2024 03 20 Kreek en Tormis - Ests Filharmonisch Kamerkoor

Toelichting
kliffen aan de kust: ze verhalen van oeroude
tijden, wel veertig miljoen jaar geleden.
Water dat zich van een klif stort, wordt in
Laulja vergeleken met de expressie van zang.
Volksliederen bieden ons een blik in de ziel
van de oorspronkelijke bewoners van de
streek. Cyrillus Kreek ontpopte zich vanaf 1911
tot bevlogen verzamelaar van folkloristische
liederen (rahvaluule). Naar het voorbeeld van
Bartók trok hij de velden in met fonograaf, liet
zich voorzingen door de boerenbevolking en
wist zo talloze gezangen vast te leggen op
wasrollen. Kreek had zijn roeping gevonden.
Zijn collectie bestaat uit zo’n 1300 liederen,
uitgeschreven door zijn leerlingen.
Runentekens van de Germanen, in hout of
steen gekerfd, onthullen sporen van oeroude
gezangen. Mensen zongen zich moed in
bij hun vuren of vierden zingend de vonk
van de liefde. Ze wiegden hun kinderen in
slaap tijdens de wintermaanden, prezen de
natuur, of vierden met nieuwe energie het
binnenhalen van de oogst in de zomertijd,
zoals in Sirisege, sirbikesed. Een sprankelend
werk met rijke afwisseling van registers.
Het ritmisch afsnijden van de korenaren
krijgt verend gestalte op de lettergrepen
van si-ri-se-ge. Sikkels zingen! Denk aan
het mes waarmee Panoramix uit Asterix
zijn maretakken snijdt voor de toverdrank.
Hällilaul biedt een vlechtwerk van wiegende
stemmen, uitmondend in een zoemende
koorklank als van orthodox kerkgezang.
Undsel ilmal lätsi ma gaat over het wonder van
de eerste ontmoeting tussen twee geliefden.
Op YouTube maakt het Ests Filharmonisch
Kamerkoor het lied tot metafoor voor de vaste
verbintenis tussen zingende koorleden, de
Estse natuur en koordirigent Tõnu Kaljuste.
Jaan läheb jaanitulele bezingt het einde van
de lente, intens gevierd rond vreugdevuren,
die de groei van graan en gras zouden
stimuleren. Mensen zingen en springen
over de vuren. Deze dorpsspelen, dansen en
drinkgelagen keren terug in de Sint Jansfeestliederen
van Veljo Tormis waarmee het concert
besluit. De blijde komst van Jaan staat voor
de mythische figuur die geluk brengt voor het
vee en de gewassen. In Meie err scanderen
mannen met de handen uit de mouwen
vrolijke arbeidsvitamine op het veld. Maga,
maga, Matsikene is gebaseerd op een oeroud
runenlied. Het begint als rustig slaapliedje
voor de kleine Mats. Snorrende bassen bieden
vredige ondersteuning aan de liefdevolle zorg
van de moeder. Neuriënde stemmen en echo’s
creëren in de slotmaten een magisch effect.
Estse kalenderliederen van
Veljo Tormis
Veljo Tormis ontketent een unieke ritmische
energie en oerkracht in het koor. Als docent
bracht Tormis Arvo Pärt in aanraking met
nieuwe muziek. Hier krijgen we een greep uit
zijn koorwerken. In zijn Eesti kalendrilaulud
peilt Tormis dieper in de folklore dan Kreek.
Hij tast hier ook naar oerklanken van volkeren
die aan de Baltische en Finse wateren
leefden, lang voor er naties waren. Voor wie
het nog niet kent: luister ook eens naar Raua
needmine, waarmee Tormis echt een hit
scoorde. De stuwende kracht van woorden
5