ikinci meşrutiyet'ten günümüze türkiye'de arapça öğretimi

BİRİNCİ BÖLÜM
İKİNCİ MEŞRUTİYET’TEN CUMHURİYETİN KURULUŞUNA
ARAPÇA ÖĞRETİMİ
(İLK VE ORTA ÖĞRETİMDE)
1-İBTİDAÎ MEKTEPLERİNDE ARAPÇA ÖĞRETİMİ
A) TARİHÇESİ
Başlangıç (ilk mektepler) anlamına gelen İbtidaîler, Osmanlı eğitim sisteminde
eğitimin ilk kademesini oluşturmaktadır. İbtidaîlere, tarihi süreç içerisinde “Usûl-i
Cedîde Mektepleri”, “Numune İbtidaîleri”, “Taş Mektep” denmiştir. 1 İlki 1862’de
İstanbul’da açılan ve Arap elifbası ile Türkçe okuma yazma öğretimini de içeren ders
programlarının uygulandığı resmi ve özel Osmanlı ilkokullarıdır. Tanzimat ve
meşrutiyet dönemlerinde medreselerin dışında kalan okullar kademelendirilirken
İbtidaîler, bu sıralamada başlangıç sayılmıştı. İbtidaîler, ders programı, öğretim
yöntemleri, araç gereçleri ve öğretmenleri ile geleneksel mahalle mekteplerinden
farklıydı. Bu nedenle bunlara “Usûl-i Cedîde Mektepleri” de deniyordu. Binâsı daha
düzenli olanlarına “Taş Mektep”, kapsamlı ders programları ve öğretmen kadroları
bulunanlara ise “Numune İbtidaîsi” denilmekteydi. 2
1869’da yürürlüğe giren Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’nde medrese
çevrelerinin tepkilerinden dolayı “İbtidaî” sözcüğünden kaçınılarak “Mekatib-i
Sıbyaniye” başlığı altında (3-17 maddeler) ilköğretime ilişkin hükümlere yer verildi.
Bununla birlikte İbtidaîlere öğretmen yetiştirmek için Dâru’lmuallimin’de (öğretmen
okulu) bir şube açıldı. 3 Bununla birlikte siyasî, dinî ve sosyal nedenlerle II. Meşrutiyete
kadar İstanbul’da İbtidaîlerin sayısında artış ve programlarında ciddi bir yenilik
görülmedi.
II. Meşrutiyet devri, Türk eğitiminde ilköğretim problemlerinin kendisini iyice
hissettirdiği, problem olarak halka ve devlete kendisini kabul ettirdiği bir dönemdi. Bu
dönemde Bakanlık ilköğretimle ilgilenmeye zorlanmıştır. Bu zorlamalar çerçevesinde
1
2
3
Cevad, Mahmut, Maarif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı, Matbaa-i Âmire,
İstanbul 1328, s. 1-2.
Sakaoğlu, Necdet, “İbtidaîler”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul 1994, IV, 187.
Sakaoğlu, a.g.e. , IV, 188.
8