NORDISK BYGD - Nordisk Kulturlandskapsforbund

slikt skap at dei kunne nyttast på den eine eller
andre måten.
Kunnskapane om stein og steinhandtering er
dessverre i liten grad dokumenterte og overleverte.
Det skil dei frå kunnskapar om trearbeid
og tømring. Steingjerda og –røysene er ofte
fjerna av bulldosarar og gravemaskinar, og når
eit gammalt tømmerhus blir flytt til eit museum,
blir det gjerne sett opp att på flat mark utan
særleg med murar under og utan steintroppa og
kjellaren som høyrde til. Det har gitt folk det
misvisande inntrykket at byggjearbeid i all
hovudsak var arbeid med tre.
Steinbumuringa
Den første oppgåva var å samle saman den
næraste muresteinen. Det gjekk med svært
mykje stein, 40-50 kubikkmeter om heile bua
vart mura. Med det rydda dei samtidig ein
voll som seinare kunne brukast til slåttevoll.
Så mura dei eit første lite krypinn til bruk når
vinterarbeidet starta, iallfall viss det ikkje var
nokon støl i nærleiken der dei kunne tilbringe
nettene eller bergheller dei kunne overnatte i.
Samtidig såg dei seg ut murestein lenger unna
og sette merke der eller la steinen der snøen
blés av, slik at dei kunne finne han att etter at
den første snøen hadde lagt seg.
Det meste av steinkøyringa føregjekk med hest
og slede på tidleg snøføre. Var krypinnet eller
helleren dei hadde ordna seg til med, stort nok,
gav det sjølvsagt varme å ha med seg hesten
under tak. Denne steinkøyringa med hest og
steinslede i huslaust fjellterreng seinhaustes
var hardt arbeid, stundom også farefullt arbeid.
Men om hausten var god og det vart køyrt til
nok stein, kunne bygginga gjerast neste sommar.
Steinmengdene som måtte til, var altså veldige.
Derimot var krava til steinen ikkje så store med
denne byggjemåten. Steinane trong korkje vere
Steinsleden vart mykje brukt.
21
Her har det tydeleg vore ein fagmann i arbeid. Pipa er
mura med dryppkantar. Frå Djup
heilt blokkforma eller jamstore, for dei kunne
kile imellom med steinkilar, skòlu, og fylle innom
med jord. Difor var det ikkje vanleg at dei
hogde stein, dei brukte han som han var.
Det å mure ei steinbu var altså ikkje fagarbeid,
dei fleste karfolk var i stand til å gjere jobben.
Likevel ser me skilnader. Somme buer er
mura av folk med svært godt auga for korleis
uregelmessige steinar nærast kan flettast inn i
kvarandre, andre er meir uvant sette opp. Ein
detalj som finst i somme buer og ikkje i andre,
er utlagde steinheller, dryppheller, i skorsteinane.
I somme buer er det nytta svært grov stein, slik
at det nok måtte vere eit arbeidslag som sette
dei opp. For dei hadde ikkje anna lyfteutstyr
enn våg (trestong som vart brukt som vektstong,
som eit spett) og hampetau. Steinbrytaren kom
først i bruk på tidleg 1900-tal i vårt land. Det
vanlegaste var likevel å mure av stein som ikkje
var større enn at ein mann kunne lyfte dei,
lyftestein.
I øvre kanten grov dei seg noko ned i jordbakken.
Om byggjegrunnen var tørr, kunne dei grave
heile bua noko ned, slik at dei spara stein. Torva
la dei til sides til taket, og jorda dei moka vekk,
kunne seinare brukast mellom muresteinane.