You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Ushinshiden, din dinlar turmisin ta`rtipke saliw, kontrollaw(regulyativlik) funktsiyasin<br />
orinlaydi. Xa`r qanday dinlerdin` belgili urp a`det, meresim xa`m bayramlari bolip, olardi o`z<br />
waqtinda, diniy ta`lim xa`m talap tiykarinda orinlawi sha`rt qilip qoyiladi.<br />
To`rtinshiden, din dindarlardin` birligin, ja`miyet xa`m shaxstin` o`z-ara baylanisin<br />
ta`miyinlewshi o`zgeshe baylanis qiliwshi waziypag`a iye.<br />
Bulardan basqa din waziypasinin` filosofiyaliq, teoriyaliq ta`repleri bolip, insannin`<br />
jasawdan maqseti, o`mirdin` mazmuni, dun`ya xaqqindag`i ma`selelerge o`z qatnasin<br />
bildiriwden ibarat.<br />
Erkin pikirlili<strong>kk</strong>e say da`slepki ideyalar Orta Aziyada –deizm, panteizm, mu`tazililiylar, bir<br />
ulkede jasag`an, do`retiwishilik qilg`an ulli oyshillar Farabiy. Beruniy. Ibn Sino, Umar<br />
Xayyamnin` ja`miyetlik filosofiyaliq qaraslarinda ko`ringen. Jaqin xa`m Orta Shig`is xaliqlari<br />
tariyxinda erkin pikirlilik ideyalari Zardusht taliymati, Mazdak ja`miyetlik siyasiy xizmeti<br />
ta`sirinde bolg`an. Filosofiyaliq basqa bo`limleri siyaqli «Din taniw tiykarlari» dun`ya qaras<br />
penen baylanisli ma`selelerdi aship beriwge bag`darlang`an. Bul pa`n ta`biyiy ilimiy,<br />
insanshunoslik xa`m sotsialliq pa`nler menen o`z-ara baylanista rawajlanadi. Onin` etika,<br />
estetika, tarix, etnografiya, arxeologiya, psixologiya, erkinpikirlilik x.t.b. tariyxiy ilimler menen<br />
baylanisli.<br />
Din taniw tiykarlari predmetin oqitiw protsessinin` ta`rbiyaliq a`xmiyeti bolip, jaslarg`a din<br />
xa`m erkinpikirlilik xaqqinda ilimiy bilimler beriw arqali dinin` sotsialliq o`zgesheligi, ol<br />
tariyxiy xa`diyse ekenligin tusindiriw menen ja`miyettin` rawajlaniwnin` zamanago`yleniwine<br />
alip keledi.<br />
Diniy sana sotsialliq sana formalarinin` biri ekenligi joqarida aytilg`aninday dinnin` payda<br />
boliwi xa`m rawajlaniwin uyrengende og`an tariyxiyliq printsipi tiykarinda qatnas jasaw<br />
a`xmiyetke iye.<br />
Din tariyxinda dinshunoslar dinnin` payda boliwin tu`rlishe ko`rsetip kelgen. Onin` payda<br />
boliw sebepleri a`yyemgi dun`ya dinshunoslarin qiziqtirg`an, og`an juwap tabiwg`a uring`an.<br />
A`yyemgi O`itay. Xindstan, A`yyemgi Grek filosoflari barliq xaqqinda pikir juritkende din,<br />
oinn` kelip shig`iwi xa`m o`zgesheligi xqqinda ayrim ideyalarg`a alg`a qoyg`an.<br />
Antik dun`ya filosofiyasinda bul mashqalani sheshiwde dinshunoslar eki gruppag`a<br />
bo`lingen. Eger materialistler qudaydin` barlig`ina isenim qilsa, idealistler buni ideal (rux) ku`shi<br />
dep bilgen.
Change language