NORDISK BYGD - Nordisk Kulturlandskapsforbund

More documents

Recommendations

Info

Myljo-Ton hadde fjøs på stølen i Djup, men det stod ubrukt og forfall. No er det restaurert. vart brukte i to periodar, ein sommarperiode for å nytte beitet og produsere mjølka og ein periode seinhaustes eller om vinteren for å bruke det fôret, tørrgras, mose og storr, som vart hausta i fjellet. Var stølen ein god slåttestøl, var det ofte enklare å drive dyra attende dit enn å køyre fôret heim. I øvre Hallingdal har me heller lite tradisjon om vinterstøling, men til dømes i Gudbrandsdalen har det vore vanleg. Ei anna forklaring på fjøsa på stølar nær bygda og på heimstølar kan vere at rovdyrfaren var større der enn i snaufjellet, og større om dei sat på stølen utover hausten enn han var midtsommars. Rovdyr herja ofte i haustmørket. Garden Myljo-Ton i Vats hadde støl i Djup med både bu og fjøs av stein. Men tidleg på 1900-talet brukte dei ikkje fjøset. I staden lét dei kyrne gå ute om natta og tok dei inn i bua til mjølking kveld og morgon. Det romslege steinfjøset stod til forfalls. 25 Dei fleste hadde eit inngjerda område, ei kven, til storkrøtera og ei lita høye av grinder til fenaden nær bua. Der samla dei dyra om kvelden, iallfall viss det var fare for rovdyr i området. Høya flytte dei rundt på vollen for å få gjødsla best råd. Småfegjødsla gjekk for å vere 18 den beste. Somme hadde fleire kveer som dei veksla mellom, eller dei flytte kvea ei eller to gonger i løpet av sommaren. Fordi husdyr gjerne trekkjer seg inntil hus, var det opptrødd jord, søle og husdyrmøkk rundt buene, særleg i regnvêr. Sølekvarven kalla dei det tilsøla området rundt ei bu. For at sjølve bua skulle vere nokolunde rein for søle, la dei gjerne grastorv inne på jordgolvet. Mange hadde ei gissen tømmerløe attåt bua. Løa låg nedst på vollen, slik at høyet kunne bli raka eller bore unnabakke og i hus. Var det flust med murestein der, kunne også løa vere av stein. Somme hadde eit toetasjes hus, eit fjøs av stein med andre høgda, trevet, av tømmer til turrfôret. Der låg fôret turt og luftig, og det var lett å ta att vintertid om snøen var høg. Doen er eit nyare husvære, heime og endå meir i fjellet. Dei gjorde helst frå seg eit stykke bak bua. Og tørka seg med gras eller mose eller blad. Oftast var dei to eller fleire i lag på ein støl. Det er få stølar med berre ein oppsitjar. Når dei var fleire, kunne dei samarbeide og hjelpe kvarandre, og dei var tryggare mot både fir- og toføtte rovdyr. 25 Lappegard 1992
Nederst på vollen stod fõrløa. Frå stølabotten i Ynglesdalen. Foto OR. Stølar var mykje på handel. I eit stølslag kunne det vere stølseigarar frå ulike bygder. Stølslaget eller stølsgrenda var eit eige samfunn. Heime var det bedarlag med slekt og grannar, men stølslaget høyrde også med når dei hadde bryllaup eller barnedåp eller juleselskap. Buene på stølsvollar i øvre Hallingdal ligg eit stykke frå kvarandre, ti eller femti meter. Det er ikkje som mange stader på Vestlandet, der det finst klyngjetun ikkje berre heime, men også på stølane. På Vestvidda ser me såleis døme på at mange steinbuer er bygde i lag, med skut og fjøs imellom og stein lagd i forband (sjå seinare) gjennom heile komplekset Stein eller tre? Stein eller tre? Den bonden som skulle setje seg opp stølsbu, stod overfor valet: Stein eller tre? I den tida me kjenner til, vart nok tre vanlegvis sett på som det beste og mest framtidsretta. Ei trebu var Dei var oftast fleire i lag. Frå Finnebotten i Ynglesdalen. Foto OR. 19 også mindre arbeidskrevjande å setje opp. Kva tala då for stein? Det var for det første tilgangen på god murestein i nærleiken. God murestein er stein med nokolunde rette kantar og nokolunde same høgda og passe store til eit mannslyft. Når det er færre steinbuer på nordsida av Reineskarvet og Bræudn enn på sørsida, har nok det å gjere med at mykje av steinen på nordsida av skarvet er rundvoren og høver dårleg til muring. Det andre var avstand og veg frå bygda. Tømmeret, eller skorne materialar etter at oppgangssagene kom i bruk, måtte køyrast med hest på vinterføre. Var vegen lang og bratt, var det plundresamt. Difor bygde dei steinbuer inni snaufjellet. Det tredje momentet var kostnaden. På fjellgardar med knapt med eigen barskog måtte Dei rydda stein, brisk og vier på stølsvollen, slik at han vart slåttevoll. Var det mykje høveleg murestein der, kun¬ne han brukast i ei steinbu. Ein liten slipestein måtte dei gjerne frakte til fjells, slik at dei kunne ha skarpe ljåar. dei bruke det vesle dei hadde av tømmer, til husbygging heime. Trong dei meir, måtte dei kjøpe tømmer, og kontantar var mangelvare. Steinen derimot var gratis. Dette gjorde at dei bygde steinbuer også nær bygdene. Buene på Rødungstølen, Bergsjø og Hesthovdstølen inn for Vats er døme på det. Jamvel på heimstølar nær bygda finn me steinbuer. Det fanst også mellomløysingar, steinbuer med låge murar og nokre omfar tømmer oppå. Når me ser ruinar etter steinbuer og lurer på om dei hadde nok stein til vegghøgda, kan forklaringa vere at me har å gjere med slike mellomløysingar.
Page 1 and 2: NORDISK BYGD 1 Nr. 19. Norsk landsk
Page 3 and 4: Innhold Forord (Pål Morten Skoller
Page 5 and 6: FORORD Kulturlandskapets betydning
Page 7 and 8: I ei myr på Madla i Stavanger er d
Page 9 and 10: Jørand Bry, fødd Grøvo, rører i
Page 11 and 12: denne prosessen gjekk sin gang, var
Page 13 and 14: I solsteiken vart jura til mjølkek
Page 15 and 16: Hallingskeid og andre møtestader i
Page 17: Stølsbuene i historisk tid Olav Ra
Page 21 and 22: slikt skap at dei kunne nyttast på
Page 23 and 24: Mange dører på steinbuer er lappa
Page 25 and 26: Flere oppdrag for Beitepatruljen! A
Page 27 and 28: Kasjmirgeit og beiting på Golsfjel
Page 29 and 30: Gjerding, stell og betaling Til gje
Page 31 and 32: Golsfjellet, har Norsk institutt fo
Page 33 and 34: grenses må det utvikles nye drifts
Page 35 and 36: Sau på beite i Leveld, Ål. innom
Page 37 and 38: 37 Iungsdalshytta Lokal mat Ekte ma
Page 39 and 40: Sissel Carlstrøm, arkeolog, hemsed
Page 41 and 42: Reinsbukker under Såteggi, Hol. bo
Page 43 and 44: Kulturminner, landskap og store nye
Page 45 and 46: menter ble fjernet som drifthindre
Page 47 and 48: formelt vern. Det er ofte knyttet v
Page 49 and 50: kulturminneforvaltning får de bygg
Page 51 and 52: Store nye bygg i kulturlandskapet.
Page 53 and 54: Bygningar og andre kulturminne og k
Page 55 and 56: Spesielle miljøtiltak i landbruket
Page 57 and 58: Søre Traaen i Rollag, Buskerud. be
Page 59 and 60: Nordmannsslepa, Uvdal i Buskerud. 5

NORDISK BYGD - Nordisk Kulturlandskapsforbund

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?