Kulturarv som varer, boka om pilotprosjektene

Oddaprosessen
Førre oppslag:
Etter smelteverket:
Odda er eit anna ord for smuss, seier
forfattar Frode Grytten frå Odda i
Bikubegang.
Det er gjort framlegg om å frede
15,5 prosent av den 167 mål store
industritomta.
88
Monsterfabrikken
Eit nedlagd smelteverk er stort og stygt, uendeleg fascinerande og
fullt av minne. Kva kan ein fylle det med? Sju år etter nedlegginga
av Odda Smelteverk rasar framleis diskusjonen om kva ein skal gjere
med det, samstundes som enkelte hus er i ferd med å rase saman.
Ingen stader har verdien av ei hjørnesteinsbedrift vore større og viljen til å
«rive skiten» stått sterkare. Men på den andre sida: Her er også eit varmt
ynske om å verne, ta vare på, omskape og fylle dei hundre husa med nytt liv.
Smia
I smia er det allereie liv. Det vert fyrt opp på den nyrestaurerte essa,
reiskapar som er laga i dette rommet gjennom hundre år, vert pussa og
hengde på veggen. Dei siste målingsstroka er snart tørre.
- Vi er restaureringsfirmaet RiO, fordi vi er litt latinamerikanske,
det svingar når RiO går i gang, humrar Terje Kollbotn med målarkosten.
Han er bygg- og anleggsleiar ved Norsk Vasskraft- og Industristadmuseum
(NVIM), som har kjøpt den gamle smia. RiO (Restaureringsenteret
i Odda) er ei samanslutting av handverkarar som vidarefører gamle
handverkstradisjonar og står for restaureringa av smia og andre
verneverdige industribygg.
Den einaste intakte industrismia i landet gløder att, det gjer også auga
til smeden Leiv Rune Jordal. Som gutunge hadde han stor respekt for
naboen, som var smed.
- Han var skitten og litt sær. Slik ville eg òg bli, gliser han og er iallfall
svart av sot på eine kjaken, men ikkje særleg sær om ein ser bort frå
hestehalen og ein middels stor sigar i munnvika.
Grovsmeden er utryddingstruga, men snart kjem to smedmeistrar
for å halde kurs, eit samarbeid med vidaregåande skule gir von om at
nokre ungdommar vert hekta, slik Jordal vart. Tanken er å byggje opp eit
smedmiljø med opplæring og oppdrag. I første omgang har ein kunstnar
hyra seg inn nokre veker medan han skal arbeide med å smykke ut ein
barnehage.
Før vart det arrangert smedtreff av Norsk Smedforening ved Bærums
Værk, det gamle jernverket utanfor Oslo. No er dei på leiting etter eit
større og meir høveleg område. Etter at den største smia i landet vart
redda, kan smelteverkstomta vere aktuell.
- Smia var ein slags fristad. Det var her dei gode samtalane gjekk føre
seg og julepresangane vart produserte etter arbeidstid. Og ikkje minst:
Odda vart styrt frå smia, fortel gamlekarane. Smedane var som regel
aktive i politikk og fagrørsle. Det var her slagplanane vart lagde.
Oddaprosessen
Smia: Leiv Rune Jordal fyrer opp i
essa, som vart teken i bruk første gong
i 1907.
89