomdat<br />
diedrade netontwerpisom olifante uit<br />
te hou. Ons sien inderdaadsaans terwyl<br />
onsbraai rooibokke, njalas en vlakvarke<br />
wattot teenaandie huis komwei.<br />
Dieparkhet besonderse<br />
voëlskuilings. Soms moet jy ’n<br />
hele entjie stap totbydie<br />
voëlskuiling, maar ons<br />
hettelkens voëlsen<br />
soms selfswildsoos<br />
buffelsteëgekom.<br />
ONS ÍS NOUHIER<br />
Ons hettweenagte<br />
oopgelos op onsreisprogram<br />
omdatons nieseker wasofons langer<br />
in Hluhluwe wilbly,naSt.Lucia wil<br />
terugkeerofenige anderplekwou<br />
byvoeg nie. Toeekopdie kaartsienhoe<br />
naby onsaan Kosibaai is (sowat 180km),<br />
hetekdie gesinoortuig datons soontoe<br />
ry.Ekwou nogaltyd graagdie antieke<br />
visfuike op diemeerstelsel sien.<br />
TOEDIE GIDS HOOR ONS STEL IN VOËLS<br />
BELANG,HET HY ONSNADIE OORKANT<br />
VANDIE MEER GENEEM EN GEDULDIG<br />
NA DIEWITBORS<strong>AA</strong>SVOËL GESOEK<br />
Kosibaai is deel vandie iSimangalisopark<br />
en toeristekom gewoonlik vir<br />
diewatersport-aktiwiteiteopdie vier<br />
merewat met’nnetwerk van kanale<br />
aanmekaarverbind is.Die water<br />
is so turkoois soos op ’n eksotiese<br />
Mediterreenseeiland, watdit ideaal<br />
maak virsnorkel en duik. Eenkeerper<br />
jaar,tussen NovemberenFebruarie,<br />
kommense ooknadie streek om die<br />
broeiseisoenvan die karet-endie<br />
leerrugskildpad te beleef.<br />
Virdie stuk land rondom diemere<br />
moet jy in ’n 4x4reis, maar dieeienaars<br />
vandie Kosi BayLodge,waarons verblyf<br />
bespreekhet,het virons ’n bootrit<br />
gereël sodatons dievisfuikekan sien.<br />
Diebootvaart duur omtrent’nhalwe<br />
dagensluit tydinwaarjyrondom die<br />
boot kanskuba.Toe diegidsegter hoor<br />
onsstelmeerindie voëlsbelang, het<br />
hy onsnadie oorkantvan die meer<br />
geneem en geduldig gesoek totdat hy<br />
diewitborsaasvoël virons tussen die<br />
palmbome konuitwys.<br />
Die visfuike (“fishtraps”inEngels)<br />
is egterietswat jy eenmaalinjou lewe<br />
moet sien.Die Tsonga vang al vir<br />
eeue lank volhoubaarvis methierdie<br />
houtstrukture. Ditwordsoopgerig<br />
datondermaatse vis(kleineras1kg)<br />
outomatieskan ontsnap.<br />
Ons hetdie aand in dielodge se<br />
restaurant weggelêaan Portugese<br />
hoender, koninggarnale en dielekkerste<br />
visenskyfies–die idealeafsluitingvir<br />
’n besondersetyd.Engehoopdat die<br />
toeriste binnekort na dieNoordevan<br />
KwaZulu-Natal salterugkeer.Selfsal<br />
onsbeslisweerhier uitdop wanneerdie<br />
seeskilpaaie uitbroei.<br />
><br />
25<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
10 dag-reisplan<br />
MOSAMBIEK<br />
PontadoOuro<br />
ESWATINI<br />
Ngwavuma<br />
Ndumu-wildreservaat<br />
Tembeolifantpark<br />
KwaMazambane<br />
Manguzi<br />
Phelendaba<br />
Kosimeer<br />
iSimangalisovleilandpark<br />
Kosibaai<br />
20 km<br />
R22<br />
Mkhwakhweni<br />
Pongola<br />
Pongola<br />
N2<br />
Pongolapoortnatuurreservaat<br />
Pongolapoortdam<br />
Jozini<br />
Pongola<br />
RSA<br />
Sibayi<br />
Mbazwana<br />
R69<br />
Mkuze<br />
Mkuze<br />
iSimangalisovleilandpark<br />
Sodwanabaai<br />
R66<br />
R618<br />
Nongoma<br />
KwaZulu-<br />
Natal<br />
R22<br />
Mkuze<br />
St.Luciameer<br />
Hluhluwe<br />
Indiese<br />
Oseaan<br />
R66<br />
Swart-Mfolozi<br />
R618<br />
Hlabisa<br />
Hilltop<br />
Hluhluwe<br />
N2<br />
KaapVidal<br />
26<br />
Ulundi<br />
Wit-Mfolozi<br />
Mpila<br />
HluhluweiMfolozi-park<br />
Mfolozi<br />
R618<br />
Matubatuba<br />
St.Lucia<br />
Joureisplanvir 10 tot 12 dae<br />
NAG1TOT 3 Blyminstens drie nagte<br />
ooropSt. Lucia. Diesuidelikeen<br />
westelikedelevan iSimangalisoiste<br />
uitgestrek datjydit op eendag kansien.<br />
Jy hetook tydnodig vir ’nbootrit op die<br />
vleimeer, ’nbesoekaan diehoofstrand,<br />
en diehoutdek en visenskyfiesby<br />
dieskibootklub. Loer beslis in by die<br />
Banana Boxvir ’n outydseroesemoeskoopervaring.<br />
NAG4EN5,EN6EN7Kamdie hare<br />
op jou tandevir diestukpad totby<br />
Hluhluwe-iMfolozi!Jygaanboontoe bid<br />
en ondertoevloek.Slaap twee nagte<br />
oorbyHilltop,die hoofkamp,entwee<br />
nagte by Mpila, watnie omheinisnie.<br />
Of slaapoor by dieverblyfplekkeop<br />
diedorp watdie <strong>AA</strong> aanbeveel(regs)<br />
en verken Hluhluwesowelasdie ander<br />
reservate in dieomgewing.<br />
NAG8TOT 10 Ry doelgerig in die<br />
rigtingvan Kosibaai. Jy wilnie in die<br />
donker op diepad betrapwordnie.<br />
’nBootritopdie vier mere, waar jy<br />
die tradisionele visfuike kansien,is’n<br />
moet.Los genoeg tydvir hengelen<br />
watersportsoortesoosskubaduik in<br />
dieturkoois water. In Februarie kanjy<br />
op nagtoeregaanomtesien hoedie<br />
babaskilpaaie seetoe skuifel.
GOED<br />
OM TE<br />
WEET<br />
Kaart: Francois Haasbroek. Ekstra bronne:National Parks&NatureReservesdeurChris en Mathilde Stuart.<br />
BESTE TYDOMTEG<strong>AA</strong>N?<br />
St.Luciais’nhengelbestemming en<br />
heeljaargewild. As jy dieseeskilpaaie<br />
wilsien, moetjytussen November en<br />
Februariegaan.<br />
P<strong>AA</strong>IE<br />
ST.LUCIA: Diepad totbySt. Luciais<br />
puik en diepaaie in hierdiedeelvan<br />
iSimangaliso is eersteklas.<br />
HLUHLUWE: Daar was’nstop-rystelselopdie<br />
R618 tussen St.Luciaen<br />
Hluhluwe weensdie padbouwerk,maar<br />
dietientalleminibustaxi’swat diestelsel<br />
geïgnoreer het, hetdit ’n senutergende<br />
ry-ervaringgemaak. Dieslegste van<br />
my lewe!Die hoofpaaiebinnedie park is<br />
goed,maareksal in diereënseisoen net<br />
met'n4x4 virdie grondpaaiekanssien.<br />
DieR22 na Kosibaai is goed,maar<br />
hetbaievoetgangerverkeer en rondlopervee.Moeniedit<br />
in diedonker<br />
probeerrynie. Hoeweldie afstand<br />
relatiefkortis(170km),isdit nie’n<br />
daguitstappie nie. Jy saljou metdie<br />
tydmisgis. Die locals in Kosibaaihet<br />
onsafgeraai om diepad oorJozinitery<br />
weensslaggate. Diepaaie rondom die<br />
Kosibaaimeerisbaiesanderig, maar<br />
onshet ditsonder’n4x4 gery.Verlaag<br />
netjou banddruk.<br />
VATS<strong>AA</strong>M: As jy in St.Luciabegin,kan<br />
jy daarvoorraadkoop. As jy Hluhluwereservaat<br />
toegaan, koop voorraad op<br />
diedorp(metdieselfde naam)voorjyby<br />
dieparkingaan. Daar is ’n goeie<br />
slaghuis!Die winkelsindie reservaat<br />
self wastydensons besoek taamlikleeg<br />
en slegs dierestaurantindie hoofkamp<br />
wasoop.ByMpila gaan jy drinkwater<br />
nodigkry,maardit kanjydaarkoop.<br />
Ookdie winkeltjie en vulstasieindie<br />
suidelikedeelvan dieiSimangaliso-park<br />
hetgeenvoorraadgehad nie. Die<br />
westelikedeelhet geen winkelsnie.<br />
Kosibaaiis’ndorpmet goeie<br />
infrastruktuur en dielodgesisluuks.Jy<br />
kanalles daarkry,ook restauranteen<br />
duik- en skubatoerusting.<br />
ST.LUCIA<br />
Quality<br />
Assured<br />
NibelaLodge<br />
Sterkaanbeveel<br />
Bly op dieoewer vandie St.Luciameer<br />
binne iSimangaliso in eenvan hierdie<br />
grasdakhouthuttewat met’nhoutdek<br />
aanmekaarverbind word.<br />
Stokkiesdraai<br />
Aanbeveel<br />
Diéoordisperfek geleëomdie<br />
omgewing te verken en bied<br />
sakpas-herbergstylverblyf sowelas<br />
selfsorgeenhedevir gesinne.<br />
Avalone<br />
Superieur<br />
As jy direkte toegangtot diereservaat<br />
wilgeniet,kiesdié gastehuis wat<br />
uittweeeiendomme langsmekaar<br />
bestaan.<br />
DIE<strong>AA</strong>BEVEEL DIÉVERBLYF <strong>AA</strong>N<br />
Afrikhaya<br />
Superieur<br />
As jy nie in diebesigste deel vandie<br />
dorpwil blynie,bieddié vierstergastehuis<br />
vyfluukse en suiteslaapkamers<br />
metprivate ingangeen<br />
huleie buitestoepindie woongebied van<br />
St.Lucia.<br />
HLUHLUWE<br />
HotelAnew Hluhluwe &Safaris<br />
Superieur<br />
Dieliggingvan diéluukse verblyfop<br />
Hluhluwe (die dorp) maak ditvir jou<br />
moontlik om diegebiedinaldie rigtings<br />
te verken.<br />
Hluhluwe-gastehuis<br />
Sterkaanbeveel<br />
Hierdiebegrotingsvriendelike<br />
driesterverblyfopdie dorp saljou die<br />
randehelprek.Die gastehuiskan virjou<br />
wildbesigtigingsrittereël.<br />
27<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
Wetenskap<br />
‘n Trop<br />
suidelike<br />
witrenosters<br />
Kandié behandeling<br />
DIERENOSTER<br />
RED?<br />
29<br />
Het jy al die name Najin<br />
en Fatu gehoor? Dié<br />
logge maendogter<br />
(onderskeidelik 32 en 22<br />
jaar oud) is die enigste<br />
oorblywende noordelike<br />
witrenosters ter wêreld<br />
–’nspesie wat eens oral in Oos- en<br />
Noordoos-Afrika voorgekom het.<br />
Sedert 2009 probeer die Duitse<br />
Biorescue-teelprogram in Kenia die spesie<br />
van totale uitwissing red. Aliseierselle<br />
reeds drie keer suksesvol uit die wyfies<br />
WEENSGROOTSK<strong>AA</strong>LSE<br />
STROPERY IS DIERENOSTER<br />
ERNSTIGBEDREIG.INVITRO-<br />
BEHANDELING BRING'N<br />
SPRANKIE HOOP,M<strong>AA</strong>R<br />
D<strong>AA</strong>R MOETNOG BAIE<br />
WATERINDIE SEELOOP<br />
ENGELA DUVENAGE HET<br />
METDIE KENNERS G<strong>AA</strong>N<br />
GESELS.<br />
onttrek, wil die program nog nie vlot nie.<br />
Die enigste twee oorblywende bulle<br />
het indie 2010’s gevrek, waarna soveel<br />
moontlik van hul oorblywende spermselle<br />
gevries isvir toekomstige gebruik. Dié<br />
bron is dus beperk –dit is as’t ware<br />
“renosterwitgoud”.<br />
Daar is reeds daarvan gebruik omdie<br />
twee koeie kunsmatig teprobeer bevrug.<br />
Nóg Najin nóg Fatu kon egter alsuksesvol<br />
kalf. ’n Renosterswangerskap duur 16tot<br />
18 maande.<br />
Die situasie isvererger toe Najin in ><br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong><strong>Reisiger</strong>
30<br />
2021 uit die teelprogram onttrek is.<br />
Dis gedoen deels oor haar ouderdom,<br />
maar veral omdat bitter min lewensvatbare<br />
eierselle ooit van haar geoes<br />
is. Geen sel het ooit ’n suksesvolle<br />
embrio opgelewer nie. Daarby is niekwaadaardige<br />
groeisels ook inNajin<br />
se geslagsorgane ontdek.<br />
Fatu se eierselle blyk van beter<br />
gehalte tewees, en het alminstens<br />
embrio’s opgelewer.<br />
“Proefbuisrenosters” is nog nie<br />
lewensvatbaar nie –dit was nog nooit<br />
suksesvol op verwante suidelike witrenosters<br />
nie! Dié subspesie van Suider<br />
Afrika dien nie bloot as “proefkonyne”<br />
vir hul noordelike familie nie, maar<br />
hulle isself onder groot druk weens<br />
stropery.InDesember 2020 alleen is<br />
meer as 40 renosters gestroop.<br />
Ditvergspanwerk<br />
“Dis moeilike werk. Kyk hoe lank<br />
het dit geneem om die tegniek vir<br />
mense teontwikkel! Daarby isdit<br />
werklik duur,” sê prof. Leith Meyer,<br />
hoof van die Universiteit Pretoria<br />
(UP) se Sentrum vir Veterinêre Wildlewestudies<br />
byOnderstepoort oor in<br />
vitrobevrugtingstegnieke (IVB) vir<br />
renosters.<br />
IVB is ’n vorm van ondersteunende<br />
voortplantingstegnologie. Hy sê<br />
wildkenners hoop dat hierdie kunsmatige<br />
voortplantingstegniek gebruik<br />
sal kan word omdie genetiese diversiteit<br />
en voortbestaan van bedreigde wildspesies<br />
teverseker. Sover was daar nog<br />
nie baie sukses daarmee nie. Pandas,<br />
leeus ensekere tiere en primate iswel al<br />
danksy kunsmatige inseminasie geteel.<br />
UP is sedert 2019 deel van die<br />
Internasionale Renosterreproduktiewe<br />
Samewerkende Navorsingsinisiatief<br />
(IRRC), ’nspanpoging tussen Suid<br />
Afrikaanse wetenskaplikes en die<br />
San Diegodieretuin indie VSA. Die<br />
span gaan elke stap in die IVBproses<br />
Metdié Leicamikroskoop<br />
en Narishigemikromanipuleerder<br />
worddie sogenaamde<br />
intersellulêre sperminspuitingstegniek(ICSI)<br />
uitgevoer deur sperme<br />
in ’neiersel in te spuit.<br />
Vordering word met<br />
’nkameraafgeneem,<br />
watdan ’nbeeld op ’n<br />
rekenaarskermgooi<br />
noukeurig nasodat dit suidelike<br />
witrenosterkalfies kan oplewer.<br />
Die IRRCspan sluit ook die San<br />
Diego Wildlife Alliance, Embryo Plus<br />
in Brits, SANParke, die Instituut vir<br />
Renoster Kriogenetika by Vaalwater,<br />
Geolife byHoedspruit enBuffalo<br />
Dream Ranch in Klerksdorp in.<br />
As die navorsing suksesvol is, sal dit<br />
teoreties eendag moontlik wees om ’n<br />
noordelike witrenosterembrio in te<br />
plant in’nsuidelike witrenosterkoei as<br />
surrogaat. Die kalfiesal dan deur die<br />
surrogaatkoei grootgemaak kan word.<br />
’n Moeiliketegniek<br />
Baie water moet egter nog indie see<br />
loop voor dit kan gebeur ...<br />
Kragtens die IRRCooreenkoms word<br />
IVBnavorsing op renosters net by die<br />
laboratoriums van die UP, by<br />
die San Diegodieretuin en<br />
Embryo Plus gedoen word.<br />
Renostereierselle wat<br />
suksesvol kunsmatig<br />
bevrug is, sal uiteindelik<br />
in broeikaste by UP en<br />
Embryo Plus gekweek word<br />
om embrio’s (ook bekend<br />
as blastosiste) te vorm.<br />
“IVB is ’n ingewikkelde<br />
tegniek wat baie potensiaal<br />
inhou vir die bewaring van<br />
wildspesies. Sukses hierin sal<br />
help om ook die noordelike<br />
witrenoster tered,” glo mnr.<br />
Mario Smuts, ’nveeartsenykundige<br />
tegnoloog by die UPseDepartement<br />
van Produksiedierstudies se IVBlaboratorium.<br />
<strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
Wetenskap<br />
Met‘nkleuringstegniekkan<br />
navorsers nou<br />
die DNSvan ’n<br />
renostereiersel<br />
beter bekyk<br />
So lykdie<br />
eierselle van<br />
’nsuidelike<br />
witrenoster<br />
Mario Smuts, ’n<br />
veeartsenykundige<br />
tegnoloog by dieIVBlaboratorium<br />
by dieUP<br />
se Departementvan<br />
Produksiedierstudies,<br />
wys ’nvideo waar jy<br />
kansienhoe ’neiersel<br />
met sperme deur die<br />
ICSIinspuitingstegniek<br />
bevrug word.<br />
Foto's: MarioSmuts en Engela Duvenage<br />
Hy verduidelik<br />
een van die<br />
ingewikkeldste<br />
dele van die proses<br />
is om eierselle deur<br />
middel van ’nnaald<br />
vanuit die eierstokke van<br />
vroulike renosters te onttrek<br />
of teaspireer. Dit word net gedoen<br />
wanneer die dier onder verdowing is.<br />
In SuidAfrika isdié tegniek die eerste<br />
keer in 2017 suksesvol op ’n witrenoster<br />
gedoen deur dr. Morne de la Rey van<br />
Embryo Plus. Danksy dr. De La Rey<br />
en sy span se toewyding kry hulle dit<br />
sedertdien keer op keer reg ommeer<br />
en meer eierselle per renosterkoei te<br />
onttrek. Die meeste nog was 18uit een<br />
koei. Hul sukseskoers isaansienlik beter<br />
nadat die hormonale stimulering van<br />
koeie ook ingespan word.<br />
Eierselle word ook herwin vanuit<br />
die eierstokke van dooie renosters<br />
wat byvoorbeeld gevrek het om<br />
gesondheidsredes ofselfs weens stropery.<br />
Geduldisnoodsaaklik<br />
Die uitwerk van elke proses vat tyd ...<br />
Volgens Mario bly dit ’n groot<br />
tameletjie om te verseker dat geoeste<br />
eierselle lewensvatbaar bly totdat<br />
dit sogou moontlik na een van die<br />
goedgekeurde IVBlaboratoriums<br />
vervoer kan word. Daar moet dit met<br />
voorheen ingesamelde renostersperms<br />
in vitro bevrug kan word.<br />
Dinge lyk reeds meer rooskleurig<br />
vandat ’n embrioloog van EmbryoPlus,<br />
Carla Herbst, onlangs aanpassings<br />
gemaak het aan die resep van die<br />
kultuurmedium waarin onttrekte<br />
eierselle gestoor word. Daarby doen<br />
’n UPmeestersgraadstudent, Liame<br />
Marais, belowende werk wat die<br />
lewensvatbaarheid van geoeste eierselle<br />
kan verbeter.<br />
Die temperatuur van die aspirasievloeistof<br />
wat gebruik word wanneer<br />
eierselle onttrek en vervoer word,<br />
kan nou heelwat beter gemonitor en<br />
gestandaardiseer word.<br />
Die span krap nog kop oor hoe<br />
om enige eierselle of sperme wat van<br />
witrenosters geoes word, behoorlik te<br />
bewaar, enhoe om dit suksesvol met<br />
IVBtegnieke tebevrug sodat dit saam tot<br />
embrio’s kan ontwikkel. Hiervoor oefen<br />
hulle eers opperde.<br />
“PerdeIVB word gebruik as ’n<br />
kontrolemodel vir renosters aangesien<br />
perde enrenosters verlangs geneties<br />
verwant is,” sêMario.<br />
Sy span was alinMaart 2020 suksesvol<br />
om in vitroperdeembrio’s in die<br />
laboratorium te kweek. Hulle pas nou<br />
’n sogenaamde kleuringstegniek toe om<br />
verskillende fases van eierselontwikkeling<br />
mikroskopies te kan vaspen.<br />
Intussen gaan die stryd voor om<br />
dié weerlose dier vir die nageslag te<br />
bewaar.<br />
31<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong><strong>Reisiger</strong>
Driedag-stap<br />
Arabella is<br />
bekend virsy<br />
wynénperde<br />
Gesond<br />
Gesond<br />
32<br />
DEUR GERDAENGELBRECHT<br />
As jy op ’n driedag-slenterstaproete deur die<br />
wynplasevan Robertsongaan, moetdie afstande<br />
nietelankoftekortweesnie,die geselskap<br />
moetinteressant wees,endie kos(en wyn!)puik.<br />
DieExcelsior-wynwandel kryoralregmerkies.<br />
Asjou vriende traag is<br />
om saam met jou op ’n<br />
oornagstaptog te gaan, isdie<br />
Excelsior-wynwandel dalk net<br />
die ding omdie stapgogga te<br />
laat byt. Die afstande van sowat 15kmper<br />
dag isnie te kwaai nie, enasdie bult steil<br />
raak, isdie wynproe wat voorlê die ideale<br />
geelwortel omvoor die traagste stapper se<br />
neus tehou. Saans sit jyindie ouwêreldse<br />
eetkamer by Excelsior Manor aan vir ’n<br />
uithalerete met uitsoekwyne daarby, en<br />
daarna slaap jou nie-so-moeë-lyf in’n<br />
kraakvars bed in die luukse Excelsior<br />
Manor. Geen stappershutte met snorkers,<br />
longdrops of tweeminuutnoedels nie!<br />
Jy dra ook nie ’nswaar rugsak nie.<br />
Die plaasopstal is in die era van die<br />
weelderige verebedryfgebou en intussen<br />
in ’n pragtige gastehuis omskep.<br />
Die Excelsior-wynwandel bestaan uit<br />
drie dae van stap (vier nagte severblyf)<br />
wat inverskillende volgordes aangebied<br />
word. Jy kan bv. die Zandvliet-stap op dag<br />
2of3ook teëkom.<br />
<strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
Ons maakwynversnitte<br />
by dieproe-lokaalvan Excelsior(heel<br />
regs), Jacobus laat onsasemskepen<br />
die rivierbootnaViljoenskroon<br />
heid!<br />
1<br />
heid!<br />
DAG<br />
ZANDVLIET-ROETE<br />
(SOWAT17KM)<br />
wynproe aan by Zandvliet, wat onder<br />
meer bekend isvir hul shiraz. Ons word<br />
proe. Van daar is dit net sowat 2kmterug<br />
tot byExcelsior Manor.<br />
Dis ons stapgids en toerleier,<br />
Jaco Blom, wat ons náontbyt opdie<br />
grasperk verwelkom en enkele stukkies<br />
raad gee. Moenie aan die bosse gryp<br />
nie, sommige van hulle het dorings, en<br />
kyk uit vir slange. Dis immers somer in<br />
met ’nbessiegegeurde jenewer-entonikum<br />
verwelkom, voordat Mikhayla<br />
Fuller ons kundig deur ’nwynproe<br />
begelei. Ons proe Zandvliet se2020<br />
Chardonnay, 2020 Shiraz Rose, 2017<br />
Shiraz, 2017 Kalkveld Shiraz en Hill<br />
Die wyn wat ons by Zandvliet enArabella<br />
bestel het, staan teen aandete afgelewer in<br />
die voorportaal van ons gastehuis. Nádie<br />
ys deur die dag gebreek is, kuier die groep<br />
heerlik saam oor aandete.<br />
die Breedekloofvallei. Dis ook Jaco wat of Enon Shiraz. Ook die Muscat, wat<br />
dit later behendig regkry omdie groep ’n lekker dessertwyn is. Middagete is GOUDMYN-STAP<br />
van sowat 15 stappers met verskillende<br />
fiksheidsgrade min ofmeer bymekaar te<br />
hou. As die stadige agteros (ek!) te ver<br />
agter raak, stop hy die res van die groep<br />
om geduldig iets te verduidelik sodat<br />
almal kan inhaal en asem skep. Die pad<br />
loop oor Excelsior en klim daarna ’n ligte<br />
koppie uit sodat jy mooi oor die vallei<br />
kan uitkyk. Dis lieflike weer vir stap.<br />
ook opZandvliet –yslike borde met<br />
kase, kouevleise, vrugte enbeskuitjies.<br />
Mikhayla kuier heerlik saam en<br />
verduidelik vir ons tafel hoe ’nmens ’n<br />
witwyn moet skink wat te veel verouder<br />
het.<br />
Die stap námiddagete is nie testeil<br />
nie, en enkele kilometers van Zandvliet af<br />
draf ons inbydie Arabella-wynlandgoed,<br />
(SOWAT 15 KM)<br />
Ons spring weer náontbyt by<br />
Excelsior weg, maar vanoggend volg<br />
ons die Cogmanskloofrivier tot bysy<br />
samevloeiing met die Breederivier. Ons<br />
eerste wynproe vir die dag is al vroeg die<br />
oggend en taamlik naby aan ons gastehuis,<br />
maar dis een van die hoogtepunte.<br />
Dewetshof, ook bekend as die Huis van<br />
Ná omtrent 10kmbreek ons eerste waar ons wyn op die breë kuierstoep Chardonnay, het ’nimposante opstal ><br />
DAG<br />
2<br />
33<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
Jy stap nie net nie,<br />
soms proe jy wyn<br />
34<br />
wat vir wynproe gebruik word, en<br />
Heinrich Botman, wat die wynproe lei,<br />
is ongetwyfeld ’nkenner wat die wyne<br />
tot hul reg laat kom. Ons proe die 2020<br />
Limestone Chardonnay, 2020 Bon<br />
Vallon (my gunsteling), 2019 Finesse<br />
Chardonnay, 2018 Site Chardonnay,<br />
2018 Bateleur Chardonnay, en ’n bietjie<br />
Sauvignon Blanc en 2017 Nature in<br />
Concert (Pinot Noir).<br />
Ons isskaars by die hek uit ofdie<br />
volgende wynproe lêvoor, byVan<br />
Loveren, waar Frieda Jacobs ons met<br />
kundigheid aan veral Van Loveren se<br />
MCC entopreeks, die Christina-wyne,<br />
bekendstel. Ons sit nog vir ’nrukkie op<br />
die heerlike koel terras indie koelte en<br />
koffiedrink, voordat ons die “agterpad”<br />
neem. Ons volg ’n stil voetpad langs die<br />
Elandsberg, wat ons ’n mooi uitsig oor die<br />
Goudmyn-gebied gee. Daarna volg nog<br />
’n hoogtepunt vir die dag: Die rivierboot<br />
van Viljoenskroon, ons volgende<br />
wynproeplek, staan gereed om ons opte<br />
pik. Eers kry ons ’n bootrit van sowat 40<br />
minute op die rivier, voordat ons nadie<br />
oorkant van die rivier geneem word.<br />
Dis hier byViljoenskroon waar ons<br />
middagete van pizzas of hamburgers<br />
geniet. Dis ’n naweekdag engesinne uit<br />
die omgewing hou piekniek opdie gras<br />
en kuier gesellig saam.<br />
In die namiddag isdaar nog een<br />
wynproe oor: byExcelsior, waar ons<br />
oorbly. Dis Andries Baartman wat ons<br />
laat proe aan die 2018 Gondalier (’n<br />
ReserveMerlot), die 2018 St. Louis<br />
Shiraz en die 2017 Cabarnet Sauvignon.<br />
Andries maak ons ook touwysmet nog ’n<br />
hoogtepunt van die reis: Ons maak ons<br />
eie wynversnitte, waarvoor ons elkeen ons<br />
eie etiket kan druk.<br />
Vanaand staan die bokse wynwat die<br />
stappers deur die dag bestel het, byna die<br />
hele voorportaal vol. Wie kan ons kwalik<br />
neem? Wat ’n heerlike dag!<br />
DAG<br />
3<br />
KL<strong>AA</strong>SVOOGDS-<br />
STAP (SOWAT<br />
13,5 KM)<br />
Vandag ry ons die eerste 4kmnadie<br />
Klaasvoogds-vallei in’nbussie. Dis ’n<br />
koel oggend vir stap endie eerste ent tot<br />
by die Mark Doms-bloubessieplantasie<br />
is ’n maklike enlekker stap. Die baas<br />
van die plaas neem ons onder sy<br />
bloubessienette in om ons die fynere<br />
kunsies van bloubessies teleer. Die<br />
bessies isongelukkig nie in seisoen nie,<br />
ons kan dus nie proe nie, maar Mark is<br />
’n interessante spreker endaar isheelwat<br />
dinge wat eknie van bloubessies geweet<br />
het nie.<br />
Die stuk pad oor die heuwel tot by<br />
Kranskop is waarskynlik die moeilikste<br />
stap van die afgelope drie dae, maar<br />
die uitsig oor die vallei endie wynproe<br />
by Kranskop maak dit die moeite werd.<br />
Die wynmaker, Newald Marais, kom stel<br />
<strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
Driedag-stap<br />
Vroegoggendby<br />
ExcelsiorManor<br />
self sy wyne aan ons bekend en sy passie<br />
is aansteeklik. Newald het astjokker<br />
wynopsyouers seplaas, Welgeluk,<br />
buite Robertson, begin maak. Daarna<br />
het hyaan Elsenburg eninDuitsland<br />
wynboukunde gestudeer. Kranskop was<br />
vir mydie verrassing van ons staptog.<br />
Onder die lang lys wyne wat ons geproe<br />
het, was onder meer tannat (my eerste<br />
keer!). Kranskop seMCT (’n<br />
versnit van merlot, cab en tannat)<br />
GOED<br />
OM TE<br />
WEET<br />
het mygunsteling-rooiwyngeword.<br />
Kranskop maak ook ’n heerlike pinot noir<br />
en voignier. Jaco sukkel omdie groep hier<br />
weg tekry.<br />
Van Kranskop afisdit ’n maklike stap<br />
na ons laaste stilhouplek vir die toer: ’n<br />
olyfolie-proe opMarbrin-olyfplaas. Nie<br />
alle olyfolies isgelyk nie, leer Briony<br />
Coetsee jou, wat met entoesiasme oor die<br />
verskillende olyfolies praat. Sy<br />
waarsku dat jynie goedsmoeds alle<br />
etikette moet glo wat beloof dat die<br />
olyfolie in Italië gepars is nie, en sê jy<br />
kry dikwels ’n baie beter gehalte olyfolie<br />
as jy plaaslik koop. ’n Beginsel wat ek<br />
ondersteun. Nadat syons aan die<br />
olyfolies laat proe het, sit sy ’n<br />
middagete opdie stoep voor waar die<br />
groep vir oulaas kuier. ’nBussie neem<br />
ons terug na Excelsior, waar die groep<br />
van mekaar enExcelsior Manor moet<br />
afskeid neem.<br />
35<br />
WANNEER: Weensdie versengende<br />
hitteindie Robertson-omgewing<br />
word diestappeslegs tussenApril en<br />
Septemberaangebied. Daar is meestal<br />
twee besprekingsdatumsper week:<br />
Die eengroep arriveeropWoensdae<br />
en vertrekopSaterdae,endie ander<br />
groeparriveer op Sondae en vertrek<br />
op Woensdae.<br />
GROEPE: Daar moet ’n minimum<br />
van6stappersweesper groep, maar<br />
diegroepeisgewoonlik maande<br />
vooruit volbespreek. Komval in by ’n<br />
bestaandegroep of kry’npaarvan jou<br />
vriendebymekaar. Dis ideaalvir trae<br />
stappers (enywerige wyndrinkers).<br />
KOSTE(IN <strong>2022</strong>): R5 550p.p.wat<br />
deel of R7 800vir ’n enkeling. Dit<br />
sluitvier nagteseverblyf in Excelsior<br />
Manor,alleetesenwynproeë,vervoer<br />
(waarvan toepassing)enaktiwiteite<br />
soos diebootvaart in.Jykoopuiteraard<br />
wynvir joueie rekening. Uitstappies<br />
en wynproeë is onderhewigaan<br />
beskikbaarheid by die kelders.<br />
BESPREEK BY Kirstinby023 615<br />
2050/082850 2267 of guesthouse@<br />
excelsior.co.za<br />
*Gerda was’ngas vandie Excelsiorwynwandel.<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
REIS<br />
VERTROU WEG! MET<br />
JOU REISBESPREKINGS<br />
Bespreek jou volgende plaaslike vakansie saam met die<br />
handelsmerk wat jy ken envertrou. Ontdek Suid-Afrika!<br />
As jy al jare lank die Weg-handelsmerk vertrou met jou reis-inligting,<br />
kan jynou ook die handelsmerk met jou reisreëlings vertrou.<br />
Bespreek:<br />
VLUGTE VERBLYF SPESIALE<br />
REISERVARINGS<br />
soos begeleide staptogte oftoere by<br />
www.wegreis.co.za<br />
Bundel &Stoor<br />
Verander gerus u<br />
planne<br />
Gerief &<br />
Gemaklike<br />
Bespreking<br />
Ontelbare<br />
Vakansie-Opsies
Heindeenver<br />
Karibu,<br />
Zanzibar!<br />
Jy is welkom op hierdieeiland!<br />
Ditwas eintlikveronderstelom’n<br />
gesinsvakansietewees, maar wasop<br />
die ou end DineoZonkeMaduna se<br />
eerste solo-reis.<br />
37<br />
STUKKIE PARADYS<br />
Hierdie Afrika-landis<br />
maklikbereikbaar en<br />
gewild onder watersportliefhebbers.<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
Heindeenver<br />
E<br />
38<br />
khet al na dosyne lande gereis, en<br />
hoewel Zanzibar so gewild onder<br />
Suid-Afrikanersis, heteknog nooit<br />
by hierdieeilanduitgekom nie, Ek het<br />
dus besluitomhierdieeilandlangs<br />
diekus vanTanzaniëtebesoeken<br />
die33stelandopmyreis-emmerskoplysaftemerk.<br />
Ek hethierdieskouspelagtige<br />
eiland in Oos-Afrikavir sewe dae<br />
lank verken.Dit wasonvergeetlik.<br />
Ek hetherinneringe gebouwat my<br />
lewenslank salbybly.<br />
Diereiswas ookom’nander rede<br />
onvergeetlik:Dit wasdie eerste keer<br />
datekopmyeie buite diegrense<br />
vanSuid-Afrika gereishet.Ekwas<br />
effenssenuagtig,maarekwas ook<br />
baie opgewonde,Ekkon nie wag<br />
om eenvan Afrika se gewildste<br />
toeristebestemmingsteverkennie.<br />
Maar, voor ek konvlieg,moesek<br />
eers ’nCovid-19-toetslaatdoen, wat<br />
nouverpligtend is as jy buite dieland<br />
wilreis. My toetswas negatief. Ek het<br />
omtrent15swembroekeinmytas<br />
gepakenkoers gekieslughawe toe.<br />
Ek hetmet Kenyan Airwaysgevlieg<br />
en ’naansluitingsvlug in Nairobi<br />
gehaal,envoorekmyoëkon uitvee,<br />
hetekinlandnommer 33 aangekom!<br />
Nadatekmybagasie by die<br />
lughawe afgehaal het, heteknabuite<br />
gestap en ek is metdie humiditeit,<br />
hitteenvriendelikegesigtebegroet.<br />
Kort voor lank hetmytaxibestuurder,<br />
Mau,namytoe gestap en homself<br />
voorgestel.Ons wasoppad na<br />
Jambiani,wat aandie eiland se<br />
suidooskus geleëis. Dierit was<br />
heerlik. Mauhet nienet interessante<br />
feiteoor Zanzibargedeelnie,maar<br />
hy hetmyook ’npaarfrasesin<br />
Swahili geleer, ’namptelike taal in<br />
Tanzanië.Byvoorbeeld,die plaaslike<br />
bevolkingbeskou "Unguja"asdie<br />
oorspronklike naam vandie eiland.<br />
Mauhet verduidelik datUnguja"land<br />
metbaie speserye"beteken,terwyl<br />
Zanzibar"dielandvan Afrikane"in<br />
Arabiesbeteken.Mygunstelingfrase<br />
was"mimi na wewe ni rafiki",wat<br />
beteken"ek en jy is vriende".<br />
DieReef&BeachResortlaat<br />
<strong>AA</strong><strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
PARADYS: DieReef&<br />
Beach Resort het drie<br />
swembaddens<br />
ditvoelasofjyby’nreistydskrif<br />
ingestap het. Daar is drieswembaddens<br />
op dieeiendom,driekroeë<br />
en ’nprivaat strand metwit sand<br />
en vandie hoogstepalmbomewat<br />
ek noggesien het. Binneminute<br />
wasekinmyswemklere, hetek<br />
’nskemerkelkie gekryennadie<br />
gedruisvan diesee geluister. Ek<br />
hetdadelik tuis gevoel.Die oord se<br />
uitstekendeliggingbeteken datjy<br />
diesonsopkomsénsonsondergang<br />
vanafsykus kansien.<br />
Diewonderlikemense<br />
Ek hetgedinkdie bestemanier om<br />
my eerste dag op dieeilanddeur<br />
te bring,isommeeroor dieland<br />
land en sy geskiedenisteleer. Ná<br />
ontbyt heteknaStone Town vertrek<br />
vir ’nstaptoer. StoneTownis’n<br />
belangrike sentrumopZanzibarenis<br />
bedrywig vanweëdie talleplaaslike<br />
inwonersentoeriste. Hier is verskeie<br />
besoekplekke: diemark, Freddy<br />
Mercury se geboortehuis, (ja, die<br />
hoofsanger vandie Britse rockgroep<br />
QueenisinStone Town gebore) en<br />
Livingstone House, om net ’npaarte<br />
noem.Die toer hettweeuur geduur,<br />
en my gids, Mohamed,het my<br />
interessante feiteoor dieeilandse<br />
geskiedenis en kultuurvertel, soos<br />
datZanzibaroorwegend Moslem is.<br />
Daarna wasdit tydvir my seiljagvaart...<br />
Nakupenda-eiland<br />
Nakupendaeiland is ’nsandbank<br />
watnet 30 minutevanafStone Town<br />
geleëis. Diéstukkieverhoogde area<br />
bestaanuit sand en is netonder die<br />
oppervlakvan diesee.Wanneer<br />
dithoogwateris, is diesandbank<br />
heeltemalbedek,maarasdit<br />
laagwateris, word ditsigbaar en kan<br />
jy daaroploop.<br />
Ek hetmyskipper(watook<br />
Mohamed genoemword) by die<br />
hawe ontmoet, en onshet weggevaar<br />
op ’ndroomvaart. Stel jou<br />
voor:kristalhelder water, ’n360<br />
gradeuitsig vanverstommende<br />
skakerings vanblou, en hemelse<br />
stilteomons ekkon my oë nie ><br />
BLOU M<strong>AA</strong>NDAG?<br />
Bespreek virjou<br />
'n bootreis, of leer<br />
meer oordie eiland<br />
se geskiedenis<br />
39<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
Heindeenver<br />
SON, SEE EN SAND:<br />
Verken 'n taamlik<br />
onbekende grot,lê<br />
op diestrandeneet<br />
eilandkos<br />
40<br />
KAZU:Dié kalksteengrot<br />
het'n<br />
varswaterpoel<br />
waarin jy kan<br />
lafenissoek.<br />
Dieplaaslike<br />
inwonersglo<br />
die waterhet<br />
genesende<br />
eienskappe.<br />
glonie.Die gewildstedingomhier<br />
te doen is om te snorkel en nette<br />
ontspan. Diedrieuur lange reis het<br />
baie vinnig verbygegaan, en ek kan<br />
niewag om Nakupendaweerte<br />
besoek nie.<br />
Kazu-grot–'nwareoase<br />
Ek hou daarvanomook na plekke<br />
te gaan waar daar nieander toeriste<br />
is nie, so ek hetKazu-grot by my<br />
reisplan gevoeg.Dit wasfantasties!<br />
Hierdiepragtige,antiekekalksteengrothet<br />
’npragtige varswaterpoelwaarinjykan<br />
afkoel.<br />
Ditis’nplesier in dieversengende<br />
hitte. Volgensdie plaaslike<br />
inwonershet diewater genesende<br />
eienskappe,soekhet hierheen<br />
gekom virseën.<br />
Onvergeetlikeduik<br />
Zanzibarwordomring deur buitengewone<br />
onderwaterlandskappe<br />
watkrioelmet wonderlike seediere.<br />
Skubaduikersisdol oordie eiland.<br />
Onshet ’nskubaduik-uitstappieby<br />
diepersoneel by dieBeach &Reef<br />
gereëlenons groep vanvyf hetdie<br />
oord om 08:00verlaat en suid gery<br />
na Kizimkazi, ’nkusdorpie.<br />
Toeons aankom,het onsons<br />
toerustinguitgesorteer,op’nboot<br />
gespringennadie rifvertrek.Min<br />
dinge is so ontspannend soos duik<br />
–ekhet ditweerbesef toeekindie<br />
akwamarynwaterafsak.Jyvoeldie<br />
leweinjou arebruis terwyljyallangs<br />
’nrif af swem.Ons hetpylstertvisse<br />
en seeperdjies gesien.Die ervaring<br />
hetmyverwagtingoortref.<br />
Oos, wes...<br />
Nadatekseweluilekker dae<br />
deurgebringhet deur bedags die<br />
son soos ’nspons op te suig en<br />
snagstot laat te dans en te kuier,<br />
moes ek weer huis toegaan. Alle<br />
goeie dinge komtot ’neinde,ook<br />
hierdie heerlike reis.<br />
Voordatjydie eiland groet, moet<br />
jy egterweervir ’nCovid-19-toets<br />
gaan.Ekhet my afspraak aanlyn<br />
bespreek by zanzibarcovidtesting.<br />
co.tzennadie toetssentrumin<br />
Makunduchi gegaan.Die hele proses<br />
hetgladverloop en ek hetmyuitslae<br />
binne 10 uurgekry.<br />
Volg @Dineo_Zonke op<br />
InstagramenTwitter,e-pos haar by<br />
dineozonkemaduna@gmail.com of<br />
besoek dineozonke.com<br />
Foto's: DineoZonke Maduna<br />
<strong>AA</strong><strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
ZANZIBARVIR<br />
SOLO-REISIGERS<br />
As ek nadink oormytyd in<br />
Zanzibar,was ditwerklik ’n<br />
vakansie soos geen andernie.Ek<br />
hetnie eenkeeralleengevoelnie,<br />
al wasdit tegnies diegeval.Ekhet<br />
gereeldmaaltye saam metander<br />
gastegeëet, en diepersoneel<br />
by die oord en anderplaaslike<br />
inwoners wasbaiebehulpsaam<br />
en vriendelik.Ekwas altyd<br />
versigtig,maarekvoelhierdie is<br />
’nveilige bestemming virvroue<br />
watalleenreis. My raad is:Pak<br />
joutas en gaan skep herinneringe!<br />
GOED<br />
OM TE<br />
WEET<br />
SUID-AFRIKANERS HET(TANS)<br />
DIE VOLGENDE NODIG OM NA<br />
ZANZIBAR TE REIS:<br />
• ’nNegatiewe PCR-Covid-19-toets,<br />
wat72uur of korter voorjou vertrek<br />
in Suid-Afrikagedoenis.<br />
•Retoerkaartjies na en vanjou<br />
bestemming.<br />
• ’nGeldige paspoort,wat minstens<br />
sesmaandevan sy vervaldatumis.<br />
•Bevestiging vanverblyf virdie duur<br />
vanjou verblyf.<br />
• ’nNegatiewe PCR-Covid-19-toets,<br />
wat48uur of korter voor jouvertrek<br />
uitZanzibar gedoen is.<br />
TYDSONE:Zanzibaris’nuur "voor"<br />
Suid-Afrika. Voeg die plaasliketyd by<br />
jouwêreldhorlosie op jouselfoon sodat<br />
jy niedeurmekaarraaknie.<br />
VOEG DIE PL<strong>AA</strong>SLIKE<br />
GELDEENHEID BY JOU XE-app (wat<br />
geldeenhedekan omskakel). Zanzibar<br />
gebruik die Tanzaniesesjilling.<br />
L<strong>AA</strong>I VOORAF GOOGLE MAPS OP<br />
JOUSELFOON sodat jy nie data nodig<br />
hetomtenavigeer nie.<br />
41<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
Naweekwegbreek<br />
TheBilliardRoom<br />
42<br />
<strong>AA</strong><strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
Chrissies<br />
BIED JOU<br />
MEER<br />
In die1800’s hetAlexander McCorkindale in<br />
Chrissiesmeernesgeskop. MetSuid-Afrika<br />
se grootste varswatermeeruitgestrekopjou<br />
voorstoep-plus300 pannein’nradiusvan<br />
20km –isdit maklik om te sien hoekom die<br />
Skotte hier wortel geskiethet.<br />
ARTIKEL&FOTO'S DEUR MIALOUW<br />
43<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
Naweekwegbreek<br />
Ek het vir mevrou Chrissie<br />
en haar meer die eerste<br />
keer in 2019 ontmoet,<br />
in die hartjie van die<br />
winter. “Hoekom kom<br />
kuier jy nóú?” het die<br />
inwoners telkemale<br />
gevra. Die koue maande<br />
op die Hoëveld laat jou tande klap, los<br />
jou vingers lam enverkleur die gras na<br />
’n diep saffraangeel; maar die meer se<br />
babablou water endie pienk, wolklose<br />
horison bederf jou met ’nskouspel van<br />
kontrasterende kleure. Dit help ook dat<br />
die meeste van die ousandsteenhuisies<br />
knus gemaak is met kaggels.<br />
Kom kuier egter indie somer en die<br />
landskap verander in’nlappieskombers<br />
met skakerings van groen, maar asjy<br />
nader staan enmooi kyk, sien jyook die<br />
pers grassade en massas veldblomme<br />
wat met hulle pienk, geel, wit en rooi<br />
gesiggies kop uitsteek in die vleiland.<br />
Van blomsteel tot grashalm fladder<br />
daar rooivinke enKaapse flappe, en as<br />
jy gelukkig is, sien jydalk die stekelrige<br />
krone van ’n skugter mahem-broeipaar.<br />
Dit isnie net menigte voëlspesies<br />
wat gaande isoor dié belangrike<br />
vleilandgebied nie, maar mense ook.<br />
Alexander McCorkindale het in1866 die<br />
regering oortuig om200 plase aan hom<br />
te verkoop omNew Scotland te stig –’n<br />
nedersetting wat die handelsroete na<br />
Mosambiek kon dien. Die meer was toe<br />
nog bekend asGroot-Zeekoeipan, maar<br />
om pres. M.W. Pretorius tebedank het<br />
44 McCorkindale dit nadie president se<br />
dogter hernoem: Miss Chrissie’s Lake.<br />
Lank voor die Skotte het die water<br />
en wild Suider-Afrika sevroegste<br />
menslike bewoners gelok: die jagterversamelaars<br />
bekend asdie San. Hier is<br />
nog rotstekeninge sigbaar opdie plase<br />
Florence en La Rochelle. Van die kuns is<br />
tot 15000 jaar oud enmet die hulp van ’n<br />
toergids kan jydit besoek.<br />
Hierdie bevolkings het nie net gebruik<br />
gemaak van die rotshange engrotte<br />
nie, maar het ook op die mere enpanne<br />
gewoon. Die Tlou-tle (of Tlou’e’thle) het<br />
met riete platforms gebou wat opdie<br />
water kon dryf,eninlatere jare het die<br />
plante wortelgeskiet eneilande gevorm.<br />
Die rietplatforms was deel van die San<br />
se plan om ver van hulle vyande af te leef,<br />
TheGin Shop<br />
maar ongelukkig het konflik met veral<br />
Europese setlaars hul toekoms bedreig.<br />
Hier woon nogtans lede van die<br />
San in die omgewing, maar weens<br />
modernisering enaanpassing met ander<br />
bevolkingsgroepe, het die gebruik van<br />
San-tale afgeneem enonder jonger<br />
geslagte selfs uitgesterf.<br />
As ’n mens vandag Chrissiesmeer<br />
binnery, wonder jy soms “waar isaldie<br />
mense?” Die dorpie issoklein enstil,<br />
dit voel soos die Engelse sêsoos 'none<br />
horse town. Maar trek bietjie van die N17<br />
af –die hoofteerpad deur die dorp –en<br />
verken een van die stofstraatjies. Dan sien<br />
jy hier gebeur dinge, endaar’s nie net een<br />
perd nie, maar bokke enbeeste ook.<br />
OP DIE DORP<br />
In King Edward-straat, een van die<br />
stofpaadjies, is daar beslis lewe, veral op<br />
’n Sondagmiddag oor etensuur. By The<br />
Billiard Room-restaurant smul inwoners<br />
en besoekers aan kos soos pizza wat in<br />
’n vuuroond gebak is. Langs die Billiard<br />
Room en op dieselfde perseel isJohn Jack<br />
Inn enThe Gin Shop.<br />
In 1882 het John Jack ensyvennoot<br />
August Simmer vanaf Durban na<br />
Chrissiesmeer geskuif om ’n handelspos<br />
met ’nhotel, stalle enjenewerdepot<br />
(winkelstoor) opdie been te bring.<br />
Die twee tamaai akkerbome voor die<br />
hotel isglo in 1886 geplant, en tussen 1899<br />
en 1901 is ’n ontspanningsentrum bygevoeg<br />
<strong>AA</strong><strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
Aretha Strydom<br />
Flaminke<br />
Beesteindie dorp<br />
ter wille van die Britse soldate wat in<br />
die omgewing was tydens die Anglo-<br />
Boereoorlog. Die hout- en sinkstruktuur<br />
het ’n groot biljarttafel gehad endie<br />
sandsteenblokke waarop die tafel gerus<br />
het, is vandag nog sigbaar indie Billiard<br />
Room.<br />
Die hotel het ongelukkig in 1936 in ’n<br />
brand indie slag gebly, maar is in 2012<br />
volgens die ou spesifikasies gerestoureer.<br />
Die Gin Shop spog met die leuse “gin and<br />
spirits since 1886”, en dit isinderdaad<br />
waar. Die transportryers het daai jare<br />
jenewer as’ntipe medisyne gedrink.<br />
Ek gaan sit bydie kroeg enbestel ’n<br />
bessie-en-salie-jenewer. Dit isdie eienaar,<br />
Marian Bezuidenhout, seeie produk,<br />
bekend as Highveld Gin. Van die ander<br />
geure wat beskikbaar is, isspeseryagtige<br />
lemoen en granaat met kruisement.<br />
Ons gesels oor hoe die dorpie verander<br />
het sedert my eerste kuier in2019. “Daar<br />
het intussen plekke oopgemaak enweer<br />
toegemaak. Met die drankverbod verlede<br />
jaar het ons swaargerky,” erken Marian.<br />
Maar een ding wat onveranderd bly, is die<br />
dorp sespookstories.<br />
“Daar isblykbaar ’nsoldaat wat laatnag<br />
in die strate rondloop,” grinnik sy en<br />
beduie in die rigting van die meer en die<br />
Jailbird-gastehuis.<br />
By die Jailbird kan jy in die dorp seou<br />
tronk slaap. Jyhet ’n keuse van twee selle<br />
met swaar deure enpiepklein vensters.<br />
Die eerste sel is in 1880 gebou ennommer<br />
twee is in die jare veertigs deur Italiaanse<br />
krygsgevangenes bygelas.<br />
“Jy kan die verskil sien! Hierdie was die<br />
eerste een –dit is nie sonetjies gebou nie.<br />
Met die tweede sel sien jy ’n klipmesselaar<br />
se werk,” verduidelik die eienaar,<br />
Marietjie Blignaut, met haar skaaphond,<br />
Lilly, kort op haar hakke.<br />
Op die oupolisiekantoor seplek staan<br />
vandag ’n gemeenskaplike kombuis en<br />
badkamer vir die twee selkamers, met<br />
die titel “Charge Office” teen die deur.<br />
Die Jailbird bied herbergstylverblyf en is<br />
ideaal vir ’n hele gesin.<br />
“Ek verkies dit as vreemdelinge nie die<br />
geriewe met mekaar hoef te deel nie,” sê<br />
Marietjie en stap verby haar groentetuin<br />
langs die tronk. Duskant hulle heining lê<br />
die vleiland en Chrissie se grote meer.<br />
AL OM DIEWATER<br />
Die dorpie met haar ou sandsteenstrukture<br />
het sjarme, maar die grootste<br />
trekpleister lê net buite die dorp.<br />
Chrissiesmeer is9km lank en 3km<br />
breed, en tot 6meter diep.<br />
Esbie Bezuidenhout, die eienaar van<br />
John Jack Inn en die Billiard Room, sê sy<br />
het een jaar vir lentedag reg rondom die<br />
meer gestap met ’ngroep vriende. Al was<br />
die watervlak tóé nie hoog nie, het dit<br />
hulle ongeveer ses uur geneem.<br />
><br />
45<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
46<br />
“Maar kyk hoe vol is dit nou!” roep Esbie uit<br />
tydens mykuier in Januarie. Haar familie het<br />
hulle plaas teen die meer in1990 gekoop en in<br />
2012 het hulle permanent die skuif gemaak van<br />
Johannesburg na Chrissies.<br />
GROETDIE GROTMAN<br />
Ek gaan stap bietjie saam met haar langs die<br />
water. Sy wil vir my die grotte aan die oewer<br />
van die meer wys. Libby, die klein swart<br />
steekhaarbrakkie, hol vooruit omdassies tussen<br />
die rotse uit tesnuffel.<br />
By die grot wys Esbie vir my al die name wat<br />
teen die sandsteen uitgekerf is. Die naam met<br />
die oudste datum is R. Muirhead, 1888. “Daar<br />
is ’n Muirhead-straat opdie dorp. Ons dink hy<br />
was ’noffisier in een van die perde-eenhede,”<br />
vertel Esbie en dui met haar stapstok HR 18<br />
teen die klippe aan. “Ons glo dit staan vir<br />
Horse Regiment 18.”<br />
Ek steek mykop by die grot inenverbeel<br />
my ek sien ’n otter ineen van die rotsskeure.<br />
Dit kon ook ’ndassie gewees het wat vir Libby<br />
wegkruip. Ons klim teen die koppie uit om tot<br />
bo op die kranse tekom. Nou kan ons ver sien,<br />
tot byTeen Die Meer se kampeerterrein.<br />
Met ons terugkeer vertel Esbie van haar plan<br />
om ’n staproete om die meer testig. “Al die<br />
nodige grondeienaars het reeds ingestem. Jy<br />
kan nou al reg rondom wandel –oor klippe,<br />
deur grasse en soms vleilande –enwanneer<br />
Chrissiesmeer stiller is, isdit makliker. Maar<br />
ons wil graag ’npad vir die stappers maak.”<br />
So kan voetslaners, fietsryers enperderuiters<br />
die meer van alle kante aanskou, terwylhulle<br />
ook die voëls enveldblomme van nader kan<br />
bewonder. Enmoenie die amfibieë vergeet<br />
nie! Die omgewing isnie verniet bekend as<br />
Matotoland nie; die Swati-naam vir “plek van<br />
die paddas”. Daar word selfs in die somer<br />
paddanagte enblomtoere aangebied.<br />
Een van die ruspunte opdie staproete gaan<br />
Miss Chrissie’s Country House wees, aan<br />
die ooste van die meer. Die eienaar, Aretha<br />
Strydom, het verlede jaar ’n labirint met rose<br />
geskep. Die doolhof isook roosvormig.<br />
Nie net die labirint spog met rose nie, maar<br />
ook die tuine omAretha sesandsteenhuis wat<br />
uit 1873 dateer. Die dahlias, vingerhoedjies<br />
en krismisrose pronk net so mooi. “Kom kyk<br />
na hierdie slangetjie. Dit is ’n slakvreter,” roep<br />
sy uit. “Hy ishier omdat ons net organiese<br />
insekdoders gebruik. Dit isook vriendelik<br />
teenoor die bye.”<br />
Aretha het 1300 rose –120 verskillende<br />
soorte –inhaar doolhof geplant. Syroep die<br />
name uit soos ons verby elkeen loop enruik.<br />
Sommiges isnamense genoem, enander het<br />
weer romantiese titels soos Bride’s Dream,<br />
Oyster Pearl enMajestic Burgundy.<br />
“Hierdie is’nGarden Queen. Dis ’nbaie ou<br />
roos. Ruik net,” sê sy en en raak saggies aan ’n<br />
perspienk blom. “Maar hierdie is my gunsteling.<br />
Hulle noem dit My Darling.”<br />
REIS VERDER VIRDIE DAG<br />
Ons ryteen skemer by Miss Chrissie’s<br />
se grondpad af. Dit isgelukkig net 5km<br />
terug dorp toe. Daar lêwel ook ’nrits<br />
besienswaardighede ’n end van Chrissiesmeer<br />
af. Sit ’n halfdag opsy vir dié doendinge.<br />
Die Ti’Qwa-rotstekeninge lê in eManzana<br />
(Badplaas) serigting, 40km van die dorp af.<br />
Ti’Qwa is ’n San-woord wat die verhouding<br />
tussen God enmens beskryf.Die rotskuns<br />
is ongeveer 15 000 jaar oud enbeeld mense,<br />
mitiese figure en diere uit.<br />
Sowat 56kmweg in Mpuluzi kan jy Goliat se<br />
Voetspoor besoek. Dit lyk soos ’n1,8 mlange<br />
spoor van ’n linkervoet wat vertikaal teen ’n rots<br />
agtergelaat is. Party glo dit was God of Adam;<br />
ander sê weer dit was e’Mpuluzi, ’nvrouereus<br />
Dienatuurlike<br />
erosiebrug<br />
in tradisionele fabels. Syhet glo hier verby<br />
gehardloop toe ’nvulkaan uitgebars het.<br />
Nóg ’ninteressante rots is die Natuurlike<br />
Erosiebrug op Goedehoop, sowat 36kmin<br />
die rigting van Ermelo. Dit is’n27m lange<br />
klipboog oor die Vaalrivier. Stapafstand van die<br />
brug is daar vir oornaggaste ’n kliprondawel<br />
naby die dam.<br />
Vir diegene wat klippe vervelig vind, is daar<br />
ook Randell’s Ranch Museum in die distrik van<br />
Lothair, sowat 32kmseryvan die dorp af. ><br />
Ti'Qwa-rotskuns<br />
<strong>AA</strong><strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
Naweekwegbreek<br />
GOED<br />
OM TE<br />
WEET<br />
In diedorp<br />
Diereuse voetspoor<br />
HOEKOM JY D<strong>AA</strong>R?<br />
Diedorplê260km oosvan<br />
Johannesburg.Jykan die N17via<br />
Bethal kies, of op die N12deur<br />
Emalahleni ry.<br />
W<strong>AA</strong>R OM TE BLY<br />
John JackInn hetses en<br />
suite-kamers om vantekiesen<br />
diesewendeeen -Jack &Jillhet<br />
’nleefareaenkombuis.<br />
Koste: R600 perpersoon wat ’n<br />
kamerdeel(ontbyt ingesluit).<br />
Kontak: www.johnjackinn.co.za,<br />
017847 2004<br />
By Jailbird slaapjyineen<br />
vantwee tronkselle,met ’n<br />
gemeenskaplikekombuis en<br />
badkamergeriewe.<br />
Koste: R250 perpersoon<br />
Kontak: 082929 1219<br />
AanChrissiesmeerse<br />
wesoewerbied Teen DieMeer<br />
kampeerplek, safaritenteen<br />
houtchalets sonderfieterjasies.<br />
Dit isveral gesog onder<br />
hengelaars en fietsryers.Hier is<br />
’n27kmlange enkelspoorbaan<br />
op die 1000 ha plaas.<br />
Koste: R30per dagbesoeker.<br />
R60per persoonper aand vir<br />
kampering; R50per staanplek<br />
metkrag(maksimum 6mense)<br />
en R60per woonwa.<br />
Kontak: www.teendiemeer.com,<br />
082629 4320<br />
diedorpaf. Stonewoodis’n<br />
kliphuisievir twee gaste.<br />
Koste: VanafR300per persoon<br />
pernag by Holnek.Stonewood is<br />
R500 pernag virtwee mense.<br />
Kontak: www.holnek.co.za,082<br />
8071054(Holnek), 082680 8204<br />
(Stonewood)<br />
BESPREKINGS<br />
KontakLungile Lusengaomdie<br />
Ti’Qwa-rotstekeninge en Goliat<br />
se Voetspoortesien.<br />
Koste: R350 perpersoon<br />
vir’nhalfdagtoer metvier<br />
bestemmings in joueie voertuig<br />
Kontak: 076041 5374<br />
Jy moet voorafbespreekom<br />
Randell’sRanch-museum op<br />
Saterdae tussen 10:00en15:00 te<br />
besoek.<br />
Koste: R50per persoon<br />
Kontak: www.randellsranch.<br />
co.za,082 8075515<br />
Die Natuurlike Erosiebrug en<br />
Goedehoop Farm Stay is op<br />
’nplaas van1400ha, waar die<br />
Engelbrechtsmet beeste, soja en<br />
mieliesboer.<br />
Koste: R1 800per nagvir 6<br />
mense<br />
Kontak: 083643 0515<br />
As jy al om die meer wilwandel,<br />
kontak virEsbie Bezuidenhout op<br />
081040 7787.<br />
47<br />
Miss Chrissie's CountryHouse<br />
is ’nstatige sandsteenopstal<br />
metnegekamers, ’nkothuisen<br />
kampeerplek.<br />
Koste: VanafR495per persoon<br />
vir ’ngedeeldekamer,sonder<br />
aandete of ontbyt.<br />
Kontak: www.misschrissies.<br />
co.za, 079 2525235<br />
Johan bied slaapplek by Holnekwild-en-natuurreservaat,<br />
maarook op ’nander plaas,<br />
Gemsbokheuwel, 8kmvan<br />
WILJYOPCHRISSIESTROU?<br />
Florence GuestFarmand<br />
WeddingVenue is ’nstatige<br />
opsie virpaartjies mettroukoors.<br />
Kies tussen die Stone<br />
Chapel of Dennebos Kerkvir<br />
jouseremonie,enhou dan<br />
makietie in die Klipskuur. Hier<br />
is ookverblyf beskikbaar virdie<br />
troupaar énhul gaste.<br />
Kontak: www.florence.co.za,<br />
082804 1771<br />
><br />
Teen die Meer<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
Naweekwegbreek<br />
By Holnekkan jy<br />
by diewaterval<br />
swem,met jou 4x4<br />
teen steilpaaie<br />
uitklouter en die<br />
natuur geniet<br />
48<br />
Jan Randel het nie net 200 antieke trekkers<br />
in sy skure nie, maar ook ou motors,<br />
motorfietse entrokke.<br />
As meer moderne envierwielaangedrewe<br />
voertuie jou opgewonde maak, moet<br />
jy koers kies naHolnek Wild- en<br />
Natuurreservaat, 39km oos van die dorp.<br />
Hier kan jy4x4-roetes met jou eie voertuig<br />
ry,hengel, swem, stap, voëlkyk ofjag.<br />
Daar loop 18 wildsoorte op2000 ha<br />
rond, onder meer blouwildebees, koedoe,<br />
gemsbok, sebra, blesbok, springbok, eland,<br />
rooihartebees, waterbok en kampeelperd,<br />
en daar is vier staproetes wat tussen 5en<br />
10 km wissel.<br />
KLIM EN KLOUTER<br />
Die 4x4-roete is 20km lank en duur<br />
sowat drie uur as jy nie stilhou en speel<br />
langs die pad nie. Daar is riviere omte<br />
kruis, watervalle om by uit tespan, asook<br />
hindernisbane met name soos Kringgat<br />
Kruising en Gatskop, waar jy styl teen die<br />
rotse met jou tjor kan uitklim.<br />
Holnek het ook verblyf kilometers ver<br />
uitmekaar gespasieer. Sonpanele, gas,<br />
kragopwekkers endonkies voorsien warm<br />
water enlig. Die Wildebos-tentkamp het<br />
vier safaritente wat elk twee mense kan<br />
huisves, met ’nbraailapa en buitekombuis.<br />
Mgqoma-kamp het konferensiesentrum<br />
met ’nswembad, vier chalets en’n<br />
kampplek.<br />
“Altesaam 40mense kan byMgqoma<br />
bly. Carolina se kerk hou een keer<br />
per jaar ’neko-kamp hier. Dit is<br />
ook gewild vir verjaardagpartytjies<br />
of familiebyeenkomste,” sêJohan<br />
Rautenbach, een van die eienaars. Hyis<br />
die sesde generasie van sy familie wat op<br />
hulle plaas in Chrissiesmeer woon, ensy<br />
kinders isdie sewende.<br />
Daar is ook twee groot chalets: Pionier<br />
en Waterval, wat elk 8tot 10mense kan<br />
huisves, met ’nlapa en’nswembad. Johan<br />
gaan wysvir ons die waterval.<br />
“’nGroep vroue enkinders het<br />
hier weggekruip tydens die Anglo-<br />
Boereoorlog. Jy sal nou sien hoekom dit<br />
’n goeie plek was. Dis diep in die kloof,<br />
maar hulle isongelukkig deur iemand<br />
verraai,” vertel Johan soos ons by die<br />
bopunt van die krans stilhou. Nou moet<br />
ons afklouter.<br />
Ons gaan stadig oor die gladde klippe,<br />
anders koop ekdalk Johan se grond.<br />
Onder staan ons langs ’n poel diep<br />
genoeg om in te plons. Ons tuur op na<br />
die stroom wat oor die rotswand spuit en<br />
gesels oor ons vakansievoorkeure.<br />
Vyfsterhotelle met yskoue skemerkelkies<br />
is uiteraard lekker luuks, maar jykan<br />
my enige dag net hier langs ’n waterval<br />
aflaai. “Ja-nee,” stem Johan saam.<br />
“Hier sal selfs ’n lou bier lekker<br />
proe.”<br />
Quality<br />
Assured<br />
Waterfront-gastehuis, Carolina<br />
Sterkaanbeveel<br />
Carolina is sowat 30 km buiteChrissiesmeer.Hierdie<br />
gastehuis isopdie R33en<br />
sentraal as jy Middelburg, Wonderfontein<br />
of Belfastwil besoek.Dit is ookideaal<br />
as jy oornagplek soek tussenGauteng<br />
en Eswatini (103km), of op padnadie<br />
Nasionale Krugerwildtuin of Mpumalanga<br />
wilverken. Diegastehuis hetses eenhede,<br />
almalmet privateingange,badkamers,<br />
satellietTV,koffiemaakgeriewe,mikrogolfoond,yskas<br />
en veilige parkering. As<br />
jy in die Hoëveldse winter hierlangskom,<br />
is daar ookverwarmersenelektriese<br />
komberse.Aldie eenhede kykopdie dam<br />
uit, wat ’ngroot bederfvir voëlkykersis.<br />
Bespreek by qa.aatravel.co.za.<br />
DIE<strong>AA</strong>BEVEEL<strong>AA</strong>N<br />
<strong>AA</strong><strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
Zoom-dorpe<br />
LEWE<br />
IN<br />
EENVOUD<br />
Covid-19 hetbaieondernemings gedwing om hulkantore te<br />
sluit. Dithet tientallewerknemersdie kans laat aangrypom<br />
hulblyplek in diestadoptegee en na dieplatteland te trek.<br />
Ontmoet ’npaarwat diegroot skuif gewaag het.<br />
DEUR DANIELLE MCDONALD<br />
EN SHEREEN GOOSEN<br />
Toe honderde duisende mense<br />
in diemiddel-1800’sna<br />
Kalifornië gestroom hetas<br />
deel van’ngoudstormloop,<br />
hetklein dorpe soos<br />
paddastoeleopgeskiet en is dieterm<br />
"boomtowns"geskep.<br />
Diegeskiedenis is tans besigom<br />
homselfteherhaal, maar hierdiekeer<br />
vind diegroot verskuiwingvan mense nie<br />
netbinne eenlandsegrenseplaas nie,<br />
maar wêreldwyd.Vanweëdie kombinasie<br />
van’npandemie watmense ontmoedig<br />
om in grootmassasbymekaartekom,en<br />
diekomsvan goeieinternetverbindings,<br />
hetons nou’nnuwe tendenswat kop<br />
uitsteek:"zoomtowns"(’n verwysingna<br />
eenvan dieaanlynplatforms waarmee<br />
kollegas kontak metmekaarbehou<br />
wanneerhulle nie’nkantoor deel nie).<br />
Metdie uitbreking vanCovid-19in<br />
2020 is diekantoorrekenaars opgepak,<br />
kantoordeure gesluitenbaiemense het<br />
tuis beginwerk.Toiletpapier wasskielik<br />
’n kommoditeit, joukinderswas in die<br />
vertrek tydens werksvergaderings en "Jy<br />
is op mute"het deel vanjou kantoortaal<br />
geword. Vankerkdienstetot kuiertjiesmet<br />
wyn, alleshet aanlyn gebeur.EnZoom, ’n<br />
gratis videokonferensie-instrument, was<br />
gereed virdie omwenteling.<br />
Dithet ’n onverwagtegeleentheid<br />
geskep:Asjou werk dittoegelaat heten<br />
jy hetdie geleentheid gekry, konjynou<br />
basies vanenige plek af werk. Enigeplek!<br />
Wegvan diestadsgedruis<br />
Niealmal vind hulvoete op die platteland<br />
nie. Dielandelike leefstyl word<br />
dikwelsoordreweromanties voorgestel.<br />
Op dieplattelandsal jy waarskynlik<br />
sonder ’n paar luukses moet klaarkom,<br />
soosWoolies, bioskope en spoggerige<br />
restaurante (eintlik enige restaurant).<br />
Almalopdie dorpken jou(en jou<br />
kinders).Endeur’nmeningtehê, kanjy<br />
maklik mense vervreem.<br />
Maar niemandsal jousoin’nkrisis<br />
uithelp as diemense op dieplatteland<br />
nie. In April2021het inwoners van<br />
Swellendamindie Wes-Kaap ’n partytjie<br />
gehouomdie nuwelinge te verwelkom,<br />
en sowat125 mensehet dieverwelkoming<br />
bygewoon.TeenSeptember hetnog 108<br />
nuwelinge bygekom.<br />
Hierdiesyfersisnie uniekaan<br />
Swellendamnie,enalhoorjyplek-plek<br />
mense brom oordie "inkommers",isdie<br />
nuwe GrootTrekgoeie nuus virdorpe.<br />
Hier is mense watdie skuifgemaakhet. ><br />
49<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
50<br />
Vir ’n hele rukhet<br />
diePotgieters<br />
gepraatoor ’n<br />
skuifoorsee. Hulle<br />
hetuit Kaapstad<br />
Paarltoe getrek,maarreeds<br />
beginpraat oorhul volgende<br />
stap.“Ons hetbaieplekke<br />
oorsee oorweeg,van Panama<br />
totKanada, Australië en die<br />
VSA. Ons hetbaielankdaaroor<br />
gesels,maaropdie ouend<br />
gedink:Hoekomsal jy emigreer<br />
as jy op Stilbaai kanwoon? Jy<br />
hetso’nongelooflike leefstyl<br />
hier,” sê Barend.<br />
Rochébeaam dit: “Ná<br />
’n besoek aanAmerikain<br />
Desember 2020 hetons oorweeg<br />
om daar te gaan woon.<br />
OmdatCovidsyferssteedsso<br />
hoog was, hetons besefdit<br />
gaan ’n gesukkel wees. Toestel<br />
ek voor:Hoekomgaanwoon<br />
onsnie op Stilbaai nie? Barend<br />
moes eers daaroornadink.”<br />
Rochélag as Barend sy skouers<br />
ophaal: “Inmykop hetekdie<br />
afgelope sesmaandegereed<br />
gemaak om oorsee te gaan.”<br />
Stilbaai wasnie ’n toevallige<br />
keuse virdie Potgieters nie.<br />
Rochésefamiliehou al dekades<br />
lank hier vakansie.Dit het<br />
ook’ngoeie laerskool, wat<br />
belangrikisomdat huldogter,<br />
Núa, vanjaaringraad 1is.<br />
Watwerk betref,was die<br />
aanpassing maklik. Rochése<br />
onderneming, PhotoBLOX,<br />
wasnog altydaanlyn, en<br />
tydensCovid hetBarend se<br />
bemarkingsagentskap, The<br />
Social Effect,ook heeltemal<br />
virtueelbegin werk.<br />
Maar hoe"verkoop" jy<br />
dieideeaan ’n sewejarige?<br />
Jy belowe ’n babahondjie,<br />
natuurlik! Maar alle grappies<br />
op ’n stokkie, dieoorgang het<br />
viraldrieseepgladverloop.<br />
RochéenBarend is albeiinhul<br />
noppiesmet Núaseaanpassing,<br />
veral in dieskool.Danksy<br />
haar besigheid,het Rochéook<br />
vinnig deel vandie plaaslike<br />
gemeenskap geword.<br />
“Ek hetonlangs eenvan<br />
dieplaaslike eetplekkehier<br />
gehelp methul spyskaarten<br />
dekor, en dielaerskool het’n<br />
STILB<strong>AA</strong>I, WES-K<strong>AA</strong>P<br />
grootfondsinsameling waartoe<br />
PhotoBLOXkon bydra. Disnet<br />
heerlikombetrokketeraak, en<br />
hoekleiner diegemeenskap,<br />
hoegroterisdie impakwat jy<br />
kan maak.”<br />
Barend voeg by:“My leefstyl<br />
hier is baie beter. Ek is in die<br />
week baie gebondeaan my<br />
lessenaarenbring diemeeste<br />
vanmytyd in die[tuis]kantoor<br />
deur,maarekprobeer diebeste<br />
daarvanmaak.<br />
"Wanneer ek kanuitkom,<br />
is ditongelooflik. Veralop<br />
’n persoonlikevlakhet my<br />
geestesgesondheid baie<br />
verbeterdanksydie see.<br />
“Daaris’npaar mense wat<br />
in dieselfde bootjie as onsis,<br />
watook kindershet watnuut<br />
in dieskool is.Maaralmal<br />
is vasbesloteomdit te maak<br />
werk.Kleindorpies hetbaie<br />
potensiaal.”<br />
Dieeen ding watkan verhoed<br />
dathulle lank in Stilbaai bly, is<br />
diegebrekaan ’n hoërskoolop<br />
diedorp. Maar diePotgieters<br />
hetmeerasgenoegtyd om hul<br />
volgende stap te beplan. ><br />
Barend, Rochéen<br />
Núa Potgieter het<br />
hulle op Stilbaai<br />
gevestig
Zoom-dorpe<br />
DOENDINGEINSTILB<strong>AA</strong>I<br />
SouthernRight-staproete<br />
Hierdie maklike kuspad van 11kmstrek<br />
vanaf Morris Point in Stilbaai tot bydie<br />
Jongensfontein-woonwapark enhet baie om<br />
te bied: mooi uitsigte, ’n groot verskeidenheid<br />
fynbos, voëls (ook die bedreigde swarttobie)<br />
en pragtige rotspoele vir dié wat dapper<br />
genoeg is. stilbaaitourism.co.za.<br />
Branderplankry<br />
Stilbaai se beste gebied vir<br />
branderplankry isbyMorris<br />
Point, maar dis ’n plek waar<br />
gevorderde plankryers<br />
beter vaar asgroentjies.<br />
Barend sê hy sien nog nie<br />
kans nie.<br />
51<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
NIEU-BETHESDA, OOS-K<strong>AA</strong>P<br />
52<br />
Jykriewel vanlekkerkry as Danie<br />
Boneschans jouvertelhoe hy die<br />
stadsligte vanJohannesburg vir<br />
stoepkuiersopNieu-Bethesda<br />
verruil het. Diégeliefde Karoodorpislandwyd<br />
bekend virHelen Martins<br />
se Uilhuis, maar diedorpbiedsoveelmeer.<br />
Vroegin2021het Danievir ’n naweek<br />
by ’n vriend op diedorpkom kuier.Hyhet<br />
’n paar daeoorgeslaap–entoe eenvoudig<br />
besluitomtebly.Dit wassoeenvoudig<br />
soosdit,wanthyhet nienodig gehad om<br />
toestemmingbysyworshondetevra nie.<br />
Nieu-Bethesdaisver verwyder van<br />
Joburg,maarvir Daniehet dit’nlang<br />
aanloopgehad. “In2011het ek rusteloos<br />
gevoel en lusgekry om ’n veranderingte<br />
maak.Ekhet niegeweetpresies watekwou<br />
doen nie–miskien skryf–maar ek wou<br />
virmyself’nwerk skep watmydie vryheid<br />
sougee om meer te reis.Ekisliefvir Suid-<br />
Afrika,die plan wasdus nienoodwendig<br />
om landuit te gaan nie, maar ek wou die<br />
vryheid hê om plaasliktereis.”<br />
Danieisasonderwyser opgeleien<br />
hetdit as ’n wegspringplekgebruik<br />
om sy onderneming, DanieTeach (dto.<br />
danieteach.com),’naanlynskoolprogram,<br />
op diebeentebring.Dit hethom die<br />
vryheid gegeeombuite dieklaskamer<br />
klas te gee. Hy hetreedsin2014aanlyn<br />
beginklasgee,enteen2019 hethy<br />
opvoedkundigeboeke in Afrikaansen<br />
Xhosa uitgegee.<br />
ToeCovid in 2020 uitbreek,was Danie<br />
se besigheid gereed virdie uitdaging.<br />
Sedertbegin 2021 hetDanieTeachsegetal<br />
skoolkinders van50tot 80 gegroei–dit het<br />
homtoegelaat om sy opsies te heroorweeg.<br />
Hy wasook gereed om diedolle gejaag<br />
agtertelaatenafteskaal.<br />
DieTowerCafé<br />
Danie<br />
DOENDINGEOPNIEU-BETHESDA<br />
Feeste<br />
Een van verskeie feeste wat jaarliks<br />
aangebied word opNieu-Bethesda: Die<br />
Stoepproe-naweek, Kersfees in Julie,<br />
die Knoffelfees, die Karoo-handgemaakfees<br />
en die Nuwejaarsligtefees.<br />
Besoek nieubethesdatourism.co.za vir<br />
besonderhede.<br />
Hy sê sy skuifKaroo toe hethom gedwing<br />
om introspeksie te doen,omletterlik te stop<br />
"omdie blomme te ruik". Sy stappiedouvoordagdeursyblomtuinisnou<br />
deel vansy<br />
daaglikseroetine.Maarwat doen ’n mens<br />
nogopNieu-Bethesda?<br />
“Ek gaan omtrentelkedag na oomBoetie<br />
se kroeg, meestalopmyeie –daarisaltyd<br />
iemandandersdaarwat jy ken. Daar is<br />
ookdie jaarlikseKnoffelfees (waarelkeen<br />
eengereg metknoffel saambring),enop<br />
Saterdae speelons tennis.Ons stap dikwels,<br />
hier is ’n waterval netbuite diedorp. Hier<br />
is regtig ’n gemeenskapsgevoel.”Enashy<br />
vasgevangvoel, vathydie ooppad.<br />
Ek vraDanie watvan dieKaroo homverras<br />
het. “Dieweer-uiterstes–dit<br />
kan skielikbaiekoudword. Dit<br />
hetalopKersdag gesneeu. En<br />
hoegroen ditis. Daar is in der<br />
waarheid waterindieKaroo.”<br />
Ry op 'n Karoo-taxi<br />
Die tradisionele manier omvan een plek<br />
op die dorp tot by ’n volgende tekom,<br />
is met ’n donkiekar. Jysal die Jacob<br />
onder die boom oorkant die Uilhuis<br />
raakloop. Hybestuur al sedert 1997<br />
hierdie onderneming, en sy vriendelike<br />
20 minuut lange rit is onvergeetlik.<br />
<strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
Zoom-dorpe<br />
GRABOUW, WES-K<strong>AA</strong>P<br />
Grabouw is diesoort<br />
dorpwat jy maklikkan<br />
miskyk wanneerjyop<br />
dieN2ry. Diekansis<br />
goed datjou aandag<br />
afgetrek salworddeurdie bedrywige<br />
Peregrine-padstal,wat netlangs die<br />
hoofwegsit.<br />
Hoehet ditdus gebeur datFadzi<br />
en Tyrone Fisher,’nspraakterapeut<br />
en onderwyser onderskeidelik,<br />
hulledie afgelope jaar in hierdie<br />
plaasgemeenskap gevestighet?<br />
“Ons hetmet dieeersteinperkingstydhier<br />
komskuil en toetoevallig<br />
gehoor datsommige vandie plaaslike<br />
inwonersmense soek om vir’npaar<br />
maande hulhuisoptepas.Omdat<br />
diehelewêreldingeperkwas,het ons<br />
besluitomdie kans aantegryp,”sê<br />
Fadzi, watoorspronklikvan Zimbabwe<br />
is.<br />
Dieegpaarhet gedroomvan ’n<br />
rustigerbestaan en wou meer spasie<br />
gehad het.<br />
Fadzikon egternie dadelikvan die<br />
huis af werk nie, en moes drie uurper<br />
dagnaKaapstadpendel.<br />
“Ek hetvir ’n maatskappy gewerk<br />
wattegnologievir gestremdes ontwerpendie<br />
werkwas baie vervullend.<br />
Ditwas so lekker om dieimpak te sien,<br />
maar dieryerywas nievolhoubaar<br />
nie.”<br />
VirTyrone, watskoolgegeehet net<br />
aandie anderkantvan SirLowryspas,<br />
wasdie pendelrybaiemeer<br />
hanteerbaar.<br />
Middel 2021 hetFadzi ookvan<br />
diehuisafbegin werk,toe sy haar<br />
kundigheid gebruikhet om die<br />
gebruikers van’nBritsewelstands-app<br />
by te staan. Benewens diemynveld<br />
vaninternasionalebelastingreëls,die<br />
gemisommet mense te werk en die<br />
omgewing se berugtewindwat al hul<br />
internetverbindinguitgeskop het, sê<br />
Fadzi"ditgaangoedtot dusver".<br />
As jy haar vraofhaarskuif in<br />
haar tienerjare vanafZimbabwena<br />
Suid-Afrikahaargehelp hetmet die<br />
aanpassing opGrabouw,sêFadzi:<br />
“Beslis. My ma hetmyvan jongsaf<br />
geleer datjynie moet verwagomjou<br />
hele lewe op eenplektebly nie. Dis<br />
daardieperspektief watmygehelp<br />
het.”Syhet sedertdien ooktweejaar<br />
lank in Mpumalangagebly,die raad<br />
hethaardus goed te pasgekom.<br />
As jy haar vrawat vanGrabouw<br />
haar verrashet,antwoordsyhoeveel<br />
gras daar op diedorpis.<br />
Virdiegene watdalksteedsin’n<br />
beton-oerwod woon,isdie gras aan<br />
dieander kant vandie draadindie<br />
plattelanddalkgroener.<br />
DOENDINGEOPGRABOUW<br />
Elginse<br />
Spoorwegmark<br />
TheCapeCanopy<br />
Tour<br />
Spoorwegmark<br />
Besoek die gewilde Elgin Railway Market om<br />
te proe wat die vallei alles bied. As jy in die<br />
Kaapstad-omgewing woon, kan jydie 160 km<br />
lange roete heen en weer op ’n stoomtrein<br />
aanpak (slegs oor naweke). Besoek<br />
elginrailwaymarket.co.za.<br />
53<br />
Foto's: KonradRaubenheimerensupplied<br />
Fadzi en TyroneFisher het<br />
hulle op Grabouwgevestig<br />
CapeCanopy-toer<br />
Gly met ’n draadkabel ("zipline") deur die<br />
Hottentots-Holland-berge in die Elgin-vallei<br />
naby Grabouw. In 2019 het TripAdvisor hierdie<br />
aktiwiteit as die tweede beste in Afrika<br />
aangewys. canopytour.co.za.
Plaaslikeentrepreneur<br />
ZOLANI MATEBESE<br />
STIGTER &UITVOERENDE<br />
HOOFVAN SENDOFF<br />
54<br />
Dieperfekte<br />
afskeid<br />
DIETEGNOLOGIE-SAKEMAN ZOLANI MATEBESE HET'NAPP ONTWIKKEL<br />
W<strong>AA</strong>RMEEJY'NBEGRAFNIS UITDIE GERIEF VANJOU HUIS KANREËL.<br />
DEUR KIMARENDSE |FOTO'S LOUW VANSTADEN<br />
<strong>AA</strong><strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
Zolani<br />
Matebese<br />
en Thabisile<br />
Sethaba<br />
“Die appissuksesvol<br />
omdatons die<br />
uitdagingvan<br />
begrafnislogistiek<br />
verstaan.Jymoet<br />
baie besluite neem<br />
terwyl jy treur.”<br />
DIE IDEE hetontstaantoe Zolani ’n<br />
familielid se begrafnismoesreël.<br />
Tussendeur diegesukkelom<br />
kwotasiesbybegrafnisondernemerstekry,vervoertereël,<br />
blomme te bestel en diespysenieringteorganiseer,<br />
moes hy<br />
uitwerk watdit homgaankos.<br />
Zolani Matebese hetbesef watter hardewerkdit is om<br />
’n begrafnistereëlterwyljyoor ’n geliefde treur.<br />
Hy wasveral verrasomtesiendat nieveelverander<br />
hetomdie proses te vergemaklik sedert hy sy ma se<br />
begrafnis twintig jaar tevore gereël hetnie.<br />
Soudit niemaklikerweesasdaar’napp is watjou<br />
toelaatom’nbegrafnis te reël van jousitkamerbank af<br />
nie, het Zolani virThabisileSethaba gevra. Thabisile<br />
hethom aangemoedig en is noudie medestigteren<br />
bedryfshoofvan Sendoff,’napp watjygratiskan aflaai.<br />
Zolani het25jaarervaringindie korporatiewe<br />
omgewing en diestaatsdiensopgedoenenbesluit om<br />
diekanstewaag. En dithet virhom vrugte afgewerp.<br />
Dieapp is inMaart 2021 beskikbaar gestel en is ’n<br />
eenstopdiensvir sterftesorg in SuidAfrika. Hullehet<br />
planne om dieapp wêreldwyduit te brei.<br />
“Die appissuksesvolomdat onsdie uitdagingvan<br />
begrafnislogistiekverstaan. Ditisvermoeiend en<br />
ongerieflik, en jy moet baie besluite neem terwyl jy<br />
treur. Onsvergemaklik daardieproses en kanmense<br />
ondersteunindaardie tyd,”vertelZolani.<br />
OP SY TYD<br />
Zolani is in Nigeriëgeboreenhet diegrootstedeel<br />
vansykinderjare in ballingskap in Zimbabwe,die VSA<br />
en dieVKdeurgebring voordathyhom in 1995 in<br />
Johannesburg gevestighet.<br />
“Sedertdien is ek ’n Johannesburger!” sê hy.<br />
Zolani hetdadelik beginwerk ná matriek. In plaas<br />
daarvanomuniversiteit toetegaan, hethyverkiesom<br />
soveel internekursusseasmoontliktedoenterwylhy<br />
ondervinding opgedoen hetindie tegnologiebedryf,<br />
privaatsektorenstaatsdiens.<br />
“Ekhet altydgeweetinwatterbedryfekwil werk –óf<br />
tegnologieófmotorfietsrenne,”sêhylaggend.<br />
“Ek hetdeurdie jare geleer watindie sakewêreld<br />
werk en watnie.”<br />
Sy loopbaanhoogtepuntesluit in diestigtingvan die<br />
Jedi (JoburgEducating DigitalInterns)program sowel<br />
as Hack.Jozi, ’n inisiatief watondernemingshelp om<br />
alledaagse probleme mettegnologieoptelos.<br />
Tenspyte van’nlanglys prestasies in diewerkplek,<br />
hetZolanigevoeldit is tydomtestudeer sodathybeter<br />
toegerus kanweesomsyloopbaandoelwitte tebereik.<br />
"Ekwou nogaltyd iets groots doen,ietsregtiggroot en<br />
doelgerig,"sêhy.<br />
Hy hetdus ’n sakegraadvoltooi,gevolgdeur’nMBA.<br />
“Toe ek uiteindelikuniversiteittoe is,was ek gereed.<br />
Ek wasdaarommyeie redesenhet elkeminuut<br />
daarvangenietomteleeroor diefundamentele<br />
konseptevan besigheid.Ekhet selfsEkonomiegeniet!”<br />
GROOTUITDAGINGS<br />
Ditwas moeilikomdie apptydens dieCovidmaande<br />
aandie gang te kry, sê Zolani.<br />
"In’nstadium wasdie hoofontwikkelaarvan die<br />
toepassing vir’nmaand lank niebeskikbaarnie weens<br />
Covid. Ons span hetalmal tuis gewerk,ons kondus nie<br />
netinloeromtekyk of iemandoukei is nie. En toedie<br />
tweedeCovidgolfIndiëtref, is onsdatabasisspan daar<br />
ergontwrig,wat verskeie vertragingsveroorsaakhet.”<br />
Zolani hetindié tyddie konsep verfyn, diefunksionaliteitdeurdink<br />
en sensitiewe bemarkingbeplan.<br />
Nog’nuitdaging wasomdiensverskaffers te kryom<br />
by Sendoffteregistreer.<br />
"Ekmoesdie konsep verduidelikaan ouer mense wat<br />
al dekadesindie bedryf is.Ekmoeshulle oortuig ><br />
55<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
Plaaslikeentrepreneur<br />
In 'n neutedop<br />
56<br />
daar is ’n betermanier om dinge te doen<br />
en hulleaanmoedig om aanboord te<br />
kom!"<br />
Sy hardewerk hetvrugteafgewerpen<br />
Sendoffhet nou ’n omvattende lysvan<br />
tenvolle gekeurdevennote landwyd-van<br />
urnmakerstot dienstewat diebegrafnis<br />
oordie internet saluitsaai.<br />
Maar daarwas tyedat hy getwyfel het<br />
hoegoeddie toepassing ontvangsou word.<br />
“Ek wasbangons stel dieapp bekend<br />
en niemandstelbelangnie,alhet ons<br />
marknavorsinggedoen. Ek wasook bang<br />
datmense onsharde werk souafkraak.<br />
Maar dieontvangswas puik. Onshet 1400<br />
gebruikers in dieeersteses maande gehad<br />
en omdatons diensnie iets is wat’nklant<br />
gereeldsal gebruiknie,het hierdiegetalle<br />
onsverwagtinge oortref.”<br />
Hy sê niksklopdie gevoel datiemand<br />
voordeel trek by ’n projek wathyuitgedink<br />
en deurgevoer hetnie.“Diswaarskynlik<br />
netander entrepreneurs soosbouersen<br />
vervaardigers watdaardie bevrediging<br />
verstaan. Ditbeteken so baie –dit beteken<br />
jy hetdit reggekry.Jyhet hierdieding<br />
uitgedink, ditgebou en suksesvolnadie<br />
wêreldgestuur.”<br />
SUKSESRESEP<br />
"Dit wasnog nooitmakliker om ’n<br />
e-handel-onderneming te ontwikkel nie,<br />
want diehulpmiddelsisfeitlik onbeperk,jy<br />
moet eenvoudigdaarnasoek,"sêZolani.<br />
"Toe onsaan Sendoffbegin werk het,<br />
hetons byvoorbeeldontdekdat Amazon<br />
’n program hetwaarjyvir duisende<br />
dollars se krediete kan registreer." Ditkan<br />
beginnershelp om bedienerstebestuur of<br />
domeinnameteregistreer.<br />
“Maardit wasook nognooit makliker<br />
om jougeldenjou tydtemorsnie,want<br />
joukop moet regaangeskroef wees.As<br />
jy ’n toepassing wilontwikkel,beskou<br />
ditas’nbesigheid watietsbiedwat<br />
uniekisofwat jy beterkan uitvoerasjou<br />
mededingers.Die mark is diehelewêreld.<br />
Jy moet ’n unieke verkoopspunt hê en weet<br />
datgenoegmense virjou dienssal betaal.”<br />
Sendoffhet nou 20 werknemers.<br />
“Die meestemense hetkontrakte en<br />
onsbetrekhulle as onsdie hulpbronne<br />
benodig. As ’n beginner moet jy jouspan<br />
en kostebasis so kleinmoontlik hou. Ek<br />
hetiewersgeleesdat beginnersgeldsoos<br />
waterin’nwoestyn moet benader. Hierdie<br />
modelwerk virons.Ons inkomste gaan<br />
terugnadie besigheid en nienasalarisse<br />
nie.”<br />
EEN APP WATALLES DOEN<br />
Diewaardevan dieapp is datjyin<br />
Kaapstad kanweesen’nbegrafnis in<br />
KwaZulu-Natal kanbeplan,sêZolani.<br />
Dietoepassingseaanbodsluit<br />
omvattendekontrolelystevir begrafnisbeplanningin,<br />
metskakels na Sendoffse<br />
vennote.<br />
Ditbeteken datalles -vanaf die<br />
registrasievan ’n sterfgeval,die indien<br />
vaneiseenander papierwerk,sowel as die<br />
GUNSTELING-VAKANSIE-<br />
BESTEMMING: Enigestrandmet<br />
warm waterwaar ek kanswem<br />
en plankry.<br />
GUNSTELING-KOS: Langoustine<br />
(Noorweegse kreef) met<br />
rissiebotter<br />
DROOM-VOERTUIG: Aston<br />
Martin DBS of Pagani Huayra<br />
Roadster<br />
GUNSTELING-TEGNOLOGIE:<br />
My eerste iPhone,wantdit was<br />
mooi en prakties en het'nera<br />
ingelui watmin mense gedink<br />
hetmoontlikis.<br />
LEES MEER BY: sendoff.app<br />
keuse van’nkrematorium,graf, vervoer,<br />
blomme,kiste,spysenieringenselfs<br />
traumaberading -net ’n klik wegis.<br />
Jy kanook joueie begrafnis beplan en<br />
’n familielid aanwys om neteen oproepte<br />
maak na Sendoffsespanomjou planne in<br />
werkingtestel.<br />
Hoewel dieontwikkelingvan die<br />
appvoorCovid beginhet,was die<br />
tydsberekeningvan dievrystelling in<br />
2021 ideaal toe sosialedistansiëring’n<br />
werklikheid gewordhet.<br />
"Net soosjyverblyf op Airbnb of ’n<br />
Uber-rit soubespreek, laai jy metSendoff<br />
dietoepassingaf, soekdie diensofpakket<br />
watjywil hê en kies verskaffers volgens jou<br />
begrotingenligging," sê Zolani.<br />
In dievolgendedekadehoopZolaniom<br />
dietoepassinginternasionaalbeskikbaarte<br />
stel.“Ek houvan dieideedat iets wattrots<br />
Suid-Afrikaans is,’nwêreldwye impakkan<br />
maak,” sê hy.<br />
<strong>AA</strong><strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
Wetenskap<br />
Groter<br />
’n<br />
SPENS<br />
VIRAFRIKA<br />
Rys, mieliesenaartappelsisstapelvoedselinAfrika, maar<br />
daar is verskeie ander plantewat 'n plek op onsspyskaarte<br />
verdien.Die wetenskapskrywer EngelaDuvenage het<br />
tussen dieweesgewasseindie tuin vandie Universiteit<br />
Pretoria se Future Africa-kampusgaanrondloop.<br />
Met dieknipmeswat<br />
hy byderhand hou,<br />
snydie botanis<br />
JasonSampson ’n<br />
kleinstukkie vandie<br />
Afrika-ginseng-plantaf.<br />
“Proehier,” bied Jasonaan.Jason<br />
is diekurator vandie Universiteit<br />
vanPretoriaseManievan der<br />
Schijff-botaniese tuin.“Ditproesoos<br />
vanielje.” Ek proe,wantdis dieeerste<br />
keer datekdie plantsien.<br />
Jason geemy’nkitsles in Afrikagemmer<br />
(Mondia whitei), ’nplant<br />
watfeitlik uitgewis is in Afrikaweens<br />
oorverbruik.<br />
“Dit word beskou as uitgesterf in<br />
sy oorspronklike groeigebied(Tugela<br />
FerryinKwaZulu-Natal),maarop<br />
dieUP-kampusgroei ditgeil, Jy<br />
sien ditorals -ook oordie brandtrap<br />
vandie vierverdiepinggebou van<br />
dieDepartementvir Minerale<br />
Wetenskappe.<br />
“Ekhet ditalvantevoreinvodka en<br />
witrum getrek,maareksal ditgraag<br />
in jenewerwil proe,” sê Jasonvoordat<br />
hy sy knipmeswegpak.<br />
Onsstapna’nander deel<br />
vandie welige "weituin"wat die<br />
konferensiesentrum, restaurant en<br />
verblyfgeriewe op dieUPseFuture<br />
Africa-kampusomring.<br />
Jason gaan staanomdie blarevan<br />
'n takkie vandie kornoelie(Rhamnus<br />
prinoides)aftestroop.<br />
"Ekhet ditas’ngismiddel gebruik<br />
om tuisgemaakte bier te brou tydens<br />
daardieeersteharde inperkingin<br />
2020."<br />
Toeplannerondom2010gestalte<br />
beginkry hetomdie Future<br />
Africa-kampus op ’ndeelvan die<br />
universiteit se proefplaastebou,was<br />
ditJason se idee om ’neetbare tuin<br />
aantelêrondomdie geboue en die<br />
vye- en avokadobomewat behoue<br />
gebly het.<br />
Vandag is alles(behalwedie<br />
bedreigdebroodbome)opdie<br />
eenofander manier eetbaar –of<br />
ditnou dieblare, wortels, vrugte,<br />
blomme of basis. Moet egternie jou<br />
tipiese voorstedelikegroentetuin<br />
volpampoen, tamatie, spinasie en<br />
aarbeie verwag nie(hoewel jy dit ><br />
57<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong><strong>Reisiger</strong>
Wetenskap<br />
ONDER: Lina Rampora,<br />
kuratorvan die Future<br />
Africa Garden,in'nveld<br />
vansteekblaarblinkgras<br />
en rasperdisseldoorn<br />
(Berkheya setifera).<br />
ooksal kry, saam metronde tsammasen<br />
Afrika-rys,wanneerdit in seisoen is).<br />
Deur dieloopvan diemiddag hetekgelate<br />
allesgeproe watdie passievolleplantkundige<br />
my uitdie tuin aangebiedhet.Daarwas<br />
mut'shaina,ofm'shai, ’nmosterdplantuit<br />
dienoordoostevan Limpopomet ’nsterk<br />
smaak; ’nrankplantmet witblomme waarvan<br />
dieblare soos roketsmaak en verskillende<br />
soorte amaranthus (of“marog”) wattot twee<br />
meterhoog word en jou aankommersieel<br />
gekweekte babaspinasieherinner.<br />
58<br />
Spekboominjou potjie<br />
“Ons eetnet ’npaarplanteasstapelvoedsel,<br />
soos rys, mieliesenaartappels, maardaaris<br />
baie meer beskikbaar watmense eenvoudig<br />
niegenoeg gebruik nie. Onsnoemdit<br />
'weesgewasse',” hetJason aandie begin van<br />
my persoonlike tuintoer verduidelik.<br />
Volgensdie webwerf Food Insightword<br />
weesgewassegedefinieerasplantewat<br />
“nie internasionaal verhandel word nie, en<br />
daaromgeneig is om minder aandag te kry<br />
watbetreflandbounavorsing,-opleidingen<br />
voorligting. HullewordtipiesinAfrika,Asië<br />
en/ofSuid-Amerika gekweekenbyplaaslike<br />
diëteingesluit.”<br />
Jason is ’nwandelenderesepteboekvan<br />
diegebruik vanminderbekendeplante.<br />
Hy geevir my ’nronde spekboomblaar<br />
(Portulacaria afra). Ditisonverwags suur.<br />
“Dit smaak die<br />
lekkerstein’npotjie.<br />
Wanneerdie potjie<br />
amper gaar is,gooi<br />
’npaartakkies<br />
in.Kookdit af,<br />
verwyderdie<br />
takkies, en roer die<br />
blareby.”<br />
Ditissoos ’n<br />
Afrika-weergawevan<br />
suurlemoenskil,sêek.<br />
Jason knik terwyl<br />
VyfSAuniversiteite<br />
hetbotaniese tuine:<br />
Universiteitvan<br />
Pretoria,Stellenbosch<br />
Universiteit,<br />
Noordwes Universiteit<br />
(Potchefstroom),<br />
Universiteit van<br />
KwaZulu-Natal en<br />
Rhodes Universiteit.<br />
onsverderstaplangs<br />
watervorewat metblou<br />
teëltjiesuitgelê is.Die<br />
vore word gevoed deur<br />
’nretensiedam watmet<br />
lelies oorgroei is.Die dam<br />
is diemiddelpuntvan die<br />
Future Africa-kampus.<br />
“Jykan ookspekbome<br />
by slaaivoeg,”sêhy. “Ons<br />
het ’nvariëteit verbou wat
Dievyeboom en ander bome het<br />
blystaan toedie Future Africakampus<br />
op die Universiteit van<br />
Pretoriaseproefplaasgebou is.<br />
Foto's: MarioSmuts en Engela Duvenage<br />
nieso’nwasagtige laag op die blarehet nie.<br />
Ditisbaie makliker om te eet.”<br />
Angelierevir dierestaurant<br />
Hoeweldie produkte uitdie tuin algemeen<br />
gebruik word in dieslaaie en anderkos wat<br />
in dierestaurantopdie perseelvoorberei<br />
word,was dieideenooit om ditten vollevan<br />
produkte tevoorsien nie. Diedoelismeer<br />
om gasteaan diegroot verskeidenheid<br />
"ander"kosplante voor te stel.<br />
En Jasonisnie ’npuriswat netAfrikaplante<br />
wilkweek nie. "Ons hetonlangs<br />
angelieregeplant nadat diesjefvir meer<br />
eetbare blomme virgarneringgevra<br />
het,"vertelhyterwylons verby ’nlappie<br />
heldergeel en oranjekappertjies stap.Die<br />
blomme word geëetendie blomknoppe<br />
word ingelê.<br />
Daar naby staan ’nsaailingskinkbord<br />
gereed om uitgeplant te word.Jason het<br />
die Roselle-hibiskus-saailinge,waarvan<br />
hibiskusteegemaakword, gekweek van<br />
sade wathyvan kontakte in sy eetbarevoedselnetwerk<br />
verkry het. Nog ’nnuwe<br />
toevoegingisgeelvrugte-grenadellaplante<br />
(Passifloraedulisvar.flavicarpa,die<br />
sogenaamde'Gauvadilla'),wat langs ’n<br />
heining geplant moet word -endie vrugte<br />
daarvan saleendag in ’nnagereg beland.<br />
Lina Rampora, kurator vandie Future<br />
Africa Garden,enhaarspanvan tien kweek<br />
ookhul eie gewassebydieUniversiteit<br />
se nabygeleë Broodbome- en Inheemse<br />
Plantkwekery.Spesialeplantewordby<br />
stokperdjiekwekers gekoop, en saad en<br />
saailinge by kommersiëlekwekerye.<br />
Onsontmoet diepassievolleLinanaby<br />
’nlappie steekblaarblinkgras (Melinus<br />
nerviglumis)engeelsterblom(Hypoxis<br />
hemerocallidea, ookbekend as die'African<br />
potato').Syhethier haar internskap gedoen<br />
as deel vanhaarTuinbou-graad aandie<br />
nabygeleë TshwaneUniversiteit van<br />
Tegnologie.Vandag leisydie span.<br />
VanhaarsêJason:“Sy is ’nnatuurlike<br />
plantmens. Sy kan ’nbesemstok kryomte<br />
groei. Ek dink sy hetdalkselfs groen tone.”<br />
Volgendeloopons verby ’nryPondolandpalms(Jubaeopsis<br />
caffra)wat<br />
heuphoogte groeitussen die kleurvolle<br />
retroblokkevan dieverblyf-eenhedeop<br />
kampus.<br />
“Daarisnie meer as ’n1000 vanhulle<br />
in dienatuuroor nie.Daarisdalkmeerin<br />
Kalifornië, waar hulleenigietskweek!"<br />
Meegevoerdeur diefeitdat ek in ’n<br />
eetbaretuinstaan,vra ek virJason hoesy<br />
miniatuur-kokosneutsmaak.Jason kykna<br />
my metafgryse in sy oë,asofekpas gevra<br />
hetomsykindteeet!<br />
"Nee wat,"sêhy, en huiwer voor hy verder<br />
gaan."Ek salteslegvoelomdit te eet."<br />
Ek besefekhet ’nplantkunde- faux pas<br />
begaan.Die kokosneut, omtrentdie grootte<br />
van ’nkleuter se vuis,isdié seldsame plant<br />
se saad -syoorlewingsmeganisme!<br />
Botaniesetuine word by uitstekgeskep<br />
as ’nvertoonvensterenbewaringsplek vir<br />
uitgesoekteplante, watdikwels bedreig<br />
is.Jason is egter ’nman wat tevrede is<br />
om buitedie grense vankonvensionele<br />
tuinmaakenbewaring te werk.Hybeskou<br />
die Future AfricaGarden, en dieUP-kampus<br />
in diealgemeen,as’nuitbreidingvan die<br />
botaniesetuinwat hy as diekurator bestuur,<br />
en as ruimteswaarhyskaarsplantsoorte<br />
soos diePondoland-palm,die kremetarten<br />
broodbome ’ntuistekan gee.<br />
Om skaars plante oral op die kampuste<br />
laat floreer dien ook ’nakademiesedoel.<br />
“Dit is makliker virnavorsers om monsters<br />
te bestudeer wathulle hier versamel,<br />
byvoorbeeld viretnobotaniese studies, as<br />
om ’npermitteprobeer kryomdaarvan in<br />
die natuur te kry. Ditisook meer volhoubaar.”<br />
Botaniesetuinesonder grense kan<br />
inderdaad sy mantra wees.<br />
G<strong>AA</strong>N KYK<br />
Sommige plante in die Future Africa<br />
Garden word op hul webwerfgelys:<br />
futureafrica.science/index.php/campus/<br />
design-philosophy/future-africagardens<br />
Al word hy<br />
in Engelsdie<br />
"African wild<br />
potato" (Hypoxis<br />
hemerocallidea)<br />
genoem,ishy<br />
glad nie familie<br />
vandie aartappel<br />
nie.Hierdie is 'n<br />
medisinaleplant.<br />
MEER AS NETMANIE<br />
DieManie vander Schijff-botaniesetuinismeerasnet<br />
'n tuin.<br />
Dit bestaan uit’ngroot deel<br />
vanUPseHatfieldkampus,<br />
satellietversamelings by die<br />
Onderstepoortkampus Arboretum<br />
(bome), die FutureAfrica-weituin,<br />
die Broodboom- en Inheemse<br />
Plantkwekery en die“Sunbird<br />
Lane”-aalwynversamelingopUP<br />
se Hillcrest-kampus. Diebroodboomversamelingwordsaamgestel<br />
deur ArnoldFrisby.<br />
JasonSampson,<br />
kuratorvan die<br />
Manie vander<br />
Schiff- botaniese<br />
tuin,bydie<br />
bedreigde<br />
Pondopalm<br />
(Jubaeopsis caffra)<br />
op die Future<br />
Africa-kampus.<br />
59<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong><strong>Reisiger</strong>
Hemelse<br />
60<br />
sjokolade<br />
EEUE GELEDE IS SJOKOLADEBESKOUASDIE VOEDSELVAN DIEGODE<br />
EN WASDIT NETVIR KONINKLIKESENRYKES BESKORE. GENADIGLIK<br />
KANONS DEESDAESJOKOLADE BY FEITLIK ENIGEGELEENTHEIDEET.<br />
<strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
Resepte<br />
MAKLIK OM TE M<strong>AA</strong>K<br />
SJOKOLADEKARAMELKOEK<br />
Maak 1groot koek<br />
Voorbereiding: 25 minute<br />
Baktyd: sowat25minute<br />
Oondtemperatuur:180 °C<br />
250mlmelk<br />
60 ml gesmelte botter<br />
10 ml vanieljegeursel<br />
25 g(60 ml)kakao<br />
4eiers<br />
420g(500ml) strooisuiker<br />
280 g(500ml) meel<br />
20 ml bakpoeier<br />
knippie sout<br />
VIRAFRONDING<br />
1–2blikkepepermentgegeurdekaramel<br />
100gdonkersjokolade<br />
80 ml room<br />
1 Voorverhit die oond. Smeer twee<br />
23cmkoekpanne of’nringkoekpan met<br />
kleefwerende kossproei en voer uit met<br />
bakpapier (ook jou ringkoekpan, indien<br />
moontlik). Verhit die melk enbotter saam tot<br />
gesmelt. Verwyder van die hitte, voeg die<br />
vanielje by en laat effens afkoel. Klits nou die<br />
kakao by tot glad, enhou eenkant.<br />
2 Klits die eiers tot lig enromerig. Klits<br />
dan die suiker lepel vir lepel bytot al die<br />
suiker bygevoeg is en die eiermengsel selfs<br />
nog dikker is. (Jy kan ’nstaanmenger of’n<br />
handklitser gebruik.)<br />
3 Sif die meel en bakpoeier saam boop<br />
die eiermengsel en begin versigtig invou<br />
om soveel moontlik lug te behou. (As jy’n<br />
staanmenger gebruik, laat sak die haak en<br />
skakel aan.) Sodra die meel begin invou, voeg<br />
die melkmengsel stadig by tot alles mooi<br />
gemeng is. Verdeel die beslag tussen die<br />
koekpanne enbak vir 25–30 minute of tot ’n<br />
toetspen skoon uitkom. Laat op ’n draadrakkie<br />
afkoel. Asjy’nringkoek bak, pas die baktyd<br />
aan nagelang van jou pan. Een koek gaan<br />
langer bak as twee lae.<br />
4 Om af te rond, sny die afgekoelde ringkoek<br />
deur en vul met die karamel. Smelt die<br />
donkersjokolade en room saam en roer tot<br />
glad, laat effens afkoel en drup dit oor die<br />
koek.<br />
Alternatief: Smeer dik met karamel tussen<br />
die twee koeke enboop, en rasper die<br />
pepermentsjokolade oor.<br />
SJOKOLADE-FUDGEKOEK<br />
Vir 6<br />
Voorbereiding: 1uur (om die koek<br />
te bak)<br />
Gaarmaaktyd: 15 minute (plus<br />
rustyd vir vulsel)<br />
VIR DIE KOEK<br />
1karton (580 g) Ina Paarmansjokoladekoekmengsel<br />
water, kookolie en eiers (volg<br />
resep oppakkie)<br />
VIR DIE VULSEL<br />
11/3 koppie room<br />
¼koppie botter<br />
400 gsjokolade, gerasper<br />
2koppies aarbeie, gekap<br />
1 Meng en bak die koek volgens<br />
die instruksies opdie pakkie. Laat<br />
dit eenkant staan omaftekoel.<br />
2 Vir die vulsel: Verhit die room en<br />
botter tot kookpunt, verwyder dit<br />
van die hitte enroer die sjokolade<br />
daardeur tot gesmelt.<br />
3 Voer die bodem van ’n 20cmlosboomkoekpan<br />
uit met bakpapier.<br />
Sny die koek in blokkies<br />
en krummel dit tot fyn. Roer 1¾<br />
koppie van die sjokoladevulsel<br />
daardeur (hou die res vir later).<br />
Jy kan ook ’n elektriese klitser<br />
gebruik. Meng dit totdat die<br />
mengsel soos dik fudge lyk.<br />
4 Roer nou die aarbeie daardeur,<br />
skraap dit uit indie voorbereide<br />
koekpan en maak dit gelyk bo-op.<br />
Bedek dit met kleefplastiek en<br />
laat vir 45minute afkoel oftot ferm<br />
genoeg om uit teskep.<br />
5 Verwyder die koek en versier<br />
dit met die oorblywende<br />
sjokolademengsel.<br />
WENK: As jy nie lus is om ’n koek<br />
te bak nie, kan jy ook ’n sjokoladeof<br />
vanieljesponskoek koop endit<br />
vries totdat jy dit nodig het. Dan<br />
hoef jy net die sjokolade tesmelt<br />
vir die vulsel.<br />
><br />
61<br />
>
Resepte<br />
YSKASLAGIEPOEDING<br />
Vir 6<br />
Voorbereiding: 30 minute (plus rustyd)<br />
PERFEK VIRKAMP!<br />
1karton (150 g)sjokolademousse ofkitspoeding<br />
1karton (90 g) karamelkitspoeding<br />
koue volroommelk (vir albei die kitspoedings;<br />
lees aanwysings op die pakkie)<br />
250 mlroom<br />
1pakkie (200 g) Cream Crackers- of<br />
Tennisbeskuitjies<br />
1blikkie (360 g) karamelkondensmelk<br />
1 Maak die sjokolade- en kitspoedings afsonderlik<br />
aan met die melk volgens die aanwysings op<br />
die pakkies.<br />
2 Klits die room styf en meng die helfte van die<br />
room met die sjokoladepoeding en die ander<br />
helfte met die karamelpoeding.<br />
3 Spuit ’n 30x22 cm-bak met ’n kleefwerende<br />
sproei. Pak ’n laag beskuitjies in die bak en giet<br />
al die sjokoladepoedingmengsel daaroor. Pak<br />
nog ’n laag beskuitjies daaroor en smeer die<br />
karamelpoeding bo-oor. Eindig met ’n derde laag<br />
beskuitjies. Plaas in die yskas vir ten minste 4uur<br />
of oornag om te stol.<br />
4 Smeer die karamel oor die tert en sit voor.<br />
62<br />
NUTELLAPOEDING<br />
Vir 6-8<br />
Voorbereiding: 15 minute<br />
Gaarmaaktyd: 35-50 minute<br />
4eiers teen kamertemperatuur<br />
1¾ koppie suiker<br />
1teelepel vanieljegeursel<br />
¾koppie donker kakaopoeier,<br />
onversoet<br />
½koppie meel<br />
½koppie Nutellasjokoladesmeer<br />
Nutellapoeding<br />
1koppie botter, gesmelt<br />
botter om te smeer<br />
malvalekkers<br />
1 Klits die eiers ensuiker saam tot<br />
dit romerig ismet ’n ligte kleur.<br />
Roer dan die vanieljegeursel deur.<br />
2 Meng die kakao enmeel enroer<br />
dit dan deur die eiermengsel. Roer<br />
die Nutella liggies bydie mengsel<br />
in, maar moenie dit heeltemal<br />
deurmeng nie.<br />
3 Laat die gesmelte botter effens<br />
afkoel, enroer dit liggies deur die<br />
mengsel tot net-net gemeng.<br />
4 Smeer ’n platboompot (of<br />
gietysterpan) wat minstens 2liter<br />
kan hou met botter. (Of verdeel<br />
die mengsel tussen twee kleiner<br />
gietysterpanne van 1liter elk.)<br />
Gooi die mengsel indie pot, sit<br />
die deksel opensit dit op’n<br />
braaidriehoek oor matige warm<br />
kole met ’n paar kole opdie<br />
deksel.<br />
5 Hou die poeding fyn dop –hy<br />
is op sy lekkerste sodra die kante<br />
ferm en deurgaar gebak is en die<br />
bolaag effens gekraak lyk, maar<br />
in die middel nog die tekstuur van<br />
gesmelte sjokolade het. In ’n groot<br />
pot kan dit tot 50 minute neem,<br />
terwyl die poeding in twee kleiner<br />
potte ofpanne ná20-35 minute<br />
reg behoort tewees. As jy dit<br />
effens telank bak, gaan dit ’n meer<br />
koekerige tekstuur hê. Sit dit warm<br />
voor met gebraaide malvalekkers.<br />
WENK Sny die poeding inblokkies<br />
–perfek vir padkos. Jykan die<br />
poeding ook in’noond van 180 °C<br />
bak –gebruik ’n gewone koekpan.<br />
<strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
MILJOENÊR-BROSBROOD<br />
Genoeg vir 16 blokkies<br />
Voorbereiding: 30 minute<br />
Baktyd: 1uur, 10minute<br />
Oondtemperatuur: 180 °C<br />
200 gdonkersjokolade<br />
BROSBROOD<br />
220 gbotter, sag<br />
120 g(150 ml)<br />
ligbruinsuiker<br />
250 g(450 ml) meel<br />
5mlvanieljegeursel<br />
PEKANNEUT-KARAMEL<br />
200 g(250 ml) gouestroop<br />
150g(125ml) kondensmelk<br />
100 g(125 ml)<br />
ligbruinsuiker<br />
4ekstragroot eiers<br />
60 g(100 ml) meel<br />
5mlvanieljegeursel<br />
knippie growwe sout<br />
100 gpekanneute,<br />
grofgekap<br />
1 Vir die brosbrood<br />
Voorverhit die oond en voer<br />
’n 23x23cm-koekpan met<br />
bakpapier uit. Klits<br />
die botter endie suiker<br />
saam tot lig en donsig.<br />
Voeg die meel envanielje<br />
by en meng tot ’n sagte<br />
deeg vorm. Druk in’n<br />
eweredige laag op die<br />
bodem van die pan enprik<br />
oraloor met ’n vurk. Bak vir<br />
30 minute.<br />
2 Vir die pekanneutlaag<br />
Smelt die stroop, kondensmelk<br />
en suiker versigtig<br />
saam en roer tot aldie<br />
suiker opgelos het. Laat<br />
staan tot effens afgekoel.<br />
Klits die eiers, meel en<br />
vanielje saam en klits die<br />
kondensmelkmengsel en<br />
die sout by. Strooi die neute<br />
oor die brosbroodlaag en<br />
giet die karamel oor. Bak vir<br />
sowat 35minute tot gestol.<br />
Laat afkoel.<br />
3 Smelt die sjokolade en<br />
giet bo-oor. Laat hard word<br />
en sny inblokkies. ><br />
63<br />
>
Resepte<br />
LUUKSE BROOD-EN-<br />
BOTTERPOEDING<br />
Vir 6<br />
Voorbereiding: 10 minute<br />
Baktyd: 40 minute<br />
4croissants, middeldeur gesny<br />
250 mlroom<br />
250 mlmelk<br />
2eetlepels kakaopoeier<br />
2eiers<br />
80 gdonkersjokolade, gebreek<br />
50 ghalva, grofgebreek<br />
2eetlepels suiker<br />
64<br />
1 Voorverhit die oond tot 160 ºC. Pak die helfte<br />
van die croissants in ’n reghoekige oondvaste<br />
bak.<br />
2 Meng die room, melk, kakaopoeier en<br />
eiers goed. Skink die helfte hiervan oor die<br />
croissants en sprinkel dan die helfte van<br />
die sjokolade en halva daaroor. Pak die res<br />
van die croissants bo-op enskink die res<br />
van die melkmengsel oor, gevolg deur die<br />
oorblywende sjokolade enhalva. Laat dit vir<br />
10 minute staan sodat die melk kan intrek.<br />
3 Sprinkel die suiker oor en bak dit vir 30-40<br />
minute.<br />
CHURRO’SENSJOKOLADE<br />
Genoeg vir 12 porsies<br />
Voorbereiding: 20 minute<br />
Gaarmaaktyd: 15 minute<br />
250 mlkookwater<br />
80 gbotter<br />
50 g(60 ml) kaneelsuiker<br />
knippie sout<br />
140 g(250 ml) meel<br />
3eiers<br />
olie vir diepbraai<br />
strooisuiker as garnering<br />
1 Roer die water, botter, suiker en<br />
sout saam in ’n pot oor matige<br />
hitte tot gesmelt enbring tot<br />
kookpunt. As die suiker gesmelt<br />
het, verwyder van die hitte en<br />
roer die meel by. Laat afkoel.<br />
2 Klits die eiers een-een bytot<br />
die mengsel blink en glad is. Skep<br />
dit in’nspuitsak met ’n sterpunt,<br />
reg vir gebruik. Laat rus in die<br />
yskas tot koud –die deeg sal<br />
effens “verstewig” en mooier vorm<br />
behou in die olie.<br />
3 Verhit die olie in ’n kastrol. Spuit<br />
die deeg in die warm olie en knip<br />
met ’n skerp skêr ewe lang stukke<br />
af. Braai tot goudbruin, draai om,<br />
braai die ander kant en dreineer<br />
op kombuispapier.<br />
4 Verwyder dadelik van die hitte<br />
en roer al die meel opeen slag by<br />
tot dit ’n deegbal maak wat van<br />
die pot se kante afwegtrek.<br />
5 Rol elke churro in strooisuiker<br />
en sit voor met sjokoladesous:<br />
Smelt 200 gdonkersjokolade,<br />
250mlroom en’nknertsie donker<br />
rum saam tot glad endik.<br />
Alternatief: Sit die churro’s<br />
voor soos ’n koeksister deur<br />
dit warm in yskoue stroop te<br />
dompel. Maak die stroop so:<br />
Roer 250 mlkookwater, 375 ml<br />
suiker, 15mlsuurlemoensap, 5ml<br />
rooswater, 2kaneelstokkies en 3<br />
kardemompeulesaamoor matige<br />
hitte tot al die suiker opgelos is.<br />
Bring tot kookpunt en kook vir<br />
5minute. Laat afkoel en sit indie<br />
yskas tot yskoud. Dompel die<br />
churro’s warm in die stroop en<br />
laat intrek. Hou in die yskas en eet<br />
dieselfde dag.<br />
Resepte: Aletta Lintvelt en Johané Neilson<br />
Foto’sFrancois Oberholster en verskaf
L<strong>AA</strong>T DIEKINDERS DITM<strong>AA</strong>K!<br />
OREO-KOEKSTRUIF<br />
Vir 6<br />
Voorbereiding: 20 minute<br />
3pakkies(90 gelk)<br />
sjokoladekitspoeding<br />
1,3lyskoue melk<br />
2pakkies(152 gelk)Oreokoekies<br />
6eetlepelsbotter, gesmelt<br />
230groomkaas<br />
2eetlepelsmelk<br />
¼koppiekouesuiker<br />
1½ koppiegeklitste room (vars of<br />
OrleyWhip)<br />
1½ koppiesjokoladesplinters of<br />
-stukkies<br />
Waardaar sjokoladeis,<br />
saljygeluk aantref<br />
WAYNEGERARDTROTMAN<br />
1 Maak die kitspoeding volgens die<br />
instruksies op die pakkie. Hou dit<br />
eenkant.<br />
2 Plaas 36Oreo-koekies in’nsak en<br />
druk dit fyn met ’nkoekroller. Meng<br />
die gesmelte botter daarby. Versprei<br />
die krummels in bak van 22 x33cm<br />
of verdeel die mengsel tussen 6<br />
kleiner bakkies. Plaas indie yskas.<br />
3 Klits die roomkaas, melk en suiker<br />
tot goed gemeng. Vou die geklitste<br />
room by die roomkaas in.<br />
4 Krap die helfte van die roomkaas<br />
uit opdie krummellaag en versprei<br />
dit met ’n spatel. Smeer die<br />
kitspoeding bo-oor die roomkaas.<br />
Eindig met ’n laag roomkaas.<br />
Sprinkel die sjokoladesplinters oor<br />
en versier met ekstra Oreo-koekies<br />
en sjokoladebolle.<br />
65<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
Boeke<br />
REIS<br />
REIS<br />
REIS<br />
JEUK JY AL OM WEER BEHÓÓRLIK TE REIS?ONS HETINDIE BOEKWINKELS<br />
G<strong>AA</strong>N SNUFFELENMET ’N ARMVOL REISLITERATUUR BY DIEHUIS <strong>AA</strong>NGEKOM.<br />
66<br />
WhyTravelMatters –AGuide to the<br />
Life-ChangingEffectsofTravel DEUR CRAIGSTORTI<br />
Storti begin die boek met “die moord<br />
op Loughborough”, die verhaal van hoe<br />
Thomas Cook in1841 treinamptenare<br />
by die Loughborough-stasie oortuig<br />
het omafslagtreinkaartjies op’nstil lyn<br />
beskikbaar testel ensodoende die era van<br />
massagroepsreise ingelei het. Massatoerisme<br />
(tourism) was die einde van reis (travel), meen<br />
hy. “In short, those who venture abroad today<br />
must make aconscious choice: tobeatourist<br />
or to be atraveler. If you’d like tochange your<br />
life, then be atraveller.” Sy boek bestaan uit<br />
twee dele: die eerste vier hoofstukke beskryf<br />
die lewensveranderende gevolge van reis,<br />
en in hoofstuk 5gee hy raad oor wat jy kan<br />
doen om reis meer betekenisvol temaak. Dit<br />
is deels ’nmemoir van sy eie reise, endeels<br />
’n fyn nadink oor die redes waarom reis ’n<br />
vonkel in soveel mense se oog kan sit. ’n<br />
Heerlike lees!<br />
Around theWorld in 80 Trains<br />
–A45000-mileadventure DEUR MONISHA RAJESH<br />
Moanisha werk by ’n tydskrif in Londen<br />
wanneer haar liefde vir treinreise haar noop<br />
om haar rugsak enverloofde, Jeremy (Jem),<br />
saam te sleep op’nsewe maande lange<br />
treinreis omdie wêreld. Vanaf Londen<br />
se St. Pancras-stasie ry sy na Parys, later<br />
Rusland en Mongolië, Noord-Korea, Kanada<br />
en vele meer. Langs die pad ontmoet hulle<br />
eksentrieke mense en beleef hulle vele<br />
avonture. “One of the greatest mistakes a<br />
traveller can make, is to believe ajourney<br />
can becontrolled.” Ek moet bieg, ek is dol<br />
oor boeke oor epiese avonture enekreis<br />
self tien keer liewer in’ntrein as ’n vliegtuig.<br />
Dit was ’n heerlike boek. Ekisook nie al<br />
wat dit geniet het nie –Around the World<br />
in 80 Trains is deur National Geographic<br />
aangewys as hul Boek van die Jaar.<br />
<strong>AA</strong><strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
Resensiesdeur GerdaEngelbrecht.Die boekeisdeurdie redaksie gekies<br />
en dieuitgewers hetgeeninsae in die artikelgehad nie.<br />
TheDownhill HikingClub–A<br />
shortwalkacrossthe Lebanon<br />
DEUR DOMJOLY<br />
Die meeste ondeurdagte avonture waarop groepe<br />
vriende hulle begewe, begin met ’ngekuier<br />
rondom drinkgoed. Die komediant Dom Joly, ’n<br />
Libanees van geboorte, oortuig sy vriende<br />
Harry enChris in ’n kroeg inLonden dat<br />
hulle op’nepiese staptog deur sy<br />
geboorteland moet gaan. Die staptog<br />
begin op die grens van Israel indie suide,<br />
oor berge en dale, al die pad tot bydie Siriese<br />
grens. Alles in’nskreeusnaakse en genotvolle<br />
leestrant. Joly sevriende beskryf hom self aan ’n<br />
wantrouige doeane-beampte as “Bill Bryson –net nie<br />
so suksesvol nie”. Ekhet die boek so geniet ekhet intussen<br />
’n vorige boek van Joly gekoop: Scary Monsters and Super<br />
Creeps –insearch of the World’s Most Hideous Beasts.<br />
Wanderers–AHistory<br />
of Women Walking<br />
DEUR KERRI ANDREWS<br />
Onder die bekende denkers wat ook ywerige<br />
stappers was, tel Henry David Thoreau, Albert<br />
Einstein, Darwin, Beethoven, Nietzsche, Kant,<br />
Socrates en Aristoteles. Sien jy iets fouts met hierdie<br />
lys? Geskiedenisskrywers laat dikwels naom te sê<br />
watter bekende vroue ook ywerige stappers was.<br />
Wanderers stel dit reg. Hoewel baie van die name<br />
nie met ’n eerste oogopslag aan mybekend was nie,<br />
is dit almal fassinerende vroue by wie stap ’n groot<br />
rol inhul lewens en loopbane gespeel het.<br />
TheModernExplorers –Epic<br />
Journeys to theEndsofthe World<br />
S<strong>AA</strong>MGESTEL DEUR ROBIN HANBURY-TENISON &<br />
ROBERTTWIGGER<br />
Daar is ’n handjievol mense wêreldwyd wat nie nagesinsvriendelike<br />
bestemmings met waterwurms of Disney World<br />
wil reis nie. In Modern Explorers word jy bekendgestel aan<br />
39 eietydse avonturiers wat ongewone reise onderneem<br />
het, en die meeste van hulle vertel hul eie verhaal. Die boek<br />
is ingedeel in hoofstukke vir ekspedisies nadie Pole, indie<br />
woestyn, berge, reënwoude, oseane, riviere, ondergronds of<br />
ondersee, ofopsoek naantieke terreine. Hoewel ekverkies<br />
dat myreisbestemmings spoeltoilette en koue drinkgoed het,<br />
was dié reise uiters inspirerend.<br />
UITDIE<br />
TWEEDEHANDSE-<br />
BOEKWINKELS<br />
Soms loop ’nmens ’njuweel<br />
raak op ’nkerkbasaartafel of<br />
in ’nwinkelvir tweedehandse<br />
boeke. Pasquale’s Nose –<br />
Adventures in aSmall Town<br />
in Italy (2002) deur Michael<br />
Rips wasbeswaarlikdie<br />
prys vantweekoffies en elke<br />
sent werd.Dit<br />
volg ’nbekende<br />
patroon: ’n<br />
Ryk, bedorwe<br />
Amerikaner gee<br />
sy glansryke<br />
lewe in New<br />
York prys om<br />
“homself te<br />
gaanvind” op<br />
dieItaliaanse<br />
platteland. In Rips se geval<br />
is ditegter stewig metdie<br />
tong in diekies. Ripsbevind<br />
homopdie piepkleindorpie<br />
Sutri–halfpadtussen<br />
Vitterbo en Rome –saam<br />
metsyvrouenbabadogter.<br />
Sy vrou is ’nskilder,maar<br />
Rips hetnie ’nwerkinItalië<br />
nie. Hy bringsydae deur op<br />
diepleinenindie Guidikafee,<br />
waar hy eksentrieke<br />
karaktersontmoet:<br />
boontjieboere, filosowe,<br />
’n blinde skoenmaker en<br />
ystervarkjagter. Letopdie<br />
boek se “Suid-Afrikaanse<br />
verbintenis”.Die enigste ou<br />
op diedorpwat Engels praat,<br />
is diebejaardeVittore watin<br />
dieTweedeWêreldoorlogas<br />
krygsgevangene in Suid-<br />
Afrika aangehou is (waar hy<br />
Engels leer praathet). Dis<br />
dieeinsteVittore wathom<br />
van ’nhospitaalbesoek red<br />
ná hy te veel“fagioliregina”<br />
geëethet, ’nplaaslike dis<br />
vanboontjies,tamatiesen<br />
varkvelwat jouwinderig<br />
maak.Baievermaaklik!<br />
67<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
Toerusting<br />
nuut!<br />
WAT’S<br />
Hier is ’n paar dingewat dielewevir buitelugmense makliker salmaak.<br />
68<br />
BREW SPOON<br />
Ek het een in my Kerskous gekry en<br />
was dadelik verlief. Gooi koffieindie<br />
lepel, druk toe, dompel dit in kookwater<br />
en laat dit ’nrukkie staan. Die konsep<br />
is so eenvoudig dat ek eers skepties<br />
was (koffie trek tog nie soos tee nie?),<br />
maar dit werk soos ’n bom. En dis<br />
heelwat makliker om saam te dra in’n<br />
rugsak of piekniekmandjie asvan die<br />
alternatiewe.<br />
SowatR200elk by<br />
takealot.com<br />
DJIACTION2<br />
DJI loop die mark vir sosiale media storm!<br />
Met die DJI Action 2het DJI heeltemal<br />
afgewykvan die ontwerp van syeerste<br />
aksiekamera (wat baie soos ’nGopro gelyk<br />
het). Die DJI Action 2is’nblokkievormige<br />
modulêre kamera wat met supersterk<br />
magnete bymekaar gehou word. Plaas<br />
jou videokykers binne die aksie deur die<br />
kamera (wat ’ninterne geheue van 32 gig<br />
het) met ’nsterk magneet aan jou hemp vas<br />
te maak, of klik die twee stukke bymekaar<br />
as jy ekstra geheue ofbatterykrag nodig<br />
het. Die kamera’tjie weeg op sy eie ’nskrale<br />
56 gram.<br />
www.ormsdirect.co.za<br />
Vanaf R8195byormsdirect.com<br />
Hierdieprodukteisdeurdie redaksie uitgesoekendie onderskeie handelsmerke hetgeeninsae daarin gehadofvir dieblootstelling betaal nie. Alle prysekan sonderkennisgewing<br />
verander,ensluitnie afleweringskoste in nie. Die redaksie neem nieverantwoordelikheid virbestellingsnie.
DEUR GERDAENGELBRECHT<br />
URBANSLEEVES<br />
Kry’nsak vir jou skootrekenaar oftablet wat<br />
jou liefde vir Johannesburg of Kaapstad wys.<br />
Die sakke is van suiwer wol ofvelt gemaak en<br />
is dik gevoering om jou rekenaar tebeskerm.<br />
Beskikbaar in verskillende groottes of as<br />
beursie of oortreksel vir ’nsakboekie.<br />
Rekenaarsakkevanafsowat R720<br />
By urbansleeves.com<br />
WALKING4FUN<br />
Ek beplan ’n staptog oor<br />
etlike weke later vanjaar en<br />
het ’nmanier gesoek ommy<br />
oefenprogram op dreef te<br />
hou. Walking4Fun is’ngratis<br />
platform waar jy van die grootste<br />
pelgrimstogte enstaproetes<br />
virtueel kan voltooi. Teken aan<br />
vir ’nroete, dra deur die dag<br />
jou oefenhorlosie, envul saans<br />
voor bedtyd in hoeveel tree of<br />
kilometer jydaardie dag afgelê<br />
het. Walking4Fun sêjou dan<br />
presies waar jyopjou roete trek –<br />
kompleet met foto’s enkaarte oor<br />
die afstand wat jy“afgelê het”. Dis ’nmaklike manier om<br />
konkreet jou vordering dop te hou endoelwitte te stel.<br />
Dis nie ’n app nie, maar dis maklik genoeg om dit opjou<br />
foon te “bookmark” en elke dag die webwerf tebesoek.<br />
Besoek walking4fun.com<br />
DIECANON EOSR5C<br />
Canon het vroeër vanjaar ’nfladdering onder reis-vloggers<br />
veroorsaak met die bekendstelling van die EOS R5C.Die kamera, wat<br />
uitgeken kan word aan sy parmantige rooi sluiterknop, is ’n hibried<br />
tussen die puik EOS R5 (wat oorwegend stilfoto’s neem) en die<br />
Cinema EOS, waarmee professionele ouens video enTV-materiaal<br />
skiet. Die kamera sal veral aftrek kry onder professionele<br />
fotograwe wat byvoorbeeld troues ofgeleenthede<br />
moet afneem. Onder sy kerneienskappe is<br />
sy vermoë omvideo in 8K in volraam te<br />
skiet, foto’s teen 45 megapieksels teen<br />
tot 20<br />
foto’s per sekonde vas te lê en ’n<br />
uitstekende outofokus.<br />
Teendruktyd was die kamera<br />
nog nie inSuid-Afrika nie, maar<br />
voorafbestellings kon gemaak word teen<br />
sowat<br />
R90 000 –sonder ’nlens.<br />
www.ormsdirect.co.za<br />
RELIVE<br />
As jy ’n lekker manier soek omjou<br />
staptogte visueel voor testel, laai die<br />
Relive-app af. Relive maak vir jou ’n<br />
kort video’tjie van jou staptog wat jy<br />
op sosiale media kan plaas. Jykan óf<br />
die roete vaslê deur ’nknoppie in die<br />
app tedruk, of jy kan die app met<br />
jou oefenhorlosie laat gesels om die<br />
data te kry. Die app het ’npremium<br />
weergawe waarvoor jy betaal, maar<br />
die gratis weergawe gee jou reeds<br />
heelwat pret. Laat dit afindie appwinkels.<br />
www.relive.cc<br />
Gratis virdie gewone weergawe,of$7<br />
permaandvir diepremium-weergawe<br />
69<br />
Foto's: verskafenGetty Images/Gallo Images<br />
<strong>AA</strong> SE FIETSRYKLERE<br />
Die <strong>AA</strong>beskerm jou –ook wanneer jy<br />
fietsry! Die reeks sluit in’nkortboek<br />
met ’nskouerbande, ’nkortmoutrui,<br />
langmoutrui, pet en sokkies. Die klere is<br />
van UV-bestande materiaal gemaak wat jou<br />
ekstra sonbeskerming gee.<br />
www.onlineshop.aa.co.za/collections/all/<br />
the-aa-performance-cycling-kit<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong><strong>Reisiger</strong>
L<strong>AA</strong>T DIE<br />
KOPPE DR<strong>AA</strong>I<br />
Is jy lusvir iets wat ’nbietjie meer dieaandag trek?<br />
Hier is vier voertuie watonlangs bekendgestelis, wat<br />
mense twee keer sallaatkyk. DEUR JULIET MCGUIRE<br />
Ons is deesdaesobederf watmotorkeuses betref.<br />
En hoeweldaarniksfouts is metpraktiese<br />
motors soos stasiewaensnie,kry jy soms lusom<br />
iets te bestuurwat effensbuite die boks is.Hieris<br />
vier voertuie watdalknie so gewoon is nie.<br />
70<br />
<strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
Rygoed<br />
LEXUSLC500<br />
CONVERTIBLE<br />
Daar verskyn elke paar jaar ’n<br />
voertuig watmyasem wegslaan -en<br />
dispresies watdie LexusLC500<br />
Convertible regkry.Die ontwerpspan<br />
by Lexushet ’nformidabele<br />
uitdaginggekry: Skep diemooiste<br />
afslaankapmotorter wêreld –en<br />
hullehet ’nkolskootbehaal.Dit<br />
was ’naansienlikeuitdagingomdat<br />
die nuwemodel dienoodsaaklike<br />
stileringsmotiewe vandie bekroonde<br />
LC 500-koepee moes behou. Baie<br />
mincabrioletslyk so goed metdie<br />
kapopgeslaan as afgeslaan, maardie<br />
LC 500Convertiblelyk áltydsexy.<br />
Koperskan uiteen van11kleurkombinasieskiesvir<br />
diedak,buiteen<br />
binneafwerking.Sovan die<br />
dakgepraat:Die sagtedak kanin<br />
onderskeidelik 15 en 16 sekondes<br />
oop- en toemaak.<br />
Wategter hierdiepragtige ryding<br />
uniek maak,isnie dítwat gesien kan<br />
word nie, maar dítwat gehoorkan<br />
word.Daaris’n5.0 liter-aanjaerlose<br />
V8-enjin onderdie enjinkap,wat ’n<br />
allemintige 351kWkragen540 Nm<br />
wringkraglewer.Jysal van0tot 100<br />
km/h in 4,7sekondes kanversnel.<br />
Dishierdieenjin watmense sallaat<br />
opkyk en notisieneem. En as jy nie<br />
lushet om jouselftot in diebuitenste<br />
ruim te lanseernie,sal sy gewone<br />
kruisspoedjou ookbeïndruk.<br />
Moenie my verkeerd verstaan<br />
nie, mense saljou steedsnie<br />
miskyk nieendit salsteeds<br />
LC 500<br />
vanaf<br />
R2 345500<br />
’nopwindenderit wees, maar soms<br />
is geriefenafronding belangrikeras<br />
verrigting–en dieLC500 Convertible<br />
bieddit alles.<br />
Disduur, maar met ’nLexus betaal<br />
jy nievir opsioneleekstras nie. Alles<br />
watjymoontlikin’nmotor wilhê, is<br />
reedsingesluit by diepakket.Endie<br />
vakmanskap waarvoor Lexusbekend<br />
is,waarborg ’ngesofistikeerde<br />
kajuit. As daar al ooit ’nmotor<br />
waswat ’nstaanplek in jou<br />
fantasiemotorhuisverdien het,<br />
is dit diéeen.<br />
><br />
71<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
CITROËNC3<br />
vanaf<br />
R269900<br />
CITROËNC3<br />
Minhandelsmerke is so aweregs<br />
soos Citroën,endie vervaardiger wil<br />
ditsohou.Andersasdie meeste van<br />
sy mededingers, stel hierdieCitroën<br />
niedaarinbelangomdie massas<br />
tevrede te stel nie–hulle probeer<br />
juis ’nprodukskepwat geensins<br />
hoofstroom is nie. Loer vir ’noomblik<br />
na dieC3enjysal besefdat Citroënin<br />
sy doel geslaaghet.<br />
DieC3is’nkompakte luikrug<br />
watmeedingmet dieVolkswagen<br />
Polo (die achilleshielvan elke<br />
vervaardiger), asook dieFordFiesta<br />
en KiaRio,ommaar ’npaartenoem.<br />
Watdit anders maak,issyontwerp,<br />
en dieC3senuwevoorkomsversterk<br />
netsyuniekheid.<br />
Voor hetdie C3 nuweLEDhoofligteenchroomafwerkingsbygekry.<br />
Diemotor se eienaardige Airbumps ®<br />
(die dimpelsopdie sypanele)endie<br />
agterbufferisaangepas. Daar is ’n<br />
verskeidenheid aanpasbareopsies,<br />
soos sesafsonderlikebakwerkkleure<br />
watmet oniksswart of opaalwit as<br />
diekontrasterendedakkleurafgerond<br />
kanword.<br />
Diedeurhandvatsels watsoos<br />
bagasiebande lyk, drabytot die<br />
motorseeksentriekheid.Daaris<br />
selfs omgekeerdeAirbumps ® op die<br />
binnepanele.<br />
Jy kankiesuit twee afwerkingsvlakke:die<br />
Feel of dieShine.Die lys<br />
standaardkenmerke laat dieC3verder<br />
uitstaan.Die Shinehet ’nseweduimraakskerminligtingvermaakstelsel<br />
metApple CarPlay en Android<br />
Auto,outomatiese ruitveërs,<br />
parkeersensorsagter en truspieëls<br />
agterwat outomatiesverdof. Die<br />
inligtingenvermaaksentrum<br />
is effensoudmodiesennie juis<br />
gebruikersvriendelik nie. Jy moet<br />
dieskerm ’npaarkeertik om die<br />
lugverkoelingteverstel.Nog iets wat<br />
irriterend kanraak, is diestop/startstelsel.<br />
Jy kandit egtermet ’npaar<br />
klikke afskakel.<br />
Daar is twee enjins: dieFeelhet ’n<br />
aanjaerlose 1.2literenjin wat60kW<br />
krag en 118Nmwringkraglewer,<br />
en ditwordgekombineer met ’n<br />
vyfspoedhandrat.Die Shinehet ’n<br />
1.2literturbodieselenjin watjou 81kW<br />
krag en 205Nmwringkraggee.Dit<br />
word eksklusief gekombineer met ’n<br />
sesspoed outomatiese ratkas.<br />
Dieenjin is dalknie so gesofistikeerdsoossymededingersnie,<br />
maardie C3 is beslis iets watbietjie<br />
buitedie boks is.<br />
72<br />
<strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
Rygoed<br />
BMWM3<br />
vanaf<br />
R1877 388<br />
73<br />
BMWM3<br />
Hierdievoertuigstaan uit! Jy hoef<br />
nie ’npetrolkop te wees om te weet<br />
wat ’nBMW M3 is nie, en metbaie<br />
ander vervaardigerswat afskaalenop<br />
elektriese voertuie fokus, is hierdienuwe<br />
weergawe vandie M3 bestem om die<br />
koppetelaatdraai.Die ontwerpisegter<br />
iets waaroorjyófdol gaan wees, óf gaan<br />
haat.Hykan dus dalkomdie verkeerde<br />
redes uitstaan.Maarsmaak verskil,en<br />
dalkisdie "haastand-ontwerp" vandie<br />
sierroostervir jou mooi?<br />
Diebinneruim is baie sportief. Die<br />
ry-ervaringisduidelik ’ngroot fokuspunt.<br />
BMWwil elke oomblikwat jy agter die<br />
stuurwiel sitspesiaal maak.<br />
Dietoetsmodel watekbestuur het,<br />
hetongelukkigemmervormige sitplekke<br />
voor gehad, watdit moeilikgemaakhet<br />
om in-enuit dievoertuig te klim.Endit<br />
kossowat R80000 ekstra.<br />
Ditisegter ditwat onderdie enjinkap<br />
is,wat diemeesteaandag saltrek. Die<br />
3.0liter-dubbelturbo-aangejaagde enjin<br />
geejou 375kWkragen’nallemintige<br />
650Nmwringkrag. Ditbeteken jy versnel<br />
van0tot100 km/h in net3,9 sekondes.<br />
Diegrootsteveranderingwat die<br />
M3 ondergaanhet,isdie ratkas.Die<br />
dubbelkoppelaarisvervang met ’n<br />
wringkrag-omsetter en agt-spoedoutomatieseratkas.<br />
Sommige vandie getroue aanhangers<br />
salnie tevredeweeshiermeenie,maar<br />
ek dink hierdieskuif maak dieM3’nmeer<br />
"volwasse" weergawe.<br />
DieM3het dus ’nbietjie vansy<br />
wildheid ingeboet, maar saldalknou by<br />
’nbreër gehoor aanklank vind.<br />
Ek waarborgjou egterdat die<br />
tonge salklapasjyiewersinjou M3<br />
opdaag.<br />
><br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
Rygoed<br />
KONA<br />
vanaf<br />
R449 900<br />
74<br />
HYUNDAIKONA<br />
Hier is nog ’naweregsevoertuig wat<br />
’nplekopons lysverdien.Die Kona<br />
hetin2018sybuiging in Suid-Afrika<br />
gemaakenhet nou ’noormaaksessie<br />
gekrywat sy voorkomsnóg vreemder<br />
maak.Dis ook ’nontwerp waaroorjy<br />
óf dolisófwat jy haat, maar ditisdeel<br />
vandie Kona se aantrekkingskrag. Dis<br />
’nvoertuigwat meer aandag verdien.<br />
DieKonaval tussen dieCreta en die<br />
Tucson.Dit is dus ’noorkruisvoertuig<br />
watmeedingmet dieVolkswagen<br />
T-Roc(watook ’nrydingiswat die<br />
koppelaatdraai), dieAudiQ2, Mini<br />
Countrymanendie MazdaCX-30.<br />
Dieteikenmark is jong enkellopendes<br />
(ofdiegene watjonkvan<br />
gees is), of afgetredenes watiets<br />
ongewoonswil hê.<br />
DienuweKona is 40 mm langer<br />
as dievorigemodel.Dit hetnou ’n<br />
langer enjinkap,breër sierroosteren<br />
breërLED-dagligte.Daarisook nuwe<br />
wielontwerpe beskikbaar.<br />
Maar diegrootstenuusoor die<br />
nuwegenerasieKona is dat ’nKona<br />
NLinenou beskikbaar is.Hierdie<br />
sportiewermodel staannou selfs<br />
meer uit. Kopers kantweekleurbakverf,<br />
dieNLine-kenteken en ’n<br />
meer prominente (aggressiewer?)<br />
sierroosterenbuffer verwag.<br />
Ditspog ookmet bekleedsel en<br />
panele in diekleur vandie bakwerk<br />
en ’nspesialediamantvormige<br />
wielontwerp.<br />
Diekajuitisgesofistikeerd,maar<br />
steedsaweregs.Die nuwekonsoleis<br />
losvan dieinstrumentpaneel, watdie<br />
kajuitruimlaatlyk en voel.Onder die<br />
standaard-kenmerke op die NLine<br />
is ’nelektroniese parkeerrem.Daaris<br />
ooknou beligtingvir diebekerhouer<br />
en voetholte, terwyldie kajuitmet<br />
aluminium-agtige elemente afgerond<br />
is.Die NLinehet leersitplekkemet die<br />
NLinesekenmerkenderooikoord<br />
en stiksels. Dieaansitter werk met ’n<br />
knop.Dit sluit ’nveiligheidspakketin<br />
wataanpasbarekruisspoedbeheer,<br />
botsingbystand,baanbeheerbystand,<br />
blindekolmonitering en uitgangbystandinsluit.<br />
Daar is ook ’nnuweenjin beskikbaar:<br />
’n1.6 liter-turbo-aangejaagde<br />
petrolenjin wat146 kW krag en<br />
265Nmwringkraglewer.Dit word<br />
gekombineer met ’nsewespoeddubbelekoppelaarratkas.<br />
Daar is ook<br />
’n2liter-aanjaerlose enjin,maardie<br />
NLineisslegs metdie 1.6liter-enjin<br />
beskikbaar.<br />
Disdalknie dieopwindendsteenjin<br />
in sy segmentnie,maarsyvoorkoms<br />
is ’ngroot trekpleister.<br />
Foto's verskaf. Prysewas teen druktydkorrek.<br />
<strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
Rygoed<br />
EERSTE<br />
INDRUKKE<br />
Diemotorverslaggewer Juliet McGuire<br />
klim agterdie stuurinvan dielangverwagte<br />
Toyota CorollaCross.Sytoetsbestuurook<br />
dienuweFiat500,FordRangerRaptor,<br />
Audi Q5 Sportback en Toyota RAV4 Hybrid.<br />
TOYOTA<br />
COROLLACROSS<br />
Ek wilnie sê eenrydingismeer<br />
betekenisvol as ’nander nie, maar<br />
die bekendstelling vandie nuwe<br />
CorollaCross is ongetwyfeld ’n<br />
belangrike gebeurtenisvir Toyota.Dit<br />
voel asof ons ’newigheid vir hierdie<br />
bekendstelling moes wag. Wel, ditwas<br />
diewag werd ...<br />
DieCorolla-naamiseen vandie<br />
mees herkenbare in diemotorwêreld.<br />
Ditstrek oor12generasiesmet meer as<br />
50 miljoenverkope wêreldwyd. In die<br />
afgelope 46 jaar is meer as 1,4miljoen<br />
Corollas in Suid-Afrika verkoop. Ditis<br />
dus uiters suksesvol. Deur diejarehet<br />
diereeks uitgebrei om dieCorollanog<br />
meer toeganklik te maak:Die Hatchis<br />
virdie meer beeldbewustes, dieSedan<br />
is vir diegene watopwerkverrigting<br />
fokusendie Questisvir kopers met<br />
’nkleiner begroting. Nou is daar die<br />
CorollaCross -die ster watheelboaan<br />
dieCorolla-piramide sit.<br />
Ditisin’nuitersmededingende<br />
segmentwat uitsynatebars. Vandie<br />
Renault Duster totdie HavalJolion,<br />
dieVolkswagen T-Crosstot dieKia<br />
Seltos,daaris31mededingers! Die<br />
CorollaCross het ’nopdraande stryd,<br />
maarsyToyota-agtergrondgee hom ’n<br />
voorsprong.<br />
Daar is vyfvariasiesomvan te kies,<br />
en eendaarvan is ’nhibriedemodel.Die<br />
intreevlak-Xi-model begin by R349900<br />
en hetbaie ekstras.Ekhet dieXR<br />
toetsbestuur,die topmodel in die<br />
reeks, wataldie kenmerke het<br />
watjyvan kandroom,ook Apple<br />
CarPlay en Android Auto; voor-en<br />
agterparkeersensors met ’ntrukamera;<br />
’nsewe-duim-multi-inligtingskerm;<br />
sewe lugsakke;ToyotaSafetySense 2<br />
en aanpasbarespoedbeheer.<br />
Binneisdie kajuitruim-ruimer<br />
as baie vansymededingers. Daar<br />
is genoeg beenruimte agter en die<br />
bagasieruim is 440liter groot. Jy kanuit<br />
twee enjins kies:die aanjaerlose1.8 literpetrolenjin,ofdie<br />
hibriedeweergawe<br />
(dieselfde enjin,maarhywordmet<br />
’nelektriese motorgekombineer). Jy<br />
saljou somme moet maakoor of die<br />
ekstra R24000 virdie hibriede model<br />
diemoeitewerdis. Jy saldieselfde<br />
brandstofverbruik kryaseen vansy<br />
mededingerswat ’nkleiner turbo-enjin<br />
het. Diehibriedemodel se beweerde<br />
verbruik is 4,3L/100 km,maarjysal<br />
waarskynlik naderaan 6L/100 km kry.<br />
Jy kryegter in ruil daarvoor die<br />
CorollaCross wat ’ngerieflike en<br />
betroubaregesinsmotor is watongetwyfeld<br />
’ntopverkoper gaan wees! ><br />
75<br />
ONSMODELKEUSE 1.8XR<br />
PRYSVANAF R425 400<br />
DIENSPLAN Sesdienste/90 000 km<br />
W<strong>AA</strong>RBORG Drie jaar/100 000 km
AUDI Q5 SPORTBACK<br />
76<br />
DiewêreldisheeltemalSNV-betotteld.<br />
As jy kyknadie nuwemodelle wat<br />
vervaardigerstansbekendstel,besef<br />
jy hoegek is diewêreldnasportnutsvoertuie<br />
(SNV's).Hulle kominalle<br />
vormsengroottes. Jy saldalkonthou<br />
datdie standaardAudiQ3nou ookin’n<br />
Sportbackweergawebeskikbaar is.Wat<br />
vir my glad niesin maak nie. Hoekom<br />
saljymeerbetaal vir ’nmotor wateintlik<br />
presies dieselfdeis, netminderprakties?<br />
Gelukkigisdie Q5 Sportback nieso<br />
onprakties as watjydalkdinknie,gegewe<br />
dat ’ndeelvan diedak weggesnyis. Maar<br />
disduurder!<br />
Ek is blykbaar die enigsteeen watso<br />
dink:Van elke twee Q3’s watverkoop<br />
word,iseen dieSportbackmodel.Dit<br />
maak dansin datAudidit ookmet dieQ5<br />
wildoen. Ditsal meedingmet ondermeer<br />
dieMercedesBenz GLECoupé, dieBMW<br />
X4 en dalkselfs dieRange RoverEvoque.<br />
Ditisduidelik nie ’nprysklasvir mense<br />
metintreevlaksalarissenie.<br />
DieQ5Sportback is gegrondopdie<br />
nuweweergaweQ5, maar dithet ’n<br />
effensander sierroosterontwerp.Daaris<br />
nougroot luginlate langsdie agthoekige<br />
enkelraam. Diehoofligtehet LEDas<br />
standaard(matriksLEDtegnologieis<br />
opsioneel).<br />
As jy na diemotor se profiel kyk, kanjy<br />
dieverskille sien,veralweens diehoek<br />
vandie daklyn en diederde kantvenster<br />
watkleiner na agterword. Diekurwe van<br />
dieagtervensterendie agterstebuffer<br />
watskynbaareffens hoër gemonteer is,<br />
geedit ’nsportiewe voorkoms. Moet jou<br />
egternie laat flous om te dink ditis’nSNV<br />
nie, tensydit dieSQ5 is.Die Sportback<br />
bestuurnet soos diestandaard Q5.<br />
Daar is twee enjinsbeskikbaar: ’n<br />
2,0literturboaangedreweviersilinderpetrolenjin<br />
wat195 kW krag en 370Nm<br />
wringkraglewer,ofdie dieselweergawe<br />
wat140 kW krag en 400Nmwringkrag<br />
lewer.Albei word gekombineer met ’n<br />
sewegangStronicratkas. Jy voel of<br />
jy op wolkiesrydanksydie standaard<br />
aanpasbarelugvering. Allesomtrent die<br />
Q5 is afgerond.<br />
Dieopwindender enjin,enook die<br />
duurste een, is dieSQ5 metsy3.0literpetrolenjin.Dit<br />
lewer260 kW krag en ’n<br />
vurige 500Nmwringkrag. Jy kanvan 0tot<br />
100km/hversnel in 4,9sekondes.Dit is ’n<br />
meer dinamieseenprettiger ryding, maar<br />
teen ’nhoërprys.<br />
TheSportback Q5 is sowatR100000<br />
duurderasdie standaardmodel.Dit is ’n<br />
wonderlike ryding,jymoetnet besluitof<br />
diestylveranderings diepryswerdis.<br />
ONSMODELKEUSE Q5 Sportback<br />
SQ5TFSIquattro<br />
PRYSVANAF R1 355 000<br />
DIENSPLAN/W<strong>AA</strong>RBORG Vyfjaar<br />
Audi Freeway-plan<br />
<strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
Rygoed<br />
FORD RANGER RAPTOR SE<br />
Is hierdie die perfekte bakkie?<br />
DieeersteFordRanger Raptor hetin2019<br />
op diemark gekom.Wat ditlaatuitstaan<br />
het, is die feit datdit nienet bekwaamwas<br />
op teer-éngrondpadnie,dit hetook puik<br />
verrigtinggelewer.Ekkon diespesiale<br />
uitgawevan die Raptor in dieTankwa-<br />
Karoo gaan toets.<br />
Eerstens:Baie kopers gebruik deesdae<br />
hulbakkiesasontspanningsvoertuie.<br />
Diebakkies moet duskan kers vashou<br />
by sportnutse.Baie vandie bakkieskry<br />
ditgoedreg,endie Raptor SE is geen<br />
uitsonderingnie.Dit waseen vandie<br />
sagste en gemakliksteritte watekin’n<br />
lang tydin’nbakkie gehadhet –selfs toe<br />
ek op dielangste grondpad in Suid-Afrika<br />
geryhet.Die terreinwas allesbehalwe<br />
egalig,maardit hetgevoelofdie Ranger<br />
enigiets kanbaasraak. En dithet.<br />
Watdie spesialeSE-uitgawevan die<br />
standaard Raptor onderskei,isnet ’npaar<br />
kosmetiese veranderinge.Dit komin<br />
vier kleure:ConquerGrey, FrozenWhite,<br />
PerformanceBlueenAgate Black. Dit<br />
voeg twee matswart wedrenstrepe –<br />
omringmet rooi kontraslyne –bydie<br />
enjinkap, dak, onderkantvan diebakwerk<br />
en agterklap.Die voorstesleephakeis<br />
rooi,terwyldie uitgeboude wielboë,<br />
voor-enagterbuffers, deurhandvatsels<br />
en kenmerkendeFord-gebosseleerde<br />
sierrooster ’nmatswartafwerking het.<br />
Ooknuutbyhierdieeksklusiewemodel is<br />
diegeïntegreerde swartsportring watvan<br />
dieRanger Wildtrakafkomstig is.<br />
Dithet ookdie sluitbarestaalroldeksel<br />
(wat ookopdie Ranger Thunderis).Jy<br />
hoef dusnie bekommerdteweesoor<br />
artikels watuit diebak gesteelwordnie.<br />
Ookindie kajuitisdinge effens<br />
opgeknap.Daarisnou rooi stekeop<br />
diestuurwiel,sitplekkeendeurpanele,<br />
watdie blou stekevervang watopdie<br />
gewone Ranger Raptor voorkom.Die<br />
instrumentpaneelisingryseneksklusief<br />
totdie spesialeuitgawe, en diesitplekke<br />
is in seemsleerafgerond.<br />
Onderdie enjinkap is steedsdie<br />
bekende2.0 liter-bi-turbo-dieselenjin wat<br />
157kWkragen500 Nm wringkraglewer.<br />
Ditwordgekombineermet ’ntienspoedoutomatieseratkas.<br />
Diekragleweringis<br />
relatief egalig,selfs as jy meer oemf soek.<br />
DieFordRanger hetboonop nog ’n<br />
veer in sy hoed.Hywas diewenner in sy<br />
segmentindie <strong>AA</strong> se jaarlikseverslag van<br />
diekoste vanmotoronderdele. Hoewel<br />
ditnie spesifiek dieRaptoriswat in die<br />
verslagopgeneem is nie, kanjyverwag<br />
datsyonderdeleprys goed salopweeg<br />
teen sy mededingers.<br />
Hierdieisongewtyfeld ’nbekwame<br />
bakkie. Of jy nou ’nberguitklouter, skerp<br />
rotsetrotseer, grond- of teerpadry, die<br />
Raptor SE bestuursoos ’ndroom.<br />
Ek is egternie sekerofjydie ekstra<br />
R45000 moet betaal vir veranderings wat<br />
wesentlik kosmetiesisnie.<br />
><br />
><br />
ONS MODELKEUSE Ranger Raptor SE<br />
PRYS VANAF R965 300<br />
DIENSPLAN Sesjaar/90000 km<br />
W<strong>AA</strong>RBORG Vier jaar/120 000km<br />
77
TOYOTA RAV4 HYBRID<br />
As jy vanhibriede voertuie praat,<br />
dink mense gewoonlikaan dieToyota<br />
Prius. Toyota hethierdieaandrywingstegnologie<br />
in 1997 bekendgestel.<br />
Hoeweldie Priussteedsdie vlagskip<br />
is virhibriedemotors, probeerToyota<br />
steedssybes datsoveelasmoontlik<br />
vansykliënte hierdieekovriendeliker<br />
voertuie bestuur.<br />
Hoewelhulle nognie grootsukses<br />
hiermeebehaal hetnie,gaanToyotanie<br />
touopgooinie.Die hibriede model van<br />
sy immergewildeRAV4reeksisonlangs<br />
bekendgestel.Elektriese voertuie sal<br />
noglank niedie norminSuidAfrika<br />
wees nie, daaromishibriedemotorsdalk<br />
tans onsenigste alternatief.Maarsal die<br />
RAV4 Hybrid meer kopers lok?<br />
Hierdiemodel is op die<br />
vyfdegenerasie RAV4<br />
gebaseerenkom in die<br />
GXafwerkingsvlak, wat<br />
betekendit is diemiddel van<br />
diereeks watspesifikasies<br />
betref.Dit sitnet bokant die<br />
2.0GXmodel en onder die<br />
beste2.0 VXafwerking.Jy<br />
kanlapbekleedsel, LEDvooren<br />
agterligte, outomatiese<br />
ruitveërs, verhitteenkragaangedrewekantspieëls,<br />
sleutellosetoegang, dubbelsoneklimaatbeheer,spoedbeheer<br />
en ’n<br />
raakskermmet AppleCarPlay en<br />
AndroidAutoverwag. Dithet verskeie<br />
bestuurderondersteuningstelsels,soos<br />
parkeerafstandbeheer, sluitweerremme,<br />
elektroniese remkragverspreiding,<br />
stabiliteitsbeheer,sleepwaswaaibeheer,<br />
heuwelbystandbeheer en verskillende<br />
rymodusse (eko/normaal/krag).<br />
Ditisdalknie diebeste afwerkingsvlakkeop’nRAV4nie,maardis<br />
die<br />
kragtigsteRAV4wat jy kanbestuur.Dit<br />
het ’naanjaerlose 2.5literpetrolenjin<br />
watgekombineer word met ’nelektriese<br />
motorom160 kW krag te lewer. Die<br />
petrolenjin lewerwringkragvan<br />
221Nm, en ditwordaangevuldeur die<br />
202Nmvan dieelektriesemotor.Die<br />
kragleweringisfeitlik onmiddellik en<br />
blyegalig. Ditis’ngroot plesier om dit<br />
te bestuur, en dieoorgang vanelektries<br />
na petrol is feitlikonopmerkbaar.Die<br />
CVTratkas is ookindrukwekkend.Dit<br />
voel meer soos ’ngewoneoutomatiese<br />
ratkas,wat jy niealtyd vanhierdiesoort<br />
oordragkan sê nie.<br />
Diebeweerdebrandstofverbruik is<br />
4,7L/100 km,maarmyverbruik was<br />
naderaan 6L/100 km.Gegewedat die<br />
hibriede model amperR50 000 duurder<br />
is as diestandaard GXmodel,moetjy<br />
jouself afvraofdit diemoeitewerdisin<br />
termevan rand en sent. Maar dandink<br />
ek weer,watterpryskan ’nmensopdie<br />
ekologie sit?<br />
78<br />
ONSMODELKEUSE GX Hybrid CVT<br />
PRYS VANAF R555 300<br />
DIENSPLAN Sesdienste/90 000 km<br />
W<strong>AA</strong>RBORG Drie jaar/100 000 km waarborg en<br />
agt jaar/195 00 batterywaarborg<br />
<strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
Rygoed<br />
FIAT 500<br />
Foto's:Verskaf.Pryse wasteendruktyd korrek.<br />
DieFiat500 is waarskynlik die<br />
bekostigbaarste ikoonindie<br />
voertuigmark. Sedert dietweede<br />
generasiein2007inSuid-Afrika<br />
aangekom het, is meer as 3miljoen<br />
vanhierdiestadskarretjies wêreldwyd<br />
verkoop. Ookhier in Suid-Afrika is hulle<br />
gewild -jysien omtrenteen op elke<br />
straathoek staan. Onsmoeslank wagvir<br />
dieverbeterde Fiat 500, maar ditisnou<br />
uiteindelik in dieland. Onshet steedsnie<br />
diejongste model nie(oorsee word ’n<br />
elektriese Fiat 500ook verkoop),maar<br />
onskan solankdié mooigemaakteFiat<br />
geniet.<br />
Hierdieopgedateerde weergawe<br />
kommet nuweafwerkingsvlakke, nuwe<br />
kleureennuwekajuite.Jykan kies<br />
tussen dieCult, Connect, Dolcevitaen<br />
Sport.Moetook nie vergeetvan die<br />
ikoniese cabriolet-weergawe, die500C,<br />
nie. DieCult is dieintreevlakmodel<br />
met14duim-staalwiele, ’nvyfduiminligtingvermaakskerm<br />
en lugversorging.<br />
DieConnect voeg groter wieleby, ’n<br />
paar bakwerkekstras soos ’nvin agter,<br />
’nmultifunksiestuurwiel en ’ngroter<br />
raakskerm, watspog metApple CarPlay<br />
en Android Auto.Die Dolcevita-model<br />
het ’nglasdak, 16 duim-allooiwiele en<br />
leerdetail op diesitplekke. DieSport het<br />
ekstra bykomstighede op die bakwerk,<br />
outomatieselugversorgingen’n<br />
sportiewevoorkomsaan diebinnekant.<br />
Ek het ’nruk lank metdie Sport-model<br />
geryengedinkdit is dieidealeryding<br />
vir beginnerbestuurders. Sy dimensies<br />
is perfek virnou stadstrate en klein<br />
parkeergarages.Hyisook lekker rats.<br />
Disook dieperfekterydingvir diegene<br />
watwil afskaal. Disegter niégeskik vir<br />
bestuurderswat ’nkroos moet rondry<br />
MODELKEUSE DolcevitaCabriolet0.9L<br />
PRYSEVANAF R319 900<br />
DIENSPLAN Nie ingesluitnie<br />
W<strong>AA</strong>RBORG Vyfjaar/100 000 km<br />
nie. Diebagasieruim vandie 500is’n<br />
skrale 188liter -omtrent grootgenoeg<br />
vir drie inkopiesakke (enniksmeernie).<br />
Hoewelhyratsis, is ditnie diesterkste<br />
enjin op diepad nie. Hy word aangedryf<br />
deur ’n0.9 liter-tweesilinder-turboaangejaagde-petrolenjin<br />
wat62.5kW<br />
krag en 145Nmwringkraglewer.Dit is<br />
egterpiepklein en hetnie meer nodig<br />
om ditdeur diestrate telaatwoerts<br />
nie. Dieenjin is egternogal raserig,en<br />
jy kandit binnedie kajuit hoor.Dit kan<br />
gekombineer word met ’nhandrat of<br />
outomatieseratkas.<br />
Watveiligheid betref,het al dieFiat<br />
500'ssewelugsakke(twee voor virdie<br />
bestuurder en passasier, twee aandie<br />
sykant,tweebydie vensters en een<br />
by diebestuurdersevoetholte),wat<br />
indrukwekkendinhierdiesegment<br />
is.Dit hetook sluitweerremme en<br />
elektroniese stabiliteitsbeheer,sowelas<br />
heuweltrutolbystand.<br />
DieFiat500 is dus meer as net ’n<br />
stadskarretjie, dis ’nikoniese ryding<br />
wattredgehou hetmet dietyd,en<br />
teen sowatR270000 vir dieSport of<br />
Dolcevita, is dit ’nlekkerrydingasjynie<br />
’ngesinhoeftekarweinie.<br />
79<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
Kopkrappers<br />
BLOKR<strong>AA</strong>I 98<br />
Hoenderkop<br />
...en<br />
gene<br />
Vinnig<br />
Pluimvee<br />
Genot<br />
Huwelik<br />
Kleur van<br />
'n sonneblom<br />
Waterval<br />
naby<br />
Sabie<br />
(3-3)<br />
Uitput<br />
Slordige<br />
blyplek<br />
Pitte<br />
Die<br />
...(ek)<br />
'n Sitrusvrug<br />
Huweliksmaat<br />
En<br />
Lewe<br />
(prefiks)<br />
Swyn<br />
Aanspreekvorm<br />
vir 'n<br />
Britse hoë<br />
Verskilsyfer<br />
Hoë pos<br />
Spinnerak<br />
Verby<br />
Niks nie<br />
'n Mineraalgesteente<br />
Lantaan<br />
(simbool)<br />
Skaakstuk<br />
Moeg<br />
Huigel<br />
Braaiarea<br />
Graveerkuns<br />
Pronkvoël<br />
Verwarring<br />
Ledemaat<br />
Eiendom<br />
vir boere<br />
Bedrieg<br />
Slaap<br />
Stuk lap<br />
Gerub<br />
Implemente<br />
Reis<br />
Bees<br />
Blouwit<br />
metaal<br />
Biljartstok<br />
Boontoe<br />
Polonium<br />
(simbool)<br />
Dissipline<br />
Ondertoe<br />
Spaanse<br />
uitroep<br />
Honderd<br />
jaar<br />
Kieliebak<br />
Akkerboom<br />
Verskonend<br />
Afdeling<br />
80<br />
Suutjies<br />
loop<br />
Gesiene<br />
Ondersoek<br />
ter ...<br />
Sleg<br />
Artikel<br />
Groente<br />
Mondelingse<br />
Sukkelaars<br />
Skaatslemme<br />
Modegek<br />
Klug<br />
Warmteuitstraling<br />
Graveerkunswerk<br />
Veluitslag<br />
Dorp in<br />
Italië<br />
Liggies<br />
Hare<br />
orden<br />
VIII<br />
Vorentoe<br />
dryf<br />
Behoeftig<br />
Groep<br />
hutte<br />
Knip<br />
Lae gety<br />
'n ...<br />
slaak<br />
Dapper<br />
Sy ...<br />
is uit<br />
Warm<br />
drankie<br />
Die<br />
spreker<br />
Gemis<br />
Merktekens<br />
Voorkante<br />
<strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
Vasvra<br />
W<strong>AA</strong>R IS EK?<br />
1. Nabywatter<br />
oorlogsterrein in<br />
dieNoord-Kaap sal<br />
jy hierdietreffende<br />
gedenknaald vind?<br />
2. In watter<br />
Amerikaansestadsal<br />
jy dieSpace Needle<br />
aantref?<br />
SUDOKU Maklik<br />
6 1 4 7 5 9<br />
8 1 2 5<br />
4 9 1<br />
5 2 7 6<br />
7 3<br />
7 2 9 1<br />
9 4 7<br />
4 3 7 5<br />
7 8 6 2 4 1<br />
SUDOKU Moeilik<br />
Foto's:Gerda EngelbrechtenGetty Images/ GalloImages<br />
3. In watter wêreldstadsal jy die EvolutionTower kry?<br />
Antwoorde: Magersfontein,Seattle, Moskou<br />
Blokraai 97 Blokraai 98<br />
O A E V U<br />
O R G A N O G R A M M E<br />
D L O I N H<br />
K E F V I S E E L S<br />
O R P L A A K S K<br />
U I T D Y A G E N O E E H E<br />
D O O D S A T G U R K A S<br />
I L A P E L P A P N<br />
M O S K E E A R O E M E<br />
T A R A N T S O E N E E R<br />
L I N K S S A L C T E N K<br />
K I L O S V E R K R Y T E<br />
T O K I O B O T S E N S N<br />
N K L A E R I G B L E<br />
F A S E B E K E N D<br />
U R N S T A L G E<br />
E G O O A S E R Y<br />
O M S T U U R N I S<br />
D G G G P<br />
B E S O P E A F R E M<br />
S U E N E G A<br />
N E S P L U S T C<br />
A O W E B O M P<br />
M A D A M E I N T A G L I O<br />
F E M E L P O U C H A O S<br />
T P L A S E L E O N<br />
A R M O P F N E E R O<br />
E I K A P O L O G E T I E S<br />
O K S E L O R A L E I T E M<br />
S L U I P D R E L L E U I<br />
H O E G L O E D E T S U<br />
M I L A A N E F F E K A M<br />
A G T A R M L I K<br />
S T U S T A T S N Y<br />
S U G T E E E K<br />
H E R O I E S B O E E<br />
5 4 7<br />
7 6 1 3 4<br />
3 9 5<br />
9<br />
3 7 2 1<br />
9<br />
8 1 3<br />
4 6 2 1 5<br />
2 9 4<br />
5 8 1 2 4 6 7 9 3<br />
9 7 6 1 5 3 4 8 2<br />
2 4 3 9 8 7 5 6 1<br />
8 2 5 7 1 4 9 3 6<br />
4 3 7 8 6 9 2 1 5<br />
1 6 9 3 2 5 8 4 7<br />
6 5 8 4 7 1 3 2 9<br />
7 9 4 6 3 2 1 5 8<br />
3 1 2 5 9 8 6 7 4<br />
sudoku<br />
moeilik<br />
2 6 1 4 7 5 9 8 3<br />
8 9 3 1 2 6 5 7 4<br />
4 7 5 3 9 8 1 6 2<br />
5 3 8 2 1 4 7 9 6<br />
9 1 6 7 5 3 2 4 8<br />
7 4 2 6 8 9 3 5 1<br />
6 2 9 5 4 1 8 3 7<br />
1 8 4 9 3 7 6 2 5<br />
3 5 7 8 6 2 4 1 9<br />
sudoku<br />
maklik<br />
81<br />
HERFS <strong>2022</strong> | <strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong>
Ek wounog sê<br />
AS JY MOET GÁÁN<br />
DEURSOPHIAVAN T<strong>AA</strong>K<br />
82<br />
Ons reis om dinge te<br />
beleef watons nieby<br />
diehuisdoennie.<br />
Om andersoorte<br />
natuurskoon te<br />
sien,nuwemusiek<br />
te hoor,met mensetegesels wat<br />
anders klinkendinkasjyenvir’n<br />
rukkielankteleefsooshulle leef.<br />
Maar hoever is jy werklikbereid om<br />
dié when in Rome-benaderingte<br />
volgwanneer jy reis?Tien jaar gelede<br />
moes ek myself díteen middag voor<br />
’n klompstarendevreemdelinge op<br />
’n Malgassieseeilandjie afvra.<br />
Saam metmyopdié werkstrippie<br />
was’nkollega,die fotograaf Sam<br />
Reinders(watook ’n medewerker van<br />
<strong>AA</strong> <strong>Reisiger</strong> is). Oordie jare heen het<br />
onsalmenigestorieas’nspangedek<br />
en dingebeleefwat my geleer hetom<br />
elkereismet laeverwagtinge en ’n<br />
oopgemoedaan te pak.<br />
Diékeerhet onsegter diefout<br />
gemaak om te dink ditgaananders<br />
wees. Dalk selfsluuks!’nWeek<br />
lange idilliese bootvaartdeurdie<br />
splintereilandjiesomdie noorde van<br />
Madagaskar klinkmos báie meerna<br />
vakansie as werk!<br />
Onsslaap dieeerste aand in<br />
’n bedenklike hotelletjieindie<br />
middel vanHell-Ville(konons vir<br />
’n duideliker voorbodevra?),waar<br />
dieskipper vandie huisboot onsdie<br />
volgendeoggend salkom haal.Die<br />
hotelkamertjie is drukkend warm,<br />
maar onsdurfnie ’n ruit oopskuif<br />
nie, want buitevrotietsten hemele.<br />
Privaatheid is ookskraps, want die<br />
shoiletindie hoek is nieafgeskort<br />
nie. Wanneereen die, uhm, gerief<br />
wilgebruik, gaan staandie ander een<br />
maar buiteindie gang.<br />
Metdagbreekisons daar uit<br />
en diewalglikereuke vanlaasnag<br />
kryskielik gedaante:Neffens die<br />
hotelis’nmarkwaarhompe vleis<br />
opgekapword, lewendigekrappein<br />
emmers dikmodderstoei, gedroogte<br />
steurgarnale en oorryp piesangs in<br />
trosse hangenonherkenbaregoed<br />
gekook en gesmousword.<br />
’n VerroestePeugeot komhou by<br />
onsstilendie bestuurder stel homself<br />
voor as Mohamed, dieskeepskaptein.<br />
Onskan maar in diemotor wag, hy<br />
wilnet gouons kosvoorraadbydie<br />
mark gaan aanvul…<br />
Die“huisboot”het een sponsmatras<br />
sonder beddegoed. In dielatrine<br />
moet ’n mens bo ’n gathangwaardeur<br />
dieseewaterteenjou alie vasklots.En<br />
diekombuisie hetnog nooit’nleksel<br />
seep gesiennie.Dis háglik!Maar<br />
Mohamedensytweebemanningslede<br />
draons op diehande,enhet selfs’n<br />
grootflesNutella-smeer –dit moes<br />
’n fortuingekoshet –vir diegaste<br />
saamgebring.<br />
So,laatons nounie upstairs wees<br />
nie–dis hoedie mense hier leef en<br />
onsval daarby in.Buitendien,die<br />
koraalriwwewaaropons daagliks<br />
snorkel wemel vanseeskilpaaie, en<br />
dielemursenverkleurmanne op<br />
dieeilande is alte ougat. Maar wat<br />
’n verruklikeavontuurmoeswees,<br />
wordmettertyd om anderredes<br />
onvergeetlik.<br />
Ná ’n paar daeter seeisdie sak<br />
markvleisenemmer modderkrappe<br />
waarlik’ngesondheidsrisiko en<br />
ek en Sambegin onhandig dog<br />
verbete virvars vishengel. Onssmeer<br />
naderhand Nutellaopálles, netom<br />
diesmaak vanoukookolieenvisvelle<br />
te verbloem.Saans kies onsomliewers<br />
op ’n strandjie te gaan slaapenisgou<br />
oortrekvan bultendegoggabyte.<br />
Nêrens waar onsaandoen is sprake<br />
van ’n badkamer nieendie water<br />
uitdie eilandputte is boonopsó<br />
modderig,g’n menskan daarmee<br />
wasnie.Indie tropiese sonslaan die<br />
salpeter al in onsokselsuit.Maarelke<br />
keer as Mohamedaan land gaan om<br />
weer skoonwater te soek, gaan ons<br />
saam –wantvir diebootsekleinhuisie<br />
sien onsnie kans nie.<br />
Hier teen dagvier,toe ek nou<br />
wérkliknie meer kanknypnie en<br />
SOPHIA VANT<strong>AA</strong>K<br />
is ’n verslaggewer<br />
van Weg/go!<br />
<br />
-- .-<br />
--=- r-sr-'<br />
7-<br />
<br />
--<br />
ongemerk diegrafieneemendie<br />
manglietwoudinkoes, roep Mohamed<br />
my terug: “No! It’s fady!” Diswát?<br />
“Taboe,” verduidelikhy, en beduie<br />
na dieoorblyfsels van’nhouttempel<br />
tussen diepalmbome. “You cannot<br />
make toilet here!It’sasacredplace.”<br />
Noumaarwáárdan?Nounetvaar<br />
onsweerenekkán nieopdie boot<br />
nie!<br />
Mohamedkon sien ek’s verby<br />
breekpunt. Hy diewateremmers laat<br />
staanenmynadie naaste klossie<br />
hutte geneem.Die inwonershet die<br />
vreemdevroumet haar grafie aangegaap,party<br />
hetons beginagtervolg.<br />
In ’n ooptetjieánderkantdie hutte<br />
was’nklompie locals heel gesellig<br />
saam,elkeenskaamteloos besigomsy<br />
ding te doen.“Here,” hetMohamed<br />
aangekondig.“Nowyou make toilet.”<br />
Diekleinskaretjie hetmy<br />
aangegaap.<br />
Ek hetdie mannaaste aanmyvas in<br />
dieoëgekyk.Engehurk.<br />
Skets: LynneFraser<br />
<strong>AA</strong><strong>Reisiger</strong> | HERFS <strong>2022</strong>
BESKERM UGELIEFDES<br />
MET DIE DRUK VAN’ N<br />
KNOPPIE<br />
WEES VEILIG. ORAL. ALTYD.<br />
Kry toegang tot <strong>AA</strong>Rescue Me, wat insluit<br />
persoonlike gewapende veiligheidsbeamptes,<br />
padbystand en mediese bystand, 24 uur per<br />
dag, enige plek in die land. R25 p.m. vir <strong>AA</strong>-lede<br />
en R15 elk per ekstra afhanklike (maksimum 3).
Change language