Unikum februar 2020

Gjenoppdaginga av ei arv
Kristoffer Liland
Skribent
For tvo år sida om du hadde spurd meg om mi
arv og min identitet, ville eg nok svart noko i
retning av mest norsk, men med litt italiensk,
litt skotsk og kanskje litt samisk. Lite visste eg
då korleis mitt sjølvbilete og min identitet ville
bli snudd på hovudet innan eit år var omme.
Grunnen til denne endringa er knytta til ei
gjenoppdaging av kor vår familie stammar
frå, og ei grufull historie om diskriminering,
rasisme, undertrykking og kulturelt folkemord
i Noreg sine siste tvo hundre år.
Eg er same. Samane si historie i Skandinavia, Finland
og Russland har skapt ein mørk bakgrunn der
det å vere same blei uglesett og utsatt for ekstreme
former for institusjonell rasisme, overgrep og
kulturelt folkemord gjennom det som ofte blir kalla
for “Fornorskingsprosessen”. Samane vart fråtatt
sine born, dei vart sendt på kostskuler der dei ikkje
fekk lov å prata sine språk eller utøva sin kultur,
eller dei vart satt i fosterheim hjå norske familiar.
Deira menn blei tvangssterilisert av deira legar so
langt som ut på midten av 80-talet, og samane vert
til dags dato fortsatt utsatt for rasisme og diskriminering
i samfunnet og arbeidslivet. Når ein forstår
dette bakteppet kan ein også forstå korleis og kvifor
min familie mista sin kultur, sitt språk og si arv.
Mi oldemor laug om hennar bakgrunn mesteparten
av livet ho sitt. Me veit no meir om hennar
liv og fortid enn det ho kanskje nokon gong ville
vore nøgd med at me visste, og me trudde at det
var all familiehistoria me hadde blant samane.
Inntil for berre tvo år sida visste eg kun nokre
små bitar frå hennar liv. Ho skulle bli det samane
kallar “læsar”, og for å skildra det på ein
enklare måte enn det kanskje fortener å bli skildra;
ein læsar er ein form for lækjar i samisk
folkemedisin som gjerne gjeng i arv gjennom
familiar. Læsarar “lesar” og utøver tradisjonell
medisin slik som blodstopping, kopping, urter og
andre former for samisk medisinsk utøving.
Det som virkeleg byrja å endra tinganes tilstand
for meg var at dette viste seg å ikkje vere det
einaste me hadde av samisk slekt, ei heller vår
einaste tilknytning til det samiske folket. På min
far si side gjorde kusina mi nokre djupdykk i
arkivene og fann ut at tvo av mine tippoldeforeldre
der var samar og gjennom måten den var
registrert på at dei snakka samisk heime. Kort
etterpå fann kusina til min morfar ut vår tippoldefar
var samisk og snakka samisk heime. Gjennom
dette fekk morfar si kusine høve å skriva seg
inn i Valmantalet til Sametinget (populært kalla
Samemanntalet) som gjorde ho offisielt samisk
og gav ho rett til å stemma i val til Sametinget.
Her må eg klargjere noko veldig viktig. Det er ikkje
mengden av samiske slektsbånd ein har i slekta si
som bestemmer korvidt eg skulle vere samisk eller
ikkje. Om du har noko samisk arv i familien din so
er du av samisk slekt og ingen kan ta det vekk frå
deg eller måla deg på korvidt det er eller ikkje er
nok same i deg. For meg kjem det å bli samisk andre
årsaker til grunn. Det har vore mykje meir det
å forstå dei tunge, vanskelege stega mine forfedre
har måtte ta for å overleva og bli anerkjend i den
norske kulturen som praktiserte assimilering eller
straff mot det samiske folk i lang tid. Den smerten
og pinen, den kampen dei måtte ta har drivi meg
tilbake mot kulturen vår. Ved å æra og ta på meg
min samiske identitet ærar eg deira offer og kamp.
Dette året vil vere fyrste gong eg på eit djupt,
personleg nivå, vil feira Samenes Nasjonaldag
den 6. Februar. Med dette byjar vår familie
å ta tilbake det som vart stolet frå oss.
Lihkku beivviin! Gratulerar med dagen 6. februar!
FEBRUAR 2020 UNIKUM NR 2 17