de manuel maría a ferrín - Real Academia Galega

Discurso Darío Xohán.qxd 31/3/06 09:13 Página 24
refa das letras semella nese intre tan unitaria, ou tan de síntese, coma a política
nacionalista. E por outra banda, a idade literaria dos escritores das
tres promocións así agrupadas non é tan diferente: as súas primeiras manifestacións
en galego ocorren nun espazo de vinte anos escasos. A d emais,
moitos dos censados por Ferrín na promoción do 36 non chegaron a
c a l l a r, e ás veces nin a publicar, no seu tempo natural; de todos eles, o único
que tiña unha obra consistente antes do 36 era Álvaro Cunqueiro, e se
acaso Aquilino e Carballo Calero. Se non houbese guerra, probablemente
chegarían a constituír unha promoción moi sólida, callando coma tal na
década seguinte e alicerzando un novo ciclo.
Pero houbo guerra, e perdémola. Algúns foron asasinados, outros colleron
o camiño do exilio, e outros, os máis, quedaron e entraron nun forzoso
letargo literario —polo menos en lingua galega— que durou quince anos, e
nalgúns casos máis, ou sempre, ata que se foron incorporando a outra xeira
da que, gran parte deles, foron tamén sementadores no deserto franquista.
Algúns, coma Celso Emilio, terán pouco que ver co clima literario da anteguerra
e integraranse plenamente coas novas promocións; outros, coma
Ánxel Fole —esa estraña e atractiva mestura de Otero con Lamas Carvajal—,
serán pura continuación, ou mesmo volta atrás; un Álvaro Cunqueiro,
solitario, arredista, construirá unha obra xenial ollando o seu embigo,
sen facer caso de ninguén, ou disimulando se o facía.
* * *
A bestial represión, ademais de milleiros de vidas e da esperanza republicana,
tronzou o desenvolvemento dunha literatura, dunha escrita en galego,
que o núcleo áureo dos escritores daquel tempo concibía e practicaba
como un artefacto nacional, un territorio poboado por todas as flores da
palabra: a poesía, a novela, o teatro, o ensaio en todas as súas formas, e esa
cousa importantísima que é o xornalismo serio, no que tanto brillaron.
Todo ficou afogado en sangue e en terror, e impúxose o deserto: só o
“dialecto” soaba ou se escribía algunhas veces coma unha cousa típica. Seguiuse
publicando algo en galego: O Gaiteiro de Lugo por exemplo. Os
escritores galegos con conciencia de literatura que seguiron na Terra, horrorizados,
ficaron en silencio, polo menos na lingua nacional.
É ben absurdo pola miña parte poñerme a falar do que sabedes, señoras
e señores académicos, moito mellor ca min. Non obstante, permitídeme
dicir que talvez até 1945, que se perdeu definitivamente a guerra
—agás para Manuel Ponte ou para o Piloto, pero esa é outra historia—, os
24