5502 ve 5510 Sayılı Kanunlara Göre - asmmmo
5502 ve 5510 Sayılı Kanunlara Göre - asmmmo
5502 ve 5510 Sayılı Kanunlara Göre - asmmmo
- No tags were found...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ANKARA SERBEST MUHASEBEC‹ MAL‹ MÜfiAV‹RLER ODASI(CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS OF ANKARA)YEN‹SOSYALGÜVENL‹KUYGULAMASI(<strong>5502</strong> <strong>ve</strong> <strong>5510</strong> Say›l› <strong>Kanunlara</strong> Göre)Aç›klamal›, Örnekli, Karfl›laflt›rmal›Dr. Özkan B‹LG‹L‹Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Baflmüfettifli
YENİSOSYAL GÜVENLİKUYGULAMASI(<strong>5502</strong> <strong>ve</strong> <strong>5510</strong> Sayılı <strong>Kanunlara</strong> Göre)Açıklamalı, Örnekli, KarşılaştırmalıDr. Özkan BİLGİLİ/Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu BaşmüfettişiAnkara, Eylül 2008
Yönetim Yeri <strong>ve</strong> Yazışma AdresiANKARA SMMM ODASIKumrular Caddesi No: 26 Kızılay/ANKARATel: (0312) 232 33 77Faks: (0312) 231 71 17web: www.<strong>asmmmo</strong>.org.tre-posta: <strong>asmmmo</strong>@<strong>asmmmo</strong>.org.trCopyright:Tüm hakları saklıdır. Bu kitabın tamamı ya da bir kısmı 5846 Sayılı Fikir <strong>ve</strong> Sanat Eserleri Yasası’nın ilgili hükümleriuyarınca, yazarın izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılamaz, özetlenemez, yayınlanamaz,depolanamaz. Kaynak gösterilmek koşuluyla alıntı yapılabilir.ANKARA SMMM ODASI Yayın No: 60Ankara, Eylül 2008Sayfa <strong>ve</strong> Kapak Tasarımı: Candan İpekçiBaskı: Bizim Repro (0312) 341 10 20Odamız kitaplarında yer alan yazılarda ileri sürülen görüşler yalnızca yazarlarına aittir.Yayıncı kuruluş Ankara SMMM Odası’nı bağlamaz.
SUNUŞ2003 yılında başlayan sosyal gü<strong>ve</strong>nlik reformu çalışmaları kapsamında çıkarılan20.05.2006 tarihli <strong>ve</strong> <strong>5502</strong> sayılı Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Kanunuyla EmekliSandığı, Sosyal Sigortalar Kurumu <strong>ve</strong> Bağ-Kur’un tüzel kişilikleri sona erdirilerekbunların yerine Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu kurulmuştur.Çalışanların sosyal sigorta <strong>ve</strong> sağlık sigortasına ilişkin hak <strong>ve</strong> yükümlülüklerinibaştan aşağı değiştiren <strong>ve</strong> <strong>5502</strong> sayılı Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Kanunuyla eşzamanlı olarak uygulamaya konulması planlanan <strong>5510</strong> sayılı Sosyal Sigortalar<strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanunu ise, bazı madde <strong>ve</strong> hükümlerinin AnayasaMahkemesi tarafından iptal edilmesi <strong>ve</strong> iptal edilen madde <strong>ve</strong> hükümlerin yerineyeniden yasal düzenlemeler yapılması nedeniyle 01.10.2008 tarihinde yürürlüğegirecektir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunla, çalışma statüleri <strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nlik hakları birbirinden farklıolan işçilere, memurlara, kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlara, tarım işlerindekendi adına <strong>ve</strong> hesabına çalışanlara <strong>ve</strong> tarım işlerinde ücretle çalışanlarailişkin beş ayrı yasadaki hükümler birleştirilmiş <strong>ve</strong> özellikle ilk defa bu Kanununyürürlük tarihinden sonra çalışmaya başlayacak sigortalıların sosyal sigorta hak<strong>ve</strong> yükümlülüklerinde önemli değişiklikler yapılmıştır.Öte yandan Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce sigortalı olanların kazanılmışhakları genelde saklı tutulduğundan, bunların <strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlüktarihinden önceki çalışmaları önceki <strong>Kanunlara</strong> göre, bu tarihten sonrakiçalışmaları <strong>5510</strong> sayılı Kanuna göre değerlendirilecektir. Dolayısıyla <strong>5510</strong> sayılıKanun <strong>ve</strong> bu Kanunla yürürlükten kaldırılan kanunların uzun süre birlikte uygulanmasıgerekecektir. Ülkemizde ilk defa uygulanacak genel sağlık sigortasınailişkin esaslar da yine bu Kanunla düzenlenmiştir.Sonuç olarak önceki mevzuata nazaran daha karmaşık görünen yeni sosyal gü<strong>ve</strong>nlikmevzuatının uygulanmasında sistem oturuncaya kadar yaşanacak zorluklardankuşkusuz meslek mensuplarımız da etkilenecektir.Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik mevzuatımızda yapılan tüm değişiklik <strong>ve</strong> yenilikleri örneklerleaçıklayan <strong>ve</strong> geçiş sürecinde uygulayıcıların işini kolaylaştıracağına inandığımızbu kitap, meslektaşlarımızın da gü<strong>ve</strong>nle baş vurabileceği bir rehber niteliğindedir.Başta kitabın yazarı SGK Başmüfettişi sayın Dr. Özkan BİLGİLİ olmak üzere buözenli çalışmada tüm emeği geçenlere şahsım, Yönetim Kurulu <strong>ve</strong> meslek mensuplarımızadına teşekkürlerimi sunarım.Ali Metin POLATAnkara SMMM Odası Başkanı
ÖNSÖZTemel bir insan hakkı olarak sosyal gü<strong>ve</strong>nlik hakkı, uluslararası belgelerde<strong>ve</strong> anayasalarda yerini almak suretiyle, ileri <strong>ve</strong> geri gidişlere rağmenyüzyıllık serü<strong>ve</strong>ninde hukuken meşruiyetini perçinlemiş görülüyor. Öteyandan sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin bir sosyal politika tercihi olarak da hep siyasaltartışma konularının başında geleceği anlaşılıyor.Dünyada <strong>ve</strong> ülkemizde son yıllarda yaşanan gelişmelere bağlı olaraksosyal gü<strong>ve</strong>nlik alanında önemli kanuni değişikliklere gidilmiştir. Ülkemizde,1999 yılında farklı statüde çalışanlar açısından norm <strong>ve</strong> standartbirliğinin sağlanmasına dönük olarak yasal düzenlemeler yapılmışken;2006 yılı içerisinde yasalaşan <strong>5502</strong> sayılı Kanun ile sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin kurumsalyapısı, <strong>5510</strong> sayılı Kanun ile de çalışanların statüsüne göre farklılıkarzetmeyen tek bir uygulama kanunu çıkarılmıştır.<strong>5502</strong> sayılı Kanunun uygulama süreci devam etmekle birlikte, AnayasaMahkemesi’nin yürütmeyi durdurma <strong>ve</strong> kısmi iptal kararları sonrasında<strong>5510</strong> sayılı Kanunun uygulaması birkaç defa ertelenmiştir. Nihayet, 5754sayılı Kanun ile Anayasa Mahkemesi kararı da dikkate alınmak suretiyle<strong>5510</strong> sayılı Kanunda önemli değişiklikler yapılmış <strong>ve</strong> 01.10.2008 tarihiitibariyle bir bütün olarak yürürlüğe girmesi öngörülmüştür.Kitabımızda sosyal gü<strong>ve</strong>nlik reformunun kurumsal yapılanmasına yer <strong>ve</strong>rilirken,ağırlıklı olarak bundan sonraki sosyal sigorta uygulamaları açıklanmıştır.Otuzdokuz bölümden oluşan kitabımızda; kurumsal yapınıntanıtılmasından başka, sigortalı <strong>ve</strong> işyeri tanım <strong>ve</strong> tescilleri, kısa <strong>ve</strong> uzunvadeli sigorta uygulaması ile genel sağlık sigortası uygulaması, sigortaprimlerinin hesabı ile prim belgelerinin düzenlenmesi, para cezaları <strong>ve</strong>itiraz yolları ile diğer ilgili hususlara önceki dönem uygulamaları ile dekarşılaştırılmak suretiyle yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Kitabımızın, meslek mensuplarına, her kademede işyeri yönetici <strong>ve</strong> uygulayıcılarına,avukatlara, denetim elemanlarına, akademisyen <strong>ve</strong> öğrencilerile diğer ilgililere yardımcı olmasını temenni ederim.Kitabın hazırlık aşamasında destek <strong>ve</strong> katkılarından dolayı Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikKurumu başmüfettişleri Hüseyin DALANAY, Ramazan SAKA, Abdul-
lah METİN, Yılmaz TOPCUK, Mustafa BAYKARA, Gürkan SIRMA, ÇetinGÜNEŞ, Bünyamin AYHAN, Adem TULUK, Göker KUMBAS, Yıldız KOÇ,G.Güngör DANACI, Dr.Cahit EVCİL, Murat FİDANCI’ya; müfettişler İlhanTANGOBAY, Erhan COŞKUN, Atilla ARPACI, Zeynel TAŞKALE, MehmetKILIÇ, Ercan KAHRIMAN, Hakan UĞURLU, Bülent ÇELİK, Yücel YENİ,Remzi AYDOĞDU, Emel KAHRIMAN, Hakan ŞENLER, Metin TÜRKOLU,Kadriye TÜRKOLU, Songül ARSLAN, Nuray AVGAN, Serkan KOÇAK, YavuzKURT, Bülent IŞIK, Akın GÜNER’e,Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik eski bakanı Hakan TARTAN’a, emekli sigortabaşmüfettişleri Talat GÜREFE <strong>ve</strong> Hüseyin EKİCİ’ye, baş iş müfettişi YenerGÜVEN’e,Dokuz Eylül Üni<strong>ve</strong>rsitesinden hocalarım Prof.Dr.Ali Nazım SÖZER <strong>ve</strong> Prof.Dr. Fevzi DEMİR’e, aynı üni<strong>ve</strong>rsitede Dr.Nevzat DEVEBAKAN’a,İzmir Ekonomi Üni<strong>ve</strong>rsitesi öğretim üyesi hocam Prof.Dr.İsmail BULMUŞ’a,PAÜ öğretim üyesi Doç.Dr. Oğuz KARADENİZ’e,Kitabın yayınlanması konusunda desteklerinden dolayı başta İZSMMMOBaşkanı Feyzullah TOPÇU <strong>ve</strong> ASMMMO Başkanı Ali Metin POLAT olmaküzere Odalarımızın Yönetim Kurulu üyelerine en içten teşekkürlerimi,Tüm işlerimde olduğu gibi bu kitabın hazırlık çalışmalarında da sevgi<strong>ve</strong> destekleriyle hep yanımda olan annem Seher BİLGİLİ <strong>ve</strong> kardeşimKader BİLGİLİ’ye; sabrından <strong>ve</strong> katkılarından dolayı sevgili eşim AyşeBİLGİLİ’ye sonsuz şükranlarımı sunarım.Dr. Özkan BİLGİLİGaziemir –İZMİREylül -2008
İÇİNDEKİLERSUNUŞÖNSÖZBİRİNCİ BÖLÜMSOSYAL GÜVENLİK VE TARİHSEL GELİŞİMİI –SOSYAL GÜVENLİK KAVRAMI....................................................................................... 3.II –SOSYAL GÜVENLİĞİN TEMEL FONKSİYONLARI.................................................... 4.III – SOSYAL GÜVENLİK SİTEMLERİ.................................................................................. 5.IV – SOSYAL GÜVENLİĞİN GELİŞİMİ................................................................................ 6.IV .1 – DÜNYADA SOSYAL GÜVENLİĞİN GELİŞİMİ..................................................... 6.IV .1 .1 – Ortaya çıkışı <strong>ve</strong> kurumsallaşması........................................................................... 6.IV .1 .2 – Küreselleşme sürecinde reform arayışları............................................................. 7.IV .2 – TÜRKİYE’DE SOSYAL GÜVENLİĞİN GELİŞİMİ................................................... 8.IV .2 .1 –Cumhuriyet öncesi dönem....................................................................................... 8IV .2 .2 – Cumhuriyet sonrası dönem................................................................................... 10.IV .2 .3 –Sosyal gü<strong>ve</strong>nlikte yeniden yapılanma süreci....................................................... 11.IV .2 .4 – Sosyal gü<strong>ve</strong>nlikte tek çatı dönemi........................................................................ 14İKİNCİ BÖLÜMKURUMSAL YAPI: SOSYAL GÜVENLİK KURUMUI –KURUMUN AMACI VE GÖREVLERİ............................................................................ 19 .II –KURUMUN ORGANLARI VE GÖREVLERİ................................................................ 20 .II .1 –GENEL KURULUN OLUŞUMU VE GÖREVLERİ.................................................. 20.II .2 –YÖNETİM KURULUNUN OLUŞUMU VE GÖREVLERİ....................................... 22.II .2 .1 –YÖNETİM KURULUNUN OLUŞUMU................................................................. 22.II .2 .2 –YÖNETİM KURULUNUN GÖREVLERİ............................................................... 24.III –BAŞKANLIK TEŞKİLATI............................................................................................... 25.III .1 –BAŞKANIN GÖREV YETKİ VE SORUMLULUKLAR........................................... 26.III .2 –KURUM MERKEZ TEŞKİLATI.................................................................................. 27.III .2 .1 –SOSYAL SİGORTALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ............................................... 27.III .2 .2 –GENEL SAĞLIK SİGORTASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ...................................... 28.III .2 .3 –PRİMSİZ ÖDEMELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ.................................................. 29.III .2 .4 –HİZMET SUNUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ...................................................... 29 .III .2 .5 –REHBERLİK VE TEFTİŞ BAŞKANLIĞI............................................................... 30 .III .2 .6 –AKTÜERYA VE FON YÖNETİMİ DAİRE BAŞKANLIĞI................................. 31 .IV –SOSYAL GÜVENLİK YÜKSEK DANIŞMA KURULU.............................................. 32ÜÇÜNCÜ BÖLÜMSOSYAL SİGORTALILIKI –GENEL OLARAK SİGORTALILIK ................................................................................. 37.I .1 –HİZMET AKDİ İLE ÇALIŞANLARINSİGORTALI SAYILMA ŞARTLARI.............................................................................. 37.I .1 .1 –Kural olarak iş ilişkisinin hizmet akdine dayanması............................................ 37.I .1 .2 –İş<strong>ve</strong>rene ait işyerinde çalışma................................................................................... 38.I .1 . 3–Eylemli olarak çalışma............................................................................................... 39I
I .1 . 4–Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık SigortasıKanununun 6.maddesinde sayılan istisnalar arasında bulunmama................... 40.I .2- BAĞIMSIZ ÇALIŞANLARIN SİGORTALI SAYILMA ŞARTLARI......................... 40 .I .3- KAMU GÖREVLİLERİNİN SİGORTALI SAYILMA ŞARTLARI............................ 40 .II –SİGORTALILIĞIN ZORUNLU OLUŞU ........................................................................ 41 .III – SİGORTALILIĞIN BAŞLANGICI................................................................................ 42.IV -SİGORTALILIĞIN SONA ERMESİ................................................................................ 43 .IV .1 –HİZMET AKDİ İLE BAĞIMLI ÇALIŞANLAR AÇISINDAN............................... 43 .IV .2 –BAĞIMSIZ ÇALIŞANLAR AÇISINDAN................................................................. 44 .IV .2 .1 –Gelir Vergisi mükellefi olanlar <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rgiden muaf olanlar için.......................... 44 .IV .2 . 2 – Tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlar için............................. 44 .IV .2 . 3 – Köy <strong>ve</strong> mahalle muhtarları için........................................................................... 45 .IV .2 . 4 –Sigortalının yanancı ülkede çalışması.................................................................. 45 .IV .2 . 5 –Şirket ortağı sigortalılar için.................................................................................. 45 .IV .3 –KAMU GÖREVLİSİ OLARAK ÇALIŞANLAR AÇISINDAN............................... 46 .IV .4 –DİĞER BAZI SİGORTALILAR AÇISINDAN.......................................................... 46.IV .5 –SİGORTALILIĞIN SONA ERMESİNİN BİLDİRİMİ.............................................. 46.IV .5 .1 – GENEL OLARAK................................................................................................... 46.IV .5 .2 – SİGORTALI İŞTEN AYRILIŞ BİLDİRGESİ DÜZENLENMESİ........................ 47.IV .5 .3 – İŞTEN ÇIKIŞ NEDENLERİ VE KODLARI.......................................................... 48.IV .6 –ÖZEL BİR DURUM:HASTALIK VE ANALIKHALİNDE SİGORTALILIĞIN SONA ERMESİ....................................................... 49DÖRDÜNCÜ BÖLÜMSOSYAL SİGORTALI SAYILANLARI –HİZMET AKDİ İLE BAĞIMLI ÇALIŞANLAR.............................................................. 57 .I .1-İŞÇİ SENDİKALARININ YÖNETİM KURULLARINA SEÇİLENLER.................... 57 .I .2-FİLM, TİYATRO VE SAHNE SANATÇILARI İLE YAZARLAR.............................. 57 .1 .2 .1- Sigortalı sayılmaları <strong>ve</strong> uğraşı alanları.................................................................... 57 .1 .2 .2- Sinema, video, reklam filmleri <strong>ve</strong> kliplerde ilişiksizlik belgesi............................ 59 .I .3- YABANCI UYRUKLU KİŞİLERİN SİGORTALILIĞI................................................ 60 .I .4-ÇİFTÇİ MALLARINI KORUMA BEKÇİLERİ.............................................................. 61 .I .5- GENEL KADINLARIN SİGORTALILIĞI.................................................................... 61 .I .6 - USTA ÖĞRETİCİLER.................................................................................................... 62 .I .7 - DERS ÜCRETİ KARŞILIĞI GÖREV VERİLENLER.................................................. 62 .I .8- GEÇİCİ OLARAK ÇALIŞTIRILAN PERSONEL........................................................ 63I .9- SÖZLEŞMELİ OLARAK ÇALIŞTIRILAN PERSONEL............................................ 63I .10 -YABANCI MİSYONLARDA ÇALIŞAN TÜRK PERSONEL ................................. 63I .11- BULGARİSTAN’DAN ZORUNLU GÖÇ EDEN SOYDAŞLARIMIZ ................... 64I .12- PROFESYONEL SPORCULARIN SİGORTALILIĞI ............................................... 64I .13- BAHŞİŞ VE YÜZDE USULÜYLE ÇALIŞANLARIN SİGORTALILIĞI ................ 65I .14- KÖY PERSONELİNİN SİGORTALILIĞI .................................................................. 65I .15- VATANİ HİZMET TERTİBİNDEN AYLIK ALANLAR......................................... 65I .16- KAPICI, KALORİFERCİ, BEKÇİ VE ODACILAR................................................... 66I .17 - VAHİDİ FİYATLA(TEK FİYAT) ÇALIŞANLAR.................................................... 66II –BAĞIMSIZ ÇALIŞAN SİGORTALILAR........................................................................ 66II .1-GELİR VERGİSİ MÜKELLEFİ OLANLAR.................................................................. 66II .2-GELİR VERGİSİNDEN MUAF OLANLAR................................................................ 67.II .3- ŞİRKET ORTAKLARI.................................................................................................... 68II .3 .1 –Anonim şirket kurucu <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya yönetim kurulu üyesi ortaklar........................ 68II
II .3 .2 – Kolektif şirket ortakları ........................................................................................... 68II .3 .3 – Adi komandit şirket ortakları ................................................................................ 68II .3 .4 – Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları........ 68II .3 .5 – Limited şirket ortakları ........................................................................................... 69II .3 .6 – Adi şirket ortakları................................................................................................... 69II .3 .7 – Donatma iştiraki ortakları....................................................................................... 69II .4- TARIMSAL FAALİYETTE BULUNANLAR.............................................................. 69II .5- KÖY VE MAHALLE MUHTARLARI......................................................................... 70II .6- AT YARIŞI JOKEY VE ANTRENÖRLERİ.................................................................. 71III - KAMU GÖREVLİSİ SİGORTALILAR.......................................................................... 71IV –SİGORTALILARIN GEÇİCİ OLARAK YURTDIŞINDA BULUNMALARI........... 72V – ESKİ TOPLULUK SİGORTALILARI............................................................................. 73VI –BANKALAR, SİGORTA ŞİRKETLERİ, TİCARET VE SANAYİ ODALARIVE BORSALARIN OLUŞTURDUĞU SANDIKLARIN SİGORTALILARI.............. 74BEŞİNCİ BÖLÜMÇALIŞMASI YASAK OLANLAR VE SİGORTALILIKLARII – GENEL OLARAK ÇALIŞMASI YASAK OLANLAR................................................... 79II –ÇALIŞMASI KANUN İLE YASAKLANANLAR........................................................ 79II .1 -İŞ KANUNUNDAKİ DÜZENLEMELER................................................................... 79II .2 -İLKÖĞRETİM VE EĞİTİM KANUNUNDAKİ DÜZENLEME............................... 81II .3 - UMUMİ HIFZISSIHHA KANUNUNDAKİ DÜZENLEMELER .......................... 81II .4 - POLİS VAZİFE VE SELAHİYET KANUNUNDAKİ DÜZENLEME ................... 82II .5 - BEBEKLERİN ÇALIŞTIRILMALARI......................................................................... 82II .6 –KİMLİK BİLDİRME KANUNUNDAKİ DÜZENLEME.......................................... 83II .7-YABANCILARIN ÇALIŞMA İZİNLERİHAKKINDA KANUNDAKİ DÜZENLEME............................................................... 84III – İDARİ YASAKLAR......................................................................................................... 85III .1 –İNŞAAT USTALARININ ÇALIŞMASINA İLİŞKİN İDARİ YASAKLAR........... 85III .2 –ÇOCUKLARIN ÇALIŞMASINA İLİŞKİN DİĞER İDARİ YASAKLAR.............. 87III .3- İŞYERİ AÇMA VE İŞYERİ KURMA İZNİ ALINMAMIŞ İŞYERLERİ.................. 87IV– ÇALIŞMASI YASAK OLANLARIN SİGORTALILIĞI............................................... 88ALTINCI BÖLÜMTÜRKİYE CUMHURİYETİ HÜKÜMETİ İLE ALMANYAFEDERAL CUMHURİYETİ HÜKÜMETİ ARASINDATÜRK FİRMALARI İŞÇİLERİNİN İSTİSNA AKDİÇERÇEVESİNDE İSTİHDAMII –İSTİSNA AKDİNİN DAYANAĞI VE AMACI............................................................... 93II–BAŞVURU VE İNCELEME............................................................................................... 93III–İSTİSNA AKİTLERİNDE ARANACAK KOŞULLAR................................................. 93IV- SSK/SGK TARAFINDAN BELGE TANZİMİ............................................................. 93V- BİREYSEL İŞ SÖZLEŞMESİNİN YAPILMASI............................................................... 93VI- TAHSİS............................................................................................................................... 94VII- TEMİNAT ARANMASI................................................................................................. 94VIII- PRİMLERİN ÖDENMESİ............................................................................................. 95VIII .1 –GENEL OLARAK...................................................................................................... 95VIII .2 –SSK TARAFINDAN YÜRÜTÜLECEK İŞLEMLER.............................................. 95IX- TEMİNATIN İADESİ VE PARAYA ÇEVRİLMESİ...................................................... 96III
IX.1-GENEL OLARAK........................................................................................................... 96IX.2- SSK/SGK TARAFINDAN YÜRÜTÜLECEK İŞLEMLER........................................ 96IX .2 .1-AFC’deki sigortalılar Türkiye’ye dönmemiş ise................................................... 97IX .2 .2 - AFC’deki sigortalıların tamamı <strong>ve</strong>yabir kısmı Türkiye’ye dönmüş ise........................................................................... 97X- FİRMALARIN UYARILMASI.......................................................................................... 98YEDİNCİ BÖLÜMBAZI SİGORTA KOLLARINA TABİ OLANLARİLE SOSYAL SİGORTALI SAYILMAYANLARI –BAZI SİGORTA KOLLARININ UYGULANACAĞI SİGORTALILAR .................. 109I .1 –TUTUKLU VE HÜKÜMLÜLER................................................................................. 109I .2 –ÇIRAKLAR İLE STAJYER ÖĞRENCİLER................................................................ 109I .3 –HARP MALÜLLERİ VE VAZİFE MALÜLLERİ...................................................... 110I .4 – İŞKUR KAPSAMINDAKİ SİGORTALI İŞSİZLER <strong>ve</strong>İŞ KAYBI TAZMİNATI ALANLAR.......................................................................... 110I .4 .1- Meslek edindirme, geliştirme <strong>ve</strong> değiştirme eğitimine katılan kursiyerler ..... 110I .4 .2- İş kaybı tazminatı alanlar......................................................................................... 111I .6- ÜLKEMİZLE SOSYAL GÜVENLİK SÖZLEŞMESİİMZALAMAMIŞ OLAN ÜLKELERE ÇALIŞTIRILMAKÜZERE GÖTÜRÜLEN TÜRK İŞÇİLER...................................................................... 112I .7- KISMİ ZAMANLI ÇALIŞTIRILAN ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİ...................... 114II –SOSYAL SİGORTALI SAYILMAYANLAR................................................................ 115II .1- İŞVERENİN ÜCRETSİZ ÇALIŞAN EŞİ.................................................................... 115II .2- KONUT İÇİNDE YAPILAN İŞLERDE ÇALIŞANLAR.......................................... 115II .3- EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞANLAR..................................................................... 116II .4- ASKERLİK HİZMETİNİ YAPMAKTA OLAN YÜKÜMLÜLER ......................... 117II .5- KENDİ ÜLKELERİNDE SİGORTALI OLAN YABANCILAR.............................. 118II .6- YAPIM VE ÜRETİM İŞLERİNDE ÇALIŞAN ÖĞRENCİLER............................... 118II .7- İŞE ALIŞTIRILMAKTA OLAN HASTA VEYA MALULLER................................ 118II .8 - ONSEKİZ YAŞINI DOLDURMAMIŞ OLANLAR................................................. 119II .9- TARIM İŞLERİNDE ÇALIŞANLAR ......................................................................... 119II .10 - DÜŞÜK KAZANÇLI BAĞIMSIZ ÇALIŞANLAR................................................ 121II .11- DIŞ TEMSİLCİLİKLERİMİZDE ÇALIŞANSÖZLEŞMELİ TÜRK PERSONEL............................................................................ 121II .12- İMECE USULÜYLE ÇALIŞANLAR........................................................................ 122II .13 - GEÇİCİ KÖY KORUCULARI.................................................................................. 122SEKİZİNCİ BÖLÜMFİİLİ ÇALIŞMA İLİŞKİSİNA DAYANMAYAN SİGORTALILIKI – İSTEĞE BAĞLI SİGORTALILIK................................................................................... 127I .1 - TARİHSEL GELİŞİMİ.................................................................................................. 127I .2 –TANIMI VE ŞARTLARI............................................................................................... 1291 .2. 1 - Genel Olarak............................................................................................................. 129I .2 .2 - Zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmamak............................... 130I .2 .3 – Kısmi süreli çalışan zorunlu sigortalılar ............................................................. 131I .2 .4 –Sigortalı olarak son bir yıl içinde 360 günden az çalışanlar............................... 131I .2 .5 - Kendi sigortalılığı nedeniyle aylık bağlanmamış olmak.................................... 131I .2 .6 - 18 yaşını doldurmuş bulunmak............................................................................. 132IV
I .2 .7 - İsteğe bağlı sigorta talep dilekçesiyle Kuruma başvuru.................................... 132I .3 - BAŞLANGICI VE SONA ERMESİ ............................................................................ 132I .3 .1 –İsteğe bağlı sigortalılığın başlangıcı <strong>ve</strong> zorunlu sigortalılık ile çakışma.......... 132I .3 .2 –İsteğe bağlı sigortalılığın sona ermesi.................................................................... 133I .3 .2 .1- Sona erdirme talebinde bulunulması halinde................................................... 133I .3 .2 .2 - Aylık talebinde bulunulması halinde ............................................................... 133I .3 .2 .3- Ölüm halinde.......................................................................................................... 133I .3 .2 .4- Zorunlu sigortalı olarak çalışmaya başladıklarında........................................ 133I .4 - İSTEĞE BAĞLI SİGORTA PRİMLERİ VE ÖDENMESİ.......................................... 134I .4 .1- İsteğe bağlı sigorta prim oranı................................................................................. 134I .4 .2- İsteğe bağlı sigorta primlerinin ödenmesi............................................................. 134I .4 .2 .1- Genel olarak............................................................................................................ 135I .4 .2 .2- İsteğe bağlı sigorta primlerinin peşin ödenmesi............................................... 135I .4 .2 .3- GVK’nun 9/6 maddesinde belirtilen işleriyapan kadın isteğe bağlı sigortalıların primleri................................................ 135I .5 -İSTEĞE BAĞLI SİGORTA PRİMİ ÖDENMİŞ SÜRELERİN MAHİYETİ............. 136II –FARAZİ HİZMET SÜRELERİ........................................................................................ 137II .1 –FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMI................................................................................ 137II .1 .1 – Tanım <strong>ve</strong> kapsam.................................................................................................... 137II .1 .2 – Fiili hizmet süresi zammının etkisi...................................................................... 141II .1 .3 – Fiili hizmet süresi zammı primi........................................................................... 141II .2 – İTİBARİ HİZMET SÜRESİ ZAMMI......................................................................... 142II .2 .1 – Tanım <strong>ve</strong> kapsam.................................................................................................... 142II .2 .2 – İtibari hizmet süresinin etkisi <strong>ve</strong> primi............................................................... 143III – HİZMET BORÇLANMASI.......................................................................................... 144III .1 – GENEL OLARAK...................................................................................................... 144III .2 –BORÇLANILABİLECEK SÜRELER........................................................................ 145III .3 –BAŞVURU VE ÖDEME............................................................................................. 145III .4 –BORÇLANMANIN SİGORTALILIĞA ETKİSİ...................................................... 146III .5 – AYLIKSIZ İZİN SÜRESİNİN BORÇLANILMASI................................................ 147III .6 – POLİS AKADEMİSİ İLE FAKÜLTE VE YÜKSEK OKULLARDAKİBAŞARILI EĞİTİM SÜRELERİNİN BORÇLANILMASI.................................... 147III .7 – DİSİPLİN CEZASI İLE MEMURİYETLERİ SONAERENLERE BORÇLANMA HAKKI....................................................................... 148IV – YURTDIŞI BORÇLANMASI....................................................................................... 149IV .1 – GENEL OLARAK..................................................................................................... 149IV .2 – BORÇLANMADAN YARARLANACAK OLANLAR........................................ 149IV .3 –BORÇLANMA İŞLEMLERİ...................................................................................... 150.IV .3 .1 –Genel olarak............................................................................................................ 150.IV .3 .2 – Borçlanma koşulları.............................................................................................. 150IV .3 .2 .1 –Yurtdışı çalışma süresinin belgelenmesi........................................................ 150.IV .3 .2 .2 – Kuruma başvurma ........................................................................................... 151IV .3 .3 – Borçlanma tutarı <strong>ve</strong> borçlanma tutarının iadesi.............................................. 151IV .4 –SİGORTALILIĞIN BAŞLANGICI VE SÜRE TESPİTİ.......................................... 152.IV .4 .1 – Genel olarak........................................................................................................... 152IV .4 .2 – Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi yapılmış ülkelerde çalışanlar açısından............ 152IV .5 - AYLIK TAHSİSİ VE BAŞLANGICI........................................................................ 154IV .5 .1 –Aylık bağlanması................................................................................................... 154IV .5 .2 –Aylığın kesilmesi <strong>ve</strong> yeniden bağlanması.......................................................... 155IV .5 .3 –Kısmi aylık <strong>ve</strong> tama iblağı.................................................................................... 156IV .5 .4 –Transfer edilen primlerin iadesi........................................................................... 157V
DOKUZUNCU BÖLÜMİŞVEREN, İŞVEREN VEKİLİ, ALT İŞVERENVE GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ KURULAN İŞVERENI –İŞVEREN............................................................................................................................ 163I .1–TANIM VE GENEL BİLGİLER.................................................................................... 163I .1 .1-Gerçek yada tüzel kişi iş<strong>ve</strong>renler............................................................................. 163I .1 .2-Tüzel kişiliği olmayan iş<strong>ve</strong>renler............................................................................. 164I .1 .3-Kanundaki yükümlülükleri yerine getirecek olanlar............................................ 165I .2 –ÖZELLİK ARZEDEN İŞLERDE İŞVERENİN TAYİNİ............................................ 165I .2 .1 - İnşaat, tesisat, tamirat <strong>ve</strong> tadilât işlerinde..........................................................................................165I .2 .1 .1- İnşaatın özel olarak yapılma halinde...............................................................................................165I .2 .1 .2 - İhale suretiyle yapılma halinde........................................................................................................166I .2 .2 - Taş ocakları işyerlerinde..........................................................................................................................166I .2 .3 - Konut işyerlerinde....................................................................................................................................167.I .2 .4- Han <strong>ve</strong> pasaj işyerlerinde.........................................................................................................................168I .2 .5 -Taşıt işyerlerinde.........................................................................................................................................168I .2 .5 .1- Kara Taşıtlarında....................................................................................................................................169I .2 .5 .2- Deniz Taşıtlarında..................................................................................................................................169I .2 .6 - Yed-i emin <strong>ve</strong> tasfiye memurları..........................................................................................................169I .2 .7- Okul - aile birlikleri................................................................................................... 170II –İŞVEREN VEKİLİ............................................................................................................ 171II .1- TANIMI......................................................................................................................... 171II .2- İŞ KANUNUNDAKİ DÜZENLEME İLE FARKI.................................................... 172II .3- İŞVEREN VEKİLİNİN SORUMLULUĞU................................................................ 172III –ALT İŞVEREN................................................................................................................. 172III .1- GENEL BİLGİLER...................................................................................................... 172III .2- ASIL İŞVEREN-ALT İŞVEREN İLİŞKİSİNİN KOŞULLARI................................ 173III .3- BİRLİKTE SORUMLULUK........................................................................................ 174IV –GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ KURULAN İŞVEREN................................................................ 175ONUNCU BÖLÜMİŞYERİNİN BİLDİRİMİ VE TESCİLİI –İŞYERİ................................................................................................................................. 179I .1–TANIM VE GENEL BİLGİLER.................................................................................... 179I .2– İŞYERİNDEN SAYILAN DİĞER YERLER................................................................ 176I .2 .1– İşyerine bağlı yerler.................................................................................................. 180I .2 .2- İşyerinin eklentileri.................................................................................................... 180I .2 .3- Araçlar......................................................................................................................... 181II –İŞYERİ DOSYASININ AÇILMASI................................................................................ 181II .1 –İŞYERİ BİLDİRGESİ İLE KURUMA BİLDİRİM..................................................... 181II .1 .1– Genel olarak bildirim............................................................................................. 181II .1 .2– Şirketlerde nevi değişikliği <strong>ve</strong> birleşme halinde bildirim............................... 182II .1 .3– İşyerinin nakli, intikali <strong>ve</strong> devri halinde bildirim............................................. 182II .2 - ŞİRKET KURULUŞ DİLEKÇESİ VE BİLDİRİMFORMU İLE KURUMA BİLDİRİM........................................................................... 183II .3 – İŞYERİNİN KURUMCA RE’SEN TESPİTİ ............................................................ 184II .3 .1- İşyerinin İdare eliyle tespiti.................................................................................... 184II .3 .2- Ruhsat <strong>ve</strong> istihdama ilişkin belgelerden işyerinin Kurumca tespiti ................ 184II .3 .2 .1- Genel olarak.......................................................................................................... 184II .3 .2 .2- İşyeri Açma <strong>ve</strong> Çalışma Ruhsatlarının Kuruma gönderilmesi...................... 185VI
II – HİZMET AKDİ İLE ÇALIŞANLAR AÇISINDANPRİMİNE ESAS KAZANÇLAR................................................................................... 229II .1 –Genel bilgiler................................................................................................................ 229II .2 – Sigortalıların hak ettikleri ücretler.......................................................................... 230II .2 .1 –Hafta tatili ücreti...................................................................................................... 231II .2 .2 – Ulusal bayram <strong>ve</strong> genel tatil günü ücretleri....................................................... 231II .2 .3 – Yıllık izin ücreti....................................................................................................... 232II .2 .4 – Fazla çalışma ücreti................................................................................................ 232II .2 .5 – Belirsiz zaman <strong>ve</strong> miktar üzerinden alınan ücretler......................................... 233II .2 .6 – İşe iade edilen işçilere ödenen ücretler................................................................ 233II .2 .7 – Mahkeme kararı ile toplu iş sözleşmesi hükümlerindenyararlandırılanların ücretleri................................................................................. 234.II .2 .8 – İdari Yargı Kararlarına İstinaden Görevlerine İadeEdilen Sigortalılara Yapılan Ödemeler ............................................................... 235II .2 .9 –Maktu aylıklı işçilere istirahat <strong>ve</strong> izinliyken ödenecek ücretler....................... 235II .2 .10 – Genel olarak istirahatli sigortalılara ödenen ücretler...................................... 237II .2 .11 –İş görmekten kaçınana işçiye ödenecek ücret................................................... 238II .2 .11 .1- İş görmekten kaçınma hakkı............................................................................. 238II .2 .11 .2 – Ücret ödeme zorunluluğu............................................................................... 239II .2 .11 .2 .1 – Ücretin gününde ödenmemesi halinde işten kaçınma........................... 239II .2 .11 .2 .2 –İşyerinde işçinin sağlığını bozacak bir durumda işten kaçınma............ 240II .2 .12 – Çağrı üzerine çalışma halinde hak edilen ücret.............................................. 241II .2 .13 –Geçmiş ay ücret artışlarının prime dahil edilmesi ........................................... 241II .3 – Ödenen prim, ikramiye gibi her çeşit istihkak....................................................... 242II .4 – Özel sağlık sigortası primi <strong>ve</strong> bireysel emeklilik katkı payları............................ 242II .5 – Sigorta primine tabi olmayan kazançlar................................................................. 243II .5 .1– Aynî yardımlar......................................................................................................... 243II .5 .2– Ölüm, doğum <strong>ve</strong> evlenme yardımları.................................................................. 243II .5 .3– Görev yollukları....................................................................................................... 244II .5 .4– Seyyar görev tazminatı........................................................................................... 244II .5 .5– Kıdem tazminatı...................................................................................................... 244II .5 .6– İş sonu tazminatı...................................................................................................... 245II .5 .7– Keşif ücreti................................................................................................................ 246II .5 .8– İhbar <strong>ve</strong> kasa tazminatları...................................................................................... 246II .5 .9– Yemek, çocuk <strong>ve</strong> aile zamları................................................................................. 246II .5 .10– Özel sağlık sigortası primi <strong>ve</strong> bireysel emeklilik katkı payları....................... 246II .5 .11– Kısa çalışma ödeneği............................................................................................. 247III – BAĞIMSIZ ÇALIŞANLAR AÇISINDAN PRİMİNE ESAS KAZANÇLAR......... 247IV –KAMU GÖREVLİS OLARAK ÇALIŞANLARAÇISINDAN PRİME ESAS KAZANÇLAR............................................................... 248ONÜÇÜNCÜ BÖLÜMPRİME ESAS KAZANCIN TESPİTİ VE PRİM ORANLARII – TEMEL ESASLAR............................................................................................................ 253II –GÜNLÜK VE AYLIK KAZANCIN SAPTANMASI................................................... 253II .1- GENEL OLARAK PRİME ESAS KAZANCIN ALT VE ÜST SINIRI.................. 253II .2- BAZI KAMU GÖREVLİLERİNİN FARK PRİME ESAS KAZANÇLARI............. 254II .3 - ÜST SINIRIN UYGULANMADIĞI SİGORTALILAR........................................... 254III –BİRDEN FAZLA İŞTE ÇALIŞANLARIN DURUMU............................................... 255IV –YALNIZ GENEL SAĞLIK SİGORTASINA TABİ OLANLAR................................ 256VIII
V –PRİM ÖDEME GÜN SAYILARI................................................................................... 258V .1 –GENEL KURAL........................................................................................................... 258V .2 – KISMİ SÜRELİ ÇALIŞANLAR AÇISINDAN........................................................ 259VI -PRİM ORANLARI.......................................................................................................... 260VI .1- MALÛLLÜK, YAŞLILIK VE ÖLÜM SİGORTALARI PRİM ORANI................. 260VI .2- KISA VADELİ SİGORTA KOLLARI PRİM ORANI.............................................. 261VI .3- GENEL SAĞLIK SİGORTASI PRİMİ....................................................................... 261VI .4- SOSYAL GÜVENLİK DESTEK PRİMİ ORANI...................................................... 261VI .5- ÖĞRENCİ VE KURSİYERLER İÇİN PRİM ORANI.............................................. 261VI .6 -BAĞIMSIZ ÇALIŞAN SİGORTALILAR İÇİN PRİM ORANI............................. 262VI .7 –EK KARŞILIK PRİMİ................................................................................................. 262VI .8- DEVLET KATKISI...................................................................................................... 262VII - KISA VADELİ SİGORTA KOLLARI PRİM ORANININ TESPİTİ........................ 263VII .1 –İŞ KOLU KODU VE TEHLİKE SINIF VE DERECESİ KAVRAMLARI ........... 263VII .2 - TEHLİKE SINIF VE DERECELERİNİN BELLİ EDİLMESİ................................ 263VII .3 - TEHLİKE SINIF VE DERECELERİNİETKİLEYEBİLECEK DEĞİŞİKLİKLER.................................................................. 264ONDÖRDÜNCÜ BÖLÜMAYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİI – İŞVERENLERİN AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİ DÜZENLEMESİ............... 267II –E-SİGORTA UYGULAMASI.......................................................................................... 268III –AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİN KURUMCA DÜZENLENMESİ.......... 269IV –AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİNSONRADAN KURUMA VERİLMESİ......................................................................... 270V –AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİN VERİLMESÜRESİNİN ERTELENMESİ......................................................................................... 271VI –AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİN İŞYERİNDE ASILMASI....................... 271VII –AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNDEN DAMGA VERGİSİ ALINMASI..... 272VIII –OTUZ GÜNÜN ALTINDA BİLDİRİMLERDE USUL VE ESASLAR.................. 273VIII .1 –GENEL BİLGİLER................................................................................................... 273VIII .2 –KANITLAYICI NİTELİKTEKİ BELGELER......................................................... 273VIII .3 –KANITLAYICI NİTELİKTEKİ BELGELERİN VERİLMESİNDE USUL......... 274VIII .4 –EKSİK GÜN NEDENLERİ VE KODLARI........................................................... 275ONBEŞİNCİ BÖLÜMPRİM ÖDEME YÜKÜMLÜLÜLERİ VE SİGORTA PRİMLERİNİN ÖDENMESİI – PRİM ÖDEME YÜKÜMLÜLÜLERİ.............................................................................. 301II –SİGORTA PRİMLERİNİN İŞVERENLERCE ÖDENMESİ........................................ 302III –BAĞIMSIZ ÇALIŞANLARIN PRİMLERİNİN ÖDENMESİ.................................... 302III .1- PRİMLERİNİN KENDİLERİNCE ÖDENMESİ...................................................... 302III .2- TEVKİF SURETİYLE TAHSİL................................................................................... 303IV-GENEL SAĞLIK SİGORTASI PRİMLERİNİN ÖDENMESİ..................................... 303V-SİGORTA PRİMLERİNİN ÖDENME USULLERİ........................................................ 305V .1 –GENEL OLARAK ....................................................................................................... 305V .2- KDV İADE ALACAĞINDAN MAHSUP ................................................................ 306V .3- KURUM BORÇLARINA MAHSUP.......................................................................... 306V .4- TMSF KANALI İLEN YAPILACAK ÖDEMELER.................................................. 307V .5- SİGORTA PRİMLERİNİN HAZİNECE ÖDENMESİ............................................. 308IX
VI –PRİM BORÇLARINDAN KURUMA KARŞI SORUMLULUK............................... 308VI .1- GENEL OLARAK....................................................................................................... 308VI .2-TAHAKKUK VE TEDİYE İLE GÖREVLİ KAMU GÖREVLİLERİ....................... 309VI .3- TÜZEL KİŞİLERDE ÜST DÜZEY YÖNETİCİ VEYETKİLİLERİN SORUMLULUĞU........................................................................... 309VI .4-KURUM YETKİLİ PERSONELİNİN SORUMLULUĞU........................................ 310VI .4 .1 – Kurum personelinin sorumluluk sınırı.............................................................. 310VI .4 .2 – Uygulanacak kanun hükümleri.......................................................................... 311VII - PRİM BORÇLARININ ERTELENMESİ.................................................................... 312VIII –SÜRESİNDE ÖDENMEYEN PRİMLERİN TAHSİLİ............................................. 313IX –PRİM ALACAKLARINDA ZAMANAŞIMI VE YETKİLİ MAHKEME...................... 313X –SİGORTA PRİMLERİN İADESİ.................................................................................... 314X .1 –TAVANI AŞAN PRİMLERİN SİGORTALILARA İADESİ................................... 314X .2 –YERSİZ ALINAN PRİMLERİN İADESİ................................................................... 314X .2 .1 –Genel bilgiler............................................................................................................ 314X .2 .2 –Prim iadesinin sonuçları......................................................................................... 315XI – SİGORTA PRİMLERİNİN GİDER OLARAK YAZILMASI......................................... 316ONALTINCI BÖLÜMSİGORTA PRİMLERİNİN HAZİNECE VE İŞSİZLİK SİGORTASIFONUNCA ÖDENDİĞİ DURUMLARI –GENEL OLARAK HAZİNECE ÖDEME..................................................................... 321II - ÖZEL SEKTÖR İŞVERENLERİNİN MALÜLLÜK, YAŞLILIK ÖLÜMSİGORTASI PRİMLERİNİN ÖDENMESİ................................................................... 321II I -YATIRIM VE İSTİHDAMIN TEŞVİKİ KAPSAMINDAPRİMLERİN ÖDENMESİ.............................................................................................. 322III .1–UYGULAMANIN SÜRESİ VE KAPSAMI.............................................................. 322III .2– KAPSAMDAKİ İLLER.............................................................................................. 323IV –KÜLTÜR YATIRIM VE GİRİŞİMLERİ KAPSAMINDAPRİMLERİN ÖDENMESİ.............................................................................................. 324IV .1 –KÜLTÜR YATIRIM VE GİRİŞİMLERİ...................................................................... 324IV .2 –SİGORTA PRİMİ İŞVEREN PAYLARININ ÖDENEN KISMI............................ 325IV – ÖZÜRLÜ SİGORTALILARIN SİGORTA PRİMLERİNİN ÖDENMESİ............... 326IV .1 – KONTENJAN DAHİLİNDE ÇALIŞTIRILANLAR.............................................. 326IV .2 – KORUMALI İŞYERLERİNDE ÇALIŞTIRILANLAR........................................... 326IV -3-KONTENJAN FAZLASI VEYA YÜKÜMLÜOLUNMADIĞI HALDE ÇALIŞTIRILANLAR....................................................... 327IV .4 – ORTAK KONULAR.................................................................................................. 327IV .5 –KURUM UYGULAMALARI.................................................................................... 328V – ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME FAALİYETLERİNİN ............................................ 329DESTEKLENMESİ KAPSAMINDA PRİMLERİN ÖDENMESİV .1 –GENEL OLARAK........................................................................................................ 331V .2 –SİGORTA PRİMİ DESTEĞİ UYGULAMASI........................................................... 329VI –SİGORTA PRİMLERİNİN DEVLETÇE KARŞILANDIĞIDİĞER DURUMLAR..................................................................................................... 331VII –SİGORTA PRİMLERİNİN İŞSİZLİK SİGORTASI FONUNCA ÖDENMESİ....... 333VII .1 –GENEL OLARAK..................................................................................................... 333VII .2 –ORTAK HUSUSLAR................................................................................................ 333X
ONYEDİNCİ BÖLÜMSÜRESİNDE ÖDENMEYENPRİM VE DİĞER ALACAKLARIN TAHSİLİI - 6183 SAYILI KANUN UYGULAMASI......................................................................... 339I .1 –GENEL BİLGİLER......................................................................................................... 339I .2- KURUM ALACAKLARININ KORUNMASINA İLİŞKİN YETKİLER................ 340I .2 .1 - Teminat isteme......................................................................................................... 340I .2 .2 - Şahsi kefalet ............................................................................................................. 340I .2 .3 - İhtiyati Haciz ........................................................................................................... 340I .2 .4 - İhtiyati tahakkuk...................................................................................................... 341I .2 .5 - Tasfiye halinde mesuliyet ....................................................................................... 341I .2 .6 - Gelir, aylık <strong>ve</strong> ödeneklerin haczi ........................................................................... 341I .3- KURUM ALACAKLARININ CEBREN TAHSİLİNE İLİŞKİN YETKİLER......... 342I .3 .1- Teminatın paraya çevrilmesi ile Kurum alacağının tahsili.................................. 342I .3 .2- Kefilin takibi ile Kurum alacağının tahsili............................................................. 342I .3 .3- Kurum alacağının haciz yolu ile takibi................................................................... 342I .3 .3 .1- Borçluya ödeme emri gönderilmesi ................................................................... 342I .3 .3 .2- Borçlunun ödeme emrine itirazı.......................................................................... 343I .3 .3 .3- Kurumun hapisle tazyikte bulunma yetkisi .................................................... 343I .3 .3 .4- Haciz işleminin uygulanması............................................................................. 343I .4- KURUMUN PRİM BORÇLARINI TAKSİTLENDİRME YETKİSİ......................... 344I .4 .1 –Genel olarak............................................................................................................... 344I .4 .2 – Son iki yıl içinde yapılan tecil <strong>ve</strong> taksitlendirme sayısı...................................... 344I .4 .3 – Borçlunun çok zor durum halinin tespiti............................................................. 345II – PRİMLERİN SÜRESİNDE ÖDENMEMESİNİN YAPTIRIMI:GECİKME CEZASI VE GECİKME ZAMMI UYGULANMASI.............................. 345ONSEKİZİNCİ BÖLÜMASGARİ İŞÇİLİK UYGULAMASII –ASGARİ İŞÇİLİK UYGULAMASI.................................................................................. 349I .1-KISA TARİHÇE.............................................................................................................. 349I .2 –İHALELİ İŞLERDE VE ÖZEL BİNA İNŞAATLARINDAYETERLİ İŞÇİLİK BİLDİRİMİ .................................................................................... 350I .2 .1 –Yeterli işçiliğin Kurumca araştırılması ................................................................. 350I .2 .2 –Yeterli işçiliğin SMMM <strong>ve</strong> YMM aracılığıyla araştırılması ............................... 350I .3 – İŞİN YÜRÜTÜMÜ İÇİN GEREKLİ OLAN ASGARİ İŞÇİLİĞİN TESPİTİ......... 351I .4 – ARAŞTIRMA VE TESPİTTE YÖNTEM................................................................... 352I .4 .1 –Asgari İşçilik Tespit Komisyonu............................................................................ 352I .4 .2 – İhaleli işlerde araştırma........................................................................................... 352I .4 .3 – Özel bina inşaatlarında araştırma.......................................................................... 353I .4 .4 – Asgari işçiliğin tespiti.............................................................................................. 3541 .4 .5 - Araştırma <strong>ve</strong> Re'sen Yapılacak İşlemlerde Ortak Hükümler............................ 354I .5 –ARAŞTIRMA VE TESPİTİN SONUÇLARI............................................................... 356II –SOSYAL SİGORTA UYGULAMASINDA UZLAŞMA.............................................. 356III –İLİŞİKSİZLİK BELGESİ ARANMASI.......................................................................... 357.IV – İŞVERENLERİN BORÇLU OLMADIKLARININ ARANDIĞIÖZELLİKLİ DURUMLAR............................................................................................. 358IV .1 –BORCU YOKTUR YAZILARI..........................................................................................IV .2 – DEVLETTEN TEŞVİK, DESTEK VE YARDIM ALACAKİŞVERENLERİNİN BORCUNUN OLMAMASI....................................................... 359XI
IV .3 – HAKEDİŞLERİN ÖDENMESİ VE KESİN TEMİNATLARINİADESİNDE BORCUN OLMAMASI........................................................................ 359ONDOKUZUNCU BÖLÜMKAYIT VE BELGELERI –İŞVERENCE TUTULACAK KAYIT VE BELGELER................................................... 365II –KAYIT VE BELGELERİN SAKLANMASI .................................................................. 366II .1 –VERGİ USUL KANUNUNDA.................................................................................. 366II .2 –TÜRK TİCARET KANUNUNDA............................................................................. 366II .3 –SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIKSİGORTASI KANUNUNDA..................................................................................... 366III –KAYIT VE BELGELERİN İBRAZI............................................................................... 367III .1 –GENEL OLARAK........................................................................................................ 367III .2 –DEFTER VE BELGELERİN KAYBOLMASI........................................................... 368III .3 –İBRAZA ENGEL MÜCBİR SEBEPLER .................................................................... 370IV –ÜCRET TEDİYE BORDROSU...................................................................................... 371IV .1 - ÜCRET TEDİYE BORDROSU DÜZENLEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ..................... 371IV .2 – ÜCRET TEDİYE BORDROSUNDAKİ BİLGİLER................................................ 371V –KAYIT VE BELGELERİN GEÇERLİLİĞİ..................................................................... 372V .1 –GENEL BİLGİLER........................................................................................................ 372V .2 – GEÇERSİZLİK HALLERİ.......................................................................................... 373V .2 .1 –Genel olarak geçersizlik halleri............................................................................. 373V .2 .2 – Ücret tediye bordrosuna bağlı geçersizlik halleri.............................................. 375YİRMİNCİ BÖLÜMKURUMUN DENETLEME VE KONTROL YETKİSİI –KURUMUN DENETİM VE KONROLE GÖREVLİ MEMURLARI........................... 379I .1 –GENEL BİLİGİLER....................................................................................................... 379I .2 –SGK MÜFETTİŞLERİNİN GÖREVLERİ................................................................... 379I .3 – SGK KONTROL MEMURLARININ GÖREVLERİ................................................. 380I .4 –KURUMUN DENETİM VE KONTROL YETKİSİ.................................................... 382II – KAMU İDARELERİNİN DENETİM ELEMANLARI................................................ 383III – MESLEK MENSUPLARININ YETKİLERİ............................................................... 384YİRMİBİRİNCİ BÖLÜMİDARİ PARA CEZALARII –İŞYERİ BİLDİRGESİNE BAĞLI İDARİ PARA CEZASI.............................................. 387I –GENEL OLARAK............................................................................................................. 387I .2 – TİCARET SİCİL MEMURLUKLARINA .................................................................. 387I .2 –RUHSAT VERMEYE YETKİLİ MAKAMLARA....................................................... 388II – İŞE GİRİŞ BİLDİRGELERİNE BAĞLI İDARİ PARA CEZASI................................. 388II .1 – GENEL OLARAK....................................................................................................... 388II .2 – KAMU İDARELERİ İLE BANKALARA................................................................. 389III –AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNE BAĞLI İDARİ PARA CEZASI............... 390III .1 –GENEL BİLGİLER...................................................................................................... 390III .2 - AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİN ASIL BELGEOLMASI HALİNDE................................................................................................... 390III .3 - AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİN EK BELGEOLMASI HALİNDE.................................................................................................. 390III .4 - AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİN OTUZ GÜNÜN ALTINDABİLDİRİMLERDE RE’SEN DÜZENLENEN EK BELGEOLMASI HALİNDE................................................................................................... 391XII
III.5 - AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİN HİZMETLERİKURUMA HİÇ BİLDİRİLMEYEN YA DA EKSİKBİLDİRİLDİĞİ ANLAŞILAN SİGORTALILARLA İLGİLİOLMASI HALİNDE.................................................................................................... 391III .6 - AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİN İŞYERİNDEASILI OLMAMASI HALİNDE................................................................................ 391IV –BİLGİ VE BELGELERİN SÜRESİNDE VERİLMEMESİNEBAĞLI İDARİ PARA CEZASI...................................................................................... 392IV .1- GENEL OLARAK....................................................................................................... 392IV .2 – ASGARİ İŞÇİLİK UYGULAMASINDA................................................................ 392IV .3 – İHALELİ İŞLERDE.................................................................................................... 393V –EKSİK İŞÇİLİĞE BAĞLI İDARİ PARA CEZASI UYGULAMASI..................................VI – DEFTER VE BELGELERİN İBRAZ EDİLMEMESİNEVEYA GEÇERSİZLİK HALLERİNE BAĞLI İDARİ PARA CEZASI..................... 393VI .1 – DEFTER VE BELGELERİN SÜRESİNDE İBRAZEDİLMEMESİ HALİNDE........................................................................................ 393VI .2 – DEFTER VE BELGELERİN GEÇERSİZ SAYILMASI HALİNDE..................... 394VII -DENETİM VE KONTROLE ENGEL OLUNMASINABAĞLI İDARİ PARA CEZASI..................................................................................... 395VIII – SÜRESİ GEÇTİKTEN SONRA VERİLEN BİLDİRGELERE ................................ 395İNDİRİMLİ İDARİ PARA CEZASIIX – BAĞIMSIZ OLARAK ÇALIŞANLARINSİGORTALILIKLARININ SONA ERDİĞİNİBİLDİRMEYEN KURULUŞLARA İDARİ PARA CEZASI...................................... 395X – VAZİFE MALÜLLÜĞÜNE SEBEP OLAYI BİLDİRMEYENKAMU İDARELERİNE İDARİ PARA CEZASI......................................................... 396XI – İDARİ PARA CEZALARININ ASGARİ ÜCRETEENDEKSLENMİŞ OLMASI......................................................................................... 396XII – İDARİ PARA CEZALARINA İTİRAZ VE YARGI YOLU..................................... 397XIII –İDARİ PARA CEZASI UYGULANMAYAN DURUMLAR.................................. 398XIII .1 - KANUN HÜKMÜ GEREĞİ İPC UYGULANMAYACAK HALLER.............. 398XIII .1 .1 –Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanununda............................... 398XIII .1 .1 .1 –Kamu görevlilerine ait sigortalı işe giriş bildirgesinde.............................. 398XIII .1 .1 .2 –Görevden uzaklaştırılan, tutuklananlar <strong>ve</strong>yagörevine son <strong>ve</strong>rilen yada göre<strong>ve</strong> iade edilenkamu görevlisi sigortalılar için düzenlenen ekprim belgesi nedeniyle.................................................................................... 398XIII .1 .1 .3 –E-Sigorta uygulamasında............................................................................... 399XIII .1 .2 - Avukatlık Kanununda........................................................................................ 399XIII .1 .3 - Mali Tatil İhdas Edilmesi Hakkında Kanunda............................................... 400XIII .2 – GENEL HÜKÜMLERE GÖRE İPC UYGULANMAYACAK HALLER......... 401XIII .2 .1 – Süresinde <strong>ve</strong>rilmeyen aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgelerinden dolayı............. 401XIII .2 .2 –İşyeri kayıtlarının süresinde ibraz edilmemesinden dolayı.......................... 403XIII .2 .3 – Diğer özellikli durumlar.................................................................................... 404XIII .2 .3 .1 –Kuruma bildirimi yapılmış sigortalının, iş<strong>ve</strong>renintescilli başka bir işyerinde çalışmasına rağmen işegiriş bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmemesi halinde....................................................... 404XIII .2 .3 .2 – İdari kararla idari para cezası uygulanmamasına bir örnek.................... 404XIII .2 .3 .3 – Yükümlülüğü olup idari para cezası uygulanmayan durumlar............. 405YİRMİKİNCİ BÖLÜMGENEL SAĞLIK SİGORTALISI SAYILANLAR VE SAYILMAYANLARI –TANIM.............................................................................................................................. 409II - GENEL SAĞLIK SİGORTALISI SAYILANLAR......................................................... 409III –SOSYAL SİGORTALI SAYILMAYANLARIN DURUMU....................................... 412IV – BAKMAKLA YÜKÜMLÜ OLUNANLAR VE DURUMLARI............................... 413IV .1 –GENEL OLARAK...................................................................................................... 413IV .2- 18 YAŞINI DOLDURMAMIŞ ÇOCUKLARIN ÖZEL DURUMU....................... 413V –GENEL SAĞLIK SİGORTALISI SAYILMAYANLAR............................................... 414XIII
VI –GENEL SAĞLIK SİGORTALILIĞININ BAŞLANGICI,BİLDİRİMİ VE TESCİLİ................................................................................................. 416VII –GENEL SAĞLIK SİGORTALILIĞININ SONA ERMESİ........................................ 418YİRMİÜÇÜNCÜ BÖLÜMGENEL SAĞLIK SİGORTASI KAPSAMINDAKİ SAĞLIK HİZMETLERİI –GENEL OLARAK SAĞLIK VE SAĞLIK HAKKI....................................................... 425II –SAĞLIK HİZMETLERİ................................................................................................... 426II .1 –KURUMCA FİNASMANI SAĞLANACAK SAĞLIK HİZMETLERİ ................. 426II .1 .1 – Genel olarak............................................................................................................. 426II . 1 .2 –Sağlık hizmetlerinin amacı.................................................................................... 427II . 1 . 3 –Koruyucu sağlık hizmetleri.................................................................................. 428II . 1 . 4 –Hastalık halinde sağlık hizmetleri...................................................................... 428II . 1 . 5 –Ağız <strong>ve</strong> diş sağlığı hizmetleri.............................................................................. 428II . 1 . 6 –Yardımcı üreme yöntemleri tedavisi (Tüp bebek tedavisi)............................. 429II .1 .6 .1 - Tüp bebek tedavisinin bir tedavi yöntemi olarak kabulü............................. 429II .1 .6 .2 – Üremeye yardımcı tedavi yöntemlerinin Kurumca finansmanı................. 429II .1 .7 – Teşhis <strong>ve</strong> tedavi için gerekli olan unsurların Kurumca finansmanı............... 430II .2 –KURUMCA FİNANSMANI SAĞLANMAYACAKSAĞLIK HİZMETLERİ............................................................................................... 430II .2 .1 –Estetik amaçlı sağlık hizmetleri............................................................................. 430II .2 .2 –Sağlık Bakanlığınca ruhsatlandırılmamış sağlık hizmetleri.............................. 431II .2 .3 – Yabancı ülke vatandaşlarının kronik hastalıkları.............................................. 431III –REFAKATÇİ VE YOL GİDERLERİNİN ÖDENMESİ............................................... 432IV – YURT DIŞINDA TEDAVİ............................................................................................ 433IV .1 –YURT DIŞINDA TEDAVİ HAKKI.......................................................................... 433IV .2 –GÖREV İLE YURTDIŞINA GÖNDERİLENLER................................................... 433IV .2 .1 –Geçici görev ile yurt dışına gönderilenler.......................................................... 433IV .2 .2 –Sürekli görev ile yurt dışına gönderilenler........................................................ 434IV .3 –YURT İÇİNDE TEDAVİSİ YAPILANMAYANLAR............................................. 434IV .4 – YURT DIŞI TEDAVİNİN KURUMCA KARŞILANAN KISMI.......................... 434IV .5 –KURUMUN YURT DIŞINDA SAĞLIK SİGORTASI YAPTIRMASI.................. 435V –TEDAVİ YARDIMI ALANLARIN GEÇİŞ SÜRECİNDEKİ DURUMU.................. 435YİRMİDÖRDÜNCÜ BÖLÜMGENEL SAĞLIK SİGORTASI KAPSAMINDASAĞLIK HİZMETLERİNDEN YARARLANMAK İÇİN ARANAN KOŞULLARI –SAĞLIK HİZMETLERİNDEN YARARLANMA ŞARTLARI.................................... 439I .1 – BEKLEME SÜRESİNİN TAMAMLANMASI.......................................................... 439I. 1 .1 – Genel olarak bekleme süresi................................................................................... 439I. 1 .2 – Bekleme süresinin istisnaları.................................................................................. 439I. 1 .3 – Bekleme süresinin hesabında dikkate alınmayan süreler.................................. 439I .2 – PRİM BORCUNUN BULUNMAMASI..................................................................... 440I .2 .1 –Genel olarak............................................................................................................... 440I .2 .2 – Zorunlu sosyal sigortalılıkları sona erenlerin durumu...................................... 441I .3 – KİMLİK BELGESİ GÖSTERME ZORUNLULUĞU................................................ 441I .3 .1 – Gösterilecek kimlik belgeleri.................................................................................. 441I .3 .2 – Kimlik tespiti <strong>ve</strong> acil haller..................................................................................... 441I .3 .3 – Gerçeğe aykırı kimlik belgesi düzenlenmesi....................................................... 442I .4 – PRİM BORCU VE BEKLEME SÜRESİ ARANMAYAN HALLER....................... 442II –KATILIM PAYI................................................................................................................ 443XIV
II .1 –GENEL OLARAK........................................................................................................ 443II . 2 - KATILIM PAYI ALINACAK SAĞLIK HİZMETLERİ.......................................... 443II . 3- KATILIM PAYI TUTARLARI................................................................................... 443II . 3 .1 - Ayakta tedavide hekim <strong>ve</strong> diş hekimi muayenesinde...................................... 443II . 3 .2 - Ortez, protez, iyileştirme araç <strong>ve</strong> gereçleri ile ayaktatedavide sağlanan ilaçlarda.................................................................................. 444II . 3 .3 – Üremeye yardımcı tedavi yöntemleri tedavisinde........................................... 444II . 4 – KATILIM PAYININ ÖDENMESİ USULLERİ....................................................... 444II . 5 – KATILIM PAYI ALINMAYACAK DURUMLAR................................................ 445III - HİZMET BASAMAKLARI VE SEVK ZİNCİRİ......................................................... 446III .1 –HİZMET BASAMAKLARI........................................................................................ 446III .2 – SEVK ZİNCİRİ........................................................................................................... 446III. 3 –SEVK ZİNCİRİNE UYMAMANIN YAPTIRIMI................................................... 446YİRMİBEŞİNCİ BÖLÜMGENEL SAĞLIK SİGORTASI KAPSAMINDA:SAĞLIK HİZMETLERİNİN SAĞLANMASI YÖNTEMLERİVE SAĞLIK HİZMETİ BEDELLERİI – SAĞLIK HİZMETLERİNİN SAĞLANMASINDA YÖNTEM................................... 451I .1 – SAĞLIK HİZMET SUNUCULARI............................................................................ 451I .1 .1 –Genel Olarak.............................................................................................................. 451I .1 .2 – Kamu Sağlık Kurum <strong>ve</strong> Kuruluşları..................................................................... 451I .1 .2 .1– Ayrımın Sınırları................................................................................................... 451I .1 .2 .2– Kamu Sağlık Kuruluşları..................................................................................... 452I .1 .2 .3– Kamu Sağlık Kurumları....................................................................................... 453I .1 .3 – Özel Sağlık Kurum <strong>ve</strong> Kuruluşları...................................................................... 454I .1 .3 .1– Ayrımın Sınırları.................................................................................................. 454I .1 .3 .2– Özel Sağlık Kuruluşları....................................................................................... 455I .1 .3 .3– Özel Sağlık Kurumları........................................................................................ 455I .1 .4 –Sağlık kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarının MEDULA sistemine entegresi........................ 456I .2 - SÖZLEŞMELİ SAĞLIK HİZMETİ SUNUCULARININSEÇİMİ VE DUYURULMASI..................................................................................... 456I .3 – PROVİZYON İŞLEMLERİ.......................................................................................... 457II– ÖDENECEK SAĞLIK HİZMETİ BEDELLERİNİN TESPİTİ .................................... 458II .1 –GENEL YAKLAŞIM.................................................................................................... 458II . 2 –BEDELİ ÖDENECEK SAĞLIK HİZMETLERİ....................................................... 458II . 3 –SAĞLIK HİZMETİ BEDEL TESPİT KRİTERLERİ................................................. 458II . 4 – GSS GELİRLERİNİN KULLANIM AMACI.......................................................... 459II . 5 – SAĞLIK HİZMETLERİ FİYATLANDIRMA KOMİSYONU............................... 460III –SAĞLIK GİDERLERİNİN ÖDENMESİ....................................................................... 460III .1 –GENEL OLARAK....................................................................................................... 460III .2 –GÖTÜRÜ BEDEL İLE ÖDEME................................................................................ 461III .3 –SAĞLIK HİZMET SUNUCULARININ KAYIT VE BİLDİRİMİ.......................... 462III .4 –SÖZLEŞMELİ SAĞLIK HİZMET SUNUCULARINAYAPILACAK ÖDEMELER....................................................................................... 462III .4 .1 – Genel olarak........................................................................................................... 462III .4 .2 – Sağlık hizmeti ila<strong>ve</strong> ücreti.................................................................................... 463III .4 .3 – İstisnai sağlık hizmeti ila<strong>ve</strong> ücreti....................................................................... 464III .4 .4 – Otelcilik fark ödemesi........................................................................................... 464III .4 .5 – Öğretim üyesi fark ödemesi................................................................................ 465III .5 –SÖZLEŞMESİZ SAĞLIK HİZMET SUNUCULARINAYAPILACAK ÖDEMELER....................................................................................... 465XV
III .6 –DOĞAL AFET VE SAVAŞ HALİNDE YAPILANGİDERLERİN KARŞILANMASI.............................................................................. 465YİRMİALTINCI BÖLÜMGENEL SAĞLIK SİGORTASI UYGULAMASINDASORUMLULUK HALLERİ VE KURUMUN İNCELEME YETKİSİI – İŞVERENİN SORUMLULUK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ........................................... 469I .1 -İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI HALİNDE.................................................... 469I .1 .1 –Genel sağlık sigortalısına gerekli sağlık hizmetlerini sağlamak........................ 469I .1 .2 –Kurumca yapılan sağlık hizmeti giderlerini tazmin............................................ 469I .2 – HASTALIK HALİNDE................................................................................................ 471I .2 .1 –Genel sağlık sigortalısını tıbbi yönden el<strong>ve</strong>rişli işte çalıştırma.......................... 471I . 2 .1 .1 – Genel olarak......................................................................................................... 471I . 2 .1 .2 – İlgili kanunlar gereğince alınacak raporlar..................................................... 472I . 2 .1 .2 .1 – İş Kanunu gereğince alınacak raporlar........................................................ 472I . 2 .1 .2 .2 – Umumi Hıfzısıhha Kanunu gereğince alınacak rapor.............................. 472I . 2 .1 .2 .3 –Devlet Memurları Kanunu gereğince alınacak rapor................................. 473II - ÜÇÜNCÜ KİŞİLERİN SORUMLULUĞU................................................................... 474II .1 –Genel olarak.................................................................................................................. 474II .2 –Üçüncü kişinin tespiti..................................................................................................... 474II .3 –Üçüncü kişinin sorumluluğunun tespiti.................................................................. 475II .3 – Kurumun ödettirme yetkisi...................................................................................... 476III – SAĞLIK HİZMET SUNUCULARININ SORUMLULUĞU.................................... 477IV –KURUMUN KONTROL YETKİSİ............................................................................... 478IV .1 –GENEL OLARAK KONTROL YETKİSİ................................................................. 478IV .2 –SAĞLIK HİZMET SUNUCULARINI KONTROL................................................ 478V – İDARÎ YAPTIRIMLAR VE FESİH ............................................................................... 480YİRMİYEDİNCİ BÖLÜMİŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI: TESPİTİ VE BİLDİRİMİI – İŞ KAZASI ....................................................................................................................... 483I .1 –İŞ KAZASININ TANIMI VE UNSURLARI.............................................................. 483I .1 .1 – Kazaya uğrayan kimsenin sigortalı sayılması..................................................... 483I .1 .2 – Kazaya uğrama......................................................................................................... 484I .1 .3 – Sigortalının bedence <strong>ve</strong>ya ruhca bir özüre uğraması......................................... 484I .1 .4 – Uygun illiyet bağının bulunması........................................................................... 484I .2 – İŞ KAZASI SAYILAN HALLER................................................................................ 484I .2 .1 – Genel olarak.............................................................................................................. 484I .2 .2 – Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada ............................................................ 485I .2 .3 – İş <strong>ve</strong>ya görev yada çalışma konusu nedeniyle işyeri dışında........................... 486I .2 .4 – İşyeri dışında asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda.................................... 486I .2 .5 – Çocuğa süt <strong>ve</strong>rmek için ayrılan zamanlarda....................................................... 487I .2 .6 – İş<strong>ve</strong>rence sağlanan taşıtla işin yapıldığı yere gidiş geliş sırasında................... 487I .3 – İŞ KAZASININ KURUMA BİLDİRİLMESİ............................................................ 488I .3 .1- Bildirimin şekli........................................................................................................... 488I .3 .2 –Bildirim süresi........................................................................................................... 488I .3 .3 –Bildirim yükümlülüğünün ihlali............................................................................ 489I .4 –İŞ KAZASININ SORUŞTURULMASI....................................................................... 489II – MESLEK HASTALIĞI ................................................................................................... 491XVI
II .1 –MESLEK HASTALIĞININ TANIMI ....................................................................... 491II .2 – MESLEK HASTALIĞININ UNSURLARI .............................................................. 491II .2 .1 –Meslek hastalığına tutulanın sigortalı sayılması................................................. 491II .2 .2 –Sigortalının gördüğü iş ile meslek hastalığı arasındanedensellik bağının bulunması ............................................................................. 492II. 2 .3 –Sigortalının bedence <strong>ve</strong>ya ruhça bir arızaya uğraması...................................... 492II .2 .4 –Hastalığın yönetmelik yer alması <strong>ve</strong> belirtilen süreiçinde meydana çıkması......................................................................................... 492II .2 .5 –Hastalığın Kurum Sağlık Kurulu raporu ile tespit edilmesi............................. 493II .3 –MESLEK HASTALIĞININ BİLDİRİMİ.................................................................... 494II .3 .1 –Bildirim süresi <strong>ve</strong> şekli............................................................................................ 494II .3 .2 –Bildirim yükümlülüğünün ihlali........................................................................... 495II .4 –MESLEK HASTALIĞININ SORUŞTURULMASI.................................................. 495YİRMİSEKİZİNCİ BÖLÜMİŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI SİGORTASINDAN SAĞLANAN YARDIMLARI – GENEL OLARAK SAĞLANAN HAKLAR................................................................. 499II - SİGORTALIYA SAĞLANAN YARDIMLAR.............................................................. 499II .1 –GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİ VERİLMESİ................................................ 499II .2 –SÜREKLİ İŞ GÖREMEZLİK GELİRİ BAĞLANMASI............................................ 501II .2 .1 –Tanımı <strong>ve</strong> hak kazanma koşulu............................................................................. 501II .2 .2 – Sürekli iş göremezlik gelirinin hesaplanması..................................................... 502II .2 .3 – Bildirim ................................................................................................................... 503II .2 .4 – Sürekli iş göremezlik gelirinin artırılması, düzeltilmesi <strong>ve</strong> alt sınırı.............. 503II .2 .5 – Sürekli iş göremezlik gelirinin ödenmesi............................................................ 504II .2 .6 – Kontrol muayenesi sonunda kesilen gelirin yeniden bağlanması.................. 504II .2 .6 .1 – Sürekli iş göremezlik gelirinin kesilmesi........................................................ 504II .2 .6 .2 – Sürekli iş göremezlik gelirinin yeniden bağlanması..................................... 505III – HAK SAHİPLERİNE SAĞLANAN YARDIMLAR.................................................. 505III .1 –ÖLÜM GELİRİ BAĞLANMASI............................................................................... 505III .1 .1 –Sigortalı çalışırken bir iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığısonucu ölmesi halinde........................................................................................... 505III .1 .2 –Sürekli iş göremezlik geliri alan sigortalının ölümü halinde.......................... 506III .1 .3 –Hak sahiplerinde aranan koşullar....................................................................... 507III .1 .3 .1 –Dul eş için aranan koşullar............................................................................... 507III .1 .3 .2 –Çocuklar için aranan koşullar.......................................................................... 508III .1 .3 .2 .1 – Genel olarak................................................................................................... 508III .1 .3 .2 .2 – Özürlü aylığı alan çocuklar.......................................................................... 509III .1 .3 .3– Anne <strong>ve</strong> baba için aranan koşullar.................................................................. 511III .1 .3 .4 – Yaş koşulu.......................................................................................................... 511III .2 –EVLENME ÖDENEĞİ............................................................................................... 512III .3 – CENAZE ÖDENEĞİ................................................................................................. 512YİRMİDOKUZUNCU BÖLÜMİŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞINDA İŞVERENVE ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN SORUMLULUĞUI – İŞVERENİN SORUMLULUĞU..................................................................................... 515I .1 – İŞVERENİN KUSURA DAYALI SORUMLULUĞU............................................... 515I .1 .1 –Genel olarak kanundaki düzenleme...................................................................... 515I .1 .2 – İş<strong>ve</strong>renin sorumlu sayıldığı durumlar.................................................................. 516XVII
I .1 .3 – Kurumun iş<strong>ve</strong>rene ödettirme yetkisi.................................................................... 517I .1 .4 – Kurumun ödettirme yetkisinin sınırı.................................................................... 519I .1 .5 – Kaçınılmazlık ilkesi.................................................................................................. 519I .2 –İŞVERENİN KUSURSUZ SORUMLULUĞU............................................................ 520II –ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN SORUMLULUĞU........................................................................ 521II .1 – GENEL YAKLAŞIM..................................................................................................... 521II .2 - ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN KUSURUNUN BULUNMASI.................................................... 521II .2 .1 –Üçüncü kişinin tespiti............................................................................................. 521II .2 .2 –Üçüncü kişinin kusurunun tespiti........................................................................ 522II .3 - ÜÇÜNCÜ KİŞİYİ ÇALIŞTIRANIN SORUMLULUĞU......................................... 524III – SORUMLU SAYILMAYANLAR................................................................................ 524OTUZUNCU BÖLÜMHASTALIK HALİ, SAĞLANAN HAKLAR VE SORUMLULUKLARI – HASTALIK HALİNİN TANIMI.................................................................................. 529II – GEÇİCİ İŞGÖREMEZLİK ÖDENEĞİ VERİLMESİ.................................................... 529II .1 - ŞARTLARI.................................................................................................................... 529II .2 - GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİNİN TUTARI VE ÖDENMESİ................ 530III –BÜNYECE ELVERİŞLİ OLMADIKLARI İŞTE ÇALIŞTIRMA................................ 531III .1 –GENEL YAKLAŞIM................................................................................................... 531III .2 – ÇALIŞMA MEVZUATINA GÖRE RAPOR ALMA ZORUNLULUĞU............ 532III .2 .1 –Çalışma mevzuatının kapsamı............................................................................. 532III .2 .2 –İşe giriş sağlık raporu alınması gereken durumlar........................................... 532III .2 .3 – Birlikte gerçekleşmesi gereken koşullar............................................................. 533IV –ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN SORUMLULUĞU...................................................................... 534V - İŞVERENİN KUSURSUZ SORUMLULUĞU.............................................................. 535VI –SİGORTALILIK NİTELİĞİNİN YİTİRİLMESİ.......................................................... 536OTUZBİRİNCİ BÖLÜMANALIK HALİ, SAĞLANAN HAKLAR VE SORUMLULUKLARI – ANALIK HALİNİN TANIMI....................................................................................... 539II – GEÇİCİ İŞGÖREMEZLİK ÖDENEĞİ VERİLMESİ.................................................... 539II .1 - ŞARTLARI.................................................................................................................... 539II .2 - GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİNİNTUTARI VE ÖDENMESİ............................................................................................ 540III –EMZİRME ÖDENEĞİ VERİLMESİ............................................................................. 541IV - İŞVERENİN KUSURSUZ SORUMLULUĞU............................................................ 541V –SİGORTALILIK NİTELİĞİNİN YİTİRİLMESİ............................................................ 542OTUZİKİNCİ BÖLÜMKISA VADELİ SİGORTA KOLARINDAORTAK KONULARI – DİKKATE ALINMAYAN SÜRELER........................................................................... 545II - ÖDENEK VE GELİRLERE ESAS TUTULACAK GÜNLÜK KAZANÇ.................. 546II .1 –GENEL OLARAK........................................................................................................ 546II .2 –ZARARLANDIRICI SİGORTA OLAYINDAN ÖNCEKİONİKİ AYDA ÇALIŞMA VAR İSE.......................................................................... 547II .3 –ZARARLANDIRICI SİGORTA OLAYINDAN ÖNCEKİONİKİ AYDA ÇALIŞMA YOK İSE.......................................................................... 547XVIII
II .4 – HİZMET AKDİ İLE ÇALIŞANLAR AÇISINDANDİKKATE ALINMAYACAK TUTARLAR............................................................. 547III - ÖDENEK VE GELİRİN ÖDENMEMESİ, AZALTILMASIVE GERİ ALINMASI..................................................................................................... 548III .1 –GENEL OLARAK....................................................................................................... 548III .2 –GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİNİN ÖDENMEMESİVEYA GERİ ALINMASI............................................................................................ 548III .3 - GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİ İLE SÜREKLİİŞ GÖREMEZLİK GELİRİNİN AZALTILMASI.................................................... 549III .3 .1 –Genel olarak............................................................................................................ 549III .3 .2 –Hekimin önerdiği tedbir <strong>ve</strong> tavsiyelere uymama halinde............................... 549III .3 .3 –Ağır kusur sonucu oluşan iş göremezlikte......................................................... 550III .3 .4 –Kasıtlı bir hareket sonucu oluşan iş göremezlikte............................................. 550III .3 .5 – Teklif edilen tedavinin kabul edilmemesi halinde........................................... 551IV – SİGORTALILARA VERİLECEK OLAN İSTİRAHATLAR..................................... 551V – GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİNİN ÖDENMESİ.......................................... 552OTUZÜÇÜNCÜ BÖLÜMMALÜLLÜK SİGORTASI, VAZİFE MALÜLLÜĞÜ VE SAĞLANAN YARDIMLARI – MALÜLLÜK KAVRAMI............................................................................................... 557II –MALÜLLÜK AYLIĞI BAĞLANMASI......................................................................... 557II .1 –MALÜL SAYILMA...................................................................................................... 557II .1 .1 –Genel olarak.............................................................................................................. 557II .1 .2 –Kamu görevlileri için özel hükümler.................................................................... 559II .1 .3 – Sevk İşlemleri.......................................................................................................... 559II .1 .4 – Malüllük durumunun tespiti................................................................................ 560II .2 – BELLİ SİGORTALILIK SÜRESİ VE PRİM GÜN SAYISI...................................... 560II .3 – PRİM BORCU BULUNMAMASI............................................................................. 561II .4 – İŞTEN AYRILMA VE KURUMA YAZILI BAŞVURU.............................................. 561III –MALÜLLÜK AYLIĞININ BAŞLANGICI, KESİLMESİ VEYENİDEN BAŞLATILMASI......................................................................................... 562III .1 - MALÜLLÜK AYLIĞININ BAŞLANGICI VE ÖDENMESİ................................. 562III .2 - MALÜLLÜK AYLIĞININ KESİLMESİ.................................................................. 563III .2 .1 – Çalışmaya başlanması halinde............................................................................ 563III .2 .2 –Kontrol muayenesine bağlı olarak....................................................................... 563III .2 .2 .1 – Kontrol muayenesi uygulaması...................................................................... 563III .2 .2 .2 – Kontrol muayenesi sonunda aylığın kesilmesi ............................................ 564III .2 .3 –Malüllük aylığının kesileceği tarih...................................................................... 564III .3 - MALÜLLÜK AYLIĞININ YENİDEN BAŞLATILMASI...................................... 564III .3 .1 – Çalışması sebebiyle aylığı kesilenler açısından................................................ 564III .3 .2 – Kontrol muayenesi sonunda aylığı kesilenler açısından................................. 565IV –MALÜLLÜK AYLIĞININ HESAPLANMASI........................................................... 565IV .1 –GENEL OLARAK...................................................................................................... 565IV .2 –AYLIĞIN YENİDEN BAĞLANMASINDA........................................................... 566V – MALÜLLÜK AYLIĞININ DÜZELTİLMESİ VEYÜKSELTİLMESİ VE ALTSINIRI................................................................................ 567VI –MALÜLLÜK TOPTAN ÖDEMESİ VE İHYA............................................................ 567VII -VAZİFE MALÜLLÜĞÜ................................................................................................ 568VII .1 –TANIMI...................................................................................................................... 568VII .2 –BİLDİRİMİ................................................................................................................. 569VII .3 – VAZİFE MALÜLLÜĞÜ AYLIĞI........................................................................... 569VII .4 – HARP MALÜLLÜĞÜ............................................................................................. 570XIX
VII .5 – HARP MALÜLLERİNE AYLIK BAĞLANMASI................................................ 571VII .6 – HAK SAHİPLERİNİN DURUMU......................................................................... 571VII .7 – VAZİFE MALÜLLÜĞÜ AYLIĞININ KESİLMESİ VEYENİDEN BAĞLANMASI..................................................................................... 572OTUZDÖRDÜNCÜ BÖLÜMYAŞLILIK SİGORTASI VE SAĞLANAN YARDIMLARI – YAŞLILIK KAVRAMI.................................................................................................... 575II –YAŞLILIK AYLIĞI BAĞLANMASI KOŞULLARI...................................................... 576II .1 – GENEL OLARAK....................................................................................................... 576II .2 –YAŞ VE PRİM KOŞULU............................................................................................. 577II .2 .1 – İlk defa 01.01.2007 tarihinden sonra sigortalı olanlar için............................... 577I .2 .2 – İlk defa 08.09.1999 tarihinden 30.04.2008 tarihine kadarsigortalı sayılanlar için............................................................................................ 578II .2 .2 .1 – Eski SSK sigortalıları için................................................................................... 578II .2 .2 .2 – Eski Bağ-Kur sigortalıları için........................................................................... 579II .2 .2 .3 – Eski Emekli Sandığı iştirakçileri için............................................................... 579II .2 .3 – İlk defa 08.09.1999 tarihinden önce sigortalı olanlar için.................................. 579II .2 .3 .1 - Eski SSK sigortalıları için................................................................................... 579II .2 .3 .2 - Eski Bağ-Kur sigortalıları için............................................................................ 582II .2 .3 .3 - Eski Emekli Sandığı iştirakçileri için................................................................ 584II .3 – İŞTEN AYRILMA VE TALEP................................................................................... 585II .4 – PRİM BORCU BULUNMAMASI............................................................................. 586III – YAŞLILIK AYLIĞININ HESAPLANMASI............................................................... 586III .1 –GENEL OLARAK....................................................................................................... 586III .2 – CUMHURBAŞKANLIĞI, TBMM BAŞKANLIĞI VE BAŞBAKANLIKGÖREVİNDE BULUNANLARIN AYLIKLARI.................................................... 588IV –YAŞLILIK AYLIĞININ BAŞLAMASI, ÖDENMESİ,KESİLMESİ VE YENİDEN BAŞLATILMASI............................................................. 588IV .1 - YAŞLILIK AYLIĞININ BAŞLANGICI................................................................... 588IV .2 - YAŞLILIK AYLIĞININ ÖDENMESİ...................................................................... 589IV .3 - YAŞLILIK AYLIĞININ KESİLMESİ....................................................................... 589IV .4 - YAŞLILIK AYLIĞININ YENİDEN BAŞLATILMASI.......................................... 590V –YAŞLILIK AYLIĞININ DÜZELTİLMESİ, YÜKSELTİLMESİVE ALT SINIRI................................................................................................................ 591VI –YAŞLILIK TOPTAN ÖDEMESİ VE İHYA................................................................. 592OTUZBEŞİNCİ BÖLÜMYAŞLILIK SİGORTASI KAPSAMINDAKOLAYLAŞTIRILMIŞ EMEKLİLİK SEÇENEKLERİI – İLERİ YAŞTAKİLER İÇİN KOLAYLAŞTIRILMIŞ EMEKLİLİK............................... 595II – YER ALTI MADEN İŞYERLERİNDE ÇALIŞANLAR İÇİNKOLAYLAŞTIRILMIŞ EMEKLİLİK .......................................................................... 595III – ERKEN YAŞLANMIŞ OLANLAR İÇİNKOLAYLAŞTIRILMIŞ EMEKLİLİK........................................................................... 597IV -BAŞKA BİRİNİN SÜREKLİ BAKIMINA MUHTAÇDERECEDE MALÛL ÇOCUĞU BULUNAN KADINSİGORTALILAR İÇİN KOLAYLAŞTIRILMIŞ EMEKLİLİK.................................... 597V -BAZI KAMU ÇALIŞANLARI İÇİN KOLAYLAŞTIRILMIŞ EMEKLİLİK............... 598V .1 –YAŞ HADDİ NEDENİYLE EMEKLİLİK................................................................. 598XX
V .2 – KADROSUZLUK NEDENİYLE EMEKLİLİK........................................................ 598V .3 – ORTAK HUSUSLAR.................................................................................................. 598VI -ÇALIŞMA GÜCÜNÜ KAYBEDENLERE KOLAYLAŞTIRILMIŞYAŞLILIK AYLIĞI BAĞLANMASI.............................................................................. 599VI .1 – GENEL OLARAK ÇALIŞMA GÜCÜ KAYBI...................................................... 599VI.2 – ÇALIŞMA GÜCÜNÜ EN AZ %60 ORANINDA KAYBEDENLER................... 599V .2 .1 –GENEL OLARAK.................................................................................................... 599V .2 .2 – GEÇİŞ HÜKÜMLERİ............................................................................................. 601VI .3 –ÇALIŞMA GÜCÜNÜ %60’IN ALTINDA KAYBEDENLER............................... 602VI .3 .1 – GENEL OLARAK................................................................................................. 602VI .3 .2 –GEÇİŞ HÜKÜMLERİ............................................................................................. 603VII- SAKATLIK İNDİRİMİNDEN YARARLANANLAR İÇİNKOLAYLAŞTIRILMIŞ EMEKLİLİK SEÇENEĞİ...................................................... 604VII .1 – GENEL OLARAK.................................................................................................... 604VII .2 – AYLIK BAĞLANMASINDA USÜL...................................................................... 604VII .3 –SAKATLIK İNDİRİMİ.............................................................................................. 606VII .3 .1 – Kapsamı................................................................................................................. 606VII .3 .2 –Sakatlık derecelerinin tespit şekli <strong>ve</strong> uygulaması............................................ 606VII .3 .2 .1 –İdari düzenlemeler........................................................................................... 606VII .3 .2 .2 –Başvuru ............................................................................................................. 607VII .3 .2 .3 –Maliye Bakanlığı’nca yapılacak işlem............................................................ 607VIII .4 – EN AZ %40 ÖZÜRLÜ OLANLARA KOLAYLAŞTIRILMIŞYAŞLILIK AYLIĞI BAĞLANMASI..................................................................... 608OTUZALTINCI BÖLÜMYAŞLILIK AYLIĞI ALANLARIN ÇALIŞMASINA İLİŞKİN USUL VE ESASLARI – YAŞLILIK AYLIĞI ALANLARIN ÖZEL SEKTÖRDE ÇALIŞMASI ..................... 611I .1 –GENEL OLARAK ÇALIŞMA YASAĞI..................................................................... 611I .2 – YURTDIŞI BORÇLANMASI YAPARAK AYLIK BAĞLANANLAR................... 612I .3 –SOSYAL GÜVENLİK DESTEK PRİMİ ÖDEMESİ UYGULAMASI...................... 612I .3 .1 – İlk defa <strong>5510</strong> sayılı kanunun yürürlük tarihindensonra sigortalı olanlar açısından........................................................................... 612I .3 .2 – <strong>5510</strong> sayılı kanunun yürürlük tarihinden önce sigortalıolanlar ile aylık bağlanmış olanlar açısından....................................................... 614II – YAŞLILIK AYLIĞI ALANLARIN KAMUDA ÇALIŞMASI................................... 615II .1 – GENEL OLARAK....................................................................................................... 615II .2 – HİÇ ÇALIŞTIRILMAYACAK OLANLAR.............................................................. 615.II .3 – AYLIĞI KESİLEREK ÇALIŞTIRILACAK OLANLAR.......................................... 616II .4 – HEM YAŞLILIK AYLIĞI ALIP HEM ÇALIŞABİLECEKLER.............................. 616III – SÜREKLİ İŞ GÖREMEZLİK GELİRİ ALANLAR..................................................... 617OTUZYEDİNCİ BÖLÜMÖLÜM SİGORTASI VE SAĞLANAN YARDIMLARI – GENEL OLARAK ÖLÜM SİGORTASINDAN SAĞLANAN HAKLAR .............. 621II –ÖLÜM AYLIĞI BAĞLANMASI.................................................................................... 621II .1 - ŞARTLARI.................................................................................................................... 621.II .1 .1 – Ölen sigortalıya ilişkin koşullar............................................................................ 621II .1 .1 .1 – Sigortalının ölümü.............................................................................................. 621II .1 .1 .2 – Kurumla belli ilişki içinde bulunmak.............................................................. 622II .1 .1 .3 – Prim borcunun bulunmaması........................................................................... 623II .1 .1 .4 – İlişkinin hak sahiplerince tamamlanması....................................................... 624XXI
II .1 .1 .5 – Vazife malülü <strong>ve</strong> harp malüllerinin ölümü.................................................... 624II .1 .2 – Hak sahiplerine ilişkin koşullar............................................................................ 624II .1 .2 .1 – Dul eş açısından.................................................................................................. 625II .1 .2 .2 – Çocuklar açısından............................................................................................. 625II .1 .2 .3 – Anne <strong>ve</strong> baba açısından..................................................................................... 626II .2 –ÖLÜM AYLIĞINA ESAS SİGORTALI AYLIĞI...................................................... 627II .3 –ÖLÜM AYLIĞININ PAYLAŞTIRILMASI............................................................... 627II .3 .1 – Genel olarak............................................................................................................. 627II .3 .2 – Dul eş açısından...................................................................................................... 628II .3 .3 – Çocuklar açısından................................................................................................. 628II .3 .3 .1 – Genel olarak......................................................................................................... 628II .3 .3 .2 – Özürlü aylığı alan çocuklar............................................................................... 628II .3 .4 – Anne <strong>ve</strong> baba açısından......................................................................................... 630II .4 –HAK SAHİPLERİNİN KURUMA BAŞVURUSU.................................................. 630II .5 - ÖLÜM AYLIĞININ BAŞLANGICI, KESİLMESİ VEYENİDEN BAĞLANMASI........................................................................................ 630II .5 .1 - Ölüm aylığının başlangıcı <strong>ve</strong> ödenmesi .............................................................. 630II .5 .2 - Ölüm aylığının kesilmesi....................................................................................... 631II .5 .2 .1 –Genel olarak.......................................................................................................... 631II .5 .2 .2 –Kontrol muayenesi sonunda kesilmesi............................................................ 631II .5 .3 - Ölüm aylığının yeniden bağlanması.................................................................... 632II .5 .3 .1 –Genel olarak.......................................................................................................... 632II .5 .3 .2 – Kontrol muayenesi sonunda kesilen aylığınyeniden bağlanması............................................................................................ 632II .5 .4 – Ölüm aylığının düzeltilmesi , yükseltilmesi <strong>ve</strong> alt sınırı.................................. 632III – ÖLÜM TOPTAN ÖDEMESİ YAPILMASI VE İHYA............................................... 633IV – EVLENME ÖDENEĞİ VERİLMESİ........................................................................... 634V - CENAZE ÖDENEĞİ VERİLMESİ.................................................................................. 34OTUZSEKİZİNCİ BÖLÜMUZUN VADELİ SİGORTA KOLARINDA ORTAK HUSUSLARI –SİGORTALILIK SÜRESİ.................................................................................................. 639I .1 –SİGORTALILIK SÜRESİNİN ANLAMI.................................................................... 639I .2 – SİGORTALILIK SÜRESİNİN BAŞLANGICI VE SONU........................................ 639I .3 – SİGORTALILIK SÜRESİNİN TESPİTİ...................................................................... 640II –YAŞ KOŞULU.................................................................................................................. 641III –ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN SORUMLULUĞU....................................................................... 642III .1 –ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN SORUMLU SAYILMASI....................................................... 642III .2 – KURUMUN RÜCU HAKKININ NİTELİĞİ.......................................................... 643III .3 – KURUMUN RÜCU HAKKININ SINIRI............................................................... 644III .4 – KURUMUN RÜCU HAKKININ İSTİSNASI........................................................ 644III .5 – RÜCU DAVASINDA ZAMANAŞIMI SÜRESİ.................................................... 645IV. – <strong>5510</strong> SAYILI KANUN ÖNCESİNDEKİ SOSYAL GÜVENLİKKANUNLARINA TÂBİ GEÇEN ÇALIŞMALAR İÇİNBAĞLANACAK YAŞLILIK AYLIKLARININ HESABI......................................... 645V – BİLDİRİM VE İTİRAZ ................................................................................................. 646VI - KAMU GÖREVLİLERİNİN EMEKLİYE SEVK ONAYLARI.................................. 647VII – BELEDİYE BAŞKANLARI VE HAK SAHİPLERİNEMAKAM TAZMİNATI VE TEMSİL VEYA GÖREVTAZMİNATI ÖDENMESİ......................................................................................... 648XXII
VIII –TOPTAN ÖDEME VE İHYADA GEÇİŞ HÜKÜMLERİ........................................ 649IX –AYLIK ALANLARDAN SAĞLIK SİGORTASI PRİMİ KESİLMESİ....................... 649OTUZDOKUZUNCU BÖLÜMKISA VE UZUN VADELİ SİGORTA KOLARI İLEGENEL SAĞLIK SİGORTASI UYGULAMASINDA ORTAK KONULARI –SİGORTALILIK HALLERİNİN BİRLEŞMESİ.............................................................. 653I .1 – SOSYAL GÜVENLİKTE TEKLİK İLKESİ................................................................ 653I .2 –SİGORTALI OLARAK ÇALIŞILIRKEN.................................................................... 653I .3 – YAŞLILIK AYLIĞI BAĞLANIRKEN........................................................................ 654II - AYLIK VE GELİRLERİN BİRLEŞMESİ........................................................................ 655II .1 – SADECE AYLIKLARIN BİRLEŞMESİ HALİNDE............................................... 655II .2 – SADECE GELİRLERİN BİRLEŞMESİ HALİNDE.................................................. 655II .3 – AYLIK İLE GELİRLERİN BİRLEŞMESİ HALİNDE.............................................. 656III - GELİR VE AYLIK BAĞLANMAYACAK HALLER................................................. 657III .1 –SİGORTALIYI ÖLDÜRMEK YADA ÖLDÜRMEYETEŞEBBÜS ETMEK.................................................................................................... 657III .2 – MİRASÇILIKTAN ÇIKARILMAK......................................................................... 658III .3 – EŞ VE ÇOCUKLARIN BOŞANDIĞI EŞİYLEBİRLİKTE YAŞAMALARI....................................................................................... 659IV - YERSİZ ÖDEMELERİN KURUMCA GERİ ALINMASI.......................................... 659V – DEVİR , TEMLİK VE HACİZ...................................................................................... 660VI - ZAMANAŞIMI, HAKKIN DÜŞMESİ VE AVANS................................................... 660VI .1 – ZAMANAŞIMI VE HAKKIN DÜŞMESİ............................................................... 660VI .2 – AVANS VERİLMESİ................................................................................................. 662VII - SOSYAL SİGORTA YÜKSEK SAĞLIK KURULU................................................... 662VIII - SAĞLIK RAPORLARININ USÛL VE ESASLARININBELİRLENMESİ........................................................................................................... 663IX – PEŞİN SERMAYE DEĞERİ.......................................................................................... 664IX .1 – PEŞİN SERMAYE DEĞERİ TABLOLARI.............................................................. 664IX .2 – RÜCU DAVALARINA ESAS TUTARIN HESABI............................................... 664KAYNAKÇA .................................................................................................................................. 665.XXIII
BİRİNCİ BÖLÜMSOSYAL GÜVENLİK VETARİHSEL GELİŞİMİ
I –SOSYAL GÜVENLİK KAVRAMIİnsanların sosyal gü<strong>ve</strong>nliğe duyduğu ihtiyaç insanlık tarihi kadar eskidir.Yaşanılan dönemler, sosyal <strong>ve</strong> ekonomik yapı, dini inançlar sosyal gü<strong>ve</strong>nliğinkarşılanmasında belirleyici <strong>ve</strong> yol gösterici olmuştur. Başlangıçta aileiçi yardımlaşmadan, ortaçağda mesleki dayanışmaya kadar uzanan süreç,Sanayi Devrimi ile noktalanmıştır. Sanayi Devrimi sonrasında ise aile içi <strong>ve</strong>mesleki dayanışma/yardımlaşmanın etkisi tamamem sönümlenmemeklebirlikte azalmış; ortaya çıkan boşluk 19.yy. sonlarında, devlet anlayışındakideğişime de paralel olarak, modern sosyal sigortalarca doldurulmayabaşlanmıştır.Günümüzde sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin herkesçe kabul edilebilir bir tanımını yapmakdeğişik sebeplerle zor görünmektedir. Bunun başında da devlet anlayışındakidönüşüm fikri gelmektedir. Gerçektende 80’lerden itibaren yükselenyeni liberal dalga ekonomik <strong>ve</strong> sosyal alanda, mevcut görüş, düşünüş<strong>ve</strong> kurumsal yapılanmaların, Yeni Dünya Düzeni(YDD) <strong>ve</strong> Globalizm adınagözden geçirilmesini, açıkçası “serbestleşmeyi” bir kez daha gündemegetirmiştir.Yükselen bu dalga, ekonomik liberalizmi <strong>ve</strong> ticaretin serbestleştirilmesiniöne çıkarırken doğal olarak devletin fonksiyonlarının yeniden tanımlanmasınıda gündeme getirdi. Öne sürüldüğüne göre devlet, adalet, savunma,diplomasi gibi “asli” fonksiyonlarına geri dönmeli, ekonomik yaşamdaüretici bir birim olarak yer almamalıdır. Yani, kamunun elindeki iktisadiişletmeler özelleştirilecek <strong>ve</strong> devlet piyasalara müdahale etmeyip sadecedenetleyici olacaktır.Devletin fonksiyonlarının yeniden tanımlanması “gereğinin” sonucuolarak da sosyal devlet-refah devleti kavramı da tartışılmaya başladı. Buçerçe<strong>ve</strong>de devletin kimi sosyal yükümlülüklerinden sıyrılması gündemegeldi. Kamusal bir hizmet olarak sosyal gü<strong>ve</strong>nlik hizmeti sunan devletinbu hizmeti sunmasının sınırları da tartışılır oldu. Öyle ki, sosyal gü<strong>ve</strong>nlikhizmetinin dahi özel fon kuruluşları tarafından <strong>ve</strong>rilebileceği ifade edilmeyebaşlandı.Özellikle Türkiye’deki tartışmalarda “Şili örneği” üzerinde duruldu. Yakınzamanda, 1999 yılında “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu” adlandırması çerçe<strong>ve</strong>sindeülkemiz sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sisteminde önemli değişikliklere gidildi.Bunu, yaklaşık üç yıldır süren tartışmaların ardından 2006 yılındaki “SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Reform Yasaları” izlemiştir. Esasen, sözkonusu değişikliklerin,uluslar arası kuruluşların politika önerileri <strong>ve</strong> bir Meclis Kararı olarakPlan hedefleriyle de uyum içerisinde olduğunu söyleyebiliriz.Belirtelim ki; sosyal gü<strong>ve</strong>nlik deyimi, genellikle sosyal gü<strong>ve</strong>nlik politikalarıile sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sistemlerini kapsayacak biçimde incelenmektedir.Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik politikaları, sosyal korumanın amaç <strong>ve</strong> hedefini; sistem-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 3
ler ise hem amaçları hem de bu amaçlara ulaşmak için oluşturulan özgünhukuksal teknikleri kapsar 1 . Bu bakımdan, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik politikaları <strong>ve</strong>sistemlerinden hareketle tanımlanacağı için sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin siyasal biriçerik taşıyacağı da söylenebilir. Nitekim sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin bir alt başlığınıoluşturan sosyal sigortalar bir iktisadi sosyal politika tercihidir.Genel olarak sosyal gü<strong>ve</strong>nlik, belirli sosyal risklerin iktisadi sonuçlarına,daha açık bir deyişle, yol açabilecekleri gelir kayıpları <strong>ve</strong> gider artışlarınakarşı kişilerin gü<strong>ve</strong>nliklerinin sağlanmasıdır. Başka bir söyleyişle sosyalgü<strong>ve</strong>nlik, hastalık, kaza, analık, yaşlılık, sakatlık, işsizlik, ölüm <strong>ve</strong> çocukyetiştirme gibi sosyal risklerin yol açabilecekleri gelir kayıpları <strong>ve</strong> giderartışlarına karşı kişilerin gü<strong>ve</strong>nliklerinin sağlanmasıdır 2 .Benzer biçimde birçok sosyal gü<strong>ve</strong>nlik tanımı yapılabilir. Ancak bütün tanımlamalardakiortak noktanın belirtilen sosyal risklerin yol açabileceklerigelir kayıplarına <strong>ve</strong> gider artışlarına karşı bir ülkede yaşayan insanlarınekonomik gü<strong>ve</strong>nliklerinin sağlanması olduğu görülür 3 .II –SOSYAL GÜVENLİĞİN TEMEL FONKSİYONLARISosyal gü<strong>ve</strong>nliğin bireye ekonomik gü<strong>ve</strong>nce sağlama <strong>ve</strong> kişiliğin geliştirilmesi,sosyal riskleri önleyici, sosyal devlet <strong>ve</strong> sosyal adaleti hayata geçirmegibi temel fonksiyonları bulunmaktadır. Gerçektende bir ülkenin sosyalgü<strong>ve</strong>nlik politikalrının saptanmasında <strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nlik siteminin oluşturulmasındabu fonksiyonlara dikkat edilir.Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sisteminin temel amacı, kapsama aldıkları sosyal risklerinekonomik sonuçlarına karşı bireyin korunmasıdır. Böylece, belirtilen risklerlekarşılaşan bireylere, gelirlerinin azalması yada giderlerinin artmasınakarşılık belirli parasal yardımlar yapılır. Bireyin bu risklerle karşılaşmadanönceki iktisadi-sosyal yaşantısında ulaştığı refah düzeyi korunmaya çalışılır.Sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin belirtilen bu temel fonksiyonunun ötesinde, sosyal gü<strong>ve</strong>nliğintemel amacının insanları yoksulluğa karşı korumak olduğu 4 belirtilirken,sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin böyle bir temel amacı olmadığı, temel amacınıngelir gü<strong>ve</strong>ncesizliği doğuran riskler karşısında insanları korumak olduğuifade edilmiştir 5 . Ancak bu gü<strong>ve</strong>nce yeterli düzeyde ise bireyin yoksulluğadüşmesi önlenebilecektir 6 .Belirtelim ki; temel amaç olmamakla birlikte, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik siteminin ge-1 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, 10.Bası, İstanbul 2004, s:22 DİLİK, Sait: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik, AÜ Basımevi, Ankara 1992, s:103 TUNCAY, A.Can <strong>ve</strong> EKMEKÇİ, Ömer:Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Dersleri, Beta Yayınları, 11.Bası, İstanbul 2005,s:44 Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Reform Önerisi(Taslak Metin), Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığı, s:1-95 KAPAR, Recep: “Taslak Metine İlişkin Eleştiriler:Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Reform Önerisi”, Sendikal Notlar,Ağustos 2004, S:23, s:28-53; TOPAK, Oğuz: “Dünya Bankası <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sistemine İlişkin “Yeni” Hedefler”,Sendikal Notlar, Ağustos 2004, S:23, s:54-79;6 GÜZEL, Ali:”Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Yeniden Yapılanma:Öngörülen Modelin Değerlendirilmesi”, İşHukuku Uygulama Sorunları <strong>ve</strong> Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Yeniden Yapılanma, İstanbul Barosu Yayınları,Yayın No:34, İstanbul 2006, s:107-1244Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
lirin yeniden dağılımı yolu ile yoksulluğu önlemek <strong>ve</strong> azaltmak gibi işlevi<strong>ve</strong> dolayısıyla amacı vardır 7 . Esasen bu yaklaşım sosyal devlet anlayışınında bir sonucudur. Gerçektende sosyal gü<strong>ve</strong>nlik, kapsadığı grubun kendiiçinde de bir yeniden gelir dağılımına yol açmaktadır. Örneğin; sosyal sigortalarsigortalılar arasında, geçimini sağlama zorunda olduğu kimsesibulunmayanlardan bulunanlara, sağlam yapılı kişilerden zayıf yapılılara,çalışma çağında bulunan gençlerden çalışma çağındaki orta yaşlılara, erkeklerdenkadınlara, çalışan kuşaktan artık çalışmayan kuşağa <strong>ve</strong> nihayetyüksek gelirlilerden düşük gelirlilere bir gelir aktarımına yol açmaktadır. 8III – SOSYAL GÜVENLİK SİTEMLERİEski zamanlarda dini kurumların yardımları <strong>ve</strong> aile içi dayanışmalarla insanlarsosyal gü<strong>ve</strong>nlik ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmışlardır. Bugünküanlamda sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarına ulaşmadan önce geleneksel korumatekniklerinden yararlanılmıştır. Öncelikle birey başkaca ekonomik, ticarimotifleri olsa da yaptığı tasarrufları ile geleceğini gü<strong>ve</strong>nceye almayı düşünmüştür.Gelirin bir fonksiyonu olarak tasarruf tekniğinin aynı zamanda bir sosyalgü<strong>ve</strong>nce oluşturabilmesi, ancak gelir düzeyinin yüksek <strong>ve</strong> sürekli olmasınabağlıdır. Oysa sosyal gü<strong>ve</strong>nliğe en çok ihtiyacı olanlar, toplumun düşükgelirli başka bir söyleyişle tasarruf eğilimi düşük olan kesimleridir.Karşılaştığı riskleri tek başına gideremeyecek olan kişilere bireysel <strong>ve</strong> topluolarak yapılacak yardımlardan yardım sandıkları fikrine ulaşılmıştır. Yardımsandıkları ise, sosyal risklere karşı kendilerini gü<strong>ve</strong>nce altına almakisteyen <strong>ve</strong> aynı sosyal koşullar içerisinde bulunan toplum kesimlerininoluşturdukları ticari amaç gütmeyen kurumlar olmuşlardır 9 .Tarihsel gelişim sürecine bağlı olarak da Dünyada birbirinden farklı ikisosyal gü<strong>ve</strong>nlik modelinin ortaya çıktığı <strong>ve</strong> uygulandığı görülmektedir.Bunlardan birincisi, ulusal yada uni<strong>ve</strong>rsal sosyal gü<strong>ve</strong>nlik modelidir; ikincisiise mesleki faaliyet ölçütüne dayalı sosyal sigorta modelidir 10 . Ancakher iki modelin unsurlarını içeren karma sosyal gü<strong>ve</strong>nlik modelleri de bulunmaktadır.Sonradan terkedilmiş olmakla birlikte, İngiltere <strong>ve</strong> Yeni Zelenda örneklerindeolduğu üzere ulusal model; 1942 tarihli Be<strong>ve</strong>ridge Raporuna dayanmakta,sistemin finansmanı ulusal bütçeden karşılanmakta, yönetimdebirlik <strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nlik yardımları aşçısından teklik ilkesi esas olmakta,kapsama alınan tüm nüfus açısından maktu bir sosyal gü<strong>ve</strong>nlik yardımıyapılmaktadır 11 . Örneğin, ABD Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sitemi.7 KAPAR, Recep: “Taslak Metine İlişkin Eleştiriler:Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Reform Önerisi”, Sendikal Notlar,Ağustos 2004, S:23, s:28-53;8 SAİT, Dilik : Ser<strong>ve</strong>tin Geniş Kitlelere Yayılması, SBF Yayın No:391, Ankara 1976, s.1969 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, 10.Bası, İstanbul 2004, s:11-1210 GÜZEL, Ali: “Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Öngörülen Reform Mevcut Sorunlara Çözüm mü?”, Çalışma <strong>ve</strong>Toplum, 2005/4, s:61-7611 GÜZEL, Ali: “Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Öngörülen Reform Mevcut Sorunlara Çözüm mü?”, Çalışma <strong>ve</strong>Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 5
Günümüzde tüm Dünyada özellikle Avrupa Birliği’ne üye ülkelerin büyükbir bölümünde ağırlıklı olarak uygulanan, Bismarck Modeli(AvrupaModeli) olarak da adlandırılan sosyal sigorta modelinde ise, sosyal gü<strong>ve</strong>nlikhakkı kural olarak mesleki faaliyet ölçütüne bağlı olmaktadır. Kişilerbağımlı yada bağımsız çalışma statülerine göre kapsama alınmakta, sisteminfinansmanı esas olarak kazanca göre alınan sigorta primine dayanmaktadır12 .İleride açıklanacağı üzere, Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik modeli “sosyal gü<strong>ve</strong>nlikreformundan” önce bu model ile uyum içerisindeyken, yeniden yapılanmasürecinde öngörülen modelin ise Kuzey Amerika modelini çağrıştırdığınısöyleyebiliriz.IV – SOSYAL GÜVENLİĞİN GELİŞİMİIV .1 – DÜNYADA SOSYAL GÜVENLİĞİN GELİŞİMİIV .1 .1 – Ortaya çıkışı <strong>ve</strong> kurumsallaşmasıSanayi devrimi öncesi süreçte insanların sosyal gü<strong>ve</strong>nlik ihtiyaçları büyükölçüde aile içerisinde giderilirken, sanayi devrimi sonrasında işgücü ihtiyacınaparalel olarak kırsal bölgelerden şehirlere göç ile geleneksel yapıiçinde kolaylıkla halledilen sosyal gü<strong>ve</strong>nli sorunları içinden çıkılmaz halegelmiş, “kendi kendime yardım sistemi” <strong>ve</strong>ya “doğal sosyal gü<strong>ve</strong>nlik düzeni”olarak adlandırılan düzen devrini tamamlamıştır 13 .Sanayi devrimi sonrası süreçte, sosyal sigorta sistemlerinin oluşturulmasıgereği ortaya çıkınca, öncelikli olarak iş kazaları <strong>ve</strong> meslek hastalıklarıriskleri sosyal korumaya alınmıştır. 1880’li yıllarda İtalya, Almanya, Fransa<strong>ve</strong> Danimarka’da bu amaçla yasalar çıkarılmıştır.Sosyal sigorta sistemi ilk kez Almanya’da 1880’li yıllarda çıkarılan yasalarlaoluşturulmuştur. XIX.yüzyılda başlayan sanayileşme hareketinin gelişmesiAlman milletine kudret <strong>ve</strong> zenginlik getirmişti. Fakat aynı zamandaişsizlik, hastalık <strong>ve</strong> yaşlılık sebebiyle geliri kesilen işçiler, giderek artan birhoşnutsuzluk içine girmeye başladılar. Bu ortamda güçlenen sosyalistlerekarşı bir tedbir olarak, Alman Şansölyesi Bismarck, 17 Kasım 1881 tarihlibir yazı ile Alman Parlamentosuna bütün Alman İmparatorluğunda uygulanacakzorunlu bir sosyal sigorta sistemini öngören bir kanun teklifi getirmiştir14 . Bismarck’ın bu amaçla Mecliste yaptığı imparatorluk açış konuşması,sosyal sigortanın bir tür Magna Carta’sı olarak adlandırılmaktadır 15 .İngiltere’de 1911 tarihinde ulusal sigorta yasası yürürlüğe girmiş, hastalık<strong>ve</strong> sakatlık sigortası ile birlikte Dünyada ilk kez işsizlik sigortası da düzen-Toplum, 2005/4, s:61-7612 GÜZEL, Ali: “Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Öngörülen Reform Mevcut Sorunlara Çözüm mü?”, Çalışma <strong>ve</strong>Toplum, 2005/4, s:61-7613 ŞAKAR, Müjdat: Sosyal Sigortalar Uygulaması, Der Yayınları, 7.Baskı, İstanbul 2004, s:20-2114 ŞAKAR, Müjdat: Sosyal Sigortalar Uygulaması, Der Yayınları, 7.Baskı, İstanbul 2004, s:2115 DİLİK, Sait: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik, AÜ Basımevi, Ankara 1992, s:48-496Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
lenmiştir. 1942 tarihli ünlü “Be<strong>ve</strong>ridge Raporu” ile İngiliz sosyal gü<strong>ve</strong>nliksistemi gelişimini sürdürmüştür. Raporda; sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sisteminin tekelden yönetilmesi, bütün sigorta kolları için zorunlu olarak maktu tek primalınması, milli sağlık hizmetinin kurulması, sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin sadece ücretlilerideğil herkesi kapsaması savunulmuştur 16 .Fransa’da ise ilk yasal sosyal sigorta düzenlemelerine 1928 yılında başlanabilmiştir.Oysa, tarihsel <strong>ve</strong> siyasal nedenlerle, kuramsal düzeyde sosyalrisklere karşı zorunlu sigorta tekniğini ilk önerenler arasında Fransız düşünürleribulunmaktaydı 17 . 14 Ağustos 1945 tarihli ABD Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Yasasıise çağdaş anlamda sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin ilk ortaya çıkış <strong>ve</strong> hukuk düzenitarafından benimsenişinin ilk simgesi olarak değerlendirilmektedir 18 .Netice itibariyle sosyal gü<strong>ve</strong>nlik, çağımızda temel bir insan hakkı olarakgörülmektedir. 1948’de Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nca kabul edilenİnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 22.maddesinde <strong>ve</strong> hemen tüm devletlerinanayasalarında sosyal gü<strong>ve</strong>nliğe insan haklarından biri olarak yer<strong>ve</strong>rilmiştir.IV .1 .2 – Küreselleşme sürecinde reform arayışlarıBu ülkelerdeki ilk düzenlemeler, 2.Dünya Savaşı sonrası yaşama geçençağdaş sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sistemlerinin birer nü<strong>ve</strong>si olarak düşünülmeklebirlikte, küreselleşme rüzgarları ile beraber, liberalizmin yeniden yükselmesi<strong>ve</strong> sosyal devlet düşüncesinin sorgulanması, sosyal gü<strong>ve</strong>nlikte özelleştirmetartışmalarını bile ortaya çıkarmıştır 19 .Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik alanında sosyal sigorta haklarında kısıtlamaları gündemegetiren bu yeni sürecin kaynağında, sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin ortaya çıkmasını <strong>ve</strong>gelişmesini sağlayan ideolojinin zayıflaması olduğu ileri sürülmektedir.Sosyal devletin krizinin, doğal olarak sosyal gü<strong>ve</strong>nlik krizini de beraberindegetirdiği, günümüzde sosyal devleti dışlayan neo-liberal politikalaraüstünlük tanındığı, bu politikaların sözcülüğünü <strong>ve</strong> temsilciliğini yapanuluslar arası finans kuruluşlarının(DB-IMF), sosyal devletin <strong>ve</strong> bu aradakamu sosyal gü<strong>ve</strong>nlik rejimlerinin tasfiyesini, yani özelleştirilmesini talepettiği belirtilmektedir 20 . Öyle ki; gelişmiş ülkelerdeki ekonomik tıkanıklığınasıl sebebini sosyal devlet kurumlarının varlığında aramak gerektiğidahi ileri sürülmüştür. 21Küreselleşmenin yol açtığı krizin nasıl giderilebileceği pek çok ülkeyi arayışlaraitmiş, sanayileşmiş ülkelerde 1990’lardan itibaren yeni düzenlemeleryapılmaya başlanmıştır 22 . Prim oranlarının artırılması, prime esas ka-16 ŞAKAR, Müjdat: Sosyal Sigortalar Uygulaması, Der Yayınları, 7.Baskı, İstanbul 2004, s:23-2417 Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Özel İhtisas Komisyonu Raporu: TOBB Yayınları, No:264 BÖM:17, 2.Baskı, Ankara 1994, s:2718 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, 10.Bası, İstanbul 2004, s:2219 ŞAKAR, Müjdat: Sosyal Sigortalar Uygulaması, Der Yayınları, 7.Baskı, İstanbul 2004, s:23-2420 GÜZEL, Ali: “Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Yeniden Yapılanma:Öngörülen Modelin Değerlendirilmesi”, İşHukuku Uygulama Sorunları <strong>ve</strong> Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Yeniden Yapılanma, İstanbul Barosu Yayınları,Yayın No:34, İstanbul 2006, s:107-12421 IŞIKLI, Alpaslan : Dünya Bankası’nın Laik İmparatorluğunda Kumarhane Kapitalizmi, Otopsi Yayınları, Şubat2002, Birinci Baskı, s.9-1022 ŞAKAR, Müjdat: Sosyal Sigortalar Uygulaması, Der Yayınları, 7.Baskı, İstanbul 2004, s:23-24; “Bazı Avrupa Ülke-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 7
sanatları ile uğraşanların meslek örgütleri bulunmaktaydı.Kuruluşlarındadinsel motiflerin rol oynadığı bu örgütlenmelere devletin katkısı olmamıştır.Loncalar <strong>ve</strong> bunlara ait yardımlaşma sandıkları, hastalanan üyelerinintedavi giderlerine katkıda bulunuyor, yoksul duruma düşmüş esnaf <strong>ve</strong> ailefertlerine yardım ediyorlardı. Oluşturulan diğer hayır kurumları <strong>ve</strong> vakıflarda aynı işleri görüyorlardı.Cumhuriyet öncesi dönemde, 1800’lü yılların sonlarına doğru sosyal gü<strong>ve</strong>nlikleilgili olarak sınırlı da olsa kimi yasla düzenlemeler gidildiği görülmektedir.Bunlardan 1865 tarihli Dila<strong>ve</strong>r Paşa Nizamnamesi, Ereğlikömür bölgesi ile sınırlı olmak üzere işçilerin çalışma koşullarını düzenlemeyeyönelikti.Bu Nizamname <strong>ve</strong> 1869 tarihli Maadin Nizamnamesi ile işçilerin dinlenme<strong>ve</strong> tatil zamanları, çalışma saatleri, ücretleri <strong>ve</strong> ücretlerin ödenme biçimi,barınma <strong>ve</strong> iş kazalarına karşı koruyucu önlemler, madenlerde bir doktor<strong>ve</strong> ilaç bulundurulması, kaza halinde durumun derhal o yerdeki memurayada maden mühendisine bildirilmesi, iş kazasına uğrayan işçilere <strong>ve</strong>ölümleri halinde ailelerine mahkemece kararlaştırılacak bir tazminat <strong>ve</strong>yardım parası <strong>ve</strong>rilmesi şeklinde getirilen hükümler, sosyal hayatı düzenleyenilk belgeler <strong>ve</strong> çalışmalar olması bakımından önemlidir.Yine, asker <strong>ve</strong> memurlarla sınırlı olarak <strong>ve</strong> bazı işyerlerinde çalışanlarınözellikle yaşlılık <strong>ve</strong> hastalık durumlarında korunmalarını öngören resmi<strong>ve</strong> özel emeklilik sandıkları kurulmuştur. Bunlar, 1866 tarihli Askeri TekaütSandığı, 1881 tarihli Sivil Memurlar Emekli Sandığı, 1890 tarihli SeryiSefain Tekaüt Sandığı, 1909 tarihli Askeri <strong>ve</strong> Mülki Tekaüt Sandıkları ile1917 tarihli Şirketi Hayriye Tekaüt Sandıkları olarak sayılabilir. 1909 tarihliNizamname ile 1910 tarihli Hicaz Demir Yolu Memur <strong>ve</strong> MüstahdemlerineYardım Nizamnamesi daha çok işçilerin çalışma şartları <strong>ve</strong> kısmendekaza, hastalık, yaşlılık gibi risklere karşı öngördüğü yardımlarla dikkatçekicidir.İlk TBMM’nin kuruluşundan Cumhuriyetin ilanına kadar geçen (1920-1923) dönemde, Zonguldak <strong>ve</strong> Ereğli kömür bölgesinde üretim esnasındaortaya çıkan kömür tozlarının açık arttırma yoluyla satılarak işçiler yararınakullanılmasına dair 28.04.1921 tarih <strong>ve</strong> 114 sayılı Zonguldak <strong>ve</strong> EreğliHavza-i Fahmiyesinde Mevcut Kömür Tozlarının Amele Menafii UmumiyesineOlarak Füruhtuna Dair Kanun ile işçilerin <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renlerin zorunlukatılmasıyla ihtiyat <strong>ve</strong> teavün sandıkları kurulmasını <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renlerin belirlihallerde işçilere zorunlu sağlık yardımı yapmasını öngören 10.09.1921 tarih<strong>ve</strong> 151 sayılı Ereğli Havzai Fahmiyesi Maden Amelesinin HukukunaMüteallik Kanun, (bu sandıklar daha sonra Amele Birliği adı altında birleşmiştir)çok yetersiz de olsa Türkiye ‘de ilk sosyal gü<strong>ve</strong>nlik belgeleri olmalarıyönünden dikkate değerdir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 9
IV .2 .2 – Cumhuriyet sonrası dönemCumhuriyetin ilanından 1945 yılına gelinceye kadar Türkiye’de bir sosyalgü<strong>ve</strong>nlik siteminin örgütlenmediğini görmekteyiz. Bu tarihe kadar oluşturulmasıdüşünülen sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sisteminin ilkelerini ortaya koyan çeşitliyasalar çıkarılmış; bunun yanı sıra kapsadığı riskler sınırlı olan emeklilik<strong>ve</strong> yardımlaşma sandıkları oluşturulmuştur.Cumhuriyetin ilanından sonra değişik iş <strong>ve</strong> meslek grupları için çok sayıdasandık kurulmuştur. Bu sandıklardan bir kısmını, 1926 tarihli <strong>ve</strong> 895 sayılıKanunla kurulan İmalatı Harbiye Teavün <strong>ve</strong> Sigorta Sandığı (1939’da 3575sayılı Kanunla adı Askeri Fabrikalar Tekaüt <strong>ve</strong> Mua<strong>ve</strong>net Sandığı olarakdeğiştirilmiş <strong>ve</strong> 23.01.1968 tarihli <strong>ve</strong> 991 sayılı kanunla Sosyal SigortalarKurumuna devredilmiştir), 1934’te 2454 sayılı Kanunla kurulan DDY <strong>ve</strong>Liman İşletme İdaresinin Memur <strong>ve</strong> Müstahdemleri Tekaüt Sandığı da991 sayılı kanunla 1968 yılında Sosyal Sigortalar Kurumuna devredilmiştir.1935’te PTT Telgraf <strong>ve</strong> Telefon İdaresi Biriktirme <strong>ve</strong> Yardım SandığıNizamnamesi, 1937’de 3137 sayılı Kanunla Deniz Yolları <strong>ve</strong> Akay İşletmeleriyleFabrika <strong>ve</strong> Havuzlar İdareleri Memur <strong>ve</strong> Müstahdemleri TekaütSandığı, 1937’de 3202 sayılı Kanunla T.C. Ziraat Bankası Memurları TekaütSandığı, 1938’de Emlak <strong>ve</strong> Eytam Bankası Memurları Tekaüt Sandığı,Merkez Bankası Memurları Tekaüt Sandığı, Devlet Hava Yolları, UmumMd. Memur <strong>ve</strong> Müstahdemleri Tekaüt Sandığı gibi biçimde sıralamakmümkündür.Kadın işçiler <strong>ve</strong> çocuklar için koruyucu hükümler içeren Umumi HıfzıssıhhaKanunu 1930 yılında çıkarılmıştır. 1936 tarih <strong>ve</strong> 3008 sayılı İş Yasası ileTürkiye’de ilk kez sosyal sigortaların kurulması öngörülerek, sosyal gü<strong>ve</strong>nliğinilkeleri belirlenmiştir.3008 sayılı İş Kanununa dayanılarak çıkarılan, 07.07.1945 tarihinde kabuledilen <strong>ve</strong> 01.07.1946 tarihinde yürürlüğe konulan 4772 sayılı “İş KazalarıylaMeslek Hastalıkları <strong>ve</strong> Analık Sigortaları Kanunu” ile mesleki risksigortası ortaya konulmuştur. 1949 yılında çıkarılan 5417 sayılı Kanunla01.04.1950 tarihinde uygulamaya konulan “İhtiyarlık Sigortası Kanunu”,5752, 5937, 6391, 6708 sayılı Kanunlarla 1952, 1954, <strong>ve</strong> 1956 yıllarında yapılandeğişikliklerden sonra, 01.06.1957 tarihinde yürürlüğe giren 6900sayılı ”Maluliyet, İhtiyarlık <strong>ve</strong> Ölüm Sigortaları Kanunu” ile tamamenyürürlükten kaldırılmıştır. 1959 yılında yapılan son değişiklikten sonra01.03.1965 tarihinden kısa vadeli sigorta kollarını da kapsayan, 506 sayılı“Sosyal Sigortalar Kanunu” metni içerisinde müstakil bölümler halindeyer almıştır.Kısa vadeli sigorta kolu olan Hastalık <strong>ve</strong> Analık Sigorta Kolları da, <strong>5502</strong>sayılı “Hastalık <strong>ve</strong> Analık Sigortası Kanunu” ile 01.03.1951 tarihinden itibarenuygulamaya konulmuş, uygulama alanı sigortalılar yönünden za-10Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
man içerisinde genişletilerek 01.10.1961 tarihinde tüm ülkeye teşmili sağlanmıştır.<strong>5502</strong> <strong>ve</strong> değişiklik getiren Yasalar, 506 sayılı Yasanın yürürlüğegirmesiyle uygulamadan kaldırılmıştır.Kurumsal olarak da İşçi Sigortaları Kurumu 16 Temmuz 1945 tarih <strong>ve</strong>4792 sayılı Kanun ile kurulmuş, 1964 de Sosyal Sigortalar Kurumu adınıalmıştır. Kamu görevlilerinin sosyal gü<strong>ve</strong>nlik hakları ise 08.06.1949 tarihli<strong>ve</strong> 5434 sayılı TC.Emekli sandığı Kanunu ile sağlanmış, bu tarihe kadardağınık halde bulunan <strong>ve</strong> memurlara sosyal gü<strong>ve</strong>nce sağlayan tüm yasa<strong>ve</strong> sandıklar birleştirilmiştir.506 sayılı Kanunun geçici 20.maddesine dayalı olarak 1964 yılından itibaren,bankalar, sigorta <strong>ve</strong> reasürans şirketleri, ticaret odaları, sanayi odaları,borsalar <strong>ve</strong> bunların teşkil ettiği birlikler en az 506 sayılı Kanundaki yardımlarıkapsayacak şekilde sandıklar kurmaya başlamışlardır.Tarımsal işler dışında faaliyet gösteren bağımsız çalışanların sosyal gü<strong>ve</strong>nlikleriise 02.09.1971 tarihinde Esnaf <strong>ve</strong> Sanatkarlar ile Diğer BağımsızÇalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu, “Bağ-Kur” 1479 sayılı Kanun ilekurulmuştur. Ayrıca, 17.10.1983 tarih <strong>ve</strong> 2925 sayılı Tarım İşçileri SosyalSigortalar Kanunu ile süreksiz olarak tarım işlerinde hizmet akdiyle çalışanlarınisteğe bağlı olarak SSK tarafından <strong>ve</strong> 17.10.1983 tarih <strong>ve</strong> 2926 sayılıTarımda Kendi Adına <strong>ve</strong> Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunuile de herhangi bir iş<strong>ve</strong>rene hizmet akdi ile bağlı olmaksızın tarımsal faaliyettebulunanların Bağ-Kur tarafından sosyal gü<strong>ve</strong>nlikleri sağlanmayaçalışılmaktadır.IV .2 .3 –Sosyal gü<strong>ve</strong>nlikte yeniden yapılanma süreciDünya’da <strong>ve</strong> özellikle Avrupa’da, aşağıdan toplumdan gelen taleplerledevletler sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sistemlerini oluşturma gereğini duymuşlardır.Türkiye’de ise Cumhuriyet sonrası devletin, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kuruluşlarıoluşturmak için çaba sarfetmesine rağmen, toplumdan bu yönde güçlü birtalebin geldiği söylenemez. “Ülkenin gelişmişlik düzeyi, batı ülkelerindekiyaşam standardını yakalama şansı <strong>ve</strong>rmediğinden insanların talebi sınırlıydı.Küçük bir kesim dışında herkesin yaşam düzeyi neredeyse aynıydı.Henüz, toplum gelecek korkusunu pek yaşamıyordu.” 23 Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik talebininsigortacılık bilinciyle yakından ilgili olduğunu söyleyebiliriz.Buna rağmen Türkiye, sosyal gü<strong>ve</strong>nlikle ilgili uluslar arası hukuk belgelerindenİnsan Hakları Evrensel Bildirisine, 102 sayılı Sözleşmeye <strong>ve</strong> AvrupaSosyal Şartı ile Avrupa Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kodu’na imza atmıştır.İkinci Dünya Savaşı sonrası, sürecin sosyal gü<strong>ve</strong>nlik ağırlıklı gelişmesininsiyasal <strong>ve</strong> sosyal sebepleri bulunmaktadır. Savaş sonrası, Doğu Avrupa ülkelerininbirçoğunun sosyalist sistem içerisinde yer almasının, Batı Avrupaülkelerini korkuttuğu, onları işçi hakları <strong>ve</strong> refah devleti hakkında daha23 BAKAN, Yaşar: ”Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kuruluşları <strong>ve</strong> Kriz”, Ekonom, S.1, Haziran 1996, s.21-34Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 11
fazla düşünmeye ittiği, bu akımın kısa bir sürede Türkiye’yi de etkisi altınaaldığı dile getirilmektedir. 24 Yine, İsmet İnönü’nün bile, Çalışma Bakanlığınınkurulmasını uzun süre gizlediği, Meclis’in tatile girdiği gün Bakanlığınkuruluşunun ilan edildiği anlatılmaktadır. 251960 yılına kadar yasal düzenlemelerde yer alan sosyal haklar <strong>ve</strong> sosyalgü<strong>ve</strong>nlik konusu, 1961 Anayasası ile anayasal bir nitelik kazanmıştır. 61Anayasası’nın 61.maddesinde bu husus, “Herkes sosyal gü<strong>ve</strong>nlik hakkınasahiptir. Bu hakkı sağlamak için sosyal sigortalar <strong>ve</strong> sosyal yardım teşkilatıkurmak <strong>ve</strong> kurdurmak devletin ödevlerindendir” şeklinde ifadesinibulmuştur. 1982 Anayasası’nda da sosyal gü<strong>ve</strong>nlik hakkı ayrıntılı olarak,sosyal <strong>ve</strong> Ekonomik Haklar <strong>ve</strong> Ödevler bölümünde düzenlenmiştir.1961 <strong>ve</strong> 1982 Anayasalarında sosyal gü<strong>ve</strong>nlikle ilgili olarak farklı anlatımlarınyer aldığı dikkat çekmektedir. Şöyle ki, 1961 Anayasası, 4.maddesindesosyal gü<strong>ve</strong>nlik hakkını sağlamak için devlete “sosyal sigortalar ... teşkilatınıkurmak <strong>ve</strong> kurdurmak” görevlerini yüklerken, 1982 Anayasası’nın60.maddesinde “... devlet gerekli tedbirleri alır <strong>ve</strong> teşkilatı kurar” denilerek“sosyal sigortalar” deyiminin kullanımından kaçınılmıştır. 26Anayasa Mahkememizin 18.02.1985 tarihli <strong>ve</strong> E:1984/9, K:1985/4 sayılıkararına göre de, çok partili demokratik rejimi benimseyen Anayasamızda,Anayasa ilkelerine ters düşmemek koşuluyla, iktidarların ekonomialanında müdahaleci <strong>ve</strong>ya liberal bir politika izlemelerine bir engelbulunmamaktadır. 27 Böylece Yasa koyucu siyasi iktidarlara, sosyal gü<strong>ve</strong>nlikrejimleri arasında tercih yapmada, geniş bir serbesti tanımıştır. Nitekimbu serbesti 53. TC.Hükümet Programında sonuna kadar kullanılmıştır.Hükümet Programı TBMM’nde okunurken, okunmadan geçilen ilgilimaddesinde; “Emekli Sandığı, SSK <strong>ve</strong> Bağ-Kur zaman içerisinde tasfiyeedilerek ... işlemleri <strong>ve</strong> tasarrufları özel sigorta şirketleri <strong>ve</strong> özel emeklifonları aracılığıyla yürütülecek...” denilmiştir. 28 Öyle ki dönemin Çalışma<strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanı, bu ifadenin hükümet programından çıkarılmasındansonra, “Bu hükmün programa nasıl girdiğini ben de keşfedemedim”diyerek “redaksiyon heyetinde” eklenmiş olabileceğini açıklamıştır. 29 Ancakbenzer bir hedefe ANAYOL koalisyon protokolünde yer <strong>ve</strong>rilmişti. Görüldüğüüzere sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin gerçekleştirilmesinde özel sigortalardansadece, “tamamlayıcı nitelikte olmak kaydıyla” 30 değil, bütünüyle yararlanmanınanayasal bir sakıncası kalmamıştır. Kaldı ki bu düzenlemelerin24 BAKAN, Yaşar: ”Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kuruluşları <strong>ve</strong> Kriz”, Ekonom, S.1, Haziran 1996, s.21-3425 BAKAN, Yaşar: ”Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kuruluşları <strong>ve</strong> Kriz”, Ekonom, S.1, Haziran 1996, s.21-3426 CENTEL, Tankut:Sosyal Sigortalar Kanunu <strong>ve</strong> İlgili Mevzuat, İstanbul 1994, s.827 SÖZER, Ali Nazım: “Genel Sağlık Sigortası: Reform mu Deform mu ?”, Yeni Düzenlemeler Çerçe<strong>ve</strong>sinde SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Mevzuatı Semineri, Kamu-İş, Ankara 2007, s:124-147; SÖZER, Ali Nazım: “Anayasal İktisat <strong>ve</strong> SosyalDevlet”, Anayasa-Sosyal Devlet <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sorunları Sempozyumu, 10-11 Nisan 1997, Ankara, Türkiye İşçiEmeklileri Cemiyeti Yayınları, Yayın No:5, Ankara 1997, s: 83-10228 SÖZER, Ali Nazım: “Sosyal Sigortalarda Yeniden Yapılanma Konusunda Tarafların Görüşleri”, Sosyal PolitikaTartışmaları-I, 24 Mayıs 1996, İzmir, s:80-101; BORATAV, Korkut:13.03.1996 Günlü Cumhuriyet, Naklen, 53.TC.Hükümet Programı, s.829 09.03.1996 tarihli Cumhuriyet Gazetesi30 Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Özel İhtisas Komisyonu Raporu: TOBB Yay., No:264 BÖM:17, 2.Baskı, s.8112Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
uluslar arası dayanakları da bulunmaktaydı. Örneğin, Dünya Bankasındansağlanan kredi ile Hazine Müsteşarlığı İLO’ya bir proje hazırlatmıştır. 31Bu dönemde özel sigorta şirketleri, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sisteminde tamamlayıcı<strong>ve</strong> alternatif bir unsur olarak yer almak isterlerken, bir Meclis Kararıolan 7.Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda sosyal sigorta, sosyal yardım <strong>ve</strong> sosyalhizmetlerde norm <strong>ve</strong> standart birliği sağlamak üzere Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikTemel Yasası’nın çıkarılacağı <strong>ve</strong> bu Yasada ülke gerçekleriyle uyumlu birAsgari Ulusal Emekli Aylığı tanımının yapılacağı belirtilmiştir. 32 4447 sayılıKanunla norm <strong>ve</strong> standart birliğinin sağlanmasına yönelik düzenlemeleryapılırken, Bireysel Emeklilik Tasarruf <strong>ve</strong> Yatırım Sistemi Kanunu da yürürlüğegirmiştir. 33Kamuoyunda “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reform Yasası” adıyla anılan 08.09.1999tarih <strong>ve</strong> 4447 sayılı Yasada emeklilik yaşı ilk işe girecekler için kadınlarda58, erkeklerde 60’a yükseltilirken, kademeli bir geçişte öngörüldü. Yaşlılıkaylığının hesabında son 5 yılın ortalaması yerine bütün çalışma devresininesas alınacağı hesaplama metodu benimsendi. Hastalık sigortası uygulamasındastaj süresi getirilerek <strong>ve</strong> sigortalı katkılarının artırılması suretiylesosyal sigorta haklarında bir daralma yaşandı.8.Beş Yıllık Kalkınma Planı’ 34 nda ise 2001-2005 döneminde, emeklilik <strong>ve</strong>sağlık sigortası hesapları <strong>ve</strong> hizmetlerinin birbirinden ayrılacağı, sağlıksigortası <strong>ve</strong> sağlık hizmetlerinin özelleştirilmeye çalışılacağı; sosyal gü<strong>ve</strong>nlikkuruluşlarının sigortacılık dışı faaliyetlerinin tasfiye edileceği; özelsağlık <strong>ve</strong> hayat sigortalarının mevcut sosyal sigorta sistemine ila<strong>ve</strong> <strong>ve</strong>isteğe bağlı bir sistem olarak destekleneceği ifade edilmiştir.Diğer taraftan 82 Anayasası’nın 65.maddesinde “Sosyal <strong>ve</strong> Ekonomik HaklarınSınırı” başlığı altında yapılan düzenleme, son Anayasa değişiklikleri 35ile bu madde başlığı “Devletin İktisadi <strong>ve</strong> Sosyal Ödevlerinin Sınırı” şeklindedeğiştirilerek madde metni, “Devlet, sosyal <strong>ve</strong> ekonomik alanlardaAnayasa ile belirlenen görevlerini, bu görevlerin amaçlarına uygun önceliklerigözeterek mali kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde yerine getirir.”şeklinde kaleme alınmıştır. Daha önceki “ekonomik istikrarın korunmasınıgözeterek” ibaresi “bu görevlerin amaçlarına uygun öncelikleri gözeterek”şeklinde değiştirilmiştir.Belirtilmesi gereken önemli bir husus da ‘mülkiyet hakkı” ile ilgili olanıdır.1961 Anayasası’nda bu hak, sosyal <strong>ve</strong> ekonomik haklar arasında düzenlenmişken,82 Anayasası’nda kişinin hak <strong>ve</strong> ödevleri bölümünde düzenlenmiştir.Bunun uygulamaya yönelik önemli bir sonucunun olduğu belirtilmektedir:“Bakanlar Kuruluna “yasa hükmünde kararname” çıkarma31 Türkiye Cumhuriyeti Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong> Sağlık Sigortası Reform Projesi, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Nihai Rapor, İLO,Cenevre, Mart 199632 Yedinci Beş yıllık Kalkınma Planı(1996-2000), s.9733 RG. 07.04.2001 tarih <strong>ve</strong> 24366 Sayı34 RG.05.07.2000 tarih <strong>ve</strong> 24100 (Mükerrer) sayı35 RG. 17.10.2001 tarih <strong>ve</strong> 24556 (Mükerrer) sayıAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 13
yetkisini <strong>ve</strong>ren 91.madde, normal dönemlerde, “kişi hak <strong>ve</strong> ödevleri”neilişkin konuların kararnamelerle düzenlenemeyeceğini, bu çeşit bir düzenlemeninancak sıkıyönetim <strong>ve</strong> olağanüstü hallerde söz konusu olabileceğinibelirtmiştir. Oysa, ekonomik <strong>ve</strong> sosyal haklar için her zaman yasagücünde kararnamelere gidilebilir. Mülkiyet hakkının yer değiştirmesi, birbakıma, Anayasadaki ‘sosyal devlet’ ilkesinin zayıflayışını gösteren belirtilerdenbiri sayılabilir. 36IV .2 .4 – Sosyal gü<strong>ve</strong>nlikte tek çatı dönemi2003 yılında başlayan tartışma süreci ile daha da farklı bir noktaya gelinmiştir.Kamuoyunda “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu Yasaları” olarak adlandırılan<strong>ve</strong> hem kurumsal yapıyı hem de uygulama kanunlarını silbaştan düzenleyenkapsamlı bir değişiklik yapılmıştır. 16.05.2006 tarih <strong>ve</strong> <strong>5502</strong> sayılıSosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Kanunu 37 yürürlüğe girmiş, 31.05.2006 tarih <strong>ve</strong><strong>5510</strong> sayılı Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 38 da yayımlanmıştır.Ayrıca, sosyal yardımlar <strong>ve</strong> primsiz ödemelerin de bir arayagetirildiği kanun tasarısı hazırlanmıştır.<strong>5502</strong> sayılı Kanun ile ilgili olarak Anayasa mahkemesine gidilmediği gibibu kanunun yürürlüğe girmesinin ertelenmesi de sözkonusu olmamıştır.Belirtelim ki; “sosyal gü<strong>ve</strong>nlik reform” tartışmaları sürecinde, “tek çatıyaklaşımının” sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sistemimizle ilgili en önemli <strong>ve</strong> acil bir meseleolmadığı, ekonomik gelişmenin yüksek olduğu dönemlerde bunungündeme getirilmesi gerekliliğine işaret edilmiş 39 , keza devrolunan sosyalsigorta kurumları arasında norm <strong>ve</strong> standart birliği sağlanmış olsaydı tekçatı gibi bir çözüme gerek olmayacağı da vurgulanmıştır. 40Öte yandan, <strong>5502</strong> sayılı Kanunda Kurumun idari <strong>ve</strong> mali açıdan özerk olduğubelirtilmesine rağmen bunun iki açıdan tartışmalı olduğu ifade edilmiştir.Birincisi; Kurum başkanına yönetim kurulu üyelerine tanınan görevsüresi gü<strong>ve</strong>ncesinin <strong>ve</strong>rilmemesidir. İkincisi ise yönetim kuruluna atanacakbaşkan yardımcısının Bakan tarafından görevlendirilmesidir. 41 Bu bağlamdaüst düzey yöneticilerin göre<strong>ve</strong> getirilmeleri <strong>ve</strong> değiştirilmeleri nekadar merkezi yönetime bağımlı ise kurumsal özerkliğin de o ölçüde zayıfolacağı belirtilmiştir. 42 Bununla birlikte yönetim kurulunun yapısı <strong>ve</strong> bazıdenetim hizmetlerinin dışarıdan alınmasına yönelik düzenlemelerin 102sayılı UÇÖ Sözleşmesine aykırı olduğu da ifade edilmiştir. 4336 SOYSAL, Mümtaz:Anayasanın Anlamı, Aralık 1990, Gerçek Yayınevi , 8.Bası, s.229-23037 20.05.2006 tarih <strong>ve</strong> 26173 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.38 16.06.2006 tarih <strong>ve</strong> 26200 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.39 ALPER, Yusuf: “ ‘Tek Çatı Yaklaşımı’ Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sistemimizle İlgili En Önemli <strong>ve</strong> Acil Mesele Değildir”,http://www.tisk.org.tr/is<strong>ve</strong>ren_sayfa.asp?yazi_id=721&id=43, Erişim: 12.12.200640 ARICI, Kadir: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Kurumsal Yapı”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Dönem <strong>ve</strong> İş<strong>ve</strong>ren YükümlülükleriSemineri, TİSK Yayınları, Yayın No:280, Şubat 2007, Ankara, s:3141 KILIÇDAROĞLU, Kemal: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu mu ?”, Mercek, Temmuz 2006, S:43. s: 7-1242 MAKAS, Recep: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Örgütlenme Modeli: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu”, Tes-İş Dergisi, Kasım2006, S:2006–3, s:60–6543 SÖZER, Ali Nazım: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nliğin Organizasyonu”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nliğin Yeniden Yapılandırılması Semineri,7-8 Aralık 2006 Ankara, TİSK Yayın No:284, Ankara 2007, s:59-9814Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sistemimizde gerçekleştirilen reformun, Dünya Bankası<strong>ve</strong> IMF’nin sözcülüğünü yaptığı yeni liberal ideolojinin temel felsefesinedayandığı <strong>ve</strong> bu kuruluşların reçetelerine dayalı olarak hazırlandığı,Türkiye’nin gerçeklerinden <strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sisteminin sorunlarına çözümamacıyla hazırlandığı söylemin inandırıcı olmadığı, istihdam olanaklarınıartırıcı <strong>ve</strong> kayıtdışı istihdamı önleyici ekonomik <strong>ve</strong> sosyal politikalaryaşama geçirilmediği sürece, üç kurumun tasfiye edilip tek kuruma(SGK),üç ayrı uygulama yasasının da tek yasa haline getirilmesi ile sosyal gü<strong>ve</strong>nliğintemel sorunlarına çözüm bulunamayacağı dile getirilmiştir 44 .Siyasal irade sosyal gü<strong>ve</strong>nlik reform çalışmalarının IMF <strong>ve</strong> Dünya Bankasıgibi uluslararası kuruluşların dayatması ile yapıldığı iddialarını kabul etmezken45 , bu çalışmaların IMF zorlamasıyla gündeme geldiği akademikçevrelerde özellikle vurgulanmıştır 46 .Sosyal gü<strong>ve</strong>nlikte yeniden yapılanma yaşanırken, uzun yıllardan beri tartışılan<strong>ve</strong> çalışmaları sürdürülen sağlıkta “reform” çalışmalarının bir altunsuru da bu süreçte düzenlenmiş bulunmaktadır: Genel sağlık sigortası.Önceleri ayrı bir kanuni düzenleme olarak tasarlanırken, Sosyal Sigortalar<strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanunu olarak kanunlaşmış, usul <strong>ve</strong> esasları buradadüzenlenmiştir. Sağlık Bakanlığı tarafından sürdürülen “sağlıkta dönüşüm”projesinin bir alt bileşeni 47 olarak tasarlanan genel sağlık sigortası,daha başlangıcında tartışmalı olarak hayatımıza girmiş görünmektedir 48 .Ancak, 01.01.2007 tarihinde yürürlüğe girmesi beklenen <strong>5510</strong> sayılı Kanununbazı hükümlerinin Anayasa’nın 2, 5, 6, 7, 8, 10, 11, 13, 17, 49, 56,60, 73, 90, 123 <strong>ve</strong> 153. maddelerine aykırılığı ileri sürülerek iptalleri <strong>ve</strong>yürürlüklerinin durdurulması amacıyla Cumhurbaşkanı(2006/100) <strong>ve</strong>TBMM üyesi Haluk KOÇ <strong>ve</strong> Kemal KILIÇDAROĞLU ile birlikte 118millet<strong>ve</strong>kili(2006/111) tarafından Anayasa Mahkemesi’nde iki ayrı davaaçılmıştı. Anayasa Mahkemesi 20.07.2006 tarihli toplantısında, 2006/100<strong>ve</strong> 2006/111 sayılı davaların aralarındaki hukuki irtibat nedeniyle birleştirilmesine<strong>ve</strong> davanın 2006/111 esas sayılı dosya üzerinden yürütülmesineoybirliği ile karar <strong>ve</strong>rmiştir 49 .Anayasa Mahkemesi; 15.12.2006 tarihli, E:2006/111, K:2006/36 sayılı kararı44 GÜZEL, Ali: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nliğin Evrensel Değerleri Ve Yeni Liberal Reformlar”, Tes-İş Dergisi, Kasım 2006,S:2006/3, s:40-47; ÖZŞUCA, Ş.Türcan: “Küreselleşme Sürecinde Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Ve İşgücü Piyasası”, Tes-İş Dergisi,Kasım 2006, S:2006/3, s:48-5945 BAŞESGİOĞLU, Murat: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Dönem <strong>ve</strong> İş<strong>ve</strong>ren Yükümlülükleri Semineri, Şubat 2007, Ankara, TİSK Yayınları, Yayın No:280, s:1746 ARICI, Kadir: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Kurumsal Yapı”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Dönem <strong>ve</strong> İş<strong>ve</strong>ren YükümlülükleriSemineri, Şubat 2007, Ankara , TİSK Yayınları, Yayın No:280, s:30; ŞAKAR, Müjdat: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Ne Yapılmalı”,Yaklaşım, Mart 2007, S:171, s:13-1547 Sağlıkta Dönüşüm, TC.Sağlık Bakanlığı, Aralık 200348 SÖZER, Ali Nazım: “Genel Sağlık Sigortası Kimin Yararına”, Mercek, Ocak 2005, s:21-31; SÖZER, Ali Nazım:“Sağlıkta Dönüşüm Projesi Ve Genel Sağlık Sigortası”, TİSK Akademi, 2006/1, S:1, s:47-55; SOYER, Ata: “SağlıktaDönüşüm Öyküsünün Son Üç Yılı”, Tes-İş Dergisi, Kasım 2006, S:2006/3, s:76-7949 OKUR, A.Rıza; ERGİN, Hediye: “Tek Çatı Tek Yasadan, Tek Çatı Çok Yasaya”, İş<strong>ve</strong>ren, Aralık 2006, C:45, S:3,s:32-39; ŞAKAR, Müjdat : “Anayasa Mahkemesi’nin İptal Kararı Üzerine Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Son Durum”, Yaklaşım,Şubat 2007, S:170, s:21-23; ALPER, Yusuf: “İptal, Bir Fırsata Dönüştürülmelidir”, Çimento İş<strong>ve</strong>ren, Mart 2007, C:21, S:2,s:4-19Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 15
ile yürütmeyi durdurma kararı <strong>ve</strong>rmiş 50 , 15.12.2006 günlü, E. 2006/111, K.2006/112 sayılı kararı ile de <strong>5510</strong> sayılı Kanunun kimi madde hükümleriniiptal etmiştir 51 . İptal kararları sonrasında <strong>5510</strong> sayılı Kanunun uygulamatarihi, önce 5565 sayılı Kanunun 30.maddesi ile 01.07.2007’ye, 5655 sayılıKanunun 2.maddesi ile 01.01.2008’e, 5724 sayılı Kanunu 28.maddesiyle de01.06.2008 ertelenmiştir.Nihayet, 5754 sayılı Kanun 52 ile değişik <strong>5510</strong> sayılı Kanun kademeliolarak yürürlüğe girmektedir. Sağlık Hizmetleri FiyatlandırmaKomisyonu’nu(md.72) <strong>ve</strong> bazı maddi katkı türlerine ilişkin(md.73) düzenleme30.04.2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun60.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (3) ilâ (8) <strong>ve</strong> (10) numaralı altbentleri ile (f) bendinde sayılanlar için genel sağlık sigortası hükümlerininuygulanmasına ilişkin olarak; sunulacak sağlık hizmetlerinin türleri(md.63),kapsam dışı kalan sağlık hizmetleri(md.64), yurtdışı tedavi(md.66), sağlıkhizmetlerinden yararlanma şartları(md.67), katılım payı alınması(md.68),katılım payı alınmayan haller(md.69), sevk zinciri(md.70), kimliktespiti(md.71), sağlık hizmeti bedellerinin belirlenmesi(md.72), gelirlerinkullanım amacı(md.74), doğal afetler <strong>ve</strong> savaş hali(md.75), sağlık hizmetsunucularının duyurulması(md.77), sağlık hizmeti sunucularının kayıt <strong>ve</strong>bildirim zorunluluğu(md.78), prim alınması zorunluluğu(md.79), primeesas kazançlar(md.80/4) ile ilgili maddeler ise 01.07.2008 tarihinde yürürlüğegirmiştir. Değinilenlerin dışında kalan kurallar için yürürlük tarihi ise01.10.2008 olarak belirlenmiştir. 53Öte yandan, daha 01.10.2008 tarihi itibariyle uygulama başlamadan <strong>5510</strong>sayılı Kanunda önce 5763 sayılı Kanun 54 <strong>ve</strong> daha sonra da 5797 sayılı Kanun55 ile değişiklikler yapılmıştır. Bununla birlikte, uygulamaya yön <strong>ve</strong>recekolan iki temel yönetmelikte yayımlanmış bulunmaktadır 56 : SosyalSigorta İşlemleri Yönetmeliği ile Genel Sağlık Sigortası işlemleri Yönetmeliği.50 26.12.2006 tarih <strong>ve</strong> 26388 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.51 30.12.2006 tarih <strong>ve</strong> 26392(5.Mükerrer) sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.52 08.05.2008 tarih <strong>ve</strong> 26870 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.53 SÖZER, Ali Nazım: “Genel Sağlık Sigortasında Sunulan Edimler: Kapsam <strong>ve</strong> Yararlanma Koşulları”, Sicil, Haziran2008, S:10, s:146-157; OKUR, Ali Rıza: “Hukuk Tarihimizin Yürürlük Özürlü İlk Yasası: <strong>5510</strong> sayılı Sosyal Sigortalar<strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanunu”, http://www.tisk.org.tr/is<strong>ve</strong>ren_sayfa.asp?yazi_id=2051&id=; Erişim:15.06.200854 26.05.2008 tarih <strong>ve</strong> 26887 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.55 19.08.2008 tarih <strong>ve</strong> 26972 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.56 28.08.2008 tarih <strong>ve</strong> 26981 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.16Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
İKİNCİ BÖLÜMKURUMSAL YAPI:SOSYAL GÜVENLİK KURUMU
Yarım yüzyıldır SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı ile 506 sayılı Sosyal SigortalarKanunun geçici 20.maddesi gereğince banka <strong>ve</strong> sigorta şirketlerininpersonelinin sosyal gü<strong>ve</strong>nliklerini sağlamaya yönelik olarak oluşturulansandıklar artık olmayacak. Bunların yerini artık Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumualmış <strong>ve</strong> sözü edilen sosyal sigorta kurumları değim yerinde ise “tek çatı”altında toplanmışlardır. Bundan böyle Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumundan kısacaSGK diye bahsedeceğiz. Belirtelim ki; “sosyal gü<strong>ve</strong>nlik reform” tartışmalarısürecinde, “tek çatı yaklaşımının” sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sistemimizleilgili en önemli <strong>ve</strong> acil bir mesele olmadığı, ekonomik gelişmenin yüksekolduğu dönemlerde bunun gündeme getirilmesi gerekliliğine işaret edilmiş1 , keza devrolunan sosyal sigorta kurumları arasında norm <strong>ve</strong> standartbirliği sağlanmış olsaydı tek çatı gibi bir çözüme gerek olmayacağı da vurgulanmıştır2 .<strong>5502</strong> sayılı Kanunun yürürlüğe girmesi ile SSK, Bağ-Kur <strong>ve</strong> Emekli SandığıKurumlarının varlıkları sona ermiş(<strong>5502</strong>/43), bu kurumların merkez <strong>ve</strong>taşra teşkilatında çalışan tüm personeli, her türlü taşınır <strong>ve</strong> taşınmazları,hizmet binaları, alacaklar, hakları <strong>ve</strong> borçları hiçbir işleme gerek kalmaksızındevredilmiştir.(<strong>5502</strong>/geçici 1) 16.05.2006 tarihinde TBMM de kabuledilen <strong>5502</strong> sayılı Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Kanunu ile yukarıda sözünüettiğimiz sosyal sigorta kurumlarının teşkilat kanunları yada teşkilatlanmayailişkin hükümleri kaldırılırken üç yıl yada Bakanlar Kurulu Kararıile beş yıl içinde eski sosyal sigorta kurumlarının SGK ye devir işleminintamamlanması beklenmektedir.(<strong>5502</strong>/geçici 2)Bununla birlikte devir işlemi tamamlanıncaya kadar devrolunan SSK,Bağ-Kur <strong>ve</strong> Emekli Sandığı işlemlerini sürdürmeye devam edecektir. Bukurumların yürüttüğü işlemleri SGK yapmaya başladıkça, sözkonusu kurumlarfonksiyonları itibariyle zaman içinde SGK ye devrolunacaktır. Kısacasıdevir işlemi tamamlanıncaya kadar, SGK nin yanı sıra eski sosyalsigorta kurumlarını görmeye devam edeceğiz.I –KURUMUN AMACI VE GÖREVLERİSGK; kamu tüzel kişiliğini haiz, idari <strong>ve</strong> mali açıdan özerk, <strong>5502</strong> sayılıKanunda hüküm bulunmayan durumlarda özel hukuk hükümlerine tabiolarak Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığının ilgili kuruluşu olarak kurulmuştur.Kurumun merkezi Ankara olup Sayıştay’ın denetimine tabidir.(<strong>5502</strong>/1) Kurumun Sayıştay denetimine tabi olması, SGK nin dış denetimiile ilgili önemli bir adım olduğu <strong>ve</strong> Kurum bütçesinin genel bütçeden sonraikinci en büyük bütçe olacağı gerçeği de göz önüne alındığında bunun sonderece isabetli bir düzenleme olduğu belirtilmiştir 3 .1 ALPER, Yusuf: “ ‘Tek Çatı Yaklaşımı’ Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sistemimizle İlgili En Önemli <strong>ve</strong> Acil Mesele Değildir”,İş<strong>ve</strong>ren, Mayıs 2003, http://www.tisk.org.tr/is<strong>ve</strong>ren_sayfa.asp?yazi_id=721&id=43, (Erişim: 12.12.2006)2 ARICI, Kadir: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Kurumsal Yapı”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Dönem <strong>ve</strong> İş<strong>ve</strong>ren YükümlülükleriSemineri, TİSK Yayınları, Yayın No:280, Şubat 2007, Ankara, s:313 ALPER, Yusuf: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Reform:Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Kanunu:Değişiklikler, Yenlikler <strong>ve</strong>Kurumsal Değerlendirme Analizi”, Mercek, Temmuz 2006, S:43. s:40-55Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 19
Öte yandan, Kanun hükmünde Kurumun idari <strong>ve</strong> mali açıdan özerk olduğubelirtilmesine rağmen bunun iki açıdan tartışmalı olduğu ifade edilmiştir.Birincisi;Kurum başkanına yönetim kurulu üyelerine <strong>ve</strong>rilen görevsüresi gü<strong>ve</strong>ncesinin <strong>ve</strong>rilmemesidir. İkincisi ise yönetim kuruluna atanacakbaşkan yardımcısının Bakan tarafından görevlendirilmesidir 4 . Bu bağlamdaüst düzey yöneticilerin göre<strong>ve</strong> getirilmeleri <strong>ve</strong> değiştirilmeleri nekadar merkezi yönetime bağımlı ise kurumsal özerkliğin de o ölçüde zayıfolacağı belirtilmiştir 5 .<strong>5502</strong> sayılı Kanunun 3.maddesinde Kurumun amaç <strong>ve</strong> görevlerine yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Buna göre Kurumun temel amacı; sosyal sigortacılık ilkelerinedayalı, etkin, adil, kolay erişilebilir, aktüeryal <strong>ve</strong> mali açıdan sürdürülebilir,çağdaş standartlarda sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sistemini yürütmektir. Kurumungörevleri ise şunlardır:a) Ulusal kalkınma strateji <strong>ve</strong> politikaları ile yıllık uygulama programlarınıdikkate alarak sosyal gü<strong>ve</strong>nlik politikalarını uygulamak, bu politikalarıngeliştirilmesine yönelik çalışmalar yapmak.b) Hizmet sunduğu gerçek <strong>ve</strong> tüzel kişileri hak <strong>ve</strong> yükümlülükleri konusundabilgilendirmek, haklarının kullanılmasını <strong>ve</strong> yükümlülüklerinin yerinegetirilmesini kolaylaştırmak.c) Sosyal gü<strong>ve</strong>nliğe ilişkin konularda; uluslararası gelişmeleri izlemek,Avrupa Birliği <strong>ve</strong> uluslararası kuruluşlar ile işbirliği yapmak, yabancı ülkelerleyapılacak sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmelerine ilişkin gerekli çalışmalarıyürütmek, usûlüne göre yürürlüğe konulmuş uluslararası antlaşmalarıuygulamak.ç) Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik alanında, kamu idareleri arasında koordinasyon <strong>ve</strong> işbirliğinisağlamak.d) Bu Kanun <strong>ve</strong> diğer kanunlar ile Kuruma <strong>ve</strong>rilen görevleri yapmak.II –KURUMUN ORGANLARI VE GÖREVLERİKurumun organlarını genel kurul, yönetim kurulu <strong>ve</strong> başkanlık oluşturmaktadır.Kanunun 5.maddesinde genel kurulun, 6. <strong>ve</strong> 7. maddelerindede yönetim kurulunun oluşum <strong>ve</strong> görevlerine yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Başkanlıkteşkilatı ise merkez <strong>ve</strong> taşra olarak örgütlenmiş, birimler itibariyle görevleriaçıklanmıştır.II .1 –GENEL KURULUN OLUŞUMU VE GÖREVLERİ21 devlet <strong>ve</strong> 48 sosyal taraf temsilcisi olmak üzere toplam 71 kişiden oluşanKurum Genel Kurulu, Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanının <strong>ve</strong>ya görevlendireceğibir yetkilinin başkanlığında;4 KILIÇDAROĞLU, Kemal: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu mu ?”, Mercek, Temmuz 2006, S:43. s:7-125 MAKAS, Recep: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Örgütlenme Modeli:Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu”, Tes-İş Dergisi, Kasım2006, S:2006-3, s:60-6520Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
a) Sayıştay Başkanlığı, Milli Savunma Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, MaliyeBakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Sanayi <strong>ve</strong> Ticaret Bakanlığı, Devlet PlanlamaTeşkilatı Müsteşarlığı, Hazine Müsteşarlığı, Özürlüler İdaresi Başkanlığı,Sosyal Yardımlaşma <strong>ve</strong> Dayanışma Genel Müdürlüğü, Türkiye İş KurumuGenel Müdürlüğü ile öğretim üyeleri arasından Yüksek Öğretim Kurulutarafından görevlendirilecek birer temsilciden,b) İş <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku alanında Bakan tarafından belirlenecekiki öğretim üyesinden,c) Başkan, genel müdürler, Strateji Geliştirme Başkanı, Rehberlik <strong>ve</strong> TeftişBaşkanı ile Aktüerya <strong>ve</strong> Fon Yönetimi Daire Başkanından,ç) En fazla üyeye sahip ilk üç iş<strong>ve</strong>ren sendikası konfederasyonları tarafındanüye iş<strong>ve</strong>ren sendikalarına bağlı işyerlerinde çalışan toplam işçi sayısıylaorantılı olarak belirlenen 9 temsilciden,d) En fazla üyeye sahip ilk üç işçi sendikası konfederasyonları tarafındanüye sayılarına orantılı olarak belirlenen 9 temsilciden,e) En fazla üyeye sahip ilk üç kamu görevlileri sendikası konfederasyonlarıtarafından üye sayılarına orantılı olarak belirlenen 9 temsilciden,f) Kendi nam <strong>ve</strong> hesabına çalışanların üye olduğu kanunla kurulu en üstmeslek kuruluşlarından en fazla üyeye sahip ilk üç kuruluş tarafından üyesayılarına orantılı olarak belirlenen 9 temsilciden,g) Kurumdan aylık <strong>ve</strong>ya gelir almakta olanların üye olduğu en fazla üyeyesahip ilk üç kuruluş tarafından üye sayılarına orantılı olarak belirlenen 9temsilciden,h) (ç), (d), (e) <strong>ve</strong> (f) bentleri dışında kalan <strong>ve</strong> kamu kurumu niteliğindekien üst meslek kuruluşları tarafından görevlendirilecek birer temsilciden,oluşur.Genel Kurulun görevleri ise şunlardır:a) Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik politikaları <strong>ve</strong> bunların uygulamaları hakkında görüş <strong>ve</strong>önerilerde bulunmak.b) Kurumun bütçe <strong>ve</strong> bilânçolarını, faaliyet raporlarını, performans programlarını,orta <strong>ve</strong> uzun vadeli gelir-gider dengesini, sigorta kolları itibarıylayapılan en son aktüeryal hesap sonuçlarını değerlendirerek görüşoluşturmak.c) Kurumun performans programlarında yer alan hedefleri ile sonuçlarınıdeğerlendirerek bir sonraki dönemin performans hedeflerine ilişkin görüşoluşturmak.ç) Yönetim Kurulunun seçimle gelen asıl <strong>ve</strong> yedek üyelerini beşinci fıkradabelirtilen usûle göre seçmek.Genel Kurul üç yılda bir kez toplanır. Toplantı tarihi <strong>ve</strong> gündem en geç birAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 21
ay öncesinden ilgili kurum <strong>ve</strong> kuruluşlara bildirilir. Toplantı yetersayısı,üye tam sayısının salt çoğunluğudur. İlk toplantıda çoğunluk sağlanamazsabir ay sonra yapılacak ikinci toplantıda salt çoğunluk aranmaz. GenelKurul, Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanı <strong>ve</strong>ya üye tam sayısının üçte biritarafından olağanüstü toplantıya çağrılabilir.Genel Kurul kararları en geç iki hafta içinde, Genel Kurula katılan üyeleregönderilir <strong>ve</strong> kararlar Kurumca öncelikle dikkate alınır.Genel Kurulda birinci fıkranın; (ç) bendinde sayılan temsilciler YönetimKurulu iş<strong>ve</strong>ren temsilcisini, (d) bendinde sayılan temsilciler YönetimKurulu işçi temsilcisini, (e) bendinde sayılan temsilciler Yönetim Kurulukamu görevlileri temsilcisini, (f) bendinde sayılan temsilciler YönetimKurulu kendi nam <strong>ve</strong> hesabına çalışanlar temsilcisini, (g) bendinde sayılantemsilciler Yönetim Kurulu gelir <strong>ve</strong> aylık alanlar temsilcisini birer asıl <strong>ve</strong>birer yedek üye olarak seçerler. Seçim gizli oy, açık tasnif usûlüne göreyapılır <strong>ve</strong> oy çokluğu ile karar <strong>ve</strong>rilir. Seçimler Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikBakanlığı tarafından hazırlanacak yönetmelikte belirlenen usûl <strong>ve</strong> esaslaragöre yapılır.Genel Kurulun sekreterya işlemleri Başkanlık tarafından yerine getirilir.Genel Kurulun çalışmaları için yapılacak giderler Kurum bütçesine konulacaködenekten karşılanır.Genel Kurulun toplanmasına, çalışmasına, temsilcilerin görevlendirilmesine<strong>ve</strong> diğer hususlara ilişkin usul <strong>ve</strong> esaslar Kurumun önerisi üzerine Çalışma<strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığınca çıkarılan, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik KurumuGenel Kurulunun Toplanması, Çalışması, Temsilcilerin Görevlendirilmesi<strong>ve</strong> Yönetim Kurulunun Seçilmesine İlişkin Usul <strong>ve</strong> Esaslar Hakkında Yönetmelik6 ile düzenlenmiştir.II .2 –YÖNETİM KURULUNUN OLUŞUMU VE GÖREVLERİII .2 .1 –YÖNETİM KURULUNUN OLUŞUMUEsasen <strong>5502</strong> sayılı Kanunun yasalaşması sürecinde, sözkonusu KanunCumhurbaşkanlığı makamınca yeniden görüşülmek üzere TBMM ne gönderilirken7 , yönetim kurulunun seçilmişler dışındaki üyelerinin müşterekkararname ile atanması gerektiğine işaret edilmiş <strong>ve</strong> bu hususa dikkat edilmeksuretiyle Kanunun 6.maddesi yeniden düzenlenmiştir. Buna göre, YönetimKurulu bir karar organı olup, Kurumun en yüksek karar, yetki <strong>ve</strong>sorumluluğunu taşır. Yönetim Kurulu;a) Başkan,b) Başkanın teklifi üzerine müşterek kararname ile atanan bir başkan yardımcısı,6 08.07.2006 tarih <strong>ve</strong> 26222 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.7 TC.Cumhurbaşkanlığı makamının TBMM ne 28.04.2006 tarih <strong>ve</strong> B.01.0.KKB.01-18/A-4-2006-300 sayılı yazısı22Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
c) Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığını temsilen, Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikBakanının teklifi üzerine müşterek kararname ile atanan bir üye,ç) Maliye Bakanlığını temsilen, Maliye Bakanının teklifi üzerine müşterekkararname ile atanan bir üye,d) Hazine Müsteşarlığını temsilen, Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğuBakanın teklifi üzerine müşterek kararname ile atanan bir üye,e) İş<strong>ve</strong>renleri temsilen seçilecek bir üye,f) İşçileri temsilen seçilecek bir üye,g) Kamu görevlilerini temsilen seçilecek bir üye,h) Kendi nam <strong>ve</strong> hesabına çalışanları temsilen seçilecek bir üye,ı) Kurumdan gelir <strong>ve</strong>ya aylık alanları temsilen seçilecek bir üye,şeklinde 5 devlet <strong>ve</strong> 5 sosyal taraf temsilcisi olmak üzere 10 üyeden oluşur.Başkan, Yönetim Kurulunun da başkanıdır. Yönetim Kuruluna, Başkanınbulunmadığı hallerde Başkana <strong>ve</strong>kâlet eden kişi başkanlık eder. YönetimKurulu üyesi başkan yardımcısının bulunmadığı hallerde, Başkan tarafındangörevlendirilen başkan yardımcısı Yönetim Kuruluna katılır.Yönetim Kurulu en az haftada bir defa <strong>ve</strong> asgarî altı üye ile toplanır. Kararlartoplantıya katılan üyelerin çoğunluğu ile alınır. Oylarda eşitlik olmasıhalinde, Başkanın bulunduğu taraf çoğunluk sayılır. Gerekli görüldüğündeBaşkanın <strong>ve</strong>ya altı üyenin talebi ile Yönetim Kurulu olağanüstütoplantıya çağrılabilir.Başkan <strong>ve</strong> başkan yardımcısı dışındaki Yönetim Kurulu üyelerinin görevsüresi üç yıldır. Geçerli bir mazereti olmaksızın; arka arkaya üç toplantıya<strong>ve</strong>ya bir yıl içinde toplam altı toplantıya katılmayanlar, Yönetim Kuruluüyeliğine atanma ya da seçilme şartlarını yitirenler ile atandıktan <strong>ve</strong>ya seçildiktensonra bu şartları taşımadığı anlaşılanların üyelikleri kendiliğindensona erer. Geçerli bir mazereti olmaksızın; arka arkaya üç toplantıya<strong>ve</strong>ya bir yıl içinde toplam altı toplantıya katılmayanların durumu, YönetimKurulu kararıyla tespit edilerek Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığınabildirilir. Seçilen üyelerden herhangi bir nedenle görev süresinden önceYönetim Kurulu üyeliği sona erenlerin yerleri, yedek üyeler tarafındandoldurulur. Bu şekilde göre<strong>ve</strong> gelen üyeler, yerlerini aldıkları üyenin görevsüresini tamamlar. Süreleri biten üyeler yeni üyeler atanıncaya <strong>ve</strong>yaseçilinceye kadar görevlerine devam ederler. Atanan üyelerden herhangibir nedenle görev süresinden önce Yönetim Kurulu üyeliği sona erenlerinyerlerine en geç bir ay içinde kalan süreyi tamamlamak üzere aynı usûlleyeni bir atama yapılır. Atama ile gelen Yönetim Kurulu üyelerinden görevisona erenler, otuz gün içinde eski kurumlarına başvurmaları halinde atamayayetkili makam tarafından en geç bir ay içinde mükteseplerine uygunAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 23
kadroya atanırlar. Atama gerçekleşinceye kadar bunların Yönetim Kuruluüyesi kadrolarına bağlı olarak almakta oldukları malî haklarının ödenmesinedevam olunur.Başkan <strong>ve</strong> başkan yardımcısı dışındaki atama ile gelen Yönetim Kuruluüyelerinin kurumları ile ilişiği kesilir.Yönetim Kurulu üyeliğine atanacak <strong>ve</strong>ya seçileceklerin 657 sayılı DevletMemurları Kanununun 48.maddesinin (A) bendinin (1), (4), (5), (6) <strong>ve</strong> (7)numaralı alt bentlerinde sayılan şartları taşımaları gerekir. Ancak seçimlegelen Yönetim Kurulu üyeleri için 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun68.maddesinin (B) bendinde sayılan şartlar aranmaz.657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 48. maddesinin (A) bendinin (5)numaralı alt bendinde öngörülen suçlarla ilgili olarak haklarında ceza davasıaçılan üyelerden görevi başında kalması sakıncalı görülenler, Çalışma<strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanı tarafından tedbiren görevden uzaklaştırılabilir.Görevden uzaklaştırılan üyeler hakkında 657 sayılı Devlet Memurları Kanunununilgili hükümleri uygulanır. Bu şekilde geçici olarak boşalan üyeliklere,tedbiren görevden uzaklaştırılan üye göre<strong>ve</strong> dönünceye <strong>ve</strong> söz konusuüyenin üyelik süresini geçmemek üzere, seçimle gelen üyeler yerineyedek üyelerden doldurulur, atama ile gelen üyelerin yerine ise atamayayetkili makam tarafından görevlendirme yapılır.Toplantılara iştirak eden Yönetim Kurulu Başkan <strong>ve</strong> üyelerine, bu görevlerinedeniyle ayrıca, 22.01.1990 tarihli <strong>ve</strong> 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin34.maddesine göre kamu iktisadi teşebbüsleri yönetim kurulubaşkan <strong>ve</strong> üyelerine ödenen miktarlarda her ay ücret ödenir.II .2 .2 –YÖNETİM KURULUNUN GÖREVLERİYönetim Kurulunun görevleri ise aşağıdaki şekilde sayılmıştır :a) Kurum bütçesini, bilânçosunu, gelir-gider tablolarını, Kurum bütçesindekibölümler içinde aktarmaları, bu bölümler arasındaki ek <strong>ve</strong> olağanüstüödenek tekliflerini karara bağlamak.b) Kurumun sigorta kolları itibarıyla hazırlanacak aktüeryal hesaplarınailişkin raporları değerlendirerek finansman dengesinin üçer aylık <strong>ve</strong> yıllıkgerçekleşmelerini izlemek, alınması gereken tedbirleri kararlaştırmak,Genel Kurula sunulacak aktüeryal hesaplara ilişkin raporları gerektiğindebağımsız kuruluşlara inceletmek.c) Genel müdürlükler ile Strateji Geliştirme Başkanlığı bünyesindeki dairebaşkanlıklarının, taşrada ise sosyal gü<strong>ve</strong>nlik merkezlerinin kurulmasına<strong>ve</strong>ya kapatılmasına karar <strong>ve</strong>rerek Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanı onayınasunmak.ç) Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikleri karara bağlamak.24Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
d) Her türlü kiralama sözleşmesi hakkında karar <strong>ve</strong>rmek, 213 sayılı VergiUsul Kanunu uyarınca belirlenen yeniden değerleme oranı kadar heryıl artırılmak üzere bedeli beşyüz bin Yeni Türk Lirasından fazla olan hertürlü; kiraya <strong>ve</strong>rme, satış, alım, devir, takas, inşaat, taşınmazların ferağı,yapım <strong>ve</strong> diğer işlere ilişkin karar <strong>ve</strong>rmek, ihale komisyonu kararlarınıonaylamak.e) Kurum personeline ödenecek ek ödeme, ikramiye <strong>ve</strong> fazla mesai ücretineilişkin usûl <strong>ve</strong> esasları belirlemek.f) Kurum yararının bulunması halinde; yılı merkezî yönetim bütçe kanunundagösterilen miktara kadar olan hak <strong>ve</strong> alacakların terkinine karar <strong>ve</strong>rmek,prim <strong>ve</strong> primlerden kaynaklanan alacaklar hariç olmak üzere, uyuşmazlıklarındava açılmadan <strong>ve</strong>ya icra takibi yapılmadan uzlaşma <strong>ve</strong>yatahkim yoluyla çözümlenmesine, Kurum tarafından <strong>ve</strong>ya Kuruma karşıaçılan dava <strong>ve</strong>ya icra takiplerinin uzlaşma <strong>ve</strong>ya tahkim yoluyla çözümlenmesine,sulhe, kabule, feragate <strong>ve</strong> kanun yollarına başvurulmamasınakarar <strong>ve</strong>rmek.g) Kurumun performans hedef, gösterge <strong>ve</strong> programı ile hizmet kalitestandartlarını karara bağlamak.h) Her yıl için, prim borcu kamuoyuna açıklanacak iş<strong>ve</strong>renlerin belirlenmesineesas olmak üzere asgarî borç tutarını belirlemek.ı) Kurum alacaklarının tahsilat işlemleri ile diğer kanunlarla tahakkuk <strong>ve</strong>tahsilat yetkisi Kuruma <strong>ve</strong>rilen alacakların tahsilat işlemlerinin, kısmen<strong>ve</strong>ya tamamen kamu gelirlerinin toplanması <strong>ve</strong> takibinden sorumlu olankamu idarelerinden hizmet almak suretiyle gerçekleştirilmesine karar <strong>ve</strong>rerekÇalıma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanı onayına sunmak.i) Kurumun dava <strong>ve</strong> icra takipleri için <strong>ve</strong>kâlet akdi yoluyla avukat çalıştırılmasına,özel uzmanlık gerektiren <strong>ve</strong> geçici nitelikteki işler için ise hizmetsatın alınması yoluyla yerli <strong>ve</strong>ya yabancı uzman çalıştırılmasına karar <strong>ve</strong>rmek,bunların sözleşme şartlarını <strong>ve</strong> avukatlara ödenecek ücretleri belirlemek.j) Kanunlarla <strong>ve</strong>rilen diğer görevleri yapmak.Yönetim Kurulunun çalışma usûl <strong>ve</strong> esaslarıyla, bu Kanunun 6 <strong>ve</strong>7.maddelerinin uygulanmasına ilişkin hususlar, Yönetim Kurulu kararı<strong>ve</strong> Bakan onayı ile çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.III –BAŞKANLIK TEŞKİLATIBaşkanlık teşkilatı, merkez <strong>ve</strong> taşra teşkilatı olarak yapılandırılmıştır. Başkanlığınmerkez teşkilatı, ana hizmet birimleri ile danışma <strong>ve</strong> yardımcı hizmetbirimlerinden meydana gelirken, Başkanlığın taşra teşkilatı; her ildekurulan sosyal gü<strong>ve</strong>nlik il müdürlükleri ile sosyal gü<strong>ve</strong>nlik il müdürlüklerinebağlı olarak kurulacak sosyal gü<strong>ve</strong>nlik merkezlerinden oluşacaktır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 25
Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik merkezlerinin, klasik bürokratik yapı <strong>ve</strong> işlem anlayışınındışına çıkarak etkin <strong>ve</strong> zamanında hizmet sunumunu gerçekleştirmek zorundakalacakları, bir anlamda banka şubeleri gibi ancak modern teknolojiyikullanan <strong>ve</strong> kullanmasını bilen inanların görev yapabileceği noktalarolacakları, bu sebeple de sosyal gü<strong>ve</strong>nlik reformunun başarısını en çok arttıracak<strong>ve</strong>ya gölgeleyecek birimlerinde bu merkezle olacağı belirtilmiştir 8 .İl <strong>ve</strong> ilçelerde nüfus, sigortalı <strong>ve</strong> genel sağlık sigortalısı sayısı, işyeri sayısı,işlem yoğunluğu <strong>ve</strong> belirlenecek diğer kriterler doğrultusunda yeteri kadarsosyal gü<strong>ve</strong>nlik merkezi kurulabilir <strong>ve</strong>ya kaldırılabilir. Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik ilmüdürlükleri <strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nlik merkezleri, belirtilen bu kriterlere uygunolarak teşkilâtlanma usûl <strong>ve</strong> esasları yönetmelikle belirlenmek üzere idariiş <strong>ve</strong> işlemler açısından dört kategoriye ayrılabilir.Aşağıda başkanın görev, yetki <strong>ve</strong> sorumlulukları ile merkez birimleriningörevlerine yer <strong>ve</strong>rilmiştir.III .1 –BAŞKANIN GÖREV, YETKİ VE SORUMLULUKLARIKanunun 10.maddesine göre; Başkanlığın en üst amiri olan Başkan, Başkanlıkicraatından <strong>ve</strong> emri altındakilerin faaliyet <strong>ve</strong> işlemlerinden YönetimKuruluna karşı sorumlu olup aşağıdaki görev, yetki <strong>ve</strong> sorumluluklarasahiptir:a) Kurumu; Anayasaya, kanunlara, ulusal kalkınma plânına, yıllık uygulamaprogramlarına <strong>ve</strong> Bakanlar Kurulunca belirlenen politika <strong>ve</strong> stratejilereuygun olarak yönetmek.b) Kurumun görev alanına giren hususlarda politika <strong>ve</strong> stratejiler geliştirmek,bunlara uygun yıllık amaç <strong>ve</strong> hedefler oluşturmak, performans ölçütleribelirlemek, Başkanlığın bütçesini hazırlamak, gerekli yasal <strong>ve</strong> idarîdüzenleme çalışmalarını yapmak, belirlenen stratejiler, amaçlar <strong>ve</strong> performansölçütleri doğrultusunda uygulamayı koordine etmek, izlemek <strong>ve</strong> değerlendirmek.c) Kurumun faaliyetlerini <strong>ve</strong> işlemlerini denetlemek, yönetim sistemlerinigözden geçirmek, kurumsal yapı ile yönetim süreçlerinin etkililiğini gözetmek<strong>ve</strong> yönetimin geliştirilmesini sağlamak.ç) Yönetim Kurulu kararlarının uygulanmasını sağlamak.d) Adlî <strong>ve</strong> idarî makamlara, gerçek <strong>ve</strong> tüzel kişilere karşı Kurumu temsiletmek.e) Kamu Görevlileri Etik Kurulunun belirlediği ilkeler çerçe<strong>ve</strong>sinde kurumsaletik kuralları belirleyerek, personele <strong>ve</strong> Kurumun ilişkili olduğutaraflara duyurmak <strong>ve</strong> personelin bu kurallara uygun hareket etmesinisağlamak.8 KILIÇ, Cem:“Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Teşkilatlanma”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Eylül-Ekim 2006, S:39, s:13-1826Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
f) 213 sayılı Vergi Usul Kanunu uyarınca belirlenen yeniden değerlemeoranı kadar her yıl artırılmak üzere bedeli beşyüz bin Yeni Türk Lirasınakadar olan; kiraya <strong>ve</strong>rme, satış, alım, devir, takas, inşaat, taşınmazlarınferağı, yapım <strong>ve</strong> diğer işlere ilişkin sözleşmeler hakkında karar <strong>ve</strong>rmek,ihale komisyonu kararlarını onaylamak, beşyüz bin Yeni Türk Lirasınınüzerinde olanlar için Yönetim Kuruluna öneride bulunmak <strong>ve</strong> kendi limitleridâhilinde merkez <strong>ve</strong> taşra teşkilâtının harcama sınırlarını belirlemek.g) Ödeme tarihi altı aydan daha uzun süre gecikmiş <strong>ve</strong> Yönetim Kurulutarafından her yıl için belirlenecek tutardan daha fazla prim borcu olan iş<strong>ve</strong>renleri,yönetmelikle belirlenen usûl <strong>ve</strong> esaslara göre her yıl kamuoyunaaçıklamak.h) Kurumun faaliyet alanına giren konularda diğer kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarlaişbirliği <strong>ve</strong> koordinasyonu sağlamak.Öte yandan, sözkonusu görevlerin yürütülmesinde başkana karşı sorumluolmak üzere üç başkan yardımcısı görevlendirilecektir.III .2 –KURUM MERKEZ TEŞKİLATIBaşkanlık merkez teşkilatı ana hizmet birimleri, danışma birimleri <strong>ve</strong> yardımcıhizmet birimlerinden oluşmaktadır. Ana hizmet birimleri <strong>ve</strong> görevlerineaşağıda yer <strong>ve</strong>rilecek olmakla birlikte danışma <strong>ve</strong> yardımcı hizmetbirimlerinin hangileri olduklarını saymakla yetineceğiz.Kanunun 19.maddesine göre danışma birimleri; Strateji Geliştirme Başkanlığı,Hukuk Müşavirliği <strong>ve</strong> Basın Ve Halkla İlişkiler Müşavirliğidir.Yardımcı hizmet birimleri ise Kanunun 23.maddesinde sayılmıştır: İnsanKaynakları Daire Başkanlığı, Destek Hizmetleri Daire Başkanlığı <strong>ve</strong> İnşaat<strong>ve</strong> Emlak Daire Başkanlığı. 9Kanunun 12.maddesine göre, Başkanlığın ana hizmet birimleri dört genelmüdürlük, bir daire başkanlığı <strong>ve</strong> bir de Rehberlik <strong>ve</strong> Teftiş Başkanlığındanoluşmaktadır.III .2 .1 –SOSYAL SİGORTALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜKanunun 13.maddesine göre Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğünün görevlerişunlardır:a) Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik mevzuatında genel sağlık sigortası <strong>ve</strong> primsiz ödemelerdışındaki konularda <strong>ve</strong>rilen görevleri yapmak.b) Kurumun prim tahsilatını yapmak, tahsil edilemeyen prim <strong>ve</strong> prime ilişkindiğer alacakları gecikme süresi <strong>ve</strong> miktarına göre sınıflandırarak takibineöncelik <strong>ve</strong>rmek, süresi içerisinde tahsil edilemeyen prim <strong>ve</strong> prime ilişkindiğer alacaklar ile ilgili olarak borçlular hakkında gerekli idarî <strong>ve</strong> icraî9 İnşaat <strong>ve</strong> Emlak Daire Başkanlığı, 31.07.2008 tarih <strong>ve</strong> 5797 sayılı Kanunun(19.08.2008-26972 RG) 11.maddesi ile<strong>5502</strong> sayılı kanunun 23.maddesine ila<strong>ve</strong> edilmiş, görevleri ise 5797 sayılı Kanunun 5.maddesi ile <strong>5502</strong> sayılı Kanunun25/A maddesinde gösterilmiştirAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 27
takibat ile bunlardan kaynaklanan davaların kadrolu <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>kâlet akdinedayanılarak çalıştırılacak sözleşmeli avukatlarca, yetkili mercilerde her derecedetakip edilmesini, savunmasını <strong>ve</strong> sonuçlandırılmasını sağlamak.c) 25.08.1999 tarihli <strong>ve</strong> 4447 sayılı Kanun gereği tahsil edilmesi gereken işsizliksigortası primlerinin tahsil <strong>ve</strong> takip işlemlerini yapmak.ç) Yönetim Kurulunca gerekli görülen durumlarda, Kurumun süresindeödenmeyen prim <strong>ve</strong> prime ilişkin alacakları ile diğer kanunlarla tahsil <strong>ve</strong>takip yetkisi Kuruma <strong>ve</strong>rilen alacakların tahsilat işlemlerini, yapılacak protokollerçerçe<strong>ve</strong>sinde kısmen <strong>ve</strong>ya tamamen kamu gelirlerinin toplanması<strong>ve</strong> takibinden sorumlu olan kamu idarelerinden hizmet almak suretiylegerçekleştirmek.d) Kapsamda olduğu halde tescili yapılmayan sigortalıların, genel sağlıksigortalılarının <strong>ve</strong> işyerlerinin işlemlerini re’sen sonuçlandırmak, kayıtdışıçalışmanın önlenmesi amacıyla diğer kamu idareleri, bankalar, aracı kurumlar,oda, borsa, birlik <strong>ve</strong> meslek kuruluşları <strong>ve</strong> her türlü gerçek <strong>ve</strong> tüzelkişilerle sigortalılık <strong>ve</strong> işyeri denetimi, <strong>ve</strong>ri paylaşımı <strong>ve</strong> kontrolü konusundaişbirliği yapmak, projeler oluşturmak, geliştirmek <strong>ve</strong> uygulamak.e) Sigortalıları, hak sahiplerini <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renleri sosyal gü<strong>ve</strong>nlik mevzuatındandoğan hakları <strong>ve</strong> ödevleri konusunda her türlü iletişim araçları ile bilgilendirmek.f) Görev konusuyla ilgili uygulamaları izlemek <strong>ve</strong> geliştirmek.g) Başkan tarafından <strong>ve</strong>rilecek benzer nitelikteki diğer görevleri yapmak.III .2 .2 –GENEL SAĞLIK SİGORTASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜKanunun 14.maddesine göre Genel Sağlık Sigortası Genel Müdürlüğününgörevleri şunlardır:a) Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik mevzuatında genel sağlık sigortası ile ilgili konularda<strong>ve</strong>rilen görevleri yapmak.b) Genel sağlık sigortalıları ile hak sahiplerinin hastalıklardan korunmasıamacıyla ilgili kamu idareleriyle kişisel koruyucu sağlık hizmetleri politikalarınıntespitine <strong>ve</strong> etkin bir şekilde uygulanmasına katkı sağlamak.c) Genel sağlık sigortalıları ile hak sahiplerini <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renleri genel sağlıksigortası mevzuatından doğan hakları <strong>ve</strong> ödevleri konusunda her türlü iletişimaraçları ile bilgilendirmek.ç) Görev konusuyla ilgili uygulamaları izlemek <strong>ve</strong> geliştirmek.d) Başkan tarafından <strong>ve</strong>rilecek benzer nitelikteki diğer görevleri yapmak.28Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
III .2 .3 –PRİMSİZ ÖDEMELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜKanunun 15.maddesine göre Primsiz Ödemeler Genel Müdürlüğünün görevlerişunlardır:a) Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik mevzuatında primsiz ödemelere ilişkin konularda <strong>ve</strong>rilengörevleri yapmak.b) 24.02.1968 tarihli <strong>ve</strong> 1005 sayılı Kanun, 28.05.1986 tarihli <strong>ve</strong> 3292 sayılıKanun, 03.11.1980 tarihli <strong>ve</strong> 2330 sayılı Kanun, 28.02.1982 tarihli <strong>ve</strong> 2629sayılı Kanun, 28.02.1985 tarihli <strong>ve</strong> 3160 sayılı Kanun, 12.04.1991 tarihli <strong>ve</strong>3713 sayılı Kanun, 11.10.1983 tarihli <strong>ve</strong> 2913 sayılı Kanun, 16.12.1960 tarihli<strong>ve</strong> 168 sayılı Kanun hükümleri ile yılı bütçe kanunlarına ekli cet<strong>ve</strong>llerde<strong>ve</strong> 2330 sayılı Kanuna atıfta bulunan diğer kanun hükümlerine göre bedeliHazine tarafından karşılanmak suretiyle bu Kanunla devredilen TürkiyeCumhuriyeti Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü tarafından yapılması gerekentazminat <strong>ve</strong> yardım işlemleri ile bu kanunlar kapsamında bulunan er,erbaş <strong>ve</strong> sivil görevlilere yönelik aylık <strong>ve</strong> diğer ödemeleri yapmak.c) Görev konusuyla ilgili uygulamaları izlemek <strong>ve</strong> geliştirmek.ç) Başkan tarafından <strong>ve</strong>rilecek benzer nitelikteki diğer görevleri yapmakIII .2 .4 –HİZMET SUNUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜKanunun 16.maddesine göre Hizmet Sunumu Genel Müdürlüğünün görevlerişunlardır:a) Kurumun gerçek <strong>ve</strong> tüzel kişilere yönelik hizmet sunumunun kesintisizolarak yerine getirilmesini sağlamak.b) Hizmet sunumuna ilişkin konularda, performansın geliştirilmesine yönelikolarak ilgili birimler ile birlikte iş süreçlerini belirlemek, yürütülenişlerle ilgili <strong>ve</strong>rileri toplamak, analiz etmek, elde ettiği sonuçları ilgili birimlerlepaylaşarak iş süreçlerini geliştirmek.c) Taşra teşkilâtı birimlerinin kurulması <strong>ve</strong> kapatılması ile ilgili iş <strong>ve</strong> işlemleriyürütmek.ç) Kurum merkez <strong>ve</strong> taşra teşkilâtının her türlü bilişim hizmetlerini yürütmek.d) Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong>ri tabanını oluşturmak, diğer kamu idarelerinin <strong>ve</strong>ritabanları ile entegrasyonunu sağlamak, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong>ri tabanı bilgileriningüncelliğini sağlamak <strong>ve</strong> Kurum faaliyetlerinin etkililiğini artıracakşekilde kullanıma sunmak.e) Kurum için gerekli yazılım <strong>ve</strong> donanım altyapılarını plânlamak, geliştirmek,kurmak, işletmek, yenilemek, bu altyapıların gü<strong>ve</strong>nliğini <strong>ve</strong> sürekliliğinisağlamak üzere gerekli önlemleri almak.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 29
f) Görev konusuyla ilgili uygulamaları izlemek <strong>ve</strong> geliştirmek.g) Başkan tarafından <strong>ve</strong>rilecek benzer nitelikteki diğer görevleri yapmak.Bu noktada şunu belirtmekte yarar var; bu genel müdürlük sigortalılarıntüm iş <strong>ve</strong> işlemlerini yürütmek üzere fonksiyonel bir genel müdürlük olaraktasarlanmıştır. Hizmet sunumu Genel Müdürlüğü bir anlamda Kurumunamiral gemisi olacaktır 10 . Diğer genel müdürlükler ise arka plandadeğim yerinde ise “karargahı” oluşturacaklardır.III .2 .5 –REHBERLİK VE TEFTİŞ BAŞKANLIĞIKanunun 17.maddesine göre Rehberlik <strong>ve</strong> Teftiş Başkanlığı, Başkan adınaaşağıdaki rehberlik <strong>ve</strong> teftiş görevlerini yapar:a) Sosyal gü<strong>ve</strong>nliğe ilişkin hükümlerin uygulanmasını; usûlsüzlükleri önleyici,eğitici <strong>ve</strong> rehberlik yaklaşımını ön plâna çıkaran bir anlayışla denetlemek.b) Kayıtdışı istihdamı önlemek, sosyal sigorta suiistimalleri ile mücadeleetmek, bu amaçla sektörel analizlere dayalı denetimleri yürütmek <strong>ve</strong> bukonularda alınması gerekli tedbirleri önermek.c) Prim ödeme yükümlülerini gruplar <strong>ve</strong> sektörler itibarıyla analiz etmek,denetlenecek sektörleri her yıl için belirlenecek risk değerlendirme kriterlerinegöre sınıflandırmak suretiyle riskli sektörlerin denetimine öncelik<strong>ve</strong>rmek.ç) Görevleriyle ilgili her türlü kayıt <strong>ve</strong> belgeleri incelemek, ilgililerden bilgiistemek <strong>ve</strong> toplamak.d) İşin yürütümü açısından gerekli olan asgarî işçilik tutarını tespit etmek.e) Yıl boyunca müfettişler tarafından düzenlenen raporların sonuçlarınıdeğerlendirmek, raporlar hakkında istatistikî bilgiler ile birlikte uygulamadakisorunlara <strong>ve</strong> yapılması gereken mevzuat değişikliklerine ilişkinöneriler sunmak.f) Kurumun merkez <strong>ve</strong> taşra teşkilâtı ile personelinin idarî, malî <strong>ve</strong> hukukîişlemleri hakkında teftiş, inceleme <strong>ve</strong> soruşturma yapmak, sosyal gü<strong>ve</strong>nlikmevzuatının <strong>ve</strong>rdiği yetkiye dayanılarak Kurumla sözleşme yapmış gerçek<strong>ve</strong> tüzel kişiler hakkında ise inceleme <strong>ve</strong> soruşturma yapmak.g) Müfettişler tarafından yapılacak denetimlere ilişkin yöntem <strong>ve</strong> tekniklerigeliştirmek, standart <strong>ve</strong> ilkelerin oluşturulmasını sağlamak, denetimrehberleri hazırlamak, denetimlerin etkililiğini <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rimliliğini artırıcı tedbirlerialmak, bu konuda görüş <strong>ve</strong> öneriler sunmak.h) Başkan tarafından <strong>ve</strong>rilecek benzer nitelikteki diğer görevleri yapmakÖte yandan, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Rehberlik <strong>ve</strong> Teftiş Başkanlığının10 KILIÇ, Cem:“Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Teşkilatlanma”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Eylül-Ekim 2006, S:39, s:13-1830Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
kuruluş, görev, yetki <strong>ve</strong> sorumlulukları ile çalışma usul <strong>ve</strong> esasları ise SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Rehberlik <strong>ve</strong> Teftiş Başkanlığı Yönetmeliği 11 ’ndegösterilmiştir.Belirtelim ki, geçmiş dönemde, teftişin tarihsel gelişimine bağlı olarak SSKda denetim fonksiyonunun yeniden tanımlanması <strong>ve</strong> bu kapsamda da üçlübir denetim sistemi önerilmişti 12 . Müfettişler, sigorta denetmenleri <strong>ve</strong> kontrolmemurları olarak önerilen denetim modelinde, sigorta denetmenlerihariç diğerlerinin Kanun ile yeniden düzenlendiğini <strong>ve</strong> bu bağlamda daönerilen modelin büyük ölçüde gerçekleştirildiğini söyleyebiliriz.Denetim biriminin “rehberlik” fonksiyonunu da yerine getirecek şekildedüzenlenmiş olmasının, “denetle, hata bul <strong>ve</strong> cezalandır” anlayışının hakimolduğu bir denetim mekanizması yerine, “önce bilgilendir <strong>ve</strong> yönlendir,buna rağmen yapmıyorsa cezalandır” anlayışının hayata geçirilmesinigerektireceği, bu fonksiyonu en etkin şekilde yerine getirecek olan biriminde insan kaynakları kalitesi bakımından Kurumun en güçlü birimini oluşturanDenetim organı <strong>ve</strong> sigorta müfettişlerinin olacağı ifade edilmiştir 13 .Bununla birlikte, Kanunda ayrıca “Teftiş Kurulu Başkanlığı”na yer <strong>ve</strong>rilmemişolması eleştiri konusu olmuştur 14 .<strong>5502</strong> sayılı Kanunun geçici 2.maddesi beşinci fıkrasına göre, SGK ye devredilensosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarında Başmüfettiş, Sigorta Başmüfettişi,Müfettiş, Müfettiş (özelleştirme), Sigorta Müfettişi, Müfettiş Yardımcısı <strong>ve</strong>Sigorta Müfettiş Yardımcısı kadrolarında çalışanların, birinci fıkrada belirtilensüre sonunda bu Kanunla ihdas edilen Başmüfettiş, Müfettiş <strong>ve</strong> MüfettişYardımcısı kadrolarına kademeli olarak en geç üç yıl içinde, gerekligörülür ise de bu süre Bakanlar Kurulu kararı ile iki yıl kadar uzatılmaksuretiyle mevcut kadro dereceleri ile birlikte başka bir işleme gerek kalmaksızınatanmış sayılmaları öngörülürken, 08.03.2007 tarih <strong>ve</strong> 5597 sayılıKanunun 15 3.maddesi (b) fıkrası ile yukarıda sözü edilen süreler kanunmetninden çıkarılmış <strong>ve</strong> herhangi bir bekleme süresine bağlı kalmaksızındenetim örgütü “tek çatı” altında toplanmıştır.III .2 .6 –AKTÜERYA VE FON YÖNETİMİ DAİRE BAŞKANLIĞIKanunun 17.maddesine göre Aktüerya <strong>ve</strong> Fon Yönetimi Daire Başkanlığınıngörevleri şunlardır:a) Kurumun nakit <strong>ve</strong> benzeri varlıklarını finansal araçlar vasıtasıyla değerlendirmek.11 10.08.2007 tarih <strong>ve</strong> 26609 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.12 BİLGİLİ, Özkan: “4447 Sayılı Yasa İle SSK da Denetim Fonksiyonunun Yeniden Tanımlanması (Türkiye’de Kaçakİşçilikle Mücadele Gereği)”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Şubat-Haziran 2000, S:7-8, s:45-48; “Sosyal Sigortalar KurumundaDenetim Birimlerinin Hukuki Dayanakları(SSK da Teftişin Kısa Tarihi-I)”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Nisan2001, S:10, s:48-52; “SSK da Teftişin Kısa Tarihi-II” Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Mayıs-Temmuz 2001, S:11, s:18-22;YILMAZ, Cafer: “Yabancı Kaçak İşçiliğin Önlenmesi Konusunda Almanya’nın Mevzuatı <strong>ve</strong> Denetim Uygulamaları”,Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Temmuz-Ekim 2002, S:15,13 ALPER, Yusuf: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Reform: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Kanunu:Değişiklikler, Yenlikler<strong>ve</strong> Kurumsal Değerlendirme Analizi”, Mercek, Temmuz 2006, S:43. s:40-5514 KILIÇDAROĞLU, Kemal: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu mu ?”, Mercek, Temmuz 2006, S:43. s:7-1215 23.03.2007 tarih <strong>ve</strong> 26471 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 31
) Nüfus yapısı <strong>ve</strong> finansman yönünden kısa, orta <strong>ve</strong> uzun vadeli aktüeryalesaslara göre projeksiyonlar yapmak, finansman, fon yönetimi <strong>ve</strong> aktüeryaile ilgili her türlü istatistikî bilgiyi derlemek, bu bilgileri değerlendirereksonuçlarını ilgili birimlere bildirmek.c) Tahsilat <strong>ve</strong> ödemelerin hızlı, gü<strong>ve</strong>nli <strong>ve</strong> düşük maliyetle yapılması hususundabanka <strong>ve</strong> diğer finansal kuruluşlarla protokol yapmak.ç) Finansman kaynakları ile yapılmakta olan ödemelerden yararlanmaşartları <strong>ve</strong> yardım tutarları arasındaki ilişkiyi inceleyerek teknik bilânçoyuhazırlamak.d) Başkan tarafından <strong>ve</strong>rilecek benzer nitelikteki diğer görevleri yapmak.IV –SOSYAL GÜVENLİK YÜKSEK DANIŞMA KURULUKanunun 26.maddesi ile bir de sosyal gü<strong>ve</strong>nlik yüksek danışma kuruluoluşturulmuştur. Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Yüksek Danışma Kurulu; Çalışma <strong>ve</strong>Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanının başkanlığında, Başkan ile Milli Savunma Bakanlığı,İçişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Devlet PlanlamaTeşkilatı Müsteşarlığı <strong>ve</strong> Hazine Müsteşarlığı tarafından, en az genelmüdür düzeyinde, görevlendirilecek birer temsilciden, Türkiye İş KurumuGenel Müdürü, Sosyal Yardımlaşma <strong>ve</strong> Dayanışma Genel Müdürü,Özürlüler İdaresi Başkanı, Üni<strong>ve</strong>rsitelerarası Kurul tarafından fakültelerinçalışma ekonomisi, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya iş hukuku bilim dallarındanseçilecek bir öğretim üyesi, Genel Kurula üye gönderen kuruluşların başkanlarıile Türkiye Odalar <strong>ve</strong> Borsalar Birliği, Türk Tabipleri Birliği, TürkDişhekimleri Birliği, Türk Eczacılar Birliği, Türk Mühendis <strong>ve</strong> Mimar OdalarıBirliği, Türkiye Serbest Muhasebeci, Malî Müşavirler <strong>ve</strong> Yeminli MalîMüşavirler Odaları Birliği başkanlarından, Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikBakanı tarafından uygun görülecek kişiler <strong>ve</strong>ya kurum temsilcilerindenoluşur.Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Yüksek Danışma Kurulu, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik politikaları <strong>ve</strong>uygulamaları konularında görüş bildirir. Kurul yılda bir kez en geç Martayı sonuna kadar, Bakan tarafından tespit edilen gün <strong>ve</strong> gündeme göretoplanır. Kurulun sekreterya hizmetleri Başkanlık tarafından yerine getirilir.Kurulun çalışma usûl <strong>ve</strong> esasları çıkarılacak bir yönetmelikle düzenlenir.32Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
EK 1:SOSYAL GÜVENLİK KURUMU(SGK) TEŞKİLAT ŞEMASISOSYAL GÜVENLİK KURUMUGENEL KURUL BAŞKANLIĞIYÖNETİM KURULUMerkez TeşkilatıAna Hizmet Birimleri Danışma BirimleriYardımcı HizmetBirimleriBaşkan Başkan Yardımcısı Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü Strateji Geliştirme Başkanlığı İnsan Kaynakları Daire BaşkanlığıBaşkan Yardımcısı Genel Sağlık Sigortası Genel Müdürlüğü Hukuk Müşavirliği Destek Hizmetleri Daire BaşkanlığıBaşkan Yardımcısı Primsiz Ödemeler Genel Müdürlüğü Basın <strong>ve</strong> Halkla İlişkiler Müşavirliği İnşaat <strong>ve</strong> Emlak Daire BaşkanlığıHizmet Sunumu Genel MüdürlüğüRehberlik <strong>ve</strong> Teftiş BaşkanlığıAktüerya <strong>ve</strong> Fon Yönetimi Daire BaşkanlığıTaşra TeşkilatıSosyal Gü<strong>ve</strong>nlik İl MüdürlükleriSosyal Gü<strong>ve</strong>nlik MerkezleriAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 33
ÜÇÜNCÜ BÖLÜMSOSYAL SİGORTALILIK
Bu bölümde sigortalı tanımı ile kimlerin sigortalı sayılıp sayılmayacağınayer <strong>ve</strong>receğiz. Başlığın özellikle “sosyal sigortalılar” olarak seçilmesi kısa<strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kolları kapsamındaki zorunlu sigortalı olanları diğerlerindenayırdedebilmek içindir. Şöyle ki; <strong>5510</strong> sayılı Sosyal Sigortalar<strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanununda genel olarak sigortalılar, isteğe bağlısigortalılar <strong>ve</strong> genel sağlık sigortalısı sayılanlar olarak ayrı ayrı değerlendirilmiştir.Genel sağlık sigortalısı kavramı diğerlerini de kavrayan dahaçatı bir kavram olarak görülmektedir. Bu bölümde <strong>ve</strong> diğer açıklamalarımızdasigortalı kavramı ile sosyal sigortalı sayılanları kasdediyor olacağız.I –GENEL OLARAK SİGORTALILIK<strong>5510</strong> sayılı Kanunda hizmet akdi ile bağımlı olarak çalışanlar, kendi nam<strong>ve</strong> hesaplarına bağımsız olarak çalışanlar <strong>ve</strong> memurlar ile diğer kamu görevlileribirlikte sigortalı olarak sayılmışlardır. Sigortalı, kısa <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya uzunvadeli sigorta kolları bakımından adına prim ödenmesi gereken <strong>ve</strong>ya kendiadına prim ödemesi gereken kişi olarak tanımlanmıştır.(<strong>5510</strong>/3-6) Böyleolunca da sigortalı sayılma şartlarını, sigortalı sayılanları <strong>ve</strong> sayılmayanlarıayrı ayrı değerlendirmek daha anlamlı olacaktır.I .1 –HİZMET AKDİ İLE ÇALIŞANLARIN SİGORTALISAYILMA ŞARTLARIBurada eski 506 sayılı Kanun kapsamında sigortalı sayılanlar için geçerliolan açıklamalara yer <strong>ve</strong>rilecektir. Zira eski 506 sayılı Kanunun2.maddesinde belirtilen sigortalılar, şimdi <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesibirinci fıkrası (a) bendinde gösterilmiştir.I .1 .1 –Kural olarak iş ilişkisinin hizmet akdine dayanması<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (a) bendine göre, hizmet akdiile bir <strong>ve</strong>ya birden fazla iş<strong>ve</strong>ren tarafından çalıştırılanlar sigortalı sayılmaktadır.Bu kapsamda sigortalı sayılmada temel belirleyici hizmet akdidir.Bir başka anlatımla, sigortalı ile iş<strong>ve</strong>ren arasında hizmet akdine dayanan,“zaman” <strong>ve</strong> “bağımlılık” unsurlarını da içeren bir iş ilişkisinin varlığı gerekmektedir1 .Bunlardan özellikle bağımlılık, iş <strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nlik hukuku uygulamasındatemel bir ilke olup, bu unsur, hizmeti iş<strong>ve</strong>renin gözetim <strong>ve</strong> denetimialtında yapmayı ifade eder. Yeni istihdam modelleri, atipik iş ilişkileri gibidurumlarda, taraflar arasında sıkı bir bağımlılık ilişkisi bulunmasa da, iş<strong>ve</strong>reniniş organizasyonu içinde yer alınmaktaysa, bu unsurun varlığınınkabulü gerekecektir. Önemli olan, iş<strong>ve</strong>renin her an denetim <strong>ve</strong> buyurmayetkisini kullanabilecek olması, çalışanın, edimi ile ilgili buyruklara uymasıdışında, çalışma olanağı bulamayacağı nitelikte teknik <strong>ve</strong> hukuki bir bağımlılığınbulunmasıdır 2 . Öyle ki, çalışanın yurtdışında ikamet etmek suretiyleçalışması bağımlılık unsurunun yokluğu anlamına gelmeyecektir 3 .1 Y. 10.HD. 10.05.2005, E:2005/2077, K:2005/52342 Y. HGK. 02.02.2005, E:2004/10-737, K:2005/263 ENGİN, Murat: “Bireysel İş İlişkisinin Kurulması Ve İşin Düzenlenmesi Açısından Yargıtayın 2004 Yılı Kararla-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 37
Geçmiş dönemde hizmet akdi 506 sayılı Kanunda tanımlanmamış olduğuiçin yorum ile Borçlar Kanununa müracaat ediliyordu. Ancak <strong>5510</strong>sayılı Kanunda hizmet akdi tanımlanmamış olmakla birlikte bu sefer ilgilikanunlara atıf yapılmıştır. Buna göre hizmet akdi, 818 sayılı BorçlarKanununda tanımlanan hizmet akdini <strong>ve</strong> iş mevzuatında tanımlanan işsözleşmesini <strong>ve</strong>ya hizmet akdini kapsamaktadır.(<strong>5510</strong>/3-11.md) Hizmetakdinin hem İş Kanunu hem de Borçlar Kanunundaki tanımlarına müracaatedilmesi bizce yerinde olmuştur. Zira, İş Kanunu kapsamında olmayansigortalıları(4857/4.md) kavrama adına yoruma dahi gerek kalmadanBorçlar Kanununa müracaat edilebilecektir.818 sayılı Borçlar Kanununun 313.maddesinde, “Hizmet akdi, bir muka<strong>ve</strong>ledirki onunla işçi, muayyen <strong>ve</strong>ya gayri muayyen bir zamanda hizmetgörmeği <strong>ve</strong> iş sahibi dahi ona bir ücret <strong>ve</strong>rmeği taahhüt eder. Ücret, zamanitibariyle olmayıp yapılan işe göre <strong>ve</strong>rildiği takdirde dahi işçi muayyen<strong>ve</strong>ya gayri muayyen bir zaman için alınmış <strong>ve</strong>ya çalışmış oldukça, hizmetakdi yine mevcuttur; buna parça üzerine hizmet <strong>ve</strong>ya götürü hizmet denir.”şeklinde tanımlama yapılmıştır.4857 sayılı İş Kanununun 8.maddesinde ise, “İş sözleşmesi, bir tarafın(işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (iş<strong>ve</strong>ren) da ücret ödemeyiüstlenmesinden oluşan sözleşmedir.”şeklinde tanımlanmaktadır. Ancakbu tanımlamada zaman unsuruna yer <strong>ve</strong>rilmemiştir. Borçlar Kanunundakitanımlamada da bağımlı çalışmaya yer <strong>ve</strong>rilmediği anlaşılmaktadır. Bununlabirlikte, kullanılan kavramlar olarak “iş sözleşmesi” ya da “hizmetakdi” tercih edilmesine rağmen birbirlerinden çok da farklı olmadıklarınısöyleyebiliriz.Buna göre, işçi iş<strong>ve</strong>rene emeğini sunup işi iş<strong>ve</strong>renin işyerinde ya da belirleyeceğibir yerde yaparken, iş<strong>ve</strong>ren de emeğin kirası niteliğinde ücret ödeyecektir.Hizmet akdinin oluşumunda ücret belirleyici unsur değildir. Eğerkoşulları var ise ücretsiz çalışan kişi de sigortalı sayılabilir 4 . Hizmet akdini,konusu iş görme olan <strong>ve</strong>kalet akdi, istisna akdi gibi diğer akitlerden ayıranözelliği ise, işçinin iş<strong>ve</strong>renin emir <strong>ve</strong> talimatı altında çalışmasıdır. Hizmetsözleşmesi belirli bir süre için yapılabileceği gibi süresiz de olabilir.I .1 .2 –İş<strong>ve</strong>rene ait işyerinde çalışmaHizmet akdi ile çalışanın iş görme borcunu iş<strong>ve</strong>rene ait işyerinde yerinegetirmesi gerekmektedir. Ancak, buradaki iş<strong>ve</strong>rene ait işyeri kavramınındar bir yorumla ele alınması yanıltıcı olabilir. Örneğin, fabrika binasınınfiziki sınırları tek başına işyeri olarak algılanmamalıdır. Bununla birlikte,iş<strong>ve</strong>renin emir <strong>ve</strong> talimatı altında işin gördürüldüğü yerlerde bu kapsamdadeğerlendirilmelidir. Hatta artık başka iş<strong>ve</strong>renlerin işyerlerinde bile işingörülmesi çalışanın sigortalılık niteliğini etkilememektedir.rının Değerlendirilmesi”, Yargıtayın İş Hukuku Kararlarının Değerlendirilmesi 2004, Başbakanlık Basımevi, Ankara2006, s:1-144 Y.21. HD. 29.06.1998, E:1998/4521, K:1998/4910; Y.10.HD. 15.06.1982, E:1992/2745, K:1992/661438Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Esasen çağımızda yığınsal üretimden esnek üretim sistemlerine yönelinmesi<strong>ve</strong> bunun sonucu olarak esnek çalışma biçimlerinin gündeme gelmesiişyeri kavramını daha da geniş olarak yorumlamamızı gerektirmektedir.Örneğin, artık iş<strong>ve</strong>ren 4857 sayılı İş Kanununun 7.maddesine göre; devirsırasında yazılı rızasını almak suretiyle bir işçisini başka bir iş<strong>ve</strong>rene iş görmeedimini yerine getirmek üzere geçici olarak devredebilmektedir. Kaldıki, başka işyerlerinde çalışmak <strong>ve</strong> günlük çalışma süresinin tümünü aynıiş<strong>ve</strong>rene hasretmemek sigortalı sayılmayı engellemediği 5 gibi aynı iş<strong>ve</strong>reninaynı işyerinde geçmesine de gerek yoktur 6 .Şüphesiz burada sözü edilen işyeri <strong>5510</strong> sayılı Kanun anlamında işyeridir.<strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamında işyeri ise sigortalıların sigortalı sayılanlarınmaddî olan <strong>ve</strong> olmayan unsurlar ile birlikte işlerini yaptıkları yerlerdir.(<strong>5510</strong>/11-1) Ancak bu işyerinin iş<strong>ve</strong>rence usulüne uygun olarak Kurumabildirilmemesi de sonucu etkilememektedir. Zira sigortalılığın oluşumuiçin işyerinin <strong>5510</strong> sayılı Kanun (eski 506 sayılı Kanun) kapsamına alınmasıkoşul değildir 7 .I .1 . 3–Eylemli olarak çalışma<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındakisigortalılıktan söz edebilmesi için, sigortalının iş<strong>ve</strong>renin emir <strong>ve</strong> talimatıaltında, bilfiil çalışması gerekmektedir. Zira, sosyal sigorta ilişkisinin başladığınınkabulü için sigortalının fiilen çalışmaya başlamış olması gerektiğikabul edilmektedir 8 . Bazı durumlarda <strong>ve</strong> işin niteliğinden dolayı devamlıolarak çalışma eylemi içinde bulunulmayabilir. Ancak böylesi durumlardabile sigortalının iş<strong>ve</strong>renin emri <strong>ve</strong> talimatı altında, <strong>ve</strong>rilecek işi yapmayahazır bir şekilde beklemesi yeterli görülmelidir. Yoksa Kanunun tescil şartlarındansigortalı işe giriş bildirgesinin Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi sigortalılık içinyeterli değildir 9 . Biçimsel olarak gösterilen sigortalılığa ise geçerlilik tanınamaz10 .Başka bir söyleyişle, Yargıtay’ın yerleşmiş içtihatlarında <strong>ve</strong> Yargıtay HukukGenel Kurulu kararlarında belirtildiği üzere, mülga 506 sayılı SosyalSigortalar Kanununun 2.<strong>ve</strong> 6.maddeleri, <strong>5510</strong> sayılı Kanununun da 4/1-a<strong>ve</strong> 92/1 maddeleri gereğince sigortalılığın oluşumu yönünden çalışmaolgusunun varlığı zorunludur. Eylemli <strong>ve</strong>ya gerçek biçimde çalışmanınvarlığı saptanmadıkça, hizmet akdine dayanılarak dahi sigortalılıktan sözedilemeyecektir 11 .5 Y.HGK. 22.04.1983, E:1980/10-1344, K:1983/4136 Y.21. HD. 15.03.2001, E:2001/1767, K:2001/19177 Y.21. HD. 21.06.1999, E:1999/4299, K:1999/4448; Y.10.HD. 19.01.1994, E:1993/12404, K:1994/2218 KARADENİZ, Oğuz: “Sosyal Sigorta İlişkisinin Bir Koşulu: İşyerinde Fiili Çalışma”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası,Temmuz-Ekim 2002, S:15, s:21-269 Y.HGK. 16.06.1999, E:1999/21-508; K:1999/525; 30.06.1999, E:1999/21-549, K:1999/555; 05.02.2003, E:2003/21-35,K:2003/64; 15.10.2003, E:2003/21-634, K:2003/572; 03.11.2004, 2004/21-480, K:2004/579; 10.11.2004, E:2004/21-538<strong>ve</strong> 01.12.2004, E:2004/21-62910 Y.HGK. 06.02.1985, E:1985/10-513, K:1985/15511 Y.HGK. 06.07.2005, E:2005/21-437, K:2005/448Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 39
Öte yandan hizmet akdinin oluşumu için yazılı sözleşmenin bulunması dakoşul değildir. Çalışmaya başlanılmakla sigortalılık statüsü kendiliğindenoluşur 12 . Kaldı ki, 4857 sayılı Kanunun 8.maddesine göre iş sözleşmesi, kanundaaksi belirtilmedikçe özel bir şekle tabi değildir. Süresi bir yıl <strong>ve</strong> dahafazla olan iş sözleşmelerinin ise yazılı şekilde yapılması zorunludur.I.1.4–Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanununun6. maddesinde sayılan istisnalar arasında bulunmama<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 6.maddesinde sigortalı sayılmayanlara tek tek yer<strong>ve</strong>rilmiştir. Bunlar bütün sosyal sigorta kolları açısından Kanun kapsamıdışında bırakılmışlardır. Diğer taraftan hizmet akdine dayalı bir iş ilişkisiiçinde bulunsalar dahi sigortalı sayılmayacaklardır. Bunlara da aşağıda ayrıcayer <strong>ve</strong>rilecektir. İşte sigortalı sayılmak için hizmet akdine dayalı olarakçalışılsa bile belirtilen istisnalar kapsamında bulunmamak gerekmektedir.I .2- BAĞIMSIZ ÇALIŞANLARIN SİGORTALI SAYILMA ŞARTLARIÖnceki dönemde, 1479 sayılı Bağ-Kur Kanununun mülga 24.maddesi kapsamındasigortalı olanlar, şimdi <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası(b) bendinde daha detaylı olarak sayılmışlardır. Herhangi bir iş<strong>ve</strong>renetabi olmayıp, hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına <strong>ve</strong> hesabınabağımsız çalışanlar da sigortalı sayılmışlardır. Burada belirleyici olan ikitemel koşul bulunmaktadır. Birincisi, hizmet akdine bağlı olmayan bir çalışmaolacak, ikincisi ise çalışan kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız olarakçalışacak.Eski dönemde olduğu gibi <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının(b) bendinin (1) <strong>ve</strong> (3) numaralı alt bentleri kapsamında zorunlu sigortalılıklarısürerken askerlik görevini er <strong>ve</strong>ya yedek subay öğrenci olarakyapanların, bu sürede de sigortalılıkları devam edebilecektir. Zira, kendinam <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışma mutlak anlamda işin başında bulunmayıgerekli kılmamaktadır. Aynı şekilde, kişi kendi nam <strong>ve</strong> hesabına bağımsızçalışmasına son <strong>ve</strong>rmedikçe tutuklu bulunduğu dönemde de sigortalılığısona ermeyecektir. Keza, tutukluluk hali medeni hakları kullanma ehliyetiniortadan kaldırmamaktadır. Öyle ki, askerlik <strong>ve</strong> tutukluluk <strong>5510</strong> sayılıKanunun 9.maddesi birinci fıkrası (b) bendinde sigortalılığı sone erdirensebepler arasında sayılmamıştır.I .3- KAMU GÖREVLİLERİNİN SİGORTALI SAYILMA ŞARTLARI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (c) bendinde, kamu idarelerinde;hizmet akdi ile çalışmayıp yani <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birincifıkrası (a) bendine tabi olmayanlardan, kadro <strong>ve</strong> pozisyonlarda sürekliolarak çalışıp, ilgili kanunlarında (a) bendi kapsamına girenler gibi sigortalıolması öngörülmemiş olanlar sigortalı sayılmışlardır. Aynı şekilde, <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (a) <strong>ve</strong> (b) bentlerine tabi olma-12 Y.21. HD. 10.11.1997, E:1997/7300, K:1997/727040Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
yanlardan, sözleşmeli olarak çalışıp ilgili kanunlarında (a) bendi kapsamınagirenler gibi sigortalı olması öngörülmemiş olanlar ile 657 sayılı DevletMemurları Kanununun 86. maddesi uyarınca açıktan <strong>ve</strong>kil atananlar dasigortalı sayılmışlardır. Kanunda 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunununmülga 12.maddesinden farklı bir tanımlamaya yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Ancak <strong>5510</strong>sayılı Kanun kapsamında sigortalı sayılan kamu görevlileri için de çalışılanyer <strong>ve</strong> çalışılan işler belirleyici olacaktır.Kamu idareleri ise, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi <strong>ve</strong> Kontrol Kanununun3. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen kamu idareleri<strong>ve</strong> kamu iktisadi teşebbüsleri ile bunların bağlı idare, ortaklık, müessese <strong>ve</strong>işletmeleri <strong>ve</strong> yukarıda belirtilenlerin ödenmiş sermayesinin % 50’sindenfazlasına sahip oldukları ortaklık <strong>ve</strong> işletmelerden Türk Ticaret Kanununatabi olmayanlarla özel kanunlarına göre personel çalıştıran diğer kamukurumlarıdır. Bunlar ise, merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri,sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumları <strong>ve</strong> mahalli idarelerdir. 5018 sayılı Kanuna ekli(I), (II) <strong>ve</strong> (III) sayılı cet<strong>ve</strong>llerde merkezi yönetim kapsamındaki idareler,(IV) sayılı cet<strong>ve</strong>lde de sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumları gösterilmiştir. Mahalliidareler ise, yetkileri belirli bir coğrafi alan <strong>ve</strong> hizmetlerle sınırlı olarak kamusalfaaliyet gösteren belediye, il özel idaresi ile bunlara bağlı <strong>ve</strong>ya bunlarınkurdukları <strong>ve</strong>ya üye oldukları birlik <strong>ve</strong> idarelerdir.İleride değinilecek olmakla birlikte, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun kısa vadeli sigortakollarına ilişkin hükümleri Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (c)bendi kapsamında sigortalı sayılanlara bu kapsamda oldukları sürece uygulanmayacaktır.(<strong>5510</strong>/4-6)II –SİGORTALILIĞIN ZORUNLU OLUŞUSigortalı olmak zorunludur. Çalışanların tercihine bırakılmamıştır. Öncekidönemde 506 sayılı Kanunun mülga 6.maddesinde, çalıştırılanların işealınmalarıyla kendiliğinden “sigortalı” olacakları, sigortalılar ile bunlarıniş<strong>ve</strong>renleri hakkında sigorta hak <strong>ve</strong> yükümleri sigortalının işe alındığıtarihten itibaren başlayacağı belirtilirken, 1479 sayılı Kanunun mülga26.maddesinde de, sigortalı olmak hak <strong>ve</strong> yükümlülüğünden vazgeçilemeyeceği<strong>ve</strong> kaçınılamayacağı hükümlerine yer <strong>ve</strong>rilmişti.Benzer biçimde, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 92.maddesi birinci fıkrasında da, kısa<strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kapsamındaki kişilerin sigortalı <strong>ve</strong> genel sağlık sigortalısıolmasının, genel sağlık sigortası kapsamındaki kişilerin ise genelsağlık sigortalısı olmasının zorunlu olduğu bu Kanunda yer alan sigortahak <strong>ve</strong> yükümlülüklerini ortadan kaldırmak, azaltmak, vazgeçmek <strong>ve</strong>yabaşkasına devretmek için sözleşmelere konulan hükümlerin geçersiz sayılacağıifade edilmiştir.Anlaşılacağı üzere, sigortalı olabilmek için kişinin iradesi aranmamış, belliyasal koşulların oluşması ile sigortalılık statüsünün zorunlu olarak kendi-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 41
liğinden meydana geleceği hükme bağlanmıştır. 13 Yargıtay uygulamasınagöre sigortalılık statüsünün <strong>ve</strong> sigortalılık süresinin tespitine yönelik davalardanferagat yolu ile vazgeçilmesi de mümkün bulunmamaktadır. Sosyalgü<strong>ve</strong>nliğe ilişkin haklardan feragat hukuken hiçbir sonuç doğurmaz 14 .Zira, sigortalılık statüsü, kendiliğinden oluşan zorunlu bir Kamu Hukukuilişkisi biçimidir. Sigortalılık kişiye bağlı olup, kişinin iradesi ile bu haktanvazgeçmesi mümkün değildir 15 . Ancak bizim de katılmadığımız feragatimümkün gören kararlar da bulunmaktadır 16 . Bağımsız olarak kendi nam<strong>ve</strong> hesabına çalışılması da zorunlu olarak sigortalı olmayı gerektirmektedir17 .Sosyal sigorta yasalarında önemli değişiklikler yapan 4447 sayılı Kanunöncesinde daha sık olmak üzere “deneme süresi” denilen <strong>ve</strong> bir işyerindeçalışmaya başlatılanların ancak bu süre sonunda sigortalı yapılacaklarıtaahhüdünü de içeren çalışma yaşamımıza özgü bir esneklik unsurununçoğu kere çalıştırılanların sigortalı yapılmamasının gerekçesi olarak sunulduğunatanık olunmaktaydı/olunuyor 18 .Oysa bu husus ya bilgi eksikliğinden ya da farklı yorumlandığından olsagerek, uygulamada, iş<strong>ve</strong>renin çoğu kere işçisini deneme süresi boyuncasigortasını yapmadan çalıştırarak işine son <strong>ve</strong>rmesiyle sonuçlanmaktadır.Bu sorunla özellikle toplu iş sözleşmelerinin yapılmadığı küçük <strong>ve</strong> ortaölçekli işyerlerinde karşılaşılmaktadır. Sosyal sigortanın zorunlu olmasınarağmen, sürekli bir çalışma için gerekli olan şartların varolup olmadığınıntaraflarca öğrenilmesi için gerekli olan süreyi ifade eden deneme süresi,bazen çalıştırılanların bu süre zarfınca Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumuna bildirilmemesininhaklı nedeni olarak anlaşılmaktadır.Oysa 4857 sayılı Kanunun 15.maddesine göre, taraflarca iş sözleşmesine birdeneme kaydı 19* konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancakdeneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir. Denemesüresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın <strong>ve</strong>tazminatsız feshedebilir. İşçinin çalıştığı günler için ücret <strong>ve</strong> diğer haklarıise saklıdır. Burada sözü edilen “diğer haklar” deyiminden sosyal gü<strong>ve</strong>nlikhakkını da anlamak gerektiğini söyleyebiliriz.III – SİGORTALILIĞIN BAŞLANGICI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 7.maddesi gereğince, çalışma statülerindeki farklılığagöre, sigorta hak <strong>ve</strong> yükümlülükleri Kanunun 4.maddenin birinci fıkrasının;13 Y. 10.HD. 18.02.1993, E:9605, K:151614 Y.21.HD. 16.10.2000, E:2000/5051, K:2000/6907; Y. 10.HD. 01.02.1985, E:223, K:41815 Y.21.HD. 21.11.2002, E:2002/9439, K:2002/9966; GÜZEL, Ali: “Sosyal Sigortaların Genel Hükümleri <strong>ve</strong> Primleri”,Yargıtayın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi 2002”, İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku TürkMilli Komitesi, Ankara 2004, s:265-39216 Y. 10.HD. 17.03.1988, E:551, K:165617 Y. 10.HD. 12.12.1991, E:1990/12547, K:1991/10590; Y.21.HD. 23.01.2003, E:2002/10793, K:2003/23518 BİLGİLİ, Özkan :“Sosyal Sigorta Mevzuatı Açısından Deneme Süresi Ve Sigortalılık”, Maliye Postası, s:75-77,S:493, 15 Mart 200119 * Deneme süresi diğer çalışma yasalarında da düzenlenmiştir: 854 sayılı Deniz İş Kanununun 10, 5953 sayılı Basın İşKanunun 10, 3308 sayılı Meslek Eğitim Kanununun 14. <strong>ve</strong> Borçlar Kanunun 342.maddesinde deneme dönemi, tecrübemüddeti gibi isimlerle tanımlanmıştır.42Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
• (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için yani bağımlı çalışanlaraçısından çalışmaya, mesleki eğitime <strong>ve</strong>ya zorunlu staja başladıkları tarihten,• (b) bendi kapsamında sigortalı sayılanlardan, gelir <strong>ve</strong>rgisi mükellefiolanlar ile şahıs şirketlerinden kolektif, adi komandit şirketlerin komandite<strong>ve</strong> komanditer ortakları <strong>ve</strong> donatma iştiraki ortaklarının <strong>ve</strong>rgi mükellefiyetlerininbaşladıkları tarihten; sermaye şirketlerinden limited şirketortakları ile sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komanditeortaklarının, şirketin ticaret sicil memurluklarınca tescil edildikleri tarihten;anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortaklarının yönetimkuruluna seçildikleri tarihten; gelir <strong>ve</strong>rgisinden muaf olanların ise esnaf<strong>ve</strong> sanatkâr siciline kayıtlı oldukları tarihten; tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabınabağımsız çalışanlar için tarımsal faaliyetlerinin kanunla kurulu ilgilimeslek kuruluşlarınca <strong>ve</strong>ya kendilerince, bir yıl içinde bildirilmesi halindekaydedildiği tarihten, bu süre içinde bildirilmemesi halinde ise bildiriminKuruma yapıldığı tarihten; köy <strong>ve</strong> mahalle muhtarları için seçildikleri tarihten;4. maddenin üçüncü fıkrasında belirtilenler için ise lisans belgesineistinaden fiilen çalışmaya başladıkları tarihten,• (c) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için yani devlet memuru<strong>ve</strong> diğer kamu görevlileri için, göre<strong>ve</strong> başladıkları <strong>ve</strong>ya bu Kanunun4.maddesinin dördüncü fıkrasının (d) <strong>ve</strong> (e) bentleri kapsamındaki okullardaöğrenime başladıkları tarihten itibaren başlar.Bağımsız olarak çalışanların sigorta hak <strong>ve</strong> yükümlülüklerinin başlatılmasında,gelir <strong>ve</strong>rgisinden muaf olanlar ile tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabınabağımsız çalışanların kayıt <strong>ve</strong> tescil işlemleri ile ilgili olarak kanunla kurulmuşilgili meslek kuruluşlarının görüşleri alınır.IV -SİGORTALILIĞIN SONA ERMESİÇalışma statülerine göre sigortalılık başlangıcı farklı olduğu gibi sigortalılığınsona ermesi de aynı nedenle farklılık arzetmektedir. Bu hususa <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 9.maddesinde yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Ayrıca, sigortalılık, bu Kanundasayılan sigortalı sayılma şartlarının kaybedilmesi <strong>ve</strong>ya ölüm halindesona erecektir.(<strong>5510</strong>/92-3)IV .1 –HİZMET AKDİ İLE BAĞIMLI ÇALIŞANLAR AÇISINDANKısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kolları bakımından, hizmet akdi ile bağımlı olarakçalışanların yani <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a)bendi kapsamında sigortalı olanların sigortalılıkları, hizmet akdinin sonaerdiği tarihten itibaren sona erecektir.(<strong>5510</strong>/9-1) Sigortalılık koşulununbaşka bir söyleyişle hizmet akdinin sona ermesi durumunda sigortalılığında sona ereceği anlaşılmaktadır. Sigortalının farklı nedenlerle işten ayrılmasısözkonusu olabileceği gibi hizmet akdi de çok çeşitli sebeplerle sonaerebilir. İleride işten çıkış nedenleri kodları ile birlikte gösterilmiştir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 43
IV .2 –BAĞIMSIZ ÇALIŞANLAR AÇISINDANKısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kolları bakımından, bağımsız olarak çalışanlarınyani, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındasigortalı sayılanların sigortalılıklarının ne zaman sona ereceği <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 9.maddesinde düzenlenmiştir.IV .2 .1 –Gelir Vergisi mükellefi olanlar <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rgiden muaf olanlar içinBağımsız olarak çalışan sigortalılardan gelir <strong>ve</strong>rgisi mükellefi olanlar için,mükellefiyetlerini gerektiren faaliyetlerine son <strong>ve</strong>rdikleri tarihten itibarensigortalılıkları sona erecektir. 193 sayılı GVK’nun 2.maddesi gereğince ticariya da serbest meslek kazancı sebebiyle <strong>ve</strong>rgi mükellefi olan sigortalılarınsigortalılıkları, doğal olarak ticari <strong>ve</strong> serbest meslek faaliyetlerine son <strong>ve</strong>rdiklerindesona erecektir.Gelir <strong>ve</strong>rgisinden muaf olan bağımsız çalışan sigortalılar için ise, esnaf <strong>ve</strong>sanatkar sicili kaydının silindiği <strong>ve</strong>ya aylık faaliyet gelirlerinden bu faaliyetineilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarın prime esas aylıkkazancın alt sınırından az olduğunun belgelendiği yani Kanunun 6. maddesibirinci fıkrasının (k) bendi kapsamına girdiği tarihten itibaren sigortalılıksona erecektir. Zira, geçmiş dönemde Yargıtay, <strong>ve</strong>rgi kaydı silinmişolup da Esnaf <strong>ve</strong> Sanatkar Sicilindeki kaydını sildirmemiş bulunan kişininzorunlu sigortalılığının devam ettiği yönünde karar <strong>ve</strong>rmiştir 20 .Belirtelim ki; Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındasigortalı sayılan bağımsız çalışanlardan gelir <strong>ve</strong>rgisinden muaf olanlarınesnaf <strong>ve</strong> sanatkarlar siciline kayıtlı olması yeterli sayılıp, 1479 sayılı Kanununmülga 24.maddesindeki aynı zamanda “kanunla kurulu meslek kuruluşlarınaüye olma” şartı aranmadığı için, sigortalılığın sona ermesinde de“kanunla kurulu meslek odalarındaki üye kayıtlarının silinmesi” gibi birşart aranmamıştır.Gelir <strong>ve</strong>rgisinden muaf olan, ancak esnaf <strong>ve</strong> sanatkarlar sicili kaydına istinadenbu Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındasigortalı sayılanlardan, bu sigortalılıklarının devamı sırasında, hizmet akdiile çalışanların çalışmaya başladığı tarihten itibaren Kanunun 4.maddesibirinci fıkrası (b) bendi kapsamındaki sigortalılıkları sona erecektir. Bu durumdaolanlar bu seferde, Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendikapsamında sigortalı sayılacaktır.IV .2 . 2 – Tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlar içinTarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlar için, tarımsal faaliyetlerininsona erdiği <strong>ve</strong>ya tarımsal faaliyette bulunan <strong>ve</strong> yıllık tarımsal faaliyetgelirlerinden, bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan20 Y. 10. HD. 04.02.1997, E:1997/800, K:1997/696; ARICI, Kadir : “Sosyal Sigortalar”, Yargıtayın İş Hukukuna İlişkinKararlarının Değerlendirilmesi 1997”, MESS Yayını:298, İstanbul 1999, s:281-31344Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
tutarın aylık ortalamasının, bu Kanunda tanımlanan prime esas aylık kazançalt sınırından az olduğunun belgelendiği yani bu Kanunun 6.maddesibirinci fıkrasının (ı) bendi kapsamına girdiği tarihten itibaren sigortalılıklarısona erecektir.IV .2 . 3 – Köy <strong>ve</strong> mahalle muhtarları içinEsasen, köy <strong>ve</strong> mahalle muhtarlarının sigortalılıkları, muhtarlık görevlerininsona erdiği tarihten itibaren sona ermektedir. Köy <strong>ve</strong> mahalle muhtarlarından;kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışmasından dolayı gelir <strong>ve</strong>rgisimükellefiyeti bulunanlar hariç, aynı zamanda hizmet akdi ile çalışanlarınçalışmaya başladığı tarihten itibaren Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası(b) bendi kapsamındaki sigortalılığı sona erecektir. Bu durumda, Kanunun4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılacaktır.IV .2 . 4 –Sigortalının yabancı ülkede çalışmasıKendi nam <strong>ve</strong> hesabına bağımsız olarak çalışan sigortalının, herhangi biryabancı ülkede ikamet edip <strong>ve</strong> o ülke mevzuatı kapsamında sigortalı olarakçalışmaya başladığı <strong>ve</strong>ya ikamet esasına bağlı olarak, o ülke sosyalgü<strong>ve</strong>nlik sistemine dahil olduğu tarihten itibaren ülkemizdeki sigortalılığısona erecektir.IV .2 . 5 –Şirket ortağı sigortalılar için<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddenin birinci fıkrasının (3) numaralı alt bendikapsamına girenlerden, şahıs şirketlerinden kolektif, adi komandit şirketlerinkomandite <strong>ve</strong> komanditer ortakları <strong>ve</strong> donatma iştiraki ortaklarının<strong>ve</strong>rgi mükellefiyetlerinin sona erdiği tarihten, sermayesi paylara bölünmüşkomandit şirketlerin komandite ortaklarının, şirketin ticaret sicil memurluğundankaydının silindiği tarihten, limited şirket ortaklarından hisselerinintamamını devreden sigortalıların, hisse devrinin yapılmasına ortaklarkurulunca karar <strong>ve</strong>rildiği tarihten, anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesiolan ortaklarının ise yönetim kurulu üyeliklerinin sona erdiği tarihtenitibaren sigortalılıkları sona erecektir.Öte yandan, iflas <strong>ve</strong>ya tasfiye durumu ile münfesih duruma düşen şirketleriçin ortağın talep etmesi halinde, mahkeme kararı ile iflasın, tasfiyeninaçılmasına, ortaklar kurulu kararı ile tasfiyenin başlamasına <strong>ve</strong>ya şirketinmünfesih duruma düşmesine karar <strong>ve</strong>rildiği, ortakların talepte bulunmamasıhalinde, mahkemece iflasın kapatılmasına karar <strong>ve</strong>rildiği, tasfiyesisonuçlanan şirketlerin ortaklıklarının ise tasfiye kurulu kararının ticaretsicili memurluğunca tescil edildiği tarihten itibaren sigortalılıkları sonaerecektir.Belirtelim ki; yukarıdaki açıklamalar kapsamında iflas <strong>ve</strong>ya tasfiye durumuile münfesih duruma düşen şirketlerin ortaklarından 4.maddenin birincifıkrasının (a) bendi kapsamında çalışmaya başlayanların, çalışmayaAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 45
aşladıkları tarihten itibaren Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b)bendi kapsamında sigortalılıkları sona erecektir.IV .3 –KAMU GÖREVLİSİ OLARAK ÇALIŞANLAR AÇISINDANKısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kolları bakımından, devlet memuru <strong>ve</strong> diğerkamu görevlisi olarak çalışanların, yani <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birincifıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı sayılanların sigortalılıkları;1) Ölüm <strong>ve</strong>ya aylık bağlanmasını gerektiren hallerde görev aylıklarının kesildiğitarihi, 5434 sayılı Kanunun 40. maddesinde belirtilen yaş hadleri ilesıhhi izin sürelerinin doldurulması halinde ise bu süre <strong>ve</strong> hadlerin doldurulduğutarihleri takip eden aybaşından,2) Diğer hallerde ise görevden ayrıldıkları tarihten itibaren sona erecektir.IV .4 –DİĞER BAZI SİGORTALILAR AÇISINDAN<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 5.maddesinde, kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kolları bakımından,bazı kişiler hakkında tüm sigorta kollarının uygulanmayacağıortaya konulmuştur. Bunlara kitabımızın “Bazı Sigorta Kollarına TabiOlanlar İle Sosyal Sigortalı Sayılmayanlar” bölümünde yer <strong>ve</strong>rilmiştir.İşte bu kapsamdaki bazı sigorta kollarına tabi tutulanların sigortalılıkları,sigortalı sayılmalarını gerektiren halin sona erdiği tarihten itibaren sonaerecektir.Kamu idarelerinin dış temsilciliklerinde istihdam edilen <strong>ve</strong> temsilciliğinbulunduğu ülkede sürekli ikamet izni <strong>ve</strong>ya bu devletin vatandaşlığını dahaiz bulunan Türk uyruklu sözleşmeli personel, bulunduğu ülkenin sosyalgü<strong>ve</strong>nlik kurumunda sigortalı olmak durumunda kaldığında kısa <strong>ve</strong> uzunvadeli sigorta kolları bakımından <strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamında sigortalısayılmamaktadır.(<strong>5510</strong>/6-1-l) Bu kapsamında olanlardan, çalışmakta ikenbulunduğu ülkenin sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumu ile irtibatlandırılanlar ile uluslararasısosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmeleri çerçe<strong>ve</strong>sinde, seçimini bu yönde kullananlariçin sigortalandıkları tarihten itibaren sigortalılıkları sona erer.IV .5 –SİGORTALILIĞIN SONA ERMESİNİN BİLDİRİMİIV .5 .1 – GENEL OLARAK<strong>5510</strong> sayılı Kanun 9.maddesi üçüncü <strong>ve</strong> dördüncü fıkralarında, sigortalılığısona erenlerin bu durumlarının SGK ye bildirimi keyfiyetine de yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Bu bildirimi sigortalının statüsüne göre kendisi ya da iş<strong>ve</strong>reni yapacaktır.Şöyle ki, hizmet akdi ile bağımlı olarak çalışanların, kamu görevlisiolarak çalışanların <strong>ve</strong> <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 5.maddesinde bazı sigorta kollarınatabi olanların sigortalılıklarının sona ermesi durumu en geç on güniçinde Kuruma bildirilecektir.Bağımsız olarak çalışan sigortalıların yukarıda belirtilen şekillerde sonaeren sigortalılık durumları ise kendileri <strong>ve</strong> faaliyetin sona erme halinin bil-46Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
dirildiği kuruluşlar <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>rgi daireleri tarafından, en geç on gün içindeKuruma bildirilir. Bu kişilerin meslek kuruluşlarına ya da <strong>ve</strong>rgi dairelerineolan yükümlülüklerini yerine getirmemiş olmaları, sigortalılığın sona ermesineilişkin belge ya da bilginin <strong>ve</strong>rilmesine engel teşkil etmez.Sigortalılığın sona ermesine ilişkin Kuruma yapılacak bazı bildirimlerinsüresi ise üç ay içinde olmak durumundadır. Kamu idarelerinin dış temsilciliklerindeistihdam edilen <strong>ve</strong> temsilciliğin bulunduğu ülkede sürekliikamet izni <strong>ve</strong>ya bu devletin vatandaşlığını da haiz bulunan Türk uyruklusözleşmeli personelin sigortalılığın sona ermesinin bildirimi ile Kamu idarelerinceyurt dışı görevde çalışmak üzere işe alınan sigortalıların, sigortalılığınınsona ermesine ilişkin bildirimleri, üç ay içinde Kuruma yapılacaktır.Ayrıca, kamu idarelerince istihdam edilen 4447 sayılı Kanuna göreişsizlik sigortasına tabi olmayan sözleşmeli personel ile kamu idarelerinceyurt dışı görevde çalışmak üzere işe alınanların sigortalılıklarının sona ermesineilişkin bildirimler de üç aylık süre içinde yapılacaktır.(SSİY/26-6)Belirtelim ki, Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (c) bentlerinegöre sigortalı sayılanların, sigortalılıklarının sone ermesinin yukarıdaki şekildeöngörüldüğü üzere Kuruma bildirilmemiş olması herhangi bir yaptırımabağlanmamıştır. Öte yandan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 9.maddesi üçüncüfıkrasına göre, Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (b) bendi kapsamındakisigortalılardan sigortalılıkları sona erenlerin durumlarının kendileri <strong>ve</strong>sözü edilen bentte belirtilen faaliyetin sona erme halinin bildirildiği kuruluşlar<strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>rgi daireleri tarafından, en geç on gün içinde Kuruma bildirileceğihüküm altına alınmıştır. İşte <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesibirinci fıkrasının (g) bendi gereğince de, belirtilen yükümlülükleri yerinegetirmeyen kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar ile tüzel kişilere, aylık asgari ücret tutarındaidari para cezası uygulanacaktır.IV .5 .2 – SİGORTALI İŞTEN AYRILIŞ BİLDİRGESİ DÜZENLENMESİKanunda sigortalılığın sona ermesinde yapılacak bildirimlerde kullanılacakherhangi bir “bildirge”den söz edilmemiştir. Başka bir söyleyişle bubildirimlerde Kurumun kullanılmasını zorunlu olarak istediği bir form yada belge öngörülmemiştir. Ancak, Kurum uygulamada birlik sağlamakamacıyla bu bildirimler için Sigortalı İşten Ayrılış Bildirgesi kullanılacaktır.Sigortalılığın sona ermesine ilişkin bildirimler, Kanunun 4.maddesi birincifıkrasının (a), (b) <strong>ve</strong> (c) bentlerine tabi olanlar için sigortalı işten ayrılış bildirgesiylesigortalılığın sona ermesini takip eden on gün içinde e-sigortaile yapılır.(SSİY/26-1) Sigortalı işten ayrılış bildirgesine kaydedilen bilgiler,ayrıca ilgili aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesinde de gösterilir. Aylık prim <strong>ve</strong>hizmet belgesi ile sigortalı işten ayrılış bildirgesi arasındaki mutabakatsızlık,iş<strong>ve</strong>renle yapılacak yazışma sonucunda giderilir. (SSİY/26-2)Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (b) bendi kapsamındaki sigortalılardansigortalı işten ayrılış bildirgesini kâğıt ortamında <strong>ve</strong>renler için, sigortalılığınsona ermesini takip eden on gün içinde sigortalı işten ayrılış bildirgesiAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 47
iki nüsha düzenlenir. Biri düzenleyen kuruluşta kalır, diğeri ilgili üniteyegönderilir. Sigortalıya, sigortalılığının sona erdiği ilgili ünite tarafındanyazı ile bildirilir. (SSİY/26-3)Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (c) bendine göre sigortalı sayılanlardan,yer değiştirme suretiyle bir kurumdan diğer bir kuruma nakledilenlerhakkında sigortalı işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong> sigortalı işten ayrılış bildirgesi ilegerekli bildirimler yapılır. Bu sigortalıların, malullük <strong>ve</strong>ya yaşlılık aylığıbağlanması taleplerinde emekliye sevk onayı, ölüm tahsis taleplerinde isesigortalı işten ayrılış bildirgesi gönderilmesi yeterlidir. (SSİY/26-5)Yasal süresi dolmadığı için henüz Kuruma <strong>ve</strong>rilmeyen aylık prim <strong>ve</strong> hizmetbelgesinde yer alacak sigortalı çalışmalarının Kurumca bilinmesinigerektiren diğer hâllerde de bu madde gereğince işlem yapılır. Ancak, ongünlük süre dolmadan aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesi <strong>ve</strong>rilmiş ise ayrıca sigortalıişten ayrılış bildirgesi <strong>ve</strong>rilmez. (SSİY/26-4)IV .5 .3 – İŞTEN ÇIKIŞ NEDENLERİ VE KODLARIDüzenlenecek olan işten ayrılma bildirgelerinde özellikle internetten <strong>ve</strong>rilirkenişten ayrılma sebeplerinin de yazılması gerekecektir. Buradakibilgilerin aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesindeki bilgiler ile paralellik taşımasıgerekmektedir. Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındaolanlar için çıkış nedeni doldurulmaz iken, (a) <strong>ve</strong> (c) bendi kapsamındaolanlar için doldurulacaktır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaolanlar için çıkış nedenleri <strong>ve</strong> kodlarına aşağıda yer <strong>ve</strong>rilmiştir:Kodu İşten Çıkış Nedeni Kodu İşten Çıkış NedeniDeneme süreli iş sözleşmesinin01.13. Kadın işçinin evlenmesiiş<strong>ve</strong>rence feshi02.03.04.Deneme süreli iş sözleşmesininişçi tarafından feshiBelirsiz süreli iş sözleşmesinin işçitarafından feshiBelirsiz süreli iş sözleşmesininiş<strong>ve</strong>ren tarafından feshi14.Emeklilik için yaş dışında diğerşartların tamamlanması15. Toplu işçi çıkarma16. Nakil05. Belirli iş süresinin sona ermesi. 17. Çalıştığı işyerinin kapanması06.İş sözleşmesinin haklı nedenlerleişçi tarafından feshi18. İşin sona ermesi07.İş sözleşmesinin haklı nedenlerleiş<strong>ve</strong>ren tarafından feshi19. Mevsim bitimi08.Emeklilik (yaşlılık) <strong>ve</strong>ya toptanödeme nedeniyle20. Kampanya bitimi09. Malulen emeklilik nedeniyle 21. Statü değişikliği10. Ölüm 22. Diğer nedenler11. İş Kazası sonucu ölüm 23. İstifa/Müstafi12. Askerlik 24. Yaş haddi<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındaolanlar için çıkış nedenleri <strong>ve</strong> kodları ise aşağıdaki şekilde olacaktır:48Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Kodu Görevden Ayrılma Sebebi Kodu Görevden Ayrılma Sebebi01. Emeklilik 06. Askerlik nedeniyle ücretsiz izin02. Ölüm 07.Başka bir kurumda geçicigörevlendirme03. İstifa 08. Re’sen emeklilik04. Nakil 09. Ücretsiz izin05. Göre<strong>ve</strong> son <strong>ve</strong>rilme 10. Müstafi sayılmaIV .6 –ÖZEL BİR DURUM: HASTALIK VE ANALIKHALİNDE SİGORTALILIĞIN SONA ERMESİÖzellikle hizmet akdi ile çalışanlar açısından, nasıl ki sigortalılık niteliğinikazanmak için öncelikle iş ilişkisinin kurulması gerekiyorsa bu ilişkininsona ermesiyle de sigortalılık niteliğinin doğal olarak ortadan kalkması gerekir.Örneğin, bu ilişkiye ister işçi, isterse iş<strong>ve</strong>ren son <strong>ve</strong>rmek istesin <strong>ve</strong>yaişçinin ölümü gibi doğal sebeplerle ilişki ortadan kalksın, hepsinde de işilişkisi sona erdiğinden sigortalılık niteliği de yitirilecektir. Genel kural olmamaklabirlikte, sigortalılık bazı sigorta kolları açısından yitirilmesine nedenolan diğer bir olay da hizmet akdinin askıya alınması olayıdır. Kişininfiilen çalışmadığı <strong>ve</strong>/fakat iş ilişkisinin de sona ermediği bu askıda olmahalinde kişi, sigorta kollarının tümü için sigortalılık niteliğini yitirmez. 21Gerçekten de bazı durumlarda işten ayrılmak ya da çalışmamak her zamansigortalılık niteliğinin sona ermesi anlamına gelmemektedir. Örneğin, hastalık<strong>ve</strong> analık sigortası yönünden sigortalının işten ayrıldığı tarihte değildaha ileri bir tarihte sigortalılık sona ermektedir. Önceki dönemde, 506 sayılıKanunun mülga 107.maddesi gereğince sigortalılığın, sigortalılardanhastalık <strong>ve</strong> analık sigortalarının uygulanmasında ödenen primin ilişkinolduğu günü takip eden onuncu günden başlanarak yitirilmiş sayılacağıesası benimsenmişti.Hastalık <strong>ve</strong> analık hükümlerinin uygulanmasında sigortalılığın sona ermesi,başka bir söyleyişle sigortalılık niteliğinin yitirilmesinde, karışıklık <strong>ve</strong>mağduriyetlerin önlenmesinde on günlük bir tampon süre saptanmıştır.Sözkonusu madde hükmüne göre, sigortalı ücretsiz izin, grev yada lokavtınbitişinden itibaren 10 gün içinde hastalanarak istirahat alır ise kendisinegeçici iş göremezlik ödeneği <strong>ve</strong>rilecek <strong>ve</strong> hastalığının sonunda işbaşı yapmazise ancak o zaman sigortalılık niteliğini yitirmiş sayılacaktır 22 .Sigortalının ücretsiz izinli olması, gre<strong>ve</strong> iştirak etmesi <strong>ve</strong>ya iş<strong>ve</strong>renin lokavtyapması hallerinde sigortalılık niteliği bu sürelerin sona ermesini takipeden onuncu günden başlanarak yitirilmiş sayılmaktadır. Yargıtay’ıngörüşü de –bugün için de geçerliliğini koruyan kararlarına yansıdığı üzere-mazeret izni 23 , gre<strong>ve</strong> iştirak 24 <strong>ve</strong> ücretsiz izin 25 ile ücretsiz yol izninin21 SARACEL, Nüket: “Sosyal Sigortalar Kanunu Uygulamasında Sigortalılık Niteliğinin Sona Ermesi”, EskişehirAnadolu Üni<strong>ve</strong>rsitesi İİBF Dergisi, Haziran 1989, C:VII, S:1, s:475-48622 OZANOĞLU,T.;YALNIZOĞLU,S.;TÜMER,A.:Açıklamalı-İçtihatlı Sosyal Sigorta Mevzuatı, 2.Cilt, Atak Matbaası,Ankara 1974, s:1530-153123 Y. 9.HD. 30.11.1967, E:9498, K:1133624 Y. 9.HD. 08.12.1969, E:9607, K:153025 Y. 9.HD. 11.05.1970, E:3715, K:4907Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 49
kullanılması 26 hallerinde sigortalılık niteliğinin yitirilmeyeceği yönündedir.Eğer izni bitmiş <strong>ve</strong>ya grev <strong>ve</strong>ya lokavt sona ermiş olmasına rağmenişçi 10 gün içinde işe başlamaz ise sigortalılık niteliği sona erecektir. Örneğin;sigortalı katıldığı grevin sona ermesinden 8 gün sonra işbaşı yapmışise prim edimini yerine getirmeye başladığından sigortalılık niteliğiniyitirmeyecektir. 27<strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında da hastalık <strong>ve</strong> analık halinde sigortalılıkniteliğinin yitirilmesinde benzer bir düzenlemeye yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Gerçektende, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 9.maddesi ikinci fıkrasına göre hastalık <strong>ve</strong> analıkhükümlerinin uygulanmasında sigortalılık;a) İlgili kanunlar gereği sigortalının ücretsiz izinli olması, gre<strong>ve</strong> iştirak etmesi<strong>ve</strong>ya iş<strong>ve</strong>renin lokavt yapması hallerinde, bu hallerin sona ermesini,b) Diğer hallerde ise çalışanların statüsüne göre yukarıda belirtilen sigortalılığınsona erdiği tarihleri, takip eden onuncu günden başlanarak yitirilmişsayılacaktır.Genel olarak sigortalılığın sona ermesi, yukarıda yer <strong>ve</strong>rdiğimiz üzere sigortalılıkniteliğini doğuran koşulların ortadan kalkması ile sona ermektedir.Esasen bu husus tüm sigorta kolları yönüyledir. Ancak, analık <strong>ve</strong>hastalık hükümlerinin uygulanmasında, sigortalıyı prim ödeme ediminiyerine getirmeye zorlamak <strong>ve</strong> Kurumun parasal kaynaklarını güçsüzleştirmektenkorumak amacıyla, prim ödenmeden geçirilen belli bir süredenitibaren sigortalılık niteliğinin yitirilmiş sayıldığı esasının benimsendiğiifade edilmiştir 28 .26 Y. 9.HD. 26.06.1970, E:6217, K:697027 SARACEL, Nüket: “Sosyal Sigortalar Kanunu Uygulamasında Sigortalılık Niteliğinin Sona Ermesi”, EskişehirAnadolu Üni<strong>ve</strong>rsitesi İİBF Dergisi, Haziran 1989, C:VII, S:1, s:475-48628 ÇENBERCİ, Mustafa: Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1985, s:64850Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Ek-5T.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMUSGORTALI TEN AYRILI BLDRGES(4/1- a <strong>ve</strong> b kapsamndaki sigortallar için)Ek-5A - SGORTALININ12Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sicil No(T.C. Kimlik No)Ad SoyadB - SGORTALININ HZMET BLGLERYl Ay ten Ayrl Tarihi Prim Ödeme Gün Says Prime Esas Kazanç Tutar ten Ayrl Nedeni (Kodu)TOPLAMC-BEYAN VE TAAHHÜTLERYER SCL NUMARASI3 ÜNTE KODU LÇE KONT4M KOLU KODU YER SIRA NUMARASI L KODUALT VESK YENKODU NOLGL KURUM/KURULU/ VERGDARES / ODA /TCARET-ESNAF SCLNUMARASI5<strong>ve</strong>renin/yerinin/lgili Kuruluun Ad-Soyad/Ünv.………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………<strong>ve</strong>renin/yerinin/lgili Kuruluun AdresiBulvar: …...………….………....…… Cadde: .……………….........Sokak:………………... D Kap No:………... ç K.No:………...Mahalle/Köy:………………….……. Posta Kodu : …………..…….lçe:…………………...…..... l:…………........................Yukarda yazl hususlarn sigortalnn nüfus cüzdanndaki <strong>ve</strong> beyan ettii resmi belgelerdeki kaytlara uygun bulunduunu <strong>ve</strong> doru olduunu beyanederim.…..…./…...…./………....Onaylayann YetkilininAd Soyad, mzas, Mühür <strong>ve</strong>ya KaesiAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 51
AÇIKLAMALAR1) Bu belge, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 9 uncu maddesi gereğince hizmet akdinetabi çalışan sigortalılarla kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlardansigortalılıkları sona erenlerin Kuruma bildirilmesi amacıyla kullanılır.2) İş<strong>ve</strong>ren, sigortalıların işten ayrıldığı tarihi, hizmet akdinin sona erdiği tarihtenitibaren en geç 10 gün içinde bu belge ile Kuruma bildirir. Bu sigortalılariçin belgenin B bölümü doldurulmaz.3) <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındasayılan sigortalıların, sigortalı sayılmalarına esas faaliyetlerinin sona erdiğitarih, ilgili kuruluş, <strong>ve</strong>rgi daireleri <strong>ve</strong>ya kendilerince en geç 10 gün içindeKuruma bildirilir. Bu kişilerin meslek kuruluşlarına ya da <strong>ve</strong>rgi dairelerineolan yükümlülüklerini yerine getirmemiş olmaları, sigortalılığın sonaermesine ilişkin bu belgenin <strong>ve</strong>rilmesine engel teşkil etmez. Bu sigortalılariçin belgenin A bölümü doldurulmaz.4) Internet ortamı dışında <strong>ve</strong>rilen Sigortalı İşten Ayrılış Bildirgesi üç nüshaolarak düzenlenir. İlk nüshası Kuruma gönderilir, birisi sigortalıya <strong>ve</strong>rilmeküzere diğer iki nüshası iş<strong>ve</strong>ren, ilgili kurum, kuruluş <strong>ve</strong> birlikler <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>rgidairelerine <strong>ve</strong>rilir.5) Bu belgenin, C bölümünde yer alan sigortalının bilgilerinden “İşten ÇıkışNedeni” bölümüne hizmet akdine tabi sigortalılar için aşağıdaki kodlardansigortalının durumuna uygun olanı yazılır. Kendi adına <strong>ve</strong> hesabına çalışansigortalılar için işten çıkış nedeni doldurulmaz.Kodu İşten Çıkış Nedeni Kodu İşten Çıkış Nedeni01.02.03.04.Deneme süreli iş sözleşmesininiş<strong>ve</strong>rence feshiDeneme süreli iş sözleşmesinin işçitarafından feshiBelirsiz süreli iş sözleşmesinin işçitarafından feshiBelirsiz süreli iş sözleşmesinin iş<strong>ve</strong>rentarafından feshi13. Kadın işçinin evlenmesi14.Emeklilik için yaş dışında diğerşartların tamamlanması15. Toplu işçi çıkarma16. Nakil05. Belirli iş süresinin sona ermesi. 17. Çalıştığı işyerinin kapanması06.İş sözleşmesinin haklı nedenlerle işçitarafından feshi18. İşin sona ermesi07.İş sözleşmesinin haklı nedenlerleiş<strong>ve</strong>ren tarafından feshi19. Mevsim bitimi08.Emeklilik (yaşlılık) <strong>ve</strong>ya toptan ödemenedeniyle20. Kampanya bitimi09. Malulen emeklilik nedeniyle 21. Statü değişikliği10. Ölüm 22. Diğer nedenler11. İş Kazası sonucu ölüm 23. İstifa/Müstafi12. Askerlik 24. Yaş haddi52Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
T.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMUSGORTALI TEN AYRILI BLDRGES(4/1-c kapsamndaki sigortal için)Ek – 5-AA- SGORTALININ KMLK BLGLER1.2.Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sicil No(T.C. Kimlik No)Ad l3. Soyad lçe4. lk Soyad 11. MahalleNUFUSA KAYITLI OLDUU YER5. Baba Ad Cilt No6. Ana Ad Aile Sra No (Hane-Kütük)7. Doum Yeri Birey Sra No8. Doum Tarihi 12. Yabanc Uyruklu se Ülke Ad9. Cinsiyeti Erkek : Kadn : 13. Emeklilik Sicil Numaras10. Medeni Hali Evli : Bekar : 14. Kurum Sicil Numaraskametgah adresi :15.Bulvar…………………… Cadde: …………………………Sokak:……………… D Kap No:…………………ç Kap No:…………………….Posta Kodu : ……………………… Mahalle/Köy………………...…. lçe:………………………… l:……………………….....16. e Giri Tarih ………./………../………..…….. Görevden Ayrl Tarihi ………../………../…………….....17. Görevden Ayrlma Nedeni-18. C- 5434 S.K.GÖRE SGORTALILIKLARI DEVAM EDEN ÇALIANLARHZMET SÜRES EMEKLLK KESENENE ESAS AYLIK UNSURLARI TUTARYl Ay GünDerece / KademeEk Gösterge (Varsa)Taban Aylk TutarKdem Ayl (Yl-Gösterge)5434 S.K.Nun Mülga Ek 70.Maddesi Uyarnca Tespit Edilen Emeklilik TazminatTutarToplam Tutar19. B - <strong>5510</strong> S.K. GÖRE LK DEFA 4/1-C KAPSAMINA ALINAN SGORTALILARHZMET SÜRES PRME ESAS KAZANÇ UNSURLARI TUTARYl Ay GünDerece / KademeEk Gösterge (Varsa)Taban Aylk TutarKdem Ayl (Yl-Gösterge)Makam Temsil Görev Tazminat ToplamDier TazminatlarToplam Tutar20. D - YER BLGLERyerinin (Kurumun ) AdSigortalnn en son görev yapt birimin adyerinin (Kurumun) AdresiBulvar …………………….Cadde: .........................Sokak:………………….. Y E R S C L N OLÇESAYMANLIK KURUM NUMARASIL KODUKODUÜNTE KODUESK YENEk – 5-AD Kap No :…………ç Kap No………………..Mahalle/Köy………………………………..…Posta Kodu : ………………lçe:……………...l:…………………....Yukardaki bilgilerin ilgili adna doruluunu kabul ederim. …………./………../……………..KURUM YETKLSNNAd Soyad :Unvan :Mühür <strong>ve</strong>ya Kae / mza :Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 53
AÇIKLAMALAREk-5-A1. Bu belge, kamu idarelerinde <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4/1-c bendi kapsamındaçalışan sigortalıların, aynı Kanunun 9 uncu maddesine göre görevlerindenayrılışlarının bildirilmesi amacıyla kullanılır. Sigortalı işten ayrılış bildirgesiKuruma internet, elektronik <strong>ve</strong>ya benzeri ortamda <strong>ve</strong>rilir. Bu belge;a. Ölüm <strong>ve</strong>ya aylık bağlanmasını gerektiren hallerde görev aylıklarınınkesildiği tarihi, 8/6/1949 tarihli <strong>ve</strong> 5434 sayılı Kanunun 40 ıncı maddesindebelirtilen yaş hadleri ile sıhhi izin sürelerinin doldurulması halinde isebu süre <strong>ve</strong> hadlerin doldurulduğu tarihleri takip eden aybaşından, diğerhallerde ise görevden ayrıldıkları tarihten itibaren on gün içerisinde,b. Kanunun 6 ncı maddesinin birinci fıkrasının (l) bendi kapsamında sigortalıçalışanlar için görevlerinden ayrıldıkları tarihten itibaren 3 ay içerisinde,Kuruma <strong>ve</strong>rilmek zorundadır.2. “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sicil Numarası” hanesine, T.C kimlik numarası, yabancıuyruklular için ise Nüfus <strong>ve</strong> Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğünce <strong>ve</strong>rilenkimlik numarası yazılır. Bu alan, en soldaki kutucuktan başlamak üzere herkutuya bir rakam gelecek şekilde doldurulur.3. Bu belgenin bütün haneleri, nüfus cüzdanına <strong>ve</strong> sigortalı tarafından iş<strong>ve</strong>reneibraz edilen diğer resmi belgelere göre tam, doğru <strong>ve</strong> okunaklı olarakdoldurulur.4. 13 numaralı alana Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumuna devredilen Emekli Sandığısicil numarası, 14 numaralı alana ilgili kurumca <strong>ve</strong>rilen kurum sicil numarasıyazılır.5. 16 numaralı alan sigortalının işe başladığı <strong>ve</strong> ayrıldığı tarihler yazılır.6. 17 numaralı alana aşağıda kod numaraları belirtilen nedenlere göre sigortalınıngörevden ayrılma nedeni yazılır.Görevden Ayrılma Sebepleri01 Emeklilik 06 Askerlik nedeniyle ücretsiz izin02 Ölüm 07 Başka bir kurumda geçici görevlendirme03 İstifa 08 Re’sen Emeklilik04 Nakil 09 Ücretsiz izin05 Göre<strong>ve</strong> son <strong>ve</strong>rilme 10 Müstafi sayılma7.8.9.18 numaralı alan, 5434 sayılı Kanun hükümlerine göre doldurulur.19 numaralı alan, Kanunun 80 inci maddesinin üçüncü fıkrasına göredoldurulur.20 numaralı alana sigortalının;a. Görev yaptığı kurumun tam adı, (Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığı,Karayolları Genel Müdürlüğü , Gelir İdaresi Başkanlığı....vb. )b. Görev yaptığı birimin tam adı, (Karayolları 4. Bölge Müdürlüğü, İl MilliEğitim Müdürlüğü, Mehmet Akif Ersoy İlköğretim Okulu.....vb.)Yazılır. Kurumca işyerine <strong>ve</strong>rilen sicil numarası eksiksiz yazılır <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>rentarafından imzalanır.54Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
DÖRDÜNCÜ BÖLÜMSOSYAL SİGORTALI SAYILANLAR
Bu bölümde <strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamında kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kollarıkapsamında zorunlu sigortalı olanlara yani sosyal sigortalı sayılanlarayer <strong>ve</strong>rilecektir. Sosyal sigortalı sayılanlar ise, kendi içerisinde bir ayrımagidilerek, hizmet akdiyle bağımlı çalışanlar <strong>ve</strong> bağımsız çalışanlar ile kamugörevlisi olarak çalışanlar şeklinde gruplandırılmıştır.I –HİZMET AKDİ İLE BAĞIMLI ÇALIŞANLAR<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendinde, hizmet akdiile bir ya da birden fazla iş<strong>ve</strong>ren tarafından çalıştırılanlar sigortalı sayılmış,aynı kanun maddesinin ikinci fıkrasında da, birinci fıkranın (a) bendi gereğisigortalı sayılanlara ilişkin hükümlerin uygulanacağı çalışan gruplarınayer <strong>ve</strong>rilmiştir. Bu kapsamda sigortalı sayılanlar aşağıda açıklanmıştır.I .1-İŞÇİ SENDİKALARININ YÖNETİM KURULLARINASEÇİLENLER2821 sayılı Sendikalar Kanununun 29.maddesine göre; konfederasyonların<strong>ve</strong> sendika merkez <strong>ve</strong>ya şube yönetim kurullarında <strong>ve</strong>ya başkanlığındagörev aldığı için kendi isteği ile çalıştığı işyerlerinden ayrılan işçiler, bu görevlerininseçime girmemek, yeniden seçilmemek <strong>ve</strong>ya kendi istekleriyleçekilmek suretiyle son bulması halinde, ayrıldıkları işyerinde işe yenidenalınmalarını istedikleri takdirde, iş<strong>ve</strong>ren, talep tarihinden itibaren en geçbir ay içinde bu işçileri o andaki şartlarla eski işlerine <strong>ve</strong>ya eski işlerineuygun bir diğer işe, diğer isteklilere nazaran öncelik <strong>ve</strong>rerek almak zorundadır.Bu takdirde, işçinin eski kıdem hakları <strong>ve</strong> ücreti saklıdır.Aynı kanun hükmünde, konfederasyonların <strong>ve</strong> sendika merkez <strong>ve</strong>ya şubeyönetim kurullarında <strong>ve</strong>ya başkanlığında görev alanların, iş<strong>ve</strong>rene düşenpay dahil olmak üzere sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarının prim <strong>ve</strong> aidatlarınıödemeye devam etmek suretiyle ayrıldıkları işyerlerindeki sigortalılıkhaklarını devam ettirebileceklerine yer <strong>ve</strong>rilmiştir.İşte 2821 sayılı Kanunun 29.maddesi gereğince, sendika <strong>ve</strong> konfederasyonlarile sendika şubelerinin yönetim kurullarına <strong>ve</strong>ya başkanlıklarına seçildikleriiçin kendi istekleri ile çalıştıkları işyerlerinden ayrılan işçiler <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalısayılmışlardır. <strong>5510</strong> sayılı Kanunda belirtilen yükümlülükleri ise, bunlarıçalıştıran işçi sendikaları <strong>ve</strong>ya iş<strong>ve</strong>renler yerine getirecektir.I .2-FİLM, TİYATRO VE SAHNE SANATÇILARI İLE YAZARLAR1 .2 .1- Sigortalı sayılmaları <strong>ve</strong> uğraşı alanlarıBir <strong>ve</strong>ya birden fazla iş<strong>ve</strong>ren tarafından çalıştırılan; film, tiyatro, sahne,gösteri, ses <strong>ve</strong> saz sanatçıları ile müzik, resim, heykel, dekoratif <strong>ve</strong> benzeridiğer uğraşları içine alan bütün güzel sanat kollarında çalışanlar ile düşünürler<strong>ve</strong> yazarlar hizmet sigortalı sayılmışlardır.Benzer düzenleme 506 sayılı Kanunun mülga ek 10.maddesinde de bu-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 57
lunmaktaydı. Sözü edilenler esasen 11.07.1978 tarihinden itibaren sigortalısayılmışlardı. Dahası bunlar çalışmalarının bir hizmet akdine dayanıp dayanmadığınabakılmaksızın yalnızca bir <strong>ve</strong>ya birkaç iş<strong>ve</strong>ren tarafından çalıştırılmalarıhal <strong>ve</strong> koşuluyla zorunlu sigortalı sayılmışlardır. <strong>5510</strong> sayılıKanun uygulamasında da belirtilen uğraşılarda çalıştırılanlar, “hizmet akdiile çalıştırılmaları” üzerinde durulmaksızın <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesibirinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılacaklardır.<strong>5510</strong> sayılı <strong>5510</strong> Kanunun sayl Kanunun 4.Maddesinin İkinci kinci Fıkrasının Fkrasnn (b) (b) Bendi KapsamındaKapsamndaSayılanSaylan SigortallaraSigortalılaralikinİlişkinUraUğraşıAlanAlanıVe ÇalanlarVe ÇalışanlarıGösterirGösterirListe’ye iseListe’yeSosyalise Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin ekinde (EK:1) yer <strong>ve</strong>rilmiş bulunmaktadır.Sigorta lemleri Yönetmelii’nin ekinde (EK:1) yer <strong>ve</strong>rilmi bulunmaktadr.1- Sinema Sanatçlar <strong>ve</strong> Çalanlar:-Yapmc-Yönetmen-Yönetmen Yardmcs-Oyuncu-Yardmc oyuncu (figüran)-Görüntü Yönetmeni Yardmcs-Kamera Teknik Ekibi-Iklandrma Yönetmeni-Iklandrma Yönetmeni Yardmcs-Iklandrma Ekibi-Set Teknisyenleri-Makyajc-Kostümcü-Terzi-Giydirici- Sanat Yönetmeni (Art Director)-Dekoratör-Dekoratör Yardmclar-Marangoz çileri-Seslendirme Sanatçlar-Laboratuvar efi-Laboratuvar çileri-Seslendirme Stüdyosu Teknisyenleri-Müzik Bestecisi-Müzik Yönetmeni-Eser Yazar-Diyalog Yazar-Senaryo Yazar-Montajc (Kurgu)-Ses Yönetmeni (Sesli Çekimde)-akakç-Afi Grafikeri-Çevirmen-Yapm Yönetmeni (Prodüksiyon Amiri)Yardmclar-Supervsor-Jenerik Ressam-Çizgi Film YapmcsII- Tiyatro, Opera, Bale Sanatçlar <strong>ve</strong>Çalanlar :-Rejisör-Aktör-Aktrist-Reji AsistanIII- Müzik <strong>ve</strong> Sahne Sanatçlar:-Halk Müzii Aratrmacs (Derleyicisi)-Halk Müzii Solistleri-Halk Müzii Enstrüman Sanatçlar-Halk Müzii Yorumcular-Besteci-Aranjör-Solist-Orkestra Üyeleri-Söz yazar-Vokalist-Stajyer Sanatç-Koro Sanatçs-Enstrüman Yapmcs-Koro efi-Koro ef yardmcs-Nota Yazm – Basm Eleman-Sanatç Yetitirici (Öretmen)-Saz Sanatçs-Orkestra efi-Orkestra ef yardmcs-Orkestra Üyeleri-Elektronik Müzik Yapmcs, Uygulayc-Akortcu-Dansör-Dansöz-Takdimci-Showman-Kayt Stüdyosu Teknisyeni-Ses Teknisyeni-Seslendirme Teknisyeni-Seslendirme Teknisyeni Yardmcs-Konser Organizatörü-Efekt YapmclarIV- Folklor <strong>ve</strong> Halk Sanatçlar:-Halk airleri-Saz airleri-Hal, Kilim vb. Sanatçlar-Yazma, letme, Oya, Nak Sanatçlar-Oymaclar (Aaç, Ta)-Mermer Sanatçlar-Tezyinatçlar-Kakma Sanatçlar-Seyirlik Oyun Sanatçlar (Kuklac,Karagöz, Hokkabaz)58Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması3Ankara SMMMO
-Korrepetitör-Sanat Teknik Müdürü-Dekoratör-Kostüm Kreatörü-Dramaturg-Teknik Müdür-Ik Uzman-Perukac-Kuaför-Bale Piyanisti-Kondüvit-Suflör-Atelye efi-Sahne Makyajcs-Atelye Ressam-Sahne Ikçs-Sahne Makinisti-Sahne Marangozu-Sahne Terzisi-Sahne Kunduracs-Kaör-Sahne Amiri-Sahne Amiri yardmcs-Sahne Kostümcüsü-Aksesuarc-Sahne Uzman-Ses Uzman-Ses Teknisyeni-Turne Organizatörü-Besteci-Yazar-Çevirmen-Pantomim Sanatçlar-Opera Solist Sanatçs-Koro efi- Koro Stajyeri-Koreograf-Bale Notatörü-Bale Sanatçs-Bale Stajyeri-Genel Müzik Yöneticisi-Orkestra efi-Orkestra Stajyeri-Orkestra Üyeleri-Orkestra Müdürü-Piyanist-Realizatör (Deri leri, Demir leri,SahneMontaj, Seslendirme, Aksesuar, TeknikBüro)-Lutiye-Folklor Derleyicileri-Folklor Aratrmaclar-Otantik Halk Oyunlar Sanatçlar-Folklor Yayclar-El Sanatçlar UzmanlarV- Edebiyat:-Yazar-Çevirmen-Ozan-EletirmenVI-Görsel Sanatlar, Dekoratif Sanatlar,vb.-Ressam-Grafiker-Fotoraf sanatçs-Heykeltra-Heykel Dökümcüsü-Tekstil-Sahne Tasarmcs, Tiyatro Dekoratörü-Sinema <strong>ve</strong> TV Tasarmcs-Mimar-Seramikçi-Teknik Ressam-Karikatürist-Konservatör-Restoratör-Ciltçi-Sedefkar-Hat Sanatçs-Minyatürcü-Ebru Sanatçs-Çömlekci-Çini - Seramik-Endüstriyel Sanatlar Tasarmclar.1 .2 .2- Sinema, video, reklam filmleri <strong>ve</strong> kliplerde ilişiksizlik belgesiBir otokontrol yöntemi olarak ilişiksizlik belgesi uygulaması sosyal sigortaişlemlerinde daha önce ihaleli işler <strong>ve</strong> inşaat işlerinde uygulanmaya başlanmıştı.1996 yılından itibaren de sinema, video, reklam filmleri <strong>ve</strong> kliplerdeuygulanmaya başlandı.4Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 59
1990’lı yılların başından itibaren özel televizyon <strong>ve</strong> radyoların sayısındakiartış, eğlence sektörüne yönelik ürünlerin pazarlanmasında da farklı yöntemleriöne çıkarmıştır. Bahsi geçen ürünlerde bu süreçte gözlemlenen sayısalartışın yanı sıra bir şarkı için klip vb.çekilmesi gibi metotlarda sıkçakullanılmaya başlanmıştır.Sinema, video, reklam filmleri <strong>ve</strong> klipler üretilirken, kamuoyunca bilinen/tanınan sanatçılarından başka, geri planda kalan <strong>ve</strong> tali roller üstlenen sanatçılarınyanı sıra çok sayıda çalışan görev almaktadır. Bunların sigortalılıklarınınsağlanmasında <strong>ve</strong> bu alanda da olması muhtemel kaçak işçiliğinönüne geçilmesinde bir otokontrol tedbir olarak ilişiksizlik belgesi gündemegelmiştir.3257 sayılı Sinema, Video <strong>ve</strong> Müzik Eserleri Kanunu’nun 5.maddesininbirinci fıkrasına göre kayıt <strong>ve</strong> tescili yapılacak sinema, video <strong>ve</strong> reklamfilmleri ile kliplerin tescil edilerek bu eserlere işletme belgesi <strong>ve</strong>rilirken ilgilikişi <strong>ve</strong> kuruluşlardan diğer koşulların yanısıra ilişiksizlik belgesi deistenmektedir. Bu belge ilgili kişi <strong>ve</strong> kuruluşlarca doldurulduktan <strong>ve</strong> SSK/SGK tarafından onaylandıktan sonra Telif Hakları <strong>ve</strong> Sinema Müdürlüğüneibraz edilmedikçe tescil işlemi yapılmamaktadır.Konu ile ilgili olarak Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığı ile Kültür Bakanlığıortaklaşa bir tebliğ 1 yayımlamışlardır. Tebliğin yayımı tarihindensonra kayıt <strong>ve</strong> tescili için başvurulacak eserlerde, eseri üretenlerce <strong>ve</strong>yaçoğaltma, yayma <strong>ve</strong> gösterim hakkını devralanlarca, başvurudan önceİlişiksizlik Belgesinin ilgili Sigorta/Sigorta İl Müdürlüğünden(artık SosyalGü<strong>ve</strong>nlik İl Müdürlüğünden) alınarak doldurulması <strong>ve</strong> bu müdürlüğeonaylatılması gerekmekte olup, başvuru sırasında bu belge getirilmediği<strong>ve</strong> tescil için başvuran kişinin Kuruma borcu bulunmadığı bu şekilde kanıtlanmadığısürece eserin tescili yapılmamaktadır.I .3- YABANCI UYRUKLU KİŞİLERİN SİGORTALILIĞIMütekabiliyet esasına dayalı olarak uluslararası sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesiyapılmış ülke uyruğunda olanlar hariç olmak üzere, yabancı uyruklukişilerden hizmet akdi ile çalışanlar da <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesibirinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılmışlardır. Anlaşılacağıüzere sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi imzaladığımız ülke vatandaşı olanyabancılar bu kapsam dışında tutulmuşlardır. Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesiimzalanmış ülke sigortalılarından, sözleşmede belirlenen istisna halleri dışındaçalışmalarını hizmet akdine tabi olarak sürdürenlerde bu kapsamdasigortalı sayılacaklardır.Yabancı, “bir devlet ülkesinde bulunup da o devletin vatandaşlığını haleniddiaya hakkı olmayan kimse” olarak tanımlanmaktadır. Buna göre, yabancıolarak kabul edilen kişi, başka bir devletin vatandaşı olabileceği gibi1 17.12.1996 tarih <strong>ve</strong> 22850 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.60Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
vatansız <strong>ve</strong>ya mülteci de olabilir. Nihayet, Türk hukuku bakımından yabancının,Türk vatandaşlık hukuku uyarınca, Türk vatandaşı sayılmayankişi olduğu kabul edilmektedir 2 .Herhangi bir devletin hukukuna göre yurttaşlık hakkından yoksun bulunankişiye, vatansız, uyruksuz (Haymatlos) denilmektedir. Uyruksuzlarda, Türk uyruklu olmayanlar kapsamında değerlendirildiğinden,Türkiye’deki bir işyerinde çalışmaları halinde, haklarında yabancı uyruklularatatbik edilen hükümler aynen uygulanacaktır.Yabancı bir ülkenin vatandaşı olup da, resmi izin almadan o ülkeden ayrılan<strong>ve</strong> ülkemize sığınan kişilere mülteci denilmektedir. 05.09.1961 tarihindeyürürlüğe giren 359 sayılı Kanun ile onaylanan “Mültecilerin HukukiDurumuna Dair Sözleşme”nin 24. maddesine göre ise, akit devletin ülkelerindemuntazam surette ika met eden mültecilere, sosyal sigorta mevzuatıile ilgili konularda vatandaşlara yapılan muamelenin aynen uygulanmasıesası benimsendiği için, bunlar da hizmet akdine istinaden çalıştıklarındatüm sigorta kollarına tabi tutulacaklardır.İkili anlaşmalara dayanarak <strong>ve</strong> vatandaşlığımıza girmek üzere memleketimizegelen göçmenler, ilgili mevzuat uyarınca resmen Türk vatandaşlığınakabul edildikleri tarihe kadar hizmet akdine dayanarak bir işyerinde çalıştıklarıtakdirde, sigortalı olma yönünden yabancı uyruklulara uygulananmevzuata tabi olacaklardır.I .4-ÇİFTÇİ MALLARINI KORUMA BEKÇİLERİ506 sayılı Kanunun mülga 2.maddesine 1992 sayılı Kanunun 1.maddesiyleeklenen fıkraya göre, 10.07.1941 tarihli <strong>ve</strong> 4081 sayılı Çiftçi Mallarının KorunmasıHakkındaki Kanuna göre çalıştırılan Koruma Bekçileri, 11.05.1976tarihinden itibaren sigortalı sayılmışlardır. <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasındada <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındasigortalı sayılmaya devam edileceklerdir. Koruma bekçileri ilekendilerini çalıştıran idare arasındaki ilişki hizmet akdine dayanmayıpvali <strong>ve</strong> kaymakamların atamaları ile çalışmalarına başlamalarına rağmenözel bir düzenleme ile sigortalı sayılmışlardır. İş<strong>ve</strong>renler için <strong>5510</strong> sayılıKanunda belirtilen yükümlülükleri, bunları çalıştırmaya yetkili makamlaryerine getirecektir.I .5- GENEL KADINLARIN SİGORTALILIĞI2167 sayılı Kanun ile 506 sayılı Kanuna eklenen mülga ek 13.madde ile,daha önce sigortalı sayılmayan 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunun128.-132.maddelerinde yer <strong>ve</strong>rilen genel kadınlar, 11.07.1978 tarihindenitibaren 506 sayılı Kanuna göre sigortalı sayılmışlar <strong>ve</strong> bu kimseleri çalıştıranlarda iş<strong>ve</strong>ren olarak kabul edilmişlerdir. Aynı uygulama <strong>5510</strong> sayılıKanunda da sürdürülmüş, sözü edilenler <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi2 CİN, Mustafa: “Yabancıların Çalışma İzinleri”, Kamu-İş, 2005, C:8, S:3, s:107-129Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 61
irinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılmaya devam edileceklerdir.I .6 - USTA ÖĞRETİCİLER1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanununun 47.maddesine göre, örgün <strong>ve</strong>yaygın eğitim kurumlarında <strong>ve</strong> hizmet içi yetiştirme kurs, seminer <strong>ve</strong>konferanslarda uzman <strong>ve</strong> usta öğreticiler geçici <strong>ve</strong> sürekli olarak görevlendirilebilmektedir.Milli Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlenen kurslardaçalıştırılan usta öğreticilerin, aşağıda yer <strong>ve</strong>rildiği üzere 657 sayılıKanunun 89.maddesine göre çalıştırıldıkları <strong>ve</strong> geçici personel statüsündebulundukları kabul edildiği gibi 4857 İş Kanununa da tabi olmadıklarıbelirtilmektedir 3 .Yargıtay’da, usta öğreticilerin hizmet akdi ile değil atama usulüyle göre<strong>ve</strong>başlatıldıklarını, statü hukukunun bulunduğunu <strong>ve</strong> 657 sayılı Kanunun4/C maddesine göre çalıştırıldıklarını kabul etmektedir 4 . Yargıtay’ın geçmiştebunun tersi kararları olduğunu da söyleyelim 5 . Son kararda Yargıtay,usta öğretici ile iş<strong>ve</strong>ren arasındaki iş ilişkisini atama statüsünde saymayıp,Borçlar Kanununun 313.maddesindeki hizmet sözleşmesi niteliğinde bulurken,buradaki iş<strong>ve</strong>renin de MEB değil ama bir belediye olduğunu belirtelim.Netice itibariyle, yeni dönemde Milli Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlenenkurslarda usta öğretici olarak çalıştırılanlar <strong>5510</strong> sayılı Kanunun4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılmışlardır.Belirtelim ki; diğer kamu kuruluşlarında değil yalnız Milli Eğitim Bakanlığıtarafından düzenlenen kurslarda çalıştırılan usta öğreticiler bu kapsamdasigortalıdırlar.I .7 - DERS ÜCRETİ KARŞILIĞI GÖREV VERİLENLER657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 89.maddesinde; “Her derecedekieğitim <strong>ve</strong> öğretim kurumları ile Üni<strong>ve</strong>rsite <strong>ve</strong> Akademi (Askeri Akademilerdahil), okul, kurs <strong>ve</strong>ya yaygın eğitim yapan kurumlarda <strong>ve</strong> benzeri kuruluşlardaöğretmen <strong>ve</strong>ya öğretim üyesi bulunmaması halinde öğretmenlere,öğretim üyelerine <strong>ve</strong>ya diğer memurlara <strong>ve</strong>yahut açıktan atanacaklaraücret ile ek ders görevi <strong>ve</strong>rilebilir. Ücretle okutulacak ders saatlerinin sayısı,ders görevi alacakların nitelikleri <strong>ve</strong> diğer hususlar ilgili Bakanlığınteklifi <strong>ve</strong> Bakanlar Kurulunun kararı ile tespit olunur.”hükmüne yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Bu şekilde, kamu görevlisi sayılanların dışında, açıktan atanmasuretiyle kamu idarelerinde ders ücreti karşılığı görev <strong>ve</strong>rilenler <strong>5510</strong> sayılıKanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalısayılmışlardır.3 Maliye Bakanlığı Bütçe <strong>ve</strong> Mali Kontrol Genel Müdürlüğünün 12.12.2000 tarih <strong>ve</strong> 34910 sayılı yazısı; Milli EğitimBakanlığı Çıraklık <strong>ve</strong> Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğünün 12.4.2001 tarih <strong>ve</strong> 1719 sayılı yazısı4 Y. 9.HD. E:1999/7930, K:1999/9226; E:1999/19571, K:2000/13955 Y. 21. HD. 12.11.1997, E:1996/184, K:1997/7462Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
I .8- GEÇİCİ OLARAK ÇALIŞTIRILAN PERSONELKamu kuruluşları 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 4.maddesinin(C) bendi kapsamında sözleşmeli olarak personel çalıştırabilmektedirler.Burada sözü edilenler ise geçici personeldir. Buna göre geçici personel, biryıldan az süreli <strong>ve</strong>ya mevsimlik hizmet olduğuna Devlet Personel Dairesinin<strong>ve</strong> Maliye Bakanlığının görüşlerine dayanılarak Bakanlar Kuruluncakarar <strong>ve</strong>rilen görevlerde <strong>ve</strong> belirtilen ücret <strong>ve</strong> adet sınırları içinde sözleşmeile çalıştırılan <strong>ve</strong> işçi sayılmayan kimselerdir. İşte bu mahiyette çalıştırılansözleşmeli personel <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a)bendi kapsamında sigortalı sayılmıştır.I .9- SÖZLEŞMELİ OLARAK ÇALIŞTIRILAN PERSONELDiğer taraftan, 657 sayılı Kanunun 4.maddesi (B) bendi kapsamında dasözleşmeli personel çalıştırılabilmektedir. Bu kapsamdakiler de, işçi sayılmayankamu görevlisi olarak <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının(a) bendi kapsamında sigortalı sayılacaklardır.Bu mahiyette çalıştırılanların son yıllarda özellikle Sağlık Bakanlığı, MilliEğitim Bakanlığı, belediyeler <strong>ve</strong> il özel idarelerinde yaygınlık kazandığınısöyleyebiliriz. Bunlar, 06.06.1978 tarihli <strong>ve</strong> 7/15754 sayılı Bakanlar KuruluKararı ile yürürlüğe konulan “Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkinEsaslar” doğrultusunda istihdam edilmektedirler. Sözü edilen sözleşmelipersonel de <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendikapsamında sigortalı sayılmıştır.I .10 -YABANCI MİSYONLARDA ÇALIŞAN TÜRK PERSONELYabancı devletleri Türkiye’de temsil eden elçilikler, konsolosluk <strong>ve</strong> ateşeliklerin,devletler hukukuna göre özerklik <strong>ve</strong> mesuniyetleri sözkonusu olduğundanbu gibi işyerlerinde sosyal sigorta mevzuatı uygulanmamakta,ancak bu işyerlerinden SGK ye müracaat edilerek burada çalıştırılan Türkpersonel için düzenlenerek <strong>ve</strong>rilen belgeler, eski dönemde olduğu üzereişleme alınacak <strong>ve</strong> primleri ödendiği sürece de sigortalı sayılacaklardır.Ancak Yargıtay bir kararında, Danimarka Büyükelçiliği işyerinde geçensigortasız hizmetlerin tespiti için , Türk vatandaşı olan bir işçinin açtığıdavada yargı muafiyetinin sözkonusu olamayacağını belirtmek suretiyle,buralarda çalışanların sigortalı sayılmaları gerektiği sonucuna dolaylı olarakulaşmıştır. Eğer yargı muafiyeti uygulanırsa yabancı elçiliklerde çalışanTürk vatandaşlarının, anayasal bir hak olan <strong>ve</strong> İnsan Hakları EvrenselBildirgesinde insan haklarından birisi olarak ele alınan sosyal gü<strong>ve</strong>nlikhakkından mahrum kalmaları sonucu ortaya çıkar ki, bu kabul edilemez 6 .Diplomatik masuniyeti bulunmayan yabancı kuruluşlar ile dini kuruluşlar-6 Y. 10. HD. 14.10.1993, E:1993/5620, K:1993/10875; ŞAKAR, Müjdat: “Sosyal Sigortalar”, Yargıtayın İş HukukuKararlarının Değerlendirilmesi 1993, MESS Yayını: 217, İstanbul 1995, s:185-202; ŞAKAR, Müjdat: Sosyal SigortalarUygulaması, Beta Yayınları, 4.Bası, İstanbul 1998, s:104-105Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 63
da (Patrikhane, kilise gibi) iş<strong>ve</strong>renlerle aralarında hizmet akdi bulunmakşartıyla çalışan Türk personel <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının(a) bendi kapsamında sigortalı sayılacaktır. Öte yandan, büyükelçilik,konsolosluk mensuplarının özel hizmetlerinde çalıştırılanlardan gönderendevlette <strong>ve</strong>ya üçüncü bir devlette sigortalılıklarını belgeleyemeyenler desigortalı sayılacaklardır.I .11- BULGARİSTAN’DAN ZORUNLU GÖÇ EDENSOYDAŞLARIMIZBulgaristan’dan ülkemize zorunlu göç eden <strong>ve</strong> henüz Türk vatandaşlığınıkazanamayan soydaşlarımız, 2527 sayılı Türk Soylu YabancılarınTürkiye’de Meslek <strong>ve</strong> Sanatlarını Serbestçe Yapabilmelerine, Kamu, ÖzelKuruluş <strong>ve</strong>ya İşyerlerinde Çalıştırılabilmelerine İlişkin Kanun hükümlerinegöre bir ya da birkaç iş<strong>ve</strong>ren tarafından çalıştırılmaları durumunda tümsigorta kollarına tabi olarak sigortalı olacaklardır.Kanunun 3.maddesine göre; Türk soylu yabancıların, kanunlarda Türk vatandaşlarınınyapabileceği belirtilen meslek, sanat <strong>ve</strong> işlerde çalışabilme <strong>ve</strong>çalıştırılabilmeleri için, özel kanunlarda aranan nitelikleri taşımak <strong>ve</strong> yükümlülükleriyerine getirmek şartıyla, bu Kanun <strong>ve</strong> Yabancıların Çalışmaİzinleri Hakkında Kanuna göre, İçişleri <strong>ve</strong> Dışişleri Bakanlıkları ile diğerilgili bakanlık <strong>ve</strong> kuruluşların görüşleri alınarak Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikBakanlığınca izin <strong>ve</strong>rilir.I .12- PROFESYONEL SPORCULARIN SİGORTALILIĞISporculuğu meslek edinerek bundan kazanç sağlayan profesyonel sporcularile bağlı bulundukları spor kulüpleri arasındaki hukuki ilişki hizmetakdi sayılacağından; spor kulüplerince çalıştırılan profesyonel sporcularile antrenörler, teknik direktör, menajer, masör <strong>ve</strong> diğer hizmetlilerin sigortalısayılması gerekmektedir. Sporu kazanç getiren bir meslek şeklindeyapmayan amatörlerin ise, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının(a) bendi kapsamında sigortalı sayılması mümkün bulunmamaktadır.Öte yandan sporcular 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında değildirler.Belirtelim ki; başlangıçta Yargıtay, “sporcunun profesyonel olması ile amatör olmasınınklüple arasındaki ilişkiyi değiştirmediği, sporcuların İş Kanunu kapsamıdışında oldukları, dolayısıyla klüp futbolcularının sigortalı olmadıkları “ yönlüyerel mahkeme kararını onarken 7 ; daha sonraki bir kararında 8 , “futbolcuların klüpleriile arasındaki sözleşme ilişkisinin belirgin olarak hizmet akdine dayalı olduğu,dolayısıyla profesyonel futbolcuların 506 sayılı Kanunun 2.maddesi gereğince sigortalısayılması gerektiği” ifade edilmiştir. Nihayetinde profesyonel sporcularınsigortalı olmaları gereğine ilişkin artık herhangi bir tartışma bulunmamaktadır.7 BAŞTÜRK, Faruk: “Sosyal Sigortalar Uygulamasında Profesyonel Futbolcular”, Legal İş Hukuku <strong>ve</strong> SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Dergisi, S:2005/8, s:1604-16088 Y.10.HD, 24.01.1974, E:1974/199, K:1974/1274; BAŞTÜRK, Faruk: “Sosyal Sigortalar Uygulamasında ProfesyonelFutbolcular”, Legal İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Dergisi, S:2005/8, s:1604-160864Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
I .13- BAHŞİŞ VE YÜZDE USULÜYLE ÇALIŞANLARINSİGORTALILIĞISinema, tiyatro, otel, pansiyon gibi işyerlerinde iş<strong>ve</strong>renden ücret almayıpmüşterilerden yüzde usulüyle <strong>ve</strong>ya bahşiş şeklinde aldıkları paralarla hizmetgören kişilerin, bu işyerlerinin iş<strong>ve</strong>renleri ile zımni de olsa bir hizmetakdi yapmış olduklarının kabulü ile <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birincifıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılmaları gerekmektedir. Yapılanhizmetin karşılığının üçüncü kişilerce ödenmesi akdin mahiyetinideğiştirmeyecektir.I .14- KÖY PERSONELİNİN SİGORTALILIĞIKöylerde katip, tahsildar, korucu(köy bekçisi), imam, okul hademesi, sukorucusu gibi işleri yapanlar, köy hükmi şahsiyetinin yetkili organlarınınemir <strong>ve</strong> talimatları ile çalışıp köy bütçesinden aylık ücret almaları halinde,hizmet sözleşmesine istinaden çalıştıklarının kabulü ile <strong>5510</strong> sayılı Kanunun4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılacaklardır9 .Ancak, köy personelinin ücretleri, köy sakinlerinin mali durumlarına göreödedikleri bağış mahiyetinde olup, köy bütçesine dahil edilmeyen para<strong>ve</strong>ya mahsûl ile karşılanıyorsa, bu takdirde ortada bir iş sahibi tarafındanbelirli bir ücretle çalıştırılma durumu mevcut olmadığından, hizmet akdindenbahsedilemeyeceği için bu durumdaki köy personelinin sigortalısayılmamaları gerekmektedir.I .15- VATANİ HİZMET TERTİBİNDEN AYLIK ALANLAR1005 sayılı İstiklal Madalyası Verilmiş Bulunanlara Vatani Hizmet TertibindenŞeref Aylığı Bağlanması Hakkında Kanunun 27.04.1976 tarihli, 1985sayılı Kanunla değiştirilen 1. maddesinde, Milli Mücadeleye iştirak eden<strong>ve</strong> bu sebeple kendilerine İstiklal Madalyası <strong>ve</strong>rilmiş bulunan Türk Vatandaşlarıile 1950 yılında Türk Tugayının Kore’ye ayak bastığı Ekim ayındabaşlamak <strong>ve</strong> 1953 yılı Pan Munjon Ateşkes Anlaşmasına kadar Kore’de fiilensavaşa katılmış olan Türk vatandaşlarına, hayatta bulundukları sürecevatanî hizmet tertibinden 5750 gösterge rakamının her yıl Bütçe Kanunu iletespit edilen katsayı ile çarpılmasından bulunacak miktarda aylık bağlanacağıöngörülmüştür.Vatani hizmet aylıkları ödeneği her yıl Maliye Bakanlığı Bütçesine konulmakta<strong>ve</strong> bu aylıkların bağlama <strong>ve</strong> ödeme işlemleri SGK tarafından yerinegetirilmektedir. Bu aylıklar, kanunla kurulu sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarındanalınan malüllük <strong>ve</strong>ya emekli aylığı niteliğini haiz bulunmamaktadır.Bu itibarla, vatani hizmet tertibinden 1985 sayılı Kanuna göre vatani hizmetaylığı, şeref aylığı <strong>ve</strong> Kore gazilik aylığı alan kimselerin almış oldukları bu9 ORDU, Harun: “Köy Sınırları İçinde Çalıştırılan Bekçiler Ve Korucuların Sosyal Gü<strong>ve</strong>nliği”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikDünyası, Eylül-Ekim 2006, S:39, s:64-68Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 65
aylığın Kanunla kurulu sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarından alınan malüllük<strong>ve</strong>ya emekli aylığı mahiyetinde olmadığı nazara alınarak, bu kimselerinherhangi bir işyerinde hizmet akdi ne istinaden çalıştırılmaları halinde <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalısayılmaları <strong>ve</strong> haklarında tüm sigorta kollarının uygulanması gerekmektedir.I .16- KAPICI, KALORİFERCİ, BEKÇİ VE ODACILARKonutlarda kalorifercilik, kapıcılık, bekçilik, bahçıvanlık gi bi işleri görenkimseler <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındahizmet akdi ile çalıştıklarından sigortalı sayılacaklardır. Bunlar evhizmetlerinde çalışan aşçı, bakıcı gibi kimselerden farklılık arzetmektedir.Bu gibi kişiler 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanununda bahsi geçen kat malikleri<strong>ve</strong>ya ona <strong>ve</strong>kaleten işleri yöneten yönetici ile bir hizmet akdi yapmışolacaklarından sigortalı sayılacaklardır.Çeşitli imalat, ticaret <strong>ve</strong>ya mesleki hizmet işlerinin yapıldığı büro <strong>ve</strong> odalarıiçinde bulunduran han <strong>ve</strong> pasajların müşterek işletme, bakım <strong>ve</strong> muhafazasındaçalıştırılan odacı, kaloriferci, kapıcı, <strong>ve</strong> bekçilerin de, aynı niteliktebulundukları nazara alınarak si gortalı sayılmaları gerekir.I .17 - VAHİDİ FİYATLA(TEK FİYAT) ÇALIŞANLAROrman idarelerinden vahidi fiyatla iş alan müteahhitler, bu işte başkalarınıücretle çalıştırarak taahhütlerini yerine getirdikleri takdirde, çalıştırdıklarıişçiler sigortalı sayılacaktır. Aynı esasla Orman Bakanlığı’nın ilgili birimlerininağaçlandırma <strong>ve</strong> erazyon kontrol ile fidanlık işyerlerinde çalıştırdıklarıişçiler de sigortalı sayılacaktır. Yargıtay’da bu tür çalışmada, zaman<strong>ve</strong> bağımlılık unsurlarının varlığı, çalışanların işgüçlerini iş<strong>ve</strong>renin emrinehazır bulundurduğu, ücret ödenmesinin vahidi fiyat üzerinden olmasınınçalışmanın hizmet akdine dayalı olmasını etkilemeyeceği düşüncesi ile vahidifiyatla çalışanları sigortalı saymıştır 10 .II –BAĞIMSIZ ÇALIŞAN SİGORTALILAR<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendinde, genel olarakhizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız olarakçalışanlar sigortalı sayılmışlardır. Bağımsız çalışanların yabancı uyrukluolmaları ise sigortalı olmalarına engel değildir. Bu şekilde bağımsız olarakçalışmak suretiyle sigortalı sayılanlar aşağıda kısaca açıklanmıştır.II .1-GELİR VERGİSİ MÜKELLEFİ OLANLARTicari kazanç <strong>ve</strong>ya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek <strong>ve</strong>ya basitusulde gelir <strong>ve</strong>rgisi mükellefi olanlar <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birincifıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalıdırlar. Anlaşılacağı üzere GVK.10 Y. 21. HD. 18.06.2001, E:4674, K:4855; OKUR, A.Rıza: “Sosyal Sigortalar Hukukunun Genel Hükümleri <strong>ve</strong> Primler”,Yargıtayın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi 2001”, İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik HukukuTürk Milli Komitesi, Ankara 2003, s:213-28466Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
göre, gelirin unsurlarından sadece ticari kazancı ya da meslek kazancı sebebiylegelir <strong>ve</strong>rgisi mükellefi olanlar bu nitelikte sayılmışlardır. Öte yandanbunların basit usulde <strong>ve</strong>ya gerçek usulde <strong>ve</strong>rgi mükellefi olmaları sigortalısayılmaları açısından herhangi bir sorun yaratmamaktadır.II .2-GELİR VERGİSİNDEN MUAF OLANLARGelir <strong>ve</strong>rgisinden muaf olup, esnaf <strong>ve</strong> sanatkarlar siciline 11 kayıtlı olanlar da<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalısayılmışlardır. Düzenlemede, esnaf <strong>ve</strong> sanatkarlar sicili ile birliktekanunla kurulan meslek odalarına usulüne uygun olarak kayıtlı olma şartınınaranmamış olması önceki dönem tartışmalarını da sona erdirmiştir. 12 Bumahiyette sigortalı sayılan esnaf <strong>ve</strong> sanatkarlar, 5362 sayılı Esnaf <strong>ve</strong> SanatkarlarMeslek Kuruluşları Kanununa 13 göre kurulan meslek odalarınakayıtlı olan kişilerdir. Esnaf <strong>ve</strong> sanatkarlar ise Kanunun 2.maddesinde şuşekilde tanımlanmıştır:“İster gezici ister sabit bir mekanda bulunsun, Esnaf <strong>ve</strong> Sanatkar ile Tacir<strong>ve</strong> Sanayiciyi Belirleme Koordinasyon Kurulunca belirlenen esnaf <strong>ve</strong>sanatkar meslek kollarına dahil olup, ekonomik faaliyetini sermayesi ilebirlikte bedeni çalışmasına dayandıran <strong>ve</strong> kazancı tacir <strong>ve</strong>ya sanayici niteliğinikazandırmayacak miktarda olan, basit usulde <strong>ve</strong>rgilendirilenler<strong>ve</strong> işletme hesabı esasına göre deftere tabi olanlar ile <strong>ve</strong>rgiden muaf bulunanmeslek <strong>ve</strong> sanat sahibi kimseler…”5362 sayılı Kanunun 68.maddesine göre, yukarıda tanımlanan esnaf <strong>ve</strong>sanatkarlar, yanlarında çalışanlar hariç, çalışmaya başladıkları tarihtenitibaren durumlarını otuz gün içinde bağlı bulundukları esnaf <strong>ve</strong> sanatkarsiciline tescil <strong>ve</strong> Sicil Gazetesinde ilan ettirmekle yükümlüdürler. Dahasıesnaf <strong>ve</strong> sanatkarların mesleki faaliyette bulunabilmeleri <strong>ve</strong> ilgili odayakaydedilmeleri için esnaf sanatkar siciline kayıtları şarttır <strong>ve</strong> sicile her birmeslek için ayrı kayıt yapılması gereklidir. Sicile kaydı yapılan esnaf <strong>ve</strong> sanatkarlarınilgili odaya kayıt için bilgilerinin gönderilmesi, sicil tarafındanelektronik ortamda Sanayi <strong>ve</strong> Ticaret Bakanlığı e-esnaf <strong>ve</strong> sanatkar <strong>ve</strong>ritabanında gerçekleştirilir. Esnaf <strong>ve</strong> sanatkarlar kayıt beyannamelerindekihususlarda meydana gelen değişiklikleri en geç otuz gün içinde sicile bildirmekzorundadırlar.Öte yandan, esnaf <strong>ve</strong> sanatkar siciline kayıtlı iken, daha sonraki yıllardayıllık alış <strong>ve</strong>ya satış tutarları ya da gayri safi iş hasılatı, esnaf <strong>ve</strong> sanatkarsayılma hadlerini aşanlar kendileri istemedikçe ticaret siciline <strong>ve</strong> dolayısıylaTürkiye Odalar <strong>ve</strong> Borsalar Birliği bünyesindeki odalara kayda zorlanamazlar.Ancak, yıllık alış <strong>ve</strong>ya satış tutarları ya da gayri safi iş hasılatı,11 Belirtelim ki; gelir <strong>ve</strong>rgisinden muaf olanların sigortalı sayılmasında, hem 1479 sayılı Kanunun mülga24.maddesinde hem de <strong>5510</strong> sayılı Kanunda 5754 sayılı Kanun ile değişiklik yapılmadan önce, “esnaf <strong>ve</strong> sanatkarlarsicili ile birlikte kanunla kurulan meslek odalarına usulüne uygun olarak kayıtlı olanlar” birlikte dikkate alınıyordu.12 AKIN, Le<strong>ve</strong>nt: “Bağ-Kur Sigortalılığında Esnaf <strong>ve</strong> Sanatkar Odalarına Tescilin Etkisi <strong>ve</strong> Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> GenelSağlık Sigortası Kanunu Tasarısında Durum”, Ankara Üni<strong>ve</strong>rsitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2005/2, s:1-2213 26.01.2005 tarih <strong>ve</strong> 25852 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 67
esnaf <strong>ve</strong> sanatkar sayılma hadlerinin altı katını aşanların kayıtları, esnaf <strong>ve</strong>sanatkar sicili marifetiyle ticaret siciline aktarılır.II .3- ŞİRKET ORTAKLARIAnonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları, sermayesi paylarabölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları, diğer şirket <strong>ve</strong> donatmaiştiraklerinin ise tüm ortakları <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birincifıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı sayılmıştır.II .3 .1 –Anonim şirket yönetim kurulu üyesi ortaklarıAnonim şirketler sermayesi paylara bölünmüş <strong>ve</strong> borçlarından yalnızcamalvarlığı ile sorumlu olan şirketlerdir. Anonim şirketler en az beş kişiile kurulabilirler. Şirket ortakları arasından seçilen en az üç kişiden oluşanyönetim kurulu şirketi yönetir <strong>ve</strong> temsil eder. Yönetim kurulu üyelerininşirket tüzel kişili arasındaki iş ilişkisi ise <strong>ve</strong>kalet akdine dayanır. Anlaşılacağıüzere anonim şirketlerin sadece yönetim kurulu üyesi ortakları sigortalısayılmıştır. Kurucu ortaklar artık zorunlu sigortalı sayılmamaktadırlar.1479 sayılı Kanunun mülga 24.maddesi gereğince sigortalı sayılan anonimşirket kurucu ortaklarının sigortalılıkları için geçiş hükmü getirilmiştir.Buna göre, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin(3) numaralı alt bendinde belirtilen anonim şirketlerin kurucu ortaklarındandaha önce 1479 sayılı Kanunun 24.maddesine tabi olarak sigortalıolanlardan sigortalılıklarını devam ettirmek isteyenlerin bu maddenin yürürlüktarihinden yani 01.10.2008’den itibaren altı ay içinde yazılı taleptebulunmaları halinde sigortalılıkları aynen devam ettirilir. Bu süre içerisindetalepte bulunmayanların sigortalılıkları ise bu Kanunun yürürlük tarihiitibariyle sona erer.(<strong>5510</strong>/geçici 22)II .3 .2 – Kolektif şirket ortaklarıKolektif şirketleri, gerçek kişiler arasında kurulup ortaklardan hiç birisininsorumluluğunun şirket alacaklarına karşı sınırlandırılmamış olduğu şirketlerdir.Ortaklardan her biri ayrı ayrı şirketi idare hak <strong>ve</strong> görevine sahiptir.II .3 .3 – Adi komandit şirket ortaklarıKollektif şirketlere benzemekle birlikte, burada sorumluluğu sınırlı olan <strong>ve</strong>sınırsız olan ortaklar vardır. Bunlardan sorumluluğu koydukları sermayeile sınırlı olan ortaklara komanditer ortak, sorumlulukları sınırlı olmayanortaklara ise komandite ortak denir. Adi komandit şirket ortaklarının heriki grubu da <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendikapsamında sigortalı sayılmıştırII .3 .4 – Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerinkomandite ortaklarıBu şirketlerde de iki tür ortak bulunmaktadır. Komandite ortaklar <strong>ve</strong> ko-68Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
manditer ortaklar. Komandite ortaklara kolektif şirketlerdeki hükümleruygulanırken, komanditer ortaklar anonim şirket ortaklarına benzemektedirler.Bu bakımdan, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerinkomandite ortakları <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b)bendi kapsamında sigortalı sayılırken, komanditer ortakların hizmet akdinedayalı olarak ücretle sözkonusu şirkette çalışmaları durumunda <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalısayılacaklardır.II .3 .5 – Limited şirket ortaklarıLimited şirketlerde ortakların sorumluluğu esasen taahhüt ettikleri sermayeile şirketin sorumluluğu ise malvarlığı ile sınırlandırılmıştır. Ortaklarıtarafından idare <strong>ve</strong> temsil edilen bu şirketler en az iki ortak ile kurulabilmektedir.Ortaklar, aksi kararlaştırılmamış ise hep birlikte müdür sıfatı ileşirketi temsil ederler.II .3 .6 – Adi şirket ortaklarıAdi şirketler yukarıdaki şirketlerden farklı olarak Türk ticaret Kanunundadeğil de Borçlar Kanununda düzenlenmiştir. Adi şirketlerin tüzel kişiliğiyoktur. Adi şirket ortaklarının her biri ayrı <strong>ve</strong>rgi mükellefi olup, ortaklargelir <strong>ve</strong>rgisi beyannamelerini de ayrı olarak <strong>ve</strong>rmektedirler.II .3 .7 – Donatma iştiraki ortaklarıDonatma iştiraki, birden fazla kişinin müşterek mülkiyet şeklinde bir gemiyiaralarında yapmış oldukları bir anlaşma gereğince iştirakçilerin nam<strong>ve</strong> hesabına deniz ticaretinde kullanmaları olarak tanımlanabilir 14 .II .4- TARIMSAL FAALİYETTE BULUNANLAR<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 106.maddesi ile 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına <strong>ve</strong>Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu yürürlükten kaldırılmış, eskidenbu nitelikte Bağ-Kur sigortalısı olanlar, aşağıda belirtilen tarımsalfaaliyette bulunmaları halinde artık <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birincifıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı sayılmıştır. Ancak tarımda kendiadına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlardan, tarımsal faaliyette bulunan <strong>ve</strong>yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden, bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldüktensonra kalan tutarın aylık ortalaması prime esas aylık kazanç tutarınınalt sınırı üzerinde olanlar sigortalı olarak kabul edileceklerdir. Zirakazançları bu sınırın altında olanlar <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 6.maddesi birincifıkrası (ı) bendi gereğince sigortalı sayılmamışlardır. 15Öte yandan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin(4) numaralı alt bendinde belirtilenler için, bu Kanunun 6.maddesininbirinci fıkrasının (ı) bendinde belirtilen “otuz” ibaresi, bu maddenin yü-14 KURT, Resul: İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Sigorta Mevzuatında Usul <strong>ve</strong> Esaslar, 3.Baskı, İSMMMO Yay No:37, s:81115 AKIN, Le<strong>ve</strong>nt: “Sigortalılık Kavramı Açısından Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanun TasarısınınDeğerlendirilmesi”, Ankara Üni<strong>ve</strong>rsitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2005/2, s:23-63Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 69
ürlüğe girdiği yıl için “onbeş” olarak uygulanır <strong>ve</strong> prime esas günlük kazancınotuz katını geçmemek üzere takip eden her yıl için bir puan artırılır.(<strong>5510</strong>/Geçici 16-1) Böyle olunca, kamu idareleri hariç olmak üzere, tarımişlerinde <strong>ve</strong>ya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz işlerde çalışanlarile tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlardan; tarımsal faaliyettebulunan <strong>ve</strong> yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden, bu faaliyete ilişkinmasraflar düşüldükten sonra kalan tutarın aylık ortalaması, bu Kanundatanımlanan prime esas günlük kazanç alt sınırının 2008 yılı için onbeş <strong>ve</strong>takip eden her yıl bir puan artırılmak suretiyle otuz katını aşanlar sigortalısayılacaktır.Şu halde, sözkonusu sigortalıların kapsama alınma sınırı 2008 yılı içinprime esas günlük kazancın 15 katı olarak belirlenmiş <strong>ve</strong> bu miktarın2009 yılından itibaren her yıl bir puan artırılarak on beş yıl sonra 30 katınaulaşması öngörülmüştür. Böylece, eski Bağ-Kur tarım sigortalılarınınyaklaşık %80’inin zorunlu sigorta kapsamı içinde kalmasının sağlanacağıbelirtilmektedir. 16Tarımsal faaliyet ise kendi mülkünde, ortaklık <strong>ve</strong>ya kiralamak suretiylebaşkalarının mülkünde <strong>ve</strong>ya kamuya mahsus mahallerde; ekim, dikim, bakım,üretme, yetiştirme <strong>ve</strong> ıslah yoluyla yahut doğrudan doğruya tabiattanistifade etmek suretiyle bitki, orman, hayvan <strong>ve</strong> su ürünleri elde edilmesini<strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya bu ürünlerin yetiştiricileri tarafından; muhafazasını, taşınmasını<strong>ve</strong>ya pazarlanmasını ifade etmektedir.(<strong>5510</strong>/3-19)Sosyal sigorta uygulamasında <strong>5510</strong> sayılı Kanundaki tanıma itibar edilecekolmakla birlikte, tarımsal faaliyet benzer bir biçimde Gelir Vergisi Kanununun52.maddesinde de tanımlanmıştır. Buna göre tarımsal faaliyet; arazidedeniz, göl <strong>ve</strong> nehirlerde ekim, dikim, üretme, yetiştirme <strong>ve</strong> ıslah yollarıyla<strong>ve</strong>yahut doğrudan doğruya tabiattan istifade etmek suretiyle bitki, orman,hayvan, balık <strong>ve</strong> bunların mahsullerinin üretimini, avlanmasını, avcıları<strong>ve</strong> yetiştiricileri tarafından muhafazasını, taşınmasını, satılmasını <strong>ve</strong>ya buüründen sair bir şekilde yararlanılmasını ifade etmektedir. Diğer taraftanbazı bitki <strong>ve</strong> hayvan türlerinde üretimin doğrudan doğruya arazi üzerindeyapılmaması zirai faaliyetin niteliğini değiştirmemektedir.II .5- KÖY VE MAHALLE MUHTARLARI2108 sayılı Muhtar Ödenek <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kanunu kapsamındaki köy<strong>ve</strong> mahalle muhtarları, bu kamu görevine seçimle gelmeleri suretiyle statühukukundan doğan bir kamu hizmeti yürütmektedirler. Köy <strong>ve</strong> mahallemuhtarları seçildikleri tarihten itibaren sigortalılıkları başlayacaktır. Muhtar<strong>ve</strong>killeri de aynen muhtarlar gibi sigortalı olurlar. Bunlar için seçimlezorunlu sigortalılık olgusu meydana geldiği için, muhtar seçildikten sonra16 ÖZCAN, Celal: “Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, Taslaklar Ve Reform”, Mercek, Ocak 2008,S:49, s:53-6570Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
isteğe bağlı sigortalılıkları da devam edemez 17 . Köy <strong>ve</strong> mahalle muhtarlarısözkonusu görevleri sebebiyle de <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birincifıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı sayılmışlardır.Öte yandan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlük tarihinden önce 2108 sayılıYasanın 4.maddesine göre muhtar seçildikleri tarih itibarıyla 1479 sayılıKanuna göre kayıt <strong>ve</strong> tescilleri yapılan köy muhtarlarından; <strong>5510</strong> sayılıKanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (1) numaralı altbendi hükümlerine göre (yani ticarî kazanç <strong>ve</strong>ya serbest meslek kazancı nedeniylegerçek <strong>ve</strong>ya basit usûlde gelir <strong>ve</strong>rgisi mükellefi olarak) sigortalılıklarınıdevam ettirmek isteyenlerin bu maddenin yürürlük tarihinden itibarenaltı ay içinde yazılı talepte bulunmaları halinde sigortalılıklarıaynen devam ettirilir. Bu süre içerisinde talepte bulunmayanlar hakkındaise bu Kanun hükümleri uygulanır.(<strong>5510</strong>/geçici 21)II .6- AT YARIŞI JOKEY VE ANTRENÖRLERİYukarıda yer <strong>ve</strong>rildiği üzere, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası(b) bendi gereğince sigortalı sayılanlara ilişkin hükümler; 6132 sayılı At YarışlarıHakkında Kanuna tabi jokey <strong>ve</strong> antrenörler hakkında da uygulanır.III - KAMU GÖREVLİSİ SİGORTALILARDaha önce de açıklandığı üzere, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası(c) bendinde, kamu idarelerinde; hizmet akdi ile çalışmayıp yani <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (a) bendine tabi olmayanlardan,kadro <strong>ve</strong> pozisyonlarda sürekli olarak çalışıp, ilgili kanunlarında (a) bendikapsamına girenler gibi sigortalı olması öngörülmemiş olanlar sigortalısayılmışlardır. Aynı şekilde, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası(a) <strong>ve</strong> (b) bentlerine tabi olmayanlardan, sözleşmeli olarak çalışıp ilgili kanunlarında(a) bendi kapsamına girenler gibi sigortalı olması öngörülmemişolanlar ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 86. maddesi uyarıncaaçıktan <strong>ve</strong>kil atananlar(<strong>ve</strong>kil öğretmen, <strong>ve</strong>kil imam, <strong>ve</strong>kil mühendisvb.) da sigortalı sayılmışlardır.Diğer taraftan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (c) bendi gereğisigortalı sayılanlara ilişkin hükümler;a) Kuruluş <strong>ve</strong> personel kanunları <strong>ve</strong>ya diğer kanunlar gereğince seçimle<strong>ve</strong>ya atama yoluyla kamu idarelerinde göre<strong>ve</strong> gelenlerden; bu görevlerisebebiyle kendilerine ilgili kanunlarında Devlet memurları gibi emeklilikhakkı tanınmış olanlardan hizmet akdi ile çalışmayanlar,b) Başbakan, bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, belediye başkanları,il encümeninin seçimle gelen üyeleri,c) <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (c) bendi kapsamında iken,17 Y. 21. HD. 18.10.1999, 7034/7037; ARASLI, Utkan: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong> Sosyal Sigortalar, 2.Cilt, Turhan Kitabevi,Ankara 2002, s:1798Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 71
u kapsamdaki kişilerin kurduğu sendikalar <strong>ve</strong> konfederasyonları ile sendikaşubelerinin başkanlıkları <strong>ve</strong> yönetim kurullarına seçilenlerden aylıksızizne ayrılanlar,d) Harp okulları ile fakülte <strong>ve</strong> yüksek okullarda, Türk Silâhlı Kuv<strong>ve</strong>tlerihesabına okuyan <strong>ve</strong>ya kendi hesabına okumakta iken askerî öğrenci olanlarile astsubay meslek yüksek okulları <strong>ve</strong> astsubay naspedilmek üzere temelaskerlik eğitimine tâbi tutulan adaylar,e) Polis Akademisi ile fakülte <strong>ve</strong> yüksek okullarda, Emniyet Genel Müdürlüğühesabına okuyan <strong>ve</strong>ya kendi hesabına okumakta iken Emniyet GenelMüdürlüğü hesabına okumaya devam eden öğrenciler,hakkında da uygulanacaktır.Belirtelim ki; Kanunun 4.maddesi dördüncü fıkranın (d) <strong>ve</strong> (e) bentlerindebelirtilen okulları tamamlamadan ayrılanlar ile bu okulları tamamlamalarınarağmen görevlerine başlamadan ayrılanların, bu okullarda geçen eğitimsüreleri sigortalılıklarından sayılmaz.Öte yandan <strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici 4.maddesi yedinci fıkrasında; buKanunun yürürlüğe girdiği tarihte kamu idarelerinde hizmet akdi ile <strong>ve</strong>yasözleşmeli olarak çalışanlardan; ilgili kanunları gereği 5434 sayılı Kanun ileilgilendirilenlerin aynı statüde çalışmaya devam ettikleri sürece bu Kanunun4. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine göre sigortalı sayılacaklarıbelirtilmiştir.Daha önce belirtilmiş olmakla birlikte, önemli bulduğumuz bir noktayıtekrarlamakta fayda var: <strong>5510</strong> sayılı Kanunun kısa vadeli sigorta kollarınailişkin hükümleri Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındasigortalı sayılanlara bu kapsamda oldukları sürece uygulanmaz.(<strong>5510</strong>/4-6)IV –SİGORTALILARIN GEÇİCİ OLARAKYURTDIŞINDA BULUNMALARI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 10.maddesi birinci fıkrasına göre; aynı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendinde sayılan sigortalıların iş<strong>ve</strong>renleritarafından geçici görevle yurt dışına gönderilmeleri, (c) bendinde sayılansigortalıların mevzuatlarında belirtilen usûle uygun olarak yurt dışınagönderilmeleri <strong>ve</strong>ya (b) bendinde sayılanların sigortalılığa esas çalışmasınedeniyle yurt dışında bulunmaları halinde, bu görevleri yaptıkları sürece,sigortalıların <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renlerin sosyal sigortaya ilişkin hak <strong>ve</strong> yükümlülükleridevam edecektir.Belirtelim ki; geçici olarak yurtdışına gönderilenler, ülkemiz ile uluslararasısosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen iş<strong>ve</strong>renlerceyurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri <strong>ve</strong>yaişleri nedeniyle yurt dışında bulunanlar haklarında, kısa vadeli sigorta kollarıile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanır.(SSİY/94-1)72Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Kural olarak kanunlar o ülke sınırları içinde uygulanır. Sosyal sigorta kanunlarıda kural olarak Türkiye’de yaşayan sigortalılara uygulanır. Ancakbu kuralın istisnası, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 10.maddesi birinci fıkrasında düzenlenmiştir.Bu madde kapsamına giren durumlarda genellik ilkesi değil,kişisellik ilkesi geçerlidir <strong>ve</strong> yasa hükümleri yabancı ülkedeki olaylara dauygulanır 18 .Yargıtay kararına da yansıdığı üzere, yukarıdaki şekilde sigortalıların yurtdışında çalışmaları halinde sigortalılıklarının devam etmesi için şu koşullarınbulunması gerekmektedir 19 :a) Türkiye ile yabancı ülke arasında bir sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi bulunmaması.Böyle bir sözleşme var ise yukarıdaki kanun hükmü değil sözleşmehükümleri uygulanacaktır.b) Yurt dışındaki çalışmanın sürekli değil geçici olması. Çalışma geçici olmayıpsüreklilik kazanırsa kapsam dışına çıkılarak, çalışılan yabancı ülkesosyal gü<strong>ve</strong>nlik sistemine tabi olunur. “Geçicilik” konusunda bir açıklıkbulunmadığı için, her somut olayda ayrıca incelenmelidir. Öte yandan,sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmelerinde hüküm var ise buna itibar edilecektir. Örneğin;Türk-Alman Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sözleşmesinde <strong>ve</strong> Türkiye-KKTC SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Sözleşmesinde geçici gönderme süresi 24 ay ile sınırlanmıştır.Bu sürelerin aşılması geçici görev sayılmamıştır 20 .c) Yabancı ülke sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sisteminin gereken yardımları yapmaması.Sigortalıların görev <strong>ve</strong> işleri nedeniyle yurt dışında bulundukları sürelerintespiti için; Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (c) bentlerikapsamında sigortalı olanlar için iş<strong>ve</strong>renlerince görevlendirildiklerinedair görev belgesinin, Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendikapsamında sigortalı olanlar için işleri nedeniyle yurt dışına çıkacaklarınadair beyan belgesi ile bunu destekleyen belgelerin ibrazı istenir. Kurumcayurtdışında bulunma hâli her türlü bilgi <strong>ve</strong> belgeyle de tespit edilebilir.(SSİY/92)V – ESKİ TOPLULUK SİGORTALILARITopluluk sigortası 506 sayılı Kanunun mülga 86.maddesinde düzenlenmişidi. Bununla sosyal gü<strong>ve</strong>nceden yararlanamayanlar kuruluşları vasıtasıylaKurumla yaptıkları sözleşmeler ile istedikleri sigorta kollarından yararlanabilmekteydiler.En bilinenleri ise noterler <strong>ve</strong> barolar birliğidir. Ancak<strong>5510</strong> sayılı Kanun ile bazı maddeleri hariç 506 sayılı Kanun yürürlüktenkaldırılırken, kaldırılan maddeler arasında 86. maddede bulunmaktadır.18 OKUR, A.Rıza: “Sosyal Sigortalar Hukukunun Genel Hükümleri <strong>ve</strong> Primler”, Yargıtayın İş Hukukuna İlişkinKararlarının Değerlendirilmesi 2001”, İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Türk Milli Komitesi, Ankara 2003,s:213-28419 Y. 10. HD. 23.11.2001, E:4183, K:8086; OKUR, A.Rıza: “Sosyal Sigortalar Hukukunun Genel Hükümleri <strong>ve</strong> Primler”,Yargıtayın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi 2001”, İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik HukukuTürk Milli Komitesi, Ankara 2003, s:213-28420 Y. 21. HD. 16.11.1998, E:1998/5942, K:1998/7826; Y. 10. HD. 28.06.1994, E:1994/1892, K:1994/13069Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 73
(<strong>5510</strong>/106-1) Öte yandan avukat <strong>ve</strong> noterleri uzun vadeli sigorta kollarıyönünden zorunlu olarak topluluk sigortasına tabi tutan Avukatlık Kanunuile Noterlik Kanununun ilgili maddeleri de yürürlükten kaldırılmıştır.(<strong>5510</strong>/106-12-13)<strong>5510</strong> sayılı Kanun ile bugüne kadar topluluk sigortasına girmiş olanlarınyeni dönemde durumlarını düzenleyen hükümlere yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Bunagöre, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun mülga 86.maddesi hükmünegöre topluluk sigortasına tabi olanların ödedikleri iş kazası, meslek hastalığı,hastalık, analık, malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primleri genelsağlık sigortası dahil bu Kanuna göre ödenmiş sayılacaktır. Bu süreler yatırıldıklarısigorta kolları bakımından başlangıç süresi <strong>ve</strong> prim ödeme günsayısı olarak kabul edilecektir.(<strong>5510</strong>/geçici 6-4)Bu Kanunun yürürlük tarihi itibarıyla 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunununmülga 86. maddesine göre malüllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarıbakımından topluluk sigortasına devam edenler, bu Kanunun 4.maddesikapsamında durumları değerlendirilerek, durumlarına uyan bent kapsamındazorunlu sigortalı sayılacaklardır. Bunların kendileri <strong>ve</strong>ya iş<strong>ve</strong>renleritarafından <strong>ve</strong>rilmesi gereken belgeler en geç üç ay içinde Kuruma <strong>ve</strong>rilmekzorundadır. (<strong>5510</strong>/geçici 6-5.)VI –BANKALAR, SİGORTA ŞİRKETLERİ, TİCARET VESANAYİ ODALARI VE BORSALARIN OLUŞTURDUĞUSANDIKLARIN SİGORTALILARI<strong>5510</strong> sayılı Kanun ile bazı maddeleri hariç 506 sayılı Kanun yürürlüktenkaldırılırken, kaldırılan maddeler arasında geçici 20. maddede bulunmamaktadır.(<strong>5510</strong>/106-1)506 sayılı Kanunun geçici 20.maddesindeki düzenlemeyegöre ise; Bankalar, sigorta <strong>ve</strong> reasürans şirketleri, ticaret odaları,sanayi odaları,borsalar <strong>ve</strong>ya bunların teşkil ettikleri birliklerin sandıklarıbütün personelini kapsayacak <strong>ve</strong> bu kimselerin iş kazalarıyla meslekhastalıkları, hastalık, analık, malüllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm, eşlerinin analık,eş <strong>ve</strong> çocuklarının hastalık hallerinde, en az 506 sayılı Kanunda belirtilenyardımları sağlayacak; sandıkların statülerine tabi personelin bu maddekapsamına giren banka, sigorta şirketi, reasürans şirketi, ticaret odası,sanayi odası, borsa <strong>ve</strong>ya bunların birliklerinden birinden diğerine geçmesihalinde bu gibi personelin kendi sandıklarındaki müktesep haklarınında diğer ilgili sandığa <strong>ve</strong>ya aralarında kuracakları müşterek bir sandığaintikalini temin edecek şekilde 506 sayılı Kanunun yayımı tarihinden itibarenen geç altı ay içinde birer vakıf haline getirildikleri takdirde; yenistatülerinin Çalışma Bakanlığınca onaylanmasıyla, anılan sandıklarınpersoneli 506 sayılı Kanunun uygulanmasında sigortalı sayılmayacaktır.”Bu sandıklara tabi olarak geçmişte sigortalılıkları yukarıdaki şekilde sağlananlar,belirtileceği üzere bu sandıkların SGK ye devri sürecinde de <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalısayılacaklardır.74Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
506 sayılı Kanunun geçici 20. maddesi kapsamındaki bankalar, sigorta <strong>ve</strong>reasürans şirketleri, ticaret odaları, sanayi odaları, borsalar <strong>ve</strong>ya bunlarınteşkil ettikleri birlikler personeli için kurulmuş bulunan sandıkların iştirakçileriile aylık <strong>ve</strong>ya gelir bağlanmış olanlar ile bunların hak sahipleriherhangi bir işleme gerek kalmaksızın bu maddenin yayımı tarihindenitibaren üç yıl içinde Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumuna devredilerek bu Kanunkapsamına alınır. Üç yıllık süre Bakanlar Kurulu kararı ile en fazla iki yıldaha uzatılabilir. Devir tarihi itibarıyla sandık iştirakçileri bu Kanunun4 üncü maddesinin (a) bendi kapsamında sigortalı sayılırlar.(<strong>5510</strong>/geçici20-1)Bu sandıkların ilk kuruluş statülerinin (yani kurulmaya esas oluşturan vakıfsenetlerinin) Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığı’nca onaylanmasınınyanı sıra, statülerinde meydana gelebilecek sonraki değişikliklerin (senetiçeriğindeki değişikliklerin) de aynı Bakanlık tarafından onaylanması zorunludur;aksi halde hukuken geçerlik kazanmazlar 21 . Bu sandıklar, 1983tarihli <strong>ve</strong> 1/1 sayılı Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı 22 ile de kanunla kurulusosyal gü<strong>ve</strong>nlik kuruluşu sayılmışlardır. 11.05.1976 tarih <strong>ve</strong> 1992 sayılıKanun ile 506 sayılı Kanunun geçici 20.maddesinde sözü edilen sandıklarınSSK ya devrine ilişkin düzenlemeyi ise Anayasa Mahkemesi 25.11.1977tarih, E:1976/36 <strong>ve</strong> K:1977/2 sayılı kararı ile iptal etmiştir 23 .506 sayılı Kanunun geçici 20. maddesi kapsamındaki sandıkların SGK yedevrine <strong>5502</strong> sayılı Kanunun geçici 6.maddesinde <strong>ve</strong> 5411 sayılı BankacılıkKanununun geçici 23.maddesin yer <strong>ve</strong>rilirken, konu bir bütün olarak <strong>5510</strong>sayılı Kanunun geçici 20.maddesinde düzenlenmiş bulunmaktadır. Bunagöre; Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı,Devlet Plânlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Bankacılık Düzenleme <strong>ve</strong> DenetlemeKurumu, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu, her sandık için ayrı ayrıolmak üzere hesabı yapılan Sandığı temsilen bir <strong>ve</strong> Sandık iştirakçileriniistihdam eden kuruluşu temsilen bir üyenin katılımıyla oluşturulacak komisyonca;her bir sandık için sandıktan ayrılan iştirakçiler de dâhil olmaküzere, devir tarihi itibarıyla devredilen kişilerle ilgili olarak, sandıkların buKanun kapsamındaki sigorta kolları itibariyle gelir <strong>ve</strong> giderleri dikkate alınarakyükümlülüğünün peşin değeri hesaplanır. Peşin değerin aktüeryalhesabında kullanılacak teknik faiz oranı yüzde 9,8 olarak esas alınır.(<strong>5510</strong>/geçici 20-2)Devir işlemi tamamlanıncaya kadar, sandık iştirakçileri, sandıktan aylık<strong>ve</strong> gelir alanlar ile bunların hak sahiplerinin sağlık <strong>ve</strong> sosyal sigorta yardımlarınınsağlanması ile primlerinin tahsil edilmesine, ilgili sandık mevzuathükümlerine göre sandıklarca <strong>ve</strong> sandık iştirakçilerini istihdam eden21 SARAÇ, Coşkun : “Sosyal Sigortalar Hukukunda Kuruluş Ve Üyelik Yönünden Banka, Sigorta Sandıkları”, Çimentoİş<strong>ve</strong>ren, Kasım 2004, S:6, s:36-4422 09.03.1983 tarih, 1/1 sayılı Yargıtay İçtihadı Birleştirme Hukuk Genel Kurulu Kararı; 23.06.1983 tarih <strong>ve</strong> 18086sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.23 ARASLI, Utkan: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong> Sosyal Sigortalar, Turhan Kitabevi, Ankara 2002, s:113-119Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 75
kuruluşlarca devam edilir.(<strong>5510</strong>/geçici 20-4) Devir işlemi tamamlandıktansonra sandıklarca ödenen aylık <strong>ve</strong> gelirlerin, bu Kanunun yürürlük tarihindenönceki süreler için 506 sayılı Kanun, yürürlük tarihinden sonrakisüreler için bu Kanun hükümleri uygulanmak suretiyle hesaplanacak aylık<strong>ve</strong> gelirlerin üzerinde olması halinde söz konusu farklar, peşin değer hesabındadikkate alınır <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu tarafından ilgililere ödenmeyedevam edilir. Devir tarihinden sonra bu kişilerin gelir <strong>ve</strong> aylıklarınındurum değişikliği nedeniyle artırılması, azaltılması, kesilmesi <strong>ve</strong> yenidenbağlanması işlemleri sırasında vakıf senetlerine göre yapılacak hesaplamalarilgili sandıklar <strong>ve</strong>ya sandık iştirakçilerini istihdam eden kuruluşlar tarafındanKurum kontrolünde yapılır.(<strong>5510</strong>/geçici 20-5)76Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
BEŞİNCİ BÖLÜMÇALIŞMASI YASAK OLANLAR VESİGORTALILIKLARI
I – GENEL OLARAK ÇALIŞMASI YASAK OLANLARİç hukukumuzda çocukların çalıştırılmasına ilişkin düzenlemeler oldukçafazladır. Bu haliyle de dağınık bir yapıya işaret etmektedir. İş Kanunundayer alan yaş sınırlamaları, Borçlar Kanununda yada Umumi HıfzıssıhhaKanununda da yer almakta ancak çoğu kere birbirlerine paralellik arzetmemektedir.Diğer taraftan mevzuatımızda çocukların çalıştırılması bahsinde,bebeklerin çalıştırılma durumlarına ilişkin ayrıca bir düzenlemeyapılmamıştır.Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesinin 1.maddesinde, bu sözleşmeuyarınca çocuğa uygulanabilecek olan kanuna göre daha erken yaştareşit olma durumu hariç, 18 yaşına kadar olan her insan çocuk sayılmaktadır.Aynı sözleşmenin 32.maddesine göre çocuk; sağlığı, eğitimi <strong>ve</strong> gelişmesiaçısından tehlike teşkil eden işlere karşı korunma hakkına sahiptir.Devlet, işe kabul için asgari bir yaş sınırı tespit etmek <strong>ve</strong> çalışma koşullarınıdüzenlemek zorundadır.İLO’nun 1973 tarih <strong>ve</strong> 138 No’lu Asgari Yaş Sözleşmesi, asgari istihdamyaşının zorunlu eğitimin bittiği yaştan <strong>ve</strong> herhalde 15 yaşından küçük olmamasınıöngörmektedir. Gelişmiş ülkeler içinse bu yaş 14 olarak belirlenmiştir.Zararlı işlerde çalışma için daha yüksek bir yaş -18- sınırı getirilmiştir.Hafif işlerde ise 13-15 yaşlar arasındaki çocuklar çalıştırılabilecektir.Ülkemizde çocukların çalıştırılmasına ilişkin sınırlamalar daha çok yaşölçütüne göre yapılmıştır. Anayasamızın 50.maddesine göre çocuk; sağlığı,eğitimi <strong>ve</strong> gelişmesi açısından tehlike teşkil eden işlere karşı korunmahakkına sahiptir. Devlet, işe kabul için asgari bir yaş sınırı tespit etmek <strong>ve</strong>çalışma koşullarını düzenlemek zorundadır. Anayasamızın 42.maddesinegöre ise kimse eğitim <strong>ve</strong> öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.Bu başlık altında özellikle çocuk <strong>ve</strong> kadınlara ilişkin çalışma yasağı üzerindedurulacak <strong>ve</strong> bunların kanundan yada idari düzenlemelerden kaynaklananyasaklamalara rağmen çalışmaları durumunda sigortalı olaraksayılıp sayılmayacakları değerlendirilecektir.Ayrıca belli işlerde ruhsat almadançalışma hali de ele alınacaktır. Diğer taraftan açılması izne bağlı işyerlerinde,bu izin yada ruhsat alınmaksızın çalıştırılanların durumuna dadeğinilecektir. Esasen, çocuklara genelde belli bir yaşı dolduruncaya kadarçalışma/çalıştırma yasağı getirilmişken, kadınların ayrıca belli yerlerde çalışma/çalıştırmayasağı bulunmaktadır. Özellikle çalıştırma yaşı açısındankanunlarımızda bir bütünlük olmadığı görülmektedir.II –ÇALIŞMASI KANUN İLE YASAKLANANLARII .1 - İŞ KANUNUNDAKİ DÜZENLEMELERi) Çalıştırma yaşı <strong>ve</strong> çocukları çalıştırma yasağı: 4857 sayılı İş Kanununun71.maddesinde; onbeş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 79
nın yasak olduğu, ancak, ondört yaşını doldurmuş <strong>ve</strong> ilköğretimi tamamlamışolan çocukların, bedensel, zihinsel <strong>ve</strong> ahlaki gelişmelerine <strong>ve</strong> eğitimedevam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerdeçalıştırılabilecekleri, çocuk <strong>ve</strong> genç işçilerin işe yerleştirilmelerinde <strong>ve</strong> çalıştırılabilecekleriişlerde gü<strong>ve</strong>nlik, sağlık, bedensel, zihinsel <strong>ve</strong> psikolojikgelişmeleri, kişisel yatkınlık <strong>ve</strong> yeteneklerinin dikkate alınacağı, çocuğungördüğü işin onun okula gitmesine, mesleki eğitiminin devamına engelolamayacağı, onun derslerini düzenli bir şekilde izlemesine zarar <strong>ve</strong>remeyeceğiifade edilmiştir. Anlaşılacağı üzere kanuni çalışma yaşının altındakiçalışmalar İş Kanunu kapsamı dışındadır.Ayrıca, temel eğitimi tamamlamış <strong>ve</strong> okula gitmeyen çocukların çalışmasaatlerinin günde yedi <strong>ve</strong> haftada otuzbeş saatten fazla olamayacağı, ancak,onbeş yaşını tamamlamış çocuklar için bu sürenin günde sekiz <strong>ve</strong> haftadakırk saate kadar artırılabileceği, okula devam eden çocukların eğitimdönemindeki çalışma sürelerinin, eğitim saatleri dışında olmak üzere, enfazla günde iki saat <strong>ve</strong> haftada on saat olabileceği, okulun kapalı olduğudönemlerde çalışma sürelerinin yukarıda öngörülen süreleri aşamayacağıbelirtilmiştir.Onsekiz yaşını doldurmamış çocuk <strong>ve</strong> genç işçiler bakımından yasak olanişler ile onbeş yaşını tamamlamış, ancak onsekiz yaşını tamamlamamışgenç işçilerin çalışmasına izin <strong>ve</strong>rilecek işler, ondört yaşını bitirmiş <strong>ve</strong> ilköğretimini tamamlamış çocukların çalıştırılabilecekleri hafif işler <strong>ve</strong> çalışmakoşulları ise Çocuk Ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul Ve EsaslarıHakkında Yönetmelikte 1 gösterilmiştir. Bu düzenlemelerin İLO’nun 138nolu sözleşmesiyle uyum içinde olduğu görülmektedir. Çocuk <strong>ve</strong> genç işçilerinçalıştırılamayacakları işler sözkonusu Yönetmek ekinde sayılmıştır.Öte yandan sözkonusu Yönetmeliğin 11.maddesine göre, çocuk <strong>ve</strong> gençişçileri; çocuklara karşı işlenmiş suçlardan hüküm giymiş olanlarla yüz kızartıcısuçlardan hüküm giymiş olan iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>killeri çalıştıramayacaklardır.Yönetmeliğin 12.maddesine göre de, iş<strong>ve</strong>renin;a) Çocuk <strong>ve</strong> genç işçinin <strong>ve</strong>lisi <strong>ve</strong>ya vasisine, çocuk <strong>ve</strong> genç işçinin çalıştırılacağıiş, karşılaşabileceği riskler <strong>ve</strong> alınan önlemler hakkında bilgi <strong>ve</strong>receği,b) Okula devam eden çocuk <strong>ve</strong> genç işçiden çalıştırmaya başlamadan önce,öğrenci olduğuna dair belge isteyeceği, bu belgeyi özlük dosyasında muhafazaedeceği,c) Çocuk <strong>ve</strong> genç işçinin <strong>ve</strong>lisi <strong>ve</strong>ya vasisi ile yazılı iş sözleşmesi yapmakzorunda olduğu belirtilmiştir.ii )Yer <strong>ve</strong> su altında çalıştırma yasağı : 4857 sayılı İş Kanununun72.maddesine göre, maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon <strong>ve</strong>1 06.04.2004 tarih <strong>ve</strong> 25425 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.80Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
tünel inşaatı gibi yer altında <strong>ve</strong>ya su altında çalışılacak işlerde onsekiz yaşınıdoldurmamış erkek <strong>ve</strong> her yaştaki kadınların çalıştırılması yasaktır.Bu düzenlemenin de İLO’nun 128 nolu sözleşmesine uygun olduğu görülmektedir.iii) Gece çalıştırma yasağı : 4857 sayılı İş Kanununun 73.maddesi gereğince,sanayie ait işlerde onsekiz yaşını doldurmamış çocuk <strong>ve</strong> genç işçileringece çalıştırılması yasaktır. Bu düzenleme de İLO’nun 6 <strong>ve</strong> 90 nolu sözleşmelerineuygundur. Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma KoşullarıHakkında Yönetmeliğin 2 5.maddesinde, kadın işçiler her ne şekildeolursa olsun gece postasında yedibuçuk saatten fazla çalıştırılamayacağı,9.maddesinde ise kadın işçilerin gebe olduklarının doktor raporuyla tespitindenitibaren doğuma kadar, emziren kadın işçilerin ise doğum tarihindenbaşlamak üzere altı ay süre ile gece postalarında çalıştırılamayacaklarıhüküm altına alınmıştır.Benzer bir biçimde, Gebe Veya Emziren Kadınların Çalıştırılma ŞartlarıylaEmzirme Odaları Ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmeliğin 39.maddesinde de, emziren işçinin doğumu izleyen 6 ay boyunca gece çalıştırılmasınınyasak olduğu, yeni doğum yapmış işçinin doğumu izleyensekiz haftalık süre sonunda, emziren işçinin ise, 6 aylık süreden sonra geceçalışması yapmasının gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong> sağlık açısından sakıncalı olduğununhekim raporu ile belirlendiği dönem boyunca, gece çalıştırılmasının yasakolduğu belirtilmiştir.iv) Ağır <strong>ve</strong> tehlikeli işlerde çalıştırma yasağı: 4857 sayılı İş Kanununun86.maddesine göre de, ağır <strong>ve</strong> tehlikeli işlerde çalışacak işçilerin işe girişinde<strong>ve</strong>ya işin devamı süresince en az yılda bir, bedence bu işlere el<strong>ve</strong>rişli <strong>ve</strong>dayanıklı olduklarına dair Kanunda gösterilen şekilde muayene raporlarıolmadıkça, bu gibilerin işe alınmaları <strong>ve</strong>ya işte çalıştırılmaları yasaktır.II .2 - İLKÖĞRETİM VE EĞİTİM KANUNUNDAKİ DÜZENLEME222 sayılı İlköğretim <strong>ve</strong> Eğitim Kanununun 59.maddesine göre; ilköğrenimçağında olup da mecburi ilköğrenim kurumlarına devam etmeyenler,hiçbir resmi <strong>ve</strong> özel iş yerinde <strong>ve</strong>ya her ne surette olursa olsun çalışmayıgerektiren başka yerlerde ücretli <strong>ve</strong>ya ücretsiz çalıştırılamazlar. İlköğretimkurumlarına devam ettiklerini belgeleyenler ise, çocukların çalıştırılmasınıdüzenleyen kanun hükümleri uygulanmak şartıyla ancak ders zamanlarıdışında bu gibi yerlerde çalıştırılabilirler.II .3 - UMUMİ HIFZISSIHHA KANUNUNDAKİ DÜZENLEMELER1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanununun 173. maddesine göre; on ikiyaşından aşağı bütün çocukların fabrika <strong>ve</strong> imalathane gibi her türlü sanat2 09.08.2004 tarih <strong>ve</strong> 25548 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.3 14.07.2004 tarih <strong>ve</strong> 25522 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 81
müesseseleriyle maden işlerinde amele <strong>ve</strong> çırak olarak istihdamı yasaktır.On iki yaş ile on altı arasında bulunan kız <strong>ve</strong> erkek çocuklar günde azamisekiz saatten fazla çalıştırılamaz. Aynı Kanunun 174.maddesine göre; onikiyaş ile onaltı yaş arasında bulunan çocukların saat yirmiden sonra geceçalışmaları yasaktır. Kanunun 176.maddesine göre ise; mahalli belediyelerincebar, kabare, dans salonları, kah<strong>ve</strong>, gazino <strong>ve</strong> hamamlarda onsekizyaşından aşağı çocukların istihdamı yasaklanır.II .4 - POLİS VAZİFE VE SELAHİYET KANUNUNDAKİDÜZENLEME5259 sayılı Polis Vazife <strong>ve</strong> Selahiyet Kanununun 12.maddesine göre; kanuniistisnalar saklı olmak üzere, eğlence, oyun, içki <strong>ve</strong> benzeri amaçlı umumaaçık <strong>ve</strong> açılması izne bağlı yerlerde 18 yaşından küçükler çalıştırılamaz.Öte yandan, Emniyet Genel Müdürlüğü Çocuk Şube Müdürlüğü/BüroAmirliği Kuruluş, Görev <strong>ve</strong> Çalışma Yönetmeliğinin 4 4.maddesinde çocuk,Kanuna göre daha erken yaşta reşit olma durumu hariç on sekiz yaşınakadar her insan şeklinde tanımlanmıştır. Yönetmeliğin 9/a.maddesi gereğince,çocukların mevzuatla yasaklanmış umuma mahsus <strong>ve</strong> umuma açıkyerlerde çalıştırılıp çalıştırılmadığını kontrol etmek; 14/e maddesi gereğiçocukların içki satışı yapılan bar, kafeşantan <strong>ve</strong> meyhane gibi yerler ile çocuklarıngirmesi mülki amirler tarafından yasaklanan kah<strong>ve</strong>hane, kıraathane,elektronik oyun yerleri, bilardo salonları gibi açılması izne bağlı yerlerealınıp alınmadıklarını <strong>ve</strong>ya buralarda çalıştırılıp çalıştırılmadığını kontroletmek; 14/l maddesine göre zorunlu temel eğitim çağında olduğu haldeokula gitmediği/devam etmediği tespit edilen öğrenciler hakkında İl/İlçeMilli Eğitim Müdürlüğüne bilgi <strong>ve</strong>rmek, talep edilmesi halinde yardımcıolmak; 16/l maddesi gereğince de sorumluluklarını yerine getirmeyen <strong>ve</strong><strong>ve</strong>layet hakkını kötüye kullanan ana-baba, vasi <strong>ve</strong>ya çocuktan hukukensorumlu olan diğer kişiler hakkında Cumhuriyet Savcılığına bilgi <strong>ve</strong>rmekgibi görevler polise <strong>ve</strong>rilmiştir.II .5 - BEBEKLERİN ÇALIŞTIRILMALARIYukarıda da bahsedildiği üzere bebeklerin çalıştırılmalarına ilişkin olarakmevzuatımızda özel bir düzenleme yapılmamıştır. Hatta, “Çocuk PolisiYönetmeliği”nde olduğu üzere uluslar arası belgelerdeki tanımlamaya dauygun olarak çocuk, 18 yaşına kadar olan her insan şeklinde ifade edilmiştir.18 yaşını doldurmamış <strong>ve</strong> temyiz yeteneği bulunmayanlarla yapılan hizmetsözleşmeleri hukuken geçersiz sayılacaktır. Temyiz yeteneği bulunmayanlarlayapılan sözleşmelerin geçerli olabilmesi için ise, onların kanunitemsilcilerinin (<strong>ve</strong>li <strong>ve</strong>ya vasinin) izni gereklidir. 5 Dolayısıyla bebeğin -kiçocuk tanımlaması içinde olmakla birlikte herhalde 0-6 yaş grubunu anla-4 13.04.2001 tarih <strong>ve</strong> 24372 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.5 SÖZER, Ali Nazım : “İş<strong>ve</strong>renlerin Çocuk <strong>ve</strong> Genç İşçi Çalıştırmaktan Doğan Yükümlülükleri – Alman <strong>ve</strong> TürkHukuku Bakımından Bir Mukayesesi”, Prof.Dr.Nurhan AKÇAYLI’ya Armağan, Bursa, 2000, s.312-322,82Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
mak gerekmektedir- çalıştırılmasının aile hukuku içinde değerlendirilmesiuygun olacaktır. Örneğin, <strong>ve</strong>li yada vasinin izni ile bir reklam filmindeyada klipte oynatılan/çalıştırılan bebekle ilgili olarak gerektiğinde MedeniKanunun ilgili hükümleri uygulanabilecektir.4721 sayılı Türk Medeni Kanununun 335.maddesine göre, ergin olmayançocuk, ana <strong>ve</strong> babasının <strong>ve</strong>layeti altındadır. Aynı Kanunun 339.maddesinegöre ise, ana <strong>ve</strong> baba çocuğun bakım <strong>ve</strong> eğitimi konusunda onun menfaatinigöz önünde tutarak gerekli kararları alır <strong>ve</strong> uygularlar. 346.maddesindede ana <strong>ve</strong> babanın, çocuğu olanaklarına göre eğitecekleri <strong>ve</strong> onun bedensel,zihinsel, ruhsal, ahlaki <strong>ve</strong> toplumsal gelişimini sağlayıp koruyacakları belirtilmiştir.Aynı Kanunun 342.maddesinde ana <strong>ve</strong> baba, <strong>ve</strong>layetleri çerçe<strong>ve</strong>sindeüçüncü kişilere karşı çocuklarının yasal temsilcisidirler.Bu genel düzenlemelere rağmen, örneğin çocuğun/bebeğin çalıştırılmasısuretiyle menfaati <strong>ve</strong> gelişmesi tehlikeye düştüğü takdirde hakim çocuğunkorunması için gerekli önlemleri alacaktır.(MK. 346.md) Örneğin, çocuğunbedensel <strong>ve</strong> zihinsel gelişimi tehlikede bulunursa hakim, çocuğu ana <strong>ve</strong>babadan alarak bir aile yanına <strong>ve</strong>ya bir kuruma yerleştirebileceği (MK.347md.) gibi, ana <strong>ve</strong> babanın çocuğa yeterli ilgiyi göstermemesi <strong>ve</strong>ya ona karşıyükümlülüklerini ağır biçimde savsaklaması durumunda da hakim <strong>ve</strong>layetinkaldırılmasına karar <strong>ve</strong>rebilecektir.(MK.348 md.)Yukarıdaki hükümler çerçe<strong>ve</strong>sinde sorumluluklarını yerine getirmeyen <strong>ve</strong><strong>ve</strong>layet hakkını kötüye kullanan ana-baba, vasi <strong>ve</strong>ya çocuktan hukukensorumlu olan diğer kişiler hakkında çocuk polisi Cumhuriyet Savcılığınakonu ile ilgili olarak bilgi <strong>ve</strong>rebilecektir.II .6 –KİMLİK BİLDİRME KANUNUNDAKİ DÜZENLEME1774 sayılı Kimlik Bildirme Kanunu 6 <strong>ve</strong> Kimlik Bildirme Kanununun Uygulanmasıİle İlgili Yönetmelik 7 hükümleri çerçe<strong>ve</strong>since iş<strong>ve</strong>ren/çalıştıranlarcaişyerlerinde çalıştırdıkları kişilere ait Çalışanlara Ait Kimlik BildirmeBelgesinin(Form 2) en yakın kolluk örgütüne (Jandarma yada Emniyet)<strong>ve</strong>rilmesi gerekmektedir.Askeri konaklama, dinlenme <strong>ve</strong> kamp tesisleri ile ordu evleri kapsam dışındaolmak üzere, Kanunun 2.maddesinde belirtilen otel, motel,han, pansiyon,bekar odaları, kamp, kamping, tatil köyü <strong>ve</strong> benzeri her türlü, özel<strong>ve</strong>ya resmi konaklama yerleri ile özel sağlık müesseseleri, dinlenme <strong>ve</strong>huzur evleri, dini <strong>ve</strong> hayır kurumlarının sosyal tesisleri sorumlu işleticilerinin,Kanunun 4.maddesi gereğince sözkonusu işyerlerinde sürekli <strong>ve</strong>yageçici olarak çalıştırdıkları kimseleri <strong>ve</strong> bunların ayrılışlarını örneğine uygunkimlik bildirme belgesi doldurarak (Çalışanlara Ait Kimlik BildirmeBelgesi), 24 saat içinde bağlı oldukları en yakın kolluk örgütüne bildirecekleriyükümlülüğü getirilmiştir.6 11.07.1973 tarih <strong>ve</strong> 14591 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.7 13.07.1974 tarih <strong>ve</strong> 14944 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 83
Kanunun 6.maddesi (b) fıkrasına göre ise, Kanunun 2.maddesinde sayılanlardışında kalan şehir, kasaba <strong>ve</strong> köy sınırları içindeki her çeşit ticaret <strong>ve</strong>sanat amacı güden işyerlerinde çalışanların sorumlu işleticilerince örneğineuygun kimlik belgesi doldurularak 3 gün içinde genel kolluk örgütünebildirilmesi zorunlu kılınmıştır.Kanunun 5.maddesinde de, binalarda kapıcı, kaloriferci, bekçi, telefoncu<strong>ve</strong> benzeri idari, teknik <strong>ve</strong> yardımcı hizmetlerde çalışanlar için, bunlarınişe başlamalarını izleyen 3 gün içinde; bağımsız bir bölüm teşkil eden konutlardaoturan sahip <strong>ve</strong>ya kiracı ile kat mülkiyetini tabi taşınmaz mallardayönetici <strong>ve</strong>ya yönetim kurulunun bu konuda kendi adına yetkili kıldığıbir üye tarafından örneğine uygun kimlik bildirme belgesinin doldurulupmahalli genel kolluk örgütüne <strong>ve</strong>rilmesi zorunluluğu getirilmiştir.Ayrıca, Kanunun 6.maddesinin ( a ), ( c ) fıkralarında da benzer yükümlülüklereyer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre, şehir kasaba <strong>ve</strong> köy sınırları içindeki;konutta sürekli <strong>ve</strong>ya geçici olarak <strong>ve</strong> kalarak çalışan hizmetçi, aşçı, mürebbiyebekçi <strong>ve</strong> benzeri her türlü hizmetliler için aile reisi, öğrenci yurtları <strong>ve</strong>benzeri yerlerde çalışanlar için o yerin sorumlu işleticisi, tarafından örneğineuygun kimlik bildirme belgesi doldurularak 3 gün içinde genel kollukörgütüne <strong>ve</strong>rilmesi gerekmektedir. İşyerlerinden ayrılanların da aynı şekildebildirilmeleri sözkonusudur.Kimlik Bildirme Kanunu hükümlerine göre kimlik bildirme belgesini yetkiliidareye <strong>ve</strong>rmekle yükümlü tutulanların, kimliğini nüfus hüviyet cüzdanı<strong>ve</strong> diğer resmi geçerli belgelerle ispat edemeyen kimseleri konut <strong>ve</strong>işyerlerinde çalıştıramayacakları aynı Kanunun 9.maddesinde <strong>ve</strong> Yönetmeliğin5.maddesinde hüküm altına alınmıştır.II .7-YABANCILARIN ÇALIŞMA İZİNLERİ HAKKINDAKANUNDAKİ DÜZENLEMEYabancıların çalıştırılması <strong>ve</strong> bunlara çalışma izni alınmasında birçok Kanunda<strong>ve</strong> birbirinden farklı düzenlemelerin varlığı uygulamada birçok sorunuda beraberinde getirmekteydi. Ancak, son dönemde yapılan Kanunidüzenlemeler ile uygulamada birlikteliğin oluşturulması <strong>ve</strong> uluslar arasıstandartların sağlanması yolunda önemli bir mesafenin alındığı söylenebilir.4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun 8 ile genel olarakyabancılara ülkemizde çalışmaları için <strong>ve</strong>rilecek iznin usul <strong>ve</strong> esaslarıdüzenlenmişken, Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu 9 ile de bu Kanunkapsamında istihdam edilecek yabancı kilit personelin istihdamına ilişkindüzenlemelere de yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Bu Kanunların uygulanmasına yönelikolarak da iki Yönetmelik yayımlanmıştır : Yabancıların Çalışma İzinleri8 06.03.2003 tarih <strong>ve</strong> 25040 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.9 17.06.2003 tarih <strong>ve</strong> 25141 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.84Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliği 10 ile Doğrudan Yabancı YatırımlardaYabancı Uyruklu Personel İstihdamı Hakkında Yönetmelik 11 .4817 sayılı Kanunun 4.maddesine göre, Türkiye’nin taraf olduğu ikili yadaçok taraflı sözleşmelerde aksi ön görülmedikçe yabancıların Türkiye’debağımlı yada bağımsız çalışmaya başlamadan önce izin almaları gerekmektedir.Kanunun 12.maddesinde ise, Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikBakanlığı’nın ilgili mercilerin görüşlerini de alarak başvuruları değerlendireceği,durumu uygun görülen yabancılara çalışma izni <strong>ve</strong>rileceği <strong>ve</strong> bu izninancak gerekli çalışma vizesi ile ikamet izninin alınması halinde geçerliolacağı hükümlerine yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Yine, Kanunun 11.<strong>ve</strong> 14.maddeleri gereğiçalışma izin istemleri sınırlandırılabileceği gibi reddedilebilecektir de.Dahası eksikliklerin saptanması halinde sonradan iptal de edilebilecektir.Öte yandan, 4817 sayılı Kanunun 35. maddesi ile 11.06.1932 tarihli <strong>ve</strong> 2007sayılı Türkiye’de Türk Vatandaşlarına Tahsis Edilen Sanat <strong>ve</strong> HizmetlerHakkında Kanun yürürlükten kaldırıldığından, 2007 sayılı yasada yer alanmesleklerin yabancılar tarafından icra edilebilmesi mümkün hale gelmişolmakla birlikte, 2007 sayılı Kanunun dışında yabancıların çalışma hayatınasınırlama getiren <strong>ve</strong> halen yürürlükte olan Kanunlar da bulunmaktadır.Nitekim 4817 sayılı Kanunun 13. maddesi 2. fıkrasında bu konuya açıklıkgetirilerek “diğer kanunlarda yer alan, yabancıların çalışamayacağı iş <strong>ve</strong>mesleklere dair hükümler saklıdır” hükmüne yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Bu itibarlasüreli, süresiz <strong>ve</strong> bağımsız çalışma izni <strong>ve</strong>rilenler ile muafiyet kapsamındakiyabancıların 2007 sayılı Kanun dışındaki Kanunlarda yer alan <strong>ve</strong> sırfTürk vatandaşlarına hasredilmiş bulunan iş <strong>ve</strong> mesleklerde çalışmalarımümkün bulunmamaktadır. Örneğin, süresiz çalışma izni sahibi olan biryabancının 6179 sayılı Eczacılar <strong>ve</strong> Eczaneler Hakkında Kanun uyarıncayabancılara yasaklanmış olan “eczacılık” mesleğini Türkiye’de icra etmesimümkün değildir.III – İDARİ YASAKLARIII .1 –İNŞAAT USTALARININ ÇALIŞMASINA İLİŞKİN İDARİYASAKLARManisa Valiliği’nin 16.04.2004 tarih <strong>ve</strong> 2004/1 sayılı “İnşaat Ustaları MeslekiEğitim Kursları Hakkında Karar 12 ”ı ile, 01.01.2005 tarihinden itibaren,Manisa ilinde (Belediye sınırları <strong>ve</strong> mücavir alanları da dahil) yapılacakresmi <strong>ve</strong>ya özel inşaatlarda (konut, işyeri <strong>ve</strong> benzeri) Manisa Valiliği’ninkoordinasyonunda Milli Eğitim Müdürlüğü (Merkez Halk Eğitimi <strong>ve</strong> AkşamSanat Okulu Müdürlüğü), Bayındırlık <strong>ve</strong> İskan Müdürlüğü, İnşaatMühendisleri Odası Manisa Şube Başkanlıklarınca düzenlenmiş yada düzenlenecek“İnşaat Ustaları Mesleki Eğitim Kursları”na (Kalıpçı, SoğukDemirci <strong>ve</strong> benzeri) katılıp (diğer illerde benzeri düzenlenmiş <strong>ve</strong> düzen-10 29.08.2003 tarih <strong>ve</strong> 25214 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.11 29.08.2003 tarih <strong>ve</strong> 25214 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.12 02.05.2004 tarih <strong>ve</strong> 25450 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 85
lenecek kurslar dahil) sertifika almayan ustalara inşaat yaptırılması, 5442sayılı İl İdaresi Kanununun 9.maddesinin (E) <strong>ve</strong> (İ) bentleri gereğince yasaklanmıştır.Bu karar ile Manisa ili sınırları dahilinde inşaat ustası <strong>ve</strong> kalfası olarakçalışmak isteyenlerden diploma <strong>ve</strong>ya eğitim sertifikası olmayanların İlçeBelediyeleri, Bayındırlık <strong>ve</strong> İskan Müdürlüğü <strong>ve</strong> İnşaat Mühendisleri OdasıManisa Şubesince yürütülmekte olan “İnşaat Ustaları Mesleki EğitimKursları”na (kalıpçı, soğuk demirci <strong>ve</strong> benzeri) katılıp sertifika almalarızorunlu kılınmıştır.Gaziantep Valiliği’nin 12.03.2004 tarih <strong>ve</strong> 2004/1 sayılı “İnşaat UstalarıMesleki Eğitim Kursları Hakkında Karar 13 ”ı ile, 01.01.2005 tarihinden itibaren,Gaziantep İlinde (Belediye sınırları <strong>ve</strong> mücavir alanları da dahil)yapılacak inşaatlarda (konut, işyeri <strong>ve</strong> benzeri) Valiliğimizin koordinasyonundaBüyükşehir Belediyesi, İlçe Belediyeleri, Bayındırlık <strong>ve</strong> İskan Müdürlüğü<strong>ve</strong> İnşaat Mühendisleri Odası Gaziantep Şubesi, Mimarlar OdasıGaziantep Şubesi, Gaziantep Müteahhitler Derneğince daha önce düzenlenmişyada düzenlenecek kurslardan (diğer illerdeki benzeri düzenlenmiş<strong>ve</strong> düzenlenecek kurslar dahil) sertifika almayan ustalara inşaat yaptırılması,5442 sayılı İl İdaresi Kanununun 9.maddesinin (E) <strong>ve</strong> (İ) bentleri gereğinceyasaklanmıştır.Alınan bu Karar <strong>ve</strong> önlemlerin uygulanmasında 3194 sayılı İmar Kanunuhükümleri saklı kalmak üzere Belediye Başkanlıkları, Bayındırlık <strong>ve</strong> İskanMüdürlüğü, İlçelerde Kaymakamlar, Köy Muhtarları <strong>ve</strong> Yapı denetim kuruluşlarıgörevli <strong>ve</strong> sorumlu sayılmış, ustalık kurs belgesi olmayan kişilereinşaat yaptırmamakla görevlendirilmişlerdir.Adana Valiliği’nin 13.05.2004 tarih <strong>ve</strong> 2004/1 sayılı “İnşaat Kalfa <strong>ve</strong> UstalarıMesleki Eğitim Kursları Hakkında Karar 14 ”ı ile Kalfalık-Ustalık/Sertifikası almamış olan , 01.01.2005 tarihinden itibaren, kalfa <strong>ve</strong> ustalarıninşaatlarda çalıştırılması yasaklanmış olmakla birlikte, Adana Valiliği’nin09.07.2004 tarih <strong>ve</strong> 2004/2 sayılı Kararıyla 15 yapılan değişiklikle, aynı tarihtenitibaren geçerli olmak üzere, Adana İli mülki hudutları dahilinde3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu kapsamında kalfalık-ustalık belgesiile Adana Valiliği koordinesinde, İl Özel İdare Müdürlüğü, İl Milli EğitimMüdürlüğü, Bayındırlık <strong>ve</strong> İskan Müdürlüğü, Büyükşehir BelediyeBaşkanlığı, ilçe <strong>ve</strong> belde belediye başkanlıkları, İnşaat Mühendisleri OdasıAdana Şubesi, Adana Ticaret <strong>ve</strong> Sanayi Odaları, Mimarlar Odası AdanaŞubesi, Adana Müteahhitler Birliği Derneği tarafından daha önceden düzenlenmiş<strong>ve</strong>ya düzenlenecek kurslardan (Diğer illerde düzenlenen benzerkurslardan da alınabilir) Kalfalık-Ustalık/Sertifikası almamış (Beton<strong>ve</strong> betonarme kalıpçısı, betonarme demircisi) kalfa <strong>ve</strong> ustaların inşaatlardaçalıştırılması yasaklanmıştır.13 21.04.2004 tarih <strong>ve</strong> 25440 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.14 10.05.2004 tarih <strong>ve</strong> 25488 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.15 05.08.2004 tarih <strong>ve</strong> 25544 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.86Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
III .2 –ÇOCUKLARIN ÇALIŞMASINA İLİŞKİN DİĞER İDARİYASAKLAR5395 sayılı Çocuk Koruma Kanununda 16 , korunma ihtiyacı olan <strong>ve</strong>ya suçasürüklenen çocukların korunması kapsamında çocuğun, daha erken yaştaergin olsa bile onsekiz yaşını doldurmamış kişi olduğu <strong>ve</strong> Kanunun5.maddesinde koruyucu <strong>ve</strong> destekleyici tedbir olarak, çocuğun bir eğitimkurumuna gündüzlü <strong>ve</strong>ya yatılı olarak devamı, iş <strong>ve</strong> meslek edinmesi amacıylabir meslek <strong>ve</strong>ya sanat edinme kursuna gitmesi <strong>ve</strong>ya meslek sahibi birustanın yanına yahut kamuya yada özel sektöre ait işyerlerine yerleştirilmesişeklinde eğitim tedbiri uygulanacağı hüküm altına alınmıştır.Daha öncesinde ise, çocukların özellikle sokaklarda çalıştırılmasını yasaklayanbirçok valilik kararı bulunmaktadır. Valilikler 5442 sayılı İl İdaresiKanunu hükümlerine dayalı olarak bu yönde tedbirler almaktadırlar. Butür yasaklamalardan amaç, kendi il sınırları içinde huzur <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nliğin,kişi dokunulmazlığının, kamu esenliğinin sağlanması <strong>ve</strong> sokakta yaşayan<strong>ve</strong>ya çalıştırılan çocukların genel olarak beden <strong>ve</strong> ruh sağlıklarının korunmasıile suç işlemesinin önlenmesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Amaç“gü<strong>ve</strong>nlik” olmakla birlikte netice itibariyle çocukları bazı yerlerde çalıştırılmalarıyasaklanmış olmaktadır.Örneğin, Adıyaman Valiliğinin 06.11.2002 tarih <strong>ve</strong> 2002/01 sayılı kararında17 , 18 yaşın altındaki reşit olmayan çocukların; tren, otobüs gibi toplutaşım araçlarında, mezarlıklarda olduğu gibi nikah salonlarında <strong>ve</strong> bar,diskotek gibi eğlence merkezlerinde de çalıştırılmayacakları belirtilmiştir.Benzer biçimde reşit olmayan çocukların; açılması izne bağlı halka açık eğlenceyerlerinde nikah <strong>ve</strong> düğün salonlarında, toplu taşıma araçlarında,umuma mahsus cadde <strong>ve</strong> sokaklarda çalıştırılmaları da yasaklanmıştır.Dahası bu yasaklara uyulmasının sağlanmasından ailelerin yanı sıra İlçeKaymakamlıkları, Belediyeler, Emniyet (çocuk bürosu), Jandarma, Mahalliİdareler, Sosyal Hizmetler, Milli Eğitim, Sağlık, Gençlik <strong>ve</strong> Spor <strong>ve</strong> KültürMüdürlükleri başta olmak üzere tüm kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşları sorumlututulmuşlardır.Ülkemizde 18 Valiliğin bu yönlü kararları Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Bunlar; Adıyaman, Amasya, Düzce, Edirne, Gaziantep, Giresun, Hatay,Iğdır, Isparta, İzmir, Kahramanmaraş, Malatya, Mersin, Ordu, Samsun, Sinop,Tekirdağ <strong>ve</strong> Van valilikleridir.III .3- İŞYERİ AÇMA VE İŞYERİ KURMA İZNİ ALINMAMIŞİŞYERLERİGenel olarak işyerlerinin açılması <strong>ve</strong> ruhsatlandırılması, İşyeri Açma Ve16 15.07.2005 tarih <strong>ve</strong> 25876 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.17 25.03.2003 tarih <strong>ve</strong> 25059 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 87
Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik 18 hükümleri gereği, yetkili idarelerolan il özel idaresi, büyükşehir belediyesi, ilçe <strong>ve</strong>ya ilk kademe belediyesiile organize sanayi bölgesi tüzel kişiliği tarafından yapılmaktadır. Yönetmeliğin6.maddesine göre ise, yetkili idarelerden usulüne uygun olarakişyeri açma <strong>ve</strong> çalışma ruhsatı alınmadan işyeri açılamaz <strong>ve</strong> çalıştırılamaz.Diğer taraftan İş Kanunu kapsamındaki sanayiden sayılan işlerde 10 <strong>ve</strong>daha fazla kişinin çalıştığı işyerleri, tehlikeli kimyasal maddelerin üretildiği,kullanıldığı <strong>ve</strong> depolandığı işyerleri ile inşaat <strong>ve</strong> maden işyerleriile taş ocaklarının sabit tesisleri için İşyeri Kurma İzni <strong>ve</strong> İşletme BelgesiAlınması Hakkında Yönetmeliğin 19 5 <strong>ve</strong> 6.maddeleri gereğince Çalışma <strong>ve</strong>Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığının ilgili Bölge Müdürlüğünden kurulmaya başlamadanönce kurma izni alınması, kurma iznine esas teşkil eden belgelereuygun olarak kurulmuş olan işyerlerine ise işletilmeye başlanılmadan önceişletme belgesi alınması zorunludur.IV– ÇALIŞMASI YASAK OLANLARIN SİGORTALILIĞIYukarıda yer <strong>ve</strong>rdiğimiz üzere bazı kimselerin belirli koşullar altında çalıştırılmalarıyasaklanmıştır. Bu yasakların birer sağlık <strong>ve</strong> sosyal politikatercihi olduğunu söyleyebiliriz. Yasaklar ağırlıklı olarak belli yaşın altındaolanlarla ilgilidir. Kimi zamanda bazı işlerde çalışmalar yasaklanmıştır.Şüphesiz işyerinin açılmasına izin <strong>ve</strong>rilmediği halde açılarak bağımlı olarakçalıştırma <strong>ve</strong> bağımsız çalışma hallerinde sözkonusu olabilmektedir.Bütün bu yasaklamalara rağmen, Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararında 20 ,“yaşı <strong>ve</strong> kadın oluşu gibi sebeplerle herhangi bir işte çalışması yasak bulunanişçinin yasağa rağmen çalıştırılmış olması halinde işçi sayılacağına<strong>ve</strong> bundan dolayı işçi sigortaları kanunlarının işçilere tanıdığı haklardanistifade edeceğine” hükmolunmuştur. Esasen yasaklara aykırı çalıştırmahalinde, yapılan hizmet akitlerinin kesin hükümsüz olduğu kabul edilmektedir.Böylece, sigortalılık ilişkisinin temelini teşkil eden hizmet sözleşmesininkanuna aykırılığının tespiti halinde, sigortalılık ilişkisi, geçmişeetkili olarak değil ancak geleceğe etkili olarak sona ermiş sayılacaktır.Öte yandan bu Karara göre, yaş küçüklüğü, işin ağır <strong>ve</strong> tehlikeli işlerdenolması gibi iş akdi yapma yasaklarına rağmen taraflar arasında bir sözleşmekurulmuşsa, iş <strong>ve</strong> sosyal sigorta yasalarının işçiyi koruma amacınauygun olarak <strong>ve</strong> işçiyi koruyucu bir kuralın korunmak istenen kimseninaleyhine sonuçlar <strong>ve</strong>recek şekilde yorumlanamayacağı için sözleşmeningeçersizliği geriye yürütülemeyecektir. 21 Dolayısıyla çalışması ya da çalıştırılmasıyasaklanmış olmakla <strong>ve</strong>ya ruhsatlandırılmamış olmakla birliktebağımlı <strong>ve</strong>yahutta bağımsız olarak çalışanlar bu sürede sigortalı sayılacak-18 10.08.2005 tarih <strong>ve</strong> 25902 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.19 17.12.2004 tarih <strong>ve</strong> 25673 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.20 Y.İBK, 18.06.1958, E:20, K:9(30.09.1958-10020 RG); AKYİĞİT, Ercan; Hizmet Akdinin Kesin Hükümsüzlüğü <strong>ve</strong>İptal Edilebilirliği, Kazancı Yay. İstanbul 1990, s:81-82; KARADENİZ, Oğuz; KARADENİZ, Hülya K.: “KanunlarcaYasaklanmış İşlerde Çalıştırılan Kimselerin Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong> Vergi Uygulaması Karşısındaki Durumu”, SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Mart-Nisan 2003, S:18, s:11-1321 EYRENCİ, Ö; TAŞKENT, S; ULUCAN, D: Bireysel İş Hukuku, Legal Yayıncılık, İstanbul 2005, s:8988Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
lardır. Dahası bu surette çalıştırılanların sigortalılıkları “geçersiz sigorta” 22da sayılmamaktadır.Sözkonusu Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararına rağmen Yargıtay’ın sonrakiyıllarda bu içtihada uygun kararlarına rastlandığı gibi aksi kararlarınada rastlanmaktadır. Örneğin; Yargıtay bir kararında, kadın işçiler tarafındanyapılmasına kanunun izin <strong>ve</strong>rmediği bir işte çalışmış <strong>ve</strong> bu süre içerisindedoğmuş bir sosyal sigorta ilişkisinin, kadının çalışmasının Kanunaaykırılığının tespiti halinde bu ilişkiye dayalı sosyal sigorta ilişkisinin de“sona erdirilmesini” gerektireceği kararına varılmıştır. Ancak, bu şekildekurulan sosyal sigorta ilişkisinin daha sonra kanuna aykırılık gerekçesiile “geçersiz sayılmasının” hukuka aykırı olacağı sonucuna varılmıştır 23 .Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun bir kararında ise, küçük çocuklarla hizmetsözleşmesi kurulamayacağına, böyle bir sözleşme yapıldığı takdirdede “baştan itibaren geçersiz sayılacağına” hükmolunmuştur 24 . Ancak bukararın, sosyal sigorta ilişkisinin dayanağı olan hizmet sözleşmesi batıl sayılsabile, batıl sayılmadan önceki dönemde geçen süreleri hukuken geçerlibir sigortalılık süresi saymamış olması sözkonusu içtihadı birleştirme kararıkarşısında oldukça tartışmalı görülmektedir.İş sözleşmesinin geçersizliğinin geleceğe yönelik hüküm doğuracağı tezi,küçük <strong>ve</strong> kadınların çalıştırılması yasaklarına aykırılık, şekle aykırılık gibikamu düzenini ağır bir şekilde ihlal etmeyen hallerle sınırlıdır. Buna karşılık,kanuna, ahlaka aykırılığın ağır olduğu; yani kamu düzeni bakımındankesinlikle kabul edilemez bir aykırılığın söz konusu olduğu hallerdebutlanın(hükümsüzlüğün) geleceğe yönelik hüküm doğuracağı tezi hiçbirşekilde savunulamaz. Örneğin; sözleşmenin konusunun fuhuş, kaçakçılık,kalpazanlık olması halinde hükümsüzlük baştan itibarendir. 25 Kanunla yabancılarayasaklanmış işlerde yabancı çalıştırılması da bu kapsamda değerlendirilebilir.Gerçekten de kendisine yasaklanmış bir iş dolayısıyla yabancı uyruklu kimseninyaptığı iş sözleşmesi hükümsüzdür. 26 Dahası, çalıştırılması yasaklanmışbir yabancı ile yapılan iş sözleşmesi, diğer hükümsüz iş sözleşmelerindenfarklı olarak, hükümsüzlüğün tespiti anından itibaren değil, baştanitibaren geçersiz sayılacaktır. 27 Örneğin; Türkiye’de 1219 sayılı Tababet <strong>ve</strong>Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanunun 1.maddesine göre ta-22 SÖZER, A.Nazım:Sosyal Sigorta İlişkisi, DEÜ Yayınları No:0906.AR.89.012.074, İzmir 1991, s.:54-5723 Y. 10. HD. 20.05.1997, E:1997/3965, K:1997/3791; ARICI, Kadir : “Sosyal Sigortalar”, Yargıtayın İş Hukukunaİlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi 1997”, MESS Yayını:298, İstanbul 1999, s:281-31324 Y. HGK. 03.04.1991, E:1991/9-107, K:1991/168; GÜZEL, Ali: “Sosyal Sigortaların Genel Hükümleri <strong>ve</strong> Primleri”,Yargıtayın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi 2002”, İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku TürkMilli Komitesi, Ankara 2004, s:265-39225 NARMANLIOĞLU, Ünal: İş Hukuku Ferdi İş İlişkileri I, 3.Bası, DEÜ Hukuk Fakültesi Döner Sermeye İşletmesiYayınları No:91, İzmir 1998, s:191-192; MOLLAMAHMUTOĞLU, Hamdi: İş Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara 2004,s:337; AKYİĞİT, Ercan: Hizmet Akdinin Kesin Hükümsüzlüğü <strong>ve</strong> İptal Edilebilirliği, Kazancı Yayınları, İstanbul 1990,s:3926 NARMANLIOĞLU, Ünal: İş Hukuku Ferdi İş İlişkileri I, 3.Bası, DEÜ Hukuk Fakültesi Döner Sermeye İşletmesiYayınları No:91, İzmir 1998, s:153; Aynı yerde (67) no’lu atıf da, kanunen çalışması yasaklanmış yabancı uyruklukişinin kıdem tazminatı talep hakkının bulunmadığına ilişkin olarak bkz. Y.4.HD. 11.09.1958, E:7336, K:556027 ŞAKAR, Müjdat: İş Hukuku Uygulaması, Der Yayınları, 6.Baskı, İstanbul 2005, s:80; DEMİR, Fevzi: İş Hukuku <strong>ve</strong>Uygulaması, 4.Baskı, Birleşik Matbaacılık, İzmir 2005, s:83Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 89
iplik mesleğini, 30.maddesine göre diş tabipliği mesleğini, 47.maddesinegöre ebelik mesleğini <strong>ve</strong> 63.maddesine göre de hastabakıcılık mesleğinisadece Türk vatandaşları yapabilir, yani yabancılar bu meslekleri icra edemezler.Aynı şekilde 6283 sayılı Hemşirelik Kanununun 3.maddesine göreTürkiye’de hemşirelik mesleğini Türk vatandaşı hemşirelerden başka kimseyapamaz. 28Benzer biçimde devlet hizmet yükümlülüğünü yerine getirmeyen bir hekimin,kamuda tam gün çalışan sağlık personelinin, kamuda sözleşmeliolarak çalışan sağlık personelinin, kamuda il sağlık müdürü <strong>ve</strong> başhekimolarak çalışanların, mesleklerini yapmaları geçici <strong>ve</strong>ya sürekli olarak yasaklanmışsağlık personelinin, özel sağlık kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarında da çalışmalarıaynı yaptırıma tabi olmalıdır. 29Diğer taraftan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunu 38.maddesi ikinci fıkrasına göre; bu Kanununuygulanmasında 18 yaşından önce malüllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarınatabi olanların sigortalılık süresi, 18 yaşını doldurdukları tarihtebaşlamış kabul edilecektir. Bu tarihten önceki süreler için ödenen malüllük,yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primleri ise sadece prim ödeme gün sayılarınınhesabına dahil edilecektir. Bununla birlikte, 506 sayılı Kanuna göre01.04.1981 tarihinden önce malüllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarına tesciledilmiş olanlar hakkında, bu Kanunun 38.maddesinin ikinci fıkrasındakisigortalılık süresinin 18 yaşın doldurulduğu tarihten başlayacağına ilişkinhükmü uygulanmaz.(<strong>5510</strong>/geçici 6-1)Bu bölümde şunu da belirtmekte fayda var. Yaş küçüklüğü bağımsız çalışanlarile kamu görevlisi çalışanların sigortalı sayılmasını engellemektedir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 6.maddesi birinci fıkrasının (h) bendine göre, aynıKanunun 4. maddesi birinci fıkrasının (b) <strong>ve</strong> (c) bentleri gereği sigortalı sayılmasıgereken işlerde çalışmakla birlikte, 18 yaşını doldurmamış olanlarsosyal sigortalı olamayacaktır. Ancak, (h) bendinin uygulanmasıyla ilgiliolarak, bir meslek <strong>ve</strong>ya sanat okulunu bitirenlerden, 4721 sayılı Türk MedeniKanunu hükümlerine göre mahkemece ergin kılınmak suretiyle, öğrenimleriyleilgili görevlerde çalışanlar hakkında 18 yaşın bitirilmiş olmasışartı aranmayacaktır.28 Belirtelim ki, doktorun, bizatihi kişiliğine sıkı sıkıya bağlı olan tıp fakültesi diplomasını, bir başkasının kullanmasını<strong>ve</strong> yararlanmasını amaçlayan devir sözleşmeleri de, emredici hukuk kurallarına <strong>ve</strong> kamu düzenine aykırı olduğundan,herhangi bir hak <strong>ve</strong> borç doğurmazlar. Yargıtay bir kararında, “Olayla doğrudan ilgili bulunan ‘1219 sayılı Tababet<strong>ve</strong> Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’un tüm maddeleri birlikte <strong>ve</strong> amacı yorumla değerlendirildiğinde,kamu yararı <strong>ve</strong> genel sağlığın korunmasına yönelik sınırlamalar getirildiğinde kuşku <strong>ve</strong> duraksamaya yer olmadığıaçıkça görülür. Anılan Yasanın (1). maddesinden anlaşıldığı şekilde, doktorluk mesleğinin icrası ancak Türkiye TıpFakültelerinden diploma sahibi olan doktorun bizatihi kişiliğine sıkı sıkıya bağlı olmak koşuluyla sağlanmıştır. Onedenle, doktorluk diploma ünvan <strong>ve</strong> isminin bir başkasının kullanmasını <strong>ve</strong> yararlanmasını amaçlayan devir, kira,satış gibi sayılabilecek benzer türde aktedilen tüm sözleşmeler kamu düzenine, emredici hukuk kurallarına aykırıolup geçersizdir. Tarafları bağlamaz, bir hak <strong>ve</strong> borç doğurmaz…”denilmiştir. Y.13. HD. 30.05.1996, E:1996/5075,K:1996/5380(Corpus Bilgi Bankası)29 BİLGİLİ, Özkan: Özel Sağlık Kurum <strong>ve</strong> Kuruluşları Personeli: İstihdamı <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikleri, Dokuz EylülÜni<strong>ve</strong>rsitesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir 2008, s:371-37290Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ALTINCI BÖLÜMTÜRKİYE CUMHURİYETİ HÜKÜMETİ İLEALMANYA FEDERAL CUMHURİYETİHÜKÜMETİ ARASINDA TÜRK FİRMALARIİŞÇİLERİNİN İSTİSNA AKDİÇERÇEVESİNDE İSTİHDAMI
I –İSTİSNA AKDİNİN DAYANAĞI VE AMACIAlmanya Federal Cumhuriyeti’nde yerleşik firmalarla istisna akdi yaparak,akdin konusu işin yapımı <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya yerine getirilmesi amacıyla, kendi işçisinigötürmek isteyen Türk firmalarının uymakla yükümlü oldukları kurallar, TürkiyeCumhuriyeti Hükümeti ile Almanya Federal Cumhuriyeti HükümetiArasında Türk Firmaları İşçilerinin İstisna Akdi Çerçe<strong>ve</strong>sinde İstihdamınaİlişkin Anlaşmanın Uygulanması Hakkında Tebliğ 1 de açıklanmıştır. Yayımıtarihini takip eden ayın birinci gününde yani 01.05.2004 tarihinde yürürlüğegiren sözkonusu Tebliğ ile 06.12.1991 tarihli <strong>ve</strong> 91/2481 sayılı Bakanlar KuruluKararı eki, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Almanya Federal CumhuriyetiHükümeti Arasında Türk Firmaları İşçilerinin İstisna Akdi Çerçe<strong>ve</strong>sindeİstihdamına İlişkin Anlaşma 2 nın uygulanmasına dair usul <strong>ve</strong> esaslar düzenlenmiştir.II–BAŞVURU VE İNCELEMEFirmalar, Anlaşmada belirtilen genel kontenjandan kendilerine tahsis yapılmasıamacıyla, Kurumca hazırlanan başvuru formunu doldurarak <strong>ve</strong> istenilenbelgeleri de bu forma ekleyerek Kuruma başvururlar. Firmaların AlmanyaFederal Cumhuriyeti’ne (AFC) götürmek istedikleri işçilerle ilgili Anlaşmaçerçe<strong>ve</strong>sindeki istekleri Kurum (İŞKUR) tarafından incelenir. Kurum gerekligördüğünde, kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşları ile uzman kuruluşların görüşlerinede başvurur.III–İSTİSNA AKİTLERİNDE ARANACAK KOŞULLARİstisna akdinin konusu olan iş süresinin 30 günden az olmaması gerekir. Ancak,işin bedelinin en az 200.000.-EURO olması halinde bu koşul aranmaz. Kurumtarafından bu tutar %50’ye kadar artırılıp eksiltilebilir. Yurt dışında inşaat, tesisat,işletme yönetimi, bakım <strong>ve</strong> onarım yapan <strong>ve</strong>ya yapacak olanların dışındakalan firmalar için belirtilen Kurumca aranmayabilir.IV- SSK/SGK TARAFINDAN BELGE TANZİMİİstisna Akdine göre çalıştırılmak üzere AFC’ne götürülen işçilerin çalışmalarınadevam ettikleri süre içerisinde Türk mevzuatına bağlı kalacaklarını kanıtlayanA/T 1, ihtiyaç duyacakları sağlık yardımlarının karşılanması için de A/T11 formülerleri tanzim edilir. 90 günlük prim ödeme süresi tamamlanmadığındansağlık yardımı hakkı olmayan işçiler için, 90 günlük prim ödeme süresisonunda öncelikle üç ay için, AFC’nin ikamet mahalleri için yetkili yabancılardairesinden gerekli sınırlı oturma iznine bağlı kalınarak da üçer aylık sürelerile A/T 11 formülerlerinin düzenlenmesine devam edilir.V- BİREYSEL İŞ SÖZLEŞMESİNİN YAPILMASIBelirtilen Tebliğ çerçe<strong>ve</strong>sinde AFC’ne eleman götürmek isteyen firmalar, Ku-1 24.04.2004 tarih <strong>ve</strong> 25442 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.2 20.12.1991 tarih <strong>ve</strong> 21087 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 93
um yetkilileri huzurunda <strong>ve</strong> Kurumca hazırlanan bireysel iş sözleşmesini,işçisiyle birlikte imzalamak zorundadır. İşçinin aleyhine olmamak üzere çalışmakoşullarını işçi <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>ren ayrıca belirleyebilir. Kurum, gerektiğinde işçininmesleğinin beyana uygun olup olmadığını araştırır. (Aşağıdaki kutuda sözkonususözleşme örneğine yer <strong>ve</strong>rilmiştir.)Firmalar, bireysel iş sözleşmesinin düzenlenmesi sırasında, işçinin sağlık durumunugösterir SSK hastanelerince(şimdi Sağlık Bakanlığı Hastaneleri) düzenlenmişsağlık kurulu raporuna dayanılarak hazırlanan A/T 1 <strong>ve</strong> A/T 11 formülerleriniKuruma ibraz ederler.Sosyal Sigortalar Kurumunca A/T 11 formüleri düzenlenememesi halinde, düzenlemeyehak kazanıncaya kadar özel sigorta şirketlerine yaptırılacak sağlıksigortasına dair poliçe ile işçinin sigortalılık süresini gösterir SSK/SGK’danalınacak belge aranır. Yaptırılacak hastalık sigortasının, hizmetler bakımındanyasal bir Alman hastalık sigortası ile denk olması gerekir.VI- TAHSİSKurum, usulüne uygun olarak başvuran firmanın kota tahsis <strong>ve</strong>ya ayrım isteğinitamamen yada kısmen karşılayabileceği gibi gerekçesini belirtmek kaydıylared de edebilir. Firmalar, kendilerine tahsis edilen <strong>ve</strong>ya ayrılan kotayı başvuruformu ile eki belgelerde yer alan bilgiler doğrultusunda kullanırlar.Firmaların AFC’nde aldığı diğer istisna akdine dayalı işlerde, anlaşma çerçe<strong>ve</strong>sindeistihdam ettiği işçileri çalıştırmak istemesi halinde, kota tahsisinin yapıldığıistisna akdi için beyanda bulunulan adam/ay çalışma planında belirtilensüreleri aşmamak kaydıyla, yeni kota tahsisi yapılmaksızın işçilerin bu işlerdede çalışmasına Kurumca müsaade edilebilir. Söz konusu diğer istisna akitleriiçin kota tahsisinin yapılması belirli bir sürenin bitimini gerektirdiğinde, kotadurumu da dikkate alınmak kaydıyla, bu husus Kurumca gözetilir. Böyle durumlardaiş<strong>ve</strong>renler, bireysel tip iş sözleşmelerinde işçinin aleyhine olabilecekdeğişiklikler yapamazlar.VII- TEMİNAT ARANMASISözkonusu Tebliğ kapsamında teminat, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunununuygulanması nedeniyle ortaya çıkan prim, gecikme zammı, faizler, cezalar, rücuantazminat alacakları <strong>ve</strong> AFC ile imzalanan sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesininuygulanması çerçe<strong>ve</strong>sinde haksız <strong>ve</strong>ya yersiz yapılan yardımlar sonucu doğabilecekalacakların karşılığını ifade etmektedir.Firmalarla işçiler arasında yazılı tip iş sözleşmesinin Kurum yetkilileri huzurundayapılmasından önce, istisna akdi gereğince gitmesi öngörülen işçi başına1.000.-EURO’luk dövize endeksli kat’i <strong>ve</strong> süresiz banka teminat mektubufirmalar tarafından SSK/SGK’na <strong>ve</strong>rilmek zorundadır. Kat’i teminat tutarı; kişibaşına teminat miktarı ile tahsis edilen işçi sayısının çarpımı sonucu bulunur.Teminat mektubunun, tanzim tarihindeki Merkez Bankası efektif satış kuru94Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
üzerinden olması gerekir. İşçilerin farklı zamanlarda gitmesi halinde, sonrakiteminatın önceki teminatı tamamlayıcı nitelikte olması koşulu aranır <strong>ve</strong> firmalardantaahhütname alınır. SSK/SGK tarafından düzenlenmiş belgelerin (formülerlerin)olması teminatın SSK/SGK’nca alındığı anlamını taşır.VIII- PRİMLERİN ÖDENMESİVIII .1 –GENEL OLARAKFirmalar tarafından AFC’ne çalışmak üzere gönderilen işçilerin sigorta primleri,bu işçilerin AFC’nde bulunduğu süre için 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun78. maddesine göre belirlenen sigorta primine esas kazancın alt sınırınıniki katından az olmamak kaydıyla bu miktar ile üst sınır arasındaki kazançüzerinden <strong>ve</strong> işe başlama <strong>ve</strong> işten ayrılma tarihlerinin ayın birinci <strong>ve</strong> otuzuncugünleri dışındaki bir tarihe rastlaması halleri hariç, her ay otuz gün çalıştığıkabul edilmek suretiyle ödenir.Prim ödeme gün sayıları ile sigorta primleri hesabına esas kazanç tutarınınSSK/SGK’na yukarıda belirtilen alt sınırın iki katından az bildirilmesi halinde,eksik bildirimin işçinin kusurundan <strong>ve</strong>ya yasal zorunluluklardan kaynaklandığının<strong>ve</strong> bildirimin fiili duruma uygun olduğunun firma tarafından kanıtlanmasıkoşuluyla bu bildirimler geçerli sayılır.Firmalar tarafından Türkiye’deki işyerine aldıkları işçilerin AFC’ne götürüldüğütarihe kadar geçen sürede işyerinde fiilen çalıştırılmaması <strong>ve</strong>ya kendilerineücret ödenmemesi halinde, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun değişik79.maddesinin ikinci <strong>ve</strong> üçüncü fıkraları da nazara alınarak gerekli işlem yapılır.VIII .2 –SSK TARAFINDAN YÜRÜTÜLECEK İŞLEMLER 3Türk firmalarınca, İstisna Akdi Anlaşması çerçe<strong>ve</strong>sinde Almanya’ya götürülensigortalıların primlerinin, 01.05.2004 tarihinden itibaren başlanarak Almanya’dabulundukları süre için 506 sayılı Kanunun 78. maddesine göre belirlenen sigortaprimine esas kazancın alt sınırının iki katından az olmamak kaydıyla bumiktar ile üst sınır arasındaki gerçek kazançları üzerinden SSK/SGK ya ödenmesigerekmektedir. İstisna Akdi Anlaşması çerçe<strong>ve</strong>sinde Almanya’ya götürülensigortalıların primlerinin, Almanya’da bulundukları süre için yukarıdabelirtilen kazançlar üzerinden SSK/SGK ya bildirilip bildirilmediği her ay düzenliolarak (manuel şekilde) kontrol edilecektir.Sigortalıların Almanya’da bulundukları sürede prim ödeme gün sayıları ileprimlerinin hesabına esas kazanç tutarının SSK/SGK ya yukarıda belirtilen altsınırın iki katından az bildirilmesi halinde, eksik bildirimin, sigortalının kusurundan<strong>ve</strong>ya yasal zorunluluklardan kaynaklandığı <strong>ve</strong> bildirimin fiili durumauygun olduğu iş<strong>ve</strong>ren firma tarafından kanıtlanacaktır.3 SSK Başkanlığı Sigorta İşleri Genel Müdürlüğünün 22.06.2004 tarih <strong>ve</strong> 16-319 Ek sayılı Genelgesindeaçıklanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 95
İş<strong>ve</strong>renler tarafından eksik gün <strong>ve</strong>ya kazanç bildiriminin geçerli belgelerle kanıtlanamamasıdurumunda, iş<strong>ve</strong>renlerden eksik gün <strong>ve</strong> kazançlara ilişkin ekaylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgelerinin bir aylık sürede <strong>ve</strong>rilmesi 7201 sayılı TebligatKanununa göre yapılacak tebligat ile istenilecektir. iş<strong>ve</strong>renlerden istenen ekprim belgeleri <strong>ve</strong>rilmez ise, bu defa söz konusu belgeler ilgili SSK/SGK Ünitelerincere’sen düzenlenerek muhteviyatı primlerin tahsili yoluna gidilecektir.Öte yandan, firmaların Ülkemizdeki işyerlerine aldıkları sigortalılarınAlmanya’ya götürüldüğü tarihe kadar geçen sürede işyerinde fiilen çalıştırılmaması<strong>ve</strong>ya kendilerine ücret ödenmemesi halinde de, 506 sayılı Kanunun79.maddesinin ikinci <strong>ve</strong> üçüncü fıkraları ile Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin20.maddesinin ( j ) fıkrası hükmü uyarınca işlem yapılacaktır. Yanieksik gün bildirimine ilişkin kanıtlayıcı nitelikteki belgelerin düzenlenmesigerekmektedir.IX- TEMİNATIN İADESİ VE PARAYA ÇEVRİLMESİIX.1-GENEL OLARAKFirmanın istisna akdine dayalı yükümlülüğünün sona ermesi, iş sözleşmesiihlal edilmeksizin <strong>ve</strong> her işçi için ikametin Türkiye’ye nakledildiğine ilişkinyetkili Alman İkamet Bildirim Dairesi’nden alınacak bir belgenin (Abmeldebestaetigung)ibrazı <strong>ve</strong>ya AFC Yabancılar Polisine gerekli bilginin <strong>ve</strong>rildiğininkanıtlanması yada başka bir yolla anlaşılmasının yanı sıra 506 sayılı Kanununuygulanması nedeniyle ortaya çıkan prim, gecikme zammı, cezalar, faizler, rücuantazminat alacakları <strong>ve</strong> AFC ile imzalanan sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesininuygulanması çerçe<strong>ve</strong>sinde haksız yere yapılan yardımlar sonucu doğabilecekalacakların bulunmadığının tespiti üzerine teminat aynen iade edilir.AFC’nde bulunan işçilerden bir kısmının Türkiye’ye dönmüş olması halinde,birinci fıkrada belirtilen hususların yerine getirildiğinin tespiti üzerine, teminatındönen işçi sayısına tekabül eden bölümü Firmanın başvurusu üzerine iadeedilir. İstisna akdinin tek taraflı olarak feshedildiği durumlarda da yukarıdabelirtilen hususlar aranır.SSK/SGK nın prim, gecikme zammı, faizler, cezalar, rücuan tazminat alacakları<strong>ve</strong> AFC ile imzalanan sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesinin uygulanması çerçe<strong>ve</strong>sindehaksız <strong>ve</strong>ya yersiz yapılan yardımlar sonucu doğabilecek alacaklarnedeniyle firmaya yapılan tebligata rağmen borçların tebligatın yapıldığı tarihiizleyen 7 gün içinde ödenmemesi halinde, teminat paraya çevrilerek firmanınborçlarına mahsup edilir.IX.2- SSK/SGK TARAFINDAN YÜRÜTÜLECEK İŞLEMLER 4Yurt dışına istisna akdi çerçe<strong>ve</strong>sinde işçi götüren iş<strong>ve</strong>renlerin, SSK/SGK yaborçlarının olup olmadığı her ay düzenli olarak araştırılacaktır. Yapılacak olanbu araştırma sonucunda borçlarının bulunduğunun tespiti halinde aşağıdaki4 SSK Başkanlığı Sigorta İşleri Genel Müdürlüğünün 22.06.2004 tarih <strong>ve</strong> 16-319 Ek sayılı Genelgesindeaçıklanmıştır.96Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
işlemler yapılacaktır.IX .2 .1-AFC’deki sigortalılar Türkiye’ye dönmemiş iseÖncelikle 6183 sayılı Kanuna göre bu borçların icra yoluyla tahsiline başvurulacaktır.Bu şekilde yapılacak takiplerin sonuçsuz kalması durumunda, budefa (sigortalıların Türkiye’ye dönüşü beklenilmeksizin) borcun ( 7 ) gün içindeödenmesi, aksi halde banka teminat mektubunun nakde çevrilerek primborçlarına mahsubunun yapılacağı hususunda 7201 sayılı Tebligat Kanununagöre iş<strong>ve</strong>rene tebligat gönderilecektir. Prim borçlarının tebligatta belirtilen 7gün içinde ödenmemesi <strong>ve</strong>ya borcun tecil <strong>ve</strong> taksitlendirilmesi hususunda taleptebulunulmaması durumunda ise, ilgili SSK/SGK Ünitesinin MuhasebeServisinde muhafaza edilen banka teminat mektuplarından borç tutarına tekabüleden bölümün (kısmi olarak) nakde çevrilmesi yoluna gidilerek firmalarınborçlarına mahsubu yapılacaktır. Ancak, banka teminat mektubunun kısmiolarak nakde çevrilmesi sırasında ilgili bankadan mümkün olması halindebakiye kalan tutar kadar (yeni) kesin <strong>ve</strong> süresiz banka teminat mektubununalınması, bunun mümkün olmaması durumunda ise, mevcut teminat mektubuüzerine ilgili bankaya “....................Euro tutarı kısmen tazmin edilerek tahsiledildiğinden bakiye ........................Euro tutar için işbu teminat mektubu aynışartlarla geçerli olacaktır” şeklinde mutlaka şerh düşürülmesi sağlanarak, teminatmektubu geri alınacak <strong>ve</strong> ilgili SSK/SGK Ünitesinin Muhasebe Servisindesaklanacaktır.Banka teminat mektubunun bu şekilde kısmen nakde çevrilmesi durumunda,eksilen miktar kadar yeni bir teminat mektubunun 15 gün içinde getirilmesihususunda iş<strong>ve</strong>rene iadeli taahhütlü bir yazı yazılacaktır. İş<strong>ve</strong>renin istenilenteminat mektubunu kendisine <strong>ve</strong>rilen süre içinde getirmemesi halinde, bu hususderhal Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğüne yazı ile bildirilecektir.IX .2 .2 - AFC’deki sigortalıların tamamı <strong>ve</strong>ya bir kısmı Türkiye’ye dönmüş iseBu durumda, 7201 sayılı Tebligat Kanununa göre iş<strong>ve</strong>rene prim borçlarının 7gün içinde ödenmesi, aksi halde banka teminat mektuplarının nakde çevrilerekborçlarına mahsup edileceği hususunda tebligat gönderilecektir. Prim borçlarınıntebligatta belirtilen süre içinde ödenmemesi halinde ise, icra takibine başvurulmadaniş<strong>ve</strong>renin daha önce AFC’ye götürdüğü sigortalılar için Kuruma<strong>ve</strong>rdiği banka teminat mektupları nakde çevrilerek iş<strong>ve</strong>renin borçlarına mahsupedilecektir.İş<strong>ve</strong>ren tarafından AFC’ye götürülen sigortalıların tamamı Türkiye’ye dönmüşise, Tebliğin 13’üncü maddesinde belirtilen yükümlülüklerin yerine getirilmesininyanı sıra Kurumumuza borcu da (prim, gecikme zammı, idari paracezası,faiz, rücuan tazminat alacak <strong>ve</strong> AFC ile imzalanan sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesininuygulanması çerçe<strong>ve</strong>sinde haksız yere yapılan yardımlar sonucudoğabilecek alacaklar) yoksa teminat aynen iade edilecektir.Buna karşın, sigortalılardan bir kısmının Türkiye’ye dönmüş olması halinde,Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 97
yukarıda belirtilen hususların yerine getirildiğinin tespiti üzerine teminatın,dönen sigortalı sayısına tekabül eden bölümü iş<strong>ve</strong>renin başvurusu üzerineiade edilecektir.X- FİRMALARIN UYARILMASIFirmaların götürdükleri işçileri yukarıda belirtilen Anlaşma <strong>ve</strong> Tebliğde yeralan usul <strong>ve</strong> esaslara uygun olarak çalıştırması esastır. Bununla birlikte;a) Firmaların işçi alacaklarını ödemediğinin AFC’ndeki Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikMüşavirlik <strong>ve</strong> Ataşeliklerince tespit edilmesi,b) Firmaların, götürmüş oldukları işçilerden dönüş yapanların yerine, yeni işçigötürmek istemeleri halinde, dönen işçilerin dönüş belgelerini derhal yetkiliAFC makamlarına <strong>ve</strong> Kuruma ibraz etmemesi,c) Kurum izni olmaksızın işçinin aynı yada başka bir firmada çalıştığının anlaşılması,d) Yapılan denetimlerde işçinin mesleğinin iş<strong>ve</strong>renin beyanına uygun olmadığınınanlaşılması,e) Bireysel tip iş sözleşmesi hükümlerine uyulmadığının tespit edilmesi durumlarındafirmalar Kurum tarafından uyarılır.15 günlük uyarı süresi içerisinde, belirtilen eksikliklerin giderilmemesi halindefirmaların yeni kota talepleri karşılanmaz <strong>ve</strong> yeni işçi çıkış işlemleri yapılmaz.İşçilerin Almanya’da istihdam edilebilmeleri için her ne ad altında olursa olsunayni yada nakdi bir menfaatin iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>kilince alındığının anlaşılmasıhalinde, ilgili firma hakkında Kurumca yasal işlem başlatılır. Ayrıca, bu durumdakifirmaların yeni kota talepleri karşılanmaz <strong>ve</strong> yeni işçi çıkış işlemleriyapılmaz.98Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ALMANYA FEDERAL CUMHURYET’NESTSNA AKD ÇERÇEVESNDE GDECEK ÇLER ÇN SÖZLEMES (HZMET AKD)1-TARAFLAR :A-VEREN/VEREN VEKLB-Ça)yeri Ünvan: ..................................................... a) Ad,Soyad:...................................................b)<strong>ve</strong>ren/<strong>ve</strong>ren Vekilinin Ad,Soyad :............... b) Baba Ad:.................................................................................................................................. c) Doum Yeri <strong>ve</strong> Tarihi:..................................c) Baba Ad: ........................................................... d) Nüfusa Kaytl OlduuYer:..........................d)Doum Yeri <strong>ve</strong> Tarihi:........................................ e) Meslei:........................................................e)Nüfusa Kaytl Olduu Yer:................................. f) PasaportNo:..................................................f)Tabiiyeti :.............................................................. g) Sigorta SicilNo:............................................g)Türkiye’deki Adresi:............................................ h) Türkiye’dekiAdresi:................................................................................................................... ......................................................................h) Almanya’daki Adresi :.......................................................................................................................................................................................... ) Çalaca yeri/antiyeAdresi:...................) Varsa Ticaret Sicil No:..................................... .......................................................................j) Telefon:............................................................... J)elefon.......................................................... .............................................................................k)Fax:.................................................................k) e-mail Adresi: .....................................................l) Fax:.......................................................................m) Posta Kutusu No:.................................................2- SÖZLEMENN KONUSU:bu sözleme; 3 üncü maddede yazl ite çalacak olan içi ile i<strong>ve</strong>ren arasndakiçalma <strong>ve</strong> çaltrmaya ilikin yöntem <strong>ve</strong> temel koullar, karlkl hak <strong>ve</strong> borçlar belirtmekamac ile düzenlenmitir.10Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 99
3- YAPILACAK :çi, yukarda adresi yazl iyerinde/antiyede.............................olarak çalacaktr.çinin sözlemede yer alan iyerinde/antiyede <strong>ve</strong> belirtilen meslekte çalmas esastr.Ancak, içinin kabul etmesi halinde mevcut ücreti düürülmemek artyla, yapabileceibaka meslek <strong>ve</strong> iyerinde çaltrlabilir.<strong>ve</strong>ren Almanya’ya gidecek olan içisine oradaki iyeri <strong>ve</strong> bu sözlemede yer almayançalma yöntemi <strong>ve</strong> koullar hakknda önceden gerekli bilgileri <strong>ve</strong>rir.4- SÖZLEMENN SÜRES:Bu i sözlemesi...../......../......... - ......./......./........ tarihleri arasnda geçerlidir.<strong>ve</strong>ren, i sözlemesini hakl bir nedenle <strong>ve</strong> bunu yazl olarak içiye bildirmek kaydylafeshedebilir. sözlemesi içinin iyerine gitmek üzere Türkiye’den hareket ettii tarihtebalar.<strong>ve</strong>ren, iyerine intikalini müteakip içiye derhal i <strong>ve</strong>rmek zorundadr. Vermediidurumlarda, içi mahrum kald gelir ile zarar <strong>ve</strong> ziyannn tazminini isteme hakknasahiptir.Sözlemenin süresi sona ermeden taraflardan biri feshini istemez ise, sözleme ayn süre içinuzatlm saylr.5-ÜCRET-SOSYAL GÜVENLK VE VERG:çinin 3 üncü maddede yer <strong>ve</strong>rilen ite çaltrlmas kouluyla fiili çalma karl,saat ücreti net ...................EURO’dur.<strong>ve</strong>ren; sigorta pirimlerini <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rgiyi kestikten <strong>ve</strong> yatacak yer (<strong>ve</strong>ya lojman) ile iaeyi100temin ettii takdirde, bunlarla ilgili cari masraflar da dütükten sonra geriye kalan netücretin % 50’sini AFC’nde içiye DM, olarak ödeyecektir. Ancak, bu mebla; sözlemeninayrlmaz parças ekte yer alan “Asgari Geçim Haddi”nde belirtilen hususlar dikkate alnmakkouluyla;a) ae <strong>ve</strong> yatacak yer i<strong>ve</strong>rence temin edildii takdirde cep harçlndan,b) Sadece yatacak yer i<strong>ve</strong>rence temin edildii takdirde iae masraf ile cep harçltoplamndan,c) Sadece iae i<strong>ve</strong>rence temin edildii takdirde konut yardmna esas tekil eden11kira tutar ile cep harçl toplamndan, hiçbir ekilde daha az olamaz.<strong>ve</strong>ren, net ücretin bakiyesini müteakip ayn ilk i günü içinin Türkiye’deki birbankada açtrm olduu döviz tevdiat hesabna EURO olarak havale edecektir.çinin, e <strong>ve</strong> çocuklarn AFC’ne götürmesi halinde net ücretin tamam kendisineAFC’nde EURO olarak ödenecektir.<strong>ve</strong>ren her ay ki ücret tahakkukunu, <strong>ve</strong>rgi <strong>ve</strong> sigorta pirim kesintileri ile yatacak yer<strong>ve</strong>ya lojman teminine ilikin masraflar, içiye AFC’nde ödenen mebla ile Türkiye’dekiYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulamasıdöviz tevdiat hesabna havale edilen döviz tutar toplamn gösteren bordro örneini Ankara SMMMO içiye<strong>ve</strong>rmekle yükümlüdür.
<strong>ve</strong>ren, net ücretin bakiyesini müteakip ayn ilk i günü içinin Türkiye’deki birbankada açtrm olduu döviz tevdiat hesabna EURO olarak havale edecektir.çinin, e <strong>ve</strong> çocuklarn AFC’ne götürmesi halinde net ücretin tamam kendisineAFC’nde EURO olarak ödenecektir.<strong>ve</strong>ren her ay ki ücret tahakkukunu, <strong>ve</strong>rgi <strong>ve</strong> sigorta pirim kesintileri ile yatacak yer<strong>ve</strong>ya lojman teminine ilikin masraflar, içiye AFC’nde ödenen mebla ile Türkiye’dekidöviz tevdiat hesabna havale edilen döviz tutar toplamn gösteren bordro örneini içiye<strong>ve</strong>rmekle yükümlüdür.Ücretin zamannda ödenmemesi halinde gecikme süresi için vadeli mevduatauygulanan en yüksek faizi i<strong>ve</strong>ren ödemeyi taahhüt eder. çinin mevzuattan doan dierhaklar sakldr. <strong>ve</strong>ren içinin AFC’nde bulunduu sürede SSK’na pirime esas kazanç tavansnr üzerinden <strong>ve</strong> tüm sigorta kollar için pirimlerini ödeyecektir. Hizmet akdinin sonbulmas durumunda i<strong>ve</strong>ren bu hususu derhal SSK’na <strong>ve</strong> yetkili çalma dairesinebildirmekle yükümlüdür. <strong>ve</strong>ren ücretin <strong>ve</strong>rgilendirilmesinde içinin maduriyetinemeydan <strong>ve</strong>rmemek için iki ülke arasndaki “Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlamas”n gözönünde bulundurur.6- DENEME SÜRES:Deneme süresi, içinin iyerinde/antiyede ie fiilen balad tarihten itibaren 2 (iki)aydr. Toplu i sözlemeleriyle deneme süresi 4 (dört) aya kadar uzatlabilir. çi i<strong>ve</strong>reninTürkiye’deki iyerinde ev<strong>ve</strong>lce bir yl süreyle çalmsa deneme süresine dahil olmayacaktr.Deneme süresi içinde taraflar hizmet akdini bildirimsiz <strong>ve</strong> tazminatsz feshedebilir.Ancak, içinin çalt günler için ücret <strong>ve</strong> dier haklar sakldr.Ayrca, deneme süresi içinde içinin baarl olamamas halinde de, i<strong>ve</strong>rensözlemeyi tazminatsz <strong>ve</strong> ihbarsz feshedebilir.Ancak bu süre içerisinde içinin hak ettii ücreti ile Türkiye’ye gönderilmesi halindeyol paras i<strong>ve</strong>rence karlanr.7- ÇALIMA SÜRES:Normal i süresi günde 7.5 saat olup, haftada 45 saattir.8- FAZLA ÇALIMA:12Fazla saatlerle çalmak için içinin onaynn alnmas gerekir. Fazla çalma süresi 1ylda 270 saatten fazla olamaz. Her bir fazla çalma saati için <strong>ve</strong>rilecek ücret, normal çalmaücretinin saat bana düen miktarnn % 50 yükseltilmesi suretiyle ödenir.Fazla çalma <strong>ve</strong>ya fazla sürelerle çalma yapan içi isterse, bu çalmalar karlzaml ücret yerine, fazla çalt her saat karlnda 1 saat 30 dakikay serbest zaman olarakkullanabilir. Serbest zaman, alt ay içerisinde çalma saatleri dahilinde <strong>ve</strong> içinin ücretindebir kesinti yaplmadan kullandrlr.9-HAFTA TATL VE DER TATLLER:Pazar ücretsiz hafta tatili günüdür.Hafta tatili ile eker <strong>ve</strong> Kurban Bayramnn ilk günü, AFC’nin dini <strong>ve</strong> dier resmibayram <strong>ve</strong> günlerinde içi çaltrlamaz. Ancak, izin alnmak kouluylaçaltrlabilir.<strong>ve</strong>ren gerektiinde hafta sonu tatilini baka bir güneYenialmayaSosyalyetkilidir.Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 101Ankara SMMMO10-ÜCRETL ZN, ÜCRETSZ ZN:
Fazla çalma <strong>ve</strong>ya fazla sürelerle çalma yapan içi isterse, bu çalmalar karlzaml ücret yerine, fazla çalt her saat karlnda 1 saat 30 dakikay serbest zaman olarakkullanabilir. Serbest zaman, alt ay içerisinde çalma saatleri dahilinde <strong>ve</strong> içinin ücretindebir kesinti yaplmadan kullandrlr.9-HAFTA TATL VE DER TATLLER:Pazar ücretsiz hafta tatili günüdür.Hafta tatili ile eker <strong>ve</strong> Kurban Bayramnn ilk günü, AFC’nin dini <strong>ve</strong> dier resmibayram <strong>ve</strong> günlerinde içi çaltrlamaz. Ancak, izin alnmak kouluylaçaltrlabilir.<strong>ve</strong>ren gerektiinde hafta sonu tatilini baka bir güne almaya yetkilidir.10-ÜCRETL ZN, ÜCRETSZ ZN:çi, Türk Mevzuatn da belirtilen süre <strong>ve</strong> esaslar dahilinde yllk ücretli izinhakkna sahiptir <strong>ve</strong> izin günlerinde içiye 7.5 saat üzerinden ücret ödeyecektir.Ücretli izni bulunmayan içiye, i<strong>ve</strong>ren zorunlu hallerde ylda bir defaya mahsus olmaküzere 10 güne kadar ücretsiz izin <strong>ve</strong>rebilir.Yllk ücretli izinlerin balangç tarihi içinin görüü de alnarak i<strong>ve</strong>ren tarafndantespit edilir <strong>ve</strong> içinin izin ücretinin balangcnda pein ödenir.11- DÜZEN VE DSPLN:çi, iyeri/antiye yetkililerince çalaca ülkenin saat ayarna göre belirlenecek isaatleri <strong>ve</strong> çalma aralar ile iin vardiya halinde belirlenen usul <strong>ve</strong> esaslarna uymay;ayrca taraflar i düzeni <strong>ve</strong> i disiplini ile ilgili yerel mevzuat, gelenek <strong>ve</strong> göreneklere aykrdavranta bulunmamay kabul eder. Taraflar o ülkenin mevzuat ile gelenek <strong>ve</strong>göreneklerine aykr hareket edemez.12-PASAPORT, VZE, YOL VE DER MASRAFLARI:13çinin çalaca ülkeye kadar gidi-dönü yol paras, vize ilemleri çalma <strong>ve</strong>oturma izninin alnmas için gerekli masraflar ile gerekiyorsa salk muayenesi <strong>ve</strong> tetkikücretleri i<strong>ve</strong>rene aittir. Pasaport masraflar içiye ait olup, i<strong>ve</strong>ren pasaport alnmasndaiçiye yardmc olur.<strong>ve</strong>ren, içi için yapt masraflara karlk olarak içinin ücretinden herhangi birkesinti yapamaz. Ancak, 11 nci maddede belirtilen hallere aykr davranlaryla içinin,i<strong>ve</strong>rene kasten zarar <strong>ve</strong> ziyan <strong>ve</strong>rmesi nedeniyle iine son <strong>ve</strong>rilmesi <strong>ve</strong>ya sözleme süresinidoldurmadan dönmekte srar etmesi halinde dönü yol paras i<strong>ve</strong>rence içinin ücretindenkesilerek ülkeye dönmesi salanr.13- YATACAK YER, LOJMAN VE YEMEK:102Salk artlarna uygun lojman <strong>ve</strong>ya yatacak yer ile iaenin i<strong>ve</strong>rence salanmashalinde buna ilikin cari masraflar, (kira, stma, aydnlatma, temizlik <strong>ve</strong> yemek giderleri)içiye aittir. <strong>ve</strong>ren bu masraflar için içinin ücretinden kesinti yapabilir.Lojman <strong>ve</strong> yatacak yerin iyeri dnda olmas halinde içinin topluca iyerinegetirilip- götürülmesi ücretsiz olarak i<strong>ve</strong>rence salanr. çinin bu ekilde iyerine getirilipgötürülmesisrasnda yolda geçen süreler çalma süresinden saylmaz. AnkaraYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıSMMMO
Salk artlarna uygun lojman <strong>ve</strong>ya yatacak yer ile iaenin i<strong>ve</strong>rence salanmashalinde buna ilikin cari masraflar, (kira, stma, aydnlatma, temizlik <strong>ve</strong> yemek giderleri)içiye aittir. <strong>ve</strong>ren bu masraflar için içinin ücretinden kesinti yapabilir.Lojman <strong>ve</strong> yatacak yerin iyeri dnda olmas halinde içinin topluca iyerinegetirilip- götürülmesi ücretsiz olarak i<strong>ve</strong>rence salanr. çinin bu ekilde iyerine getirilipgötürülmesisrasnda yolda geçen süreler çalma süresinden saylmaz.14- SALIK RAPORU ALMA ZORUNLULUU VE AT /11 FORMÜLER:çinin, 506 Sayl Kanun’un 41. Maddesinde belirtildii ekilde çalma mevzuatnagöre salk raporu alnmas gereken ilerde çaltrlmas halinde, bu ilere el<strong>ve</strong>riliolduklarn gösteren bir kamu hastanesinden alacaklar salk kurulu raporunu, (bu türilerin dnda çaltrlacak olanlarn ise yine bir kamu hastanesi dahiliye <strong>ve</strong> hariciyemütehassslarndan alacaklar salkl olduklarn gösterir raporu) ie giri bildirgesinin birörnei ile birlikte SSK Yurtd çi Hizmetleri Servislerine i<strong>ve</strong>renin ibraz zorunludur.(SSK’nun Türk-Alman Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sözlemesi’nin 12. maddesi (b) fkras uyarncaAFC’nde ayrca, içinin münhasran Türkiye’de acil hallerdeki sosyal gü<strong>ve</strong>nliin muayene devam <strong>ve</strong> tedavileri ettiini öngören gösteren AT/11 formüleriniayrca, içinin Türkiye’de sosyal gü<strong>ve</strong>nliin devam ettiini gösteren AT/1 formülerinidüzenleyerek <strong>ve</strong>rebilmesi için bu husus gereklidir.)düzenleyerek <strong>ve</strong>rebilmesi için bu husus gereklidir.)Dier taraftan; son 1(bir) yl içinde 90 günlük prim ödeme süresi14Dier taraftan; son 1(bir) yl içinde 90 günlük prim ödeme süresitamamlanmadndan bahisle SSK tarafndan AT/11 formüleri düzenlenmeyenlerin söztamamlanmadndan bahisle SSK tarafndan AT/11 formüleri düzenlenmeyenlerin sözkonusu 90 günlük prim ödeme süresi tamamlanncaya kadar “özel sigorta irketine” hastalkkonusu 90 günlük prim ödeme süresi tamamlanncaya kadar “özel sigorta irketine” hastalksigortas yaptrlacaktr.sigortas yaptrlacaktr.15-TOPLU KAZA SGORTASI:15-TOPLU KAZA SGORTASI:<strong>ve</strong>ren, stisna Akdi çerçe<strong>ve</strong>sinde çalan içiler için, bir kaza halinde meydana<strong>ve</strong>ren, stisna Akdi çerçe<strong>ve</strong>sinde çalan içiler için, bir kaza halinde meydanagelecek ölüm <strong>ve</strong> maluliyet olaylarnda tazminat ödenmesini öngören munzam “toplu kazagelecek ölüm <strong>ve</strong> maluliyet olaylarnda tazminat ödenmesini öngören munzam “toplu kazasigortas” yaptracaktr.sigortas” yaptracaktr.16-PASAPORT VE KSEL BELGELER:16-PASAPORT VE KSEL BELGELER:Alman Mevzuat gerei olan durumlar dnda, i<strong>ve</strong>ren tarafndan içinin pasaport <strong>ve</strong>Alman Mevzuat gerei olan durumlar dnda, i<strong>ve</strong>ren tarafndan içinin pasaport <strong>ve</strong>dier kiisel belgeleri elinden alnamaz. Alnmas gereken durumlarda içiye kimlik <strong>ve</strong>yadier kiisel belgeleri elinden alnamaz. Alnmas gereken durumlarda içiye kimlik <strong>ve</strong>yaikamet çalma izin belgeleri <strong>ve</strong>rilir.ikamet çalma izin belgeleri <strong>ve</strong>rilir.17-KNC SÖZLEME MZALATTIRILMASI YASAI:17-KNC SÖZLEME MZALATTIRILMASI YASAI:<strong>ve</strong>ren tarafndan içiye ikinci bir sözleme imzalattrlamaz. Ancak; içinin i<strong>ve</strong>ren tarafndan içiye ikinci bir sözleme imzalattrlamaz. Ancak; içinin isözlemesinde belirtilen meslei dnda baka bir i <strong>ve</strong>ya meslekte çalmay kabul etmesi,sözlemesinde belirtilen meslei dnda baka bir i <strong>ve</strong>ya meslekte çalmay kabul etmesi,fesh-i ihbar yoluyla sözlemenin sona ermesi ya da sözleme süresinin kendiliinden sonafesh-i ihbar yoluyla sözlemenin sona ermesi ya da sözleme süresinin kendiliinden sonaermesi halinde taraflar yeni bir i sözlemesi imzalayabilir.ermesi halinde taraflar yeni bir i sözlemesi imzalayabilir.Yukardaki durum dnda sonradan i<strong>ve</strong>ren tarafndan içiye imzalattrlan <strong>ve</strong> içiYukardaki durum dnda sonradan i<strong>ve</strong>ren tarafndan içiye imzalattrlan <strong>ve</strong> içialeyhine durumlar meydana getiren baka bir i sözlemesi Türk mevzuat açsndanaleyhine durumlar meydana getiren baka bir i sözlemesi Türk mevzuat açsndangeçersiz saylr. Anlamazlk, durumlarnda i bu sözleme dikkate alnr.geçersiz saylr. Anlamazlk, durumlarnda i bu sözleme dikkate alnr.18-ANLAMAZLIK DURUMLARINDA SORUMLULUK VE UYGULANACAKYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması18-ANLAMAZLIK DURUMLARINDA SORUMLULUK VE UYGULANACAK 103Ankara MEVZUAT: SMMMOMEVZUAT:
Yukardaki durum dnda sonradan i<strong>ve</strong>ren tarafndan içiye imzalattrlan <strong>ve</strong> içialeyhine durumlar meydana getiren baka bir i sözlemesi Türk mevzuat açsndangeçersiz saylr. Anlamazlk, durumlarnda i bu sözleme dikkate alnr.16i<strong>ve</strong>renin Türkiye’deki yasal ikametgahnn bulunduu ehrin mahkemeleri ile icra daireleri18-ANLAMAZLIK DURUMLARINDA SORUMLULUK VE UYGULANACAKyetkilidir.MEVZUAT:19-Ç VE VERENN BEYAN VE KABULÜ :Bu sözlemede yer almayan hususlarla ilgili doabilecek anlamazlklarda Türkmevzuat uygulanr. <strong>ve</strong>ren ile içi arasnda i ilikisinden doan ihtilaflarn giderilmesindeTaraflar; çalma <strong>ve</strong> çaltrmaya ilikin usul esaslar düzenleyen karlkl hak <strong>ve</strong>i<strong>ve</strong>renin Türkiye’deki yasal ikametgahnn bulunduu ehrin mahkemeleri ile icra daireleriyükümlülüklerini belirleyen hükümlerin bu sözlemede yer aldn, sözlemeyi okuyarakyetkilidir.anladklarn <strong>ve</strong> kabul ettiklerini <strong>ve</strong> bu sözleme dnda baka bir sözleme anlama ya da 15……/……/………Görülmü <strong>ve</strong> Onaylanmtr.Türkiye Kurumuvaadin <strong>ve</strong>ya kabulün bulunmadn beyan <strong>ve</strong> taahhüt ederler.19-Ç VE VERENN BEYAN VE KABULÜ :Tanzim Yeri <strong>ve</strong> Tarihi20-EKLERN SÖZLEMENN AYRILMAZ BR PARÇASI OLMASI:Taraflar; çalma <strong>ve</strong> çaltrmaya ilikin usul esaslar düzenleyen karlkl hak <strong>ve</strong>Ad, Soyad Ad, Soyad(mzas) (mzas)yükümlülüklerini belirleyen hükümlerin bu sözlemede yer aldn, sözlemeyi okuyarakEk: 1’de yer alan belge bu sözlemenin ayrlmaz bir parçasdr.anladklarn <strong>ve</strong> kabul ettiklerini <strong>ve</strong> bu sözleme dnda baka bir sözleme anlama ya da<strong>ve</strong>ren / <strong>ve</strong>ren Vekili çivaadin <strong>ve</strong>ya kabulün bulunmadn beyan <strong>ve</strong> taahhüt ederler.21-SÖZLEMENN DÜZENLENMES:EK:”AFC’ndeki Asgari Geçim Haddi”edilerek, taraflarca imzalanm <strong>ve</strong> Kurum yetkilisi tarafndan onaylanmtr.20-EKLERN SÖZLEMENN AYRILMAZ BR PARÇASI OLMASI:21 maddeden ibaret bu i sözlemesi, Türkiye Kurumu yetkililerinin huzurundaTürkiye Kurumu l Müdürlüündeki dosyasnda saklanmak üzere 4 nüsha tanzimbir nüshas vize almak amacyla ilgili ülkenin konsolosluuna <strong>ve</strong>rilmek <strong>ve</strong> bir nüshas daiçi ile i<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>kili tarafndan, bir nüshas içiye, bir nüshas i<strong>ve</strong>rene, gerektiindeEk: 1’de yer alan belge bu sözlemenin ayrlmaz bir parçasdr.bir nüshas vize almak amacyla ilgili ülkenin konsolosluuna <strong>ve</strong>rilmek <strong>ve</strong> bir nüshas daiçi ile i<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>kili tarafndan, bir nüshas içiye, bir nüshas i<strong>ve</strong>rene, gerektiinde21 maddeden ibaret bu i sözlemesi, Türkiye Kurumu yetkililerinin huzurundaTürkiye Kurumu l Müdürlüündeki dosyasnda saklanmak üzere 4 nüsha tanzim21-SÖZLEMENN DÜZENLENMES:edilerek, taraflarca imzalanm <strong>ve</strong> Kurum yetkilisi tarafndan onaylanmtr.21-SÖZLEMENN DÜZENLENMES:EK:”AFC’ndeki Asgari Geçim Haddi”21 maddeden ibaret bu i sözlemesi, Türkiye Kurumu yetkililerinin huzurunda<strong>ve</strong>ren / <strong>ve</strong>ren Vekiliçiiçi ile i<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>kili tarafndan, bir nüshas içiye, bir nüshas i<strong>ve</strong>rene, gerektiindeAd, Soyad Ad, Soyadbir nüshas vize almak amacyla ilgili ülkenin konsolosluuna <strong>ve</strong>rilmek <strong>ve</strong> bir nüshas da(mzas)(mzas)Türkiye Kurumu l Müdürlüündeki dosyasnda saklanmak üzere 4 nüsha tanzimEk: 1’de yer alan belge bu sözlemenin ayrlmaz bir parçasdr.20-EKLERN SÖZLEMENN AYRILMAZ BR PARÇASI OLMASI:edilerek, taraflarca imzalanm <strong>ve</strong> Kurum yetkilisi tarafndan onaylanmtr.Tanzim Yeri <strong>ve</strong> TarihiEK:”AFC’ndeki Asgari Geçim Haddi” ……/……/………<strong>ve</strong>ren / <strong>ve</strong>ren Vekili Görülmü <strong>ve</strong> Onaylanmtr. çiTürkiye KurumuAd, Soyad Ad, Soyad(mzas)(mzas)vaadin <strong>ve</strong>ya kabulün bulunmadn beyan <strong>ve</strong> taahhüt ederler.anladklarn <strong>ve</strong> kabul ettiklerini <strong>ve</strong> bu sözleme dnda baka bir sözleme anlama ya dayükümlülüklerini belirleyen hükümlerin bu sözlemede yer aldn, sözlemeyi okuyarakTaraflar; çalma <strong>ve</strong> çaltrmaya ilikin usul esaslar düzenleyen karlkl hak <strong>ve</strong>Tanzim Yeri <strong>ve</strong> Tarihi19-Ç VE VERENN BEYAN VE KABULÜ :……/……/………Görülmü <strong>ve</strong> Onaylanmtr.Türkiye Kurumuyetkilidir.i<strong>ve</strong>renin Türkiye’deki yasal ikametgahnn bulunduu ehrin mahkemeleri ile icra daireleri1616104Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
SÖZLEMESNN EK SÖZLEMESNN EKI-AFC’ndeki ASGAR GEÇM HADDI-AFC’ndeki asgari ASGAR geçim GEÇM haddi, HADD sosyal yardm kriterlerine göre Eyaletler tarafndan tesbitedilmektedir.AFC’nde asgari geçim haddi, sosyal yardm kriterlerine göre Eyaletler tarafndan tesbitedilmektedir.Sosyal yardm kriterlerine göre asgari geçim haddinin belirlenmesinde kii bana iaemasraf ile konut yardmna mesnet tekil eden kira tutar esas alnmaktadr.Sosyal yardm kriterlerine göre asgari geçim haddinin belirlenmesinde kii bana iaeEyaletlerin masraf ile konut kii bana yardmna belirledii mesnet tekil iae masraflarnn eden kira tutar matematiksel esas alnmaktadr. ortalamas 01.07.1990tarihinden beri 447.—DM civarndadr.Eyaletlerin kii bana belirledii iae masraflarnn matematiksel ortalamas 01.07.1990tarihinden Bir kii için beri konut 447.—DM yardmna civarndadr. esas tekil eden kira tutar ise Bat Bölgesi’ndeki 11 Eyalet için480.—DM; Dou Bölgesi’nde yeni kurulmu olan 5 Eyalet (Mecklenburg-Vorpommern;Bir Brandenburg; kii için konut Sachsen; yardmna Sachsen-Anhalt; esas tekil Thüringen) eden kira tutar ile Dou ise Bat Berlin Bölgesi’ndeki için 380.—DM’tr. 11 Eyalet için480.—DM; Dou Bölgesi’nde yeni kurulmu olan 5 Eyalet (Mecklenburg-Vorpommern;Brandenburg; Bu meblalar, Sachsen; ilgili Alman Sachsen-Anhalt; makamlar tarafndan Thüringen) her ile yl Dou ekonomik Berlin gelimelere için 380.—DM’tr. parelel olarakartrlmaktadr.Bu meblalar, ilgili Alman makamlar tarafndan her yl ekonomik gelimelere parelel olarakçiye artrlmaktadr. AFC’nde ödenecek cep harçl 250.—DM olarak öngörülmütür.çiye II-AFC AFC’nde MEVZUATINA ödenecek GÖRE cep harçl BRÜT 250.—DM ÜCRET olarak öngörülmütür.1- II-AFC Aylk MEVZUATINA brüt ücret, AFC’ndeki GÖRE BRÜT Toplu ÜCRET Sözlemesinin öngördüü taban ücretle(Grundlohn) yllk izin paras (Urlaubsgeld) ile ylba parasnn (Weihnachtsgeld)1- Aylk yanstlmas brüt suretiyle ücret, AFC’ndeki bulunmaktadr. Toplu Sözlemesinin öngördüü taban ücretle2- stisna (Grundlohn) Akdi içisine yllk izin yurtd paras istihdam (Urlaubsgeld) pay (harcrah) ile ylba ödendii parasnn takdirde (Weihnachtsgeld)bu mebla dadahil yanstlmas olmak suretiyle üzere ödenecek bulunmaktadr. olan brüt ücret, içinin yapaca ilerle kyaslanabilir2- nitelikteki stisna Akdi iler içisine için AFC’ndeki yurtd istihdam Toplu pay Sözlemelerinde (harcrah) ödendii öngörülen takdirde <strong>ve</strong> hesaplan bu mebla ekli dadahil yukarda olmak belirtilen, üzere brüt ücretten ödenecek daha olan az brüt olamaz. ücret, içinin yapaca ilerle kyaslanabilirnitelikteki iler için AFC’ndeki Toplu Sözlemelerinde öngörülen <strong>ve</strong> hesaplan ekliyukarda belirtilen, brüt ücretten daha az olamaz.1717Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 105
YEDİNCİ BÖLÜMBAZI SİGORTA KOLLARINATABİ OLANLARİLE SOSYAL SİGORTALISAYILMAYANLAR
<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 5.maddesinde kimi sigortalıların bazı sigorta kollarındanyararlanamayacağına yer <strong>ve</strong>rilirken, kimilerinin de sosyal sigortalısayılmayacağı hüküm altına alınmıştır. Bu bölümde ikili bir ayrımla bazısigorta kollarından yararlanacak olanlar ile sosyal sigortalı sayılmayanlarıaçıklamaya çalışacağız. Belirtelim ki, daha önce sosyal sigortalı sayılmamalarıöngörülen niteliği itibarıyla bir kişinin bir gün içinde yapabileceği işlerdeyevmiyeli olarak çalışanlar, 5754 sayılı Kanun ile yapılan değişikliklebu kapsamdan çıkarılmışlardır. Yani, sözü edilenler koşulları var ise sosyalsigortalı sayılabileceklerdir.I –BAZI SİGORTA KOLLARININ UYGULANACAĞISİGORTALILARI .1 –TUTUKLU VE HÜKÜMLÜLERHizmet akdi ile çalışmamakla birlikte, ceza infaz kurumları ile tutukevleribünyesinde oluşturulan tesis, atölye <strong>ve</strong> benzeri ünitelerde çalıştırılanhükümlü <strong>ve</strong> tutuklular hakkında, iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı ile analıksigortası uygulanır <strong>ve</strong> <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a)bendi kapsamında sigortalı sayılırlar. Bunlar hakkında, 506 sayılı Kanundöneminden farklı olarak hastalık sigortası hükümleri uygulanmayacaktır.Dolayısıyla hastalıkları sebebiyle geçici iş göremezliğe uğradıklarındaödenek alamayacaklardır.I .2 –ÇIRAKLAR İLE STAJYER ÖĞRENCİLER3308 sayılı Meslek Eğitim Kanununda belirtilen aday çırak, çırak <strong>ve</strong> işletmelerdemesleki eğitim gören öğrenciler hakkında iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığıile hastalık sigortası; meslek liselerinde okumakta iken <strong>ve</strong>ya yükseköğrenimleri sırasında zorunlu staja tabi tutulan öğrenciler hakkında iseiş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortası uygulanır <strong>ve</strong> bu bentte sayılanlar,<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalısayılırlar.Aday çırak, çırak <strong>ve</strong> işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler hakkındadaha önce de sözü edilen sigorta kolları uygulanmaktaydı. Yenilik, zorunlustaja tabi tutulan öğrenciler ile ilgilidir. Stajyer öğrenciler, zorunlu stajlarıeğitimlerinin bir gereği olmakla daha önce sigortalı sayılmamaktaydılar 1 .Bunlar daha önce staj sırasında hastalandıklarında ya da bir kazaya uğradıklarındaherhangi bir sosyal koruma olmadığı için yapılan iş durumunailesine bildirilmesinden ibaretti. Artık haklarında iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığısigortası hükümleri uygulanacaktır.Eğitim-öğretim programının özelliklerine göre öğrencilerin edindiği bilgileriuygulama alanına aktarmasını sağlamak üzere Üni<strong>ve</strong>rsitelere bağlıfakülte, yüksekokul <strong>ve</strong> meslek yüksekokulu öğrencilerine staj zorunluluğu1 BİLGİLİ, Özkan: “Stajyer Öğrenciler Sigortalı mı ?”, Lebip Yalkın Mevzuat Dergisi, Ağustos 2006, S:32, s:195-197Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 109
getirilebilmektedir. Staj; fakülte, yüksekokul <strong>ve</strong>ya meslek yüksekokulu yönetimkurulunun uygunluğunu kabul ettiği resmi <strong>ve</strong>ya özel sektör kuruluşlarındayapılmaktadır. Meslek yüksekokullarındaki stajların ise; Mesleki<strong>ve</strong> Teknik Eğitim Bölgesi İçindeki Meslek Yüksekokulu Öğrencilerinin İşyerlerindekiEğitim, Uygulama <strong>ve</strong> Stajlarına İlişkin Esas <strong>ve</strong> Usuller HakkındaYönetmelik 2 hükümlerine göre yürütüldüğünü belirtelim.I .3 –HARP MALÜLLERİ VE VAZİFE MALÜLLERİHarp malûlleri ile 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu, 2330 sayılı NakdiTazminat <strong>ve</strong> Aylık Bağlanması Hakkında Kanuna göre vazife malûllüğüaylığı bağlanmış malûllerden, 4. maddenin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (b)bentleri kapsamında sigortalı olarak çalışmaya başlayanların aylıkları kesilmez.3713 sayılı Kanuna göre aylık bağlanmış malûller ile aynı Kanunkapsamına giren olaylar sebebiyle vazife malûllüğü aylığı alan er <strong>ve</strong> erbaşların,4.maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı olmalarıhalinde de aylıkları kesilmez. Aylıkları kesilmeksizin 4. maddenin birincifıkrasının (c) bendi kapsamında çalışanlar hakkında uzun vadeli sigortakolları, 4.maddenin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (b) bentleri kapsamında çalışanlarhakkında ise iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulanır.İş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulananlarınuzun vadeli sigorta kollarına tabi olmayı istemeleri halinde, bu istekleriniKuruma bildirdikleri tarihi takip eden ay başından itibaren, haklarındauzun vadeli sigorta kolları da uygulanır. Bu fıkra kapsamına girenlerdenayrıca genel sağlık sigortası primi alınmaz.Geçmiş dönemde Emekli Sandığı’na tabi olanların sosyal gü<strong>ve</strong>nliklerinisağlayan 5434 sayılı Kanunda malüllük; adi malüllük, harp malüllüğü<strong>ve</strong> vazife malüllüğü olarak düzenlenmiştir. Bunlardan adi malüllük, vazifemalüllüğüne yol açmayan sebeplerden dolayı uğranılan malüllüktür.(5434/mülga 46) Harp malüllüğü ise vazife malüllüğünün özel bir şeklidir3 . Vazife malüllüğü 5434 sayılı Kanunun mülga 45.maddesinde, harpmalüllüğü ise 5434 sayılı Kanunun mülga 64.maddesinde düzenlenmiştir.I .4 – İŞKUR KAPSAMINDAKİ SİGORTALI İŞSİZLER <strong>ve</strong>İŞ KAYBI TAZMİNATI ALANLARI .4 .1- Meslek edindirme, geliştirme <strong>ve</strong> değiştirme eğitiminekatılan kursiyerlerTürkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme<strong>ve</strong> değiştirme eğitimine katılan kursiyerler, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesibirinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılırlar <strong>ve</strong> bunlar hakkındaiş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulanır. 4447sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun 48.maddesine göre sigortalı işsizlere,2 22.05.2002 tarih <strong>ve</strong> 24762 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.3 SARAÇ, Coşkun: “Vazife Malüllüğü Kavramı”, DEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Ocak-Mart 2003, S:1,s:180-2004110Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ödemeye yönelik yardımlardan başka yeni iş bulma <strong>ve</strong> meslek geliştirme,edindirme <strong>ve</strong> yetiştirme eğitimi şeklinde hizmete yönelik yardımlarda yapılmaktadır.İşsizlik Sigortası Kanunu ile İŞKUR’a, işsiz kalan sigortalıyı mesleğine uygun,son çalıştığı işin ücret <strong>ve</strong> çalışma koşullarına yakın bir işe yerleştirme,kendilerine bu şekle iş bulamadıkları takdirde, meslek geliştirme, edindirme<strong>ve</strong> yetiştirme eğitimine tabi tutarak işe yerleştirme görevi <strong>ve</strong>rilmiştir.İŞKUR ise bu görevini, İşsizlik Ödeneği Alan İşsizlerin Meslek Geliştirme,Değiştirme <strong>ve</strong> Edindirme Eğitimi Yönetmeliği 4 hükümleri çerçe<strong>ve</strong>sinde yürütmektedir.İŞKUR, işsizlerin en kısa sürede iş hayatına yeniden katılmalarını sağlamakamacıyla belirlenen şartları haiz eğitim kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarındanhizmet satın alabileceği gibi, bunun mümkün olmaması halinde kurum<strong>ve</strong> kuruluşlarla işbirliği yaparak işgücü yetiştirme kursları düzenler. İşsizliködeneği alan sigortalı işsiz kişinin vasıf <strong>ve</strong> yeteneklerine uygun bireğitim olanağı sağlandığı takdirde, eğitime katılmak zorunludur. Geçerlibir gerekçe sunmadan eğitim almayı kabul etmeyen <strong>ve</strong>ya katıldığı eğitimigeçerli neden olmadan tamamlamayan kişiye bu tarihten itibaren işsizliködeneği ödenmez.Kursa katılanlar için İŞKUR tarafından tasdikli bir “Kursiyer Kimlik Kartı”<strong>ve</strong> “Kursiyer Devam Çizelgesi” düzenlenir. Ayrıca, İŞKUR tarafındaneğitim hizmeti satın alınan yüklenici firmaların uyguladıkları eğitim programlarınakatılan kursiyerler ile işgücü yetiştirme kurslarına katılan kursiyerlere“katılım belgesi”de <strong>ve</strong>rilir. İşte bu kapsamdaki kursiyerler hakkındaartık iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortası uygulanacaktır. Daha önce,kursiyerlerin kurs sırasında, iş kazasına uğramaları <strong>ve</strong>ya meslek hastalığınayakalanmaları halinde, sadece tedavileri sağlanmakta <strong>ve</strong> tedavi masraflarıödenmekteydi.I .4. 2- İş kaybı tazminatı alanlar<strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici 13.maddesinde, 4046 sayılı Özelleştirme UygulamalarınınDüzenlenmesine <strong>ve</strong> Bazı Kanun <strong>ve</strong> Kanun Hükmünde KararnamelerdeDeğişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 21.maddesi kapsamındaiş kaybı tazminatı alanların sigortalılık durumlarına yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Bu kapsamda iş kaybı tazminatı alanlar, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesibirinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı <strong>ve</strong> genel sağlık sigortalısısayılmışlar, ancak kısa vadeli sigorta kollarına tabi olmayacakları belirtilmiştir.Sigortalıların sigortalı olduklarını ayrıca Kuruma bildirme sorumluluklarıyoktur. İŞKUR tarafından ilk iş kaybı tazminatının ödendiği tarihi takipeden ay sonu itibarıyla, iş kaybı tazminatı alanlara ilişkin primlerin aktarıldığıanda sigortalı bildirimi <strong>ve</strong> tescili yapılmış sayılır.4 23.12.2000 tarih <strong>ve</strong> 24269 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 111
Bu kapsamdakilerin sigortalılıkları iş kaybı tazminatı ödeme süresininbittiği tarihte sona erer. İş kaybı tazminatı sona erenler için Kanunun 9.maddesi üçüncü <strong>ve</strong> dördüncü fıkrasındaki, “en geç on gün içinde” <strong>ve</strong>ya“üç ay içinde” sigortalılığın sona ermesinin bildirilmesine ilişkin hükümleruygulanmayacaktır. İş kaybı tazminatından yararlananlar için İŞKURprim ödeme yükümlüsü olmakla birlikte bu Kanun kapsamında işyeri <strong>ve</strong>iş<strong>ve</strong>ren sayılmayacaktır.Belirtilsin ki; 4046 sayılı Kanun hükümlerine göre, özelleştirme nedeniyleişsiz kalanlardan, iş kaybı tazminatı <strong>ve</strong> işsizlik ödeneğini birlikte almayahak kazananlara öncelikle iş kaybı tazminatı ödenir. Hizmet akitleri 4046sayılı Kanuna göre sona erenlerin, iş kaybı tazminatı <strong>ve</strong> diğer hizmetlerdenyararlanabilmeleri için hizmet akitlerinin sona erdiği tarihten itibaren 30gün içinde İŞKUR’a başvurmaları zorunludur. Başvuru süresini geçirenler,iş kaybı tazminatı <strong>ve</strong> bununla ilgili diğer hizmetlerden yararlanamazlar.I .6- ÜLKEMİZLE SOSYAL GÜVENLİK SÖZLEŞMESİİMZALAMAMIŞ OLAN ÜLKELERE ÇALIŞTIRILMAKÜZERE GÖTÜRÜLEN TÜRK İŞÇİLERÜlkemiz ile sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi imzalamamış olan ülkelere çalıştırılmaküzere götürülen Türk işçiler daha önce zorunlu olarak topluluksigortasına tabi tutulmaktaydılar. Bu zorunluluk İŞKUR uygulamasındankaynaklanmaktaydı. Yurtdışına götürdüğü işçisi ile İŞKUR huzurundaimzalanan Bireysel İş Sözleşmesi’nde iş<strong>ve</strong>renin işçiyi topluluk sigortasınatabi tutması öngörüldüğünden, sözleşmeden kaynaklanan taahhüt uyarıncaiş<strong>ve</strong>renin işçiyi topluluk sigortasına tabi tutması zorunlu idi. Topluluksigortası ise iş<strong>ve</strong>ren ile kurum arasında imzalanan Topluluk Sözleşmesi ileuygulandığından, iş<strong>ve</strong>renin ülkemizle sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi imzalamamışolan ülkelere götürdüğü Türk işçilerin sosyal gü<strong>ve</strong>nliklerine ilişkintüm yükümlülükleri sözleşmelerden doğmakta idi 5 .4958 sayılı Kanun 39 <strong>ve</strong> 40. maddeleri ile 506 sayılı Kanunun 85. <strong>ve</strong>86.maddelerinde yapılan düzenlemeler ile ülkemizle sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesiimzalamamış olan ülkelere (örneğin Irak’a) götürülen Türk işçilerinsosyal gü<strong>ve</strong>nliklerinin tesisi konusunda iş<strong>ve</strong>rene herhangi bir yükümlülükgetirilmemiş, tersine iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong> işçinin bu noktadaki tercihlerininbelirleyici olduğu bir yaklaşım benimsenmiştir. İş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong> işçinin isteğiile ya topluluk sigortasına tabi tutulmak ya da isteğe bağlı sigortaya primödenmek mümkün kılınmıştı. Dahası ülkemizle sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesiimzalamamış olan ülkelere götürülen Türk işçiler, isteğe bağlı sigortaya da topluluk sigortasını seçmediğinde yurtdışı borçlanması yoluna dagidebilmekteydiler.5 TOZAN, Celal: “Ülkemizle Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sözleşmesi İmzalamamış Olan Ülkelere Çalıştırılmak Üzere GötürülenTürk İşçilerinin Topluluk Sigortasına Tabi Tutulmaları Zorunluluğu Kaldırıldı”, Yaklaşım, Ekim 2003, S:130,s:236-239112Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Ancak uygulama tamamen değişmiş bulunmaktadır. Ülkemiz ile sosyalgü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen iş<strong>ve</strong>renlerce yurt dışındakiişyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri 4.maddeninbirinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılır <strong>ve</strong> bunlar hakkındakısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanır.Bu sigortalıların uzun vadeli sigorta kollarına tabi olmak istemeleri halinde,50. maddenin ikinci fıkrasındaki Türkiye’de yasal olarak ikamet etmeşartı ile aynı fıkranın (a) bendinde belirtilen şartlar aranmaksızın haklarındaisteğe bağlı sigorta hükümleri uygulanır. Bu kapsamda, isteğe bağlı sigortahükümlerinden yararlananlardan ayrıca genel sağlık sigortası primialınmaz.Öte yandan, yurtdışına sigortalı götürecek iş<strong>ve</strong>rene ait işyerinin, Türk kanunlarınagöre kurulu <strong>ve</strong> tescilli olmalıdır. Yabancı ülke mevzuatına görekurulan firmalarca yurtdışında gerçekleştirilen işlerde çalıştırılan Türk vatandaşlarıhakkında bu madde hükümleri uygulanmaz.(SSİY/93-3)Yurt dışında üstlenilen işin, Kurumda tescili olan devamlı mahiyettekiişyeri dosyasından bildirimi yapılan sigortalılarca gerçekleştirilecekolması hâlinde, devamlı işyerinde yapılan işin mahiyetinin yurt dışındaüstlenilen işe uygun olması gerekir. İş<strong>ve</strong>ren durumu dilekçeyle Kurumabildirir. Dilekçe ekine, işin alındığını belgeleyen sözleşme örneği ile ilgiliülkedeki Türkiye Cumhuriyeti Dış Temsilciliği yazısı <strong>ve</strong>ya Dış TicaretMüsteşarlığı’nca düzenlenecek belge eklenir. (SSİY/93-4)İş<strong>ve</strong>renler, yurt dışında yapacakları işi, yeni tescil edecekleri işyeri dosyasındanbildirilecek sigortalılarca gerçekleştireceklerse; işletme merkezlerininbağlı olduğu üniteye işyeri dosyası tescil ettirerek, sosyal sigortayükümlülüklerini bu dosyadan gerçekleştirirler. İşyeri bildirgesi ekine, buYönetmeliğin 31. maddesinde sayılan belgelerden ayrı olarak işin alındığınıbelgeleyen sözleşme örneği ile ilgili ülkedeki Türkiye Cumhuriyeti DışTemsilciliği yazısı <strong>ve</strong>ya Dış Ticaret Müsteşarlığınca düzenlenecek belgeeklenir. (SSİY/93-5)Kurum, çalıştırılmak üzere yurt dışına götürülen Türk işçilerinin her biriiçin, kurulan sigortalılık ilişkisi hakkında Türkiye İş Kurumu’na yazılı olarakbilgi <strong>ve</strong>rir. Talep etmeleri hâlinde, aynı mahiyetteki bilgi, iş<strong>ve</strong>rene <strong>ve</strong>sigortalılara da <strong>ve</strong>rilir. (SSİY/93-6)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlük tarihinden önce sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesiimzalamadığımız ülkelere topluluk sigortasına tabi tutularak götürülenTürk işçilerinin durumu ise ayrıca düzenlenmiştir. Buna göre; sosyalgü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş üstlenen iş<strong>ve</strong>renlerceçalıştırılmak üzere bu ülkelere götürülen Türk işçilerinden, bu Kanununyürürlük tarihinden önce sadece malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarınatabi topluluk sigortasına devam edenler ile isteğe bağlı sigortalı olarak sözAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 113
konusu ülkelere götürülmüş olan sigortalıların, bu Kanunun 5. maddesinin(g) bendi kapsamında sigortalılıkları bu Kanunun yürürlük tarihindenitibaren üç ay içerisinde iş<strong>ve</strong>renlerince sağlanır <strong>ve</strong> buna ilişkin yükümlülükleryerine getirilir.(<strong>5510</strong>/geçici 6-8)I .7- KISMİ ZAMANLI ÇALIŞTIRILAN ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİYüksek Öğretim Mevzuatında üni<strong>ve</strong>rsite öğrencilerinin üni<strong>ve</strong>rsitelerde çalıştırılabilmelerineolanak tanıyan düzenlemelere de yer <strong>ve</strong>rilmiştir. 2547sayılı Yükseköğretim Kanununun 3843 sayılı Kanunla değişik “Cari HizmetMaliyeti” başlıklı 46.maddesinde, yüksek öğretim kurumlarının carihizmet maliyetlerine elde edilen gelirlerin özel ödenek kaydolunduktansonra, bu ödeneğin başta öğrencilerin beslenme, sağlık, spor, kültür <strong>ve</strong> diğersosyal hizmetleri olmak üzere, üni<strong>ve</strong>rsitelerin cari, kalkınma plan <strong>ve</strong>programlarına uygun yatırım, transfer <strong>ve</strong> öğrencilerin kısmi zamanlı olarakgeçici işlerde çalıştırılmasına ilişkin giderlerinde kullanılacağı hükümaltına alınmıştır. Gerçekten de üni<strong>ve</strong>rsitelerin kütüphane hizmetlerindeçoğunlukla öğrencilerin çalıştırıldıkları gözlenmektedir.Diğer taraftan her yıl Katma Bütçe Kanunlarıyla da bu düzenlemeye paralelolarak, İş Kanunu <strong>ve</strong> Sosyal Sigorta Kanununun uygulama sınırlarıbelirlenir olmuştur. 2005 yılına gelinceye kadar Mali Yıl Katma Bütçeliİdareler Bütçe Kanunlarında, “2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 46.maddesine göre kısmi zamanlı olarak çalıştırılacak öğrenciler hakkında506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalıklarısigortası ile ilgili hükümleri hariç diğer hükümlerinin uygulanmayacağı”şeklinde hükümler yer almaktaydı.Ancak, bu hususun bütçe kanunlarında düzenlenmesi şeklindeki uygulama5234 sayılı Kanun 6 ile terkedilmiştir. Bunun yerine, 5234 sayılı Kanunun2.maddesinin ( c ) fıkrası ile 04.11.1981 tarihli <strong>ve</strong> 2547 sayılı Kanunun 46.maddesinin sonuna eklenen fıkrada, “Kısmi zamanlı olarak çalıştırılacaköğrenciler hakkında, 22.05.2003 tarihli <strong>ve</strong> 4857 sayılı Kanunun iş sağlığı <strong>ve</strong>gü<strong>ve</strong>nliği ile ilgili hükümleri <strong>ve</strong> 17.07.1964 tarihli <strong>ve</strong> 506 sayılı Kanununiş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalıkları sigortası ile ilgili hükümleri hariç diğerhükümleri uygulanmaz.”denilmiştir.Geçici işlerde sürekli personel istihdamı yerine kısmi süreli istihdamın,ihtiyacı olan öğrencilere ila<strong>ve</strong> imkan sağlayacağı düşüncesiyle tercih edildiğianlaşılmaktadır. 01.01.2005 tarihinden itibaren uygulanmaya başlayanyukarıdaki hükme göre, bu şekilde istihdam edilen öğrencilerle üni<strong>ve</strong>rsitearasında hizmet akdi ilişkisi oluşmasına rağmen, sadece iş kazası <strong>ve</strong>meslek hastalığı sigortasına ilişkin hükümler uygulanmaktadır. İş<strong>ve</strong>renüni<strong>ve</strong>rsite yönetimi, bunlar adına iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalıkları sigortasıprimlerini <strong>ve</strong> öğrencilerin ücretlerini 2547 sayılı Kanunun değişik 46. mad-6 21.09.2004 tarih <strong>ve</strong> 25590 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.114Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
desinde yer alan Cari Hizmet Maliyetine öğrenci katkıları ile ilgili bankalarnezdinde açılan özel hesaptan ödeyecektir.II –SOSYAL SİGORTALI SAYILMAYANLAR<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 6.maddesinde sayılanlar, kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigortakolları hükümleri bakımından aynı Kanunun ne 4.maddesi ne de 5.maddesikapsamında sigortalı sayılmamışlardır. Yani zorunlu sigortalılık alanı daraltılmıştır.Cumhuriyet tarihinde Parlamentoda yasalaşan tüm sosyalsigorta yasalarında, hep kapsam genişletilmiş <strong>ve</strong> olabildiğince tüm yurttaşlarınsisteme dahil edilmesine çalışılmışken ilk defa bu Yasa ile sosyalsigorta alanının daraltıldığı, bu anlayışın da sosyal devlet uygulamasıylabağdaşmayacağı ifade edilmiştir 7 .II .1- İŞVERENİN ÜCRETSİZ ÇALIŞAN EŞİİş<strong>ve</strong>renin işyerinde ücretsiz çalışan eşi, aile hukukunun öngördüğü karşılıklıyardım görevini yerine getirmesi <strong>ve</strong> aile birliğinin, yaşam kalitesininyükseltilmesi amaçlandığı için sigortalı sayılmamıştır. 506 sayılı Kanununmülga (3/I.B) hükmüne paralel bir düzenleme olduğu anlaşılmaktadır.Türk Medeni Kanununun 151.maddesine göre eşlerin birbirine karşıyardım yükümlülüğü bulunmaktadır. Eşin iş<strong>ve</strong>rene ait işyerinde ücretleçalışması durumunda ise eşler arasında hizmet akdinin varlığının kabulüile <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındasigortalı sayılması gerekecektir. Bu noktada çıkan uyuşmazlıklarda, eşinçalışmasının yasal yardım görevinin gereği olup olmadığı <strong>ve</strong> yaşam deneyimlerinegöre işin ücret karşılığında yapılacak nitelikte bulunup bulunmadığıaraştırılmaktadır.Şüphesiz, ücret karşılığı çalıştırılan eşe yapılan ödemelerin yasal defterlereintikal ettirilmesi <strong>ve</strong> ücret tediye bordrosunda adının bulunması gerekmektedir.Yargıtay’da birçok kararında ücret unsuru üzerinde önemledurmuştur 8 .İş<strong>ve</strong>renin işyerinde çalışan çocukları, ana, baba <strong>ve</strong> kardeşleri istisna kapsamındabulunmadığı için hizmet akdine dayalı olarak çalışmaları halindesigortalı sayılacaklardır. Diğer taraftan mümeyyiz küçükler sigortalı sayılmamaklabirlikte, hususi bir vasinin iştiraki ile yazılı olarak yapılmış <strong>ve</strong>hakim tarafından tasdik edilmiş bir hizmet akdi bulunması durumundasigortalılıkları sözkonusu olabilecektir.II .2- KONUT İÇİNDE YAPILAN İŞLERDE ÇALIŞANLARBelli koşulların varlığı halinde, konut içinde yapılan işlerde çalışanlar sigortalısayılmamıştır. Aynı konutta birlikte yaşayan <strong>ve</strong> üçüncü derece dahilbu dereceye kadar hısımlar arasında <strong>ve</strong> aralarına dışardan başka kimsekatılmaksızın, yaşadıkları konut içinde yapılan işlerde çalışanlar sigortalı7 KILIÇDAROĞLU, Kemal: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu mu ?”, Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:7-128 Y.HGK. 20.10.1999, E:1999/21620, K:1999/84; Y.21.HD. 22.03.2001, E:2001/1741, K:2001/2147Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 115
sayılmamışlardır. Burada da 506 sayılı Kanunun mülga (3/I.C) hükmüneparalel bir düzenleme yapılmıştır. 9 Buna göre; konutta yapılan işlerde çalışanlarınsigortalı sayılmaması için aşağıdaki üç koşulun birlikte bulunmasıgerekmekte olup, bunlardan birisinin eksik olması durumunda o işte çalışanlarsigortalı sayılacaktır:1. Konutta birlikte yaşama,2. Üçüncü dereceye kadar hısım olma,3. Dışarıdan başka kimsenin katılmaması.Anlaşılacağı üzere, işin üçüncü dereceye kadar hısımlar arasında konutiçinde birlikte yapılması <strong>ve</strong> aralarına da dışarıdan başka birisinin katılmamasıgerekmektedir. Aksi halde yapılan işten dolayı hısım da olsalar sigortalısayılırlar. Yapılan işler ise kişisel beceri ile üretilen <strong>ve</strong> fazlaca ekonomikdeğeri olmayan süs eşyaları, taş oyma gibi işlerdir.Öte yandan hısımlık kavramının da açıklığa kavuşturulması gerekmektedir.4721 sayılı Türk Medeni Kanununun 17.maddesinde; “Kan hısımlığınınderecesi, hısımları birbirine bağlayan doğum sayısıyla belli olur.Biri diğerinden gelen kişiler arasında üstsoy-altsoy hısımlığı; biri diğerindengelmeyip de, ortak bir kökten gelen kişiler arasında yansoy hısımlığıvardır.”denilerek kan hısımlığı, 18.maddesinde ise; “Eşlerden biri ile diğereşin kan hısımları, aynı tür <strong>ve</strong> dereceden kayın hısımları olur. Kayın hısımlığı,kendisini meydana getiren evliliğin sona ermesiyle ortadan kalkmaz.”denilerek de kayın hısımlığı hüküm altına alınmıştır.Şu halde Türk Medeni Kanununun 17.<strong>ve</strong> 18.maddeleri uyarınca bir kişinin;a) Çocukları, babası <strong>ve</strong> annesi birinci dereceden,b) Torunları, büyükbaba <strong>ve</strong> anneannesi, kardeşleri ikinci dereceden,c) Yeğenleri, torun çocukları, amca, hala,dayı <strong>ve</strong> teyzeleri üçüncü dereceden,kan <strong>ve</strong> civar hısımları sayılmaktadır.II .3- EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞANLAREv hizmetlerinde çalışanlar sigortalı sayılmamışlardır. Ancak, 506 sayılıKanunun mülga (3/I.D) hükmüne benzer biçimde, “ücretle <strong>ve</strong> sürekliolarak çalışanlar” sigortalı sayılmışlardır. Anlaşılacağı üzere, ev hizmetlerindesüreklilik arzetmeyen biçimde çalışanlar sigortalı sayılmamışlardır.Zira 4857 sayılı İş Kanununun 10.maddesinde, nitelikleri bakımından ençok 30 iş günü süren işler süreksiz, bundan fazla süren işler ise sürekliişlerden sayılmıştır. Yani ev hizmetlerinde günü birlik ya da haftanın-ayınbelli günlerinde çalışanlar sigortalı sayılmayacaklardır. Haftada bir gün-9 TOZAN, Celal : “Konut İçinde Yapılan İşlerde Çalışanların Sigortalılığı”, Yaklaşım, Kasım 2007, S:179, s:150-151116Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
lük çalışma, ev işleri yönünden sürekli sayılmaz 10 . Ancak bu işlerde sürekliolarak çalışanlar sigortalı olacaklardır.Öte yandan Yargıtay bir kararında, kamu düzeni ile yakından ilgili hizmettespit davalarında, ev hizmetlerinde sürekli çalıştığını iddia eden kişininsigortalılığı ile ilgili olarak, hizmet gördüren kişinin mali <strong>ve</strong> ekonomik gücünündevamlı sigortalı çalıştırmaya müsait olup olmadığının <strong>ve</strong> hizmetgörülen evde bu tür hizmete gerek olup olmadığının önem kazandığınaişaret etmiştir 11 . Buna göre çamaşır yıkama, bulaşık, çocuk bakımı, ev temizliği,ye mek pişirme <strong>ve</strong> ütü yapma gibi ev içinde, hizmet akdine dayanarakücretle <strong>ve</strong> sürekli olarak çalışan hizmetçi <strong>ve</strong> aşçı gibi kişiler sigortalısayılacaktır.II .4- ASKERLİK HİZMETİNİ YAPMAKTA OLAN YÜKÜMLÜLERAskerlik hizmetlerini er <strong>ve</strong> erbaş olarak yapmakta olanlar ile yedek subayokulu öğrencileri, sigortalı olmayı gerektirir bir işte çalışsalar bile sigortalısayılmayacaktır. Belirtelim ki sigortalının bağımlı olarak çalışan ya da bağımsızçalışan sigortalı olmasının da bir önemi bulunmamakta, bağımsızçalışanlar da zorunlu askerlik hizmetini yaptıkları sırada sigortalı sayılmamaktadır12 . Ancak, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4. maddesi birinci fıkrasının (b)bendinin (1) <strong>ve</strong> (3) numaralı alt bentleri kapsamında sigortalılıkları devamedenler bundan müstesnadır.(SSİY/10-1-ç) Yani, ticarî kazanç <strong>ve</strong>ya serbestmeslek kazancı nedeniyle gerçek <strong>ve</strong>ya basit usûlde gelir <strong>ve</strong>rgisi mükellefiolanlar ile anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları, sermayesipaylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları, diğer şirket<strong>ve</strong> donatma iştiraklerinin tüm ortakları askerdeyken de sigortalılıklarıdevam edecektir.Öte yandan, bu düzenlemeden fiilen askerlik görevi yapılırken çalışmalarınanlaşılması gerekmektedir. Öyle ki, terhis niteliğinde olmayan, izinsüresindeki çalışmalar sigortalı olarak kabul edilmemektedir 13 . Ancak Yargıtay,izinle erken terhis edilen askerlik yükümlülerinin izinli olduklarısürede hizmet akdi ile çalışmaları halinde sigortalı sayılmaları gerektiğikonusunda ise görüş birliğindedir. 14 Nitekim Yargıtay, terhis tarihindekiizinlerin ara izinlerden farklı olduğu <strong>ve</strong> terhis tarihindeki izinlerde askerlikgörevi ile ilgili fiili ilişkinin kesildiği, işyerindeki bu kimselerin diğer sigortalılarile aynı sosyal sigorta riskleri altında bulunmaları sebebiyle aynıyasal korumaya gereksinim duymaları yani sigortalı sayılmalarının kanunkoyucunun amacına uygun düşeceğine hükmetmiştir. 1510 Y.10.HD. 14.05.1992, E:1991/11556, K:1992/318511 Y.10.HD. 13.02.1992, E:1991/11188, K:1992/163912 Y. 10. HD. 12.12.1991, E:1990/12547, K:1991/10590; YALÇINKAYA, Orhan: Bağ-Kur Kanunu, Turhan Kitabevi,Ankara 2001, s:9613 Y. 10. HD. 04.06.1992, E:1992/356, K:1992/637614 TOZAN, Celal: “Askerlik Görevini Yapmakta İken İzin Veya Hava Değişimi Süresi İçinde Hizmet Akdi İle ÇalışanlarınSigortalılığı”, E-Yaklaşım, S:5115 Y. 10. HD. 17.11.1983, E:4296, K:583; TOZAN, Celal: “Askerlik Görevini Yapmakta İken İzin Veya Hava DeğişimiSüresi İçinde Hizmet Akdi İle Çalışanların Sigortalılığı”, E-Yaklaşım, S:51Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 117
Öte yandan, 1111 sayılı Askerlik Kanununun 78.maddesine göre zorunluaskerliğini yapmakta olanlara <strong>ve</strong>rilen hastalık izinlerinin 3 ayı, normal izinlerinher yıl için 1 ayı <strong>ve</strong>ya Bakanlar Kurulunca <strong>ve</strong>rilecek genel mahiyettekiizin süreleri zorunlu askerlik süresinden sayılmamaktadır. Yargıtay da busebeple önceleri hava değişimi raporu alan askerlik yükümlülerinin çalışmalarıdurumunda ilk üç aylık sürelerini sigortalı saymamakta, üç aydansonraki sürelerini sigortalı saymaktaydı. Ancak daha sonra görüş değiştirilerek,üç aylık süre ile de sınırlamaksızın hava değişimi sırasındaki çalışmalarınsigortalı olarak değerlendirilebileceği hüküm altına alınmıştır. 16Diğer taraftan askerlikte geçen süreler sonradan sigortalı ya da hak sahiplerinceborçlanılabilmektedir. Ülkemizde kurulu askeri nitelikteki resmiişyerlerinde (askeri fırın, dikimevleri, silah fabrikaları vb) hizmet akdineistinaden çalıştırılanlar ile kamu görevlileri ise sosyal sigortalı sayılacaklardır.II .5- KENDİ ÜLKELERİNDE SİGORTALI OLAN YABANCILARYabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından <strong>ve</strong> o kuruluşadına <strong>ve</strong> hesabına Türkiye’ye bir iş için gönderilen <strong>ve</strong> yabancı ülkede sosyalsigortaya tabi olduğunu belgeleyen kişiler ile Türkiye’de kendi adına<strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışında ikamet eden <strong>ve</strong> o ülkesosyal gü<strong>ve</strong>nlik mevzuatına tabi olanlar sigortalı sayılmamışlardır. 506sayılı Kanunun mülga (3/I.G) maddesi ile paralel bir hüküm olduğunusöyleyebiliriz.II .6- YAPIM VE ÜRETİM İŞLERİNDE ÇALIŞAN ÖĞRENCİLERResmi meslek <strong>ve</strong> sanat okulları ile yetkili resmi makamların izniyle kurulanmeslek <strong>ve</strong>ya sanat okullarında <strong>ve</strong> yüksek okullarda fiilen normal eğitimsüreleri içinde yapılan, tatbiki mahiyetteki yapım <strong>ve</strong> üretim işlerinde çalışanöğrenciler sigortalı sayılmamışlardır. Düzenleme 506 sayılı Kanununmülga (3/I.H) maddesi ile paralellik arzetmektedir. Bu sefer yüksek okulöğrencileri de dahil edilmiştir. Kanundaki bu istisna, sadece bu durumdakiöğrenciler için bahis konusudur. İster resmi, ister özel olsun, eğitimmüessese lerinde öğrencilik sıfatı devam ettiği sürece herhangi bir işyerindehizmet akdine dayanarak çalışan öğrenciler için kanunda istisna hükmüyer almadığından bunların sigortalı sayılması gerekir. Yine bu kapsamdakiöğrencilerin, okullarındaki tatbiki mahiyetteki yapım <strong>ve</strong> üretim işlerindekiçalışmalarının, okullarının fiilen normal eğitim süreleri içinde olmasıhususuna da dikkat edilmesi gerektiğini söyleyebiliriz.II .7- İŞE ALIŞTIRILMAKTA OLAN HASTA VEYA MALULLERSağlık hizmet sunucuları tarafından işe alıştırılmakta olan <strong>ve</strong>ya rehabiliteedilen, hasta <strong>ve</strong>ya malüller, 506 sayılı Kanunun mülga (3/I.J) maddesineparalel bu hükümle sosyal sigorta kapsamı dışında bırakılmışlardır. Bu tür16 Y.HGK. 27.09.2000, E:2000/10-1166, K:2000/1173118Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
çalışma şekli genellikle rehabilitasyon merkezlerinde görülmektedir. Rehabilitasyon,doğuştan <strong>ve</strong>ya sonradan, kaza <strong>ve</strong>ya hastalık sonucu bedenen<strong>ve</strong>ya ruhen zarar görenlerin, tedavi edilip eğitilerek sosyal <strong>ve</strong> ekonomikhayata uyumlu hale getirilmesi demektir. İleri de çokça rastlanacağı üzereartık sağlık müessesesi gibi kavramlar yerine sağlık hizmet sunucusu kavramınıkullanacağız. Sağlık hizmeti sunucusu ise; sağlık hizmetini sunan<strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya üreten gerçek kişiler ile kamu <strong>ve</strong> özel hukuk tüzel kişilerini <strong>ve</strong>bunların tüzel kişiliği olmayan şubelerini ifade etmektedir.(<strong>5510</strong>/3-25)II .8 - ONSEKİZ YAŞINI DOLDURMAMIŞ OLANLAR<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 6.maddesi birinci fıkrasının (h) bendine göre, aynıKanunun 4. maddesi birinci fıkrasının (b) <strong>ve</strong> (c) bentleri gereği sigortalısayılması gerekenlerden 18 yaşını doldurmamış olanlar sosyal sigortalı sayılmamıştır.Ancak, (h) bendinin uygulanmasıyla ilgili olarak, bir meslek<strong>ve</strong>ya sanat okulunu bitirenlerden, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu hükümlerinegöre mahkemece ergin kılınmak suretiyle, öğrenimleriyle ilgiligörevlerde çalışanlar hakkında 18 yaşın bitirilmiş olması şartı aranmayacaktır.Bu düzenleme ise 657 sayılı Kanuna paralellik arzetmektedir.Şöyle ki; 657 sayılı Kanununu 40.maddesinde; “Genel olarak 18 yaşını tamamlayanlardevlet memuru olabilirler. Bir meslek <strong>ve</strong>ya sanat okulunubitirenler en az 15 yaşını doldurmuş olmak <strong>ve</strong> Türk Medeni Kanununun12.maddesine göre kazai rüşt kararı almak şartiyle devlet memurluklarınaatanabilirler.” denilmiştir. <strong>5510</strong> sayılı Kanun ile de bir meslek <strong>ve</strong>ya sanatokulunu bitirenlere mahkeme kararı ile reşit sayılmaları halinde sigortalıolabilme olanağı getirilmiştir.II .9- TARIM İŞLERİNDE ÇALIŞANLARKamu idareleri hariç olmak üzere, tarım işlerinde <strong>ve</strong>ya orman işlerindehizmet akdiyle süreksiz işlerde çalışanlar ile tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabınabağımsız çalışanlardan; tarımsal faaliyette bulunan <strong>ve</strong> yıllık tarımsalfaaliyet gelirlerinden, bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalantutarın aylık ortalamasının, bu Kanunda tanımlanan prime esas günlükkazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenler sosyal sigortalısayılmamışlardır. Bu hükmün uygulanmasında, Türkiye Ziraat OdalarıBirliğinin görüşü de alınacaktır. Düzenlemenin tarım SSK <strong>ve</strong> eski tarımBağ-Kur sigortalılarını kapsadığı görülmektedir. 17Belirtelim ki, sözü edilen kimseler aylık kazançlarının Kanunda tanımlananprime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu, buyöndeki beyanlarını içeren başvuruları dikkate alınarak ziraat odalarından,bunların bulunmadığı yerlerde tarım il/ilçe müdürlüklerinden alacaklarımuafiyet belgesi ile belgelemeleri gerekmektedir.(SSİY/10-1-h)17 KARADENİZ, Oğuz: “Türkiye’de Çiftçilerin Sosyal Gü<strong>ve</strong>nliği <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformunun Çiftçiler ÜzerineOlası Etkileri”, DEÜ.Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2006, C:8, S:4, s:91-127Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 119
Anlaşılacağı üzere kamu idarelerine ait tarım <strong>ve</strong> orman işlerinde çalışanlarise sürekli ya da süreksiz çalışıyor olunmasına bakılmaksızın sigortalısayılmaktadırlar. Tıpkı 506 sayılı Kanunun mülga (3/I.A.a) maddesindeolduğu gibi. Yine özel sektöre ait tarım <strong>ve</strong> orman işlerinde hizmet akdi ilesürekli işlerde çalışan işçiler ile süreksiz işlerde çalışmakla birlikte aylık kazancıprime esas aylık kazanç tutarının aylık alt sınırı üzerinde olanlar dasigortalı sayılacaktır. Öte yandan 2925 sayılı Tarım İşçileri Sosyal SigortalarKanunu tamamiyle değil de sadece 1 ila 5, 13 ila 17. maddeleri yürürlüktenkaldırılmıştır.(<strong>5510</strong>/106-6) Tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlardan,tarımsal faaliyette bulunan <strong>ve</strong> yukarıdaki hesaplamaya göreaylık tarımsal kazanç ortalaması prime esas aylık kazanç tutarının aylık altsınırı üzerinde olanlar da sigortalı olarak kabul edileceklerdir.Burada sözü edilen süreksiz iş <strong>ve</strong> sürekli iş ayrımında işçinin bir işte 30günden az yada fazla çalışması değildir. anlaşılmamalıdır. Anlatılmakistenen, niteliği bakımından otuz günden fazla yada az süren işlerdir 18* .Nitekim, 4857 sayılı Kanunun10.maddesinde tanımlandığı üzere, nitelikleribakımından en çok otuz iş günü süren işlere süreksiz iş, bundan fazladevam edenlere ise sürekli iş denilmektedir. Süreksiz iş tanımı, 2925 SayılıTarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmeliğin19 3.maddesinde de aynı şekilde tanımlanmıştır.Tarım işlerinden ne anlaşılması gerektiği ise Sanayi, Ticaret, Tarım Ve Ormanİşlerinden Sayılan İşlere İlişkin Yönetmelik 20 eki listede gösterilmiştir.Buna göre;a)Her tür mey<strong>ve</strong>li <strong>ve</strong> mey<strong>ve</strong>siz bitki, tohum, fide, fidan, sebze, tarla ürünleri,yem <strong>ve</strong> süs bitkilerinin üretimi, yetiştirilmesi, ıslahı ile ilgili her türtoprak işleri, ekim, dikim, aşı, budama, sulama, gübreleme, hasat, harman,devşirme, temizleme, hazırlama, ayırma işlemleri, hastalık <strong>ve</strong> zararlılarlamücadele, ortaklaşa ödeme usulü ile tarımsal sulama sistemlerinin işletilmesi,toprak ıslahı, çayır, mera toprak <strong>ve</strong> su korunması gibi işler,b)Her tür iş <strong>ve</strong> gelir hayvanı üretme, yetiştirme, ıslah, bakım, güdü, terbiye,hastalık <strong>ve</strong> asalaklarıyla mücadele, kırkım, sağım <strong>ve</strong> ürünlerinin eldeedilmesi, toplanması, muhafaza işleri,c)854 sayılı Deniz İş Kanunu hükümleri saklı kalmak koşulu ile su avcılığı,kara avcılığı <strong>ve</strong> bu yollardan elde edilen ürünlerin saklanması, taşınmasıişleri,d)Fidanlık <strong>ve</strong> ormanlık yetiştirme, doğal <strong>ve</strong> yapay tensil, fidan <strong>ve</strong> ağaç dikim,sulama, bakım <strong>ve</strong> ıslahı, koruma, yangın <strong>ve</strong> zararlılarla mücadele, to-18 * İşin sürekli olup olmadığını ayrımında işin devam etmesi gereken süre dikkate alınmaktadır, yoksa işin fiilen devamettiği süre değil. Bu bakımdan niteliği itibariyle sürekli olan bir iş için otuz iş gününden az süreli bir iş sözleşmesiyapılması halinde dahi bu sözleşme sürekli bir iş sözleşmesi sayılacaktır. Örneğin, 10 iş gününden bitirilebilecek işiniş<strong>ve</strong>ren tarafından iki ayda yaptırılması durumunda bile süreksiz işten sözedilecektir.19 18.05.1984 tarih <strong>ve</strong> 18405 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.20 28.02.2004 tarih <strong>ve</strong> 25387 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.120Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
hum toplama, ormancılık araştırma, amenajman, silvikültür, orman ürünlerininüretilmesi, orman işletme işyeri sahası içerisinde depolara taşıma,sınıflandırma, istifleme, düzenleme, milli parkların düzenlenmesi, bakımı,korunması <strong>ve</strong> geliştirilmesi işleri tarım <strong>ve</strong> orman işlerinden sayılmaktadır.II .10 - DÜŞÜK KAZANÇLI BAĞIMSIZ ÇALIŞANLARKendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlardan gelir <strong>ve</strong>rgisinden muafolup, esnaf <strong>ve</strong> sanatkar siciline kayıtlı olanlardan, aylık faaliyet gelirlerindenbu faaliyetine ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarı, primeesas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenlersosyal sigortalı sayılmamıştır.Belirtelim ki, sözü edilen kimseler aylık kazançlarının Kanunda tanımlananprime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu, bu yöndekibeyanlarını içeren başvuruları dikkate alınarak Esnaf <strong>ve</strong> SanatkârlarOdaları Birliği’nden, bunların bulunmadığı yerlerde meslek odalarındanalacakları muafiyet belgesi ile belgelemeleri gerekmektedir.(SSİY/10-1-ı)1479 sayılı Kanunun mülga 24.maddesinde gelir <strong>ve</strong>rgisinden muaf olanlarda sigortalı sayılmışken, <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında gelir <strong>ve</strong>rgisindenmuaf bağımsız çalışanlardan kazancı yasal sınırın altında kalanlarzorunlu sigortalılık kapsamından çıkarılmışlardır. Öte yandan bu kişiler,talepleri halinde isteğe bağlı sigortaya tabi olarak sosyal gü<strong>ve</strong>nlikten yararlanabilecektir.Yukarıda ki örneklerde de görüldüğü üzere takibindezorlanılacağı düşünülen çalışan kesimlerin zorunlu sigortalığını dışına çıkarılmasıgibi bir eğilimin varlığı dikkat çekmektedir.II .11- DIŞ TEMSİLCİLİKLERİMİZDE ÇALIŞAN SÖZLEŞMELİTÜRK PERSONELKamu idarelerinin dış temsilciliklerinde istihdam edilen <strong>ve</strong> temsilciliğinbulunduğu ülkede sürekli ikamet izni <strong>ve</strong>ya bu devletin vatandaşlığını dahaiz bulunan Türk uyruklu sözleşmeli personelden, bulunduğu ülkeninsosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumunda sigortalı olduğunu belgeleyenler ile kamuidarelerinin dış temsilciliklerinde istihdam edilen sözleşmeli personelinuluslararası sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmeleri çerçe<strong>ve</strong>sinde <strong>ve</strong> temsilciliğin bulunduğuülkenin kamu düzeninin zorunlu kıldığı hallerde, iş<strong>ve</strong>renleri tarafındanbulunulan ülkede sosyal sigorta kapsamında sigortalı yapılanlar<strong>5510</strong> sayılı Kanuna göre sigortalı sayılmamıştır.Öte yandan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici 11.maddesi beşincin fıkrasına göre;bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte dış temsilciliklerde görevli sigortalı<strong>ve</strong>ya genel sağlık sigortalısı personelden, temsilciliğin bulunduğu ülkedesürekli ikamet iznini <strong>ve</strong>ya bu devletin vatandaşlığını da haiz olanların, uluslararasısosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmelerindeki hükümler saklı kalmak üzere <strong>ve</strong>Dışişleri Bakanlığının olumlu görüşünün de alınması şartıyla bulunduğuülkenin sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumları ile irtibatlandırılabileceklerdir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 121
II .12- İMECE USULÜYLE ÇALIŞANLAR442 sayılı Köy Kanununa göre imece suretiyle çalışma, köyün zorunlu <strong>ve</strong>isteğe bağlı görevlerinin yapılması için köy halkının or taklaşa <strong>ve</strong> eşit şartlaraltında bedenen çalışması <strong>ve</strong> yardımlaşması olarak tarif edilmektedir.Bu itibarla, köylere içme suyu getirilmesi, yol <strong>ve</strong> okul yapılması <strong>ve</strong>ya butesislerin onarılması gibi müşterek menfaati ilgilendiren işlerde köylününelbirliği ile çalışması halinde, bu işlerin yapımı malzemeli olarak bir müteahhide<strong>ve</strong>rilmiş <strong>ve</strong> köylüler onun emrinde çalışmış olsalar bile, bu çalışmalarkanuni mecburiyetten doğan, nev’i şahsına münhasır bir hizmetniteliğinde olduğundan, iş<strong>ve</strong>ren ile imece usulüyle çalışan köylüler arasındabir hizmet akdinden bahsetmek <strong>ve</strong> dolayısiyle bunları sigortalı saymakmümkün değildir.II .13 - GEÇİCİ KÖY KORUCULARI442 sayılı Kanunun 74.maddesi ikinci fıkrasına göre; Bakanlar Kuruluncatespit edilecek illerde; olağanüstü hal ilanını gerektiren sebeplere <strong>ve</strong> şiddethareketlerine ait ciddi belirtilerin köyde <strong>ve</strong>ya çevrede ortaya çıkması <strong>ve</strong>yane sebeple olursa olsun köylünün canına <strong>ve</strong> malına tecavüz hareketlerininartması hallerinde de, Valinin teklifi <strong>ve</strong> İçişleri Bakanlığının onayı ile yeterikadar “geçici köy korucusu” görevlendirilebilir. Bu şekilde görevlendirilecekgeçici köy korucusu sayısı 40.000 kişiyi geçemez. Bakanlar Kurulu busayıyı yüzde elliye kadar artırmaya yetkilidir. Görevlendirmeyi gerektirenhallerin ortadan kalkması durumunda <strong>ve</strong>ya idarî zaruret hallerinde görevlendirmeyeilişkin aynı usûl uygulanmak suretiyle geçici köy korucusuolarak yapılan görevlendirmelere son <strong>ve</strong>rilebilir.Bu kapsamda Devlet tarafından ücretle çalıştırılan geçici köy korucuları,geçmiş dönemde SSK sigortalısı ya da Emekli Sandığı iştirakçisi sayılmaziken, <strong>5510</strong> sayılı Kanunda da sosyal sigorta kapsamına alınmamışlardır.Dahası, geçici köy korucusu olarak çalıştırılanlar, bu çalışmalarından dolayı<strong>5510</strong> sayılı Kanunun uygulanmasında kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kollarıaçısından sigortalı sayılmazlar.(442/74-7) Anlaşılacağı üzere sorunbu dönemde de çözülmemiştir. Belirtelim ki; sosyal sigortalı sayılmayangeçici köy korucuları genel sağlık sigortalısı sayılmışlardır.Sosyal sigortalı sayılmayan geçici köy korucularının görevde bulunduklarısüre içinde yaralanmaları, sakatlanmaları <strong>ve</strong>ya ölümleri halinde 2330sayılı Nakdi Tazminat <strong>ve</strong> Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümleriuygulanmaktadır. Öte yandan, hiçbir sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumunun gü<strong>ve</strong>ncesialtında bulunmayan geçici köy korucuları ile bunların eşleri, bakmaklayükümlü oldukları anne, baba <strong>ve</strong> çocuklarının muayene, tetkik <strong>ve</strong> tedavileri,3816 sayılı Ödeme Gücü Olmayan Vatandaşların Tedavi GiderlerininYeşil Kart Verilerek Devlet Tarafından Karşılanması Hakkında Kanundaöngörülen şartlara bakılmaksızın anılan Kanun hükümlerine göre yeşilkart <strong>ve</strong>rilerek sağlanmaya devam edilecektir.(442/74-4)122Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
SGORTALILIK MUAFYET BELGESEk-2-1.2.3.4.5.6.7.Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sicil Numaras(T.C. Kimlik Numaras)AdSoyadlk SoyadBaba AdAna AdDoum YeriSGORTALININkâmetgah Adresi : …………………………….…….…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Bulvar:……………………………..Cadde:…………………………Sokak: ………………D Kap No……… …….. ç K.No.……….Mahalle/Köy: ………………………. Posta Kodu:……………….lçe : ……………………… l:……………………………………...8.9.Doum TarihiZiraat Odas/Tarm l-lçeMüdürlüü Kayt No….….. / ..…... / …..……10.Esnaf <strong>ve</strong> Sanatkar Sicili KaytNo11. Aylk Ortalama Geliri12. Sigortalnn mzasT.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMU BAKANLII................................................................…...…………...Ziraat Odamza / Tarm l-lçe Müdürlüümüze / Esnaf <strong>ve</strong> Sanatkarlar Sicil Memurluumuzakaytl, yukarda kimlik bilgileri yazl ahsn aylk/yllk faaliyet gelirlerinden bu faaliyetine ilikinmasraflar düüldükten sonra kalan tutara göre hesaplanan aylk ortalama gelirinin, <strong>5510</strong> sayl SosyalSigortalar <strong>ve</strong> Genel Salk Sigortas Kanununun 82 nci maddesine göre prime esas günlük kazanç altsnrnn otuz katndan az olduu, bavuru sahibinin beyan da dikkate alnarak tespit edilmitir.Bilgilerinize arz olunur.Onaylayan KurumVeya Kuruluun Unvan(Kae-Mühür)Onaylayan YetkilininAd Soyad:Unvan:Tarih:mza:Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 123
EK-2AÇIKLAMALARBu Belge;1) Tarmda kendi adna bamsz çalanlardan, tarmsal faaliyette bulunan <strong>ve</strong>yllk tarmsal faaliyet gelirlerinden, bu faaliyete ilikin masraflardüüldükten sonra kalan tutarn aylk ortalamasnn, Kanunda tanmlananprime esas günlük kazanç alt snrnn otuz katndan az olduunu ZiraatOdalarna, odann bulunmad yerlerde Tarm l/lçe Müdürlüklerine,2) Kendi adna <strong>ve</strong> hesabna bamsz çalanlardan gelir <strong>ve</strong>rgisinden muafolup Esnaf <strong>ve</strong> Sanatkar siciline kaytl olanlar ise aylk faaliyetgelirlerinden bu faaliyetlerine ilikin masraflar düüldükten sonra kalantutarn prime esas günlük kazanç alt snrnn otuz katndan az olduunuEsnaf <strong>ve</strong> Sanatkar Odalar Birliine,Onaylatlarak, Kuruma bildirmek amacyla kullanlr.3) Bu belge 2 nüsha düzenlenir. Biri düzenleyen kuruluta kalr, birnüshas da Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumuna <strong>ve</strong>rilir.124Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
SEKİZİNCİ BÖLÜMFİİLİ ÇALIŞMA İLİŞKİSİNEDAYANMAYAN SİGORTALILIK
Önceki bölümlerde gördüğümüz üzere sigortalılık yani sosyal sigortalılıkbir çalışma ilişkisinin sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bu çalışma ise eylemliolmaktadır. Örneğin, hizmet akdi ile çalışanlar, bağımsız çalışanlar <strong>ve</strong>kamu görevlisi olarak çalışanlar.Diğer taraftan kanunlarımızda açıkça fiili çalışma ilişkisine dayanmayansigortalılık, sigortalı hizmet süreleri düzenlendiği gibi bazen de çalışmailişkilerinin doğal sonucu olarak benzer sigortalı hizmet kazanımları ortayaçıkmaktadır. Örneğin, iş gü<strong>ve</strong>ncesi kapsamında işe iadesine karar<strong>ve</strong>rilen sigortalı işçinin çalışmadan boşta geçen dört aya kadarki süreleri,sağlık sebepleriyle iş görmekten kaçınan sigortalı işçiye kaçındığı bu süreninücretinin ödenmesi <strong>ve</strong> sigortalı hizmetinden sayılması, çağrı üzerine işsözleşmesinde iş<strong>ve</strong>ren sigortalı işçisini o ay ister çalıştırsın ister çalıştırmasınen azından haftalık 20 saatlik ücreti hak etmesi <strong>ve</strong> bu sürenin sigortalılığındansayılması gibi…Bu bölümde özellikle isteğe bağlı sigortalılık, hizmet borçlanmaları <strong>ve</strong>yurtdışı borçlanması, fiili hizmet süresi zammı ile itibari hizmet süreleriüzerinde durulacaktır. Aşağıda görüleceği üzere, belirtilen şekilde fiili çalışmailişkisine dayanmayan bu sigortalı hizmet süreleri uzun vadeli sigortakolları açısından sigortalılık süresi/prim gün sayısı hesabında dikkatealınacaktır.I – İSTEĞE BAĞLI SİGORTALILIKI .1 - TARİHSEL GELİŞİMİZorunlu sigortalılığın dışında mülga 506 sayılı Kanunda isteğe bağlı sigortahalinin düzenlenmesinin, “sosyal sigortalara tabi işlerden ayrılan<strong>ve</strong> malüllük- yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarını kendi istekleriyle devam ettirmekisteyen sigortalılara bu imkanın sağlanması suretiyle yaşlılık <strong>ve</strong>malüllüklerinde kendilerinin, ölümlerinde ise aile efradının müzayakayadüşmeleri önleneceği <strong>ve</strong> istikbal teminatına kavuşturulmuş olacakları”şeklindeki hükümet gerekçesine dayandırıldığı belirtilmektedir 1 .Fiilen çalışmış olanların sonradan çeşitli nedenlerle çalışamamaları halindeyararlanmaları için geliştirilmiş bir sosyal politika tedbiri olarak gündemegelen isteğe bağlı sigortalılığın uygulamada haksız yararlanımları da beraberindegetirdiği görülmüştür.İsteğe bağlı sigortalılığın daha öndeki dönemde tescil şartına bağlanmışolması uygulamada muvazaalı durumları da beraberinde getirmekteydi.Örneğin, tescil için hiç çalışmadığı halde zorunlu sigortalı gösterme halleridolayısıyla sahte sigortalılık vakaları artmış, bu amaçla, yani tescil içinfiilen çalışmadığı halde sigortalı gösterilme durumları yargıda da kabulgörmemiştir. 2 Zira bir kimsenin 506 sayılı Kanun anlamında zorunlu si-1 SÖZER, A.Nazım : Sosyal Sigorta İlişkisi, DEÜ Yayınları No:0906.AR.89.012.074, İzmir, 1991, s.412 Y.21.HD. 03.04.2000, E:2000/2446, K:2000/2509Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 127
gortalı sayılması için işe giriş bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmiş olması yeterli olmayıpaynı Kanunun 2 <strong>ve</strong> 6.maddelerinde belirlendiği üzere çalışma olgusununvarlığı da zorunlu sayılmaktaydı 3 .Diğer nedenlerin yanı sıra isteğe bağlı sigortaya başvuru için gereken tescilşartını yerine getirmek üzere, gerçekte çalışmamış oldukları halde Kurumdanhaksız menfaat sağlamak amacıyla, bazı sigortalılar Kuruma bildirilmekte<strong>ve</strong> bunların tescilleri de yapılmaktaydı. Gerçek dışı bildirim olduğusaptananların, bordrolarda gösterilen çalışmaları <strong>ve</strong> bu bildirime dayalıolarak yapılan tescil işlemi (isteğe bağlı sigorta kütüğüne tescil) de iptaledilmekte <strong>ve</strong> iptal edilen tescil işlemindeki sigorta sicil numarası başka sigortalılara<strong>ve</strong>rilebilmekteydi. 4 Ancak, gerçek dışı bildirim olduğu sonradansaptanan <strong>ve</strong> bu bildirimlere dayalı olarak <strong>ve</strong>rilen sigorta sicil numarası ilefiili çalışmaları olanların yalnız gerçek dışı çalışmaları iptal edilmekte, tescilişlemi iptal edilmemekteydi. 5 Son yıllarda isteğe bağlı sigortaya başvuruiçin en az 1080 gün malüllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortası priminin ödenmişolması şartının getirilmiş olması belli bir disiplin sağlamıştı.Önemli bir hususta isteğe bağlı sigorta ile zorunlu sigortanın çakışmasıhalinde yapılacak işlemlerdi. Bu durumda ödenen isteğe bağlı primler iptaledilmekte <strong>ve</strong> zorunlu primler geçerli sayılmaktaydı. 6 SSK isteğe bağlısigortalılık zorunlu Bağ-Kur sigortalılığı ile çakıştığında da isteğe bağlı sigortaprimleri geçerli sayılmayıp iptal edilmekteydi. 7 Buda uygulamadasonu gelmez tartışmaları beraberinde getirmekteydi.Kısaca Bağ-Kur <strong>ve</strong> Emekli Sandığı’nda da bugüne kadar ki isteğe bağlı sigortauygulamasından bahsetmekte yarar var. 1479 sayılı Bağ-Kur Kanunununmülga 79.maddesine göre; bu Kanunun 24. maddesinin ( I ) numaralıbendi kapsamında zorunlu sigortalı sayılmayanlardan, aynı maddenin( II ) numaralı bendinin (a) <strong>ve</strong> (c) alt bentlerinde sayılanlar dışında kalanlar,ev kadınları <strong>ve</strong> Türkiye’de ikamet eden yabancı uyruklular talepleri halindeisteğe bağlı sigortalı olabilmekteydiler.Emekli Sandığında “isteğe bağlı iştirakçi” uygulaması ise 5234 sayılı Kanunun8 3.maddesi ile 5434 sayılı Kanunun mülga 12.maddesinde yapılandeğişiklikler/ekler ile yapılmıştır. Buna göre, 657 sayılı Devlet MemurlarıKanununa tabi olarak en az 10 yıl çalıştıktan sonra, herhangi bir nedenlememurluktan ayrılmış olanlar, memurluktan ayrıldıkları tarihten itibarenaltı ay içinde yazılı olarak Sandığa başvurmaları <strong>ve</strong> emeklilik keseneği<strong>ve</strong> kurum karşılıklarını ait olduğu ay içinde Sandık hesabına yatırmalarışartıyla başvuru tarihini takip eden aybaşından itibaren Sandıkla ilgilendirilmişlerdir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 106.maddesi ile 5434 sayılı Kanunun12.maddesi de yürürlükten kaldırılıyor olmakla birlikte, <strong>5510</strong> sayılı Kanu-3 Y. HGK. 16.06.1999, E:1999/21-508, K:1999/5254 SSK Genel Müdürlüğü’nün 01.12.1993 tarih <strong>ve</strong> 870354 sayılı Genel Yazısı5 SSK Genel Müdürlüğü’nün 01.12.1993 tarih <strong>ve</strong> 870354 sayılı Genel Yazısı6 Y.10.HD. 21.01.1997, E: 93, K: 40; 30.10.1997, E: 7705, K: 75107 Y.10.HD. 10.02.1998, E:494, K: 6268 21.09.2004 tarih <strong>ve</strong> 25590 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.128Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
nun geçici 4.maddesi uyarınca 5434/mülga 12.maddesiyle ilgi devamı talebindede bulunulabilecektir.Zorunlu sigortalılığın bir istisnası olarak karşımıza çıkan isteğe bağlı sigorta<strong>5510</strong> sayılı Kanun ile daha da fonksiyonel bir yapıya kavuşmuştur.Zorunlu sigortalı olmayanlar ile zorunlu sigortalı olmakla birlikte tam günçalışmayanlar <strong>ve</strong>ya ay içinde otuz günden az çalışanlar ya da son bir yıliçinde 360 günden az çalışmış olanlar isteğe bağlı sigortalı olabilecekler.İsteğe bağlı sigortalılar artık genel sağlık sigortalısı da sayıldıkları içinsağlık yardımlarından yararlanabilecekler. Kurum yürütülen soruşturmakapsamıyla sınırlı olmak üzere; isteğe bağlı sigortalının malûllük, iş göremezlikraporlarında belirtilen rahatsızlıklarının mevcut olup olmadığınıtespit amacıyla kontrol muayenesi <strong>ve</strong> tetkik yaptırılmasını da talep edebilecektir.(<strong>5510</strong>/94-1)Bunların büyük çoğunluğunun sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kuruluşunun takibindezorlanacağı kesimler olacağı açık. Özellikle bunlara uzun vadeli sigortakolları primleri ile genel sağlık sigortası primlerini kendilerinin ödemesisuretiyle sosyal gü<strong>ve</strong>nceden yoksun kalmamaları imkanının tanındığı anlaşılmakta.Bir bakıma sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin yükünün tamamiyle bu nitelikteçalışanlara yıkıldığını söylemek yanlış olmayacaktır. Bir anlamda bazı iş<strong>ve</strong>renlercekaçak çalıştırılanlara sigortalı olma olanağının tanındığı da ifadeedilmiştir 9 .I .2 –TANIMI VE ŞARTLARII .2 .1 –Genel olarak<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 50.maddesine göre isteğe bağlı sigorta; kişilerin isteğebağlı olarak prim ödemek suretiyle uzun vadeli sigorta kollarına <strong>ve</strong> genelsağlık sigortasına tabi olmalarını sağlayan sigortadır. İsteğe bağlı sigortabir sigorta kolu değildir. Zorunlu sigortalılığın dışında isteğe bağlı olaraksigortadan yararlanmaya olanak tanıyan bir durumu ifade etmektedir.İsteğe bağlı sigortalı olabilmek için en başta Türkiye’de yasal olarak ikametediyor olmak gerekmektedir. Öte yandan yasal olarak ikamet edenler arasındaherhangi bir ayrım da yapılmamıştır. İster Türk vatandaşı olsun isteryabancı uyruklu eğer ülkemizde yasal olarak ikamet ediyorsa isteğe bağlısigortalı olması mümkündür. Öte yandan, ülkemiz ile uluslararası sosyalgü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş üstlenen iş<strong>ve</strong>renlerceyurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerindenisteğe bağlı sigortalılık talebinde bulunanlardan Türkiye’de ikamet şartıaranmaz.(SSİY/97-2) Ancak aşağıdaki diğer koşulları da taşıyor olmalarıgerekmektedir.1408/71 sayılı AB Tüzüğü’nde isteğe bağlı sigortalılığın kural olarak sa-9 TUNCAY, A.Can: “Yeni Sistemde Fiili Çalışma İlişkisine Dayanmayan Sigortalılık”, Mercek, Temmuz 2006, S:43,s:68-75Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 129
dece bu hakkı tanıyan ülke topraklarında yaşayan kişilere tanındığındanbahisle, bu Kanunda da, AB normları çerçe<strong>ve</strong>sinde oturma <strong>ve</strong> çalışma izniolmayanlara isteğe bağlı sigortalılık hakkı tanımamak için getirildiği belirtilmiştir10 .Belirtelim ki, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce; 506 sayılıKanunun 85, 1479 sayılı Kanunun 79 <strong>ve</strong> 2926 sayılı Kanunun 60. maddelerinetabi isteğe bağlı sigortalılığı devam edenlerin bu sigortalılıkları,yeni bir yazılı talep alınmaksızın <strong>ve</strong> Türkiye’de ikamet şartı aranmaksızınKanunun isteğe bağlı sigortalılığına ilişkin hükümlerine göre devam ettirilir.(SSİY/Geçici3-1)I .2 .2 - Zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmamakTürkiye’de yasal olarak ikamet edenlerin isteğe bağlı sigortalı olabilmesiiçin, ne hizmet akdine dayalı olarak çalışan, ne kendi nam <strong>ve</strong> hesabına bağımsızolarak çalışan ne de kamu görevlisi olarak çalışan zorunlu sigortalılardanolmaması gerekmektedir.Ancak seçimle işbaşına gelenler için işçi sendikaları yönetim kuruluna seçilenlerhariç özel bir düzenlemeye yer <strong>ve</strong>rilmemiştir. Bilindiği üzere işçisendikaları yönetim kuruluna seçilenler zorunlu olarak sigorta kapsamınaalınmışlardır.(<strong>5510</strong>/4-2-a) <strong>5510</strong> sayılı Kanunda TBMM üyesi <strong>ve</strong> belediyebaşkanı seçilenler hakkında özel hükümler yer almadığına göre bu kişileriyürürlükteki ilgili kanunlar çerçe<strong>ve</strong>sinde isteğe bağlı sigortalı olabilecekleriifade edilmiştir 11 .<strong>5510</strong> sayılı Kanundaki, kazançları aylık prime esas kazancın altında olanlarızorunlu sigortalı saymama yaklaşımının sonucu olarak, bu şekilde zorunlusigorta kapsamı dışına çıkanlara da isteğe bağlı sigortaya başvurmaimkanı getirildiğini söyleyebiliriz.2925 sayılı Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanununa göre, tarım işlerindehizmet akdi ile süreksiz olarak çalışanlar istekte bulunmaları halinde2925 sayılı Kanun kapsamında sigortalı sayılmaktadırlar. Ancak, bunlarınistekleri halinde dahi prim ödeme gün sayıları her ay için 15, yıllık olarakda 180 günü geçememektedir.(2925/32) Buna karşın <strong>5510</strong> sayılı Kanununprime esas kazanç sınırını aşan süreksiz(özel sektör) tarım işçilerine ilişkinözel bir düzenlemesi yoktur. Dolayısıyla kamu idareleri hariç olmak üzere,tarım işlerinde <strong>ve</strong>ya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz işlerde çalışanlarınisteğe bağlı olarak yıllık 180 günün üzerinde sigorta primi ödeyebilmelerimümkün hale gelmiş görünmektedir 12 .<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 6.maddesi birinci fıkrasının (ı) alt bendine göre de;10 TUNCAY, A.Can: “Yeni Sistemde Fiili Çalışma İlişkisine Dayanmayan Sigortalılık”, Mercek, Temmuz 2006, S:43,s:68-7511 TUNCAY, A.Can: “Yeni Sistemde Fiili Çalışma İlişkisine Dayanmayan Sigortalılık”, Mercek, Temmuz 2006, S:43,s:68-7512 AKIN, Le<strong>ve</strong>nt: “Tek Çatı Öncesi <strong>ve</strong> Sonrasında İsteğe Bağlı Sigortalılık”, Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:165-182130Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
kamu idareleri hariç olmak üzere, tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsızçalışanlardan; tarımsal faaliyette bulunan <strong>ve</strong> yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden,bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarınaylık ortalamasının, bu Kanunda tanımlanan prime esas günlük kazanç altsınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenler zorunlu sigortalı sayılmamışlardır.Ancak bunlar da istekleri halinde isteğe bağlı sigortaya başvurabileceklerdir.Dolayısıyla bu şekilde tarımsal faaliyet yürüten birisi,belli bir periyotta kazancı kanuni sınırı aşınca zorunlu sigortalı, bu sınırınaltına düşünce de başvurması halinde isteğe bağlı sigortalı olabilecektir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 6.maddesi birinci fıkrasının (k) alt bendinde ise; kendiadına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlardan gelir <strong>ve</strong>rgisinden muaf olup,esnaf <strong>ve</strong> sanatkâr siciline kayıtlı olanlardan, aylık faaliyet gelirlerinden bufaaliyetine ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarı, prime esasgünlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenler zorunlusigortalı sayılmamışlardır. Ancak bunlarda istemeleri halinde isteğebağlı sigortalı olabileceklerdir.I .2 .3 – Kısmi süreli çalışan zorunlu sigortalılarTürkiye’de yasal olarak ikamet edip zorunlu sigortalı olarak çalışmaklabirlikte, ay içerisinde 30 günden az çalışıyor olanlar <strong>ve</strong>ya çalışmaları tamgün esasına dayanmayanlara da aradaki fark süreleri için isteğe bağlı sigortayabaşvuru imkanı tanınmıştır.Bu düzenlemenin kısmi çalışanların artık emekli olamayacakları yönlüeleştiriye bir cevap niteliğinde olduğu söylenebilir. Buna göre; ay içerisinde30 günden az çalışıyor olanlar aradaki farkı isteğe bağlı olarak Kurumaödeyebileceklerdir. Yine, çalışmaları tam gün esasına dayanmayanların,gün içersindeki zorunlu sigortalılık süreleri saat bazında toplanarak günedönüştürülmek suretiyle aradaki fark isteğe bağlı olarak Kuruma ödenebilecektir.I .2 .4 –Sigortalı olarak son bir yıl içinde 360 günden az çalışanlarBenzer biçimde, Türkiye’de yasal olarak ikamet edip zorunlu sigortalı olarakçalışmakla birlikte, son bir yıl içinde 360 günden az çalışması olanlarda aradaki fark gün sayısına ilişkin primleri Kuruma isteğe bağlı olaraködeyebileceklerdir.I .2 .5 - Kendi sigortalılığı nedeniyle aylık bağlanmamış olmakÖzellikle çocuklara, anne yada babalarının ölümü sebebiyle aranan koşullarıtaşımaları halinde ölüm aylığı bağlanmaktadır. Bu nitelikte olanlarınisteğe bağlı sigorta primi ödemeleri olanaklı kılınmıştır. Dahası Kanunda“aylık”tan söz edilmiştir. Kişiye kendi çalışmasından dolayı, uğradığı işkazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığından ötürü “gelir” bağlanmışsa da isteğe bağlısigortaya prim ödeyebilecektir. Burada tek engel kendi çalışmalarındanAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 131
dolayı malüllük ya da yaşlılık aylığı bağlanmış olanlar isteğe bağlı sigortayaprim ödeyemeyeceklerdir.I .2 .6 - 18 yaşını doldurmuş bulunmakİsteğe bağlı sigortaya başvuruda yaş şartı da aranmakta <strong>ve</strong> başvuru yapacakolanın 18 yaşını doldurmuş bulunması gerekmektedir. 4721 sayılı TürkMedeni Kanunu hükümlerine göre mahkemece ergin kılınmış olmak isebize göre bu maddenin uygulanmasında “18 yaşın doldurulmuş olması”sayılmayacaktır. Zira, Kanunda “18 yaşın doldurulmuş sayılması” denilmeyerek,fiilen 18 yaşın doldurulmuş olması şartı aranmıştır.I .2 .7 - İsteğe bağlı sigorta talep dilekçesiyle Kuruma başvuruAnlaşılacağı üzere Kuruma herhangi bir dilekçe ile başvurulmayacak.Başvuru, “isteğe bağlı sigorta talep dilekçesi” ile yapılacaktır. Bu maksatlakullanılacak dilekçe içeriğini <strong>ve</strong> şeklini Kurumun belirleyeceğini söyleyebiliriz.I .3 - BAŞLANGICI VE SONA ERMESİI .3 .1 –İsteğe bağlı sigortalılığın başlangıcı <strong>ve</strong> zorunlu sigortalılık ileçakışma<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 51.maddesine göre isteğe bağlı sigortalılık, müracaatınKurum kayıtlarına intikal ettiği tarihi takip eden günden itibarenbaşlayacaktır. İlk defa isteğe bağlı sigortaya bildirim işlemi, isteğe bağlısigortalılık giriş bildirgesinin, başvuru sahibinin ikametini görev bölgesiiçine alan Kurum ünitesine <strong>ve</strong>rilmesi ile gerçekleşir. Tekrar isteğe bağlı sigortalılıktalebinde bulunacaklar ise talep dilekçesi ile Kuruma başvururlar.(SSİY/98-1)İsteğe bağlı sigortalılık, isteğe bağlı sigortalılık giriş bildirgesinin <strong>ve</strong>ya talepdilekçesinin Kurum kayıtlarına intikal ettiği tarihi takip eden gündenitibaren başlar. Adi posta <strong>ve</strong>ya kargo ile gönderilen <strong>ve</strong>ya Kuruma doğrudan<strong>ve</strong>rilen bildirgenin Kurum kayıtlarına intikal ettiği tarih, taahhütlü,iadeli taahhütlü <strong>ve</strong>ya acele posta servisi olarak gönderilenlerde ise postaya<strong>ve</strong>rildiği tarih, başvuru tarihi olarak kabul edilir.(SSİY/99-1)Zorunlu sigortalılık ile isteğe bağlı sigorta çakıştığında ise zorunlu sigortalılığaöncelik <strong>ve</strong>rilecektir. İsteğe bağlı sigortalı olarak prim ödenen tarihlerde,Kanunun 4.maddesine göre zorunlu sigortalı olmayı gerektirecekçalışması bulunduğu tespit edilenlerin, zorunlu sigortalılıkla çakışan isteğebağlı prim ödenen süreleri iptal edilerek, bu süreye ilişkin ödedikleriprimler ilgililere iade edilecektir. Kanunda iade edilecek isteğe bağlı sigortaprimlerinin “faizsiz ödeneceği” şeklinde bir ifadeye yer <strong>ve</strong>rilmediğinden,iadelerde faiz ödeneceğini söyleyebiliriz.Şöyle ki; isteğe bağlı sigortanın başladığı tarihten itibaren, aynı zamanda132Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Kanunun 4 üncü maddesine göre sigortalı olmayı gerektirecek çalışmasıbulunduğu tespit edilenlerin isteğe bağlı sigortalılıkları, Kanuna tabi sigortalılıklarınınsona erdiği tarihi takip eden günden başlatılır. Bunların zorunlusigortalılıkla çakışan sürede isteğe bağlı sigorta primi ödenmişse, busüreye ilişkin ödedikleri isteğe bağlı sigorta primleri talepleri hâlinde ilgililereiade <strong>ve</strong>ya doğacak borçlarına mahsup edilir. Kanunun 5.maddesinin(a), (b) <strong>ve</strong> (e) bentlerine göre sigortalılık hâli isteğe bağlı sigortalılık içinengel teşkil etmez. (SSİY/99-2)I .3 .2 –İsteğe bağlı sigortalılığın sona ermesiİsteğe bağlı sigortalılık aşağıda açıklanan durumların varlığı halinde sonaermektedir. Yeniden başlaması için de tekrardan talepte bulunmak gerekmektedir.Ay içinde 30 günden az <strong>ve</strong>ya kısmi çalışanlar hariç olmak üzereyeniden isteğe bağlı sigortaya devam etmek isteyenler hakkında yenidentalep şartı aranır.(SSİY/101-2)I .3 .2 .1- Sona erdirme talebinde bulunulması halindeİsteğe bağlı sigortalılığını sona erdirme talebinde bulunanların, primiödenmiş son günü takip eden günden itibaren isteğe bağlı sigortalılıklarıda sone ermiş olacaktır. Belirtilmemiş olmakla birlikte talep yazılı olarakyapılmalı ki Kurumca işleme alınabilsin. Burada ise talep dilekçesinde şekilşartı aranmadığı anlaşılıyor.I .3 .2 .2 - Aylık talebinde bulunulması halindeAylık talebinde bulunanların ise aylığa hak kazanmış olmak şartıyla taleptarihinden itibaren isteğe bağlı sigortalılıkları sone erecektir. İlgilinin aylığahak kazanamadığının anlaşılması halinde ise isteğe bağlı sigortalılık busebeple sone ermiş sayılmayacaktır.I .3 .2 .3- Ölüm halindeÖlen sigortalının isteğe bağlı sigortalılığı ölüm tarihinden itibaren sonaerecektir. Ölümün ne zaman gerçekleşmiş sayılacağı ise tartışmalıdır. 2283sayılı Organ <strong>ve</strong> Doku Alınması, Saklanması, Aşılanması <strong>ve</strong> Nakli HakkındaKanunun 11.maddesinde tıbbi ölüm(beyin ölümü) halini esas almaktadır.Bu sebeple bitkisel yaşam sürmek ölüm sayılmamaktadır. Öte yandanölümüne kesin gözüyle bakılacak şekilde kaybolan <strong>ve</strong> cesedi bulunamamışolanlar ile gaiplik kararı <strong>ve</strong>rilenlerinde ölmüş sayılmaları gerektiği belirtilmektedir13 .I .3 .2 .4- Zorunlu sigortalı olarak çalışmaya başladıklarındaKısmi süreli çalışanların aynı zamanda isteğe bağlı sigortalı olmalarınınmümkün olduğunu yukarıda açıkladık. Ancak, isteğe bağlı sigortalı olanların4. maddenin birinci fıkrasının (a), (b) <strong>ve</strong> (c) bentleri kapsamına tabi13 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR,A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, İstanbul 2004, 10.Bası, s:412-413Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 133
olacak şekilde çalışmaya başlamaları halinde, bu Kanunun 51.maddesininüçüncü fıkrası saklı kalmak kaydıyla isteğe bağlı sigortalılık hali sona erecektir.(<strong>5510</strong>/53-3)Dahası, isteğe bağlı sigortalı olarak prim ödenen tarihlerde, 4.maddeyegöre sigortalı olmayı gerektirecek çalışması bulunduğu tespit edilenlerin,zorunlu sigortalılıkla çakışan isteğe bağlı prim ödenen süreleri iptaledilerek, bu süreye ilişkin ödedikleri primler ilgililere iade edilecektir.(<strong>5510</strong>/51-2)I .4 - İSTEĞE BAĞLI SİGORTA PRİMLERİ VE ÖDENMESİI .4 .1- İsteğe bağlı sigorta prim oranı<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 52.maddesi birinci fıkrasına göre isteğe bağlı sigortaprimi, Kanunun 82. maddeye göre belirlenen prime esas kazancın alt sınırı ileüst sınırı arasında, sigortalı tarafından belirlenen prime esas aylık kazancın% 32’sidir. Bunun % 20’si malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primi, %12’si genel sağlık sigortası primidir. Kanunun 51.maddesinin üçüncü fıkrasındabelirtilen ay içinde 30 günün altında çalışan zorunlu sigortalılar içinise 82.maddeye göre belirlenen prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırıarasında olmak kaydıyla belirlenen günlük kazanç <strong>ve</strong> gün sayısı üzerindenmalûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası primialınır. Sigortalıların prime esas kazanç ile ilgili olarak beyanda bulunmalarıesastır.506 sayılı Kanun uygulamasında isteğe bağlı sigorta primi oranı sadece%25’ti. Ancak, bunlar sağlık hizmetlerinden emekli oluncaya kadar yararlanamamaktaydılar.<strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasıyla artık isteğe bağlı sigortalılarda sağlık hizmeti alabileceklerdir.Belirtelim ki; isteğe bağlı sigortalı olanlar, bakmakla yükümlü olunan kişiolsa dahi, 60.maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında genel sağlıksigortalısı sayılır <strong>ve</strong> genel sağlık sigortası primini de ödemekle yükümlüdürler.Yabancı ülke vatandaşlarından Türkiye’de yerleşik olma hali biryılı doldurmadıkça genel sağlık sigortası primi alınmaz <strong>ve</strong> bu kişiler genelsağlık sigortalısı sayılmaz.(<strong>5510</strong>/52-2; SSİY/100/2)Bakmakla yükümlü olunan kişiden ne kasdedildiği ise, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun3/10.maddesinde açıklanmıştır. Buna göre; bakmakla yükümlü olduğukişi, Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) <strong>ve</strong> (2)numaralı alt bentlerinin dışında kalan genel sağlık sigortalısının, sigortalısayılmayan <strong>ve</strong>ya isteğe bağlı sigortalı olmayan, kendi sigortalılığı nedeniylegelir <strong>ve</strong>ya aylık bağlanmamış olan;a) Eşini,b) 18 yaşını, lise <strong>ve</strong> dengi öğrenim <strong>ve</strong>ya 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanunundabelirtilen aday çıraklık <strong>ve</strong> çıraklık eğitimi ile işletmelerde meslekî134Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
eğitim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim görmesi halinde 25 yaşınıdoldurmamış <strong>ve</strong> evli olmayan çocukları ile yaşına bakılmaksızın buKanuna göre malûl olduğu tespit edilen evli olmayan çocuklarını,c) Geçiminin sigortalı tarafından sağlandığı Kurumca belirlenen kriterleregöre tespit edilen ana <strong>ve</strong> babasını ifade etmektedir.I .4 .2- İsteğe bağlı sigorta primlerinin ödenmesiI .4 .2 .1- Genel olarakİsteğe bağlı sigortalı, her aya ait primlerini takip eden ayda Kurumca belirlenecekgünün sonuna kadar Kuruma ödemek zorundadır.(<strong>5510</strong>/87-1-b)Yapılacak ödemede sigortalı tarafından belirlenecek prim ödeme gün sayısıesas alınacaktır. Ait olduğu aydan itibaren en geç 12 ay içinde Kanunun89.maddesi ikinci fıkrasına göre hesaplanacak gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikmezammıyla birlikte ödenmeyen süreler, sigortalılık süresinden sayılmaz. Bu12 aylık süreden sonra ödenen primler 89.maddenin üçüncü fıkrası hükümlerinegöre iade edilir.İsteğe bağlı sigortalıların zorunlu sigortalılık nedeniyle prim borcunun bulunmasıhalinde, isteğe bağlı sigortaya tabi ödenen primler öncelikle zorunlusigortalılık nedeniyle Kuruma olan borçlarına mahsup edilir.I .4 .2 .2- İsteğe bağlı sigorta primlerinin peşin ödenmesi<strong>5510</strong> sayılı Kanunun isteğe bağlı sigortaya ilişkin getirmiş olduğu önemlibir yenilik de peşin prim ödeme imkanıdır. Her aya ait isteğe bağlı sigortaprimlerini takip eden ayda Kurumca belirlenecek günün sonuna kadarKuruma ödemek zorunda olan isteğe bağlı sigortalılar, primlerini en fazla360 günle sınırlı olmak üzere peşin olarak erken ödeyebilir. Erken ödemehalinde erken ödenen her gün için 21/7/1953 tarihli <strong>ve</strong> 6183 sayılı AmmeAlacaklarının Tahsil Usûlü Hakkında Kanunun ek 1 inci maddesine göreerken ödeme indirimi hükümleri uygulanır. Ancak yapılan erken ödemeindirimi, prime esas kazançtan indirilmez. Erken ödemede sigortalılıksüresi, sigorta priminin ait olduğu her ayın ilk gününden itibaren, primödeme gün sayısına dahil edilir. Erken ödeme yapılan <strong>ve</strong> prim ödeme günsayısına dahil edilmeyen sürede isteğe bağlı sigortalılığın sona ermesi halinde,sigortalılık süresinden sayılmayan günlere ait primler ilgililere iadeedilir.(<strong>5510</strong>/88-6)I .4 .2 .3- GVK’nun 9/6 maddesinde belirtilen işleri yapan kadınisteğe bağlı sigortalıların primleriBu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten önce, 193 sayılı Gelir VergisiKanununun 9.maddesinin birinci fıkrasının (6) numaralı bendinde belirtilenişleri, hizmet akdiyle herhangi bir iş<strong>ve</strong>rene tabi olmaksızın sürekli<strong>ve</strong> kazanç getirici nitelikte yapmakta olanların bu maddenin yürürlüktarihinden(01.10.2008) sonra aynı şartlarla bu işleri yaptıkları, Maliye Ba-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 135
kanlığının görüşü alınarak Kurumca belirlenen usul <strong>ve</strong> esaslara göre tespitedilen kadın isteğe bağlı sigortalılar; bu maddenin yürürlüğe girdiği yıliçin 82.maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının onbeşkatı üzerinden başlanılarak, takip eden her yıl için bir puan arttırılmaksuretiyle otuz katını geçmemek üzere malullük, yaşlılık, <strong>ve</strong> ölüm sigortalarıile genel sağlık sigortası primi öderler. (<strong>5510</strong>/Geçici 16-3)193 sayılı Kanunun 9.maddesinin birinci fıkrasının (6) numaralı bendindeise; “Evlerde kullanılan dikiş, nakış, mutfak robotu, ütü <strong>ve</strong> benzerimakine <strong>ve</strong> aletler hariç olmak üzere, muharrik kuv<strong>ve</strong>t kullanmamak <strong>ve</strong>dışarıdan işçi almamak şartıyla; oturdukları evlerde imal ettikleri havlu,örtü, çarşaf, çorap, halı, kilim, dokuma mamûlleri, kırpıntı deriden üretilenmamûller, örgü, dantel, her nevi nakış işleri <strong>ve</strong> turistik eşya, hasır, sepet,süpürge, paspas, fırça, yapma çiçek, pul, payet, boncuk işleme, tığ örgüişleri, ip <strong>ve</strong> urganları, tarhana, erişte, mantı gibi ürünleri işyeri açmaksızınsatanlar. Bu ürünlerin, pazar takibi suretiyle satılması ile ticarî, ziraî<strong>ve</strong>ya meslekî faaliyetleri dolayısıyla gelir <strong>ve</strong> kurumlar <strong>ve</strong>rgisi mükellefiolanların düzenledikleri hariç olmak üzere; düzenlenen kermes, festival,panayır ile kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarınca geçici olarak belirlenen yerlerdesatılması muaflıktan faydalanmaya engel değildir.” denilmektedir.I .5 -İSTEĞE BAĞLI SİGORTA PRİMİ ÖDENMİŞ SÜRELERİNMAHİYETİİsteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreler, malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarıile genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulamasında dikkate alınır<strong>ve</strong> bu süreler 4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalılıksüresi olarak kabul edilir.(<strong>5510</strong>/51-5) Şu halde; ayın belli günlerinde yada ayın her günü belirli saatlerde kısmi çalışan bir işçi <strong>5510</strong> sayılı Kanunun4.maddesi birinci fıkrası (a) bendi kapsamında zorunlu sigortalı sayılırken,kalan gün ya da saatleri isteğe bağlı sigorta ile doldurmak isterken bağımsızçalışanların düzenlendiği <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası(b) bendine tabi olacaktır. Yani, aynı sigortalı günün yarısını bağımlı çalışanolarak geçirecek <strong>ve</strong> o hükümlere muhatap olacak, günün ikinci yarısıiçin ise bağımsız çalışan muamelesi görecektir 14 .Belirtelim ki; ay içerisinde 30 günden az çalışan <strong>ve</strong>ya 80. madde uyarıncaprim ödeme gün sayısı, ay içindeki toplam çalışma saatinin 4857 sayılıKanuna göre belirlenen günlük normal çalışma saatine bölünmesi suretiylehesaplanan sigortalıların aynı ay içerisinde isteğe bağlı sigortaya primödemeleri halinde, primi ödenen süreler zorunlu sigortalılığa ilişkin primödeme gün sayısına otuz günü geçmemek üzere eklenir <strong>ve</strong> eklenen bu süreler,4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalılık süresiolarak kabul edilir.(<strong>5510</strong>/51-3)14 AKIN, Le<strong>ve</strong>nt: “Tek Çatı Öncesi Ve Sonrasında İsteğe Bağlı Sigortalılık”, Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:165-182136Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Öte yandan, Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaay içinde 30 günden az çalışan <strong>ve</strong>ya tam gün çalışmayan sigortalılarınaynı ay içinde isteğe bağlı sigortaya prim ödeyebilmeleri için eksik çalışmayailişkin belgelerin ibrazı ile talepte bulunmaları gerekir.(SSİY/100-6)II –FARAZİ HİZMET SÜRELERİII .1 –FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMIII .1 .1 – Tanım <strong>ve</strong> kapsamFiili hizmet süresi zammı <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 40.maddesinde düzenlenmiştir.Bu düzenleme ile bazı ağır <strong>ve</strong> yıpratıcı işlerde çalışanlara yaşlılıkaylığını daha kısa sürede hak edebilmelerini temin için prim ödeme günsayılarına “farazi hizmet süreleri”nin eklenmesi uygulaması getirilmiştir.5434 sayılı Kanunun mülga 32.maddesinde de benzer bir düzenleme bulunmaktaydı.506 sayılı Kanunun mülga 60/E <strong>ve</strong> ek 5.maddesindeki uygulamakapsam olarak daha da genişletilmiş, farazi hizmet sürelerinin sigortalılıksüresine eklenmesi yerine prim ödeme gün sayısına ila<strong>ve</strong> edilmesiesası benimsenmiştir 15 . Esasen, 506 sayılı Kanunun mülga ek 5.maddesiuygulamasında, Yargıtay İçtihadı Birleştirme Büyük Genel Kurulunun18.02.2000 tarih, E:1997/1, K:2000/1 sayılı kararı 16 gereğince itibari hizmetsüresi, salt sigortalılık süresine eklenmekte <strong>ve</strong> ayrıca fiili prim ödeme günsayısına eklenmemekteydi. <strong>5510</strong> sayılı Kanun ile bu uygulama terkedilmişbulunmaktadır.5754 sayılı Kanunla <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 40.maddesinde yapılan değişiklikile, fiili hizmet süresi zammından yararlanacak olan gruplar AB direktifleri,günümüz teknolojisi, iş sağlığı <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nliği alanındaki gelişmeler ile işriskleri dikkate alınarak yeniden tanımlanmış, ayrıca işin risklerine göreher çalışılan yıla eklenecek fiili hizmet süresi zamlarında(60 gün, 90 gün,180 gün şeklindeki) farklılaştırma yapılmıştır. 17Aşağıda belirtilen işyerlerinde <strong>ve</strong> işlerde 4.maddenin birinci fıkrasının (a)<strong>ve</strong> (c) bentleri kapsamında çalışan sigortalıların prim ödeme gün sayılarına,bu işyerlerinde <strong>ve</strong> işlerde geçen çalışma sürelerinin her 360 günü içinkarşılarında gösterilen gün sayıları, fiilî hizmet süresi zammı olarak eklenir.360 günden eksik sürelere ait fiilî hizmet süresi zammı, 360 gün için eklenenfiilî hizmet süresi ile orantılı olarak belirlenir. Çalışmanın fiili hizmetsüresi zammı kapsamında değerlendirilebilmesi için, tablonun (13) <strong>ve</strong> (14)numaralı sıralarında belirtilen sigortalılar hariç sigortalının kapsamdakiişyerleri ile birlikte belirtilen işlerde fiilen çalışması <strong>ve</strong> söz konusu işlerinrisklerine maruz kalması şarttır.(<strong>5510</strong>/40-1) Belirtelim ki; aşağıdaki tablodabirden fazlasına dahil olanlar için, en yüksek olan bentten fiilî hizmet15 DALBAY, Özkan: “Sosyal Sigortalar Kurumu’na(SSK) Tabi Çalışanlar Açısından Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik SistemininDeğerlendirilmesi”, Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:56-6216 ASLANKÖYLÜ, Resul: Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, Nurol Matbaacılık, Ankara 2003, s:1062-106317 ÖZCAN, Celal: “Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, Taslaklar Ve Reform”, Mercek, Ocak 2008,S:49, s:53-65Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 137
süresi zammı uygulanır. (<strong>5510</strong>/40-2) Anlaşılacağı üzere, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı sayılanlaruygulama zorluğu sebebiyle 18 kapsam dışında bırakılmışlardır.Belirtelim ki; fiili hizmet süresi zammı kapsamına tabi işyerlerinde <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya işlerde malullük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigorta kollarına tabi çalışanlar fiilihizmet zammı uygulamasından yararlandırılır. Bunların dışında sadecekısa vadeli sigorta kollarına tabi çalışanlarla sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek priminetabi çalışanlar fiili hizmet zammı uygulamasından yararlandırılmaz.Kontrol, denetim <strong>ve</strong> idareciliğin gerektirdiği gözlem <strong>ve</strong> benzeri amaçlarlakısa süreli çalışmalar, bu işlerin fiilen yapılmayıp işin yönetim görevininyapılması ile birinci fıkrada yer alan çizelgedeki işleri yapmakla birlikteişin otomasyonla yapılması, ileri teknolojilerin kullanılması gibi sebeplerleriskin <strong>ve</strong> zararlı faktörlerin etkilerinin ortadan kalktığı durumlarda sigortalılarfiili hizmet süresi zammı uygulamasından yararlandırılmaz.Fiili hizmet süresi zammı kapsamına tabi işyerlerinde <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya işlerde çalışmadığıhalde, söz konusu işyerleri <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya işler kapsamında gösterilmeksuretiyle fiili hizmet süresi zammından yararlandığı tespit edilenlerinbu süreleri iptal edilir.TABLO 1: Fiili Hizmet Süresi Zammı TablosuKapsamdakiİşler/İşyerleriKapsamdaki SigortalılarEklenecekGün Sayısı1) Kurşun <strong>ve</strong> 1) Kurşun üretilen galenit, serüzit, anglezit gibi cevherlerinçıkarılmasına ilişkin maden ocağı işlerinde çalışanlar.arsenik işleri2) Kurşunlu madenlerden yahut içinde kurşun bulunankül, maden köpüğü, kurşun fırın kurumu, üstübeç artığı<strong>ve</strong> benzeri maddelerden kurşun üretimi için yapılan izabeişlerinde çalışanlar.3) Antimuan, kalay, bronz <strong>ve</strong> benzeri maddelerle yapılankurşun alaşımı işlerinde çalışanlar.604) Kurşun izabe fırınlarının teksif odalarında biriken kurutozları kaldırma işlerinde çalışanlar.9018 ÖZCAN, Celal: “Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, Taslaklar Ve Reform”, Mercek, Ocak 2008,S:49, s:53-65138Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
2) Cam fabrika 1) Cam yapımında kullanılan ilkel maddeleri toz haline<strong>ve</strong> atölyeleri getirme, eleme, karıştırma <strong>ve</strong> kurutma işlerinde (bu işleriyapmak üzere tam kapalı odalar içinde otomatik makinelitesisat <strong>ve</strong>ya çalışma ortamındaki tozları sağlık için tehlikeoluşturmayacak düzeye indiren havalandırma tesisatı bulunmadığıtakdirde) çalışanlar.2) Eritme işlerinde (otomatik besleme fırınlarıyla çalışılmadığıtakdirde) çalışanlar.3) Ateşçilik işlerinde çalışanlar.4) Üfleme işlerinde (tamamen otomatik makinelerle yapılmadığıtakdirde) çalışanlar.5) Basınçla yapılan cam işlerinde (cam tazyiki işleri) çalışanlar.6) Ayna camı sanatında potalı cam dökümü işlerinde (potalarkalıp masasına mekanik araçlarla taşınmadığı takdirde)çalışanlar.7) Camı fırın başından alma işlerinde çalışanlar.8) Yayma fırınlarında düzeltme işlerinde çalışanlar.9) Traş işlerinde çalışanlar.10) Asitle hak <strong>ve</strong> cilalama işlerinde çalışanlar.11) Basınçlı havayla kum püskürten cihazlarla yapılan işlerde(çalışma ortamındaki tozları sağlık için tehlike oluşturmayacakdüzeye indiren havalandırma tesisatı bulunmadığıtakdirde) çalışanlar.12) Pota <strong>ve</strong> taş odalarında görülen işlerde çalışanlar.3) Cıva üretimi 1) Cıva izabe fırınlarında görülen işlerde çalışanlar.işleri sanayii 2) Elementer cıva bulunan ocaklarda görülen işlerde çalışanlar.4) Çimento fabrikalarmaişlerinde çalışanlar.1) İlkel maddeleri kırma, ufalama, ezme, eleme <strong>ve</strong> karıştır-2) Otomatik fırınlarda pişirme işlerinde çalışanlar.3) Klinkeri öğütme, eleme, torba <strong>ve</strong> fıçılara koyma işlerinde(otomatik olarak tozun etrafa yayılmasını önleyici birdüzenleme yapılmadığı takdirde) çalışanlar.5) Kok fabrikalarıylatermik <strong>ve</strong> temizleme işlerinde çalışanlar.1) Ateşçilik, ocak temizliği, jeneratör, doldurma, boşaltmasantraller 2) Kimyasal arıtma işlerinde çalışanlar.3) Gazın geçtiği cihaz <strong>ve</strong> boruların onarılması <strong>ve</strong> temizlenmesiişlerinde çalışanlar.4) Kok fabrikalarında kömür <strong>ve</strong> ocak işlerinde çalışanlar.5) Elektrik enerji üretim santrallerinin kazan dairesindekiateşçilik, kül <strong>ve</strong> kömürlerin taşınması işlerinde çalışanlar.6) Termik santrallerle her çeşit buhar kazanlarının kazandairesindeki ateşçilik, kül <strong>ve</strong> kömürlerin taşınması işlerindeçalışanlar.60906060Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 139
6)Alüminyum 1) Alüminyum oksit üretimi işlerinde çalışanlar.fabrikaları 2) Alüminyum bronzu hazırlama işlerinde çalışanlar.3) Alüminyum madeni üretimi işlerinde çalışanlar.607)Demir <strong>ve</strong> çelikfabrikaları işleriyle boru fabrikalarının fırın <strong>ve</strong> döküm dairelerinde1) Demir izabe fabrikalarında cevherin demire çevrilmesiyapılan işlerinde çalışanlar.2) Çelikhanelerin çelik yapılan fırınlarıyla bunların teferruat<strong>ve</strong> eklentilerinden olan ikinci derecedeki fırınlarda <strong>ve</strong>kon<strong>ve</strong>rtörlerde yapılan işlerinde çalışanlar.3) Sıvı haldeki demir <strong>ve</strong> çeliğin tesisat <strong>ve</strong> teçhizatla <strong>ve</strong>yamekanik olarak taşınmasına ilişkin işlerde çalışanlar.4) Sıcak <strong>ve</strong>ya sıvı haldeki cürufun taşınması <strong>ve</strong> işlenmesiişlerinde çalışanlar.5) Haddehanelerde (soğuk demirle çalışılan haddehanelerhariç), fırınlarda, hadde serilerinde, haddehaneyi kızgın<strong>ve</strong>ya sıvı çelik yahut demirle besleyen tesisat <strong>ve</strong> araçlarlagörülen işlerle kızgın halde olan yarı mamul parçaların kesilmesi<strong>ve</strong> hazırlanması işlerinde çalışanlar.908) Döküm fabrikalarıduruma getirilmesi işlerinde çalışanlar.1) Döküm kalıp <strong>ve</strong> maçalarının yapılması <strong>ve</strong> döküme hazır2) Döküm şarjının hazırlanması <strong>ve</strong> her çeşit maden eritme(izabe) fırınlarının döküme hazır duruma getirilmesi işlerindeçalışanlar.603) Maden eritme <strong>ve</strong> dökme işlerinde çalışanlar.9) Asit üretimi 1) Asit için hammaddelerin hazırlanması işlerinde çalışanlar.yapan fabrika<strong>ve</strong> atölyeler 2) Asidin yapılma safhalarındaki işlerinde çalışanlar.3) Baca gazlarından asit elde edilmesi işlerinde çalışanlar. 9010) Yeraltı işlerimaden ocakları hariç), kanalizasyon <strong>ve</strong> tünel yapımı gibiMaden ocakları (elementer cıva bulunduğu saptanan cıvayer altında yapılan işlerde çalışanlar.11)Radyoaktif Doğal <strong>ve</strong> yapay radyoaktif, radyoiyonizan maddeler <strong>ve</strong>ya<strong>ve</strong> radyoiyonizanmaddelerle lan işlerde çalışanlar.bütün diğer korpüsküler emanasyon kaynakları ile yapı-yapılan işler12) Su altında 1) Su altında basınçlı hava içinde çalışmayı gerektiren işlerden20-35 metreye kadar derinlik <strong>ve</strong>ya 2-3,5 kg/cm 2 <strong>ve</strong>ya Su altındaba-basınçlı hava sınçta yapılan işlerde çalışanlar.içinde çalışmayıgerektiren lerden 35-40 (40 hariç) m. derinlik <strong>ve</strong>ya 3,5-4 (3,5 hariç)2) Su altında basınçlı hava içinde çalışmayı gerektiren iş-işlerkg/cm 2 basınçta yapılan işlerde çalışanlar.3) Dalgıçlık işinde çalışanlar.9018060_______90140Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
13) Türk SilâhlıKuv<strong>ve</strong>tlerindeSubay, yedek subay, astsubay, uzman jandarma <strong>ve</strong> uzmanerbaşlar. 9014)Emniyet <strong>ve</strong> Asaleti onaylanmış olmak şartıyla adaylıkta geçirilen sürelerdahil polis, komiser yardımcısı, komiser, baş komiser,polis mesleğinde,Milli İstihbaratTeşkila-emniyet amiri, emniyet müdürleri ile bu <strong>ve</strong> daha yukarıtında maaş <strong>ve</strong> derecelerdeki emniyet mensupları, Milli İstihbaratTeşkilatı mensupları.15) İtfaiye <strong>ve</strong>ya Yangın söndürme işlerinde çalışanlar.yangın söndürmeişleriII .1 .2 – Fiili hizmet süresi zammının etkisiYukarıdaki hükümlere göre hesaplanan fiilî hizmet süresi zammı, yukarıdakitablonun (13) <strong>ve</strong> (14) numaralı sırasında yer alan sigortalılar için sekiz,diğer sigortalılar için beş yılı geçmemek üzere uzun vadeli sigorta kollarıuygulamasında prim ödeme gün sayısına eklenir. Bu sürelerin, üç yılıgeçmemek üzere yarısı emeklilik yaş hadlerinden indirilir. Tablonun (10)numaralı sırasında yer alan sigortalılar için bu fıkradaki süre sınırı uygulanmaz.(<strong>5510</strong>/40-4)Yaş haddi indiriminden yararlanabilmek için ise ölüm<strong>ve</strong> maluliyet halleri hariç tablonun (10) numaralı sırasında yer alan sigortalılarınen az 1800 gün, diğer sıralarda yer alan sigortalıların ise en az 3600gün belirtilen işyeri <strong>ve</strong> işlerde çalışmış olmaları şarttır.(<strong>5510</strong>/40-5)Kanunun yürürlük tarihinden önce 635, 3269, 644, 2937, 6940 <strong>ve</strong> 26/10/1990tarihli <strong>ve</strong> 3671 sayılı kanunlar ile 5434 sayılı Kanunun 32.maddesine görefiili hizmet süresine müstehak görevlerde çalışanların bu görevlerde geçirdiklerisüreler bu Kanunun 40.maddesi gereğince aranan 3600 günündoldurulmasında nazara alınır. 506 sayılı Kanunun ek 5. maddesinde sayılanitibari hizmet süresi kapsamında yer alıp bu Kanunun 40.maddesindesayılmayan işlerde bu Kanunun yürürlük tarihinden önce geçen çalışmasürelerinin bu maddenin birinci fıkrası kapsamında değerlendirilmesinde3600 gün prim ödeme şartı aranmaz.(<strong>5510</strong>/Geçici 7-2)II .1 .3 – Fiili hizmet süresi zammı primiFiili hizmet zammı uygulanan işler için iş<strong>ve</strong>renlerden ayrıca prim alınmasıda öngörülmüştür. Buna göre, fiili hizmet zammı karşılığında uzun vadelisigorta kolları primi zamlı sürenin oranı kadar artırılarak alınacaktır. <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 81.maddesi birinci fıkrasının (b) bendi gereğince, bu Kanundabelirtilen fiilî hizmet süresi zammı uygulanan işlerde 4.maddeninbirinci fıkrasının;1) (a) bendi kapsamında çalışan sigortalılar için uygulanacak malûllük,yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları prim oranı, bu maddenin (a) bendinde belirtilen% 20 oranına; 40. maddeye göre 60 fiilî hizmet gün sayısı eklenecekişlerde 1 puan, 90 fiilî hizmet gün sayısı eklenecek işlerde 1,5 puan, 180 fiilîhizmet gün sayısı eklenecek işlerde 3 puan,9060Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 141
2) (c) bendi kapsamında çalışan sigortalılar için ise uygulanacak malûllük,yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları prim oranı, bu maddenin (a) bendinde belirtilen% 20 oranına; 40.maddeye göre 60 fiilî hizmet gün sayısı eklenecekişlerde 3,33 puan, 90 fiilî hizmet gün sayısı eklenecek işlerde 5 puan, 180fiilî hizmet gün sayısı eklenecek işlerde 10 puan,eklenmesi suretiyle belirlenir <strong>ve</strong> bu şekilde bulunan oran ile bu maddenin(a) bendinde belirtilen % 20 oranı arasındaki farka ait primin tamamı iş<strong>ve</strong>rentarafından ödenir. Bununla birlikte, fiili hizmet zammı uygulamasınıngenişletilen kapsamı ile iş<strong>ve</strong>renler açısından ila<strong>ve</strong> prim yükü getirmek suretiyleistihdamın maliyetini artıracağı belirtilmiştir 19 .Kanun hükmünü daha da açar isek, fiili hizmet süresi zammı kapsamındakiişlerde çalışan sigortalılardan tahsil edilecek malullük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölümsigortaları primi;a) Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi olanlardan;1) 60 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 12 iş<strong>ve</strong>ren hissesi olmak üzere %21,2) 90 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 12,5 iş<strong>ve</strong>ren hissesi olmak üzere%21,5,3) 180 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 14 iş<strong>ve</strong>ren hissesi olmak üzere %23,b) Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine tabi olanlardan;1) 60 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 14,33 iş<strong>ve</strong>ren hissesi olmak üzere% 23,332) 90 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 16 iş<strong>ve</strong>ren hissesi olmak üzere%25,3) 180 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 21 iş<strong>ve</strong>ren hissesi olmak üzere %30, oranında tahsil edilecektir.II .2 – İTİBARİ HİZMET SÜRESİ ZAMMIII .2 .1 – Tanım <strong>ve</strong> kapsam5434 sayılı Kanunun mülga 35-37. madde hükümlerinde de düzenlenmişolan itibari hizmet süresi, değişik biçimiyle <strong>5510</strong> sayılı Kanunun49.maddesinde de düzenlenmiştir. İtibari hizmet süresi, <strong>5510</strong> sayılı Kanunagöre bağlanacak aylıklar <strong>ve</strong> yapılacak toptan ödemelerin hesabındadikkate alınan ancak hiçbir şekilde bu Kanunla tanınan hakları kazanmabakımından gerekli prim ödeme gün sayısı, yaş <strong>ve</strong> emeklilik ikramiyesininhesabında nazara alınmayan süredir.(<strong>5510</strong>/49-1)Bundan yararlanacak si-19 KUDATGOBİLİK, Tuğrul: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Dönem”, Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:13-16; TUNCAY,A.Can: “Yeni Sistemde Fiili Çalışma İlişkisine Dayanmayan Sigortalılık”, Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:68-75142Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
gortalılar genelde Türk Silahlı Kuv<strong>ve</strong>tleri’ne mensup personel olarak karşımızaçıkmaktadır.Sigortalıların aşağıda yazılı görevlerde geçen zamlar hariç, fiilî hizmet sürelerininher yılı için;a) Subay (yedek subay dahil), astsubay, uzman jandarma <strong>ve</strong> uzman erbaşlardan;1) Harbi doğuran genel <strong>ve</strong> kısmî seferberliğe katılanların, harbin ilânındanseferberliğin bitim tarihine,2) Seferberliği gerektiren iç tedip hareketlerine fiilen katılan birliklerdegörevli olanların, çarpışmaların başlangıcından seferberliğin sona erdiğitarihe,3) Harp <strong>ve</strong>ya seferberlik ilân edilmeden, Anayasanın 92. maddesi <strong>ve</strong>yaTürkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler uyarınca, yabancı ülkeleregönderilen Türk Silâhlı Kuv<strong>ve</strong>tlerinde görev yapanların çarpışmameydana gelmesi halinde, çarpışma süresince <strong>ve</strong>ya çarpışma bitmeden dönenleriçin Türkiye’ye dönüş tarihine,kadar geçen tutsaklık süreleri dahil fiilî hizmet sürelerinin,b) 4.madde gereği sigortalı sayılanlardan bu fıkranın (a) bendinin (1), (2)<strong>ve</strong> (3) numaralı alt bentlerinde yazılı hareketlere sivil görevli, er <strong>ve</strong>ya erbaşolarak katılanların, bu durumlarda geçen fiilî hizmet sürelerinin, bu tarihlerdensonra devam eden tutsaklık sürelerinin,c) Harp halinde düşmana tutsak düşen <strong>ve</strong>ya düşman tarafından enterneedilen sigortalılardan kanunları gereğince, aylıkları ödenmek suretiyle,sözleşmeli personel hariç olmak üzere kurumları ile ilgileri kesilmeyenlerin,bu durumlarda geçen fiilî hizmet sürelerinin,her yılı için altı ay itibarî hizmet süresi olarak eklenir. Bu nedenlerle eklenecekitibarî hizmet sürelerinin toplamı, üç yıldan fazla olamaz.(<strong>5510</strong>/49-1)İtibari hizmet süresi zammında tazmin yada telafi amacı ağır basmaktadır 20 .Kamu idarelerinde pilot olan <strong>ve</strong> olmayan uçucu, denizaltıcı, dalgıç, kurbağaadam <strong>ve</strong> paraşütçülerin bu görevlerde geçirdikleri fiilî hizmet sürelerininher yılı için üç ay itibarî hizmet süresi eklenir. Bunlardan bu maddeninbirinci fıkrasının (a) bendinin (1) <strong>ve</strong> (2) numaralı alt bentlerinde gösterilenleriçin itibarî hizmet süresi zamları ayrıca eklenir. (<strong>5510</strong>/49-2)II .2 .2 – İtibari hizmet süresinin etkisi <strong>ve</strong> primiYukarıda da belirtildiği üzere itibarî hizmet süresi, <strong>5510</strong> sayılı Kanuna görebağlanacak aylıklar <strong>ve</strong> yapılacak toptan ödemelerin hesabında dikkate alınansüredir. Ancak hiçbir şekilde bu Kanunla tanınan hakları kazanma ba-20 TUNCAY, A.Can: “Yeni Sistemde Fiili Çalışma İlişkisine Dayanmayan Sigortalılık”, Mercek, Temmuz 2006, S:43,s:68-75Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 143
kımından gerekli prim ödeme gün sayısı, yaş <strong>ve</strong> emeklilik ikramiyesininhesabında nazara alınmayacaktır.Her yıl sonunda, sigortalının fiilî hizmet süresine bu maddenin birinci fıkrasının(a), (b) <strong>ve</strong> (c) bentleri ile ikinci fıkrası hükümleri uyarınca eklenenitibarî hizmet süresinin her otuz günü için, yılın son ayında sigortalı adınaödenen malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortasına ait sigortalı <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renprim toplamı kadar ayrıca itibarî hizmet süresi primi iş<strong>ve</strong>renden tahsiledilir. Süresinde yatırılmayan tutarlar için 89.madde hükümleri uygulanır.(<strong>5510</strong>/49-3)Belirtelim ki; <strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce iştirakçiolup, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla bu Kanunun4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamına alınanların kesenek <strong>ve</strong>karşılıkları, fiili hizmet zammı <strong>ve</strong> itibari hizmet süresi karşılıkları ile %100artış farkları hakkında 5434 sayılı Kanunun bu Kanunun yürürlüğe girmedenönceki hükümleri uyarınca işlem yapılır.(<strong>5510</strong>/Geçici 4/8)III – HİZMET BORÇLANMASIIII .1 – GENEL OLARAKHizmet borçlanması, sosyal sigortalara tabi olmayan bazı hizmet sürelerinin<strong>ve</strong>ya çalışma yapılmadan geçen sürelerin sonradan malüllük, yaşlılık<strong>ve</strong> ölüm sigortaları priminin ödenmesi suretiyle sigortalılık süresine/primödeme gün sayısına eklenmesine imkan <strong>ve</strong>ren bir sosyal sigorta işlemidir21 . Hizmet borçlanması, sigortasız geçen önceki çalışma sürelerine ilişkinprimlerin, yasal düzenlemelere istinaden sonradan ödenmek suretiylesigortalıların hizmetlerine katılmasını ifade eder.Sosyal sigorta mevzuatına ilk kez 1186 sayılı Kanunla girmiştir. 1186 sayılıKanunun yürürlüğe girdiği 01.03.1969 tarihinden günümüze kadar üç genel,bir itibari, bir çıraklık okullarında geçen, üç sanatçı <strong>ve</strong> altı askerlik (biriKanun Hükmünde Kararname) hizmetleriyle ilgili olmak üzere toplam 14adet borçlanma yasası yürürlüğe konulmuştur. Ancak, Türkiye’de bu türborçlanma uygulamalarının Kurumların mali yapılarını gözetmeksizin <strong>ve</strong>politik amaçlarla yapıldığı <strong>ve</strong> bunun da aktüeryal dengeleri bozduğu bilinmektedir.Belirtilsin ki; sigortalıların belirli koşullarda hizmet borçlanması yapmalarınaolanak tanınabileceği uluslar arası belgelerde de ifade edilmektedir.Örneğin; sigortalıların belirli koşullarda hizmet borçlanması yapmalarınaILO’nun 131 <strong>ve</strong> 43 sayılı Tavsiye Kararlarında da izin <strong>ve</strong>rildiği belirtilmektedir22 . 506 sayılı Kanunun mülga 60/F maddesinde düzenlenen askerlikborçlanması ile grev <strong>ve</strong> lokavtta geçen sürelerin borçlanması, 1479 sayılıKanunun mülga ek 9.maddesindeki askerlik borçlanması ile 5434 sayılı21 TUNCAY, A.Can, <strong>ve</strong> EKMEKÇİ, Ömer: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Dersleri, Beta Yay, İstanbul 2005, 11.Bası, s:456;GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR,A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, İstanbul 2004, 10.Bası, s:37022 BAŞTERZİ, Fatma: Yaşlılık Sigortası, TİSK Yayın No:275, Ankara 2006, s:187144Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Kanunun mülga 102, ek 8, ek 27 <strong>ve</strong> ek 31.maddesinde düzenlenen hizmetborçlanmaları, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 41.maddesinde bir bütün olarak yenidendüzenlenmiştir.III .2 –BORÇLANILABİLECEK SÜRELER<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 41.maddesi birinci fıkrasında, sigortalıların sigortalılıklarınasayılacak borçlanma sürelerine yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; buKanuna göre sigortalı sayılanların borçlanabilecekleri süreler aşağıda gösterilmiştir:a) Kanunları gereği <strong>ve</strong>rilen ücretsiz doğum ya da analık izni süreleri ile 4.maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalı kadının, ikidefaya mahsus olmak üzere doğum tarihinden sonra iki yıllık süreyi geçmemekkaydıyla hizmet akdine istinaden işyerinde çalışmaması <strong>ve</strong> çocuğununyaşaması şartıyla talepte bulunulan süreleri.b) Er <strong>ve</strong>ya erbaş olarak silâh altında <strong>ve</strong>ya yedek subay okulunda geçen süreleri.Belirtelim ki; ücretlilerin askerlik borçlanması nedeniyle ödedikleritutar gelir <strong>ve</strong>rgisi matrahından düşülebilecektir. 23c) Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında olanların,personel mevzuatına göre aylıksız izin süreleri.d) Sigortalı olmaksızın doktora öğrenimi <strong>ve</strong>ya tıpta uzmanlık için yurt içinde<strong>ve</strong>ya yurt dışında geçirdikleri normal doktora <strong>ve</strong>ya uzmanlık öğrenimsüreleri.e) Sigortalı olmaksızın avukatlık stajını yapanların normal staj süreleri.f) Sigortalı iken herhangi bir suçtan tutuklanan <strong>ve</strong>ya gözaltına alınanlardanbu suçtan dolayı beraat edenlerin tutuklulukta <strong>ve</strong>ya gözaltında geçensüreleri.g) Grev <strong>ve</strong> lokavtta geçen süreleri.h) Hekimlerin fahrî asistanlıkta geçen süreleri.ı) Seçim kanunları gereğince görevlerinden istifa edenlerin, istifa ettikleritarih ile seçimin yapıldığı tarihi takip eden ay başına kadar açıkta geçirdiklerisüreleri.III .3 –BAŞVURU VE ÖDEME<strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamında sigortalı olanlar ya da hak sahipleri, yukarıdabelirtilen süreleri ancak yazılı olarak talepte bulunmaları halinde borçlanabileceklerdir.Şöyle ki; yukarıda belirtilen süreler, sigortalıların <strong>ve</strong>yahak sahiplerinin yazılı talepte bulunmaları <strong>ve</strong> talep tarihinde Kanunun82.maddesine göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt <strong>ve</strong> üst sınırlarıarasında olmak üzere, kendilerince belirlenecek günlük kazancın % 32’si23 KIVANÇ, H.Hakan: “Ücretlilerin Askerlik Hizmet Borçlanması Nedeniyle Ödedikleri Bedelin Gelir Vergisi MatrahındanDüşülmesi”, E-Yaklaşım, Kasım 2007, S:52Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 145
üzerinden hesaplanacak primlerini borcun tebliği tarihinden itibaren biray içinde ödemeleri şartı ile borçlandırılarak, borçlandırılan süreleri sigortalılıklarınasayılır.(<strong>5510</strong>/41-2)Bir ay içinde ödenmeyen borçlanmalar için ise yeni başvuru şartı aranır. Primiödenmeyen borçlanma süreleri hizmetten sayılmaz. Borçlanma sürelerininne şekilde belgeleneceğini belirlemeye Kurum yetkilidir. (<strong>5510</strong>/41-3)Daha önce, 506 <strong>ve</strong> 1479 sayılı Kanunlardaki altı aylık ödeme süresinin biraya indirildiği görülmekte. Ödeme bu bir aylık süre içinde defaten yapılabileceğigibi bölünerek de yapılabilir. Önemli olan bir ay içinde ödemedir.Diğer taraftan <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendikapsamındaki sigortalıların borçlandıkları hizmetleri nedeniyle borçlanmatutarlarından ödenmeyen kısmı var ise aylıklarından emekli keseneğioranında tahsil edilmeye devam edilir.(<strong>5510</strong>/geçici 7-)III .4 –BORÇLANMANIN SİGORTALILIĞA ETKİSİBilindiği üzere sigortalı ya da hak sahipleri açısından, malüllük, yaşlılık<strong>ve</strong> ölüm sigortasından aylık bağlanmasında aranan yaş dışındaki diğerönemli koşullar, sigortalılık süresi ile prim ödeme gün sayasıdır. İşte primiödenerek borçlanılan hizmetler sigortalının prim ödeme gün sayısına ila<strong>ve</strong>edilmektedir.Ancak, <strong>5510</strong> sayılı Kanuna göre tespit edilen sigortalılığın başlangıç tarihindenönceki süreler için borçlandırılma halinde, sigortalılığın başlangıçtarihi, borçlandırılan gün sayısı kadar geriye götürülür. Sigortalılık borçlanmasıile aylık bağlanmasına hak kazanılması durumunda, ilgililere borcunödendiği tarihi takip eden ay başından itibaren aylık bağlanır.(<strong>5510</strong>/41-4)Görüldüğü üzere, sigortalının ilk işe giriş tarihinden önceki bir süre borçlanılmışise sigortalılığın başlangıcı geriye gidebilmektedir.Öte yandan borçlanılan sürelerin değerlendirilmesinde sigortalıların statülerinegöre doğal olarak bir ayrıma gidilmiştir. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun41.maddesi beşinci fıkrasına göre; yukarıda yer <strong>ve</strong>rilen borçlanılan süreler,uzun vadeli sigorta <strong>ve</strong> genel sağlık sigortası bakımından;a) Birinci fıkranın (a), (b), (d), (e), (f), (g) <strong>ve</strong> (h) bentleri gereği borçlananlar,borçlandığı tarihteki Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının ilgili bendinegöre,b) Birinci fıkranın (c) <strong>ve</strong> (ı) bentleri gereği borçlananlar, Kanunun 4. maddesibirinci fıkrasının (c) bendine göre,sigortalılık süresi olarak değerlendirilir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlük tarihinden sonraki sürelere ait borçlanmalarda;borçlanılan prime esas gün sayısı borçlanılan ilgili aylara mal edilir.Seçilen prime esas kazanç, borcun ödendiği tarihteki prime esas asgarî ka-146Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
zanca oranlanarak, söz konusu oran ilgili ayın prime esas asgarî kazancı ileçarpılır. Bulunan tutar, ilgili ayın prime esas kazancı kabul edilir. Ancakhesaplanan prime esas kazanç hiçbir suretle o ayın prime esas azamî kazancınıgeçemez.(<strong>5510</strong>/41-6)III .5 – AYLIKSIZ İZİN SÜRESİNİN BORÇLANILMASI<strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında ücretsiz izin sürelerini sonradan borçlanabilmeimkanı sadece, Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (c) bendi kapsamındasigortalı sayılanlara, yani kamu görevlisi olarak bağımlı çalışansigortalılara getirilmiştir. Hizmet akdi ile çalışan sigortalılar için böyle birolanak sözkonusu değildir. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici 4.maddesi yirmibirincifıkrasına göre; kamu görevlilerinden personel kanunlarına göreaylıksız izinli sayılanlardan, aylıksız izinli olarak geçen süreleri esnasındaisteğe bağlı sigortalılık primi ödemeyenlerin, istekleri halinde başvuru tarihindekiprime esas kazanç tutarı üzerinden % 32 oranında hesap edilecekprimleri defaten ödemeleri halinde, aylıksız geçen izin süreleri hizmet sürelerineeklenecektir.Düzenlemeden anlaşılacağı üzere, kamu görevlilerinden aylıksız izinliolanlar, bu süreleri esnasında isteğe bağlı sigortalılık primi ödememişlerse,istekleri halinde Kuruma başvurarak aylıksız izin sürelerini hizmetlerindensaydırabileceklerdir. Yapılacak başvuru için herhangi bir süre sınırlamasıda getirilmemiştir. Bunun için yapılması gereken şey başvurutarihindeki prime esas kazanç tutarı üzerinde %32 oranında hesap edilecekprimi defaten ödemekten ibarettir.III .6 – POLİS AKADEMİSİ İLE FAKÜLTE VE YÜKSEKOKULLARDAKİ BAŞARILI EĞİTİM SÜRELERİNİNBORÇLANILMASI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte, Emniyet Hizmetleri sınıfındaçalışmakta olanlarla daha önce bu sınıflarda çalışmış bulunan personeldenhalen 4.madde kapsamında çalışmaya devam edenlerin isteklerihalinde; 4.maddenin üçüncü fıkrasının (e) bendinde belirtilen okullardageçen başarılı eğitim süreleri, ilgilinin talep tarihindeki en az aylık alankomiser yardımcısının prime esas kazancı üzerinden sigortalı prim hissesikendilerince, iş<strong>ve</strong>ren prim hissesi de kurumlarınca <strong>ve</strong>rilmek suretiyleborcun tebliğ edildiği tarihten itibaren dört yıl içinde eşit taksitler halindeödenir.(<strong>5510</strong>/Geçici 4-13) Şüphesiz primleri ödenen bu süreler de hizmettensayılacaktır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi üçüncü fıkrasının (e) bendinde belirtilenokullar ise; Polis Akademisi ile fakülte <strong>ve</strong> yüksek okullar, diğer fakülte<strong>ve</strong>ya yüksek okullardır. Sözü edilen kişiler, bu okullardaki ancak başarılıeğitim sürelerini borçlanabileceklerdir. Kanunda başvuru için herhangi birsüre öngörülmemiş olmakla birlikte, Kurumca tebliğ edilecek borcun teb-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 147
liğ edildiği tarihten itibaren dört yıl içinde eşit taksitler halinde ödenmesigerekmektedir. Borç tutarı ise talep tarihindeki en az aylık alan komiseryardımcısının prime esas kazancı üzerinden sigortalı prim hissesi adıgeçenler tarafından, iş<strong>ve</strong>ren prim hissesi de kurumlarınca ödenecektir.Öte yandan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte, Polis Akademisiile fakülte <strong>ve</strong> yüksek okullarda Emniyet Genel Müdürlüğü hesabınaokuyan <strong>ve</strong>ya kendi hesabına okumakta iken Emniyet Genel Müdürlüğühesabına okumaya devam eden öğrenciler ile Emniyet Hizmetleri Sınıfında4.maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında çalışmakta olanların,bahse konu okullarda geçen başarılı eğitim süreleri, istekleri halinde;borçlanma talep tarihinde ilgisine göre en az aylık alan polis <strong>ve</strong>ya komiseryardımcısının emekli keseneğine esas unsurları üzerinden, bu sürelere aitsigortalı <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>ren hissesi priminin tamamı borçlandırılmak suretiyle hizmettensayılır. Bundan doğacak borç tutarının tamamı borcun tebliğ edildiğitarihten itibaren iki yıl içinde kendileri tarafından ödenir. Ayrıca, buKanunun yürürlüğe girmesinden önce üni<strong>ve</strong>rsitelerin çeşitli fakülte, yüksekokul <strong>ve</strong>ya meslek yüksek okullarında kendi hesabına öğrenim yaptıktansonra muvazzaf astsubay nasbedilenlerin sözü edilen okullarda geçenbaşarılı öğrenim süreleri de istekleri halinde; borçlanma talep tarihinde enaz aylık alan astsubay çavuşun emekli keseneğine ait unsurlar üzerinden,bu fıkradaki esaslar dâhilinde borçlandırılarak tahsil edilmek suretiyle hizmettensayılır.(<strong>5510</strong>/Geçici 4/10)III .7 – DİSİPLİN CEZASI İLE MEMURİYETLERİ SONAERENLERE BORÇLANMA HAKKIPersonel mevzuatına göre almış oldukları disiplin cezası sonucu 23.04.1999tarihi ile 14.02.2005 tarihleri arasında memuriyetleri sona erenlerden,22.06.2006 tarihli <strong>ve</strong> 5525 sayılı Kanun uyarınca haklarında <strong>ve</strong>rilmiş disiplincezaları bütün sonuçları ile ortadan kaldırılanların, bu Kanunun yürürlüktarihinden(01.10.2008) itibaren altı ay içerisinde Kuruma müracaatlarıhalinde, görevlerinden ayrıldıkları tarih ile göre<strong>ve</strong> başladıkları tarih arasındakiprim <strong>ve</strong>ya kesenek ödenmemiş süreleri, istekleri halinde, görevlerindenayrıldıkları derece <strong>ve</strong> kademelerine prim <strong>ve</strong>ya kesenek ödenmemiş<strong>ve</strong>ya borçlanmak istedikleri sürenin her üç yılına bir derece <strong>ve</strong> her yılınabir kademe <strong>ve</strong>rilmek <strong>ve</strong> öğrenim durumları itibariyle 657 sayılı Devlet MemurlarıKanununun 36.maddesindeki yükselebilecekleri dereceleri geçmemeküzere tespit edilecek derece, kademe <strong>ve</strong> ek göstergeleri ile emeklikeseneğine esas aylığın hesabına ait tüm unsurların toplamının müracaattarihinde yürürlükte olan katsayı ile çarpımı sonucu bulunacak tutarlaresas alınarak, yine o tarihteki kesenek <strong>ve</strong> karşılık oranları borçlandırılmaksuretiyle hizmetten sayılır. Bundan doğacak borç tutarının tamamı borcuntebliğ edildiği tarihten itibaren iki yıl içinde kendileri tarafından eşit taksitlerle<strong>ve</strong>ya defaten ödenir.(<strong>5510</strong>/geçici 4-17)148Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
IV – YURTDIŞI BORÇLANMASIIV .1 – GENEL OLARAKYurtdışı borçlanması da bir tür hizmet borçlanmasıdır. Uzun yıllar yurtdışında çalıştıktan <strong>ve</strong>ya orada bulunduktan sonra ülkelerine dönmek zorundakalan <strong>ve</strong> ne çalıştıkları ülke ne de Türk mevzuatına göre yaşlılıkaylığına hak kazanma koşullarını yerine getirebilecek durumda olanlarısosyal gü<strong>ve</strong>nceye kavuşturmak, yurtdışı hizmet borçlanmasının birincilhedefidir 24 .Türk vatandaşlarının yurt dışında geçen hizmetlerinin sosyal gü<strong>ve</strong>nlikleriyönünden değerlendirilmesine başka bir söyleyişle “yurt dışı hizmetborçlanmasına” ilişkin ilk yasal düzenleme 30.05.1978 tarih <strong>ve</strong> 2147 sayılıKanunla yapılmış, yaklaşık yedi yıl süre ile yürürlükte olan bu Kanun,08.05.1985 tarih <strong>ve</strong> 3201 sayılı Yurtdışında Bulunan Türk VatandaşlarınınYurtdışında Geçen Sürelerinin Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikleri Bakımından DeğerlendirilmesiHakkında Kanunla 25 yürürlükten kaldırılmıştır.2147 sayılı Kanunun, yurda kesin dönüş koşulunu ihtiva etmemesi <strong>ve</strong> buyönüyle konunun istismar edilmesi gibi nedenlerle yürürlükten kaldırılarak“yurt dışı hizmet borçlanması” yeni esaslara bağlanmıştır. 3201 sayılıKanunun 12.maddesinde sözü edilen, Kanunun uygulanmasına ilişkinesasları düzenleyen, Yurtdışında Bulunan Türk Vatandaşlarının YurtdışındaGeçen Sürelerinin Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikleri Bakımından DeğerlendirilmesiHakkında 3201 sayılı Kanunun Uygulama Yönetmeliği 26 yayımlanmıştır.IV .2 – BORÇLANMADAN YARARLANACAK OLANLAR3201 sayılı Kanunun 5754 sayılı Kanunla değişik birinci maddesine göre;Türk vatandaşlarının yurt dışında 18 yaşını doldurduktan sonra, Türkvatandaşı iken geçen <strong>ve</strong> belgelendirilen sigortalılık süreleri <strong>ve</strong> bu süreleriarasında <strong>ve</strong>ya sonunda her birinde bir yıla kadar olan işsizlik süreleri ileyurt dışında ev kadını olarak geçen süreleri, bu Kanunda belirtilen sosyalgü<strong>ve</strong>nlik kuruluşlarına prim ödenmemiş olması <strong>ve</strong> istekleri halinde, buKanun hükümlerine göre sosyal gü<strong>ve</strong>nlikleri bakımından değerlendirilir.Anlaşılacağı üzere, yurtdışında geçen çalışma sürelerinin hem Türk vatandaşıiken hem de 18 yaşından sonra gerçekleşmiş olması <strong>ve</strong> borçlanmatalebinde bulunulduğu zaman bunun Türk vatandaşı olarak yapılması gerekir.Zira geçmiş dönemde, borçlanma sırasında Türk vatandaşı olmakyeterli sayılmakta, öncesi önem arz etmemekteydi. 27 Nitekim Yüksek Yargıbir kararında 28 ; Bulgaristan’dan göçmen olarak gelip Türk vatandaşlığınageçen kişinin, Bulgar vatandaşı olarak anılan ülkede geçen sürelerini 3201sayılı Kanun kapsamında borçlanabileceğini belirtmişti.24 BAŞTERZİ, Fatma: Yaşlılık Sigortası, TİSK Yayın No:275, Ankara 2006, s:21225 22.05.1985 tarih <strong>ve</strong> 18761 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.26 15.09.1985 tarih <strong>ve</strong> 18869 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.27 Y.10.HD. 18.06.1992, E:1992/2529, K:1992/6852; Y.10. HD. 26.03.1997, E:1987/1744, K:1987/173228 Y.10.HD. 17.02.2004, E:2004/355, K:2004/939Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 149
Belirtelim ki; 5754 sayılı Kanun ile 3201 sayılı Kanuna eklenen geçici6.madde ile Bulgaristan’dan zorunlu göçe tabi tutulanlara da borçlanmaolanağı tanınmıştır. Buma göre, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi imzalanmamışülkelerden 01.01.1989 tarihinden bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihe kadarzorunlu göçe tabi tutulan, Türk vatandaşı olup Türkiye’de ikamet eden<strong>ve</strong> 2022 sayılı Kanun dahil olmak üzere sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kuruluşlarındangelir <strong>ve</strong>ya aylık almamak koşulu ile yurt dışında geçen <strong>ve</strong> belgelendirilençalışma süreleri bu Kanuna göre borçlandırılmak suretiyle yaşlılık aylığıbağlanmasında sosyal gü<strong>ve</strong>nlikleri bakımından değerlendirilir.Borçlanma talebini sigortalılar yapabileceği gibi, yurt dışında çalışmaktaiken <strong>ve</strong>ya yurda kesin dönüş yaptıktan sonra ölenlerin Türk vatandaşı olanhak sahipleri de yapabilir.(3201/3) Şu halde, hak sahiplerinin yurtdışı hizmetborçlanması talebinde bulunabilmeleri için ya murislerinin yurt dışındaçalışırken ölmüş olması <strong>ve</strong>ya yurda kesin dönüş yaptıktan sonra ölmüşolması aranacaktır 29 . Yukarıda belirtildiği üzere, yurtdışında çalışan Türkişçilerinin çalışmayan eşlerinin ev kadını olarak geçen süreleri de eşleri taleplerihalinde borçlanabilecektir.IV .3 –BORÇLANMA İŞLEMLERİIV .3 .1 –Genel olarakKanun, Türk vatandaşlarının yurt dışı borçlanmaları için bazı koşullar daöngörmüştür. Buna göre; yurtdışında çalışma <strong>ve</strong> bulunma sürelerinin belgelenmesi,Kuruma başvurma, borçlanılacak süre için daha önceden primödenmemiş olması <strong>ve</strong> borçlanılacak sürenin karşılığının ödenmesi gerekmektedir.Daha önce borçlanma koşullarından biri olan “yurda kesin dönüş”şartı ise uygulamadan kaldırılmıştır.Anayasa Mahkemesinin 12.12.2002 tarih <strong>ve</strong> E:2000/36, K:2002/198 sayılıKararı 30 ile, 3201 sayılı Kanunun 3.maddesinde yer alan “yurda kesin dönüş”ile “kesin dönüşten itibaren iki yıl içinde başvuru” hükümleri Anayasayaaykırılıkları gerekçesiyle iptal edilmiştir. Madde hükmü buna paralelolarak 4958 <strong>ve</strong> en son 5754 sayılı Kanun ile yeniden düzenlenmiştir.IV .3 .2 – Borçlanma koşullarıIV .3 .2 .1 –Yurtdışı çalışma süresinin belgelenmesiYurtdışı borçlanması yapmak isteyen bir Türk vatandaşının, yurtdışındakiçalışmasını belgelemesi gerekmektedir. Çalışma bilfiil olmayabilir. Zira,çalışma süreleri arasında <strong>ve</strong>ya sonunda her birinde bir yıla kadar olan işsizliksüreleri de borçlanılabileceği gibi ev kadınları da ev kadını olarakgeçen sürelerini borçlanabileceklerdir.Yurtdışında geçen sürelerin nasıl belgelendirileceği ise ilgili Yönetmeliğin29 TUNCAY, A.Can: “Yeni Sistemde Fiili Çalışma İlişkisine Dayanmayan Sigortalılık”, Mercek, Temmuz 2006, S:43,s:68-7530 25.04.2003 tarih <strong>ve</strong> 25089 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.150Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
9.maddesinde gösterilmiştir. Borçlanma talebinde bulunanlar aşağıda belirtilenbelgelerden herhangi birini ibraz etmekle bu mecburiyetlerini yerinegetirmiş sayılacaklardır :a) Çalıştığı ülkede bağlı olduğu sigorta merciinden alacağı hizmet cet<strong>ve</strong>li<strong>ve</strong>ya sigorta kartlarının örnekleri. Gerçektende çalışılan ülkenin resmimakamından böyle bir hizmet belgesinin alınması gerekmektedir. ÖrneğinYüksek Yargı, Bulgaristan Cumhuriyeti Ulusal Sigorta Enstitüsüncedüzenlenen “Tasdiknamenin” Türkçe tercümesini yeterli bir belge olaraksaymamıştır 31 .b) Çalıştığı ülkede işyerinin bağlı olduğu belediye, <strong>ve</strong>rgi dairesi, iş bulmakurumları <strong>ve</strong> diğer resmi kuruluşlarca tasdikli hizmet belgesi, (sigortalınınçalıştığı işyeri resmi kuruluş ise ayrıca tasdike gerek kalmaz)c) Bulundukları ülkedeki Türk Konsolosluk <strong>ve</strong>ya Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikAteşeliklerinden alacakları gerekçeli hizmet belgesi.d) Yurtdışında çalıştığı işyerlerinden alınan hizmet sürelerini gösterir bonservisleriile birlikte pasaportlarında bulunan çalışma müsaadelerinin tasdiklitercümeleri.e) Kendi nam <strong>ve</strong> hesabına yurtdışında çalışanlar çalıştıkları iş kolunun oyerin bağlı olduğu meslek kuruluşu <strong>ve</strong>ya derneğinden alınacak hizmetlerinigösterir tasdikli hizmet cet<strong>ve</strong>lleri.f) Ev kadınlarının da yurtdışında ev kadını olarak bulunduğu süreler pasaportlarındakikayıtlara göre saptanacaktır.IV .3 .2 .2 – Kuruma başvurma3201 sayılı Kanuna göre borçlanma yapacak olanlar Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumunabaşvuracaklardır. Borçlanma için özel bir başvuru süresi tayin edilmemiştir.İster sigortalılar isterse hak sahipleri diledikleri zaman yurtdışıhizmet borçlanması yapabileceklerdir.Hak sahipleri açısından, ölenin yurtdışındaki hizmetleri aylık bağlanmasıiçin yeterli ise öncelikle bu hizmetler Kanunda ön görüldüğü şartlarlaborçlanılabilecektir. Ölenin yurtdışında geçen hizmetlerinin tamamı borçlanıldığıhalde aylık bağlanamıyorsa bu taktirde hak sahipleri ölenin askerlikhizmetlerini borçlanabileceklerdir. Hak sahiplerine, borcun tamamenödenmesinden sonra yapacakları yazılı tahsis talep tarihini takip eden aybaşındanitibaren aylık bağlanacaktır.IV .3 .3 – Borçlanma tutarı <strong>ve</strong> borçlanma tutarının iadesiDaha önce döviz cinsinden borçlanılırken, 3201 sayılı Kanunun 5754 sayılıKanun ile değişik 4.maddesine göre artık YTL olarak borçlanılacaktır.Borçlanılacak her bir gün için tahakkuk ettirilecek borç tutarı, başvuru tari-31 Y. 10. HD. 13.10.2004, E:2004/10906 K:2004/9187Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 151
hindeki prime esas asgarî <strong>ve</strong> azamî günlük kazanç arasında seçilecek günlükkazancın % 32’sidir. Borçlanılan süreler, yurda kesin dönüş yapılmışolması şartıyla aylık tahsisi için yazılı talepleri halinde Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong>Genel Sağlık Sigortası Kanununun 41. maddesinin son fıkrası hükümlerinegöre değerlendirilir. Borçlanmaya ilişkin Kurumca tahakkuk ettirilenborç tutarı, tebliğ edildiği tarihten itibaren üç ay içerisinde ödenir. Ödemeyapılan gün sayısı prim ödeme gün sayısına <strong>ve</strong> prime esas kazanca dahiledilir. Tahakkuk ettirilen prim borcunu tebligat tarihinden itibaren üç ayiçerisinde ödemeyenler için yeniden başvuru şartı aranır.Borçlanmadan sonradan vazgeçenler ile yapılan borçlanma sonrasındaaylık bağlanması için gerekli şartları yerine getiremeyenlere <strong>ve</strong> bunlarınhak sahiplerine talepleri üzerine yaptıkları ödemeler, faiz uygulanmaksızıniade edilir. Yurt dışında iken borçlanma isteğinde bulunacak sigortalı<strong>ve</strong>ya hak sahipleri Yeni Türk Lirası olarak bildirilecek borç tutarını dövizcinsinden, Türkiye’de ise Yeni Türk Lirası olarak öderler.IV .4 –SİGORTALILIĞIN BAŞLANGICI VE SÜRE TESPİTİIV .4 .1 – Genel olarakBu husus Kanunun 5. <strong>ve</strong> Yönetmeliğin 7.maddesinde düzenlenmiştir. Bunagöre; yurt dışındaki sigortalılık sürelerinin tespitinde, bunu belirten <strong>ve</strong> isteksahibinin ibraz edeceği ispatlayıcı belgelerde kayıtlı bulunan tarihlerarasındaki son tarihten geriye doğru olmak üzere gün sayıları esas alınır,bu tespitte 1 yıl 360 gün, 1 ay 30 gün hesaplanırDaha önce Türkiye’de sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kuruluşlarına tabi hizmetleri olanlarınborçlandıkları gün sayısı, prim ödeme gün sayıları ile fiili hizmetlerineila<strong>ve</strong> edilmektedir. Eğer sigortalılık tarihinden önceki süreler borçlanılmışise sigortalılık başlangıç tarihi borçlanılan gün sayısı kadar geriye götürülür.Türkiye’de sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kuruluşlarına tabi hizmeti bulunmayan talepsahiplerinin sigortalılıklarının başlangıç tarihi, borçlarını tamamen ödedikleritarihten, sigortalı ölmüş ise ölüm tarihinden, borçlanılan gün sayısıkadar geriye götürülmek suretiyle tespit edilen tarihtir.Yurtdışı hizmet borçlanmasına ait süreler <strong>5510</strong> sayılı Kanuna göre hangisigortalılık haline göre geçmiş sayılacağının belirlenmesinde; Türkiye’desigortalılıkları varsa borçlanma talep tarihindeki en son sigortalılık halinegöre, sigortalılıkları yoksa aynı Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b)bendi kapsamında geçmiş sigortalılık süresi olarak kabul edilir.(3201/5-4)IV .4 .2 – Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi yapılmış ülkelerde çalışanlaraçısındanDiğer taraftan, <strong>5510</strong> sayılı Kanun ile değişik 3201 sayılı Kanunun5.maddesine son fıkra olarak; “Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi yapılmış ülkelerdekihizmetlerini, bu Kanuna göre borçlananların, sözleşme yapılan152Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ülkede ilk defa çalışmaya başladıkları tarih, ilk işe giriş tarihi olarakdikkate alınmaz.” hükmü eklenmiştir. Bize göre bu hüküm Anayasanın90.maddesi karşısında oldukça tartışmalı olmuştur. Dahası bunun, bir çelişkiolduğu <strong>ve</strong> düzenlemenin mefhumu muhalifinden, sosyal gü<strong>ve</strong>nliksözleşmesi yapılmamış bir ülkede geçen hizmetler borçlanıldığında, bu ülkedeilk defa çalışmaya başlanılan tarihin ilk işe giriş tarihi olarak dikkatealınacağı gibi bir sonucu doğuracağına işaret edilmiştir 32 .Şöyle ki; sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmelerinde özel hükümlere yer <strong>ve</strong>rilmişsebu düzenlemelere itibar edilecektir. Zira, 2709 sayılı Türkiye CumhuriyetiAnayasasının 90.maddesi son fıkrası; “Usulüne göre yürürlüğe konulmuşMilletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasayaaykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz.” şeklindeiken, 5170 sayılı Kanunun 33 7.maddesi ile Anayasanın 90.maddesi son fıkrasınaaşağıdaki cümle eklenmiştir :“Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak <strong>ve</strong> özgürlüklere ilişkin milletlerarasıandlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesinedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma hükümleriesas alınır.”Kuşkusuz bu terim, ne Anayasadaki “temel hak <strong>ve</strong> hürriyetler” ile sınırlıolarak anlaşılabilir, ne de Anayasadaki temel hak <strong>ve</strong> özgürlükler listesiylesınırlı tutulabilir. Usulüne göre yürürlüğe koyduğumuz, yani kısacaonayladığımız tüm uluslararası sözleşmelerdeki insan hakları <strong>ve</strong> temel özgürlükler,bu terimin kapsamı içindedir. Bu terim, ister kişisel <strong>ve</strong> siyasalhakları, ister ekonomik, sosyal <strong>ve</strong> kültürel hakları, isterse “üçüncü” yada /hatta “dördüncü” kuşak olarak nitelenen görece yeni insan hakları olsun,onayladığımız <strong>ve</strong> onaylayacağımız tüm sözleşmelerde gü<strong>ve</strong>nceye bağlanantüm insan haklarını kapsar. “Temel” sözcüğü, ne hukuksal ne defelsefi yönlerden herhangi bir sınırlandırma içerir <strong>ve</strong> içerdiği yolunda dayorumlanabilir. Cümledeki “temel hak <strong>ve</strong> özgürlükler”, Uluslararası İnsanHakları Hukukunun; Antlaşma, Sözleşme, Şart, Pakt vb. belgeler ile tanıyıpgü<strong>ve</strong>nceye aldığı <strong>ve</strong> içtihatlarla geliştirdiği tüm insan haklarını kapsayanbir terim olarak anlaşılmalıdır. Dolayısıyla sözü edilen antlaşmalar,salt İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi gibi “birinci kuşak” insan haklarınıiçeren <strong>ve</strong> yargısal nitelikli bir koruma sistemi öngören belgelerle sınırlı tutulamaz.“Temel hak <strong>ve</strong> özgürlüklerin” pozitif dayanağı, usulüne göre yürürlüğekonulmuş tüm uluslararası antlaşmalar, kısacası uluslararası insanhakları sözleşmeleridir. 34Dolayısıyla ülkemizin taraf olduğu/karşılıklı olarak imzaladığı sosyal gü<strong>ve</strong>nliksözleşmeleri de bu kapsamdadır. Başka bir söyleyişle imzaladığı-32 SÖZER, A.Nazım: “<strong>5510</strong> Sayılı Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun Sosyal Sigortalara İlişkinHükümleri Üzerine (506 SK.Bakımından Kısa Bir Değerlendirme), Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:127-14333 22.05.2004 tarih <strong>ve</strong> 25469 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.34 GÜLMEZ, Mesut : “Sendikal Haklara İlişkin Sözleşmelerin İç Hukuka Üstünlüğü <strong>ve</strong> Yasalarımızdaki Aykırılıklar”,Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2005/1, S:4, s:11-57Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 153
mız sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmelerindeki aynı konuda ki bir hüküm ile kanunlarımızdakihükmün çatışması durumunda “kanun hükmünde olan”sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesindeki hüküm dikkate alınacaktır. Örneğin;Türk-Alman Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sözleşmesinin 29.maddesi dördüncü bendinegöre, “Bir kimsenin Türk sigortasına girişinden önce bir Alman rant sigortasınagirmiş bulunması halinde, Alman Rant Sigortasına girişi, TürkSigortasına giriş olarak kabul edilir.“ Yani, Almanya’da ilk defa çalışmayabaşlayan Türk vatandaşlarının sigortalılık başlangıç tarihi Türkiye’de çalışmayabaşlangıç tarihi olarak kabul edilmiştir. Öyle ki, Yargıtay HukukGenel Kurulu Kararı da bu yöndedir. 35Belirtelim ki; Türkiye-Fransa Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sözleşmesinin 30.maddesinde,Türkiye-Hollanda Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sözleşmesinin 29.maddesinde <strong>ve</strong>Türkiye-Avusturya Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sözleşmesinin 21.maddesinde benzerhükümlere yer <strong>ve</strong>rilmiştir.IV .5 - AYLIK TAHSİSİ VE BAŞLANGICIIV .5 .1 –Aylık bağlanmasıSözlük anlamıyla, “bir şeyi, bir kimseye <strong>ve</strong>ya bir yere ayırma” olarak tanımlanantahsis kavramı, esasen sosyal sigorta uygulamasında bir kimseyi“emekliye ayırma ya da sevketme” anlamında kullanılır. 3201 sayılı Kanunun6.maddesi <strong>ve</strong> Yönetmeliğin 11. maddesi gereğince, bu Kanuna göredeğerlendirilen sürelere istinaden aylık tahsisi yapılabilmesi için;a) Yurda kesin dönülmüş olması,b) Tahakkuk ettirilen borcun tamamının ödenmiş olması,c) Borcun tamamının ödenmesinden sonra yazılı istekte bulunulması şarttır.Yurda kesin dönüş ise Yönetmeliğin 11.maddesi ikinci fıkrasında; “aylıktahsis talebinde bulunanların yurtdışındaki çalışmasının sona ermesi, çalışmayabağlı sosyal sigorta ödenekleri olan işsizlik <strong>ve</strong> hastalık ödeneğiile ikamete bağlı sosyal yardım almaması” olarak tanımlanmıştır.Buna göre, borçlandıkları hizmetleri dikkate alınarak kendilerine aylık tahsisiyapılan kişiler ile ev kadınlarından her takvim yılı içerisinde 6 aydandaha uzun süre yurtdışında bulunmuş olanlar, yurtdışında çalışmadıklarını<strong>ve</strong> işsizlik ile hastalık sosyal sigorta ödenekleri almadıklarını gösterirgüncel tarihli hizmet belgelerini SGK ye <strong>ve</strong>rmek zorundadır. Aylık tahsisiyapılan kişilerden her takvim yılı içerisinde 6 aydan daha uzun süre yurtdışındabulundukları halde güncel tarihli hizmet belgelerini her takvim yılısonuna kadar SGK ye elden <strong>ve</strong>ya posta yoluyla gönderilmediği ya da SGKtarafından oluşturulacak elektronik ortamda <strong>ve</strong>rilmediği tespit edilenlerinaylıkları söz konusu belgenin intikaline kadar durdurulur.35 YHGK. 03.11.1999, E:1999/10-654, K:1999/899154Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Yukarıdaki şartları yerine getirenlerden tahsise hak kazananların aylıkları,yazılı istek tarihini takip eden ay başından itibaren başlatılmak üzere<strong>5510</strong> sayılı Kanun hükümlerine göre bağlanır. Burada geçen kesin dönüşünbelgelenmesinde, talep sahiplerinin bunu Kuruma <strong>ve</strong>rdikleri “Beyan<strong>ve</strong> Taahhütname” belgelerinde beyan etmeleri <strong>ve</strong> pasaportlarındaki künyebölümü ile Türkiye’ye son defa girdikleri tarihi gösterir sayfaların notertasdikli örneklerini ibraz etmeleri yeterli sayılacaktır. 36Aylıkların hesabında 41.maddeye <strong>ve</strong> 3201 sayılı Kanuna göre yapılanborçlanmaların bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önceki sürelere aitkazançları, bu Kanunla yürürlükten kaldırılan ilgili kanun hükümlerinegöre değerlendirilir. Ancak, bu Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının(a) bendi kapsamında bulunan sigortalılar için bu Kanunun yürürlük tarihindenönceki dönemlere ait süreler, bu Kanunun yürürlük tarihindensonra borçlanılması halinde de 41.madde <strong>ve</strong> 3201 sayılı Kanun hükümleriuygulanır. (<strong>5510</strong>/geçici 7-4)Buradaki “yurda kesin dönüş olması” şartının da iptali istemiyle birçokkez Anayasa Mahkemesine başvurulmuş olmasına rağmen, Anayasa Mahkemesibu talepleri reddetmiştir. Örneğin; Anayasa Mahkemesi 16.12.1998tarihli, E:1998/46, K:1998/83 <strong>ve</strong> E:1998/47, K:1998/84 sayılı Kararları <strong>ve</strong>12.12.2002 tarih <strong>ve</strong> E:2000/36, K:2002/198 sayılı Kararı ile bu yöndeki istemlerireddetmiştir. Anayasa Mahkemesinin bahsi geçen kararları ise 5 yılsonra Resmi Gazetede yayımlanmıştır. 37Sözkonusu kararlarında, Anayasa Mahkemesi özet olarak; 3201 sayılıKanunun 6.maddesinin ( A ) paragrafının birinci fıkrasının ( a ) bendi ileyaşlılık aylığı tahsisi için getirilen yurda kesin dönülmüş olması koşulunun,işten ayrılma yönünden yurt içinde <strong>ve</strong> dışında çalışanlar arasında birayrıma neden olmadığından Anayasada öngörülen eşitlik ilkesine aykırılığıbulunmadığına, bu koşulla sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kuruluşlarının aktuaryaldengelerinin <strong>ve</strong> mali kaynaklarının yeterliliği ölçütünün gözetildiğineişaretle iptal istemlerini reddetmiştir.Bu açıdan, yurtdışı borçlanma talebi ile 3201 sayılı Kanuna göre değerlendirilensürelere istinaden aylık tahsisi talebinin birbirine karıştırılmamasıgerekmektedir. İkinci durumda yani Kanunun 6. maddesinin ( A )paragrafının birinci fıkrasının ( a ) bendinde yer alan <strong>ve</strong> bu Kanuna göredeğerlendirilen sürelere istinaden aylık tahsisi yapılabilmesi için gereklişartlardan biri olan “yurda kesin dönülmüş olması” şartı iptal edilmemiştir<strong>ve</strong> yürürlüktedir.IV .5 .2 –Aylığın kesilmesi <strong>ve</strong> yeniden bağlanması3201 sayılı Kanunun <strong>5510</strong> sayılı Kanun ile değişik 6.maddesi (B) fıkrasına36 SSK Başkanlığı Sigorta İşleri Genel Müdürlüğü’nün 19.08.2003 tarih <strong>ve</strong> 8-17 Ek sayılı Genelgesi; SGK BaşkanlığıSosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü’nün 12.07.2007 tarih <strong>ve</strong> 2007/59 sayılı Genelgesi37 16.05.2003 tarih <strong>ve</strong> 25110 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 155
göre; Kanun hükümlerinden yararlanmak suretiyle aylık bağlananlardantekrar yurt dışında yabancı ülke mevzuatına tâbi çalışanlar, ikamete dayalıbir sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneği alanlar ile Türkiye’de sigortalıçalışmaya başlayanların aylıkları, tekrar çalışmaya başladıkları <strong>ve</strong>yaikamete dayalı bir ödenek almaya başladıkları tarihten itibaren kesilir.<strong>5510</strong> sayılı Kanununun sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primi hakkındaki hükümleri,bu Kanun hükümlerinden yararlanmak suretiyle aylık bağlananlar içinuygulanmaz.Yurtdışı borçlanması yapmak suretiyle yaşlılık aylığı bağlanan bir kişininaylığının yurtdışında çalışması durumunda kesilmesi ile yurt içinde sosyalgü<strong>ve</strong>nlik destek primi ödemek suretiyle çalışmasına olanak tanınmamasıise eleştirilmiştir. Koşulları sağlanarak Türkiye’de hak edilen bir ediminbir başka ülkede kazanılan diğer bir hak gerekçe gösterilerek durdurulmasınınmakul sayılamayacağı, primler tahsil edilirken aranmayan bazıkoşulların primler tahsil edildikten sonra aranmasının iyiniyet kuralları ilebağdaşmayacağı <strong>ve</strong> ödenmeyen aylılıkların Kurum için sebepsiz zenginleşmeteşkil edeceği ifade edilmiştir 38 .Yurt içinde <strong>ve</strong>ya yurt dışında çalışması sona erenlerin <strong>ve</strong>ya ikamete dayalıbir ödenek alanlardan ödenekleri sona erenlerin ise, aylıklarının tekrarödenmesi için yazılı talepte bulunmaları halinde, talep tarihini izleyen aybaşından itibaren aylıkları tekrar ödenmeye başlanacaktır.IV .5 .3 –Kısmi aylık <strong>ve</strong> tama iblağıEsasen kısmi aylık, ülkemiz ile sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi yapılan ülkeleraçısından ortaya çıkan bir aylık bağlama yöntemidir. Bu yöntem de, yurtdışında çalışmış bir kişinin Türkiye’deki çalışma süresi <strong>ve</strong> prim ödeme günsayısının yeterli olmaması durumunda, yurt dışında prim ödediği günler,sanki ilgili Türk sigorta kuruluşuna prim ödenmiş gibi kabul edilir <strong>ve</strong> noksanprim ödeme günü böylece tamamlanmak suretiyle o kişiye yaşlılık aylığıbağlanır. Ancak, bağlanan aylık tam aylık değil, Türkiye’deki sosyalsigorta kuruluşuna ödenen prim karşılığı ödenen <strong>ve</strong> bu oranda bağlananbir aylık olduğu için buna “kısmi aylık” denilir.3201 sayılı Kanunun 9.maddesi ile de, kendisine kısmi aylık bağlanmış kişilerin,aylıklarının tam aylığa dönüştürülmesi <strong>ve</strong>ya tamamlanması ilkesibenimsenmiştir. Buna göre; sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmeleri uygulanmaksuretiyle sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kanunlarına göre kendilerine <strong>ve</strong>ya hak sahiplerinekısmi aylık bağlanmış olanlar, talep ettikleri takdirde, bu Kanunun4.madde hükmüne göre tahakkuk ettirilen borçlarını tamamen ödemelerişartıyla kısmi aylıkları, borçlarını ödedikleri tarihi takip eden aybaşındanitibaren tam aylığa çevrilir. 39 Bu uygulamada borç miktarının tahakkukundasözleşme akdedilen ülkenin sigorta kurumlarınca gönderilmiş olan hizmetcet<strong>ve</strong>lindeki, tam aylığa yeterli olan gün sayıları nazara alınır. Ancak,38 SÖZER, A.Nazım: “<strong>5510</strong> Sayılı Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun Sosyal Sigortalara İlişkinHükümleri Üzerine (506 SK.Bakımından Kısa Bir Değerlendirme), Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:127-14339 Y.10.HD. 23.11.1992, E:1992/4922, K:1999/10797156Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
istekleri halinde sigortalı <strong>ve</strong>ya hak sahipleri, hizmet cet<strong>ve</strong>lindeki gün sayılarınıntamamını da borçlanabilirler.IV .5 .4 –Transfer edilen primlerin iadesiYurt dışında çalışan Türk vatandaşlarının, dış ülke sosyal sigorta kuruluşlarınayatırmış oldukları primlerin; yurda dönüş yaptıktan sonra, borçlanmanıntamamen <strong>ve</strong>ya kısmen yapılmasına göre ülkemize transferi <strong>ve</strong>koşulların varlığı halinde ilgililere iadesi mümkün bulunmaktadır. Konu3201 sayılı Kanunun 10.maddesinde <strong>ve</strong> Yönetmeliğin 15.maddesinde düzenlenmiştir.Buna göre, Türk vatandaşları hesabına yabancı ülkelerdeki sosyal gü<strong>ve</strong>nlikkurumlarına yatırılmış bulunan primlerin, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmeleri ileTürkiye’ye transferlerinin sağlanması <strong>ve</strong> bu sözleşmelerde primlerin iadesineengel hükümler bulunmaması halinde;a) Transfer olunan primlere ilişkin sürelerin tamamını bu Kanuna göreborçlanarak, tahakkuk ettirilen döviz borcunu da ödemiş olanlara, transferolunan primlerin tamamı,b) Transfer olunan primlere ilişkin sürelerin bir kısmını bu Kanuna göreborçlanarak tahakkuk ettirilen döviz borcunu da ödemiş olanlara, transferolunan primlerin borçlandıkları süreye isabet eden orandaki miktarı,Transfer tarihindeki Yeni Türk Lirası karşılığı olarak Kurumca sigortalıya,hak sahiplerine <strong>ve</strong>ya mirasçılarına iade edilir. Yine bu kapsamda ilgili sosyalgü<strong>ve</strong>nlik kurumunca transfer edilen primler, Türkiye’de değerlendirmeimkanı yok ise ilgilisine iade edilecektir. 40 Öte yandan transfer edilenprimler, Türkiye’de yaşlılık aylığının oranının artırılmasında kullanılmışise iade edilmeyecektir. 4140 Y.HGK. 16.03.1988, E:1987/10-815, K:1988/26141 Y.HGK. 24.02.1988, E:1987/10-650, K:1988/113Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 157
T.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMUSTEE BALI SGORTA GR BLDRGESEk-8SOSYAL GÜVENLK SCL NUMARASI(T.C.Kimlik Numaras)SGORTALININ KMLK BLGLER12AdSoyadT.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMU 11 Yabanc Uyruklu ise Ülke AdEk-8STEE BALI SGORTA GR BLDRGES3 lk SoyadSOSYAL GÜVENLK SCL NUMARASIlköretim Lise4 Baba Ad (T.C.Kimlik Numaras)12 Örenim DurumuÖnlisans Lisans5 Ana AdSGORTALININ KMLK BLGLEROkuryazar: Dier61Doum YeriAdBalangç - Biti Tarihi7 Doum Tarihi11 Yabanc Uyruklu ise Ülke Ad …./…./……… -…./…./………2 Soyad13 Askerlik DurumuErYedek Sb38 lk Cinsiyeti SoyadErkek Kadnlköretim Muaf Tecilli Lise49 Baba Medeni Ad HaliEvli Bekar 12 Örenim DurumuÖnlisans Lisans5 Ana Ad NÜFUSA KAYITLI OLDUU YERkametgah adresi :Okuryazar: Dier6 l Doum YeriBulvar: ………………… Cadde: ………………...….....Balangç - Biti Tarihi7 lçe Doum Tarihi…./…./……… -…./…./………13 14 Askerlik Sokak:……….. DurumuD Kap No:…….… Er ç Kap No:………….. Yedek Sb10 8 CinsiyetiMahalle/KöyErkek KadnMuaf TecilliCilt NoMahalle/Köy:…………...…. Posta Kodu : ……………..……9 Medeni HaliEvli BekarAile Sra No (Hane-Kütük)lçe:…………..……...... l:……………….…...kametgah adresi :NÜFUSA KAYITLI OLDUU YEREv Tel : ………. Cep Tel : …………… E-mail : ....................Birey sra NolBulvar: ………………… Cadde: ………………...….....KurumuSSKBa Kur Emekli Sand 506/g-20.Md.Sand15 lçe01/10/2008 TarihindenSicili14 Sokak:……….. D Kap No:…….… ç Kap No:…………..10 Mahalle/Köy Önce Çalm se16 Cilt Yurtdnda No Çallm se Ülke AdAile Sra No (Hane-Kütük)Birey sra NoMahalle/Köy:…………...…. Posta Kodu : ……………..……lçe:…………..……...... l:……………….…...T.C. Ev Tel : ………. Cep Tel : …………… E-mail : ....................SOSYAL GÜVENLK KURUMU BAKANLIIKurumu ……………………………………………….SSKBa Kur Emekli Sand 506/g-20.Md.Sand15 01/10/2008 TarihindenÖnce Çalm seSicili………………….16 Yurtdnda Çallm se Ülke Ad<strong>5510</strong> sayl Kanunun 50 nci maddesine göre istee bal sigortal T.C. olmak istiyorum.SOSYAL GÜVENLK KURUMU BAKANLII18 yam doldurduumu, Türkiye'de / uluslararas ……………………………………………….sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözlemesi imzalanm ülkede ikamet ettiimi, devaml zorunlu sigortalolarak çalmadm / bir ayda 30 günden az çaltm <strong>ve</strong> sosyal………………….gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarndan kendi sigortallm nedeniyle aylk almadm,yukardaki kimlik bilgilerinin ahsma ait olduunu,stee bal sigortallmn balangc tarihinden sonra, uluslararas sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözlemesi hükümlerinden kaynaklanan haklarm saklkalmak kaydyla, yabanc bir ülkede ikamet etmem, zorunlu sigortal olmay gerektirecek ekilde çalmam <strong>ve</strong>ya kendi sigortallmdan dolayaylk almaya<strong>5510</strong> saylbalamamKanununhalinde50 ncidurumumaddesinederhalgöreKurumunuzaistee balbildireceimi,sigortal olmak istiyorum.18Bavuruyambelgesindekidoldurduumu,bildirimleriminTürkiye'de /doruuluslararasolduunu,sosyalgerçeegü<strong>ve</strong>nlikaykrlnsözlemesitespitiimzalanmhalinde doacakülkede ikametolan Kurumettiimi,zararn,devamlistendiindezorunlu sigortalkanuniolarakfaizi ileçalmadmbirlikte derhal/ödeyeceimi,bir ayda 30 günden az çaltm <strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarndan kendi sigortallm nedeniyle aylk almadm,yukardaki kimlik bilgilerinin ahsma ait olduunu,Beyan, kabul <strong>ve</strong> taahhüt ederim.stee bal sigortallmn balangc tarihinden sonra, uluslararas sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözlemesi hükümlerinden kaynaklanan haklarm saklkalmak kaydyla, yabanc bir ülkede ikamet etmem, zorunlu sigortal olmay gerektirecek ekilde çalmam <strong>ve</strong>ya kendi sigortallmdan dolayaylk almaya balamam halinde durumu derhal Kurumunuza bildireceimi,Bavuru belgesindeki bildirimlerimin doru olduunu, gerçee aykrln tespiti halinde doacak olan Kurum zararn, istendiinde kanunifaizi ile birlikte derhal ödeyeceimi,Tarih :Ad Soyad:Beyan, kabul <strong>ve</strong> taahhüt ederim.mza:Tarih :Ad Soyad:mza:EK-8EK-8158Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
EK-8AÇIKLAMALAR1- Bu belge, <strong>5510</strong> sayl kanunun 50 nci maddesine göre, istee bal sigortal olmak isteyenlerin Kuruma müracaatlaramacyla kullanlr.2- stee bal sigortal olabilmek için:- Uluslararas sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözlemelerine tabi hükümler sakl kalmak kaydyla Türkiye’de yasal olarak ikamet etmek,- 18 yan doldurmu bulunmak,- Bu Kanuna tâbi zorunlu sigortal olmay gerektirecek ekilde çalmamak <strong>ve</strong>ya sigortal olarak çalmakla birlikte, ayiçerisinde 30 günden az çalmak ya da tam gün çalmamak,- Kendi sigortall nedeniyle aylk balanmam olmak,- stee bal sigorta giri bildirgesiyle Kuruma bavuruda bulunmak,artlar aranr.3- stee bal sigortallk, bu belgenin Kurum kaytlarna intikal ettii tarihi takip eden günden itibaren balar.4 - stee bal sigorta primi, Kanunun 82 nci maddesine göre belirlenen prime esas kazancn alt snr ile üst snrarasnda, sigortal tarafndan belirlenen günlük kazanç <strong>ve</strong> prim ödeme gün says üzerinden bulunacak kazancn % 32'sidir.stee bal sigorta için alnan bu primin % 20'si malûllük, yallk <strong>ve</strong> ölüm sigortalar primi, % 12'si genel salk sigortasprimidir. Bunlardan, malullük, yallk <strong>ve</strong> ölüm sigortalar primi ile genel salk sigortas primi her ay 30 gün üzerindenödenir.5- 30 günden az zorunlu sigortal olarak çalanlar kalan sürelerini istee bal sigortal olarak tamamlayabilirler.6- Primler en geç ait olduu ay takip eden ayn sonuna kadar anlamal banka ubelerine ödenir. Ait olduu aydan itibarenen geç 12 ay içinde hesaplanacak gecikme cezas <strong>ve</strong> zamm ile ödenmeyen süreler sigortallk süresinden saylmaz.7- stee bal sigortallk;- stee bal sigortalln sona erdirme talebinde bulunanlarn, buna ait dilekçelerinin Kurum kaytlarna geçtiitarihten önceki primi ödenmi son günü takip eden günden,- Aylk talebinde bulunanlarn, ayla hak kazanm olmak artyla talep tarihinden,- Ölen sigortalnn, ölüm tarihinden itibaren sona erer.8- Bu belge, eksiksiz, gerçee uygun <strong>ve</strong> okunakl bir ekilde doldurulur. mzasz belgeler ileme alnmaz.9- Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sicil Numaras” hanesine,T.C kimlik numaras, yabanc uyruklular için ise Nüfus <strong>ve</strong> Vatandalk leriGenel Müdürlüünce <strong>ve</strong>rilen kimlik numaras yazlr. Bu alan, en soldaki kutucuktan balamak üzere her kutuya bir rakamgelecek ekilde doldurulur.10- Yabanc ülke vatandalarndan istee bal sigortaya müraccat edenlerden ayrca Türkiye’de kaldklar süreninbelgelendirilmesi istenir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 159
T.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMU5434 Sayl Kanunun 12.Maddesine göreSTEE BALI SGORTALI E GR BLDRGESBarkod No:EK:8/ASOSYAL GÜVENLK SCL NUMARASI(T.C.KMLK NUMARASI)BELGENN MAHYETstee bal giriEMEKL SANDII SCL NUMARASI1 Ad2 Soyad3 lk Soyad13Örenim Durumu4 Baba AdSon Örenim Biti Tarihi……………/…………../………………..5 Ana Ad6 Doum YeriErMuafYedek SbTecilli78Doum TarihiTashihli doum tarihi14Askerlik DurumuBalangç TarihiTerhisTarihi9 Kaza-i Rüt Karar Var Yok/ // /10 Cinsiyeti11 Çalt Son Kurumllçe12 Mahalle/KöyCilt NoAile SraNo(Hane-Kütük)(Birey) Sra No16NÜFUSA KAYITLI OLDUU YER01.01.2009 Tarihinden ÖnceHizmeti varsa;ErkekKurumuSicil NumarasKadnSSK15,kametgah AdresiCadde :…….…………………………………………Sokak :………………………………………….. No :…….…./……….Mahalle / Köy : ……………………………… Posta Kodu……………lçe : …………..…………………...…………………l : ……...………………………………………………Ev Tel : ……………………………….… Cep Tel : ………………………...…………BAKUR EMEKL SAN. 506-G.20. MAD. SAN.B-BEYAN VE TAAHHÜTLER<strong>5510</strong> sayl Kanunun Geçici 4. maddesi uyarnca (5434 S.K. -12. md.) ilgi devam salamak istiyorum.1- Ülkemiz <strong>ve</strong> ülkemiz ile ikili Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Anlamas yaplm olan ülkelerdeki Sigorta Merciilerinden herhangi birine tabi zorunlu ya da istee balsigortaya devam etmediimi, bu Kurumlara tabi olmam gereken herhangi bir ite çalmadm, bu Kurumlardan kendi çalmalarmdan dolay aylkalmadm,2- stee bal itirakçiliimin balangç tarihinden sonra anlan herhangi bir Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurulularna tabi çalmaya balamam <strong>ve</strong>ya buralardankendi çalmalarmdan dolay aylk almaya balamam halinde durumu derhal Kurumunuza bildirmeye,3- Bavuru belgesindeki bildirimlerimin doru olduunu, gerçee aykrlnn tespiti halinde doacak Kurum zararnn, istendiinde kanuni faizi ilebirlikte derhal ödeyeceimi,Beyan, kabul <strong>ve</strong> taahhüt ediyorum.Tarih :Ad Soyad :mza160Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
DOKUZUNCU BÖLÜMİŞVEREN, İŞVEREN VEKİLİ,ALT İŞVEREN VE GEÇİCİİŞ İLİŞKİSİ KURULAN İŞVEREN
I –İŞVERENI .1–TANIM VE GENEL BİLGİLER<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 12.maddesi birinci fıkrasına göre, Kanunun 4.maddesibirinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (c) bentlerine göre sigortalı sayılan kişileri çalıştırangerçek <strong>ve</strong>ya tüzel kişiler ile tüzel kişiliği olmayan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar “iş<strong>ve</strong>ren”olarak tanımlanmıştır. Bu bakımdan iş<strong>ve</strong>renlik işçin gerek <strong>ve</strong> yeterşart sigortalı çalıştırmaktır. Çalıştırılacak sigortalılar ise genel olarak hizmetakdine istinaden bağımlı olarak çalıştırılanlar ile kamu görevlisi olarakçalıştırılan sigortalılardır.Anlaşılacağı üzere kamu görevlilerini çalıştıran kamu idareleri de artıkiş<strong>ve</strong>ren sayılmaktadır. <strong>5510</strong> sayılı Kanun sistematiğinde 506 sayılı Kanunesaslarının benimsenmiş olmasının özel sektör iş<strong>ve</strong>renlerinin öğrenme maliyetiniazaltırken, kamu iş<strong>ve</strong>renleri için uzun <strong>ve</strong> yorucu bir öğrenme <strong>ve</strong>uyum sürecinin başlayacağı, yeni siteme uyumun kamu kesimi için beklenendendaha güç <strong>ve</strong> sancılı olacağı öngörülmektedir 1 .Öte yandan <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 6.maddesinde belirtildiği üzere “sigortalısayılmayanları” çalıştıranlar ise iş<strong>ve</strong>ren sayılmayacaktır. Kısacası, yukarıdasözü edilen sigortalıları çalıştıran gerçek <strong>ve</strong>ya tüzel kişiler ile tüzel kişiliğiolmayan idareler, kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasındaiş<strong>ve</strong>ren olarak sayılacaklardır.Buradaki tanımın İş Kanundaki iş<strong>ve</strong>ren tanımı ile de paralellik taşıdığı görülmektedir.4857 sayılı İş Kanununun 2.maddesinde de iş<strong>ve</strong>ren; “Bir işsözleşmesine dayanarak …, işçi çalıştıran gerçek <strong>ve</strong>ya tüzel kişi yahuttüzel kişiliği olmayan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar.” olarak tanımlanmıştır. Bu tanımlarındaha işlevsel olduğunu söyleyebiliriz. Zira geçmiş dönemde tüzelkişiliği olmayan kuruluşlar iş<strong>ve</strong>ren sayılmadıkları için herhangi bir husumetteyöneltilemiyordu 2 .I .1 .1-Gerçek yada tüzel kişi iş<strong>ve</strong>renler506 sayılı Kanun uygulamasında olduğu gibi <strong>5510</strong> sayılı Kanunda da gerçek<strong>ve</strong>ya tüzel kişiler doğal olarak yine iş<strong>ve</strong>ren sayılmışlardır. 4721 sayılıTürk Medeni Kanununda kişiler gerçek <strong>ve</strong> tüzel kişilerden oluşmaktadır.Gerçek kişilik, Kanunun 28.maddesine göre, çocuğun sağ olarak tamamıyladoğduğu anda başlar <strong>ve</strong> ölümle sona erer. Çocuk hak ehliyetini,sağ doğmak koşuluyla, ana rahmine düştüğü andan başlayarak elde eder.Kanunun 8.maddesinde her insanın hak ehliyeti olduğu, buna göre bütüninsanların hukuk düzeninin sınırları içinde haklara <strong>ve</strong> borçlara ehil olmadaeşit olduğu vurgulanmıştır. Aynı Kanunun 9.<strong>ve</strong> 10.maddelerinde ise;ayırt etme gücüne sahip <strong>ve</strong> kısıtlı olmayan her ergin kişinin fiil ehliyetininolduğu, fiil ehliyetine sahip olan kimselerinde kendi fiilleriyle haklar edinebileceği<strong>ve</strong> borçlar altına girebileceği hüküm altına alınmıştır.1 ALPER, Yusuf: “Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası İle İş<strong>ve</strong>rene Getirilen Yükümlülükler”, İş<strong>ve</strong>ren, Mayıs2006, Cilt:44, S:8, s:30-332 Y. 10.HD. 11.09.1973, E:244, K:169Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 163
Öte yandan 4721 sayılı Türk Medeni Kanununun 56.maddesinde dernekler,101.maddesinde de vakıflar tüzel kişi olarak sayılmıştır. Kanunun47.maddesinde; başlıbaşına bir varlığı olmak üzere örgütlenmiş kişi toplulukları<strong>ve</strong> belli bir amaca özgülenmiş olan bağımsız mal topluluklarının,kendileri ile ilgili özel hükümler uyarınca tüzel kişilik kazanacakları, amacıhukuka <strong>ve</strong>ya ahlaka aykırı olan kişi <strong>ve</strong> mal topluluklarının ise tüzel kişilikkazanamayacağı; 48.maddesinde, tüzel kişilerin, cins, yaş, hısımlık gibiyaradılış gereği insana özgü niteliklere bağlı olanlar dışındaki bütün haklara<strong>ve</strong> borçlara ehil oldukları; 49.<strong>ve</strong> 50.maddelerinde ise; tüzel kişilerin,kanuna <strong>ve</strong> kuruluş belgelerine göre gerekli organlara sahip olmakla fiilehliyetini kazanacakları, tüzel kişinin iradesinin ise organları aracılığıylaaçıklanacağı ifade edilmiştir.Yukarıdaki tanımlamadan hareketle Türk Ticaret Kanunu kapsamındakişirketler, sendikalar, odalar, kanunla kurulu meslek kuruluşları, federasyonlar,konfederasyonlar <strong>ve</strong> siyasi partiler gibi birimler de tüzel kişilik sayılacaktır.Bunlardan başka bakanlıklar ile diğer kamu kuruluşlarının merkez teşkilatlarıkamu hukuku tüzel kişiliğine haizdirler. Örneğin, Sağlık Bakanlığı’nıntüzel kişiliği vardır ama İzmir Eğitim Hastanesi’nin tüzel kişiliği yoktur.I .1 .2-Tüzel kişiliği olmayan iş<strong>ve</strong>renler<strong>5510</strong> sayılı Kanunda, 506 sayılı Kanunda olmayan, sigortalı çalıştıran tüzelkişiliği olmayan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar da iş<strong>ve</strong>ren sayılmışlardır. Şu halde;geçmişte adi şirketlerde ortaklar ayrı ayrı iş<strong>ve</strong>ren sayılırken artık bizatihişirket iş<strong>ve</strong>ren sayılacaktır. Yine, diyelim Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı birilköğretim okulu sigortalı çalıştırdığında okul değil de Bakanlık iş<strong>ve</strong>renolarak kabul edilmekteydi. Artık Bakanlıkların taşra teşkilatını oluşturan<strong>ve</strong> tüzel kişiliği olmayan tüm kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar sigortalı çalıştırmalarıhalinde iş<strong>ve</strong>ren sayılacaklardır.Bunlardan başka, 23.11.2004 tarihinde yürürlüğe giren 5253 sayılı DerneklerKanununun 3 ikinci maddesinde, şube, temsilcilik <strong>ve</strong> platform gibi birimlertanımlanarak tüzel kişi olmadıkları belirtilmiştir. Buna göre; platform;derneklerin kendi aralarında <strong>ve</strong>ya vakıf, sendika <strong>ve</strong> benzeri sivil toplumkuruluşlarıyla ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere girişim, hareket <strong>ve</strong>benzeri adlarla oluşturdukları tüzel kişiliği bulunmayan geçici niteliktekibirliktelikler, şube; dernek faaliyetlerinin yürütülebilmesi için bir derneğebağlı olarak açılan, tüzel kişiliği olmayan <strong>ve</strong> bünyesinde organları bulunanalt birim, temsilcilik; dernek faaliyetlerinin yürütülebilmesi için birderneğe bağlı olarak açılan, tüzel kişiliği <strong>ve</strong> bünyesinde organları bulunmayanalt birim, olarak tanımlanmıştır.Aynı Kanunun 25.maddesinde; derneklerin, amaçları ile ilgisi bulunan <strong>ve</strong>3 23.11.2004 tarih <strong>ve</strong> 25649 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.164Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
kanunlarla yasaklanmayan alanlarda, kendi aralarında <strong>ve</strong>ya vakıf, sendika<strong>ve</strong> benzeri sivil toplum kuruluşlarıyla ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere<strong>ve</strong> yetkili organlarının kararı ile platformlar oluşturabileceği, platformların,kanunların dernekler için yasakladığı amaç <strong>ve</strong> faaliyet konuları doğrultusundakurulamayacağı <strong>ve</strong> faaliyet gösteremeyeceği ifade edilmiştir.Dernekler Yönetmeliği 4 ’nin 94. maddesinde de, bir platformun faaliyetebaşlayabilmesi için, temsilciler tarafından bir mutabakat tutanağı düzenleneceği,bu tutanakta, platformun oluşturulma amacı, çalışmaların yürütüleceğiyerleşim yeri ile yönetim grubu üyeleri <strong>ve</strong> koordinatörünün isimlerineyer <strong>ve</strong>rileceği belirtilmiştir.I .1 .3-Kanundaki yükümlülükleri yerine getirecek olanlar<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 12.maddesi üçüncü fıkrasında; Kanunun 4. maddesiikinci fıkrasının (a) bendine tabi olan “İşçi sendikaları <strong>ve</strong> konfederasyonlarıile sendika şubelerinin başkanlıkları <strong>ve</strong> yönetim kurullarına seçilenler”hakkında, iş<strong>ve</strong>renlerin bu Kanunda belirtilen yükümlülükleri, bunları çalıştıranişçi sendikaları <strong>ve</strong>ya iş<strong>ve</strong>ren tarafından; 4.maddenin üçüncü fıkrasınatabi olanlar hakkında ise, iş<strong>ve</strong>renlerin bu Kanunda belirtilen yükümlülükleri,bunları çalıştıran kamu idareleri <strong>ve</strong>ya eğitim gördükleri okullartarafından yerine getirileceği hüküm altına alınmıştır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 12.maddesi dördüncü fıkrası gereğince, 4081 sayılıÇiftçi Mallarının Korunması Hakkında Kanuna göre çalıştırılanlar hakkında,iş<strong>ve</strong>renlerin bu Kanunda belirtilen yükümlülükleri ise, bunları çalıştırmayayetkili makam tarafından yerine getirilecektir.Ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye<strong>ve</strong> benzeri ünitelerde çalıştırılan hükümlü <strong>ve</strong> tutukluların iş<strong>ve</strong>reni, Cezaİnfaz Kurumları ile Tutukevleri İş Yurtları Kurumu, iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>killeri iseCeza İnfaz Kurumları ile Tutukevleri İş Yurtları Kurumunun sorumlu müdür<strong>ve</strong> amirleri olarak sayılmıştır.(<strong>5510</strong>/12-5)I .2 –ÖZELLİK ARZEDEN İŞLERDE İŞVERENİN TAYİNİI .2 .1 - İnşaat, tesisat, tamirat <strong>ve</strong> tadilât işlerindeI .2 .1 .1- İnşaatın özel olarak yapılma halindeMülkiyeti gerçek <strong>ve</strong>ya tüzel kişilere ait (ruhsatlı <strong>ve</strong>ya ruhsatsız) binalar <strong>ve</strong>sair inşaatlarla tamirat, tesisat <strong>ve</strong> tadilat işyerlerinde yapılan işler, bu kişilertarafından sigortalı çalıştırılmak suretiyle yürütülüyor ise bahsi geçenkişiler iş<strong>ve</strong>ren sayılacaklardır.İster gerçek, ister tüzel kişiye ait olsun bina <strong>ve</strong> sair inşaat, tamirat, tesisat <strong>ve</strong>tadilât işyerlerinde yapılacak işler sahipleri tarafından herhangi bir sigortalıçalıştırılmaksızın tümüyle (anahtar teslimi olarak) yaptırılmak üzere4 31.03.2005 tarih <strong>ve</strong> 25772 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 165
gerçek <strong>ve</strong>ya tüzel kişiye <strong>ve</strong>rilmişse, aralarında istisna akdi bulunduğundanbu işleri alan kişi müteahhit olarak iş<strong>ve</strong>ren niteliğini haiz olacaktır.Zira bu gibi hallerde işin sahibi sigortalı çalıştırmadığından iş<strong>ve</strong>renliği bahiskonusu değildir.İnşaatın yapımını yüklenen kişilerin işi malzemeli <strong>ve</strong>ya malzemesiz yapmışolmaları iş<strong>ve</strong>renlik sıfatlarında değişiklik yapmayacaktır. Örnek : (X)isimli şahıs <strong>ve</strong>ya şirket kendi arsasına yaptıracağı bir fabrika binası içinBelediyeden ruhsat alsa <strong>ve</strong> bu fabrikanın inşası işini anahtar teslimi şartiyle(Y )’ye <strong>ve</strong>rse, <strong>5510</strong> sayılı Kanun karşısında iş<strong>ve</strong>ren (Y) dir. Şayet (Y ) isimlişahıs, yapılmasını sahibine karşı taahhüt ettiği işin bazı kısımlarını ayrıanlaşmalarla, (K), (L) <strong>ve</strong> (M)’ye <strong>ve</strong>rirse aralarında istisna akdi doğmuş olacağından,bu kişiler Kurumdan tescilli devamlı işyerlerinin işçileri dışındasigortalı çalıştırdıkları takdirde “alt iş<strong>ve</strong>ren” sayılacak, devamlı işyerlerininişçileri ile iş yapmaları halinde ise alt iş<strong>ve</strong>renı değil, bu defa müstakiliş<strong>ve</strong>ren sayılacaklardır.I .2 .1 .2 - İhale suretiyle yapılma halinde<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 90.maddesi birinci fıkrasına göre, kamu idareleri iledöner sermayeli kuruluşlar <strong>ve</strong> bankalar, ihale yolu ile yaptırılan her türlüişleri üzerine alanları <strong>ve</strong> bunların adreslerini onbeş gün içinde Kuruma bildirmekleyükümlüdür. Kurum da bu bildirimi takip eden onbeş iş günüiçinde ilgili ünitesini, işyeri sicil numarasını <strong>ve</strong> tediye mahallini idareye <strong>ve</strong>iş<strong>ve</strong>rene bildirecektir.İhale suretiyle işin yapımını üzerine alan özel <strong>ve</strong>ya tüzel kişi müteahhitsıfatını alır <strong>ve</strong> <strong>5510</strong> sayılı Kanun karşısında iş<strong>ve</strong>ren olur. Ancak, ihale yoluile bir işin yapımını yüklenen müteahhidin <strong>5510</strong> sayılı Kanuna göre iş<strong>ve</strong>rensayılabilmesi için, ihale suretiyle aldığı işin yapımı dolayısiyle işçi çalıştırması<strong>ve</strong> bu işçilerin ihale konusu işte çalıştırılmak üzere işe alınmış olmasıgerekmektedir. Taahhüt edilen işin ayrıca işçi alınmaksızın müteahhidinesasen mevcut olan devamlı işyeri işçileriyle yapılmış olması halinde, ihalekonusu işten dolayı iş<strong>ve</strong>renlik sıfatı söz konusu olmayacağından, taahhütedilen iş için ayrı bir işyeri olarak Kurumda dosya açılmasına gerek bulunmamaktadır.Keza, bir müteahhidin ihale yolu ile almış olduğu işin mahiyeti icabı mevcutişyeri dışında yapılması gerekmeyen malzeme satımı, mal teslimi, projeçizimi <strong>ve</strong> buna benzer) işlerden olması halinde de, ihale konusu işin ifasısırasında işçi alınmış olsa dahi, ihale konusu işin yapıldığı ayrı <strong>ve</strong> bağımsızbir işyeri mevcut olmadığından, ihale konusu işten dolayı tescili gerekenbir işyeri <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renlik durumu söz konusu olmayacaktır.I .2 .2 - Taş ocakları işyerlerindeTaş ocakları nizamnamesine göre, ocaklardan çıkarılması özel idare gibimahalli idarelerin ruhsat <strong>ve</strong>rmesine bağlı bulunan mermer, alçıtaşı, kireçtaşı,çakmaktaşı, değirmen taşı, çakıl taşı, kaldırım taşı, kum, kil vs. gibi taş166Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
<strong>ve</strong> benzerlerinin çıkarıldığı işyerlerinde sigortalı çalıştıranlar iş<strong>ve</strong>rendir.Ruhsata sahip olmakla beraber bu nevi ocakların işletilmesini kira <strong>ve</strong> sairşekilde başka kişilere <strong>ve</strong>rmiş olanlar bu işyerlerinde hiç sigortalı çalıştırmıyorlarsaiş<strong>ve</strong>renlikleri bahis konusu olamayacak, maden işyerlerinde olduğugibi ruhsatı resmen devralmış olsun <strong>ve</strong>ya olmasın ocakları fiilen işleten<strong>ve</strong> hizmet akdiyle işçi çalıştıranlar iş<strong>ve</strong>ren sayılacaklardır.I .2 .3 - Konut işyerlerindeKapıcı <strong>ve</strong> kaloriferci gibi hizmetlilerin çalıştırıldığı konutlar (apartmanlar)birer işyeri sayılmaktadır.634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanununun 34. maddesinin 1. <strong>ve</strong> 2. fıkrası hükmünegöre; “Kat malikleri, ana gayrimenkulun yönetimini kendi aralarından<strong>ve</strong>ya dışarıdan seçecekleri bir kimseye <strong>ve</strong>ya 3 kişilik bir kurula <strong>ve</strong>rebilirler.Bu kimseye (Yönetici), kurula da (Yönetim Kurulu) denilir. Anagayrimenkulun sekiz <strong>ve</strong>ya daha fazla bağımsız bölümü varsa yöneticiatanması mecburidir.”Aynı Kanunun 38. maddesine göre yönetici kat maliklerine karşı aynen bir<strong>ve</strong>kil gibi sorumludur. 40. maddenin birinci fıkrasına göre (Yönetici) kaideolarak <strong>ve</strong>kilin haklarına sahiptir. Kat Mülkiyeti Kanununun bu hükümlerikarşısında, Kat Malikleri Kurulunu iş<strong>ve</strong>ren, yöneticiyi ise (ister maliklertarafından, isterse Mahkemece atanmış olsun) iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili saymak gerekecektir.Bu işyerlerinde kat maliklerinin tek tek mi, yoksa Kat Malikleri Kuruluolarak mı iş<strong>ve</strong>ren sayılacağı hususuna gelince: Geçmiş dönemde Kat MalikleriKurulu tüzel kişiliği olmadığı için iş<strong>ve</strong>ren sayılmayıp, kat malikleriayrı ayrı iş<strong>ve</strong>ren olarak sayılmaktaydılar. Oysa artık <strong>5510</strong> sayılı Kanun iletüzel kişiliği olmayan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar da iş<strong>ve</strong>ren sayıldığına göre KatMalikleri Kurulunun iş<strong>ve</strong>ren sıfatını haiz olacağını kabul etmek gerekmektedir.Apartmanlarda çalışan kapıcı, kaloriferci gibi işçiler ya doğrudan doğruyakat malikleri kurulu tarafından <strong>ve</strong>ya uygulamada ekseriya görüldüğü gibiyöneticiler tarafından işe alınmaktadır. Bunlar yazılı <strong>ve</strong>ya sözlü bir hizmetakdiyle yönetici tarafından işe alınsalar dahi yöneticinin iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>killiğisıfatı değişmeyecektir. Zira yönetici bu tasarrufunu kat maliklerinden aldığıkanuni temsil <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>kâlet yetkisine dayanarak yapmaktadır.Bu esaslar, Kat Mülkiyeti Kanununun yönetici tayinini isteğe bıraktığı 8‘den az bağımsız bölümü olan apartmanlar için de cari olacaktır. Bu niteliktekiapartmanlarda kat malikleri, kanunî tarifi ile bir yönetici seçmemiş <strong>ve</strong>fakat aralarından <strong>ve</strong>ya dışarıdan bir kişiye yönetim görevini bir sözleşmeile <strong>ve</strong>rmişlerse, bu kişiler aşağıda açıklandığı üzere <strong>5510</strong> sayılı Kanun uyarıncaiş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili sayılacaklardır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 167
Kat Mülkiyeti Kanununun 34. maddesinin 6. fıkrası gereğince yöneticimahkeme tarafından atandığı takdirde de aynı esaslar uygulanacaktır.Yönetici bu görevi iş<strong>ve</strong>renden (kat maliklerinden) aldığına <strong>ve</strong> onun denetimialtında yürüttüğüne, mukabilinde Kat Mülkiyeti Kanununun 40. maddesiuyarınca ücret alması bahis konusu olduğuna göre, iş<strong>ve</strong>renle aralarındakihukuki bağı hizmet akdi olarak saymak gerekir. Bu itibarla, yönetici,işyerlerinde iş<strong>ve</strong>ren nam <strong>ve</strong> hesabına işin yönetim görevini yapan her iş<strong>ve</strong>ren<strong>ve</strong>kili gibi sigortalı sayılacaktır. Ancak, bu esas kat malikleri dışındanseçilmiş <strong>ve</strong>ya mahkemece tayin edilmiş yöneticiler için bahis konusudur.Kat mülkiyetinin bahis konusu olmadığı <strong>ve</strong> tamamı bir kişiye ait bulunanapartmanlarda, kapıcı <strong>ve</strong> kaloriferci çalıştırılması halinde bunları hizmetakdi ile işe alan <strong>ve</strong> çalıştıran kişi kim ise iş<strong>ve</strong>ren odur. Böyle bir apartmandaoturan kiracılar tarafından alınıp çalıştırılan kapıcı <strong>ve</strong> kalorifercininiş<strong>ve</strong>reni sahibi değil, kiracılar olacaktır. Tek mesken olarak kullanılan birevde (mesela bir villa <strong>ve</strong>ya köşkte) kapıcı, kaloriferci, bahçıvan çalıştırılıyorsa,bunların sigortalı sayılması suretiyle bahse konu evin işyeri <strong>ve</strong> bunlarıçalıştıran kimsenin de iş<strong>ve</strong>ren olarak kabulü gerekmektedir.I .2 .4- Han <strong>ve</strong> pasaj işyerlerindeİhtiva ettiği bir çok oda <strong>ve</strong>ya dairelerde çeşitli işyeri (büro, atölye, ticarethanegibi) bulunan iş hanı, pasaj <strong>ve</strong> benzeri toplu işyeri binalarında temizlik,bekçilik, odacılık, kâtiplik, asansör <strong>ve</strong> kalorifer işleri gibi müşterekhizmetlerin yürütülmesi sebebiyle bunların işyeri sayılması gerekmektir.Bu gibi iş hanı <strong>ve</strong> pasajların gerçek <strong>ve</strong>ya tüzel kişiliği haiz sahipleri, bahsigeçen hizmetler için sigortalı çalıştırdıkları takdirde iş<strong>ve</strong>ren sayılacaklardır.İş hanı <strong>ve</strong> pasajlar, dini bir kuruluşa <strong>ve</strong>ya cemaata <strong>ve</strong>ya hayır kurumunaait ise, buraları her bakımdan temsil eden yönetim kurulu <strong>ve</strong>ya müte<strong>ve</strong>lliheyeti iş<strong>ve</strong>ren olarak işlem görecektir.Han <strong>ve</strong> pasaj sahipleri, hiç sigortalı çalıştırmaksızın, bu işyerlerinin işletilmesinibir sözleşme ile başkasına <strong>ve</strong>rmişlerse, bu işleri üzerine alanlarmüteahhit durumuna geçeceklerinden, çalıştırdıkları sigortalılardan dolayıiş<strong>ve</strong>renlik sıfat <strong>ve</strong> mesuliyetleri doğacaktır.Bu gibi işyerlerinde bahsi geçen hizmetlerin yürütülmesi yani iş hanı <strong>ve</strong>yapasajın işletilmesi gibi bir yöneticiye <strong>ve</strong>ya müdüre <strong>ve</strong>ya han odabaşına <strong>ve</strong>rilmişise, bu şahıslar (malikler arasında bu görevi yürütülenler hariç) iş<strong>ve</strong>ren<strong>ve</strong>kili durumunda olacaklar <strong>ve</strong> sigortalı sayılacaklardır.I .2 .5 -Taşıt işyerlerindeBir yerden diğer yere karadan, denizden <strong>ve</strong>ya havadan, insan, hayvan<strong>ve</strong>ya eşya taşıyan motorlu <strong>ve</strong>ya motorsuz araçlar ile çekme, kazma, kaldırma,yükleme gibi işleri yapan müteharrik makinalar (dozer, grayder, ekskavatör,loder, traktör, vinç gibi) <strong>ve</strong> ilaçlama işi yapan araçlarda (ilaçlamauçakları) sigortalı çalıştırıldığı takdirde, bunlar birer işyeri sayılmaktadır.168Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
I .2 .5 .1- Kara TaşıtlarındaDiğer işyerlerinde olduğu gibi taşıt işyerlerinde de sigortalıları hizmet akdiyleçalıştıran kişiler iş<strong>ve</strong>rendir. Araçların hukuken maliki durumundaolan kimseler bu işyerlerinde sigortalı tarifine uygun kişileri çalıştırmadıkça,kanunen iş<strong>ve</strong>ren sayılmaları mümkün değildir. Araçları sahibindenkiralayan <strong>ve</strong>ya sair şekilde fiilen elinde bulunduran kişi bunları sigortalıçalıştırmak suretiyle işletiyorsa iş<strong>ve</strong>ren sayılması gerekir.Uygulamada, bilhassa taksi, minibüs, kamyon, otobüs gibi araçların sahipleritarafından “mülkiyeti muhafaza kaydıyla” başkalarına satıldığı <strong>ve</strong> buşartla alanların ya bizzat şoförlüğünü yaparak <strong>ve</strong>ya şoför çalıştırarak işlettikleri,bu takdirde iş<strong>ve</strong>renin kim olacağı hususunun tespitinde güçlüklekarşılaşıldığı görülmektedir.Bu durumda, sahibinden mülkiyeti muhafaza kaydiyle satın aldığı aracıkendi namına işleten kişi;a ) Aracı bizzat kullanıyor <strong>ve</strong> yanında başka bir kimseyi çalıştırmıyorsa ortada<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11. maddesi hükmüne uygun nitelikte bir işyeribahis konusu olamayacağından, ne maliki ne de kendisi iş<strong>ve</strong>ren sayılamayacaktır.b) Aracı bizzat kullanmakla beraber, yanında hizmet akdine dayanarakbaşkalarını çalıştırıyorsa, mülkiyetine sahip olan kişi değil, doğrudan doğruyakendisi iş<strong>ve</strong>rendir.c) Kendisi çalışarak değil de başkalarını çalıştırarak işletiyorsa yine iş<strong>ve</strong>renliksıfatını haiz olacaktır.I .2 .5 .2- Deniz TaşıtlarındaGerek Ticaret Kanununa, gerekse Deniz İş Kanununa göre deniz <strong>ve</strong> göllerdeyolcu <strong>ve</strong> yük nakleden, kurtarma, arama, sondaj, söndürme, temizlemegibi işleri yapan <strong>ve</strong> genel olarak tekne denilen (Gemi, yat, motor, römorkör,vinç, mavna, şat, kayık gibi) işyerlerinde iş akdine (hizmet akdine)dayanılarak çalıştırılan kişiler gemi adamı ismini almaktadır.Ticaret Kanunu hükümlerine göre gemisini deniz ticaretinde kullanangemi sahibine donatan, gemiyi sevk <strong>ve</strong> idare eden kişiye kaptan denilmektedir.<strong>5510</strong> sayılı Kanun karşısında, sahibi bulunduğu gemide hizmet akdiylegemi adamı (yani sigortalı) çalıştıran donatan iş<strong>ve</strong>ren sayılacaktır.Donatan gemisini, işletilmek üzere başkasına kiralamışsa gemiyi işletenkişi iş<strong>ve</strong>rendir. Her iki halde de kaptan iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili durumundadır.I .2 .6 - Yed-i emin <strong>ve</strong> tasfiye memurlarıYed-i emin, bir malın muhafazası <strong>ve</strong>ya idaresi kanunen kendisine <strong>ve</strong>rilenkimse, tasfiye memuru ise, bir mameleke dahil alacakların tahsili, borçlarınödenmesi <strong>ve</strong> bakiyenin müstehliklerine <strong>ve</strong>rilmesi işlemlerini yerine getir-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 169
mek üzere, adlî mercilerce tayin edilen kişi <strong>ve</strong>ya kişiler olarak tanımlanabilir.Bir işyerinin tasfiye işlemi sona ermediği sürece hukuken ortadan kalkmışsayılmasına imkan olmadığından tasfiye süresince esas iş<strong>ve</strong>renin mevcutolduğu, ancak, tasarruf ehliyeti adli merci kararı ile kısıtlandığından , oişyerinin borç <strong>ve</strong> alacaklarına ilişkin işlemlerin, yine adlî mercilerce tayinolunan yed-i emin <strong>ve</strong>ya tasfiye memurlarınca yerine getirildiğini kabul etmekgerekmektedir.Bu durumda, yed-i emin <strong>ve</strong>ya tasfiye memurlarının, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun12.maddesi ikinci fıkrasındaki tarife uygun olarak, “iş<strong>ve</strong>ren adına <strong>ve</strong> hesabına,işin <strong>ve</strong>ya görülen hizmetin bütününün yönetim görevini yapan kimse”,diğer deyimle “iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili” olarak mütalâa edilmeleri icabetmektedir.Ancak, bu görevin, iş<strong>ve</strong>renin serbest iradesi yerine adlî merci kararı ileyapılması durumu değiştirmemekle beraber, bahis konusu kimselerin buiş sebebiyle iş<strong>ve</strong>ren ile olan hukukî bağlılıkları hizmet akdi olarak nitelendirilemeyeceğinden,sigortalı sayılmaları mümkün değildir.I .2 .7- Okul - aile birlikleriOkul-aile birliklerinin yasal dayanağını, 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanununun5257 sayılı Kanun 5 ile değişik 16.maddesi oluşturmaktadır. Bunagöre;“Eğitim kurumlarının amaçlarının gerçekleştirilmesine katkıda bulunmakiçin okul ile aile arasında iş birliği sağlanır. Bu amaçla okullarda okulailebirlikleri kurulur.Okul-aile birlikleri, okulların eğitim <strong>ve</strong> öğretim hizmetlerine etkinlik <strong>ve</strong><strong>ve</strong>rimlilik kazandırmak, okulların <strong>ve</strong> maddî imkânlardan yoksun öğrencilerinzorunlu ihtiyaçlarını karşılamak üzere; aynî <strong>ve</strong> nakdî bağışları kabuledebilir, maddî katkı sağlamak amacıyla sosyal <strong>ve</strong> kültürel etkinlikler <strong>ve</strong>kampanyalar düzenleyebilir, okulların bünyesinde bulunan kantin, açıkalan, salon <strong>ve</strong> benzeri yerleri işlettirebilir <strong>ve</strong>ya işletebilirler. Öğrenci <strong>ve</strong>lilerihiçbir surette bağış yapmaya zorlanamaz.Okul - aile birliklerinin kuruluş <strong>ve</strong> işleyişi, birlik organlarının oluşturulması<strong>ve</strong> seçim şekilleri, sosyal <strong>ve</strong> kültürel etkinliklerden sağlanan maddîkatkılar, bağışların kabulü, harcanması <strong>ve</strong> denetlenmesi ile kantin, açıkalan, salon <strong>ve</strong> benzeri yerlerin işlettirilmesi <strong>ve</strong>ya işletilmesinden sağlanangelirlerin dağıtım yerleri <strong>ve</strong> oranları, harcanması <strong>ve</strong> denetlenmesine dairusul <strong>ve</strong> esaslar, Millî Eğitim <strong>ve</strong> Maliye bakanlıklarınca müştereken hazırlanacakyönetmelikle düzenlenir.Okul - aile birliklerinin gelirleri her türlü <strong>ve</strong>rgi, resim <strong>ve</strong> harçtan muaftır. “Milli Eğitim Bakanlığına bağlı resmi yada özel okulların, okul-aile birlik-5 13.11.2004 tarih <strong>ve</strong> 25642 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.170Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
lerinin kuruluş, işleyiş, görev, yetki <strong>ve</strong> sorumluluklarına ilişkin usul <strong>ve</strong>esasları düzenlemek amacıyla da Milli Eğitim Bakanlığı Okul-Aile BirliğiYönetmeliği 6 yayımlanmıştır. Okul ile aile arasında bütünleşmeyi gerçekleştirmek,<strong>ve</strong>li <strong>ve</strong> okul arasında iletişimi <strong>ve</strong> iş birliğini sağlamak, eğitimöğretimigeliştirici faaliyetleri desteklemek, maddi imkanlardan yoksunöğrencilerin zorunlu ihtiyaçlarını karşılamak <strong>ve</strong> okula maddi katkı sağlamaküzere kurulan okul-aile birlikleri kuruldukları okulun adını alırlar.Ancak, sigortalı çalıştırmaları durumunda Kurumda okul olarak değilde birlik olarak tescil edilirler. Örneğin; MEB (X) Lisesi Okul-Aile Birliğigibi…Okul-aile birlikleri, genel kurul, yönetim kurulu <strong>ve</strong> denetleme kurulu organlarındanoluşur. Okul müdürü, müdür yardımcıları <strong>ve</strong> öğretmenlerarasından seçilen birer üye, <strong>ve</strong>liler arasından seçilen dört üye olmak üzereyedi üyeden, öğrenci mevcudu yüzün altında olan okullarda ise müdür,müdür yardımcısı/öğretmen <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>liler arasından seçilen üç üye olmaküzere 5 üyeden oluşan yönetim kurulu başkanı ise <strong>ve</strong>li üyeler arasındanseçilmektedir.Resmi okullarda okul-aile birliği; kantin, açık alan, salon <strong>ve</strong> benzeri yerleri,eğitim-öğretimi aksatmayacak şekilde öncelikle işletmecilere kiralamausulü ile işlettirir <strong>ve</strong>ya işletebilir. Öte yandan, kantin <strong>ve</strong> benzeri yerlerde,alanlarında meslekî <strong>ve</strong> teknik eğitim diploması, sertifika, kurs bitirmebelgesi, kalfalık, ustalık <strong>ve</strong> iş yeri açma belgelerinden en az birine sahipeğitim-öğretim ortamına <strong>ve</strong> öğrenci psikolojisine uyum sağlayabilecek kişileristihdam edilir.II –İŞVEREN VEKİLİII .1- TANIMI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 12.maddesi ikinci fıkrasına göre, iş<strong>ve</strong>ren adına <strong>ve</strong>hesabına, işin <strong>ve</strong>ya görülen hizmetin bütününün yönetim görevini yapankimse “iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili” sayılmıştır. <strong>5510</strong> sayılı Kanunda geçen iş<strong>ve</strong>ren deyimiiş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kilini de kapsamaktadır. Dahası, iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili bu Kanundabelirtilen yükümlülüklerinden dolayı iş<strong>ve</strong>ren ile birlikte müştereken <strong>ve</strong>müteselsilen sorumludur. Anlaşılacağı üzere, iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili bu Kanundabelirtilen yükümlülüklerinden dolayı aynen iş<strong>ve</strong>ren gibi sorumlu tutulmaktadır.“İş<strong>ve</strong>ren adına <strong>ve</strong> hesabına hareket etmek” <strong>ve</strong> “işin <strong>ve</strong>ya görülenhizmetin bütününün yönetimi görevini yapmak” iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>killiği sıfatınınkazanılmasında gerekli <strong>ve</strong> birlikte bulunması gereken şartlardır. İşin yönetimigörevini yapan işin bütününü yürütüyorsa iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kilidir. Yoksaişin <strong>ve</strong>ya işyerinin belli bir kesiminde yönetim görevi almak iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>killiğianlamına gelmemektedir.6 31.05.2005 tarih <strong>ve</strong> 25831 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 171
II .2- İŞ KANUNUNDAKİ DÜZENLEME İLE FARKIİş Kanunundaki iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili tanımı ise daha geniş bir kavramdır. Bunagöre iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili, işyerinde iş<strong>ve</strong>ren adına hareket eden <strong>ve</strong> işin, işyerinin,<strong>ve</strong>ya işletmenin yönetiminde görev alan kimsedir.(4857/2-4) Burada da ikiunsurun birlikte bulunması gerekmektedir. Birincisi, “iş<strong>ve</strong>ren adına hareketetmek, diğeri de “işin, işyerinin, <strong>ve</strong>ya işletmenin yönetiminde görevalmak”. Bir kimseye iş<strong>ve</strong>ren tarafından belirli bir konuda doğrudan doğruyatemsil yetkisi <strong>ve</strong>rilmişse, bu kimse iş<strong>ve</strong>ren adına hareket etme yetkisinesahip olur. İş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kilinin yetkisi, yönetim konusunda kendisine <strong>ve</strong>rilengörev <strong>ve</strong> yetki alanı ile sınırlıdır. İş Kanununda yönetimde “görev alma”yeterli sayıldığından, işyerinin ya da işletmenin bütününü yönetmek koşuluda aranmaz 7 .Yukarıda izah edilen sebeplerle, İş Hukuku uygulamasında, işletmeninbütününü yöneten genel müdürler <strong>ve</strong> işyerinin tümünü yöneten müdürlergibi işyerinin sadece bir bölümünde iş<strong>ve</strong>ren adına yönetim görevini üstlenenörneğin şef, amir, ustabaşı, posta başı vb. iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili sayılır 8 .Sosyalsigorta uygulamasında ise işyerinin sadece bir bölümünü yönetenler iş<strong>ve</strong>ren<strong>ve</strong>kili sayılmamaktadırlar. Zira <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında, iş<strong>ve</strong>ren<strong>ve</strong>killiği için esas olan işin bütününün yönetim görevini yürütmektir.II .3- İŞVEREN VEKİLİNİN SORUMLULUĞU<strong>5510</strong> sayılı Kanunda geçen iş<strong>ve</strong>ren deyimi iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kilini de kapsamaktadır.İş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili bu Kanunda belirtilen yükümlülüklerinden dolayı ayneniş<strong>ve</strong>ren gibi sorumlu tutulmaktadır. Dahası, iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili bu Kanundabelirtilen yükümlülüklerinden dolayı iş<strong>ve</strong>ren ile birlikte müştereken <strong>ve</strong>müteselsilen sorumludur. Dolayısıyla, Kanunda iş<strong>ve</strong>ren için öngörülmüşolan işe giriş bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmesi, prim belgesinin <strong>ve</strong>rilmesi <strong>ve</strong> primlerinsüresinde ödenmesi gibi yükümlülüklerden iş<strong>ve</strong>renin yanı sıra iş<strong>ve</strong>ren<strong>ve</strong>kili de müştereken <strong>ve</strong> müteselsilen sorumludur. İş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kilinin kusurundanise iş<strong>ve</strong>ren sorumlu sayılmamaktadır 9 .III –ALT İŞVERENIII .1- GENEL BİLGİLER<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 12.maddesi son fıkrasına göre; bir iş<strong>ve</strong>renden, işyerindeyürüttüğü mal <strong>ve</strong>ya hizmet üretimine ilişkin bir işte <strong>ve</strong>ya bir işinbölüm <strong>ve</strong>ya eklentilerinde, iş alan <strong>ve</strong> bu iş için görevlendirdiği sigortalılarıçalıştıran üçüncü kişiye alt iş<strong>ve</strong>ren denir. Sigortalılar, üçüncü bir kişininaracılığı ile işe girmiş <strong>ve</strong> bunlarla sözleşme yapmış olsalar dahi, asıl iş<strong>ve</strong>ren,bu Kanunun iş<strong>ve</strong>rene yüklediği yükümlülüklerden dolayı alt iş<strong>ve</strong>renile birlikte sorumludur.7 SÜZEK, Sarper: İş Hukuku, Beta Yayınları, 2.Bası, İstanbul 2005, s:1508 SÜZEK, Sarper: İş Hukuku, Beta Yayınları, 2.Bası, İstanbul 2005, s:150-1519 Y. HGK. 25.09.1996, E:370, K:623; Y.10.HD. 15.04.1997, E:2348, K:3003; ÇAKMAK, İhsan:Şerhli Sosyal SigortalarKanunu, Adalet Yayınevi, Ankara 2001, s:123-129172Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
506 sayılı Kanunun mülga 87.maddesinde de buna benzer bir düzenlemebulunmaktaydı. Ancak orada alt iş<strong>ve</strong>ren yerine “aracı”dan söz edilmekteydi.Alt iş<strong>ve</strong>rene uygulamada alt yüklenici, taşeron, müteahhit de denilmektedir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunda birçok düzenlemede olduğu gibi burada daİş Kanununa paralel hüküm <strong>ve</strong> kavramlara yer <strong>ve</strong>rildiğini görüyoruz. Budüzenleme ile kimi farklılıklarına rağmen İş Kanununun 2.maddesi altıncıfıkrasındaki asıl iş<strong>ve</strong>ren-alt iş<strong>ve</strong>ren ilişkisinin dikkate alındığını söyleyebiliriz.İş<strong>ve</strong>renler, teknolojideki ilerlemelerin üretim sistemlerini de etkilemesi ileüretimlerinin her aşamasında kendi işçilerini çalıştırmak yerine, ekonomiksebeplerle <strong>ve</strong> uzmanlaşmış bilgi birikiminden yararlanmak için özellikleasıl işe yardımcı işleri alt iş<strong>ve</strong>renlere <strong>ve</strong>rmektedirler. Asıl işin bir bölümününya da tamamının alt iş<strong>ve</strong>renlere <strong>ve</strong>rildiği durumlarla da karşılaşılmaktadır.III .2- ASIL İŞVEREN-ALT İŞVEREN İLİŞKİSİNİN KOŞULLARIAlt iş<strong>ve</strong>ren ile iş aldığı diğer iş<strong>ve</strong>ren arasındaki bu ilişki, bunun niteliğinegöre, eser, taşıma, kira gibi sözleşmelere dayanır. Alt iş<strong>ve</strong>ren üstlendiği işisözleşme koşulları doğrultusunda, ama kendi adına <strong>ve</strong> bağımsız bir biçimdeyürütür; çalıştırdığı işçilerle kendi adına iş sözleşmesi yapar; gerekli talimatları<strong>ve</strong>rir; işçilere ücretlerini kendisi öder; ücret bordrolarını düzenler;sigorta primlerini yatırır 10 . Alt iş<strong>ve</strong>ren de kendi işçileri karşısında iş<strong>ve</strong>renniteliğini taşır.Öte yandan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 12.maddesi son fıkrasına göre; alt iş<strong>ve</strong>ren,asıl iş<strong>ve</strong>renin işyerinde çalıştırdığı sigortalıları, iş<strong>ve</strong>renle aralarındayaptıkları sözleşmenin ibrazı kaydıyla, Kurumdan alacağı özel bir numaraile asıl iş<strong>ve</strong>renin kayıtlı olduğu dosyadan bildirebilecektir. Önceki dönemdede alt iş<strong>ve</strong>renin sigortalılarını bildirimi bu şekilde yapılmaktaydı.Alt iş<strong>ve</strong>renden söz edebilmek için aşağıdaki koşulların bulunması gerektiğinisöyleyebiliriz:a) İşyerinde sigortalı çalıştıran bir iş<strong>ve</strong>renin bulunması gerekmektedir.Buna asıl iş<strong>ve</strong>ren de diyebiliriz. Eğer bir kişi işyerinde hiçbir sigortalı çalıştırmaksızın,işi bir bütün olarak başkasına bırakmışsa, kendisi sigortalıçalıştırmadığı için iş<strong>ve</strong>ren sayılamayacağı için, ondan iş alan da alt iş<strong>ve</strong>renolarak kabul edilemez. Örneğin, anahtar teslimi olarak bir binanın yapımınıüstlenen kişi artık alt iş<strong>ve</strong>ren değil de asıl iş<strong>ve</strong>ren sayılacaktır. Ziraanahtar teslimi usulü ile yapılan işlerde aracıdan/alt iş<strong>ve</strong>renden söz edilemez11 .b) Alt iş<strong>ve</strong>ren kendi sigortalılarını diğer iş<strong>ve</strong>rene/asıl iş<strong>ve</strong>rene ait işyerindeçalıştırıyor olmalıdır. Tek başına iş<strong>ve</strong>renden iş almak yeterli değildir. Bu10 EYRENCİ, Ö; TAŞKENT, S; ULUCAN, D: Bireysel İş Hukuku, Legal Yayıncılık, İstanbul 2005, s:3511 Y. 10. HD. 23.03.2000., E:1562, K:1774Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 173
akımdan, iş<strong>ve</strong>renden iş alan ancak işi kendi işyerinde yapan kişinin fasonüretim yaptığının kabulü ile alt iş<strong>ve</strong>ren sayılmayacaktır.c) İşin işyerinde yürütülen mal <strong>ve</strong> hizmet üretimine ilişkin olması gerekmektedir.Alınan iş, işin bölüm <strong>ve</strong> eklentilerinde de olabilir. <strong>5510</strong> sayılıKanun, bu konuda İş Kanunundaki gibi asıl iş <strong>ve</strong> yardımcı iş ayrımı yapmamıştır.Örneğin, tekstil üretimi yapılan bir fabrikada, tekstil üretimineilişkin bir iş değil de ek inşaat yapılması işi alınır ise işi alan alt iş<strong>ve</strong>rensayılmayacaktır 12 .d) Alt iş<strong>ve</strong>ren, bu iş için görevlendirdiği sigortalılarını; asıl iş<strong>ve</strong>renden aldığı,işyerinde yürütülen mal <strong>ve</strong>ya hizmet üretimine ilişkin bir işte <strong>ve</strong>yabir işin bölüm <strong>ve</strong>ya eklentilerinde çalıştıracaktır. İş alan iş<strong>ve</strong>ren sigortalılarınıbaş yerde çalıştırır ise yine alt iş<strong>ve</strong>renlik oluşmayacaktır. Örneğin,bağımsız işyeri sahibi olan elektrikçi,iş<strong>ve</strong>rene ait işyerindeki elektrik işlerinisigortalı çalıştırmaksızın bizzat kendisi yapmış ise alt iş<strong>ve</strong>ren(aracı)sayılmayacaktır 13 .III .3- BİRLİKTE SORUMLULUK<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 12.maddesi son fıkrasına göre; sigortalılar, üçüncübir kişinin aracılığı ile işe girmiş <strong>ve</strong> bunlarla sözleşme yapmış olsalar dahi,asıl iş<strong>ve</strong>ren, bu Kanunun iş<strong>ve</strong>rene yüklediği yükümlülüklerden dolayı altiş<strong>ve</strong>ren ile birlikte sorumludur.Alt iş<strong>ve</strong>renlerin, genelde ekonomik bakımdan asıl iş<strong>ve</strong>renden daha güçsüzdurumda olduğunu söyleyebiliriz. Bu hususu dikkate alan kanun koyucunun,alt iş<strong>ve</strong>renin çalıştırdığı sigortalılar bakımından yükümlülüklerindenötürü asıl iş<strong>ve</strong>reni de birlikte sorumlu tutmuştur. Böylece; asıl iş<strong>ve</strong>ren,sigortalıların bildirimimden primlerinin ödenmesine, kısa <strong>ve</strong> uzun vadelisigorta kolları ile genel sağlık sigortasına ilişkin diğer yükümlülüklere, altiş<strong>ve</strong>ren ile birlikte sorumlu sayılmışlardır. Öte yandan, kendi içerisindeasıl iş<strong>ve</strong>renin alt iş<strong>ve</strong>rene rücu hakkı vardır. Öyle ki, aracıya/alt iş<strong>ve</strong>reneait prim borçlarını Kuruma ödeyen asıl iş<strong>ve</strong>ren ödediği primleri aracıdanisteyebilir 14 .Kanundaki bu hükümden dolayı, asıl iş<strong>ve</strong>ren kusursuz da olsa taşeronunkusurundan ötürü müteselsilen sorumlu sayıldığı 15 gibi, aracının işe aldığısigortalının iş kazası geçirmesi sonucunda sorumluluğu kesinleştiğinegöre, asıl iş<strong>ve</strong>ren de aracı ile birlikte müteselsilen sorumlu sayılmıştır 16 . Yapılansözleşmelerle bu sorumluluğun devri de sözkonusu değildir. Netice12 Y. 10. HD. 02.02.1998, E:238, K:342; ASLANKÖYLÜ, Resul: Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, Nurol Matbaacılık,Ankara 2003, s:892-89313 Y. 10. HD. 14.06.1976, E:9743, K:4656; ASLANKÖYLÜ, Resul: Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, Nurol Matbaacılık,Ankara 2003, s:89514 Y. 10. HD. 31.03.1979, E:644, K:774; ASLANKÖYLÜ, Resul: Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, Nurol Matbaacılık,Ankara 2003, s:89515 Y. 10. HD. 18.05.1999, E: 3208, K: 3311; ASLANKÖYLÜ, Resul: Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, NurolMatbaacılık, Ankara 2003, s:89016 Y. 10. HD. 29.03.1983, E:436, K:1590; ASLANKÖYLÜ, Resul: Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, Nurol Matbaacılık,Ankara 2003, s:894174Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
itibariyle Kurum, sosyal sigorta alacakları açısından, hem alt iş<strong>ve</strong>rene hemde asıl iş<strong>ve</strong>rene birlikte yönelebileceği gibi tek birisinin aleyhine de davaaçabilir.IV –GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ KURULAN İŞVEREN<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 12.maddesi ikinci fıkrasına göre, 4857 sayılı İş Kanunundatanımlanan geçici iş ilişkisi kurulan iş<strong>ve</strong>ren de, bu Kanunda belirtilenyükümlülüklerinden dolayı iş<strong>ve</strong>ren ile birlikte müştereken <strong>ve</strong> müteselsilensorumlu tutulmuştur. Geçici iş ilişkisine uygulamada ödünç iş ilişkiside denilmektedir. Şu halde geçici iş ilişkisi kurulan iş<strong>ve</strong>ren, diğer iş<strong>ve</strong>renile birlikte sigortalıların bildiriminden, primlerinin ödenmesine Kanundaiş<strong>ve</strong>ren için öngörülen yükümlülüklerden, iş<strong>ve</strong>ren ile birlikte müteselsilensorumlu olacaktır. Prim belgelerinin <strong>ve</strong>rilmesinden de iş<strong>ve</strong>ren ile birliktemüteselsilen sorumlu sayılmaktadır.(<strong>5510</strong>/86-3.md) Bunun içinde iş<strong>ve</strong>renin,iş görme edimini yerine getirmek üzere geçici olarak sigortalısınıdevrettiği iş<strong>ve</strong>reni, aralarında düzenledikleri sözleşme ile birlikte Kurumabildirme yükümlülüğü bulunmaktadır.Geçici iş ilişkisi ise 4857 sayılı İş Kanununun 7.maddesinde düzenlenmiştir.Buna göre; iş<strong>ve</strong>ren, devir sırasında yazılı rızasını almak suretiyle bir işçiyi;holding bünyesi içinde <strong>ve</strong>ya aynı şirketler topluluğuna bağlı başka birişyerinde <strong>ve</strong>ya yapmakta olduğu işe benzer işlerde çalıştırılması koşuluylabaşka bir iş<strong>ve</strong>rene iş görme edimini yerine getirmek üzere geçici olarakdevrettiğinde geçici iş ilişkisi gerçekleşmiş olur. Bu halde iş sözleşmesi devametmekle beraber, işçi bu sözleşmeye göre üstlendiği işin görülmesini,iş sözleşmesine geçici iş ilişkisi kurulan iş<strong>ve</strong>rene karşı yerine getirmekleyükümlü olur. Geçici iş ilişkisi kurulan iş<strong>ve</strong>ren işçiye talimat <strong>ve</strong>rme hakkınasahip olup, işçiye sağlık <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nlik risklerine karşı gerekli eğitimi<strong>ve</strong>rmekle yükümlüdür.Geçici iş ilişkisi altı ayı geçmemek üzere yazılı olarak yapılır, gerektiğindeen fazla iki defa yenilenebilir. İş<strong>ve</strong>renin, ücreti ödeme yükümlülüğüdevam eder. Geçici iş ilişkisi kurulan iş<strong>ve</strong>ren, işçinin kendisinde çalıştığısürede ödenmeyen ücretinden, işçiyi gözetme borcundan <strong>ve</strong> sosyal sigortaprimlerinden iş<strong>ve</strong>ren ile birlikte sorumludur.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 175
176Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması
ONUNCU BÖLÜMİŞYERİNİN BİLDİRİMİ VE TESCİLİ
I –İŞYERİI .1–TANIM VE GENEL BİLGİLER<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11.maddesi birinci fıkrasına göre, sigortalı sayılanlarınmaddi olan <strong>ve</strong> olmayan unsurlar ile birlikte işlerini yaptıkları yerler“işyeri” olarak tanımlanmıştır. Tanıma göre işyeri, sigortalı sayılanların,bina, araç gereç, makine gibi maddi unsurlar; marka <strong>ve</strong> patent gibi maddiolmayan unsurlar ile birlikte işlerini yaptıkları yer olmaktadır. İşyeri kavramıaçısından, o yerin iş<strong>ve</strong>renin mülkiyetinde ya da kiralanmış olması daönemli değildir.<strong>5510</strong> sayılı Kanundaki işyeri tanımının, 506 sayılı Kanunun mülga4.maddesindeki “sigortalıların işlerini yaptıkları yer”den farklı bir içeriğesahip olduğu görülmektedir. Bu haliyle de daha çok İş Kanununun2.maddesi birinci fıkrasındaki tanıma yakın olduğunu söyleyebiliriz. Oradada işyeri; “İş<strong>ve</strong>ren tarafından mal <strong>ve</strong>ya hizmet üretmek amacıyla maddiolan <strong>ve</strong> olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birim” olaraktanımlanmıştır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunda önceki dönemden farklı olarak 4857 sayılı İş Kanunundakiişyeri tanımına benzer bir biçimde işyerinin tanımlanmış olması,aşağıda görüleceği üzere niteliklerinden ötürü işyeri olarak görülmesindezorluk çekilen kimi üretim birimlerini de işyeri olarak kavramaya imkan<strong>ve</strong>recek gibi görülüyor.Öte yandan işyeri ile işletme kavramı çoğu kere örtüşmemektedir. İşletmehukuki bir kavram olmakla birlikte hukuk sujesi olarak kabul edilmeyen,bünyesinde bir <strong>ve</strong>ya birden fazla işyeri bulunan bir ekonomik üretim ünitesidir1 . İşyeri ise işletmenin takip ettiği ekonomik amaçtan farklı olarakteknik bir amaç gütmektedir. Teknik amaç da belirli bir mal <strong>ve</strong>ya hizmetüretiminin gerçekleştirilmesinden ibarettir 2 .Bir otel işletmesi ile bir konfeksiyon atölyesinde olduğu gibi sadece işin yapıldığıyer olması şeklinde işletme tek işyerinden oluşabileceği gibi, bazenbirden çok işyerinin bulunduğu işletmelerde olabilir. Bir banka işletmesindeolduğu üzere buna ait birden çok şube yani işyeri bulunabilir 3 .I .2– İŞYERİNDEN SAYILAN DİĞER YERLER<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11.maddesi ikinci fıkrasında ise; işyerinde üretilen mal<strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>rilen hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan <strong>ve</strong> aynı yönetimaltında örgütlenen işyerine bağlı yerler, dinlenme, çocuk emzirme, yemek,uyku, yıkanma, muayene <strong>ve</strong> bakım, beden <strong>ve</strong>ya meslek eğitimi yerleri,avlu <strong>ve</strong> büro gibi diğer eklentiler ile araçlar da işyerinden sayılmıştır.1 MOLLAMAHMUTOĞLU, Hamit: İş Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara 2004, s:1492 MOLLAMAHMUTOĞLU, Hamit: İş Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara 2004, s:1503 DEMİR, Fevzi: İş Hukuku <strong>ve</strong> Uygulaması, 4.Baskı, Birleşik Matbaacılık, İzmir 2005, s:27Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 179
I .2 .1– İşyerine bağlı yerlerKanundaki hükme göre, “işyerinde üretilen mal <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>rilen hizmet ilenitelik yönünden bağlılığı bulunan <strong>ve</strong> aynı yönetim altında örgütlenen işyerinebağlı yerler” de işyerinden sayılmıştır.Bir işyerine bağlı yerden söz edebilmek için her şeyden önce bu yerler arasındabir hukuki bağlılığın bulunması gerekmektedir. Hukuki bağlılık buyerlerin aynı iş<strong>ve</strong>rene ait olmasıdır. Eğer çeşitli yerler ayrı ayrı kişilere aitise , bunlar birbirini ne kadar tamamlarsa tamamlasın tümünün tek işyerisayılması mümkün değildir. 4 Bunlar ayrı <strong>ve</strong> bağımsız işyerleri sayılacaklardır.İşletilmek üzere <strong>ve</strong>rilen özel öğretim kantini, büyük otellerdeki kuaförler,sinemalar içindeki çay salonları <strong>ve</strong> kafeler bu duruma örnek gösterilebilir5 .İşyerine bağlı yerden söz edebilmesinin diğer koşulu bu yerin, işyerindeüretilen mal <strong>ve</strong> hizmet ile nitelik yönünden bağlılığının bulunması gerekmektedir.Bu kapsamda amaç, kumaş üretimi ise, kumaşın dokunduğu,boyandığı, makinelerin tamir edildiği, nakliye araçlarının bulunduğu <strong>ve</strong>bakımının yapıldığı tüm yerler aynı amacı izlediğinden tek bir işyeri sayılırlar6 .Bağlı yerlerin işyerinden sayılmasında diğer bir koşulda, bu yerin, işyeriile aynı yönetim altında örgütlenmiş olmasıdır. Bu koşulla birlikte işyerisınırlarının oldukça genişleyeceğini söyleyebiliriz. Zira İş Kanunundaki “işorganizasyonu” gibi burada da işyerinden sayılan yerin kapsamı belirlenirkenörgütlenme kavramı kullanılmıştır. Şu halde, bir yer iş<strong>ve</strong>ren tarafındanörgütleniyor ise orası işyerinden sayılacaktır. Esasen bu yaklaşım,yeni istihdam, iş organizasyonu teknikleri, bilgisayar teknolojisindeki(teleçalışma, internet üzerinde çalışma) değişimlerin de bir sonucudur. Bu gelişmekarşısında, son yıllarda yaygın bir uygulama alanı bulan e<strong>ve</strong> iş <strong>ve</strong>rilmesinde,bu çalışmalar iş<strong>ve</strong>renin iş organizasyonu başka bir söyleyişle örgütlemesiiçinde yer aldığından evlerde yapılan çalışmaların da işyerindeyapılmış sayılacağı belirtilmektedir 7 .I .2 .2- İşyerinin eklentileriKanunda, “dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene <strong>ve</strong>bakım, beden <strong>ve</strong>ya meslek eğitimi yerleri, avlu <strong>ve</strong> büro gibi diğer eklentiler“ de işyerinden sayılmıştır. Burada işyeri eklentisi olarak sayılanların“gibi” denilmek suretiyle sınırlı olarak değil de örnekleme niteliğinde olduğuanlaşılmaktadır.Bu bakımdan işyerinin garajı ile park yerlerini de işyeri kavramı içindekabul etmek gerekir. Bunun gibi, çocuk bakım evleri, mutfak, işyeri konfe-4 SÜZEK, Sarper: İş Hukuku, Beta Yayınları, 2.Bası, İstanbul 2005, s:1605 EVCİL,C.<strong>ve</strong> GEÇER, B: Sosyal Sigorta İşlemleri İş<strong>ve</strong>ren Rehberi, Yaklaşım Yayıncılık, Ankara 2004, s:1736 Y. 10. HD. 17.11.1975, 3998/6073; SÜZEK, Sarper: İş Hukuku, Beta Yayınları, 2.Bası, İstanbul 2005, s:1607 SÜZEK, Sarper: İş Hukuku, Beta Yayınları, 2.Bası, İstanbul 2005, s:162180Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ans salonu da işyeri eklentilerindendir. Ancak işyeri eklentilerinin de işingörülmesi ile az çok ilgisinin bulunması gerekir. Bu bakımdan Yargıtay’ın,lojmanı işin görüldüğü yerle aynı binada olsa dahi işyeri saymadığı belirtilmiştir8 .I .2 .3- Araçlar<strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında araçlarda işyerinden sayılmıştır. İşyerindensayılan araçlara ise her türlü taşıt aracı ile sabit yada seyyar her türlümakine girmektedir. Bu araçların mülkiyetinin de iş<strong>ve</strong>rende olması gerekmez.Sigortalıları işyerine götürüp getiren aracın kiralanmış olması onunişyerinden sayılmasına da engel değildir. Şüphesiz bütün hu araçların işinyürütümü ile ilgisinin bulunması gerekmektedir.II –İŞYERİ DOSYASININ AÇILMASIII .1 –İŞYERİ BİLDİRGESİ İLE KURUMA BİLDİRİMII .1 .1– Genel olarak bildirimİşyeri bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmesi sigortalı <strong>ve</strong> Kurum yararı dikkate alınarakbelli sürelere bağlanmıştır. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11.maddesi üçüncü fıkrasıgereğince iş<strong>ve</strong>ren, örneği Kurumca hazırlanacak işyeri bildirgesini en geçsigortalı çalıştırmaya başladığı tarihte, Kuruma <strong>ve</strong>rmekle yükümlüdür.Aynı iş<strong>ve</strong>ren birden fazla işyeri kurar ise her işyeri için ayrı işyeri bildirgesidüzenleyecektir.Anlaşılacağı üzere işyeri bildirgesi herhangi bir belge değil de Kurumcageliştirilen formdur. İşyeri bildirgesinin de e-sigorta ile gönderilmesi zorunludur.(SSİY/29-1)Süresi içinde <strong>ve</strong>rilmeyip, sonradan <strong>ve</strong>rilen işyeribildirgesi elden <strong>ve</strong>ya posta yoluyla Kuruma <strong>ve</strong>rilir. Adi posta <strong>ve</strong>ya kargoile gönderilen <strong>ve</strong>ya Kuruma doğrudan <strong>ve</strong>rilen işyeri bildirgelerinde, bildirgeninKurumun gelen evrak kayıtlarına intikal ettiği tarih; taahhütlü,iadeli taahhütlü <strong>ve</strong>ya acele posta servisi olarak gönderilenlerde ise postaya<strong>ve</strong>rildiği tarih bildirim tarihi olarak kabul edilir. Sonradan <strong>ve</strong>rilen işyeribildirgelerinin e-sigorta ile kabul edilmesi hususunda Kurum yetkilidir.(SSİY/29-10)İşyeri bildirgesi en geç sigortalı çalıştırılmaya başlanan tarihte <strong>ve</strong>rileceğiiçin şüphesiz daha önce de <strong>ve</strong>rilebilecektir. Öte yandan alt iş<strong>ve</strong>ren, asıliş<strong>ve</strong>renin işyerinde çalıştırdığı sigortalıları, iş<strong>ve</strong>renle aralarında yaptıklarısözleşmenin ibrazı kaydıyla, Kurumdan alacağı özel bir numara ile asıliş<strong>ve</strong>renin kayıtlı olduğu dosyadan bildirebilecektir.İşyeri bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmemesi <strong>ve</strong>ya geç <strong>ve</strong>rilmesi, bu Kanunda belirtilenhak <strong>ve</strong> yükümlülükleri ortadan kaldırmayacağı gibi işyeri bildirgesinin hiçya da süresinde <strong>ve</strong>rilmemesi halinde idari para cezası uygulanması da bu8 Y. 9. HD: 21.10.1969, E:7602, K:10056; TUNCAY, A.Can <strong>ve</strong> EKMEKÇİ, Ömer: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Ders Notları,Beta Yayınları, 11.Bası, İstanbul 2005, s:233Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 181
yükümlülüklerin yerine getirilmesine engel teşkil etmeyecektir. Her halükardaişyeri bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmesi yükümlülüğü devam edecektir.Kanunda yer <strong>ve</strong>rilmemiş olmamakla birlikte iş<strong>ve</strong>ren, alt iş<strong>ve</strong>ren ile sigortalıyıgeçici olarak devralan yani geçici iş ilişkisi kurulan iş<strong>ve</strong>reni de Kurumabildirecektir.II .1 .2– Şirketlerde nevi değişikliği <strong>ve</strong> birleşme halinde bildirim<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11.maddesi dördüncü fıkrasına göre; 6762 sayılı TürkTicaret Kanunu hükümlerine tabi şirketlerin nevilerinin değişmesi, birleşmesi<strong>ve</strong>ya diğer bir şirkete katılması durumunda, bu hususların ticaretsiciline tesciline ilişkin ilan tarihini; adi şirketlerde şirkete yeni ortak alınmasıdurumunda ise en geç yeni ortağın alındığı tarihi takip eden on güniçinde, işyeri bildirgesi ile Kuruma bildirilmek zorundadır.(<strong>5510</strong>/11-4) Öteyandan, işyerlerinin unvan yada isim değişikliklerinde ise süreye bağlı birbiçimde işyeri bildirgesi <strong>ve</strong>rilmesi gerekmeyecektir. Bu konuda Kurumayapılacak yazılı bir bildirim yeterli olacak, işyeri dosyasına unvan değişikliğikaydedilecektir.II .1 .3– İşyerinin nakli, intikali <strong>ve</strong> devri halinde bildirim<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11.maddesi beşinci fıkrasına göre, işyerinin faaliyettebulunduğu adresten başka bir ildeki adrese nakledilmesi, sigortalı çalıştırılanbir işin <strong>ve</strong>ya işyerinin başka bir iş<strong>ve</strong>rene devredilmesi <strong>ve</strong>ya intikaletmesi halinde, işyerinin nakledildiği, yeni iş<strong>ve</strong>renin işi <strong>ve</strong>ya işyerini devraldığıtarihi takip eden on gün içinde, işyerinin miras yoluyla intikali halindeise mirasçıları, ölüm tarihinden itibaren en geç üç ay içinde, işyeribildirgesini Kuruma <strong>ve</strong>rmekle yükümlüdür. Aynı iş<strong>ve</strong>renin, birden fazlaişyeri kurması <strong>ve</strong>ya devir alması yahut kendisine intikal etmesi hâlinde herişyeri için ayrı işyeri bildirgesi düzenlenir.(SSİY/29-Öte yandan devirden ne anlaşılması gerektiğine kısaca değinmekte faydavar. Zira devir halinde de işi ya da işyerini devralan iş<strong>ve</strong>renin işyeri bildirgesi<strong>ve</strong>rme yükümlülüğü devam ediyor. Kanunda işin “bir bölümünün”devrinden söz edilmemekle birlikte, işin ya da işyerinin bir bölümünün dedevredilebileceğini kabul etmek gerekmektedir.Bir işyerinin devri demek ise onun bütün hukuki neticeleriyle birlikte, yaniaktifi <strong>ve</strong> pasifi, işçisi <strong>ve</strong> tesisatı ile faaliyet halinde bir başkasına geçmesidemektir. Bu şartlarla yapılan devir işleminde sigortalıların hizmet sözleşmeleridevam etmektedir. Keza ilk iş<strong>ve</strong>ren çalıştırdığı sigortalıların hizmetsözleşmelerini feshedip faaliyetine son <strong>ve</strong>rmiş ise ortada <strong>5510</strong> sayılı Kanunanlamında bir işyeri de yoktur. Böyle bir işyerini sadece binası, tesisatı,makine <strong>ve</strong> sair demirbaşları ile başkasına satmak <strong>ve</strong>ya kiralamak hukukenmülkiyetin <strong>ve</strong>ya kullanma hakkının devredilmesi demektir ki, bu durumel değiştirmenin varlığına yeterli delil sayılmaz, çalışanların akdi bağlılıklarınında fiilen <strong>ve</strong>ya sözleşme ile devredilmiş olması gerekir 9 .9 ŞAKAR, Müjdat: Sosyal Sigortalar Uygulaması, Beta Yayınları, 4.Bası, İstanbul 1998, s:113182Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Anlaşılacağı üzere işyerinin “hukuki bir işleme” dayalı olarak devredilmesigerekmektedir. Bu husustan 4857 sayılı Kanunun 6.maddesinde açıkçasözedilmiştir. Hukuki işlem ise hakların kazanılması <strong>ve</strong> kaybedilmesindeen önemli etkendir. Hukuk düzeninin çizdiği sınırlar dahilinde hukukisonuç doğurmaya yönelmiş irade beyanı ise hukuki işlem olarak tanımlanmaktadır10 . Bunlar; doğrudan devir sözleşmesi olabileceği gibi satım <strong>ve</strong>bağış gibi devir <strong>ve</strong> ferağı gerektiren sözleşmeler de olabilir.II .2 - ŞİRKET KURULUŞ DİLEKÇESİ VE BİLDİRİM FORMU İLEKURUMA BİLDİRİM<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11.maddesi üçüncü fıkrasına göre, şirket kuruluşuaşamasında, çalıştıracağı sigortalı sayısını <strong>ve</strong> bunların işe başlama tarihini,ticaret sicili memurluklarına bildiren iş<strong>ve</strong>renlerin, bu bildirimleri Kurumayapılmış sayılır. Ticaret sicili memurlukları, kendilerine yapılan bu bildirimien geç on gün içinde Kuruma bildirmek zorundadır. Bu bildirimi ticaretsicil memurluğu işyeri bildirgesi ile yapmayacağından <strong>ve</strong> Kanunda da bubildirimin süresinde yapılmaması halinde herhangi bir yaptırım öngörülmediğindenkendisine idari para cezası uygulanması sözkonusu olmayacaktır.506 sayılı Kanun uygulamasında ise bu husus idari para cezasınabağlanmıştı.Şirketlerin kuruluş aşamasında, sigortalı çalıştırmaya başlayacakları tarih<strong>ve</strong> çalıştırılacak sigortalı sayısı gibi Kuruma <strong>ve</strong>rilecek işyeri bildirgesi içindikkate alınacak parametrelerin ticaret sicil memurluğuna bildirilmesi hususuise Sanayi <strong>ve</strong> Ticaret Bakanlığı tarafından yayımlanan Anonim Ve LimitedŞirketlerin Kuruluş Ve Ana Sözleşme Değişikliği İşlemlerine İlişkinEsaslar Hakkında Tebliğ (İç Ticaret: 2003/3) 11 de gösterilmiştir. Anonim<strong>ve</strong> limited şirketin kuruluş işlemleri için gerekli belgelerden olup, sözkonusutebliğin 4 numaralı ekinde belirlenen <strong>ve</strong> şirketi temsile yetkili kişicedoldurularak imzalanmış bulunan, Şirket Kuruluş Dilekçesi Ve BildirimFormu’nun İşyeri İle İlgili Bilgiler bölümünde, işçi çalıştırılmaya başlanacaktarih, çalıştırılacak işçi sayısı, şirketin birden fazla işyeri varsa buralardaçalıştırılan asgari ücretli <strong>ve</strong> diğer ücretli sayıları gibi bilgi haneleri yeralmıştır.Bu bilgiler ticaret sicil memurluğunca ilgili Kurum ünitesine gün içerisindegönderilirse, bildirimler iş<strong>ve</strong>rence Kuruma yapılmış sayılır. Kurum, iş<strong>ve</strong>renşirketlerden ayrıca işyeri bildirgesi istemeksizin işyerini tescil edecektir.Bu durumda ticaret şirketlerince (kollektif, komandit, anonim, limited<strong>ve</strong> kooperatif şirketleri) ayrıca işyeri bildirgesi düzenlenmez. Belirtelim ki,bu kapsamda olmayan adi şirketler işyeri bildirgesi <strong>ve</strong>rmeye devam edeceklerdir.Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus; herhangi bir idari para ce-10 AYAN, Mehmet: Medeni Hukuka Giriş, Mimoza Yayınları No:76, Konya 2003, s:11111 25.07.2003 tarih <strong>ve</strong> 25197 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 183
zası ile karşı karşıya kalınmaması için, şirket kuruluş aşamasında ticaretsicil memurluğuna sigortalı çalıştırılmaya başlanacak tarih <strong>ve</strong> çalıştırılacaksigortalı sayısı konusunda yapılan bildirimlerin, Kuruma işyeri bildirgesi<strong>ve</strong> sigortalı işe giriş bildirgesi ile yapılacak bildirimlerle uyum içerisindeolması gerekmektedir.II .3 – İŞYERİNİN KURUMCA RE’SEN TESPİTİII .3 .1- İşyerinin İdare eliyle tespitiYukarıdaki koşulların gerçekleşmesine rağmen iş<strong>ve</strong>ren yinede işyeri bildirgesiniKuruma süresinde <strong>ve</strong>rmez ise işyerinin Kurumca re’sen tespit edilerek<strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamına alınması mümkündür. Şüphesiz Kurumbunu büyük ölçüde denetim elemanları <strong>ve</strong> yoklama ile görevli personelivasıtasıyla yerine getirebilecektir. Kamu idarelerinin denetim <strong>ve</strong> kontrollegörevlendirilmiş memurlarına bu Kanunun uygulanmasında <strong>ve</strong>rilmiş görev<strong>ve</strong> yetki de bu amacın tesisinde fonksiyonel olabilecektir.Kurum bunu yaparken, yukarıda belirtilen denetim elemanlarınca düzenlenentutanakları esas alacaktır. İşyerinde fiilen yapılan tespitleri ihtivaeden durum tespit tutanakları ile işyeri kayıt <strong>ve</strong> belgelerinin incelenmesisonucu yapılan kaydi tespitler ile Kuruma bildirilmemiş işyerleri <strong>5510</strong>sayılı Kanun kapsamına alınabilecektir. Şüphesiz sözü edilen tutanaklarişyeri bildirgesinde bulunması gereken temel bilgileri ihtiva etmelidir. İş<strong>ve</strong>reninkimliği, sigortalı çalıştırılmaya başlanan tarih, sigortalı sayısı <strong>ve</strong>çalışmaya başladıkları tarih ile ücretleri, yapılan işin niteliği, işyerinin adresi<strong>ve</strong> diğer bilgiler.II .3 .2- Ruhsat <strong>ve</strong> istihdama ilişkin belgelerden işyerininKurumca tespitiII .3 .2 .1- Genel olarak<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11.maddesi altıncı fıkrasına gereğince; valilikler, belediyeler<strong>ve</strong> ruhsat <strong>ve</strong>rmeye yetkili diğer kamu <strong>ve</strong> özel hukuk tüzel kişileri,yapı ruhsatı <strong>ve</strong> diğer tüm ruhsat <strong>ve</strong>ya ruhsat niteliği taşıyan işlemlerineilişkin bilgi <strong>ve</strong> belgeler ile varsa bunların <strong>ve</strong>rilmesine esas olan istihdamailişkin bilgileri, <strong>ve</strong>rildiği tarihten itibaren bir ay içinde Kuruma bildirmekleyükümlü tutulmuşlardır.Bu bildirimlerin ilgililerce yerine getirilmemsi halinde Kanunda herhangibir yaptırım öngörülmemekle birlikte, konu kamu yararını ilgilendirmeklelüzumu halinde genel hükümlere göre işlem yapılabilecektir.Diğer taraftan kanun koyucu, ilgili mevzuatları gereğince ilk elden açılması<strong>ve</strong> işletilmesine ruhsat <strong>ve</strong>rmek suretiyle izin <strong>ve</strong>rme yetkisine sahipolan kamu <strong>ve</strong> özel hukuk tüzel kişilerini, bu süreçte elde ettikleri tüm bilgi<strong>ve</strong> belgeler ile varsa istihdama ilişkin bilgileri Kuruma <strong>ve</strong>rmekle yükümlükılmıştır. Bu yükümlülük sigortalı çalıştıran yada çalıştırmayan işyerlerin-184Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
den Kurumca haberdar olunması şeklinde bir otokontrol sağlayacağı beklenebilir.Haberdar olunan işyeri sigortalı da çalıştırıyor ise Kurumca <strong>5510</strong>sayılı Kanun kapsamına alınarak tescil edilebilecektir.Aşağıda örnek kabilinden de olsa ruhsat <strong>ve</strong>rme süreçleri ile bunların Kurumaintikali halinde kapsama alınma hususlarına yer <strong>ve</strong>rilmiştir.II .3 .2 .2- İşyeri Açma <strong>ve</strong> Çalışma Ruhsatlarının Kuruma gönderilmesi3572 sayılı İşyeri Açma <strong>ve</strong> Çalışma Ruhsatlarına Dair Kanun HükmündeKararnamenin Değiştirilerek Kabulüne Dair Kanunun 3.maddesine göre;işyeri açma <strong>ve</strong> çalışma ruhsatını <strong>ve</strong>rmeye, belediye hudutları <strong>ve</strong> mücaviralan dışında kalan işyerleri <strong>ve</strong> işletmelere il özel idareleri; belediye hudutlarıile mücavir alan içinde kalan tüm işyerleri <strong>ve</strong> işletmelere belediyeler;belediye hudutları <strong>ve</strong> mücavir alan içinde kalan işyeri <strong>ve</strong> işletmelerden büyükşehirbelediyesi olan yerlerde ise 2 nci <strong>ve</strong> 3 üncü sınıf gayrisıhhı müesseseleriçin büyükşehir belediye başkanlığı, sıhhi <strong>ve</strong> sair işletmeler içinise büyükşehir belediyesi içinde kalan diğer belediye başkanlıkları yetkilikılınmışlardır.İşyerlerinin ruhsatlandırılması ise, İşyeri Açma Ve Çalışma Ruhsatlarınaİlişkin Yönetmelik 12 hükümleri çerçe<strong>ve</strong>sinde yukarıda belirtilen idarelerceyerine getirilir. Yönetmeliğin 6.maddesine göre, sıhhî <strong>ve</strong> gayrisıhhî işyerleriile umuma açık istirahat <strong>ve</strong> eğlence yerleri yetkili idarelerden usulüneuygun olarak işyeri açma <strong>ve</strong> çalışma ruhsatı almadan işyeri açılamaz <strong>ve</strong>çalıştırılamaz. Yönetmeliğin 32.maddesine göre de, il özel idaresi <strong>ve</strong> belediyeler,umuma açık <strong>ve</strong> istirahat <strong>ve</strong> eğlence yeri ruhsatını <strong>ve</strong>rmeden öncekolluk kuv<strong>ve</strong>tinin görüşünü alırlar.Aynı Yönetmeliğin 7.maddesine göre de, yetkili idareler tarafından <strong>ve</strong>rilenişyeri açma <strong>ve</strong> çalışma ruhsatlarının örnekleri aylık olarak sosyal gü<strong>ve</strong>nlikil müdürlüğüne <strong>ve</strong> ilgili ise ticaret siciline gönderilir. Umuma açık istirahat<strong>ve</strong> eğlence yerleri için düzenlenen işyeri açma <strong>ve</strong> çalışma ruhsatlarının birörneği en geç yedi gün içinde yetkili idare tarafından kolluğa gönderilir.İşyeri ruhsatlarının bildirimine ilişkin olarak sözkonusu yönetmelikte de<strong>5510</strong> sayılı Kanundaki düzenlemeye paralel hükümler bulunduğu anlaşılmakta.Buna göre, Kuruma gönderilen işyeri açma <strong>ve</strong> çalışma ruhsatlarıKurum kayıtları ile karşılaştırılır. Sözkonusu işyerinin Kurumda kaydının/dosyasınınolmadığı anlaşılır ise, gelen belgelerde tescile esas bilgilervar ise re’sen tescil işlemi yapılır, yok ise Kurum yoklama memurlarıncatespit yapılmak suretiyle sonucuna göre işlem yapılır.II .3 .2 .3- İşletme Belgesinin Kuruma gönderilmesiSanayiden sayılan işlerde 10 <strong>ve</strong> daha fazla kişinin çalıştığı işyerleri, çalışansayısına bakılmaksızın tehlikeli kimyasal maddelerin üretildiği, kullanıl-12 10.08.2005 tarih <strong>ve</strong> 25902 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 185
dığı <strong>ve</strong> depolandığı işyerleri, inşaat <strong>ve</strong> maden işyerleri ile taş ocaklarınınsabit tesisleri için Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığının ilgili BölgeMüdürlüğünden işletme belgesi alınması gerekmektedir. İşletme belgesi<strong>ve</strong>rilmesi işlemleri, 4857 sayılı İş Kanununun 78.maddesine göre hazırlananİşyeri Kurma İzni <strong>ve</strong> İşletme Belgesi Alınması Hakkında Yönetmelik 13hükümlerine göre yürütülmektedir. 14 Buna göre, Yönetmeliğin 6.maddesigereğince yukarıda belirtilen tüm işyerlerine, işletilmeye başlanılmadanönce işletme belgesi alınması zorunludur.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11.maddesinde, valilikler ile belediyelerden başkaruhsat <strong>ve</strong>rmeye yetkili diğer kamu tüzel kişileri de, ruhsat niteliği taşıyanişlemlerine ilişkin bilgi <strong>ve</strong> belgeleri <strong>ve</strong>rildiği tarihten itibaren bir ay içindeKuruma bildirmekle yükümlü tutulmuşlardır. Şu halde, Çalışma <strong>ve</strong> SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığının ilgili Bölge Müdürlükleri <strong>ve</strong>rdikleri işyeri kurmaizni ile işletme belgelerini bir ay içerisinde Kuruma bildirmek durumundadırlar.Kurum bu belgelerle ilgili olarak yukarıda açıklandığı gibi işlemyapacaktır.II .3 .2 .4- Yapı Ruhsatlarının Kuruma gönderilmesiKanun hükmü gereği, valilikler, belediyeler <strong>ve</strong> ruhsat <strong>ve</strong>rmeye yetkilidiğer kamu <strong>ve</strong> özel hukuk tüzel kişileri, yapı ruhsatını <strong>ve</strong>rildiği tarihtenitibaren bir ay içinde Kuruma bildireceklerdir. Benzer bir düzenleme 506sayılı Kanunun mülga 8.maddesinde de bulunmaktaydı. Bu düzenleme ileKurum, yapı ruhsatları <strong>ve</strong> tescile esas diğer bilgiler ile birlikte sözkonusuinşaat işyerlerini 506 sayılı Kanun kapsamına re’sen alabilecektir.Esasen bu husus daha önce İçişleri Bakanlığı ile Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikBakanlığı’nın ortaklaşa yayımladığı bir Tebliğ 15 ile düzenlenmişti; ancakvalilikler <strong>ve</strong> belediyelerce yapı ruhsatı <strong>ve</strong>rilen inşaatların iş<strong>ve</strong>renleri ileadreslerini gösterir listelerin her ay Kuruma gönderilmesi uygulamasınındayanağı idari bir düzenleme olduğu için beklenen başarı da sağlanamamıştı.Nihayet sözkonusu Tebliğ’in, Valilik <strong>ve</strong> Belediyelerce “tamamlanmışbinalara yapı kullanma izin belgesi <strong>ve</strong>rilirken, bu inşaat işyerlerinden dolayıiş<strong>ve</strong>renin Sosyal Sigortalar Kurumuna prim borcunun bulunmadığınıkanıtlayan, ilgili Sigorta Müdürlüğünce düzenlenmiş bir belgenin yapı sahibindenistenilmesi” hükmünü içeren 1/b maddesi de Danıştay tarafındaniptal edilmişti 16 . Daha sonra 506 sayılı Kanunun 8.maddesinde yapılandüzenleme ile uygulama kanuni bir dayanağa kavuşturulmuş <strong>ve</strong> YapıRuhsatlarının Sosyal Sigortalar Kurumuna Gönderilmesi <strong>ve</strong> Yapı Kullanmaİzin Belgesinin Verilmesinde Kurumca Düzenlenmiş “Borcu Yoktur”Yazısının Aranılması Hakkında Tebliğ 17 de yayımlanmıştı.13 17.12.2004 tarih <strong>ve</strong> 25673 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.14 Sözkonusu işyerleri için “işyeri kurma izni” <strong>ve</strong>rilmesi uygulamasına ise 5763 sayılı Kanun ile 4857 sayılı Kanunun78.maddesinde yapılan değişiklik ile son <strong>ve</strong>rilmiştir.(26.05.2008 -26887 RG)15 04.10.1992 tarih <strong>ve</strong> 21335 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.16 Danıştay 6.Daire, 17.06.2003, E:2002/1081, K:2003/401717 21.04.2005 tarih <strong>ve</strong> 25793 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.186Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Bu düzenleme ile Kurumun özellikle yapı ruhsatı <strong>ve</strong>rilen özel bina inşaatlarınıherhangi bir tereddüte yer <strong>ve</strong>rmeyecek biçimde kapsamına alarakdeğerlendirmeye tabi tutması imkan <strong>ve</strong> kabiliyeti artırılmıştır. Hatta yenidüzenleme ile belediye <strong>ve</strong> valilikler dışındaki “ruhsat <strong>ve</strong>rmeye yetkili diğeryetkililer” de <strong>ve</strong>rdikleri yapı ruhsatlarının birer örneğini Kuruma gönderecektir.Örneğin Organize Sanayi Müdürlükleri de bu kapsamda sorumlukılınmışlardır.Yapı ruhsatlarının Kuruma intikali üzerine öncelikle ruhsatta belirtilen inşaatınünitede tescilli olup olmadığı araştırılacak, söz konusu inşaat işyeritescilli değilse, bu durumda inşaata başlanılmış olup olmadığının bildirilmesi,başlanılmış ise <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11. maddesi uyarınca işyeribildirgesi <strong>ve</strong>rilmesi gerektiği iadeli taahhütlü bir yazı ile yapı sahibine bildirilecek<strong>ve</strong> sonucuna göre işlem yapılacaktır. Belirtelim ki; aynı iş<strong>ve</strong>rentarafından yaptırılan <strong>ve</strong> birden fazla yapı ruhsatı bulunan özel bina inşaatıişyerlerinde, parsellerinin bitişik ya da yakın olması <strong>ve</strong> sigortalıların birbirinekarışması şartıyla inşaatların tek sicil numarasında yürütülmesineünitece izin <strong>ve</strong>rilebilir.(SSİY/29-9)Diğer taraftan, 3194 sayılı İmar Kanununun yapı ruhsatı <strong>ve</strong>rilmesi hususunudüzenleyen 21.maddesinde herhangi bir değişiklik yapılmamıştır. Bizegöre daha fonksiyonel olması bakımından bu kanunda değişiklik daha yerindeolurdu. Yapılar, kişilerce kendilerine ait tapusu bulunan arazi, arsa<strong>ve</strong>ya parsellerde ya da kendisine ait tapusu bulunmamakla birlikte kamukurum <strong>ve</strong> kuruluşlarının <strong>ve</strong>rmiş oldukları tahsis <strong>ve</strong>ya irtifak hakkı tesisbelgeleri ile imar planı, yönetmelik, ruhsat <strong>ve</strong> eklerine uygun olarak yapılabilir.Gerçekten de İmar Kanununun 21.maddesine göre, bu Kanun kapsamınagiren bütün yapılar için belediye <strong>ve</strong>ya valiliklerden yapı ruhsatının alınmasıgerekmektedir. Aynı Kanunun 26.maddesinde kamuya ait yapı <strong>ve</strong>tesisler ile sanayi tesisleri bu zorunluluktan istisna tutulmuşlardır. Ruhsatalmış yapılarda herhangi bir değişiklik yapılması da yeniden ruhsat alınmasınabağlıdır.Yapı ruhsatı alma şartları ise İmar Kanununun 22.maddesinde gösterilmiştir.Buna göre yapı ruhsatı almak için belediye, valiliklere yapı sahipleri<strong>ve</strong>ya kanuni <strong>ve</strong>killerince müracaat edilir. Dilekçeye sadece tapu, mimariproje, statik proje, elektrik <strong>ve</strong> tesisat projeleri, resim <strong>ve</strong> hesapları, röperli<strong>ve</strong>ya yoksa ebatlı kroki eklenmesi gereklidir. Belediyeler <strong>ve</strong>ya valilikçeruhsat <strong>ve</strong> ekleri incelenerek eksik <strong>ve</strong> yanlış bulunmuyorsa müracaat tarihindenitibaren en geç otuz gün içinde yapı ruhsatı <strong>ve</strong>rilir. Eksik <strong>ve</strong>ya yanlışolduğu takdirde; müracaat tarihinden itibaren onbeş gün içinde müracaatçıyailgili bütün eksik <strong>ve</strong> yanlışları yazı ile bildirilir. Eksik <strong>ve</strong> yanlışlargiderildikten sonra yapılacak müracaattan itibaren en geç onbeş gün içinderuhsat <strong>ve</strong>rilir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 187
Yapı ruhsatlarının müddetinin ruhsat tarihinden itibaren iki yıl olduğuaynı Kanunun 29.maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, bu müddet zarfındayapıya başlanmadığı <strong>ve</strong>ya yapıya başlanıp da her ne sebeple olursaolsun, başlama müddetiyle birlikte beş yıl içinde bitirilmediği takdirde <strong>ve</strong>rilenruhsat hükümsüz sayılır. Bu durumda yeniden ruhsat alınması mecburidir.Aynı Kanunun 32.maddesine göre ise, ruhsat alınmadan yapıya başlandığı<strong>ve</strong>ya ruhsat <strong>ve</strong> eklerine aykırı yapı yapıldığının ilgili idarece tespiti, fennimesulce tespiti <strong>ve</strong>ya ihbarı <strong>ve</strong>ya herhangi bir şekilde bu durumdan haberdarolunması üzerine, belediye <strong>ve</strong>ya valiliklerce o andaki inşaat durumutespit edilir. Yapı mühürlenerek inşaat derhal durdurulur. Bu tarihten itibarenen çok bir ay içinde yapı sahibi, yapısını ruhsata uygun hale getirerek<strong>ve</strong>ya ruhsat alarak, belediyeden <strong>ve</strong>ya valilikten mührün kaldırılmasınıister. Bu yapılmazsa, ruhsat iptal edilir, ruhsata aykırı <strong>ve</strong> ruhsatsız yapılanbina , belediye encümeni <strong>ve</strong>ya il idare kurulu kararını müteakip, belediye<strong>ve</strong>ya valilikçe yıktırılır <strong>ve</strong> masrafı yapı sahibinden tahsil edilir.II .3 .2 .5- İhaleli işlerin Kuruma bildirilmesiII .3 .2 .5 .1 – Genel olarak<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 90.maddesi birinci fıkrası gereğince, kamu idareleriile döner sermayeli kuruluşlar 5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamındakikuruluşlar, kanunla kurulan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar, ihale yolu ile yaptırılanher türlü işleri üstlenenleri <strong>ve</strong> bunların adreslerini onbeş gün içindeKuruma bildirmekle yükümlüdür. Düzenleme 506 sayılı Kanunun mülga83.maddesine paralel bir nitelik taşımaktadır.İdare, ihale yoluyla yaptırdığı her türlü işleri üzerine alanları <strong>ve</strong> adresleriniKuruma bildirmekle yükümlü tutulduğundan, yapılan işi <strong>5510</strong> sayılı Kanunkapsamına girecek nitelikte olsun ya da olmasın Kuruma bildirmektedir.Kurumda bu bildirim sonucunda ilgili ünitesini, işyeri sicil numarasını<strong>ve</strong> tediye mahallini idareye <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>rene bildirecektir.Ancak Kurumun bu bildirimi yapabilmesi için işyerinin tescil edilmiş/<strong>5510</strong>sayılı Kanun kapsamına alınmış olması zorunlu bulunmaktadır. 18 Oysa ki,<strong>5510</strong> sayılı Kanun açısından bir işyerinin tescil edilebilmesi için, o işyerindesigortalı çalıştırılmaya başlanması gerekmektedir. Bu bakımdan ortayaçıkan bu çelişkinin giderilmesinde Kurum aşağıdaki prosedürü takip edecektir:İdarece ihaleli işin <strong>ve</strong>rildiğinin –sigortalı çalıştırılıyor olsun ya da olmasınher türlü ihaleli işin- ilgili Kurum ünitesine bildirilmesi üzerine, işyerinintescilinde önce, iş<strong>ve</strong>rene, ekinde işyeri bildirgesi örneği bulunan bir yazıgönderilecek, bu bildirgenin düzenlenip Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi istenecek, işyeribildirgesi <strong>ve</strong>rildiğinde işyeri bu bildirgeye göre tescil edilecek, yapılan18 SSK Genel Müdürlüğünün 09.02.1999 tarih <strong>ve</strong> 16-184 Ek sayılı Genelgesi188Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ihtara rağmen işyeri bildirgesi <strong>ve</strong>rilmediğinde ise, ihale makamının yazısıdoğrultusunda işyeri re’sen tescil edilecek <strong>ve</strong> tescil bilgileri ihale makamınaayrıntılı olarak bildirilecektir.Ayrıca, re’sen tescil üzerine ihale makamına bilgi <strong>ve</strong>rilirken, yapılan ihtararağmen iş<strong>ve</strong>rence işyeri bildirgesi <strong>ve</strong>rilmediği belirtilecek <strong>ve</strong> ihale konusuişte sigortalı çalıştırılmaya başlanıldığı tarih (yer teslimi ya da işe başlama tarihideğil) ihale makamından sorulacak <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rilecek cevaba göre gerekiyorsaişyeri tescil tarihi düzeltilecektir. Netice itibariyle, re’sen tescil edilen bu niteliktekiişler için iş<strong>ve</strong>rence sonradan işyeri bildirgesi <strong>ve</strong>rilip bu belgedekisigortalı çalıştırılmaya başlanan tarih farklı olursa, sigortalı çalıştırılmayabaşlanan tarih ile ilgili olarak ihale makamı kesin bir bilgi <strong>ve</strong>remediğinde<strong>ve</strong> aksi de ispat edilemediğinde iş<strong>ve</strong>ren beyanına itibar edilecektir. Görüldüğüüzere bir iş ya da işyerinin re’sen tescilinde dahi ihale makamındanalınan bilgilerin en azından işyeri bildirgesinde olan bilgileri ihtiva etmesigerekmektedir.II .3 .2 .5 .2 – İhale konusu işlerin devriİhale konusu işin eksik kalan kısmının sonradan düzenlenen sözleşmeyeistinaden işi devir alan tarafından yapılması <strong>ve</strong> üstlenilen bu kısım için ayrıcateminat alınması halinde işi devir alan adına işyeri dosyası açılacaktır.Şöyle ki; işin devrine idarece muvafakat edildiğine ilişkin yazılı sözleşmeninibraz edilmesi kaydıyla işi devir alan adına işyeri dosyası açılacak <strong>ve</strong>eksik kalan kısımlar ile ilgili işlemler açılacak yeni dosyadan yürütülecektir.Öte yandan, bu sözleşmede işin önceki kısımlarından dolayı işi deviralanın sorumluluğunun bulunduğu hususunda herhangi bir hükme yer<strong>ve</strong>rilip <strong>ve</strong>rilmediği üzerinde durulmayacaktır.II .3 .2 .5 .3 - İş Ortaklıkları ile Konsorsiyumlar4734 sayılı Kamu İhale Kanununun 14. göre; ortak girişimler iş ortaklığı<strong>ve</strong> konsorsiyum olarak ikiye ayrılmaktadır. İş ortaklığı, üyelerinin hak <strong>ve</strong>sorumluluklarıyla işin bütününü yapmak üzere; konsorsiyumlar ise üyelerininhak <strong>ve</strong> sorumluluklarını ayırarak, işin kendi uzmanlık alanlarınıyapmak üzere bir araya geldikleri, organizasyonlardır.İş ortaklığı anlaşma <strong>ve</strong> sözleşmelerinde iş ortaklığını oluşturan gerçek <strong>ve</strong>tüzel kişilerin taahhütlerinin yerine getirilmesinde müşterek <strong>ve</strong> müteselsilensorumlu oldukları, konsorsiyum anlaşma <strong>ve</strong> sözleşmelerinde ise gerçek<strong>ve</strong>ya tüzel kişilerin, işin hangi kısmını taahhüt ettikleri, taahhütlerle ilgiliolarak koordinatör ortak aracılığıyla koordinasyonun sağlanacağı açıklanmışbulunmaktadır.Şu halde, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 90.maddesine göre ihale konusu işlerin konsorsiyumşeklinde üstlenilmesi halinde; konsorsiyumu oluşturan üstlenicilerinher birine müstakilen istihkak ödenmesi <strong>ve</strong> bu üstleniciler tarafındanidareye ayrı ayrı teminat <strong>ve</strong>rilmiş olması kaydıyla üstlenicilerin her birine,Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 189
<strong>ve</strong>recekleri işyeri bildirgelerine istinaden Kurumca ayrı ayrı sicil numarası<strong>ve</strong>rilebilir. İhale konusu işin iş ortaklığı şeklinde üstlenilmesi durumundaise, işyeri, iş ortaklığı adına <strong>ve</strong> tek işyeri sicil numarası <strong>ve</strong>rilerek tescil edilir.(SSİY/29-5)II .3 .2 .5 .4 – Tek ihale ile birden çok işin yapılması haliTek ihale ile birden çok işin yapılması hâlinde istihkaklarının bir ödenmesi<strong>ve</strong> teminatlarının tek olması şartıyla, işe ilk başlanılan yeri çevresine alanünitece tek sicil numarası <strong>ve</strong>rilebilir. Aynı anda birden fazla ünitede işebaşlanılması hâlinde, hangi ünitede tek sicil numarası alınacağını iş<strong>ve</strong>renbelirler. İlgisi bulunan ünitelere yazılı olarak bilgi <strong>ve</strong>rir.(SSİY/29-8)II .4- İŞYERİNİN TESCİLİII .4 .1-Genel bilgiler<strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında da işyeri tescil işlemleri 506 sayılı Kanunuygulamasına benzer biçimde yürütülecektir. SSİY’nin 30.maddesinegöre; Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi gereğince sigortalıçalıştırılan işyerine;a) Kurumca “Mahiyet Kodu”, “İşkolu Kodu”, “Ünite Kodu”, “Sıra Numarası”,“İl Kodu”, “İlçe Kodu” “Kontrol Numarası” <strong>ve</strong> varsa “Geçici İş İlişkisiKurulan İş<strong>ve</strong>ren Numarası” ile “Alt İş<strong>ve</strong>ren Numarası” nı ihtiva edenbir sicil numarası <strong>ve</strong>rilir <strong>ve</strong> bu numara iş<strong>ve</strong>rene tebliğ edilir.b) Yapılan işin özel <strong>ve</strong>ya kamu sektörüne ait daimi <strong>ve</strong>ya geçici olduğunubelirleyen “Mahiyet Kodu” ile ilgili haneye; kamu sektörüne bağlı devamlıişyerleri için “1”, özel sektöre bağlı devamlı işyerleri için “2”, kamu sektörünebağlı geçici <strong>ve</strong>ya mevsimlik işyerleri için “ 3”, özel sektöre bağlı geçici<strong>ve</strong>ya mevsimlik işyerleri için “4” rakamı yazılır.c) Yapılan işin “Kısa Vadeli Sigorta Kolları Prim Tarifesi” ne göre hangi işkoluna girdiğini belirleyen bölüme, Prim Tarifesinde bu işe karşılık gösterilendört rakamlı işkolu kodu yazılır.Ünite Kodu Hanesine, işyerinin işlem gördüğü Ünitenin kodu yazılır. Herişyerine ilgili Ünite tarafından iller itibariyle <strong>ve</strong> sıra takip etmek suretiylebir sıra numarası <strong>ve</strong>rilir. Kurumca, sigorta işlemlerinde kullanılmak üzereher il’e bir kod numarası <strong>ve</strong>rilir. İşyeri hangi ilde ise, o il’e ait trafik kodnumarası ilgili bölüme yazılır. İllere bağlı ilçelerin her birine ayrı kod numarası<strong>ve</strong>rilir. İşyeri hangi ilçede ise, bu ilçe kodu da ilgili bölüme yazılır.İşyeri sicil numarasının doğru kullanılması amacıyla da Kurumca “KontrolNumarası” <strong>ve</strong>rilir.190Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalıçalıştırılan işyerlerine, Kurumca ünite kodu, saymanlık <strong>ve</strong> kurumnumarası, il kodu, ilçe kodu <strong>ve</strong> kontrol numarasını ihtiva eden sicil numarası<strong>ve</strong>rilir <strong>ve</strong> bu numara iş<strong>ve</strong>rene tebliğ edilir.II .4 .2-Belli bir yerden yapılmayan işlerin tesciliBelirli yerde yapılmayan <strong>ve</strong> belirli bir merkezden sevk <strong>ve</strong> idare edilenişlerin tescili SSİY’nin 32.maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre; işyeribildirgesi, sigortalı çalıştırılmaya başlanılan, devir alınan <strong>ve</strong>ya başka biriş<strong>ve</strong>rene intikal eden işin belirli bir yerde yapılmaması hâlinde, iş<strong>ve</strong>reninikametgâhının bulunduğu, bir “il”den diğer bir “il”e geçmesi <strong>ve</strong> devametmesi hâlinde ise işin başladığı yeri çevresine alan üniteye <strong>ve</strong>rilir. Büro,yazıhane gibi belli bir merkezden sevk <strong>ve</strong>ya idare edilmeyen <strong>ve</strong> faaliyetibelirli bir yere bağlı olmayan işler, belirli yerde yapılmayan işler olarakkabul olunur.Belirli bir yerde yapılmayan işlerde iş<strong>ve</strong>renin ikametgâhı ile işin görüldüğüyerler, Kuruma ait ayrı ünite bölgelerinde bulunuyorsa, sigorta işlemlerininiş<strong>ve</strong>renin yazılı başvurması üzerine, işin yapıldığı yeri çevresine alanünite <strong>ve</strong>ya ünitelerinden biri tarafından yürütülmesine, Kurumca izin <strong>ve</strong>rilebilir.Faaliyeti belirli bir yere bağlı olmamakla beraber, büro, yazıhanegibi belirli bir merkezden sevk <strong>ve</strong> idare edilen işler, belirli bir yerde yapılmışsayılır <strong>ve</strong> işyeri bildirgesi, işin sevk <strong>ve</strong> idare edildiği yeri çevresine alanüniteye <strong>ve</strong>rilir.II .4 .3- İşyeri tesciline ilişkin geçiş hükümleri<strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici maddelerinde, ev<strong>ve</strong>lden beri Kurumda tesciliolan işyerleri ile bu Kanun uygulaması ile ilk defa işyeri bildirgesi <strong>ve</strong>recekolanlar için geçiş hükümlerine yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; 506 sayılı Kanunhükümlerine göre yapılmış olan işyeri tescilleri, bu Kanun hükümlerinegöre yapılmış sayılacaktır.(<strong>5510</strong>/geçici 6-3) Bu şekilde tescili olanların ayrıcabildirimde bulunmaları gerekmeyecek.Bu Kanun yürürlüğe girmeden önce 5434 sayılı Kanun hükümlerine göreiştirakçi çalıştıran <strong>ve</strong> bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra da4.maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı sayılan kişileriçalıştırmaya devam eden kamu idareleri 11.madde uyarınca işyeribildirgesini Kurumca belirlenecek sürede <strong>ve</strong>rmek zorundadırlar. İşyeribildirgesinin Kurumca belirlenecek süre içinde <strong>ve</strong>rilmemesi durumunda,102.maddenin (b) bendi gereğince idari para cezası uygulanacaktır.(<strong>5510</strong>/Geçici 11-6)III –İŞYERİ DOSYASININ KAPATILMASIKurumca yukarıda açıklanan esaslara göre tescil edilerek dosya oluşturulmuşişyeri dosyalarının hangi durumlarda işlemden kaldırılacağı SSİY’nin36.maddesinde düzenlenmiş bulunmaktadır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 191
III .1 -İŞYERİNİN, KAPANMASI, TERKİ VE TASFİYESİ HALİNDEYukarıda açıklanan koşullardan birisinin gerçekleşmesiyle kapsama alınaraktescil edilen işyeri <strong>ve</strong> işyeri dosyası çeşitli hukuki süreçler sonucundaKanun kapsamından çıkarılabilir. İş<strong>ve</strong>ren, işyerinin kapanması, terki <strong>ve</strong>yatasfiyesi halinde bu durumu işyerinin tescilli bulunduğu Kurum ünitesineyazılı olarak bildirecektir. Gerekli görülmesi halinde Kurumca yaptırılacakyoklama sonucunda işyerinin kapandığı ya da terk edildiği fiilin de tespitedilerek işyeri dosyası kapatılabilecektir.III .2 -YANLIŞ VEYA YERSİZ TESCİL HALİNDEİşyerleri bazen yanlış ya da yersiz olarak <strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamına alınabilir.Bu durum, önceki dönemde olduğu gibi daha çok kamu kurumlarındanalınan görüşler ya da ihale makamlarının yazıları neticesinde yapılantescil işlemlerinde ortaya çıkabilir. Örneğin, mali açıdan iş<strong>ve</strong>ren(mükellef)olan bir gerçek kişi, işyerinde sigortalı çalıştırmadığı halde <strong>ve</strong>rgi dairesindenalınan bir yazı ile yersiz olarak tescil edilebilir. Böylesi bir durumdayani işyerinin yanlış <strong>ve</strong>ya yersiz olarak Kanun kapsamına alındığının tespitedilmesi halinde, Kurum ünitesince tescil işleminin iptali yapılabilecektir.Yine çeşitli sebeplerle aynı iş <strong>ve</strong>ya işyerine birden fazla sicil numarası <strong>ve</strong>rilmişolabilir. Bu durumun anlaşılması halinde, sonradan <strong>ve</strong>rilen numaralarünitece re’sen iptal edilecektir. İptal edilen numaralar ise başka bir işyerine<strong>ve</strong>rilmeyecektir. Böylesi tescil işleminin iptal edildiği durumlarda da açılmışbulunan işyeri dosyası kapanmış olmaktadır. Ancak işlemler sonradan<strong>ve</strong>rilen numaradan yürütülmüşse geriye dönük işlem yapmamak için diğernumaralar, işlem gören işyeri dosyasının numarasında birleştirilirIII .3 -SİGORTALI ÇALIŞTIRILMAMASI HALİNDE<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86.maddesi birinci fıkrasında, “iş<strong>ve</strong>ren,… sigortalıçalıştırmadığı takdirde, bu hususu sigortalı çalıştırmaya son <strong>ve</strong>rdiği tarihtenitibaren, onbeş gün içinde Kuruma bildirmekle yükümlüdür.” denilmiştir.Bu hükme rağmen bildirmeme durumunda iş<strong>ve</strong>ren için Kanundaherhangi bir yaptırım da öngörülmemiştir.İnşaat <strong>ve</strong> ihale konusu işyerleri hariç olmak üzere, kapanma, terk <strong>ve</strong>yatasfiye olmadığı hâlde, işyerinde en az iki yıllık bir süreden beri sigortalıçalıştırılmadığı, iş<strong>ve</strong>renler tarafından bildirilen <strong>ve</strong>ya Kurumca tespit edilenişyeri dosyaları, sigortalı çalıştırılmaya son <strong>ve</strong>rilen tarih itibarıyla üniteceKanun kapsamından çıkarılır <strong>ve</strong> taahhütlü bir yazıyla iş<strong>ve</strong>rene bildirilir.Belirtelim ki, geçmiş dönemde işyerinde en az beş yıllık bir süreden berisigortalı çalıştırılmaması halinde işyeri dosyaları işlemden kaldırılıyordu.192Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
T.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMUEK:6YER BLDRGES(4/1-a kapsamndaki sigortallar için)A- YER BLDRGESNN VERLME EKL1- VEREN 2- RE'SENB- YER DOSYASININ TESCL NEDEN1- Bildirge 2- Devir 3- ntikal 4- Nakil5- Nevi Deitirme 6- Birleme7- Katlm8- Adi irketlerde Yeni Ortak AlnmasC- YERNN NTEL / FAALYETN MAHYET1- Devaml 2- Geçici 90. Maddeye stinaden hale Özel BinaD- VEREN / YER BLGLERGerçek Kii(T.C. Kimlik No)1- VEREN NUMARASITüzel Kii (Vergi Adi Ort./Kimlik No) OrtaklApartmanYöneticiliiMkolu KoduÜnite KoduYeni Eski2- YER SCL NUMARASIyeri Sra Numaras l KodulçeKoduKont.NoAlt <strong>ve</strong>ren3- <strong>ve</strong>renin Ad-Soyad, Ünvan:5- Telefon / Faks / e-posta6- Sigortal Çaltrlmaya Balanlaca / Devir / ntikal/ Nakil/Nevi Deitirme / Birleme / Katlm / Adiirketlerde Yeni Ortak Alnmas Tarihi :8- Faaliyette Bulunulan Sektör:Genel BütçeKapsamndakiKamu9- Yaplan in Nitelii:10- Tüzel Kiiliin Ortak Says:11- Adi Ortaklk/ Ortakl/Kat Malikleri<strong>ve</strong>ren Says4- yerininAdresiyeri Telefon Numaras1……/……/……….Kamu Hukuk Tüzel KiiliiÖzel Düzenleyici <strong>ve</strong> SosyalÖzelBütçeli Denetleyici Gü<strong>ve</strong>nlikBelediye KT Dierdarelerdareler Kurumlar Kurumlar……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Mahalle : ………. lçe : …………D Kap No:ç Kap No:Cep Telefonu7- Çaltrlacak Sigortal Says :irket TürüSpor Klupleril : ……………Ada/Parsel :……..Faks NumarasÖzel Hukuk Tüzel KiiliiDernekVakfBasnSendikaPosta Kodu:E-posta AdresiAp. Yön.DierSiyasi Parti12- Tutmak Zorunda Olduu Defter Türü:Kamu daresiBilançoDier DefterDeftere Tabi DeilDoldurulucak Bilgiler<strong>ve</strong>ren1 T.C. Kimlik Numaras :2 Ad Soyad:3 Tüzel Kii ise Ünvan:4 Baba Ad:5 Anne Ad:6 Doum Yeri / Doum Tarihi :…../…../…….7 Cinsiyeti :ErkekKadn8Uyruu :Ülke Ad :T.C.(Yabanc ise ülke ad)9 Nüfusa Kaytl Olduu Yer :l:………………….lçe:………………..10 Cilt No/Aile Sra No/Sra No/Sayfa No:…….../…….../…….../……………11 Vergi Kimlik No / Kurumlar Vergisi No :12 Vergi Dairesi Ad:Ticaret Sicili Gaz. Tarihi/No/Sayfa No/<strong>ve</strong>ren Vekili için13<strong>ve</strong>kaletname <strong>ve</strong>ya Atama Tarihi <strong>ve</strong> Says :…../…../…….14 Meslek Teekkülünün Ad:15 Ticaret/Esnaf Sicili/Vakf/Oda/Birlik/Dernek No :Bulvar: …..……………………….Cadde:…………………16 Yerleim Yeri AdresiAdnza Kaytl Olan / Alt <strong>ve</strong>reni / Üst Düzey Yöneticisi /17 Orta Olduunuz / <strong>ve</strong>ren Vekili Olarak BulunduunuzDier yeri Sicil Numaralarn Yaznz:18 Tatbik mza :E- VEREN / VEREN VEKLSokak:……………………………..D Kap No:.. ç Kap No:...Mahalle / Köy: ………………………………………………………lçe:……………………………….Posta Kodu:……………………l:………………………………………../…../…….Bulvar:………………………..Sokak:………………………… D Kap No:.. ç Kap No:…Mahalle / Köy:…………………………………………………………………..lçe:……………………………….F- 90. MADDEYE STNADEN HALE KONUSU LERDE HALEY YAPAN MAKAMÜnvan : Adresi :ErkekT.C.<strong>ve</strong>ren Vekili…../…../…….KadnÜlke Ad :l:…………………. lçe:………………..………/………/………/…………Cadde:……………………..Posta Kodu:……………………l:………………………………Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 193
Doldurulucak Bilgiler1 T.C. Kimlik Numaras :2 Ad:3 Soyad:4 Baba Ad:5 Anne Ad:6 Cinsiyeti :7Uyruu :(Yabanc ise ülke ad)8 Doum Yeri / Doum Tarihi :9 Nüfusa Kaytl Olduu Yer :10 Yerleim Yeri Adresi11 irketteki Ünvan8 Doum Yeri / Doum Tarihi : …../…../…….Bulvar: …..……………………….Cadde:…………………9 Yerleim Yeri AdresiG- ORTAK BLGLER EK-6 DEVAM1. Ortak 2. OrtakErkekT.C.Bulvar: …..……………………….Sokak:…………………………….. D Kap No:.. ç Kap No:... Sokak:………………………… D Kap No:.. ç Kap No:…Mahalle / Köy: ………………………………………………………Mahalle / Köy:…………………………………………………………………..lçe:……………………………….Sokak:…………………………….. D Kap No:.. ç Kap No:... Sokak:………………………… D Kap No:.. ç Kap No:…Mahalle / Köy: ………………………………………………………Mahalle / Köy:…………………………………………………………………..lçe:……………………………….KadnÜlke Ad :…../…../…….Cadde:…………………Posta Kodu:……………………l:……………………………………Posta Kodu:……………………l:……………………………………ErkekT.C.Bulvar:………………………..lçe:……………………………….Bulvar:………………………..lçe:……………………………….KadnÜlke Ad :…../…../…….Cadde:……………………..Posta Kodu:……………………l:………………………………12 Ortan Vergi Dairesi / Vergisi Kimlik Numaras :BalamaBalama13 Ortakla :…./…./…… Biti Tarihi …./…./………./…./…… Biti Tarihi …./…./……TarihiTarihi14 Hisse Oran :Yöneticileri Gösterir Ticaret Sicil Gazetesi Tarih / No /15 …../…../…….Sayfa : ….NO : ….. …../…../……. NO : ….. Sayfa : ….Sayfa16 Telefon / Fax : : Ev:Fax : : Ev: Fax :Adnza Kaytl Olan / Alt <strong>ve</strong>reni / Üst Düzey Yöneticisi /17 Orta Olduunuz / <strong>ve</strong>ren Vekili Olarak BulunduunuzDier yeri Sicil Numaralarn Yaznz:H- YÖNETC BLGLER - ÜST DÜZEY YÖNETC BLGLER /KAMU DARELERNN TAHAKKUK VE TEDYE LE GÖREVL KAMU GÖREVLLERDoldurulucak Bilgiler1. Yönetici2. Yönetici1 T.C. Kimlik Numaras :2 Ad:3 Soyad:4 Baba Ad:5 Anne Ad:6 Cinsiyeti :ErkekKadnErkekKadn7Uyruu :(Yabanc ise ülke ad)T.C.Ülke Ad :T.C.Ülke Ad :8 Doum Yeri / Doum Tarihi :…../…../…….…../…../…….9 Nüfusa Kaytl Olduu Yer :Bulvar: …..……………………….Cadde:…………………Bulvar:……………………….. Cadde:……………………..Sokak:……………………………..D Kap No:.. ç Kap No:... Sokak:………………………… D Kap No:.. ç Kap No:…10 Yerleim Yeri AdresiMahalle / Köy: ………………………………………………………Mahalle / Köy:…………………………………………………………………..Posta Kodu:……………………Posta Kodu:……………………lçe:………………………………. l:…………………………………… lçe:………………………………. l:………………………………11 Ünvan / Görevi :12 Göre<strong>ve</strong> :Balama …./…./…… Biti Tarihi …./…./…… Balama …./…./…… Biti Tarihi …./…./……13 Hisse Oran :Yöneticileri Gösterir Ticaret Sicil Gazetesi Tarih / No /…../…../…….NO : …..Sayfa : …. …../…../……. NO : ….. Sayfa : ….14 SayfaResmi Gazete/Atama Belgesi Tarih/Says:…../…../…….…../…../…….15 Telefon / Fax : : Ev :Fax : : Ev : Fax :Adnza Kaytl Olan / Alt <strong>ve</strong>reni / Üst Düzey Yöneticisi /16 Orta Olduunuz / <strong>ve</strong>ren Vekili Olarak BulunduunuzDier yeri Sicil Numaralarn Yaznz:1 T.C. Kimlik Numaras :2 Ad:3I- MUHASEBEC - MAL MÜAVR / MUHASEBE YETKLS6 Cinsiyeti : Erkek KadnUyruu :Ülke Ad :7T.C.(Yabanc ise ülke ad)10 irketteki / Kurumdaki Ünvan :11 Vergi Dairesi Ad / Vergi Kimlik Numaras :1213Soyad:4 Baba Ad:5 Anne Ad:Göre<strong>ve</strong> :Oda Kayt Numaras :BalamaTarihi…./…./……ErkekT.C.BalamaTarihi…./…./……14 Telefon / Fax : : Ev : Fax : : Ev :- MZALAR VE ONAYLAR<strong>ve</strong>renBu yeri Bildirgesinde yazl bilgilerin gerçee uygunolduunu beyan ederim. ………/……/…….<strong>ve</strong>renin <strong>ve</strong>ya Vekilinin<strong>ve</strong>ren VekiliAd-Soyad <strong>ve</strong> mzas, Mühür <strong>ve</strong>ya KaesiBiti TarihiÜnitece Tasdik Edilen Belgeyi Alan…./…./……yeri Bildirgesinin alndn gösterir belgeyi aldm.…./……/…….Belgeyi AlannAd-Soyad <strong>ve</strong> mzasKadnÜlke Ad :…../…../…….Cadde:……………………..Posta Kodu:……………………l:………………………………Biti TarihiKurum ÜnitesiFax :…./…./……<strong>5510</strong> sayl Sosyal Sigortalar Kanunu <strong>ve</strong> Genel Salk SigortasKanununun 11 inci maddesi gereince, i<strong>ve</strong>ren……………………………. Tarafndan düzenlenip …/…../……Ünitenin kaesi <strong>ve</strong> ilgili memurun paraf194Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
T.CSOSYAL GÜVENLK KURUMUYER BLDRGES(4/1-c kapsamndaki sigortallar için)A-YER SCL NUMARASI (Kurumca Doldurulacaktr)L LÇESAYMANLIK VE KURUM NUMARASIKODU KODUÜNTE KODUESK YEN6-AB- YER BLDRGESNN VERLME EKL(1) VEREN(2) RE'SENC - YERNN TESCL NEDEN(1) Yeni Kurulu (2) Saymanlk Deiiklii(3) Nakil(4) <strong>5510</strong> Geç.11.Madde(5)Sigortal çaltrmaya balad,Saymanlk Deiiklii <strong>ve</strong>ya NakilTARH.....…../....…./……....(6) Sigortal SaysD- YER BLGLER(1) YERNN ADI (2) YER ADRES………………………………………………………. Bulvar: …..………………………….. Cadde:………………………………...………………………………………………………. Sokak: ….…………..………………. D Kap No:……… ç Kap No:.…….……………………………………………………….. Mahalle / Köy: ………………………………………………………………..…..........………………………………………………………….Posta Kodu:……………………………lçe: ..……………………………... l: ………………………….………. ….TELEFON TELEFONFAXE-MAL(3) FAX 1 @E.POSTA 2 @(4) BALI OLDUU SAYMANLIK (5) MAA ÖDEMELER MUHASEBAT GENEL MÜDÜRLÜÜNEAd: ……………………………………………………………..BALI SAYMANLIKLARCA YAPILAN KURUMLARIN...…………………...……………………………………..Say-2000Kurum Numaras...…………………...……………………………………..Saymanlk Numaras 1 2 3 4 5lçe………………………….. L…………………………….(6) VERG DARES ADI VE NUMARASIAd …………………………………..Numaras …………………………………..(7) KURUMUN BALI OLDUU BAKANLIK……………..………………………………..……………..………………………………..……………..………………………………..Genel Bütçeli KurumÖzel Bütçeli KurumDüzenleyici <strong>ve</strong> Denetleyici KurumSosyal Gü<strong>ve</strong>nlik KurumlarMAHALLDARELERDöner SermayeBelediye <strong>ve</strong> Belediye letmeleriÖzel dareKamu ktisadi Teekkülü(9) BÜTÇE DURUMU(8) MAA ÖDEMELERNN YAPILDII TARHAyn 15.Günü -PeiinAyn 1.Günü -PeiinÇaltktan Sonra Ayn 15.günüÇaltktan Sonra Ayn 1.Günü(10) TEKLAT YAPISIMerkezTaraYurtdDöner SermayeFonKefaletDierE-MZA VE ONAYLAR(1)KAMU DARESBu yeri Bildirgesinde yazl bilgilerin gerçee uygun olduunubeyan ederim.……./……/……(2) KURUM ÜNTES<strong>5510</strong> Sayl Kanunun 11.Maddesi gereince <strong>ve</strong>ren……………………………..………………………………………tarafndan düzenlenip ..……./..……/..……..tarihinde Kurumumuza<strong>ve</strong>rilmitir.<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya VekilininAd-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya KaesiÜnitenin Kaesi <strong>ve</strong> lgili Memurun ParafAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 195
6-A DEVAMF- KAMU DARES YÖNETC BLGLERDOLDURULACAK BLGLER 1.YÖNETC 2.YÖNETC1 T.C Kimlik Numaras2 Ad3 Soyad4 Baba Ad5 Ana Ad6 CinsiyetiErkekKadnErkekKadn7 Doum Yeri8 Doum Tarihi.….../...…./………..….../...…./……….9 Nüfusa Kaytl Olduu Yer10 Görevi / Ünvan11 Kurum sicili12 Göre<strong>ve</strong> Balama Tarihi………./………./………………./………./………13 Telefon/FaxG-TAHAKKUK VE TEDYE LE LGL KAMU GÖREVLS BLGLERDOLDURULACAK BLGLER1 T.C Kimlik Numaras2 Ad3 Soyad4 Baba Ad5 Ana Ad1.Görevli 2.Görevli 3.Görevli6 CinsiyetiErkekKadnErkekKadnErkekKadn7 Doum Yeri8 Doum Tarihi………./………./………………./………./………………./………./………9 Nüfusa Kaytl Olduu Yer10 Görevi / Ünvan11 Kurum Sicili12 Göre<strong>ve</strong> Balama Tarihi………./………./………………./………./………………./………./………Telefon13 FaxE-Mail@@@TATBK MZALAR196Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
EK- 6-AYER BLDRGES AÇIKLAMALARI(<strong>5510</strong> sayl Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fkrasnn (c) bendi kapsamnda sigortal çaltran kamu idareleri için)A-YER SCL NUMARASI:yeri bildirgesinde istenilen bilgilerin elektronik <strong>ve</strong>ya benzeri ortamda tam doldurularak onayl bir ekilde Kuruma gönderilmesinimüteakip Kurumca i<strong>ve</strong>rene ayrca iyeri sicil numaras bildirileceinden bu ksm bo braklr.B-YER BLDRGESNN VERLME EKLBildirimin i<strong>ve</strong>ren tarafndan <strong>ve</strong>rilmesi durumunda i<strong>ve</strong>ren seçenei iaretlenir.C-YERNN TESCL NEDEN1)Yeni Kurulu: Kanunun yürürlüe girdii tarihten sonra 4 üncü maddenin birinci fkrasnn (c) bendi kapsamnda ilk defasigortal çaltrmaya balayacak kamu idareleri en geç sigortal çaltrmaya balad tarihte, iki <strong>ve</strong>ya daha fazla kamu idaresininbirleerek yeni bir kamu idaresinin kurulmas durumunda ise, birleme tarihini,2) Saymanlk Deiiklii: yeri sicil numaras (saymanlk <strong>ve</strong> kurum numaralar) iyerinin bal olduu saymanlk esas alnarak<strong>ve</strong>rildiinden, kamu idaresinin bal olduu saymanln deimesi durumunda, deiiklik tarihini,3) Nakil: Kamu daresinin faaliyette bulunduu adresten farkl bir ildeki adrese nakledilmesi durumunda nakil tarihini,takip eden 10 gün içinde iyeri bildirgesinin kamu i<strong>ve</strong>renlerince Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi zorunludur. Bu yükümlülüün yerinegetirilmemesi durumunda Kanunun 102 nci maddesine göre idari para cezas uygulanr.4)Kamu idaresinin yeni kurulmas nedeniyle tescil ileminin yaplmas durumunda, ilk defa sigortal çaltrmaya balad tarih,saymanlk deiiklii <strong>ve</strong>ya nakil nedeniyle tescil ilemi yaplmas halinde ise deiiklik <strong>ve</strong>ya nakil tarihi gün/ay/yl formatndayazlr.5)Sigortal says bölümüne, çaltrlacak sigortal says yazlr.D-YER BLGLER1) yerinin Ad: yerinin açk ad bal bulunulan üst kurulu ile birlikte eksiksiz olarak yazlr.2) yeri Adresi: yerinin adresi tam <strong>ve</strong> eksiksiz olarak yazlr.3) Telefon, fax, e-mail: Telefon <strong>ve</strong> fax numaralar alan kodu ile birlikte, varsa e-mail adresleri yazlr.4) Bal Olduu Saymanlk: Maa ödemeleri saymanlkça yaplan i<strong>ve</strong>renlerin bal bulunduu saymanln ismi tam olarakyazlr. Herhangi bir saymanla bal olmayp tahakkuk <strong>ve</strong> tediye ilemleri kendi iyerlerince gerçekletirilen (Döner Sermayeletmeleri, Belediye, Özel dare, K..T’ler vb.) iyerlerince bal olduu saymanlk bölümüne kendi iyeri ismi yazlr.5) Maa ödemeleri Muhasebat Genel Müdürlüüne bal saymanlklarca yaplan kamu idareleri: Bu tür kurumlarsaymanlklarndan temin edecekleri maa tahakkuklarnn yapld Say2000 projesinde yer alan saymanlk <strong>ve</strong> kurum numaralaryazlr.6) Vergi Dairesi Ad <strong>ve</strong> Numaras: Eksiksiz yazlr.7) Kurumun bal olduu Bakanlk: Eksiksiz yazlr.8) Maa Ödemelerinin Yapld Tarih: Kamu idaresinde maa ödemeleri tek bir dönemde yaplyor ise ödemenin yapld tarihseçenei, ayn kamu idaresinde birden fazla maa ödeme dönemi varsa her maa ödeme dönemi seçenei ayr ayr iaretlenir.9) Bütçe Durumu: Kamu idaresinin 5018 sayl Kamu Mali Yönetim <strong>ve</strong> Kontrol Kanununun I, II, III <strong>ve</strong> IV sayl cet<strong>ve</strong>llerindegösterilen <strong>ve</strong>ya bu cet<strong>ve</strong>ller dndaki kamu idareleri, bildirgedeki bütçe snflandrmasna uygun olan seçenek iaretlenir.10)Tekilat Yaps: Kamu idaresinin tekilat yaps için uygun olan seçenek iaretlenir.E-MZA VE ONAYLARKamu idareleri tarafndan düzenlenecek iyeri bildirgeleri en üst yöneticisi tarafndan ad soyad, imzas, mühür <strong>ve</strong>ya kaesi ileonaylandktan sonra gönderilir.F-YÖNETC BLGLERkamu idaresi yöneticisine ait bilgiler 1 <strong>ve</strong> 2 nci bölüme eksiksiz olarak yazlr. ayet tek bir yönetici var ise sadece 1 inci bölümdoldurulur.G-TAHAKKUK VE TEDYE LE LGL KAMU GÖREVLS BLGLERTahakkuk <strong>ve</strong> tediye ile ilgili kamu görevlileri için istenen bilgiler eksiksiz olarak doldurulur <strong>ve</strong> ilgili görevliler tarafndan tatbikiimzalar bildirgenin ilgili bölümüne mutlaka alnr. yeri bildirgesinin onayl bir ekilde Kuruma gönderilmesini müteakipbildirgede gösterilen tahakkuk <strong>ve</strong> tediye ile ilgili kamu görevlileri adna kullanc ad <strong>ve</strong> ifreleri gönderilir. Ayrca, Kanunun 4 üncümaddesinin birinci fkrasn (c) bendi kapsamnda sigortal saylanlarn sigorta primleri ile emekli kesenekleri <strong>ve</strong> kurumkarlklarnn internet, elektronik <strong>ve</strong> benzeri ortamda mevzuata uygun olarak gönderilmesi ile ilgili ilemleri yapacaklarndan kamuidaresinin personel, tahakkuk <strong>ve</strong> tediye ile ilgili görevli memurlarnn en az birinin bilgileri doldurulur.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 197
ONBİRİNCİ BÖLÜMSİGORTALILARINBİLDİRİMİ VE TESCİLİ
I –İŞVERENİN BİLDİRİM YÜKÜMLÜLÜĞÜI .1–GENEL KURAL<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 8.maddesi birinci fıkrasına göre; iş<strong>ve</strong>renler, Kanunun4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılan kişileri,7. maddenin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen “sigortalılıkbaşlangıcından önce”, sigortalı işe giriş bildirgesi ile Kuruma bildirmekleyükümlü tutulmuşlardır. Diğer taraftan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 100.maddesiikinci fıkrası gereğince, sigortalı işe giriş bildirgelerinin internet üzerindende <strong>ve</strong>rilmesi mümkün olabilecektir. Sigortalı işe giriş bildirgeleri, Kurumae-sigorta ile <strong>ve</strong>rilmesiyle yerine getirilir. Sigortalı işe giriş bildirgesi dışında,başka biçimlerde yapılan bildirimler geçerli sayılmaz.(SSİY/15-1)Büyük oranda hizmet akdine istinaden çalışan Kanunun 4.maddesi (a)bendi kapsamında sigortalı sayılanların sigortalılık başlangıç tarihleri iseaynı Kanunun 7.maddesi birinci fıkrası (a) bendinde düzenlenmiştir. Bunagöre; sözü edilen sigortalıların çalışmaya başladıkları tarihten önce, meslekieğitime <strong>ve</strong>ya zorunlu staja başladıkları tarihten önce sigortalı işe girişbildirgesi ile Kuruma bildirilmeleri gerekecektir. Kanun sigortalıların bildirimindeherhangi bir belgenin değil özel olarak sigortalı işe giriş bildirgesininkullanılmasını istemiştir.Sigortalının sigortalılık başlangıcından yani çalışmaya başladığı tarihtenönce işe giriş bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmesi esasının belirlenmiş olması geçmiş dönemtartışmalarının da sona ermesini sağlayacak gibi görülüyor. Kanundasigortalının “çalışmaya başlamasından önce” değil de “sigortalılık başlangıcından”yani “çalışmaya başladığı tarihten önce” kavramı kullanılmaksuretiyle, aynı gün çalışmaya başlamalarda işe giriş bildirgesinin deaynı gün <strong>ve</strong>rilmesi artık net bir biçimde süresi geçtikten sonra <strong>ve</strong>rilmiş gibiişlem görecektir. Kurum da esasen bunu işe giriş bildirgesinin en az bir günönceden <strong>ve</strong>rilmesi gerektiği şeklinde anlamakta <strong>ve</strong> işlem tesis etmekteydi 1 .Belirtelim ki; sigortalı işe giriş bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmesi için sigortalının “çalışmayabaşlaması” koşulu aranmamıştır. Çalışacak kişinin “işe alınmışolması”, başka bir söyleyişle, çalışacak kişi ile iş<strong>ve</strong>ren arasında bir “iş sözleşmesininyapılmış olması” bildirim için yeterli olacaktır. Oysa sigortalılıkiçin aslolan eylemli çalışma olup, ücret ödenmesi <strong>ve</strong> hizmet sözleşmesidahi sonucu etkilememektedir 2 . Yani bir kimsenin sigortalı sayılabilmesiiçin işe giriş bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmiş olması yeterli değildir 3 . Sigortalılığınoluşumu için aranan zorunlu koşullardan biri olan eylemli çalışma dahayapılmadan, çalışacak kişinin işe giriş bildirgesi düzenlenerek Kuruma<strong>ve</strong>rilmesi kuralının getirilmiş olması kayıt dışı çalışmayı önleme amacıylagetirilmiştir diyebiliriz. Kısacası iş<strong>ve</strong>ren, sigortalı işe giriş bildirgesini <strong>ve</strong>recek<strong>ve</strong> daha sonra sigortalıyı çalıştıracaktır.1 SSK Başkanlığı Sigorta İşleri Genel Müdürlüğü’nün 13.05.2004 tarih <strong>ve</strong> 16-318 Ek sayılı Genelgesi2 Y. HGK. 06.11.1996, E:1996/21-537, K:7353 Y. 21. HD. 15.06.1998, E:1998/4195, K:1998/4425Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 201
Diğer taraftan, Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararında 4 , sigortalının hizmetakdi sona ermeksizin aynı iş<strong>ve</strong>rene ait birden ziyade işyerinde çalışmasıhalinde, iş<strong>ve</strong>renin tek sigortalı işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rmesi yeterli sayılmış<strong>ve</strong> her işyeri için ayrı ayrı işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rmeye gerek olmadığınahükmolunmuştur. Bu yaklaşıma uygun olarak, ilk işyerindeki çalışması,Kanuni süresinde işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rilerek duyurulmuş <strong>ve</strong> tescil işlemiyapılmış olan sigortalıların naklen <strong>ve</strong> iş akdi ilişkisi sona ermeden aynıiş<strong>ve</strong>renin Kurumca tescil edilmiş diğer işyerinde çalışması halinde, bu işyerindenyasal süresi içinde Kuruma <strong>ve</strong>rilmeyen işe giriş bildirgelerindendolayı da iş<strong>ve</strong>renlere halihazırda idari para cezası uygulanmamaktadır 5 .Öte yandan sözkonusu Kanun hükmünde sigortalı işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rilmesüreleri düzenlenirken, Kanunun 5.maddesinde sayılan bazı sigortakollarının uygulanacağı sigortalılar açısından bir ayrıma gidilmemiştir.Dolayısıyla bazı sigorta kollarına tabi sigortalılar için <strong>ve</strong>rilecek işe giriş bildirgeleriiçin de genel hükümlere göre hareket edilecektir.I .2- SÜRE AÇISINDAN İSTİSNALARI .2 .1- Hizmet akdi ile çalışanların bildiriminde<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 8.maddesi birinci fıkrası alt bentlerinde, belirtilen sigortalılarınişe giriş bildirgeleri sigortalılık başlangıcından önce <strong>ve</strong>rilmemişolmakla birlikte, bunu belli oranda aşan süreler de <strong>ve</strong>rilse de süresinde<strong>ve</strong>rilmiş sayılmıştır. Buna göre; iş<strong>ve</strong>ren tarafından sigortalı işe giriş bildirgesi;a) İnşaat, balıkçılık <strong>ve</strong> tarım işyerlerinde işe başlatılacak sigortalılar için,en geç çalışmaya başlatıldığı gün Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi halinde,b) Yabancı ülkelere sefer yapan ulaştırma araçlarına sefer esnasında alınarakçalıştırılanlar ile Kuruma ilk defa işyeri bildirgesi <strong>ve</strong>rilecek işyerlerinde;ilk defa sigortalı çalıştırmaya başlanılan tarihten itibaren bir ayiçinde çalışmaya başlayan sigortalılar için, çalışmaya başladıkları tarihtenitibaren en geç söz konusu bir aylık sürenin dolduğu tarihe kadar, Kuruma<strong>ve</strong>rilmesi halinde,c) Kamu idarelerince istihdam edilen 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununagöre işsizlik sigortasına tabi olmayan sözleşmeli personel ile kamuidarelerince yurt dışı görevde çalışmak üzere işe alınanların, çalışmayabaşladıkları tarihten itibaren bir ay içinde, Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi halinde,sigortalılık başlangıcından önce bildirilmiş sayılır.I .2 .2- Kamu görevlisi olarak çalışanların bildiriminde<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 8.maddesi beşinci fıkrasında; Kanunun 4. maddesininbirinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı sayılan kişileri çalıştıracak4 Y. HGK. 02.05.1984, E:10-287, K:499; ÇAKMAK, İhsan:Şerhli Sosyal Sigortalar Kanunu, Adalet Yayınevi, Ankara2001, s:155-1575 SSK Genel Müdürlüğü’nün 25.03.1998 tarih <strong>ve</strong> 216793 sayılı Genel Yazısı202Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
iş<strong>ve</strong>renlerin, bu kapsamda ilk defa <strong>ve</strong>ya tekrar çalıştırmaya başlattıklarıkişileri, 7. maddenin birinci fıkrasının (c) bendinde belirtilen sigortalılıkbaşlangıcından itibaren (yani göre<strong>ve</strong> başladıkları <strong>ve</strong>ya okullarında eğitime başladıklarıtarihten itibaren), onbeş gün içinde sigortalı işe giriş bildirgesi ile Kurumabildirmekle yükümlü oldukları belirtilmiştir. Aynı kamu idaresininfarklı birimleri arasındaki naklen tayin <strong>ve</strong> görevlendirmelerde ise bildirimyapılmaz. Ancak kanundaki bu yükümlülüğün süresinde yerine getirilmemesihalinde 102.maddede öngörüle idari para cezası uygulanmayacaktır.(<strong>5510</strong>/8-8)II –BAĞIMSIZ ÇALIŞANLARIN BİLDİRİMLERİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 8.maddesi üçüncü fıkrasına göre; Kanunun4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (4) numaralı alt bendinde bulunanlarhariç olmak üzere diğer alt bentleri kapsamında sigortalı sayılankişiler için 7.maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde belirtilen sigortalılıkbaşlangıcından; (4) numaralı alt bendi kapsamında sigortalı sayılanlar içinise kanunla kurulu meslek kuruluşlarına kayıt tarihinden itibaren kendimevzuatına göre kayıt <strong>ve</strong>ya tescili yapan ilgili kurum, kuruluş <strong>ve</strong> birlikler,<strong>ve</strong>rgi daireleri <strong>ve</strong> esnaf sicil memurluğu sigortalı işe giriş bildirgesi düzenleyerekKuruma <strong>ve</strong>rmekle yükümlüdür. 4. maddenin birinci fıkrasının (b)bendinin (1), (2) <strong>ve</strong> (3) numaralı alt bentlerinde sayılanların bildirimlerien geç 15 gün, (4) numaralı alt bendinde sayılanların bildirimleri ise en geçbir ay içinde yapılır. Ayrıca 4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendinin (4)numaralı alt bendinde sayılanların kendileri tarafından da sigortalılık bildirimleriyapılabilir. 4.maddenin üçüncü fıkrasında belirtilenlerin(at yarışıjokey <strong>ve</strong> antrönerlerinin) ise çalışmaya başladıkları tarihten itibaren en geçbir ay içinde tescil eden kuruluş tarafından Kuruma bildirilmesi zorunludur.Kurum bu bildirimlerden itibaren bir ay içinde tescili yapılan kişilere,sigortalılık hak <strong>ve</strong> yükümlülüklerinin başladığını bildirir.III –BAĞIMLI ÇALIŞAN SİGORTALININ KENDİNİ BİLDİRİMİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 8.maddesi ikinci fıkrasında; sigortalılar, çalışmayabaşladıkları tarihten itibaren en geç bir ay içinde, sigortalı olarak çalışmayabaşladıklarını Kuruma bildirirler. Ancak, sigortalının kendini bildirmemesi,sigortalı aleyhine delil teşkil etmez. Dahası bu bildirim için Kanundaşekil şartı öngörülmemiş yani işe giriş bildirgesi ile kendilerini bildirmelerindenbahsedilmemiştir. Sigortalılar kendilerini belirtilen süre de Kurumabildirmezlerse herhangi bir idari para cezası uygulanması da sözkonusuolmayacaktır. (<strong>5510</strong>/8-8)Öte yandan, bağımlı olarak çalışan sigortalıların çalışmaya başladıklarını,çalışmaya başladıkları tarihten itibaren en geç bir ay içinde, internet üzerindenKuruma bildirmeleri de olanaklı kılınabileceğini söyleyebiliriz.Sigortalının bildirimi ile iş<strong>ve</strong>renin bildirimi arasında farklılık olduğu tak-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 203
dirde, Kurum ünitesince durum sigortalıya <strong>ve</strong> gerekiyorsa iş<strong>ve</strong>rene bildirilecektir.Öte yandan sigortalı Kuruma bildirimde bulunmakla birlikteiş<strong>ve</strong>rence sigortalı işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rilmemiş ise durumun bir yazıylasigortalıya haber <strong>ve</strong>rilmesi gerekecektir.IV –SİGORTALILARIN KURUMCA RE’SEN TESPİTİIV .1- FİİLİ TESPİT<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86.maddesi yedinci fıkrasında, “…fiilen yapılan denetimlersonucunda … çalıştığı anlaşılan sigortalılara ait olup, bu Kanunuyarınca Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi gereken belgelerin yapılan tebligata rağmenbir ay içinde <strong>ve</strong>rilmemesi <strong>ve</strong>ya noksan <strong>ve</strong>rilmesi halinde, bu belgeler Kurumcare’sen düzenlenir <strong>ve</strong> muhteviyatı sigorta primleri Kurumca tespitedilerek iş<strong>ve</strong>rene tebliğ edilir…” denilmiştir. Sigortalılara ait olup <strong>5510</strong> sayılıKanun uyarınca Kuruma <strong>ve</strong>rilecek belgeler ise aylık prim <strong>ve</strong> hizmetbelgesi ile sigortalı işe giriş bildirgesidir.İş<strong>ve</strong>rence sigortalı sayılmayı gerektirecek şekilde çalıştırıldığı halde sigortalıişe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rilmemiş sigortalıların fiili tespiti, bunların işyerlerindedenetim elemanlarınca fiilen çalışmalarının görülerek tutanağa alınmasıolarak adlandırılmaktadır. Böylesi bir tespitte beklenen, sigortalı işegiriş bildirgelerinin iş<strong>ve</strong>rence düzenlenerek Kuruma <strong>ve</strong>rilmesidir. İş<strong>ve</strong>ren<strong>ve</strong>rmez ise fiili tespitleri yapılan sigortalıların işe giriş bildirgesi Kurumcare’sen düzenlenecektir.Bu durumda sigortalı işe giriş bildirgelerinin Kurumca re’sen düzenlenebilmesiise düzenlenen tutanağın “sigortalamaya esas bilgileri” ihtiva etmesinebağlıdır. Yani, fiili tespiti yapılan sigortalının adı soyadı, vatandaşlıknumarası, işe başlama tarihi, ücreti <strong>ve</strong> kimlik alt bilgilerinin tutanaktabulunması re’sen tescile olanak sağlayabilecektir.Öte yandan, Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrolle görevli memurlarınca işyerindefiilen yapılan tespitlerden <strong>ve</strong> kamu idarelerinin denetim elemanlarıncakendi mevzuatı gereğince yapacakları soruşturma, denetim <strong>ve</strong> incelemelerdenkayıt <strong>ve</strong> belgelere dayanmaksızın çalıştığı belirlendiği halde, hizmetlerinin<strong>ve</strong>ya prime esas kazançlarının Kuruma bildirilmediği anlaşılan<strong>ve</strong>ya eksik bildirildiği tespit edilen sigortalıların geriye yönelik hizmetlerinin<strong>ve</strong>ya prime esas kazançlarının, en fazla tespitin yapıldığı tarihten geriyeyönelik bir yıllık süreye ilişkin kısmı dikkate alınır.(<strong>5510</strong>/86-8)Belirtelim ki; ev<strong>ve</strong>lden beri Kurum uygulaması da bu yöndedir <strong>ve</strong> bu uygulamasigortalıların sosyal sigorta haklarını sınırlayıcı etkisi sebebiyleçokça eleştirilmiştir 6 . Başbakanlığın 2006/28 sayılı Genelgesi eki <strong>ve</strong> 24 aysüreli “Kayıt Dışı İstihdam İle Mücadele (KADİM) Projesi”nde bu hu-6 KIZILOT, Şükrü: “Kaçak İşçi Çalıştırmanın Dayanılmaz Cazibesi”, Hürriyet, 08.12.2004; OLGAÇ, Cüneyt: “SSKda Fiilen Tespitte Getirilen Sınırlama Kurumsal Zarara <strong>ve</strong> Kayıtdışı İşçi Çalıştıranlara Teşvik Getirmiş midir ?”, SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Ocak-Şubat 2006, S:35, s:56-61204Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
susun yeniden ele alınacağı ifade edilmiş olmakla birlikte, düzenlemeninaynı şekilde varlığını koruduğu <strong>ve</strong> dahası kanuni dayanağa kavuştuğu görülmektedir.Fiili tespitlerde, Kuruma bildirimi yapılmamış sigortalının en fazla tespitinyapıldığı tarihten önceki bir yıllık süreye ilişkin kısmı dikkate alınmasıuygulamasının, saptanan çalışma süresinin yeterli <strong>ve</strong> inandırıcı delil bulgularlaortaya konulması halinde dikkate alınacağına dair düzenlemeninkayıtdışı çalıştırılanları kayıtdışında kalmaya mahkum etmek olduğu <strong>ve</strong>sigortalı tescilini imkansız hale getirdiği belirtilmiştir. Gerçekten de; fiilitespit yapmaya yetkili Kurum denetim elemanları ile kontrolle görevli memurları,1086 sayılı HUMK da sayılan delillerden yemin <strong>ve</strong>rdiremediklerine,bilirkişi atamadıklarına, kesinleşmiş mahkeme kararı olmadığına, ücretlerçekle <strong>ve</strong> senetle ödenmediğine <strong>ve</strong> işçiler herhangi bir kayıt tutmadıklarınagöre, “yeterli <strong>ve</strong> inandırıcı delil” sigortalının da müdahale edemediğibir yıldan fazla süreler için iş<strong>ve</strong>ren kaydı olacaktır, ki; yasal defterlerdeişçi adına bir kayıt yapılmadığına göre, geriye çalışmanın ücret ödenmesiyönüyle tespiti adına iş<strong>ve</strong>rence her zaman düzenlenmesi mümkün ücretbordroları kalmaktadır 7 .IV .2-KAYDEN TESPİT<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86.maddesi yedinci fıkrasında, “… işyeri kayıtlarındanişyeri kayıtlarından yapılan tespitlerden … çalıştığı anlaşılan sigortalılaraait olup, bu Kanun uyarınca Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi gereken belgelerinyapılan tebligata rağmen bir ay içinde <strong>ve</strong>rilmemesi <strong>ve</strong>ya noksan <strong>ve</strong>rilmesihalinde, bu belgeler Kurumca re’sen düzenlenir <strong>ve</strong> muhteviyatı sigortaprimleri Kurumca tespit edilerek iş<strong>ve</strong>rene tebliğ edilir…” hükmüne yer<strong>ve</strong>rilmiştir. Sözkonusu kanun hükmü “ilk görüş karinesi” ile de paralelliktaşımaktadır.İl görüş karinesi ise beyanname, defter <strong>ve</strong> belge düzenine uygun bulunanişlemin, aksi ispatlanmadığı sürece gerçek durumu yansıttığının kabulüolarak adlandırılmaktadır. Buna göre; bir adi karine olarak ilk görüş karinesininaksini iddia eden taraf ispatlamakla yükümlü olup, iş<strong>ve</strong>rencedüzenlenen defter <strong>ve</strong> belgeler aksi kanıtlanıncaya kadar delil kabul edilecektir.Belirtelim ki; defter <strong>ve</strong> belgelerin gerçek durumu yansıtmadığınınidarece ispatlanması halinde “defter <strong>ve</strong> belgelerin doğruluğu hakkındakiilk görüş karinesi” yerini “idarece yapılan takdirin doğruluğu karinesi”nebırakacaktır. 8Kurum denetim elemanları <strong>ve</strong> kontrol memurları ile kamu idarelerinin denetimelemanlarınca, iş<strong>ve</strong>rene ait kayıt <strong>ve</strong> belgelerden, işyerinde sigortalısayılmayı gerektirir şekilde çalıştığı halde sigortalı işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rilmemişsigortalıların tespit edilmesi de mümkündür. Bu tespitlerde de7 GÜNAY, Serdar: “Sigorta Hakkına Bürokrasi Tırpanı”, E-Yaklaşım, Mayıs 2004, S:108 GÜNAY, Serdar: “İlk Görüş Karinesi <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukukundaki Yeri”, E-Yaklaşım, Ekim 2007, S:51Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 205
sigortalamaya esas bilgilere ulaşılmış olması gerekmektedir. Yoksa, işyerikayıtlarında ücret ödemesi yapılmış <strong>ve</strong> isimlerine yer <strong>ve</strong>rilmiş kişilerin tespiti,tek başına işe giriş bildirgesi düzenlenmesi için yeterli değildir.İşyeri kayıt <strong>ve</strong> belgelerinde çalışanların sadece adının ya da ad <strong>ve</strong> soyadınıntespit edilmiş olması sigortalı işe giriş bildirgesi düzenlenmesi için yeterliolmamakla birlikte, <strong>5510</strong> sayılı kanunun 59.maddesi ikinci fıkrasındasözü edildiği üzere, “kurum alacağını doğuran olay <strong>ve</strong>ya bu olaya ilişkinişlem” olarak değerlendirilebilir. Bu durumda sadece sigorta primleri açısındantahakkuk işlemi yapılacaktır. İşyeri kayıtlarından sigortalı olarakçalıştıkları tespit edilenlerin, Kuruma bildirilmemiş olduğunun anlaşılmasıile iş<strong>ve</strong>ren tarafından işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rilmez ise Kurumca re’sen düzenlenmeside sözkonusu olabilecektir.Kayden tespit; sigortalının kimlik bilgileri ile sigorta primleri hesabına esastutulan kazançlar toplamı <strong>ve</strong> prim ödeme gün sayılarının, Kanun gereğitutulması zorunlu bulunan kayıtlarla(yasal defterlerle) usulünce düzenlenmişücret ödeme bordrosu <strong>ve</strong>ya ücret ödeme makbuzları gibi belgelerdentespit edilmesi olarak tanımlanmaktadır. Bu tanıma bağlı olarak,Kurumun, “… çalışma gün <strong>ve</strong> kazançların belirlenmesinde esas olan <strong>ve</strong>usulünce düzenlenen ücret ödeme bordrosu <strong>ve</strong>ya ücret ödeme makbuzu olmadığısürece, irsaliye, ceza makbuzu, borç-alacak senetlerinin imzalanması,senet, çek, fatura gibi belgelerin yazımı, ferdi çalışma sözleşmelerininyapılmış olması vb. saptamaları “kayden tespit” kapsamında kabuletmeyen…”yaklaşımı ise geçmiş dönemde sıkça eleştirilmekteydi. 9IV .3- KAMU İDARELERİNİN DENETİM ELEMANLARINCA TESPİT<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86.maddesi yedinci fıkrasında, “… kamu idarelerinindenetim elemanlarınca kendi mevzuatı gereğince yapacakları soruşturma,denetim <strong>ve</strong> incelemeler neticesinde … çalıştığı anlaşılan sigortalılara aitolup, bu Kanun uyarınca Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi gereken belgelerin yapılan tebligatarağmen bir ay içinde <strong>ve</strong>rilmemesi <strong>ve</strong>ya noksan <strong>ve</strong>rilmesi halinde, bubelgeler Kurumca re’sen düzenlenir <strong>ve</strong> muhteviyatı sigorta primleri Kurumcatespit edilerek iş<strong>ve</strong>rene tebliğ edilir…” denilmiştir.Anlaşılacağı üzere kamu idarelerinin denetim elemanları kendi mevzuatlarıgereğince yaptıkları soruşturma, denetim <strong>ve</strong> incelemeler neticesinde,sigortalıların fiilen <strong>ve</strong>ya kayden çalıştıklarını tespit edebilirler. Bu şekildeçalıştıklarının tespiti yapılan sigortalılara ait olan işe giriş bildirgeleri ileaylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgelerinin yapılan tebligata rağmen bir ay içinde<strong>ve</strong>rilmemesi <strong>ve</strong>ya noksan <strong>ve</strong>rilmesi halinde bu belgeler Kurumca resen düzenlenecektir.9 BİLGİLİ, Özkan: “SSK da Kayden Tespit (Edememe) Çilesi!”, Maliye Postası, 1 Haziran 2003, S:546, s:147-152;TOPCUK, Yılmaz: “Sosyal Sigortalarda Bitmeyen Hurafe: Kayden Tespit!”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Ocak-Mart2002,S:13, s:62-68206Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
IV .4- KAMU KURULUŞLARINDAN ALINANBELGELERDEN TESPİTIV .4 .1 –GENEL OLARAK<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86.maddesi yedinci fıkrasında, “…kamu kurum <strong>ve</strong>kuruluşları ile bankalar tarafından düzenlenen belge <strong>ve</strong>ya alınan bilgilerdençalıştığı anlaşılan sigortalılara ait olup, bu Kanun uyarınca Kuruma<strong>ve</strong>rilmesi gereken belgelerin yapılan tebligata rağmen bir ay içinde <strong>ve</strong>rilmemesi<strong>ve</strong>ya noksan <strong>ve</strong>rilmesi halinde, bu belgelerin Kurumca re’sen düzenleneceği…” belirtilmiştir.Bu hüküm ile Kurumun sigortalı tespitine yönelik imkan <strong>ve</strong> kabiliyetininartırıldığını söylemek mümkün olmakla birlikte yeterli olduğunu söylemekolanaklı görülmemektedir. Gerçekten de ruhsat <strong>ve</strong>rmeye yetkili kamu<strong>ve</strong> özel hukuk tüzel kişileri, <strong>ve</strong>rdikleri bu ruhsatları <strong>ve</strong> bunların <strong>ve</strong>rilmesineesas istihdama ilişkin bilgileri, <strong>ve</strong>rildikleri tarihten itibaren bir ay içindeKuruma bildirmekle yükümlü kılınmışlardır.(<strong>5510</strong>/11-6) İşyerlerininbildirilmesi konusunda kamu kuruluşlarına getirilen bu zorunluluk, çalışanlarınbildirilmesi açısından getirilmemiştir. Aşağıda yer <strong>ve</strong>rildiği üzere,Kurumca belirlenecek işlemlerde, kamu idareleri <strong>ve</strong> bankaların işlemyaptıklarından sigortasız olduklarını tespit ettiklerini Kuruma bildirilmesişeklindeki düzenleme ise ifade ettiğimiz nitelikte değildir.Gerçekten de, ilgililerince düzenlenip özel mevzuatları gereğince kimikamu kuruluşlarına <strong>ve</strong>rilmek zorunda olunan <strong>ve</strong> çalışanların tespitineimkan sağlayan bu belgelerin Kuruma belli periyotlarla gönderilmesinizorunlu kılan bir düzenlemeye ise Kanunda rastlanmamaktadır. Bu niteliktekibelgeler, ancak Kurumca istenilmesi halinde elde edilebilecektir.Örneğin; İl Milli Eğitim Müdürlüklerince <strong>ve</strong>rilen çalışma izin belgeleri,İl Sağlık Müdürlüklerince düzenlenen personel çalışma izin belgeleri bumahiyette sayılabilir.Önemli bir belge de, 1774 sayılı Kimlik Bildirme Kanunu 10 <strong>ve</strong> Kimlik BildirmeKanununun Uygulanması İle İlgili Yönetmelik 11 hükümleri çerçe<strong>ve</strong>sinceiş<strong>ve</strong>ren/çalıştıranlarca işyerlerinde çalıştırdıkları işçilere ait olup enyakın kolluk örgütüne (Jandarma ya da Emniyet) <strong>ve</strong>rilen Çalışanlara AitKimlik Bildirme Belgesidir. Sigortalamaya esas hemen tüm bilgileri ihtivaeden özellikle bu belgenin belli periyotlarla Kuruma intikalinin zorunlu kılınması,Kurumun sigortalı tespit oranını önemli ölçüde artırabilecektir 12* .Esasen, özellikle Çalışanlara Ait Kimlik Bildirme Belgelerinin belli periyotlarlaKuruma gönderilmesinin sağlanması ile buradan tespiti yapı-10 11.07.1973 tarih <strong>ve</strong> 14591 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.11 13.07.1974 tarih <strong>ve</strong> 14944 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.12 * 03.10.1972 tarihinde TBMM Başkanlığı’na sunulan Kimlik Bildirme Kanunu Tasarısı gerekçesinde bugüne ışıktutacak nitelikte bir açıklamaya da yer <strong>ve</strong>rilmiştir :“Demokratik idare tarzına sahip Batı memleketlerinde de çeşitlişekillerde uygulandığı bilinen kimlik bildirme sisteminin tesisi ile elde edilecek bilgiler, kolluk hizmetlerinin yürütülmesindebüyük faydalar sağlayacağı gibi, kamu hizmetlerini ifa eden diğer kuruluşlar için de, gerektiğinde, yararlanılacakdeğerli bir kaynak olacaktır.”Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 207
lanların sigortalılık durumlarının araştırılarak, kayıt dışı çalıştırılanlarınsigortalı olarak kapsama alınabileceği gösterilmiştir 13 .Önerimiz, kendi içerisindebir evrim yaşayan kolluk faaliyeti kapsamının suçları önleme <strong>ve</strong>işlenen suçların aydınlatılması şeklindeki klasik anlayışın ötesinde bir sosyalhizmet <strong>ve</strong> “sosyal gü<strong>ve</strong>nlik” boyutu da kazandığı yaklaşımına dayandırılmıştır.Siyasal iktidarın ise bu yönde adımlar attığı 14 <strong>ve</strong> yıllık programhedeflerine koyduğu 15 anlaşılmaktadır. Belirtelim ki, Kurum denetim elemanlarınınözellikle bu belgelerden denetimleri sırasında istifade etmeleride talimatlandırılmıştır. 16Diğer taraftan 5763 sayılı Kanunun 12.maddesi ile 1774 sayılı Kanuna ila<strong>ve</strong>edilen ek madde 2 ile bu husus düzenlenmiş bulunmaktadır. Sözkonusukanun hükmünde; “Bu Kanunun 4. <strong>ve</strong> 6. maddeleri gereğince <strong>ve</strong>rilen sürekli<strong>ve</strong>ya geçici olarak çalışanlara ait kimlik bilgileri, genel kolluk kuv<strong>ve</strong>tlerinceilgili Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Başkanlığı il müdürlükleri <strong>ve</strong>yamerkez müdürlüklerine bildirilir” denilmiştir. Bu düzenleme ile hem özelsağlık kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarında çalışanlar açısından, hem de diğer tüm sanayi<strong>ve</strong> ticari işyerlerinde çalışanlar açısından önemli bir adım atılmıştır diyebiliriz.SGK ise 2008/Haziran sonu itibariyle sözkonusu kimlik bildirimbelgelerini ilgili kolluk örgütünden alarak sigortalılık kayıtlarını kontrolebaşlamış bulunmaktadır. 17Belirtelim ki; yukarıdaki proje çalışması dışında kayıtdışı çalışanları kapsamaalmaya yönelik olarak <strong>5510</strong> sayılı Kanunda bütüncül bir yaklaşıma yer<strong>ve</strong>rilmeyip, bir sistem tedbiri geliştirilmemiştir. Oysa geçmiş dönemde, kayıtdışı çalışanların sisteme dahil edilebilmelerine yönelik teorik <strong>ve</strong> pratikönerilere yer <strong>ve</strong>rilmiştir 18 . Bu önerilerin bugünde uygulama kabiliyetleriolduğunu söyleyebiliriz.Bu şekilde, kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşları tarafından düzenlenen belge <strong>ve</strong>yaalınan bilgilerden sigortalı olarak çalıştıkları tespit edilenlerin, Kuruma bildirilmemişolduğunun anlaşılması ile iş<strong>ve</strong>ren tarafından işe giriş bildirgesi<strong>ve</strong> aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesi <strong>ve</strong>rilmez ise Kurumca re’sen düzenlenebilecektir.13 Sigorta Müfettişi Özkan BİLGİLİ tarafından düzenlenen 19.11.2003 tarih <strong>ve</strong> 2 sayılı Etüt-İnceleme Raporu14 Başbakanlığın 2006/28 sayılı, “Kayıtdışı İstihdam İle Mücadele (KADİM) Projesi” konulu Genelgesi (04.10.2006-26309 RG)15 Belirtelim ki; 2008 yılı Programında, kayıtdışı istihdamla mücadeleyi kolaylaştırmak amacıyla, “1774 sayılı KimlikBildirme Kanununda yapılacak değişiklikle genel kolluk kuv<strong>ve</strong>tlerine ait karakollara il merkezlerinden de sorgulanabilenbilgisayar terminalleri kurulması yoluyla başta otel, özel sağlık kurumları, tatil köyleri olmak üzere her türlüticaret <strong>ve</strong> sanat amacı güden işyerlerinde çalışanlara ait bilgilerin sigorta müdürlüklerindeki bilgilerle çapraz kontrolüyapılabilecek <strong>ve</strong> bu işyerlerinde kayıtdışı çalışanların sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kapsamına alınması sağlanabilecektir” denilmektedir.(2008Yılı Programı, 28.10.2007-26668 Mükerrer Sayılı RG)16 SGK Rehberlik <strong>ve</strong> Teftiş Başkanlığı’nın 10.03.2007 tarih <strong>ve</strong> 4757 sayılı yazıları17 SGK Başkanlığı Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü’nün 05.06.2008 tarih <strong>ve</strong> 408083 sayılı yazısı18 Bkz. DEMİR, Fevzi: “Sosyal Devlet <strong>ve</strong> Kayıt Dışı İşçiliğin Önlenmesi”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Kasım 1999-Ocak 2000, S:6, s:37-53; DEMİR, Fevzi: “Kayıt Dışı İşçilik <strong>ve</strong> 4447 Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu Yasası İle 4773 Sayılı İşGü<strong>ve</strong>ncesi Yasası”, Kamu-İş(Kamil Turan’a Armağan), 2003, C:3, S:2, s:93-113; ANDAÇ, Faruk: “Sosyal SigortalarKurumu <strong>ve</strong> Sendika İlişkisi Üzerine Bir Öneri”, Nusret Ekin’e Armağan, Ankara 2000, TÜHİS Yayın No: 38, s:845-849; DEMİR, Fevzi: “Kayıtdışı İşçiliği Önlemeye Yönelik Yeni Bir Sendikal Örgütlenme Modeli(I.Bölüm)”, Tes-İşDergisi, Şubat-Mart-Nisan 2001, S:2, s:27-32,; DEMİR, Fevzi: “Kayıtdışı İşçiliği Önlemeye Yönelik Yeni Bir SendikalÖrgütlenme Modeli II”, Tes-İş Dergisi, Haziran-Temmuz 2001, S:3, s:47-52; POLAT, Celal: “Kayıtdışı İstihdam <strong>ve</strong> ÇözümÖnerileri”, SSK Bülteni, Nisan-Haziran 2001, S:80, s:32-35; BİLGİLİ, Özkan: “Sigortasız İşçiler Kayda Alınabilir”,E-Yaklaşım, Şubat 2004, S:7208Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
IV .4 .2 – KAMU İDARELERİ İLE BANKALARINSORUMLULUKLARI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 8.maddesi yedinci fıkrası ile; kamu idareleri ile bankalar,Kurumca sağlanacak elektronik altyapıdan yararlanmak suretiyle,Kurumca belirlenecek işlemlerde, işlem yaptığı kişilerin sigortalılık bakımındantescilli olup olmadığını kontrol etmek <strong>ve</strong> sigortasız olduğunu tespitettiği kişileri, Kuruma bildirmekle yükümlü kılınmışlardır.Bu kuruluşların bu görevlerini yerine getirmemesi de idari para cezasınabağlanmıştır. Sigorta kaçağını önlemeye yönelik bu hüküm, olumlu birhüküm olarak değerlendirilmiş; kamu idareleri <strong>ve</strong> bankalara adeta sigortamüfettişliği görevi <strong>ve</strong>rilmekle birlikte, bankaların ceza yaptırımı tehdidiylemüşterilerine karşı bu görevi yapmaktan ne kadar mutlu olacaklarınınkuşkulu olduğu ifade edilmiştir 19 .IV .5 –RE’SEN TESPİT EDİLEN SİGORTALILARINPRİMLERİNE İTİRAZYukarıda yer <strong>ve</strong>rdiğimiz yöntemlerle Kurumca resen tespit edilen sigortalıların,yapılan bir aylık tebligata rağmen Kuruma <strong>ve</strong>rilmeyen prim belgelerindekihesaplanan sigorta primleri Kurumca tespit edilerek iş<strong>ve</strong>renetebliğ edilecektir. İş<strong>ve</strong>rene tebliğ edilen bu kapsamdaki prim borcuna nasılitiraz edileceği ise yine <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86.maddesi yedinci fıkrasındagösterilmiştir.Buna göre, iş<strong>ve</strong>ren, bu maddeye göre tebliğ edilen prim borcuna karşı tebliğtarihinden itibaren bir ay içinde, ilgili Kurum ünitesine itiraz edebilir.İtiraz, takibi durdurur. İtirazın reddi halinde, iş<strong>ve</strong>ren kararın tebliğ tarihindenitibaren bir ay içerisinde yetkili iş mahkemesine başvurabilir. Yetkilimahkemeye başvurulması, prim borcunun takip <strong>ve</strong> tahsilini durdurmaz.Mahkemenin Kurum lehine karar <strong>ve</strong>rmesi halinde, 88. <strong>ve</strong> 89. maddelerinprim borcuna ilişkin hükümleri uygulanır.Gerçekten de; Kurumca tahakkuk ettirilen <strong>ve</strong> tebliğ edilen prim borcunakarşı tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde, prim borcunu tebliğ edenüniteye dilekçe <strong>ve</strong>rmek <strong>ve</strong>ya bu dilekçeyi taahhütlü olarak göndermek suretiyleiş<strong>ve</strong>rence itiraz edilebilir. İtiraz takibi durdurur. İtiraz, Ünite PrimTahakkuk İtiraz Komisyonunda incelenerek en geç 30 gün içinde kararabağlanır. İtirazın reddi hâlinde iş<strong>ve</strong>ren, kararın tebliğ tarihinden itibarenbir ay içinde yetkili iş mahkemesine başvurabilir. İş<strong>ve</strong>renin mahkemeyedava açması Kurumun takibini durdurmaz.(SSİY/121-3)Belirtelim ki; Kurumca, sigortasız çalıştırıldığı <strong>ve</strong>ya eksik gün ya da kazançüzerinden Kuruma bildirildiği tespit edilen sigortalılara ilişkin tahakkuklarayapılacak itirazlar Prim Tahakkuk İtiraz Komisyonunca kararabağlanır.(SSİY/121-1) Ünite Prim Tahakkuk İtiraz Komisyonu ise, ünite19 ŞAKAR, Yusuf: “SSK’lıların Adı “4/a’lı” Oldu !”, Mercek, Temmuz 2006, S:43, s: 86-100Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 209
amiri <strong>ve</strong>ya görevlendireceği yardımcısı, ilgili şef, dosya memuru <strong>ve</strong> varsaavukattan oluşur.(SSİY/121-2)V- SİGORTALILIĞIN YARGI KARARI İLE TESPİTİV .1 – HİZMET TESPİT DAVASIV .1 .1 – Hizmet tespit davasının niteliğiİş<strong>ve</strong>renin fiilen çalıştırdığı halde prim ödeme gün sayıları ile prime esas kazançlarınıbildirmediği yani prim <strong>ve</strong> hizmet belgesini <strong>ve</strong>rmediği <strong>ve</strong>ya çalışmalarıda Kurumca tespit edilemeyen sigortalılar İş Mahkemelerine başvuraraksigortalı çalışmalarını tespit ettirebilirler. Bu davalara hizmet tespitdavası denilmektedir. Bu imkan, bağımlı sigortalılar için geçerli olup, bağımsızolarak çalışan sigortalılar açısından sözkonusu değildir. 1479 sayılıKanun uygulamasında da geçmişe yönelik kayıtsız <strong>ve</strong> tescilsiz geçmiş eskihizmet sürelerinin tespit usulü bulunmamaktaydı 20 . Ancak bunlar içindeaşağıda istisnai bir uygulamadan söz edeceğiz.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86.maddesi dokuzuncu fıkrasına göre; aylık prim <strong>ve</strong>hizmet belgesi iş<strong>ve</strong>ren tarafından <strong>ve</strong>rilmeyen <strong>ve</strong>ya çalıştıkları Kurumcatespit edilemeyen sigortalılar, çalıştıklarını hizmetlerinin geçtiği yılın sonundanbaşlayarak beş yıl içerisinde iş mahkemesine başvurarak, alacaklarıilam ile ispatlayabilirlerse, bunların mahkeme kararında belirtilen aylıkkazanç toplamları ile prim ödeme gün sayıları Kurumca dikkate alınır. Belirtelimki; Anayasa Mahkemesi 30.06.1998 tarihli, E:1997/18 <strong>ve</strong> K:1998/42kararı ile, 506 sayılı Kanunun mülga 79.maddesi sekizinci fıkrasındaki(4447sayılı Kanun ile onuncu fıkra) benzer bir hükmü Anayasaya uygun bulmuştur21 .Dikkat edileceği üzere, burada 506 sayılı Kanunun mülga 79.maddesi uygulamasındanfarklı olarak “yönetmelikteki belgelerin” <strong>ve</strong>rilmemesindendeğil, açık bir biçimde “aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesinin” <strong>ve</strong>rilmemiş olmasındansöz edilmiştir. Dolayısıyla, sigortalı işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rilmişolmasına rağmen prim <strong>ve</strong> hizmet belgesi <strong>ve</strong>rilmemiş ise bu durum sigortalıçalışmanın karinesi olmakla birlikte 22 , yine de çalışma olgusunun hiçbirkuşku <strong>ve</strong> duraksamaya yer <strong>ve</strong>rmeyecek şekilde kanıtlanması gerekecektir 23 .Kanunda herhangi bir ayrım bulunmamakla birlikte, prensip olarak hizmettespiti yoluna malüllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları için gidilebileceğiifade edilmektedir 24 . Yargıtay ise <strong>ve</strong>rdiği bir kararda; “Kurumun kısa vadelisigorta kolları için geçmiş döneme ilişkin olmak üzere yapabileceği20 Y.10. HD. 26.06.1995, E:1995/5576, K:1995/5869;YALÇINKAYA, Orhan: Bağ-Kur Kanunu, Turhan Kitabevi, Ankara2001, s:82 : Y. 21. HD. 04.04.2002, E:2002/4030, K:2002/5331; ÇAKMAK, İhsan: 1479 Sayılı Esnaf <strong>ve</strong> Sanatkarlar <strong>ve</strong>Diğer Bağımsız Çalışanlar Kanunu ile 2926 Sayılı Tarım Bağ-Kur Kanunu, Bilge Yayınevi, Ankara 2004, s:289-29021 06.12.2000 tarih <strong>ve</strong> 24252 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.22 Y .HGK. 14.02.2001, E:2001/10-121, K:2001/152; ERTÜRK, Erkan: Sosyal Sigortalar Kanunu <strong>ve</strong> Uygulaması, 2.Cilt,Turhan Kitabevi, Ankara 2001, s:1580-158523 Y. HGK. 22.11.2000, E:2000/21-1652, K:2000/1719; ERTÜRK, Erkan: Sosyal Sigortalar Kanunu <strong>ve</strong> Uygulaması,2.Cilt, Turhan Kitabevi, Ankara 2001, s:1580-158524 SÖZER, A.Nazım: Sosyal Sigorta İlişkisi, DEÜ. Yayın No:0906.AR.89.012.074, İzmir 1991, s:76210Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ir hizmet, prim tespit <strong>ve</strong> tahsili sözkonusu olmaz. O halde mahkemeninkabul biçimine göre kısa vadeli sigorta kollarına ait primlerin alınmasınakarar <strong>ve</strong>rilmesi … isabetsizdir” sonucuna ulaşmaktadır 25 .Yargıtay’ın, kısa vadeli sigorta kollarına yönelik hizmet tespitinde hukukiyarar olmadığını düşündüğü anlaşılmaktadır. Öte yandan, kısa vadeli sigortakollarlı bakımından hizmet tespit davasının açılamayacak olmasının,“yükümlü olduğu halde ödemediği primler bakımından iş<strong>ve</strong>renin sebepsizzenginleşmesine izin <strong>ve</strong>rilmiş <strong>ve</strong> bu tür davranışların teşvik edilmişolacağı”na işaret edilerek eleştirilmiştir 26 .V .1 .2 – Davanın tarafları <strong>ve</strong> sonucuHizmet tespit davasının hem iş<strong>ve</strong>rene hem de Kuruma yöneltilmesi gerekmektedir27 . Zira, SGK ye devrolunan SSK Yönetim Kurulunun 11.02.1994tarih <strong>ve</strong> K.VIII/532 sayılı kararında, Kuruma husumet yöneltilmeyen hizmettespit davaları sonucu <strong>ve</strong>rilen kararların işleme alınmaması kararlaştırılmıştır28 . Hizmet tespit davalarında davacı sigortalı <strong>ve</strong>ya hak sahipleriiken davalı iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong> Kurum olmaktadır. Şunu da belirtelim ki; Kurumuntaraf olmadığı sigortalının işçilik hakları ile ilgili olarak iş<strong>ve</strong>ren aleyhineaçtığı dava “hizmet tespit davası” niteliğinde olmayıp, ancak davada <strong>ve</strong>rilenkarar güçlü delil niteliğindedir 29 .Dava tespiti istenen dönemdeki iş<strong>ve</strong>rene açılacaktır. Yine iş<strong>ve</strong>ren nam <strong>ve</strong>hesabına işin yönetimini yapan iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili içinde bu dava açılabilir.Burada önemli husus prim borçlarına halef olma halidir. Buna göre sigortalılarınçalıştırıldığı işyeri devredilir <strong>ve</strong>ya intikal ederse, eski iş<strong>ve</strong>reninKuruma olan sigorta primi ile gecikme zammı <strong>ve</strong> faiz borçlarından, aynızamanda yeni iş<strong>ve</strong>rende müteselsilen sorumludur. Bu sebeple yeni iş<strong>ve</strong>rendavaya müdahil olarak katılabilir. Ancak onun sorumluluğu Kuruma karşıdır<strong>ve</strong> prim borcu, gecikme zammı <strong>ve</strong> faiziyle sınırlıdır. Bize göre de, eskiiş<strong>ve</strong>renin prim belgelerinin süresinde <strong>ve</strong>rilmesi gibi yükümlülüklerindendolayı sorumlu olmayan yeni iş<strong>ve</strong>ren için tespit davası açılamayacaktır.Ancak, davanın işyerini devralan iş<strong>ve</strong>ren ile iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kiline <strong>ve</strong> alt iş<strong>ve</strong>renasıliş<strong>ve</strong>ren ilişkisinde asıl iş<strong>ve</strong>rene de husumet yöneltilebileceği ifade edilmektedir30 .Dava sonucunda yetkili mahkemenin hangi tarihler arasında, aylar itibariylekaç gün çalışıldığını (prim ödeme gün sayısını) <strong>ve</strong> o dönemin günlükçalışma ücretini belirlemesi neticesinde, Kurum, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun25 Y 10. HD. 29.11.1983, E:7011, K:7693; ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara1985, s:419; DUMAN, Barış: 506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa Göre Hizmetlerin Tespiti, Turhan Kitabevi,Ankara2002, s:5526 SÖZER, A.Nazım: Sosyal Sigorta İlişkisi, DEÜ. Yayın No:0906.AR.89.012.074, İzmir 1991, s:7627 Y. HGK. 04.10.2000, E:2000/21-1241, K:2000/123628 SSK Genel Müdürlüğünün 28.02.1994 tarih <strong>ve</strong> 16-75 Ek sayılı Genelgesi29 Y. 10. HD. 20.03.1989, E:2317, K:2503; ASLANKÖYLÜ, Resul: Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, Nurol Matbaacılık,Ankara 2003, s:74930 DUMAN, Barış: 506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa Göre Hizmetlerin Tespiti, Turhan Kitabevi,Ankara 2002,s:86-90Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 211
81.maddesine uygun olarak ilamda belirtilen ücretler üzerinden alınacak/alınması imkan dahilindeki primleri hesaplayacaktır.Uygulamada bazen, mahkemelerce <strong>ve</strong>rilen kesinleşmiş nitelikteki kararlardasigortalıların ücretlerine yer <strong>ve</strong>rilmediğine rastlanılmaktadır. Bu durumda,söz konusu kararların uygulanması zorunlu olduğundan, yerleşmişyargı kararları <strong>ve</strong> <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 82.maddesi dikkate alınarak,ücret unsuru bulunmayan bu tür mahkeme kararları, hizmetin ilişkin olduğusüredeki sigorta primleri hesabına esas kazancın alt sınırı üzerindenişleme konulmaktadır.Kurum mahkeme tarafından hüküm altına alınan prim ödeme gün sayıları<strong>ve</strong> sigorta primine esas kazanç tutarları üzerinden iş<strong>ve</strong>rene tebligat çıkararako döneme ait prim belgelerini <strong>ve</strong> prim ödeme yükümlülüklerini yerinegetirmesini isteyecektir. İş<strong>ve</strong>ren sözkonusu belgeleri <strong>ve</strong>rmezse Kurumbunları re’sen düzenleyebilecektir. Sigortalı hizmetinin tespiti neticesindeKurumca kendisinden istenen ödemeyi yapan iş<strong>ve</strong>ren, sigortalıya ait primpayını ise ondan isteme hakkına sahiptir. İş<strong>ve</strong>ren ise yukarıda Kurumcaresen tespitleri yapılan sigortalıların sigorta primlerine itiraz yolunda olduğugibi itiraz edebilecektir.(<strong>5510</strong>/86-7)Belirtelim ki; mahkeme kararı ile tespit edilen günlere ilişkin primleri ödemeyükümünün iş<strong>ve</strong>rene, tahsil yükümünün de Kuruma ait olması nedeniyle,tespite konu hizmetlere ilişkin prim borcunun ödenip ödenmediğinebakılmaksızın hizmet tespiti kararıyla kazanılan gün sayısı, hizmet tespitineilişkin hükmün kesinleşmesinden sonra Kurum yönünden bağlayıcılıkkazanacaktır 31 . Buna göre, hizmet tespitlerinden sonra sigorta primleriniödemeyen iş<strong>ve</strong>renler yerine Kurum iş<strong>ve</strong>rene ait sigorta primlerini de sigortalıdanisteyemeyecektir. 32V .1 .3 – Dava açma süresi <strong>ve</strong> yetkili mahkemeHizmet tespit davalarında yetkili mahkeme, kanun metninde açıkça belirtilmediği,davada iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong> Kurum olarak birden fazla davalı olduğu içindavalılardan birisinin ikametgahındaki iş mahkemesi olabilecektir. Hizmettespit davalarının açılabilmesi için daha önceden aynı nitelikte açılmış <strong>ve</strong>kesinleşmiş bir davanın olmaması gerektiği gibi sigortalı ya da hak sahipleriaçısından da bir hukuki yararın bulunması gerekmektedir.Hizmet tespit davası, tespiti istenilen hizmetin geçtiği yılın sonundan başlayarakbeş yıl içerisinde açılmalıdır. Dikkat edileceği üzere bu davanın,sigortalının işten ayrıldığı günden itibaren değil, hizmetin geçtiği yılın sonundanbaşlayarak beş yıl içerisinde açılması gerekmektedir 33 . Bu beş yıllıksüre ise zamanaşımı süresi değil hak düşürücü süredir 34 .31 Y. 10.HD. 20.03.2006, E:2005/12426, K:2006/2934; Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2007/1, S:12, s:335-33732 Y. 21. HD. 27.11.2006, E: 2006/3797, K:2006/1317933 Y .HGK. 24.09.1997. E:21-396, K:724; Y. 10. HD. 22.09.1998, E:6473, K:588034 Y .HGK. 24.09.1997, E:1997/10-496, K:1997/737; ERTÜRK, Erkan: Sosyal Sigortalar Kanunu <strong>ve</strong> Uygulaması, 2.Cilt,Turhan Kitabevi, Ankara 2001, s:1594-1595212Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Hizmet tespit davasının bu beş yıllık hak düşürücü sürede açılması gerekmekteolup, süre geçirilince dava açma hakkı da kaybedilir. Bu beş yıllıkhak düşürücü sürenin kesilmesi <strong>ve</strong> durması da mümkün değildir. Belirtelimki; Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun kararına göre 35 , “sigortalınınaynı işyerinden <strong>ve</strong>rilmiş birden fazla işe giriş bildirgesinin varlığı halindehak düşürücü süre, her kesim çalışma için ayrı ayrı hesap edilmelidir. Çıkıştarihinden sonra işçinin aynı işyerinde çalışmasını sürdürmesi <strong>ve</strong>yahak düşürücü süre içinde tekrar aynı işyerine girerek çalışması hak düşürücüsürenin işlemesine engel olamaz.”V .2 – TEVKİF SURETİYLE PRİM TAHSİLİ HALİNDEHİZMET KAZANILMASIEsasen hizmet tespit davası yolu ile sigortalı çalışma sürelerinin tespit edilmesimekanizması bağımlı çalışan sigortalılar için sözkonusudur. Ancak,geçmiş dönemdeki 2926 sayılı Kanun uygulaması kapsamında geçmişe yönelikhizmet kazanımına imkan tanıyan bir mekanizma bulunmaktaydı 36 .Bir nevi “hizmet tespiti” diyebileceğimiz uygulama <strong>5510</strong> sayılı Kanundada varlığını korumaktadır.Mülga 2926 Sayılı Tarımda Kendi Adına <strong>ve</strong> Hesabına Bağımsız ÇalışanlarSosyal Sigortalar Kanunu’nun 36.maddesi <strong>ve</strong> 4956 sayılı Kanun ile yapılandeğişiklik ile de 1479 sayılı Kanunun mülga 53.maddesi gereğince, 2926sayılı Kanun kapsamındaki sigortalıların primleri Bakanlar Kurulu kararıile ürün bedellerinden tevkif suretiyle tahsil edilebilmekteydi. Uygulama01.07.1993 günü başlamış, önceleri %3 olan kesinti oranı 01.01.1994 tarihindenitibaren de %1 olarak devam etmiştir.Sosyal sigortacılığın zorunluluk ilkesine uygun biçimde primleri kaynaktankeserek hem tarım sektöründe uzun erimli düşünemeyen bağımsızçalışanların sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kapsamına girmelerini zorlamak, hem çiftçilerinprim ödeme ataletlerini kırmak <strong>ve</strong> hem de Bağ-Kur’un prim tahsilatıkonusunda yaşadığı sıkıntıyı hafifletebilmek amacıyla yola çıkan “tarımtevkifatı uygulamasının” kısmen de olsa bu amacına ulaştığı ifade edilmiş<strong>ve</strong> özellikle gerçek <strong>ve</strong> tüzel kişilerin, çiftçilerden satın aldıkları ürün bedelleriüzerinden yaptıkları prim tevkifatları için düzenledikleri müstahsilmakbuzlarına sahte, ölmüş kişilerin isimlerini yazmak gibi yolara başvurduklarıbilgisine yer <strong>ve</strong>rilmiştir 37 .<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 88.maddesi onikinci fıkrasına göre de; Kanunun 4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendinin (4) numaralı alt bendi kapsamındasigortalı olarak tescil edilmiş olanların prim borçlarını, sattıkları tarımsalürün bedellerinden borç tutarını geçmemek şartıyla % 1 ilâ % 5 oranları35 Y. HGK. 26.02.2003, E:2003/21-43, K:2003/9736 DEMİR, Vakkas: “Bağ-Kur’da Geçmişe Yönelik Hizmet Kazanmanın Önemli Bir Yolu”, Yaklaşım, Eylül 2006,S:165, s: 183-187; Ayrıca bkz. AKCAN, Derda: “Bağ-Kur’un Uyguladığı Tevkifat Kesintilerinin Yasal Olmadığı YönündekiTereddütler <strong>ve</strong> Bunların Cevapları”, E-Yaklaşım, Ekim 2007, S:5137 ÇAKMAK; Fevzi: “Bağ-Kur Tarım Sigortalılarında Tarım Tevkifatı (Kaynaktan Prim Kesintisi) Uygulaması”, SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Temmuz-Ekim 2002, S:15, s:69-77Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 213
arasında olmak üzere kesinti yapılmak suretiyle tahsil etmeye Kurum yetkilidir.Burada sözü edilenler ise tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlardan,tarımsal faaliyette bulunan <strong>ve</strong> aylık tarımsal kazanç ortalamasıprime esas aylık kazanç tutarının aylık alt sınırı üzerinde olanlardır. Zira,tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlardan; tarımsal faaliyettebulunan <strong>ve</strong> yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden, bu faaliyete ilişkin masraflardüşüldükten sonra kalan tutarın aylık ortalamasının, bu Kanundatanımlanan prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunubelgeleyenler zaten zorunlu sosyal sigortalı sayılmamışlardır.Tevkifat kesintisinin yapılmaya başlandığı 01.01.1994 tarihinden 2002 yılıMayıs ayına kadar Bağ-Kur, kendisinden tevkifat kesintisi yapılanların tarımsigortalılıklarını, tevkifatın kesildiği tarihi takip eden aybaşı itibariylegeriye dönük olarak başlatırken; daha sonra, tevkifatın rızai bir ödeme olmadığı<strong>ve</strong> kişinin sigortalı olma iradesini yansıtmadığı şeklindeki gerekçelerile 2926 Sayılı Tarımda Kendi Adına <strong>ve</strong> Hesabına Bağımsız ÇalışanlarSosyal Sigortalar Kanunu 4 Seri Numaralı Uygulama Tebliği 38 ’ndeki primtevkifatı nedeniyle tescil <strong>ve</strong> sigortalılığın başlatılması hükmünü bir başkatebliğ değişikliğiyle iptal etmiştir 39 .Bu idari düzenlemelere rağmen Yargıtay, tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabınaçalışanların zorunlu sigortalı olduklarını, bunlardan tevkifat kesmenin onlarısigortalı olarak kabul etmek anlamına geleceğini <strong>ve</strong> sigortalılıklarınınilk tevkifatın yapıldığı tarihi takip eden aybaşından itibaren başladığınınkabulü ile tescil edilmeleri gerektiğini belirtmektedir. 40 Yargıtay benzer birçokkararında bu hususa dikkat çekmek suretiyle tarımda kendi adına <strong>ve</strong>hesabına bağımsız olarak çalışanların Kurumca tescil edilmemiş olmaklabirlikte, sigortalı sayılarak geriye doğru tescillerine olanak tanımaktadır 41 .Netice itibariyle, 4 Seri Numaralı Uygulama Tebliğinin “Prim TevkifatıNedeniyle Tescil <strong>ve</strong> Sigortalılığın Başlangıcı” başlıklı (I) bendinin yürürlüktenkaldırılması üzerine tevkifata dayalı geriye dönük tescilleri yapılamayançiftçiler tarafından yukarıda belirtildiği üzere çoğu Kurum aleyhinesonuçlanan tespit davaları açılmaya başlanılmıştır. 42 Bu tespit davalarındançiftçilerin mağdur oldukları <strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nlik hakkına kavuşmakamacıyla hareket ettikleri anlaşıldığından, kurumla vatandaşlarımızı karşıkarşıya getiren bu duruma son <strong>ve</strong>rmek amacıyla 4 Seri Numaralı UygulamaTebliğinin mülga (I) bendi yeniden düzenlenmiştir. 43Buna göre, 2926 sayılı Kanunun 2.maddesine göre sigortalı sayıldıklarıhalde, Kanunun 7. maddesinde öngörülen üç aylık süre içinde Kuru-38 26.03.1994 tarih <strong>ve</strong> 21886 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.39 21.03.2002 tarih <strong>ve</strong> 24702 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Ayrıca, Bağ-Kur Genel Müdürlüğü’nün 01.05.2002tarih <strong>ve</strong> 2002/19 sayılı Genelgesi40 Y.10. HD. 23.12.2002, E:2002/9460, K:2002/9997; ÇAKMAK, İhsan: 1479 Sayılı Esnaf <strong>ve</strong> Sanatkarlar <strong>ve</strong> Diğer BağımsızÇalışanlar Kanunu ile 2926 Sayılı Tarım Bağ-Kur Kanunu, Bilge Yayınevi, Ankara 2004, s:1187-118841 Y. 21. HD. 08.04.2004, E:2004/5981, K:2004/8999; Y. 10. HD. 05.05.2005, E:2005/1263, K:2005/501542 SGK Başkanlığı Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü’nün 13.06.2007 tarih <strong>ve</strong> 2007/44 sayılı Genelgesi43 22.05.2007 tarihli <strong>ve</strong> 26529 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.214Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ma kayıt <strong>ve</strong> tescilini yaptırmayan sigortalıların tescil işlemleri, Kanunun9.maddesine göre Kurumca re’sen yapılmakta <strong>ve</strong> sigortalıların hak <strong>ve</strong> yükümlülükleride kayıt <strong>ve</strong> tescil edildikleri tarihi takip eden aybaşından itibarenbaşlamaktadır.Ancak, Kanunun 2. maddesine göre sigortalı sayıldıkları halde Kurumakayıt <strong>ve</strong> tescilleri yapılmamış <strong>ve</strong> bu Tebliğ uyarınca sattıkları ürün bedellerinden01.04.1994 tarihinden itibaren prim tevkifatı yapılan çiftçilerin, tevkifatınyapıldığını gösteren belgeleri de eklemek suretiyle Kuruma yazılıtalepte bulunmaları halinde, tevkifat tutarının Kurum hesaplarına intikaletmesi şartıyla, tevkifat yapılan tarihi takip eden aybaşından itibaren sigortalılıklarıbaşlatılır. Sigortalılıkları bu şekilde başlatılan çiftçilerin tarımsalfaaliyetlerini devam ettirmeleri koşuluyla, sigortalılıkları devam ettirilir.Tarımsal faaliyetin tespitinde ziraat odası kayıtları esas alınır. Ziraat odasıkaydı olmaması halinde, tevkifata esas ürüne ilişkin kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarının,meslek kuruluşlarının, kooperatif <strong>ve</strong>ya birliklerin, kayıtları esasalınır. Sigortalının Kurumca re’sen tescili yapılmış ise, sigortalılık tevkifatınyapıldığı tarihi takip eden aybaşından itibaren başlatılır.VI – SİGORTALI HİZMET TESPİTİNDE GEÇİŞ HÜKMÜBelli bir döneme kadar kayıt <strong>ve</strong> tescillerini yaptırmamış Bağ-Kur sigortalılarınsigortalılık hak <strong>ve</strong> mükellefiyetleri, geçmiş dönemde çıkarılan bazıkanuni düzenlemeler ile geriye götürülmüştür. Örneğin, önce 2000 yılında619 KHK ile ardından 2003 yılında 4956 sayılı Kanun ile 1479 sayılı Kanunaeklenen geçici 18.madde ile bu yönlü bir düzenleme yapılmıştır.Bu düzenlemeye göre; 1479 sayılı Kanuna göre sigortalılık niteliği taşıdıklarıhalde 04.10.2000 tarihine kadar kayıt <strong>ve</strong> tescilini yaptırmamış olan sigortalılarınsigortalılık hak <strong>ve</strong> mükellefiyetleri 04.10.2000 tarihinden itibarenbaşlatılmıştır. Ancak, 1479 sayılı Kanuna göre zorunlu sigortalı olaraktescil edilmiş olanların sigortalılıkları, 02.08.2003 tarihinden itibaren altıay içinde(02.02.2004 gününe kadar) Kuruma yazılı olarak başvurmaları <strong>ve</strong>20.04.1982-04.10.2000 tarihleri arasındaki <strong>ve</strong>rgi kayıtlarını belgelemek <strong>ve</strong>belgelenen bu sürelere ilişkin prim borçlarının tamamını, tebliğ tarihindenitibaren bir yıl içinde, ödemek kaydıyla bu süreler sigortalılık süresi olarakdeğerlendirilebilmiştir.Öte yandan <strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici 17.maddesinde kendi nam <strong>ve</strong> hesabınaçalışanların sigortalılıklarının durdurulmasına ilişkin hükme yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Buna göre; kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlarla tarımdakendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlardan, 1479 <strong>ve</strong> 2926 sayılı kanunlaragöre tescilleri yapıldığı halde, bu maddenin yürürlük tarihi(01.10.2008)itibarıyla beş yılı aşan süreye ilişkin prim borcu bulunanların, bu sürelereilişkin prim borçlarını, prim borçlarının ödenmesine ilişkin Kurumca çıkarılacakgenel tebliğin yayımı tarihini takip eden aybaşından itibaren 6Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 215
ay içerisinde ödememeleri halinde, prim ödemesi bulunan sigortalılarındaha önce ödedikleri primlerin tam olarak karşıladığı ayın sonu itibarıyla,prim ödemesi bulunmayan sigortalıların ise tescil tarihi itibarıyla sigortalılığıdurdurulur. Prim borcuna ilişkin süreler sigortalılık süresi olarak değerlendirilmez<strong>ve</strong> bu sürelere ilişkin Kurum alacakları takip edilmeyerek,Kurum alacakları arasında yer <strong>ve</strong>rilmez.Ancak, sigortalı ya da hak sahipleri daha sonra müracaatları tarihindeki80. maddenin ikinci fıkrasına göre belirlenecek prime esas kazanç tutarıüzerinden hesaplanacak borç tutarının tamamını, borcun tebliğ tarihindenitibaren üç ay içinde ödedikleri takdirde, bu süreler sigortalılık süresi olarakdeğerlendirilir. Sigortalılıkları önceki kanunlara göre durdurulanlariçin de bu hüküm uygulanır.VII –BİLDİRİLMEYEN SİGORTALILAR İÇİN YAPILACAK İŞLEMKurumun kendisine bildirilen sigortalılara olduğu kadar bildirilmeyen sigortalılarakarşı da ödev <strong>ve</strong> sorumlulukları bulunmaktadır. Bildirilmeyen/kaçak çalıştırılan sigortalılar herhangi bir zararlandırıcı sigorta olayına maruzkaldıklarında, Kurum onlara da sigorta yardımlarını yapmakla ödevlidir.Ancak bu yardımlar daha sonra iş<strong>ve</strong>rene ödettirilmektedir. Bağımsızolarak çalışıp da Kuruma bildirimini yapmayan sigortalılar da aşağıda görüleceğiüzere kimi haklardan yararlanamayacaktır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 23.maddesine göre; sigortalı çalıştırmaya başlandığınınsüresi içinde sigortalı işe giriş bildirgesi ile Kuruma bildirilmemesihalinde, bildirgenin sonradan <strong>ve</strong>rildiği <strong>ve</strong>ya sigortalı çalıştırıldığının Kurumcatespit edildiği tarihten önce meydana gelen iş kazası, meslek hastalığı,hastalık <strong>ve</strong> analık halleri sonucu ilgililerin gelir <strong>ve</strong> ödenekleri Kurumcaödenir. Düzenleme 506 sayılı Kanunun mülga 10.maddesine paralelliktaşımaktadır.Belirtilsin ki; sigortalılığın oluşumu için işyerinin <strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamınaalınması koşul olmadığı 44 gibi işyerinin Kurumca tescil edilmemişolması hizmet akdinin geçerliliğini engellemeyecektir 45 .Kaldı ki, zorunlusigortalılığın oluşumu için salt sigortalı işe giriş bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmesiyani çalıştırılanın Kuruma bildirilmiş olması yeterli değildir. Eylemli çalışmanınvarlığının ortaya konulması gerekecektir 46 .Kanunda açıkça sigortalı işe giriş bildirgesi ile bildirimden bahsedilmeklebirlikte, Yargıtay bir kararında 47 , Kuruma <strong>ve</strong>rilen prim belgesinde sigortalınınişe girdiği tarih yazılı ise işe giriş bildirgesi bulunmasa bile sözkonusuKanun hükmünün (506/mülga 10) uygulanamayacağına hükmetmiştir.44 Y.21.HD. 21.06.1999. E:1999/4299, K:1999/444845 Y.10.HD. 19.01.1994, E:1993/12404, K:1994/22146 YHGK, 16.06.1999, E:1999/21-509, K:1999/526; 30.06.1999, E:1999/21-549, K:1999/555 <strong>ve</strong> 29.03.2000, E:2000/21-702, K:2000/22647 Y. 10. HD. 17.10.1996, E:8903, K:8635216Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Diğer taraftan, halihazırdaki Kurum uygulaması, “İlk işyerindeki çalışmasıKanuna uygun şekilde işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rilerek Kuruma bildirilmiş sigortalıların,iş bağıtı sona ermeden aynı iş<strong>ve</strong>renin ikinci işyerinde çalışmayabaşlaması halinde bu işyerinden ikinci bir işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rilmesinegerek olmadığı <strong>ve</strong> bu bildirgenin <strong>ve</strong>rilmemiş olmasından dolayı sözkonusuKanun hükmü(506/mülga 10) uyarınca iş<strong>ve</strong>renin sorumlu sayılmaması…” 48 şeklindedir. Yargıtay ise bir kararında 49 ; iki ayrı işyeri bulunan iş<strong>ve</strong>reninişe aldığı sigortalıyı ilk işyerinden bildirmesine rağmen ikinci işyerindenbildirmemiş olması <strong>ve</strong> kazanın ikinci işyerinde çalışırken ortaya çıkmasıhalinde sözkonusu Kanun hükmünün (506/mülga 10) uygulanamayacağınıbelirtirken, Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararında ise bu durumdabelirtilen Kanun hükmünün(eski 506/10.md) uygulanması koşullarınınoluştuğuna hükmedilmiştir 50 .Diğer taraftan, birçok yargı kararında işe giriş bildirimi hiç yapılmayan<strong>ve</strong>ya yasal süresi dışında yapılan sigortalıların maruz kaldığı zararlandırıcısigorta olayının, işe giriş bildirimi süresinde meydana gelmiş olması halinde506/mülga 10. maddenin uygulama koşullarının oluşmadığı, bu maddeninuygulama koşullarından birinin de sigorta olayının bildirim süresiiçinde meydana gelmemesi koşulu olduğu, bildirim süresinde meydanagelen sigorta olayları için söz konusu maddenin uygulanamayacağı tespitineyer <strong>ve</strong>rilmiştir 51 . Bu bakımdan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 23. maddesininkaçak istihdamla mücadelede beklenen etkin rolünü yerine getirebilmesiiçin madde lafzında değişiklik yapılması önerilmiştir 52 .Yukarıda belirtilen hallerde, Kurumca yapılan <strong>ve</strong> ileride yapılması gereklibulunan her türlü masrafların tutarı ile gelir bağlanırsa bu gelirin başladığıtarihteki ilk peşin sermaye değeri tutarı, Kanunun 21. maddesi birinci fıkrasındayazılı sorumluluk halleri aranmaksızın, iş<strong>ve</strong>rene ayrıca ödettirilir.İş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığının meydana gelmesinde, iş<strong>ve</strong>renin kastı <strong>ve</strong>yasigortalıların sağlığını koruma <strong>ve</strong> iş gü<strong>ve</strong>nliği mevzuatına aykırı bir hareketiolmasa bile yapılan giderler iş<strong>ve</strong>rene ödettirilecektir. Zira, zararlandırıcısigorta olayının meydana gelmesinde iş<strong>ve</strong>renin kusurlu olmaması onusorumluluktan kurtarmamaktadır. Burada iş<strong>ve</strong>renin sorumluluk kaynağı,çalıştırdığı sigortalıları Kuruma bildirme yükümlülüğünü yerine getirmemesidir.Buna kusursuz sorumluluk da denilmektedir.Tarımsal faaliyette bulunması sebebiyle <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesibirinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı olduğu halde, Kanunun8.maddesi üçüncü fıkrasında belirtilen süre içerisinde bildirimde bulunmayanlaraise, bildirimde bulunulmayan sürede meydana gelen iş kazası,48 SSK Genel Müdürlüğü’nün 15.07.1986 tarih <strong>ve</strong> 24610674 sayılı Genel Yazısı49 Y. 10. HD. 25.08.1998, E:3034, K:391750 Y. HGK. 28.04.1999, E:239, K:25151 ORDU, Harun: “Kaçak Çalıştırılan İşçilerin Bildirim Süresi İçinde Maruz Kaldıkları Sigorta Olaylarından DoğanSorumluluk”, Yaklaşım, Eylül 2006, S:165, s:154-15852 ORDU, Harun: “Kaçak Çalıştırılan İşçilerin Bildirim Süresi İçinde Maruz Kaldıkları Sigorta Olaylarından DoğanSorumluluk”, Yaklaşım, Eylül 2006, S:165, s:154-158Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 217
meslek hastalığı, <strong>ve</strong> analık halleri sonucu ilgililerin gelir <strong>ve</strong> ödenekleri Kurumcaödenmeyecektir.VIII -SİGORTALILARIN TESCİL EDİLMESİVIII .1- GENEL OLARAK TESCİL İŞLEMİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 92.maddesi dördüncü fıkrasına göre; sigortalılar, isteğebağlı sigortalılar ile bunların hak sahiplerinin; genel sağlık sigortalıları<strong>ve</strong> bunların bakmakla yükümlü olduğu kişilerin tescil <strong>ve</strong> diğer tüm işlemlerindesosyal gü<strong>ve</strong>nlik sicil numarası olarak Türk vatandaşları için T.C.kimlik numarası, yabancı uyruklu kişiler için ise İçişleri Bakanlığınca <strong>ve</strong>rilenkimlik numarası kullanılır.Gerçekten de, sigortalılar, Kuruma <strong>ve</strong>rilen ilk <strong>ve</strong>ya tekrar sigortalı işe girişbildirgelerine göre Türkiye Cumhuriyeti kimlik numaraları ile bilgisayarortamında tutulan tescil kütüğüne kayıt edilir. Türkiye Cumhuriyeti kimliknumarası, aynı zamanda sigortalıların sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sicil numarasınıoluşturur. Sigortalıların tescil, hizmet <strong>ve</strong> her türlü bilgisayar kayıtları ilediğer sosyal sigorta işlemleri, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sicil numarası altında tutulur.(SSİY/16-1)Yabancı uyruklulara ise, Nüfus <strong>ve</strong> Vatandaşlık İşleri GenelMüdürlüğünce <strong>ve</strong>rilecek kimlik numaraları aynı zamanda bunlar için sosyalgü<strong>ve</strong>nlik sicil numarası olarak kullanılır.(SSİY/16-2)Sigortalı işe giriş bildirgeleri ise, Kuruma e-sigorta ile <strong>ve</strong>rilmesiyle yerinegetirilir. Sigortalı işe giriş bildirgesi dışında, başka biçimlerde yapılan bildirimlergeçerli sayılmaz.(SSİY/15-1)Kanuna göre sigortalılık niteliği taşımadığı hâlde, gerçeğe aykırı olarak bildirimyapıldığı bu Yönetmeliğin 25.maddesinde belirtilen usul <strong>ve</strong> esaslaragöre tespit edilen tescil kayıtları, aynı maddenin ikinci fıkrasındaki usuldâhilinde iptal edilir. Yersiz tescil yapılan sigortalılara ilişkin Kurumca yapılanher türlü masraf <strong>ve</strong> ödemeler, ilgili mevzuat hükümlerine göre tahsilolunur.(SSİY/20)Belirtelim ki, Kamu İdarelerinde Çalışanlar İle Bunların Bakmakla YükümlüOlduğu Kişilerin Tesciline İlişkin Tebliğ(Seri No: 2) 53 uyarınca da5434 sayılı kanun gereği, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumuna devredilen EmekliSandığına tabi daire, kurum <strong>ve</strong> kuruluşların iş yeri bilgileri ile çalıştırdıklarıkamu görevlilerine ait bilgilerin <strong>5510</strong> sayılı Kanun hükümlerine uyumluhale getirmeleri talimatlandırılmıştı.Sigortalı işe giriş bildirgesi düzenlenmeden tescil işlemi yapılan bir durumdanda söz edebiliriz. Şöyle ki; Türkiye’de, <strong>5510</strong> sayılı Kanuna <strong>ve</strong>yabu Kanunla yürürlükten kaldırılan sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kanunlarına tabi hizmetleribulunmayanların, 3201 sayılı Kanun uyarınca yapılan hizmet borçlanmalarındatescil işlemleri, sigortalı işe giriş bildirgesi düzenlenmedensonuçlandırılır.(SSİY/19-4)53 07.12.2006 tarih <strong>ve</strong> 26369 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.218Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
VIII .2 –SİGORTALI TESCİLİNDE GEÇİŞ HÜKÜMLERİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici 11.maddesi birinci fıkrasında; bu Kanun yürürlüğegirmeden önce mevcut sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarında tescili yapılansigortalılar <strong>ve</strong> ilk defa tescili yapılacak sigortalılar ile bunların hak sahipleriiçin ortak bilgi bankası oluşturulacağı, bu sigortalılar ile sisteme yenikatılacak sigortalıların tescilinde, Türkiye Cumhuriyeti kimlik numaralarısosyal gü<strong>ve</strong>nlik sicil numarası olarak esas alınacağı ifade edilmiştir.Sigortalıların eski sigorta sicil numaraları ise <strong>5510</strong> sayılı Kanuna göre tesciledilecekleri tarihe kadar kullanılmaya devam edilecektir. Ayrıca <strong>ve</strong>rgimükellefi olan sigortalıların <strong>ve</strong>rgi numaraları da sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sicil numaralarıile birlikte kayıt altına alınacak <strong>ve</strong> işlemlerde birlikte kullanılacaktır.Sigortalıların eski sigorta sicil numaraları ise, <strong>5510</strong> sayılı Kanunagöre tescil edilecekleri tarihe kadar kullanılmaya devam edilecektir.(<strong>5510</strong>/Geçici 11-2)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarınatescili yapılan sigortalıların eski tescil bilgileri, sosyal gü<strong>ve</strong>nliksicil numarası altında güncellenerek Kanuna göre tescil işlemleri sonuçlandırılır.Bunlar için ayrıca sigortalı işe giriş bildirgesi talep edilmez. Sosyalgü<strong>ve</strong>nlik sicil numarası ile tescil edilene kadar eski emekli, sigorta <strong>ve</strong> Bağ-Kur sicil numaraları kullanılır. Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sicil numaraları ile birliktebu numaraların sadece arşivleme işlemlerinde kullanılmasına devam edilir.(SSİY/Geçici1-1)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 219
T.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMUSGORTALI E GR BLDRGES(4/1-a-b kapsamndaki sigortallar için)Ek-4SOSYAL GÜVENLK SCL NUMARASI(T.C.Kimlik Numaras)A-SGORTALININ KMLK BLGLERBELGENN MAHYETlkTekrar1 Ad2 Soyad3 lk Soyad4 Baba Ad11 Yabanc Uyruklu se Ülke Ad12 Örenim durumulkör.LiseÖn lisansLisansOkur yazar Dier5 Ana Ad6 Doum Yeri13 Askerlik durumuErBalangç-Biti Tarihi…/…./……-…./…./……Yedek Sb7 Doum TarihiMuafTecilli8 CinsiyetiErkekKadn9 Medeni HaliEvli BekarNÜFUSA KAYITLI OLDUU YERllçe10 Mahalle/KöyCilt NoAile SraNo(Hane-Kütük)(Birey) Sra Nokametgah adresi :Bulvar: …………………….……… Cadde: ………………...….....Sokak:……….. D Kap No:……………..… ç K.No:………………....Mahalle/Köy:……………………...…. Posta Kodu : ……………………..……14lçe:…………………………...... l:…………………………….....GöreviEv TelCep TelB- SGORTALININ SOSYAL GÜVENLK BLGLER15SigortallkTürü/'kodu4 (a) Hizmet Akdine Tabi Çalan4 (b) Muhtar ile Hizmet Akdine BalOlmakszn Kendi Adna <strong>ve</strong> HesabnaBamsz ÇalanSigortallk Kodu16Sigortal Kanununun30. Maddesine GöreÇaltrlyorsaEski HükümlüÖzürlüTerör Maduru1701.10.2008 Tarihinden ÖnceÇalm seKurumuSicil NumarasSSKBa-KurEmekli Sand506-G.20. mad. san.18 Yallk Ayl Alyorsa Devam Etmek stedii Sigorta KoluSosyal Güv.Dest.PrimiTüm Sig. Kollar19 4-1/b Kapsamndaki SigortalnnMesleiMeslek liMeslek lçesi20 Sigortalnn e Balad Tarih…./…./……...C-BEYAN VE TAAHHÜTLERYukarda yazl hususlarn gerçee uygun olduunu <strong>ve</strong> olabilecek deiiklikleri derhal Kuruma <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rene21bildireceimi beyan ederim. …./……/……….Sigortalnn Ad- Soyad:mzasYER SCL NUMARASI22 ÜNTE KODU LÇE KONT23M KOLU KODU YER SIRA NUMARASI L KODUALT VESK YENKODU NOLGL KURUM/KURULU/ VERGDARES / ODA /TCARET-ESNAF SCLNUMARASI24<strong>ve</strong>renin/yerinin/lgili Kuruluun Ad-Soyad/Ünv.………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………<strong>ve</strong>renin/yerinin/lgili Kuruluun AdresiBulvar: …...………….………....…… Cadde: …..……………….........Sokak:………………...…. D Kap No:………... ç K.No:………...Mahalle/Köy:………………….……..…… Posta Kodu : …………..…….lçe:…………………...…..... l:…………........................Yukarda yazl hususlarn sigortalnn nüfus cüzdanndaki <strong>ve</strong> beyan ettii resmi belgelerdeki kaytlara uygun bulunduunu <strong>ve</strong> doru olduunu beyanederim.…..…./…...…./………....Onaylayann YetkilininAd Soyad, mzas, Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi220Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
EK-4EK-4AÇIKLAMALAR1. Bu belge, hizmet akdine tabi çalanlar ile muhtar <strong>ve</strong> kendi adna <strong>ve</strong> hesabna bamsz çalan sigortallarn<strong>5510</strong> sayl Kanunun 8 inci maddesine göre Kuruma bildirilmesi amacyla kullanlr.2.Sigortal e Giri Bildirgesi Kuruma internet, elektronik <strong>ve</strong>ya benzeri ortamda <strong>ve</strong>rilir. <strong>ve</strong>renlerbilgisayarlarndan alacaklar Kurumca üretilmi barkod numaral çktlarn bir nüshasn sigortalya <strong>ve</strong>rir, bir nüshasda i<strong>ve</strong>rence sigortal dosyasnda saklanr. Ancak, Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fkrasnn (b) bendine göresigortal saylanlar hakknda Kuruma yaplacak bildirimler, söz konusu sigortallar bildirmekle yükümlü kurum <strong>ve</strong>kurulular ile Kurum arasnda internet <strong>ve</strong> elektronik alt yap oluturuluncaya kadar kat ortamnda yürütülür.Tarmsal faaliyette bulunanlara ait sigortal ie giri bildirgesi, ziraat odasnca, ziraat odas bulunmayan yerlerdetarm il/ilçe müdürlüklerince <strong>ve</strong>ya kendileri tarafndan kayt tarihinden itibaren 30 gün içinde Kuruma bildirilir.Ziraat odalar, tarm il/ilçe müdürlükleri ie giri bildirgesini elektronik <strong>ve</strong>ya benzeri ortamda bildirebilecei gibipostayla da gönderilebilirler.3. “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sicil Numaras” hanesine, T.C kimlik numaras, yabanc uyruklular için ise Nüfus <strong>ve</strong>Vatandalk leri Genel Müdürlüünce <strong>ve</strong>rilen kimlik numaras yazlr. Bu alan en soldaki kutucuktan balamaküzere her kutuya bir rakam gelecek ekilde doldurulur.4. Bu bildirgenin bütün haneleri, nüfus cüzdanna <strong>ve</strong> sigortal tarafndan i<strong>ve</strong>rene ibraz edilen dier resmibelgelere göre tam, doru <strong>ve</strong> okunakl olarak doldurulur. Noksan <strong>ve</strong> hatal düzenlenen bildirge ileme alnmaz <strong>ve</strong>sigortalnn tescil ilemi yaplmaz. Bundan doabilecek tüm sorumluluklar i<strong>ve</strong>ren, ilgili kurum <strong>ve</strong> kurulu ilesigortalya aittir.5. "Belgenin Mahiyeti" bölümünde ilk defa sigortal olacak kii için düzenlenen bildirgenin üst bölümündeki“lk”, daha önce sigorta olanlar ise “Tekrar” kelimesinin yanndaki kutu (X) ile iaretlenir.6. 1 ila 14 numaral alanlar sigortalnn nüfus cüzdan bilgileri ile uyruk, örenim, askerlik durumu <strong>ve</strong> adresbilgilerine göre doldurulur.7. 15 numaral alanda belirtilen sigortallk türü alan,, <strong>5510</strong> sayl Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fkrasnn(a) <strong>ve</strong>ya (b) bendi kapsamnda olup olmadna göre iaretlenir. Sigortallk kodlar;(a) bendi kapsamnda sigortal saylanlar için;(b) bendi kapsamnda sigortal saylanlar için;(0) Mecburi sigortal (1) Muhtar(2) Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözlemesi bulunmayan ülkelerde çalan (2) Vergi mükellefleriTürk içileri(3) Vergiden muaf olanlar(5) Göçmenler (4) irket ortaklar(6) Yurtd borçlanmas yapanlar (5) Tarmsal faaliyette bulunanlar(7) Çraklar <strong>ve</strong> stajyer örenciler (6) stee bal sigortallar(8) Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primine tabi çalanlar (7) Jokey <strong>ve</strong> antrenörler(10) Cezaevlerindeki hükümlü <strong>ve</strong> tutuklular (8) Avukatlar(11) Sanatçlar, düünürler <strong>ve</strong> yazarlar (9) Noterler(12) Sözlemesiz ülkeler yabanc uyruklu sigortallar(13) 4081 Sayl Kanuna göre çalanlar(14) Umumi kadnlar(15) Usta <strong>ve</strong> sözlemeli öretici(16) Sendika konfederasyon bakanlklar, yönetim kurulu üyeleri(17) 657 sayl Kanunun 4/b kapsamnda çalanlar(18) 657 sayl Kanunun 4/c kapsamnda çalanlar8. Yallk ayl almakta iken yeniden çalmaya balayanlardan; aylklarnn ödenmesine devam edilmesiniisteyenler için bu bildirgenin 18 numaral alandaki “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Destek Primi”, aylklarnn kesilmesiniisteyenler için ise ayn alandaki “Tüm Sigorta Kollar” sözcüünden sonraki kutu (X) ile iaretlenir.9. 19 numaral alana Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fkrasnn (b) bendi kapasamndaki sigortallarnmeslei, meslek ili <strong>ve</strong> ilçesi yazlr.10.20 numaral alana sigortalnn ilk <strong>ve</strong>ya tekrar ie balad tarih yazlr..11. Bildirgenin "C-Beyan <strong>ve</strong> Taahhütler" bölümünün 21 numaral alan, internet ortam dnda <strong>ve</strong>rilmesi halindesigortal tarafndan imzalanr. 22 numaral alana, Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fkrasnn (a) bendikapsamndaki sigortallar çaltran i<strong>ve</strong>ren bilgileri, 23 numaral alana ise, 4 üncü maddesinin birinci fkrasnn (b)kapsamndaki sigortallar bildirmekle yükümlü ilgili kurum, kurulu, birlikler <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>rgi daireleri bilgileri yazlr..12. Kanunun 4 <strong>ve</strong> 5 inci maddeleri gereince hizmet akdine tabi olarak sigortal çaltran i<strong>ve</strong>renlerle 4 üncümaddenin birinci fkrasnn (b) bendi gereince sigortallar sigortallk balangcndan itibaren kendi mevzuatlarnagöre kayt <strong>ve</strong>ya tescil yapan ilgili kurum, kurulu <strong>ve</strong> birlikler <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>rgi dairelerinden sigortal ie giri bildirgesiniyasal süresi içinde Kuruma <strong>ve</strong>rmeyenlere her bir sigortal için idari para cezas uygulanr. Belgenin Kuruma yasalsüresinde <strong>ve</strong>rilip <strong>ve</strong>rilmediinin tespitinde adi postayla gönderilmesi halinde Kurum kaytlarna intikal ettii tarih,iadeli taahhütlü <strong>ve</strong>ya acele posta ile gönderilmesi halinde postaya <strong>ve</strong>rili tarihi esas alnr.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 221
5 Ana Ad7SOSYAL GÜVENLK SCL NUMARASI(T.C.Kimlik Numaras)1 Ad2 Soyad3 lk Soyad4 Baba Ad6 Doum YeriDoum Tarihi8 Tashihli doum tarihi9 Kaza-i Rüt Karar10 Cinsiyeti11 Medeni Halillçe12 Mahalle/KöyCilt NoAile SraNo(Hane-Kütük)(Birey) Sra NoErkekNÜFUSA KAYITLI OLDUU YERT.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMUSGORTALI E GR BLDRGES(4/1-c kapsamndaki sigortallar için)VarEvliA-SGORTALININ KMLK BLGLERYokKadnBekar131415BELGENN MAHYETYabanc Uyruklu se Ülke AdÖrenim DurumuSon Örenim Biti TarihiAskerlik Durumukametgah AdresiMahalle / Köy : ………………………………Barkod No:TecilliSokak :…………………… D Kap No:……………. ç Kap No:……………Posta Kodu……………lçe : …………..………………… l : ……………………………………………..Erlk kez göre<strong>ve</strong> giriTekrar göre<strong>ve</strong> giriMuafBulvar………………………….Cadde :……………..………….…………B-SGORTALININ SOSYAL GÜVENLK BLGLER16EK - 4-A……………/…………../………………..Balangç Tarihi Terhis Tarihi……/……./……… - ……../……./………Yedek Sb17Daimi kadrolu çalanlarSözlemeli çalanlar657 sayl Kanunun 86. maddesiuyarnca <strong>ve</strong>kil olarak atananlarSeçimle <strong>ve</strong>ya atama yoluyla kamuidarelerinde göre<strong>ve</strong> girenlerBabakan, Bakanlar, T.B.M.M.Üyeleri,Belediye Bakanlar, l Encümen ÜyeleriMemur Sendikalarnda Ücretsiz izinli olarakgörev alanlarAskeri örencilerEmniyet Genel Müdürlüü hesabna Fakülte <strong>ve</strong>ya<strong>ve</strong>ya Yüksekokullarda okuyan örenciler18 Sigortalnn e Balad Tarih…………../……...…./………...…...19 Hizmet Snf20 Görev Ünvan21 Kurum Sicil Numaras01.01.2009 Tarihinden Önce KurumuSSKBAKUR EMEKL SAN. 506-G.20. MAD. SAN.22Hizmeti varsa;Sicil Numaras23 C- YER BLGLERyerinin (Kurumun) AdGörev Yaplan Birim Adyerinin (Kurumun)AdresiYER SCL NUMARASIBulvar …………………...Cadde: …………….….....Sokak:…………Dkap No:…...… çK..No………Mahalle/Köy:……………………Posta Kodu : …………….lçe:…………….... l:….....................SAYMANLIK VE KURUM NUMARASIL KODULÇEKODUÜNTE KODUESKYENYukarda yazl hususlarn sigortalnn beyan ettii nüfus cüzdanndaki bilgiler <strong>ve</strong>resmi belgelerdeki kaytlara uygun bulunduunu <strong>ve</strong> doru olduunu kabul ederim.……./……./……..Kurum Yetkilisinin;Ad-Soyad :Ünvan :Mühür <strong>ve</strong>ya Kae / mza222Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
EK-4/AAÇIKLAMALAR1. Bu belge, kamu idarelerinde <strong>5510</strong> sayl Kanunun 4/1-c bendi kapsamnda çalan sigortallarn, ayn Kanunun 8 inci maddesine göre Kurumabildirilmesi amacyla kullanlr.2. Sigortal ie giri bildirgesi, Kuruma internet, elektronik <strong>ve</strong>ya benzeri ortamda <strong>ve</strong>rilir. <strong>ve</strong>renler bilgisayarlarndan alacaklar Kurumcaüretilmi barkot numaral çktlarn bir nüshasn sigortalya <strong>ve</strong>rir, bir nüshas da i<strong>ve</strong>rence sigortal dosyasnda saklanr. e giri bildirgesisigortalnn Kanunun 6 nc maddesinin (l) bendi kapsamna girenler için ie balad tarihten itibaren 1 ay içerisinde, dier hallerde ise iebalad tarihten itibaren 15 gün içerisinde bildirilmek zorundadr.3. “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sicil Numaras” hanesine, T.C Kimlik Numaras, yabanc uyruklular için ise Nüfus <strong>ve</strong> Vatandalk leri GenelMüdürlüünce <strong>ve</strong>rilen kimlik numaras yazlr. Bu alan en soldaki kutucuktan balamak üzere her kutuya bir rakam gelecek ekildedoldurulur.4. Bu belgenin bütün haneleri, nüfus cüzdanna <strong>ve</strong> sigortal tarafndan i<strong>ve</strong>rene ibraz edilen dier resmi belgelere göre tam, doru <strong>ve</strong> okunaklolarak doldurulur. Noksan <strong>ve</strong> hatal düzenlenen belge ileme alnmaz <strong>ve</strong> sigortalnn tescil ilemi yaplmaz. Bundan doabilecek sorumluluk,i<strong>ve</strong>ren, ilgili kurum <strong>ve</strong> kurulu ile sigortalya aittir.5. "Belgenin Mahiyeti" bölümünde ilk defa sigortal olacaklar için düzenlenen bildirgenin üst bölümündeki “lk kez göre<strong>ve</strong> giri" daha öncesigorta olanlar ise “Tekrar göre<strong>ve</strong> giri” kelimesinin yanndaki kutu (X) ile iaretlenir. Kamu idaresinin farkl birimleri arasndaki naklentayin <strong>ve</strong> görevlendirmelerde bu bildirim yaplmaz.6. 1 ila 7 <strong>ve</strong> 10 ila 15 numaral alanlar sigortalnn nüfus cüzdan bilgileri ile uyruk, örenim, askerlik durumu <strong>ve</strong> adres bilgilerine göredoldurulur. (14 numaral alandaki örenim durumu bölümüne, sigortalnn en son örenim durumu <strong>ve</strong> okul biti tarihi yazlacaktr.)7. 8 numaral alan, Kanunun yürürlüünden önce 5434 sayl Kanuna tabi hizmeti bulunanlardan, doum tarihinde tashih karar olanlar içindoldurulur.8. 9 numaral alana, bir meslek <strong>ve</strong>ya sanat okulunu bitirenlerden, 22.11.2001 tarihli <strong>ve</strong> 4721 sayl Türk Medeni Kanunu hükümlerine göremahkemece ergin klndna dair alnm bir karar varsa iaretlenir. Buna ait kesinlemi mahkeme kararnn bir sureti Kuruma gönderilir.9. 17 numaral alanda belirtilen sigortallk türü alan, bu Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fkrasnn (c) bendi kapsamnda olanlar içinaadaki açklamalar dorultusunda uygun olan kutucuk iaretlenir1. Kamu kurulularna ait kadro <strong>ve</strong> pozisyonlarda sürekli (daimi) olarak çalanlardan Kanunun 4/1-a bendi kapsamna girenler gibi sigortal olmasöngörülmemi olanlar. (657 S.K. tabi memurlar, 926 S.K. tabi muvazzaf subay <strong>ve</strong> astsubaylar.. v.b.)2. Kamu kurulularnda sözlemeli olarak çalanlardan 4/1-a bendi kapsamna girenler gibi sigortal olmas öngörülmemi olanlar.3. 657 sayl Devlet Memurlar Kanunun 86 nc maddesi uyarnca açktan <strong>ve</strong>kil olarak atananlar. (Vekil öretmen, <strong>ve</strong>kil imam, <strong>ve</strong>kil mühendis.. gibi )4. Seçimle <strong>ve</strong>ya atama yoluyla kamu idarelerinde göre<strong>ve</strong> gelenlerden ilgili kanunlar gerei Devlet memurlar gibi emeklilik hakk tannm olanlar.5. Babakan, bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, belediye bakanlar, il encümeninin seçimle gelen üyeleri,6. 4/1-c bendi kapsamnda iken, bu kapsamdaki kiilerin kurduu sendikalar <strong>ve</strong> konfederasyonlar ile sendika ubelerinin bakanlklar <strong>ve</strong> yönetimkurullarna seçilenlerden aylksz izine ayrlanlar,7. Harp okullar ile fakülte <strong>ve</strong> yüksek okullarda, Türk Silâhl Kuv<strong>ve</strong>tleri hesabna okuyan <strong>ve</strong>ya kendi hesabna okumakta iken askerî örenci olanlar ileastsubay meslek yüksek okullar <strong>ve</strong> astsubay naspedilmek üzere temel askerlik eitimine tâbi tutulan adaylar,8. Polis Akademisi ile fakülte <strong>ve</strong> yüksek okullarda, Emniyet Genel Müdürlüü hesabna okuyan <strong>ve</strong>ya kendi hesabna okumakta iken Emniyet GenelMüdürlüü hesabna okumaya devam eden örenciler,10. 18 numaral alana sigortalnn ilk, tekrar <strong>ve</strong>ya naklen baka bir kurumda göre<strong>ve</strong> balad tarih yazlr.11. 19 numaral alanda sigortalnn atand <strong>ve</strong>ya seçildii hizmet snfnn iaretlenmesi gerekir.12. 20 numaral alana sigortalnn atand <strong>ve</strong>ya seçildii görev unvan (millet<strong>ve</strong>kili, belediye bakan, mühendis, öretmen, polis memuru, vhkigibi...) seçilmek suretiyle iaretlenir.13. 21 numaral alana sigortalnn kurum sicil numaras yazlr.14. 22 numaral alan Kanunun yürürlüe girdii tarihinden önce Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumuna devredilen sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurulularna (EmekliSand, SSK, Ba-Kur, Banka Sandklar) tabi hizmeti olanlar için doldurulur.15. 23 numaral alana sigortalnn;a. Görev yapt kurumun tam ad, (Çalma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanl, Karayollar Genel Müdürlüü , Gelir daresiBakanl....vb. )b. Görev yapt birimin tam ad, (Karayollar 4. Bölge Müdürlüü, l Milli Eitim Müdürlüü, Mehmet Akif Ersoy lköretimOkulu.....vb.)Yazlr. Kurumca iyerine <strong>ve</strong>rilen sicil numaras eksiksiz yazlr <strong>ve</strong> i<strong>ve</strong>ren tarafndan imzalanr.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 223
Ek-3T.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMUSGORTALI BLDRM BELGESSOSYAL GÜVENLK SCL NUMARASI(TC KMLK NUMARASI)A- SGORTALININ KMLK BLGLER1AdNÜFUSA KAYITLI OLDUU YER2 Soyadl3lk Soyadlçe4 Baba Ad10Mahalle/Köy5Ana AdCilt No6 Doum YeriAile Sra No (Hane-Kütük)7 Doum Tarihi8 CinsiyetiErkekKadnBirey Sra NoYabanc Uyruklu se11Ülke Ad9 Medeni HaliEvliBekarkametgah adresi :12Bulvar: …………………….……… Cadde: ………………...…..... Sokak:……….. D Kap No:……………..… ç Kap No:………………....Mahalle/Köy:……………………...…. Posta Kodu : ……………………..…… lçe:…………………………...... l:…………………………….....Ev Tel : ……………. Cep Tel : ……………………… E-mail : ...........................<strong>ve</strong>renin Ad- Soyad /Ünvan :…………………………………………………………………………B-BEYAN VE TAAHHÜTLERletme Ad ……………………………………………..yeri Adresi :Bulvar: ……………………...…… Cadde: ………........Sokak:…………….....… D Kap No:…………...…ç Kap No:…………...Mahalle/Köy……………….Posta Kodu : ……….… lçe:………. l:…………...M KOLUKODUYER SCL NUMARASIÜNTEYER SIRAilçeKODUl KoduNUMARASIkoduESK YENKontrolKodualt<strong>ve</strong>renT.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMU……………………………………………………….………………..Yukarda ünvan, adresi <strong>ve</strong> iyeri sicil numarasn belirttiim iyerinde ......./....../............ tarihinden itibaren çalmaya baladm <strong>ve</strong> bu belgedekibilgilerin gerçee uygun olduunu beyan ederim. ……./……./……..Ad-Soyad <strong>ve</strong> mzas224Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
EK-3AÇIKLAMALAR1-Bu belge,hizmet akti ile sigortal olarak çalmaya balayanlarnkendilerini <strong>5510</strong> sayl Kanunun 8’inci maddesi gerei Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikKurumuna bildirmeleri amacyla kullanlr.2- “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sicil Numaras” hanesine, T.C kimlik numaras,yabanc uyruklular için ise Nüfus <strong>ve</strong> Vatandalk leri Genel Müdürlüütarafndan <strong>ve</strong>rilen kimlik numaras yazlr. Bu alan doldurulurken en soldakikutucuktan balamak üzere her kutuya bir rakam gelecek ekilde yazlr.3- “ A-Sigortallarn Kimlik Bilgileri ” bölümünün bütün haneleri nüfushüviyet cüzdanndaki bilgilere göre tam <strong>ve</strong> doru olarak doldurulur.4- -"B-Beyan <strong>ve</strong> Taahhütler ” bölümünde; "<strong>ve</strong>renin Ad-Soyad, Ünvan"satrnda ; iyerinin varsa ünvan, iyeri kiiye ait ise ad <strong>ve</strong> soyad, "yeriSicil Numaras" satrnda biliniyorsa çalmaya balanlan iyerinin SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Kurumundaki iyeri sicil numaras ile iyerinde çalmayabalanlan tarih, gün, ay, yl olarak noksansz yazlr.5- Bu belgenin, ie balanlan tarihten itibaren 30 gün içinde iyerinin balbulunduu Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikMüdürlüüne/Merkezine <strong>ve</strong>rilmesi gerekir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 225
KOLLUK ÖRGÜTÜNE(JANDARMA VEYA POLS) VERLENÇALIANLARA AT KMLK BLDRME BELGES ( FORM 2 )ÇALIILAN YERNTÜRÜyeri Konut YurtBulunduul - ilçe Bucak - Köy Mevki - Semt Cadde - Sokak Bina - No Tel.-NoÇALIANINT.C Kimlik NoSoyad – AdNüfusa Kaytl OlduuBaba – Adl – lçeD.Yeri <strong>ve</strong> Tar.Bucak – KöyMedeni Hali Pas.Tar. <strong>ve</strong> S.UyruuÖnceki.Tez <strong>ve</strong> Sa.Ev Adresi <strong>ve</strong> TelefonuininAd YeriAyrlTarihiYapt yerinde yaplan ie Balama Tarihi…./…./……..yerinde Barnyor mu?mzasSoyad – Ad-ÜnvanÇALITIRANIN / BELGEY DÜZENLEYENNDURUMUBaba – Ad . yerindeD. Yeri <strong>ve</strong> Tar KonuttaSahibiKiracsSorumlu letmecisiAile ReisiYön. <strong>ve</strong>ya Yetkili ÜyeUyruu Yurtta Sorumlu leticisiKonut Adresi <strong>ve</strong> TelefonNoVerdiim bu bilgilerin doruluunu onaylarmKöy Muhtar(Ad Soyad) …../…../…….. mza(Resmi Mühür, mza)Belgeyi Teslim AlannAd Soyad : ............................ Görevi:………………Rütbesi : ............................ mzas:………………Aln tarih <strong>ve</strong> says: …../…../…….ÇALIANIN AYRILMASI HALNDE BELGEY DÜZENLEYEN LE KOLLUKÖRGÜTÜ ARASINDA DETRLECEK KISIMAd SoyadÇallan YerinAdresiBaba AdAyrl TarihiDo.Yeri TarihimzaBu ksmn belge örnei ile birlikte üç yl saklanmas zorunludur.(25x19)226Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ONİKİNCİ BÖLÜMSİGORTA PRİMİNE TABİOLAN KAZANÇLAR
I - PRİM ALINMASI ZORUNLULUĞU<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 79.maddesi gereğince, kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigortalarile genel sağlık sigortası için, bu Kanunda öngörülen her türlü ödemeler ileyönetim giderlerini karşılamak üzere Kurum prim almak, ilgililer de primödemek zorundadır. Kurumca tahsil edilen genel sağlık sigortası primleri,tahsil edilmesini müteakip doğrudan Kurum bütçesinin genel sağlık sigortasıkalemine aktarılır.Düzenlemenin sigorta priminin tanımı ile yakından ilgili olduğunu söyleyebiliriz.Sigorta primleri devletin parafiskal gelirlerindendir. Yani <strong>ve</strong>rgibenzeri gelirdir. Vergiden ayıran en belirgin yanı ise bir karşılığının olmasıdır.Başka bir söyleyişle, devletin zor gücüne dayalı olarak aldığı <strong>ve</strong>rginindoğrudan bir karşılığı yoktur. Oysa sigorta primleri karşılığında sigortalılaraçeşitli sosyal sigorta yardımları yapılması gerekir. Bu bakımdan dasosyal sigortacılıkta da bir nimet-külfet dengesi vardır. Sigorta primininniteliği ile ilgili birçok görüş bulunmakla birlikte, “kamu hukukuna dayalı,kendine özgü bir müessese olduğu görüşü” bize göre de kabul edilebilirliğiağır basmaktadır 1 .Anayasa Mahkemesine göre de; “çalışma hayatının ortaya çıkardığı çeşitlimesleki <strong>ve</strong> sosyal risklere karşı kollektif bir gü<strong>ve</strong>nce düzeninden yararlanançalışanlar ile bunları çalıştıranların, düzenin parasal gereksinimlerinekatılma payı olarak tanımlanması mümkün bulunan primler çoğu yabancımemlekette olduğu gibi ülkemizde de Sosyal Sigortalar Kurumunun(şimdi SGK nun) en önemli parasal kaynağını oluştururlar.” 2II – HİZMET AKDİ İLE ÇALIŞANLAR AÇISINDAN PRİMİNEESAS KAZANÇLARII .1 –Genel bilgiler<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 80.maddesi birinci fıkrası (a) alt bendinde, Kanunun4.maddesi birinci fıkrası (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanların primeesas kazançlarının nelerden oluştuğu belirtilmiştir. Düzenleme büyük ölçüde506 sayılı Kanunun mülga 77.maddesi ile paralellik arzetmektedir.Buna göre; Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (a) bendi kapsamında sigortalısayılanların prime esas kazançların hesabında;1) Hak edilen ücretlerin,2) Prim, ikramiye <strong>ve</strong> bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde yapılanödemelerin <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına<strong>ve</strong> bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarların,3) İdare <strong>ve</strong>ya yargı mercilerince <strong>ve</strong>rilen karar gereğince yukarıdaki (1)1 SARAÇ, Coşkun: İş<strong>ve</strong>renin Prim Ödeme Yükümlülüğü, Türkiye İşçi Emeklileri Cemiyeti Yayınları:9 Ankara 1998,s:25-302 Anaysa Mahkemesi Kararı. 21.10.1986, E:1986/16, K:1986/25; AKAD, Mehmet:Teori <strong>ve</strong> Uygulamada Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikHakkı, Kazancı Yayınları, İstanbul 1992, s:100-116Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 229
<strong>ve</strong> (2) numaralı alt bentlerde belirtilen kazançlar niteliğinde olmak üzeresigortalılara o ay içinde yapılan ödemelerin, brüt toplamı esas alınır. Öteyandan, iş<strong>ve</strong>renler, sosyal sigortalar <strong>ve</strong> genel sağlık sigortası için kendisinedüşen yükümlülükler nedeniyle, sigortalıların ücretlerinden herhangi birkesinti yapamazlar.(<strong>5510</strong>/98-1)Şunu da belirtelim ki; ücretler hak edildikleri aya mal edilmek suretiyleprime tabi tutulur. Diğer ödemeler ise öncelikle ödendiği ayın kazancınadahil edilir <strong>ve</strong> ücret dışındaki bu ödemelerin yapıldığı ayda üst sınırın aşılmasınedeniyle prime tabi tutulamayan kısmı, ödemenin yapıldığı ayı takipeden aydan başlanarak iki ayı geçmemek üzere üst sınırın altında kalansonraki ayların prime esas kazançlarına ilâ<strong>ve</strong> edilir. (<strong>5510</strong>/80-1-d)Kanunda ayrıca başka bir noktaya da dikkat çekilmiş <strong>ve</strong> bu konuda ki tartışmasona erdirilmiştir: Toplu iş sözleşmelerine tabi işyerleri iş<strong>ve</strong>renlerince<strong>ve</strong>ya kamu idareleri <strong>ve</strong>ya yargı mercilerince <strong>ve</strong>rilen kararlara istinaden,sonradan ödenen ücret dışındaki ödemelerin hizmet akdinin mevcut olmadığı<strong>ve</strong>ya askıda olduğu bir tarihte ödenmesi durumunda, 82. maddehükmü de nazara alınmak suretiyle prime esas kazancın tabi olduğu enson ayın kazancına dahil edilir. Bu durumlarda sigorta primlerinin, yukarıdabelirtilen mercilerin kararlarının kesinleşme tarihini izleyen ayın sonunakadar ödenmesi halinde, gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikme zammı alınmaz <strong>ve</strong>102.madde hükümleri uygulanmaz.(<strong>5510</strong>/80-1-d) Aşağıda bu niteliktekiücret <strong>ve</strong> ödemeler açıklanmaya çalışılmıştır.II .2 – Sigortalıların hak ettikleri ücretlerSigortalıların o ay için hak ettikleri ücret prime esas kazançtır. Ücretinödenmesi önemli değildir. Önemli olan hak edilmesidir. Ücret ekleri ile birbütündür. Bu yanı ile de ücret eklerinden de prim alınır.İş sözleşmesinin gereği olarak işçinin iş görme borcunun karşılığın iş<strong>ve</strong>reninücret ödeme borcudur. 1982 Anayasası 18.maddesinde, “Hiç kimsezorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır.” demek suretiyle ücret ödenmeksizinçalışmayı kesin olarak yasaklamıştır. Yine Anayasanın 55.maddesinde,“Ücret emeğin karşılığıdır. Devlet, çalışanların yaptıkları işe uygun adaletlibir ücret elde etmeleri <strong>ve</strong> diğer sosyal haklardan yararlanmaları içingerekli tedbirleri alır.(…)” hükmüne yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Ücret ise 4857 sayılı İş Kanununun 32.maddesinde; “Genel anlamda ücretbir kimseye bir iş karşılığında iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya üçüncü kişiler tarafındansağlanan <strong>ve</strong> para ile ödenen tutardır. (…) Ücret en geç ayda bir ödenir. İşsözleşmeleri <strong>ve</strong>ya toplu iş sözleşmeleri ile ödeme süresi bir haftaya kadarindirilebilir.(…)” şeklinde tanımlanmıştır.Esasen ücret iş sözleşmesinin zorunlu bir unsuru olup sözleşmede kendiliğindenmevcuttur. Zira, iş sözleşmesi, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak işgörmeyi, diğer tarafın (iş<strong>ve</strong>ren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan230Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
sözleşmedir.(4857/8) Bu noktada, iş hukukunda ücretin kural olarak işkarşılığı olduğu 3 , çalışılmayan süre için ücret ödenmeyeceği 4 söylenebilir.Hatta bu sebeple iş hukukunda “çalışma yok ise ücrette yoktur” şeklindebir ilkeden bahsedilir.İş Hukukunda ücret “kural olarak” bir iş karşılığı 5 iken bunun istisnalarıda vardır. Bir iş karşılığı olmaksızın <strong>ve</strong>rilen <strong>ve</strong> sosyal ücret olarak adlandırılandurumlara örnek <strong>ve</strong>rmek gerekirse; örneğin çalışılmayan hafta tatiligünü için iş<strong>ve</strong>ren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tamolarak ödenir.(4857/46-2) İş Kanunu kapsamına giren işyerlerinde çalışanişçilere, kanunlarda ulusal bayram <strong>ve</strong> genel tatil günü olarak kabul edilengünlerde çalışmazlarsa , bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olaraködenir.(4857/47-1)Anlaşıldığı üzere sosyal devlet olmanın bir gereği olarak, bazı koşullar altındabir iş karşılığı olmaksızın da ücret ödenebilmektedir 6 . Ayrıca iş<strong>ve</strong>reninişi kabulden kaçınması, işçinin işi yapmasının imkansız hale gelmesi <strong>ve</strong>zorlayıcı sebepler sözkonusu olduğunda da işçi için ücret alabilme olanağıvardır 7 . Bazı iş sözleşmelerinde, örneğin çağrı üzerine iş sözleşmesinde işçiçağrılmasa/işe gelmemiş olsa da, sözleşmede hüküm yok ise haftalık çalışmasüresi yirmi saat kararlaştırılmış sayılır <strong>ve</strong> çağrı üzerine çalıştırılmakiçin belirlenen sürede işçi çalıştırılsın <strong>ve</strong>ya çalıştırılmasın ücrete hak kazanır.(4857/14-2)Asıl ücretin ekleri olup prime esas kazançlardan sayılan <strong>ve</strong> hak edilen ücretkapsamında değerlendirilen unsurlara ise aşağıda yer <strong>ve</strong>rilmiştir.II .2 .1 –Hafta tatili ücreti4857 sayılı Kanunun 46.maddesinde; “Bu Kanun kapsamına giren işyerlerinde,işçilere tatil gününden önce 63 üncü maddeye göre belirlenen iş günlerindeçalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içindekesintisiz en az yirmidört saat dinlenme (hafta tatili) <strong>ve</strong>rilir. Çalışılmayanhafta tatili günü için iş<strong>ve</strong>ren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın ogünün ücreti tam olarak ödenir…” hükmüne yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Bu düzenleme gereği, hafta tatili ücreti asıl ücretin eki niteliğinde olup, oay içerisinde hak edilen ücret olarak değerlendirilmek suretiyle prime tabitutulmaktadır.II .2 .2 – Ulusal bayram <strong>ve</strong> genel tatil günü ücretleri4857 sayılı Kanunun 47.maddesinde; “Bu Kanun kapsamına giren işyerlerindeçalışan işçilere, kanunlarda ulusal bayram <strong>ve</strong> genel tatil günü olarak3 Y.9.HD. 15.05.1996, E:1995/36684, K:1996/10554; KILIÇOĞLU, Mustafa: İş Kanunu Şerhi, Turhan Kitabevi, Ankara1999, s:684-6854 Y.HGK. 14.10.1998, E:1998/9-686, K:1998/719; KILIÇOĞLU, Mustafa: İş Kanunu Şerhi, Turhan Kitabevi, Ankara1999, s:684-6855 DEMİR, Fevzi:İş Hukuku <strong>ve</strong> Uygulaması, Anadolu Matbaası, 4.Baskı, İzmir 2005, s:101; MOLLAMAHMUTOĞLU,Hamdi:İş Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara 2004, s:361-3626 EYRENCİ, Ö; TAŞKENT, S; ULUCAN, D: Bireysel İş Hukuku, Legal Yayıncılık, İstanbul 2005, s:112-1137 SÖZER, Ali N: Hasta İşçinin İş İlişkisi, Ege Üni<strong>ve</strong>rsitesi(Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir 1981, s:40Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 231
kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o gününücretleri tam olarak, tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan hergün için bir günlük ücreti ödenir...”hükmü yer almaktadır. Bunun da primetabi tutulacağı açıktır.II .2 .3 – Yıllık izin ücreti4857 sayılı Kanunun 47.maddesine göre; “ İş<strong>ve</strong>ren, yıllık ücretli iznini kullananher işçiye, yıllık izin dönemine ilişkin ücretini ilgili işçinin izinebaşlamasından önce peşin olarak ödemek <strong>ve</strong>ya avans olarak <strong>ve</strong>rmek zorundadır…”Şu halde iş<strong>ve</strong>renler, yıllık izin hakkını kullanan sigortalı işçilerineizin süresinde de ücretini ödeyeceklerdir.Öte yandan, 4857 sayılı Kanunun 61.maddesi gereğince de; “Sigortalılarayıllık ücretli izin süresi için ödenecek ücretler üzerinden iş kazaları ilemeslek hastalıkları primleri hariç, diğer sigorta primlerinin,…işçi <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renleryönünden ödenmesine devam olunur.” Dolayısıyla Kanunun açıkhükmü gereği hak edilen yıllık izin ücretinden prime esas kazanç unsuruolarak iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortası primi hariç diğerleri kesilecek<strong>ve</strong> ödenecektir.Bu noktada, sigortalı işçilerin 4857 sayılı Kanunun 59.maddesine göre, hakkazanıp da kullanmadıkları yıllık izin ücretini iş sözleşmesinin sona ermesihalinde alabilmeleri, iş sözleşmesi sona erdikten sonra ödenen ücrettenprim alınıp alınmayacağı tartışmasını da beraberinde getirmektedir. Zirasözkonusu Kanun hükmünde, “ İş sözleşmesinin, herhangi bir nedenlesona ermesi halinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerineait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine<strong>ve</strong>ya hak sahiplerine ödenir.” denilmektir.Buna göre, birinci durumda; sigortalı işçinin hak kazanıp da kullanmadığıyılık izin süresine ait ücret, iş sözleşmesinin feshedilmesi halinde ödenmesizorunlu olduğunda, dolayısiyle sözleşmenin feshinde hak edildiği nazara alınarak,sigortalılara ödendiği ayın kazancına dahil edilmek suretiyle sigorta primlerine tabitutulacaktır. İkinci durumda ise, yani izin ücretinin iş sözleşmesinin feshinden sonraödenmesi halinde ise, izin ücretine sözleşmenin feshinde hak kazanılmış olduğundan,akdin feshedildiği ayın kazancına dahil edilerek <strong>ve</strong> ek prim belgesi düzenlenmeksuretiyle sigorta primi kesilecektir. İkinci durum için, iş ilişkisi sona erdiktensonra yapılan ödemelerden prim alınmaması gerektiği belirtilmekle birlikte, ödemeninyapıldığı dönemden ziyade ücretin hak edilip edilmediği üzerinde durulmasıgerektiğini söyleyebiliriz.II .2 .4 – Fazla çalışma ücreti4857 sayılı Kanunun 41 <strong>ve</strong> 42.maddelerinde düzenlendiği üzere, “ülkeningenel yararları yahut işin niteliği <strong>ve</strong>ya üretimin artırılması gibi nedenlerle”,“acele işlerde <strong>ve</strong>ya zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkmasında” fazla çalışmayapılabilir. Fazla çalışma ücretleri ile fazla sürelerle çalışma ücretleri232Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
normal ücretin eki niteliğinde olmak üzere sigortalı işçilerin o ay içerisindehak ettikleri ücretler kapsamında değerlendirilerek sigorta primine tabi tutulacaktır.Yoğunlaştırılmış <strong>ve</strong> denkleştirilmiş sürelerde işçinin ortalama haftalık çalışmasüresinin 45 saat <strong>ve</strong>ya altında olması durumunda prime esas kazançtabir değişiklik olmayacaktır. Zira, yoğunlaştırılmış <strong>ve</strong> denkleştirilmiş süredeişçinin ücretinde bir değişiklik olmayacaktır. Ancak, bu süreçte ortalamahaftalık çalışma süresi 45 saati aşar ise bu süre fazla çalışma sayılacak,normal saatlik ücretin yüzde elli artırılması ile önenecektir 8 . Bu da sigortaprimine tabi tutulacaktır.II .2 .5 – Belirsiz zaman <strong>ve</strong> miktar üzerinden alınan ücretler<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 80.maddesi birinci fıkrası (e) alt bendinde; saatlik,günlük, haftalık <strong>ve</strong>ya aylık olarak belirli bir ücrete dayanmış olmayıp dakomisyon ücreti <strong>ve</strong> kâra katılma gibi belirsiz zaman <strong>ve</strong> tutar üzerindenücret alan sigortalıların prim <strong>ve</strong> ödeneklerinin hesabında esas tutulacakgünlük kazançlarının, 82.madde hükmüne göre belirlenen alt sınır olduğubelirtilmiştir. Prime esas günlük kazancın alt sınırı ise, asgarî ücretin otuzdabiri olarak kabul edilmiştir.Dahası, bir iş<strong>ve</strong>rene tabi olarak çalışan sigortalının belirli ücretinin dışındaayrıca (e) bendi kapsamında ücret alması halinde, prime esas günlük kazancıbunların toplamından oluşur.(<strong>5510</strong>/80-1-f)II .2 .6 – İşe iade edilen işçilere ödenen ücretler4857 sayılı İş Kanununun 18.maddesinde; otuz <strong>ve</strong>ya daha fazla işçi çalıştıranişyerlerinde en az altı aylık kıdemi olan işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesinifesheden iş<strong>ve</strong>renin, işçinin yeterliliğinden <strong>ve</strong>ya davranışlarındanyada işletmenin, işyerinin <strong>ve</strong>ya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli birsebebe dayanmak zorunda olduğu belirtilmiştir. Aksi halde feshin geçersizbir sebebe dayandığı kararlaştırılacaktır.4857 sayılı Kanunun 20.maddesinde, iş sözleşmesi feshedilen işçinin, fesihbildiriminde sebep gösterilmediği <strong>ve</strong>ya gösterilen sebebin geçerli bir sebepolmadığı iddiası ile fesih bildiriminin tebliği tarihinden itibaren bir ay içindeiş mahkemesinde dava açabileceği, toplu iş sözleşmesinde hüküm varsa<strong>ve</strong>ya taraflar anlaşırlarsa uyuşmazlığın aynı sürede özel hakeme götürülebileceğibelirtilmiştir.4857 sayılı Kanunun 21.maddesine göre, iş<strong>ve</strong>rence geçerli sebep gösterilmediği<strong>ve</strong>ya gösterilen sebebin geçerli olmadığı mahkemece <strong>ve</strong>ya özelhakem tarafından tespit edilerek feshin geçersizliğine karar <strong>ve</strong>rildiğinde,iş<strong>ve</strong>ren, işçiyi bir ay içinde işe başlatmak zorundadır. İş<strong>ve</strong>ren, işçiyi başvurusuüzerine iş<strong>ve</strong>ren bir ay içinde işe başlatmaz ise, işçiye en az dört8 TOPCUK, Yılmaz: “Yoğunlaştırılmış-Denkleştirilmiş Haftalarda Çalışan İşçilerin Sosyal Gü<strong>ve</strong>nliği”, Dayanışma,Ekim 2006, S:93, s:51-56Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 233
aylık <strong>ve</strong> en çok sekiz aylık ücreti tutarında tazminat ödemekle yükümlüolur. Mahkeme <strong>ve</strong>ya özel hakem tarafından belirlenen <strong>ve</strong> işçiye ödenen enaz dört, en çok sekiz aylık tutarındaki tazminat, -ki bu sınırların altında<strong>ve</strong> üstünde belirlenemez 9 , niteliği itibariyle ücret sayılabilecek bir kazançolmaması <strong>ve</strong> işçinin işe başlatılmaması dolayısıyla sigortalılık vasfının dakalmaması, ödenecek/ödenen paralar işçiyi himaye amacına <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>reneişe başlatmama nedeniyle <strong>ve</strong>rilen bir medeni ceza niteliğinde olması sebepleriylesigorta primine tabi tutulmaması gerekecektir. İhbar <strong>ve</strong> kıdemtazminatına paralellik arzettiği düşünülebilir.Aynı Kanun hükmüne göre işçi ister işe başlatılsın ister başlatılmasın, kararınkesinleşmesine kadar çalıştırılmadığı süre için işçiye en çok dört ayakadar doğmuş bulunan ücret <strong>ve</strong> diğer hakları da ödenir. İşçi işe başlatılırsa,peşin olarak ödenen bildirim süresine ait ücret ile kıdem tazminatı,yukarıdaki hükümlerine göre yapılacak ödemeden mahsup edilir. İşebaşlatılmayan işçiye bildirim süresi <strong>ve</strong>rilmemiş <strong>ve</strong>ya bildirim süresine aitücret peşin ödenmemişse, bu sürelere ait ücret tutarı ayrıca ödenir. Böylece,sözleşmenin fesih tarihi, en çok dört aya kadar ileri bir tarihe atılmışbulunmaktadır.Buna göre, işe başlatılsın <strong>ve</strong>ya başlatılmasın işçiye çalıştırılmadığı süre içinödenen en çok dört aya kadar ücret <strong>ve</strong> diğer haklarından iş kazaları <strong>ve</strong>meslek hastalıkları(şimdi kısa vadeli sigorta kolları primi) ile işsizlik sigortasıprimi de dahil olmak üzere tüm sigorta kollarına ait primler kesilecek<strong>ve</strong> bu süreler hizmetten sayılacaktır 10 . Bu durumda, 4857 sayılı Kanunuygulamasından dolayı ortaya çıkan bir tür “varsayılı=farazi sigortalılık”durumundan bahsedebiliriz 11 . Belirtelim ki; işçinin boşta geçen sürede yenibir iş bulması <strong>ve</strong> burada çalışmaya başlaması, feshin geçersizliğini <strong>ve</strong> işeiadeyi etkileyen bir unsur olmadığı gibi 12 dört aylık ücret alacağına daolumsuz bir etkisi olmayacaktır 13 .II .2 .7 – Mahkeme kararı ile toplu iş sözleşmesi hükümlerindenyararlandırılanların ücretleriSigortalıların, çalışmış oldukları işyerlerinde uygulanan toplu iş sözleşmesihükümlerinden yararlandırılmadıkları gerekçesi ile iş<strong>ve</strong>renler aleyhineaçtıkları davaların sonucunda mahkemelerce bu durumdaki sigortalılarhakkında toplu iş sözleşmesi hükümlerinin uygulanmasına <strong>ve</strong> bunun sonucundatoplu iş sözleşmesinde öngörülen ücret <strong>ve</strong> diğer hakların ödenmesinekarar <strong>ve</strong>rilmesi halinde, bu nitelikteki kararlar uyarınca sigortalılarageriye yönelik olarak ödenmesi gereken ücretler de hak edilen ücretolarak değerlendirilmek suretiyle ilişkin olduğu aylara mal edilerek sigortaprime tabi tutulacaktır.9 Y.9 HD. 13.11.2003, E:2003/19019, K:2003/1923410 SSK Başkanlığı Sigorta İşleri Genel Müdürlüğü’nün 03.04.2005 tarih <strong>ve</strong> 16-316 Ek sayılı Genelgesi11 ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1977, s:10812 Y. 9.HD. 06.02.2006, E:2006/942, K:2005/1936213 Y. 9.HD. 26.05.2005, E:2005/12592, K:2006/2409234Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
II .2 .8 – İdari Yargı Kararlarına İstinaden Görevlerine İade EdilenSigortalılara Yapılan ÖdemelerBilindiği gibi, anayasa ile tanınan, kamu hizmetinin gerektirdiği asli <strong>ve</strong> sürekligörevleri yürütmek üzere “diğer kamu görevlilerinin” çalıştırılması,bu kişilerin “atanma, görev, yetki, her türlü özlük hakları ile hukuki durumlarınınkanunlarla düzenlenmesi” esasının sonucu olarak bazı kişiler;toplu iş sözleşmesi ile istihdam edilen <strong>ve</strong> iş hukuku kurallarına bağlı bulunanişçilerden farklı olarak idare hukuku içinde yer almaktadırlar.Bu nedenle, bazı işyerlerinin hukuki statüleri, hangi istihdam şeklinde personelçalıştırılacağını belirtmekte <strong>ve</strong> bunlardan bir kısmı memur yada işçistatüsünde olmayan sözleşmeli personel niteliğini taşımaktadır. Kamu hizmetigörevi yapan bu durumdaki personel ile iş<strong>ve</strong>ren arasındaki ilişkidendoğan uyuşmazlıklar da idari yargının görev alanına girmektedir.Bu durumdaki personelin görevlerine iş<strong>ve</strong>renlerince son <strong>ve</strong>rilmesi üzerinegörevlerine iadesi amacıyla idari yargı nezdinde açılan davalar üzerine,anılan mahkemelerce yürütmenin durdurulmasına karar <strong>ve</strong>rilmesi durumunda,esas hakkında karar <strong>ve</strong>rilinceye kadar, eski, yani idari işlemin tesisindenönceki durumun devamı sağlanmaktadır. İdareler bu kararlarınicaplarına göre <strong>ve</strong> gecikmeksizin işlem yapmaya <strong>ve</strong>ya eylemde bulunmayamecburdur. Bu konudaki ana kural, yürütmenin durdurulması kararınıngeriye yürür biçimde sonuç doğurması, dava konusu işlemin yapıldığı andanönceki durumun geri gelmesidir.Aynı şekilde, kamu personeli durumunda olan bir kimsenin iş<strong>ve</strong>rencegörevine son <strong>ve</strong>rilmesi üzerine iş<strong>ve</strong>ren (idare) aleyhine açtığı iptal davasısonucunda mahkemece işlemin iptaline karar <strong>ve</strong>rilmişse, idarece yapılmışidari işlem <strong>ve</strong> buna bağlı olarak yapılmış diğer işlemlerin eski durumunagetirilmesi gerekmektedir.İptal davası sonucunda iptal <strong>ve</strong>ya göre<strong>ve</strong> iade kararı <strong>ve</strong>rilmesiyle yasa gereği,kişinin görevde olmadığı sürelerdeki hakları kendisine <strong>ve</strong>rilmekte,ücreti ödenmekte <strong>ve</strong> kişinin bu idari davadan önceki durumu iş<strong>ve</strong>rence(idarece) sağlanmaktadır.Bu bakımdan, idari yargı tarafından <strong>ve</strong>rilen kararlara istinaden sigortalılarınfiilen çalışmadıkları süreler için ücret <strong>ve</strong> benzeri nitelikte ödeme yapılmasıhalinde, Kurum uygulamasında, ücretler ilişkin olduğu aylara maledilmekte,ücret dışındaki diğer ödemeler ise ödendiği ayın kazancına dahiledilmek suretiyle sigorta primlerine tabi tutulmaktadır 14 . Bu durumda da,bir tür “varsayılı=farazi sigortalılık” halinden bahsedebiliriz.II .2 .9 –Maktu aylıklı işçilere istirahat <strong>ve</strong> izinliyken ödenecek ücretlerEsasen ücret iş sözleşmesinin zorunlu bir unsuru olup sözleşmede kendiliğindenmevcuttur. Zira, iş sözleşmesi, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş14 SSK Başkanlığı Sigorta İşleri Genel Müdürlüğünün 04.03.2005 tarih <strong>ve</strong> 16-330 Ek sayılı GenelgesiAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 235
görmeyi, diğer tarafın (iş<strong>ve</strong>ren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşansözleşmedir.(4857/8.md) Bu noktada, iş hukukunda ücretin kural olarakiş karşılığı olduğu söylenebilir. Yukarıda bunun istisnalarına değinmiştik.Bir istisna da maktu aylıkla çalışan işçiler açısından geçerlidir.4857 sayılı İş Kanunun 49.maddesi son fıkrasında “aylık ücretli işçiden”söz edilmekle birlikte, kanunda açıkça tanımlanmamıştır. Aylık ücreteöğretide “maktu aylık”da denilmektedir 15 . “Maktu”nun sözlük anlamı ise“değeri önceden belirlenmiş, götürü-pazarsızlık” biçimindedir. ”Maktufiyat” da benzer biçimde, “değişmez olarak tespit edilmiş, pazarlık edilmeyenfiyat, kesin fiyat” olarak tanımlanmıştır 16 . Öte yandan aylık ücreti,ücretin ayda bir ödendiği öteki ücret şekillerinden ayırmak gerekmektedir.Ödeme şeklinin ayda bir olması ile aylık ücret şekli karıştırılmamalıdır.Ayda bir ödenen öteki ücret şekilleri ile aylık ücretin ayırt edilmesini sağlamak<strong>ve</strong> öteki ücret şekillerinden farklı niteliğini belirtmek için uygulamadaaylık ücret şekline “maktu aylık” da denilmektedir 17 .Öte yandan aylık ücretin özelliği bir aylık çalışma karşılığı ücretin toptanmaktu(kesin) karşılığının belirlenmiş olmasıdır. Aylık ücret için uygulanacağıayın uzunluğu önemli değildir. Önemli olan bir ayın ölçü olarakalınmasıdır. Bu ay 28, 29 <strong>ve</strong>ya 30, 31 gün olabilir 18 . Gerçektende, davacıişçinin 31 gün çeken aylarda kendisine 30 gün üzerinden ücret ödendiğini,buna göre bir günün eksik hesaplandığını yani ödenmediğini ileri sürerekalacak talebinde bulunması üzerine, Yargıtay; taraflar arasında düzenlenmişyazılı bir hizmet akdinin mevcut olmadığı, ücret bordrolarından ücretingünlük yada haftalık ödendiği sonucunun çıkarılamadığı, bordrolarınaylık düzenlendiği, bu durumunda ücretlerin aylık ödendiği <strong>ve</strong> aylık miktarlarınınmaktu olduğu, bazı ayların 30 bazı ayların 31 <strong>ve</strong> bazı ayların dadaha az günden oluşabileceği, bu bakımdan 31 gün çeken aylar için birgün eksik ücret ödendiği sonucuna varılamayacağına hükmetmiştir 19 . Neticede,bu bir aylık süre içinde aylık ücretli işçinin hasta, izinli <strong>ve</strong>ya diğernedenlerle mazeretli olduğu hallerde dahi aylığı tam olarak ödenecektir.(4857/49-4) Bu kapsamda hak edilen ücret olan bu tutarların prime tabitutulacağı ise açıktır 20 .Öte yandan 1475 sayılı eski İş Kanunu dönemine ait olan, işçinin hasta,izinli <strong>ve</strong>ya diğer nedenlerle mazeretli iken ücretinin ödenip ödenmeyeceğiile ödenince sigorta primine tabi tutulup tutulmayacağı yönlü tartışmaya,15 CANİKLİOĞLU, Nurşen: Hastalık <strong>ve</strong> Sakatlığın Hizmet Akdine Etkisi, Beta Yayınları, İstanbul 2002, s:13016 Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, 10.Baskı, Ankara 2005, s:133417 ÇELİK, Nuri: İş Hukuku Dersleri, Beta Yayınları, Genişletilmiş 15.Bası, İstanbul 2000, s:276-27718 EYRENCİ, Ö; TAŞKENT, S; ULUCAN, D: Bireysel İş Hukuku, Legal Yayıncılık, İstanbul 2005, s:12319 Y.9.HD. 30.10.2001, 14351/16856; AKYİĞİT, Ercan:4857 sayılı İş Kanunu Şerhi Cilt 2, Seçkin Kitabevi, Ankara 2006,s:1359-136020 Bkz: BİLGİLİ, Özkan: “İşçinin Hastalığı Halinde Ücretin Tam Olarak Ödenmesi Tartışması”, Dayanışma, Aralık2006, S:94, s:81-96; ORDU, Harun: “ Aylık Ücretli İşçilerin Mazeretleri Nedeniyle Çalışamadıkları Günler İçin SSK yaBildirim Zorunluluğu(Prim Ödeme Yükümlülüğü) Var mıdır?”, E-Yaklaşım, Aralık 2006, S:41; T.C.Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikKurumu Başkanlığı SSK Sigorta Teftiş Kurulu Başkanlığı(Devredilen)’nın 13.10.2006 tarih <strong>ve</strong> 803874 sayılı görüş yazısı;FIRAT, Hüseyin İrfan: “İstirahatli İşçiye Ücret Ödenir mi ?”, http://www.alomaliye.com/ocak_06/huseyin_irfan_istirahatli.htm,(Erişim: 15.01.06); GÖKTAŞ, Murat:: “Şubat Ayı <strong>ve</strong> Otuz Bir Günden Oluşan Aylarda Ücret Bordrosu GünSayısı <strong>ve</strong> Sigorta Prim Gün Sayısının Belirlenmesi”, Lebip Yalkın Mevzuat Dergisi, Ağustos 2007, S:44, s:262-266236Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
4857 sayılı yeni İş Kanunu açıkça son <strong>ve</strong>rmiştir diyebiliriz. Öyle ki, yeniyasa hastalık nedeniyle çalışılmayan günlerde işçiye SSK tarafından ödenengeçici iş göremezlik ödeneğinin (maktu aylıklı) aylık ücretli işçiye iş<strong>ve</strong>renceödenen ücretten düşüleceğini belirterek(İş K.48/2) hastalığın aylıklıişçilerde bir haksız zenginleşmeye yol açmasını önlemek istemiştir. Ayrıca,bu hükümlerin(İş K.48 <strong>ve</strong> 49/son) kesin aylıklı işçinin iş göremezlik ödeneğiniücret seviyesine çıkaran (tama iblağ eden) değil, zaten ödenecek ücrettengeçici iş göremezlik ödeneği tutarında indirimi öngören bir düzenlemeolduğu açıktır 21 .Gerçekten de 4587 sayılı İş Kanununun 48.maddesi ikinci fıkrasında, “Hastalıknedeni ile çalışılmayan günlerde Sosyal Sigortalar Kurumu tarafındanödenen geçici iş göremezlik ödeneği aylık ücretli işçilerin ücretlerindenmahsup edilir.”denilmek suretiyle bu alanda yaşanan tartışmaya da son<strong>ve</strong>rilmiştir. Bunun anlamı, işçinin aylık ücreti iş göremezlik ödeneğindenfazla ise işçi bir kesintiye uğramaksızın ücretini almaya devam edecektir 22 .II .2 .10 – Genel olarak istirahatli sigortalılara ödenen ücretlerMaktu aylıkla çalışan işçilerden başka, genel olarak sigortalı işçilere istirahatlioldukları dönemlerde çeşitli sebeplerle ücretleri ödenmeye devamedilmektedir. Bu ödemeler, sözleşmelerden kaynaklanabileceği gibi iş<strong>ve</strong>renceatıfet kabulünden de ödenebilir.Sigortalı işçinin hastalığı sebebiyle istirahatli olduğu dönemler için Kanundanyada sözleşmeden dolayı iş<strong>ve</strong>renlerce çalışılmayan/istirahatlibu günler için yapılan ücret ödemelerinin sigorta primine tabi tutulmasıkonusunda Yargıtay’ın farklı görüşleri bulunmaktadır. Eski tarihli kararlarında;“iş<strong>ve</strong>renin hasta sigortalısına istirahatli bulunduğu sürece SSKtarafından <strong>ve</strong>rilen %50 geçici iş göremezlik ödeneğini tama ikmal etmesidurumunda, tamamlanan bu kısmın prime esas kazanç miktarına dahiledilmeyip prim alınmayacağı 23 ”, “hasta işçilere Kurumca <strong>ve</strong>rilen geçici işgöremezlik ödeneğinin tama iblağı ile yapılan ücret ödemesinden primalınmayacağı 24 ”belirtilmiştir. Daha yeni sayılabilecek kararlarında ise bunitelikteki ödemelerin prime tabi tutulmasından bahsedilmiştir 25 .Sigortalıya ödenmekte olan geçici iş göremezlik ödeneğinin toplu iş sözleşmesihükümleri uyarınca iş<strong>ve</strong>ren tarafından tam ücrete iblağı halinde,iş<strong>ve</strong>renin ödediği tamamlayıcı kesim, ücret kavramına dahil bir türsosyal ücrettir. Sosyal ücretlerin prime bağlı bulundukları ise SSK nın77.maddesinin birinci fıkrasının açıklığı gereğidir 26 .21 AKYİĞİT, Ercan:4857 sayılı İş Kanunu Şerhi Cilt 2, Seçkin Kitabevi, Ankara 2006, s:158122 EYRENCİ, Ö; TAŞKENT, S; ULUCAN, D: Bireysel İş Hukuku, Legal Yayıncılık, İstanbul 2005, s:12323 Y.9.HD. 4.7.1972, E:71/39545, K:72/22112; OZANOĞLU,T.;YALNIZOĞLU,S. <strong>ve</strong> TÜMER,A.:Açıklamalı-İçtihatlıSosyal Sigorta Mevzuatı, 1.Cilt, Atak Matbaası, Ankara 1974, s:101124 Y.10.HD. 28.10.1974, E:5014, K:6331; ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara1977, s:120325 SARAÇ, Coşkun: İş<strong>ve</strong>renin Prim Ödeme Yükümlülüğü, Türkiye İşçi Emeklileri Cemiyeti Yayınları:9 Ankara 1998,s:39’da yer alan 200’nolu atıftaki kararlar…26 Y.10.HD. 12.04.1983, 15/181914; ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara1985, s:443Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 237
Diğer taraftan Sayıştay Genel Kurulu Kararında 27 da, iş kazalarıyla meslekhastalıkları <strong>ve</strong> hastalık hallerinde geçici iş görememe durumuna düşen sigortalılara,toplu iş sözleşmelerinde yer alan hükümler uyarınca, çalışılmayansüreye ilişkin olarak iş<strong>ve</strong>renlerce yapılan ödemelerden sigorta primikesileceğine hükmedilmiştir. Dahası, Yargıtay, bizimde katıldığımız, nisbetendaha yeni tarihli bir kararında 28 da; sigortalının hastalığı nedeniyleiş göremediği sürede Kurumca <strong>ve</strong>rilen ödeneğin tam ücrete iblağ edilmesidurumunda, bu fark ücretten prim kesilecek olmakla birlikte; “bir günlükistirahatli süre sonunda elde edilen kazancın tamamından prim kesilmediğinegöre, bir günün tamamının ‘primi ödenmiş sigortalı gün’ olarak değerlendirilemeyeceği,fakat sigortalının istirahatli kaldığı süre için iş<strong>ve</strong>rentarafından ödenen normal yevmiye ile günlük geçici iş göremezlik ödeneğiarasındaki fark ücretin toplamının prime esas günlük ücrete bölünmesi suretiylebulunacak gün sayısının ‘primi ödenmiş sigortalı gün’ olarak kabuledileceğine” hükmetmiştir.Daha yakın tarihli yargı kararlarındaki çözümün dikkate alınmak suretiylekonunun, Sosyal Sigortalar Kurumunun 16 sayılı Genelge kitapçığındaaçıklığa kavuşturulduğunu söyleyebiliriz. Buna göre; Kurumdan geçici işgöremezlik ödeneği alan sigortalılara istirahatlı bulundukları devrede iş<strong>ve</strong>renlerceödenen, geçici iş göremezlik ödeneği ile o devredeki kazancı arasındaki fark ücretlerin<strong>ve</strong>ya bu devrede Kurumca ödenen geçici iş göremezlik ödeneği nazara alınmadanödenen tam ücretlerin bundan böyle Tüzük, Yönetmelik, Toplu Sözleşmegibi genel düzenleyici tasarruflara dayanarak <strong>ve</strong>ya iş<strong>ve</strong>rence atıfet kabilinden ödenmişolmasına bakılmaksızın 506 sayılı Kanunun 77. maddesinin (a) fıkrası (şimdi<strong>5510</strong>/80.md) kapsamında mütalâa edilerek prime tabi tutulması, bu fark ücretlerinprime esas asgari günlük kazancın altında kalması halinde 506 sayılı Kanunun 78.maddesi(şimdi <strong>5510</strong>/82.md) gereğince prime esas asgari günlük kazanca iblağ edilmeksuretiyle iş kazaları <strong>ve</strong> meslek hastalıkları sigortası primi de dahil olmak üzereprime tabi tutulması <strong>ve</strong> bu primlerin ilişkin olduğu sürenin, aylık sigorta primleribildirgeleri ile dört aylık sigorta primleri bordrolarında (şimdi aylık prim <strong>ve</strong> hizmetbelgesinde) gün sayısı olarak gösterilmesi gerekmektedir.II .2 .11 –İş görmekten kaçınana işçiye ödenecek ücretII .2 .11 .1- İş görmekten kaçınma hakkıİnsan bulunduğu ortamda tehlikeli bir durum meydana geldiği vakit oradanuzaklaşmak ister. İçten gelen <strong>ve</strong> kendini koruma güdüsü ile hareketeder. Benzer bir biçimde işçi de, işyerinde sağlığı ile ilgili bir risk ile karşılaştığındaoradan ayrılmak isteyecektir. Bir başka söyleyişle iş görmektenkaçınacaktır…Esasen 4857 sayılı İş Kanununda işçinin iş görmekten kaçınması iki farklı27 21.2.1985 tarih <strong>ve</strong> 4487/1 sayılı Karar; 8.4.1985 tarih <strong>ve</strong> 18719 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.28 Y.10.HD. 12.12.1989, E:8350, K:9055; ÇAKMAK, İhsan: Şerhli Sosyal Sigortalar Kanunu, Cilt 2, Adalet Yayınevi,Ankara 2001, s:1764-1765238Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
maddede <strong>ve</strong> farklı amaçlarla düzenlenmiştir. Birisi, yukarıda kısaca bahsettiğimizgibi işyerinde iş sağlığı <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nliği açısından sağlığını bozacakbir tehlike ile karşılaşırsa. Bu durumda işçi, tehlike giderilinceye kadar işgörmekten kaçınabilir. Diğeri ise mücbir sebep olmaksızın işçinin ücretininsüresinde ödenmemesi halidir. Bu durumda da işçi iş görmekten kaçınabilecektir.Doğal bir hakkını kullanan işçinin bu tutumu bir yaptırım özelliğide ihtiva etmektedir.II .2 .11 .2 – Ücret ödeme zorunluluğuII .2 .11 .2 .1 – Ücretin gününde ödenmemesi halinde işten kaçınmaİş Kanununun 32.maddesine göre, “ücret en geç ayda bir ödenir.” Öte yandan,iş sözleşmeleri <strong>ve</strong>ya toplu iş sözleşmeleri ile ödeme süresi bir haftayakadar indirilebilir. Ücreti gününde ödenmeyen işçi ise İş Kanununun24.maddesi (II) numaralı bendinin ( e ) fıkrasına göre; sözleşmenin süresibelirli olsun <strong>ve</strong>ya olmasın, “iş<strong>ve</strong>ren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri<strong>ve</strong>ya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez <strong>ve</strong>ya ödenmezse”iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce <strong>ve</strong>ya bildirim süresinibeklemeksizin feshedebilir.Öte yandan iş sözleşmesini sona erdirmek yerine işçi bu durumda bir hakolarak iş görmekten kaçınma yoluna da gidebilecektir. 4857 sayılı Kanunun“Ücretin gününde ödenmemesi” başlıklı 34.maddesine göre ise, “ücretiödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışındaödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir.” Bu nedenlekişisel kararlarına dayanarak iş görme borcunu yerine getirmemelerisayısal olarak toplu bir nitelik kazansa dahi grev olarak nitelendirilemez.Gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faizoranı uygulanır. İşçilerin bu nedenle iş akitleri çalışmadıkları için feshedilemez<strong>ve</strong> yerine yeni işçi alınamaz, bu işler başkalarına yaptırılamaz.Ücreti gününde ödenmediği için iş görmekten kaçınan işçinin, çalışmaktankaçındığı sürenin ücretini sonradan iş<strong>ve</strong>renin ödemesi gerektiğini düzenleyenbir hükme ise 4857 sayılı Kanunun 34.maddesinde yer <strong>ve</strong>rilmemiştir.Aşağıda görüleceği üzere İş Kanunun 83.maddesi uygulamasında iştenkaçınan işçiye bu sürenin ücretini ödeme yükümlülüğü iş<strong>ve</strong>rene getirilmişkenburada böyle bir düzenlemeden adeta “kaçınılmıştır” denilebilir.Nitekim Yargıtay bir kararında 29 , “Bu süre içinde ücret ödemesi uygulamasıyapılacağı yasa tasarısında düzenlendiği halde Türkiye Büyük MilletMeclisi’ndeki görüşmeler sırasında bu düzenleme yasa metninden çıkarılmış<strong>ve</strong> bu suretle Yasama organı boşta geçen bu sürede ücret istenemeyeceğinedair iradesini açık olarak ortaya koymuştur. 34. maddenin budüzenlemesine göre işçinin iş görme borcunu yerine getirmekten kaçındığıbu sürenin ücretini iş<strong>ve</strong>renden talep etmesi mümkün değildir. Zira işçininçalışmaması kendi iradesi ile oluşmuştur…”denilmiştir.29 Y.9.HD. 10.02.2005, E:2004/13259, K:2005/3782Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 239
Şöyle ki; ücreti ödenmediği için iş görmekten kaçınan işçiye iş görmektenkaçındığı boşta geçen süreye ait ücreti ödenmemektedir. Bu konudayüksek yargı, işçinin iş görmekten kaçınma hakkını kullanmasının kendiiradesi ile olduğu <strong>ve</strong> 4857 sayılı Kanunun 34.maddesinde de boşta geçensürenin ücretinin ödeneceğine dair açıkça bir hüküm bulunmadığından busürenin ücretinin ödenemeyeceğine hükmetmiştir. 30Bazı yazarlar da işçinin iş görmekten kaçındığı sırada iş yapmadığı içinücrete hak kazanamayacağını savunmuşlardır. 31 Tersine bazı yazarlar iseücretin zamanında ödenmemesi halinde işçinin, ödemezlik def’i temelindeiş görme edimini yerine getirmekten kaçınması <strong>ve</strong> çalışmadığı süre içiniş<strong>ve</strong>renin temerrüdü hükümleri çerçe<strong>ve</strong>sinde ücrete hak kazanmasına birengelin olmadığını savunmaktadırlar. 32Belirtelim ki; ücreti ödenmediği için iş görmekten kaçınan sigortalı işçi, çalışmadığısüreleri mahkeme yoluyla sigortalılığına da saydıramamaktadır.Zira, “Fiilen çalışmayan sürelerin tespiti mümkün değildir. Sonuç olarak ücretiödenmeyen işçi, işgörme edimini yerine getirmekten kaçındığı takdirde, kendisineücret ödenmeyeceği için sigorta ilişkisinden söz edilemeyecektir. Ve bu nedenleçalışılmayan sürelerin tespitine karar <strong>ve</strong>rilemeyecektir.” 33II . 2. 11. 2. 2 –İşyerinde işçinin sağlığını bozacak birdurumda işten kaçınma4857 sayılı İş Kanununun “işçilerin hakları” başlıklı 83.maddesine göre,işyerinde iş sağlığı <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nliği açısından işçinin sağlığını bozacak <strong>ve</strong>yavücut bütünlüğünü tehlikeye sokacak yakın, acil <strong>ve</strong> hayati bir tehlike ilekarşı karşıya kalan işçi, madde hükmünde belirtilen prosedüre de uygundavranmak kaydı ile, tehlike giderilinceye kadar iş görmekten kaçınabilir.Esasen madde hükmü de bu koşullar altındaki işçinin tutumu da, Anayasamızın17.maddesinde sözü edilen “Herkes yaşama, maddi <strong>ve</strong> manevivarlığını koruma <strong>ve</strong> geliştirme hakkına sahiptir.” hükmü ile uyum içerisindedir.Esasen bu durumda olan işçi iş sözleşmesini, İş Kanununun24.maddesi (I) numaralı bendi gereğince haklı nedenle feshedebilirde.4857 sayılı Kanunun 83.maddesi dördüncü fıkrasında ise; “işçinin çalışmaktankaçındığı dönem içinde ücreti <strong>ve</strong> diğer hakları saklıdır.”denilmiştir.Kanundaki bu açık düzenlemeye göre, kuralına uygun olarak iş görmektenkaçınma hakkını kullanan işçi kaçındığı süreye ait ücret <strong>ve</strong> diğer haklarını30 Y.9.HD. 10.02.2005, E:2004/13259, K:2005/3782; Öte yandan, “ücretlerin gününde ödenmemesi sebebiyle iş görmektenkaçınma hakkını kullanan işçinin bu nedenle de iş akdinin feshi geçersizdir <strong>ve</strong> işe iadesine karar <strong>ve</strong>rilmesigerekir.” Y.9. HD. 14.04.2007, E:2007/11016, K:2007/11509; Yaklaşım, Aralık 2007, S:180, s:296-29731 GÜNAY, Cevdet İlhan: “Ücret Ödemede Gecikmenin Hukuki Sonuçları”, Sicil, Mart 2006, S:1, s:36-5232 GÜZEL, Ali: “İşçinin Ücretinin Ödenmemesi Nedeniyle İş Görme Edimini Yerine Getirmekten Kaçınması Ve ÇalışmadığıSüre İçin Ücret Talep Edememesi- Karar İncelemesi”, Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2005/2, s:123-147; AKYİĞİT, Ercan:“Ücreti Geciken İşçinin Çalışmaktan Kaçınması”, Legal İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Dergisi, 2005/5,s:15-26; TUNCAY, Can: “Ücretin Ödenmemesinin Sonuçları(İşçinin İş Görmekten Kaçınma Hakkı)”, Legal İş Hukuku<strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Dergisi, 2005/6, s:650-65433 Y. 10. HD. 24.09.2007, E:2007/7349, K:20007/14363; CENTEL, Tankut: “Ücreti Ödenmediği İçin Çalışmamış OlanSigortalının Hizmet Tespiti İsteği”, Sicil, Aralık 2007, s:178-185240Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
iş<strong>ve</strong>renden talep edebilecektir. 34 Bu durumda iş<strong>ve</strong>ren tarafından, iş görmektenkaçınan işçiye sonradan ödenen ücretler hak edilen ücret kapsamındadeğerlendirilmek suretiyle prime tabi tutulacak <strong>ve</strong> hizmetten sayılacaktır35 .II .2 .12 – Çağrı üzerine çalışma halinde hak edilen ücretÇağrı üzerine çalışmada esasen esnek çalışma türlerinden olup kısmi süreliçalışmanın başka bir şeklidir. 4857 sayılı Kanunun 14.maddesi birinci fıkrasındaise şu şekilde tanımlanmıştır: “Yazılı sözleşme ile işçinin yapmayıüstlendiği işle ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması halinde iş görmeediminin yerine getirileceğinin kararlaştırıldığı iş ilişkisi, çağrı üzerineçalışmaya dayalı kısmi süreli bir iş sözleşmesidir.”Kanun hükmünün ikinci fıkrasında ise, “Hafta, ay <strong>ve</strong>ya yıl gibi bir zamandilimi içinde işçinin ne kadar süreyle çalışacağını taraflar belirlemedikleritakdirde, haftalık çalışma süresi yirmi saat kararlaştırılmış sayılır. Çağrıüzerine çalıştırılmak için belirlenen sürede işçi çalıştırılsın <strong>ve</strong>ya çalıştırılmasınücrete hak kazanır.”denilmiştir. Bu durumda da işçi çağrılmadığıhalde diyelim sözleşmede de bir süre öngörülmemiş ise haftalık 20 saatliücreti hak edecektir. Hak edilen ücret üzerinden yapılacak hesaplama ilede <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 80 <strong>ve</strong> 82.maddeleri gereğince sigorta primi tahakkukettirilebilecektir.Çağrı üzerine çalışma sözleşmesinde işçi çağrıldığında ne kadar çalıştırılacağısözleşmede yar alıyor ise çalıştırılacağı toplam saat 7,5’e bölünerekelde edilen rakam prim ödeme gün sayısını <strong>ve</strong>recektir. Sözleşmede nekadar süre çalıştırılacağı belirtilmemiş ise işçinin 20 saat çalıştırıldığı bazalınarak 20/7,5=2,44(=3) gün/hafta olacaktır. Bir ay 4 haftaya tekabül ettiğinden3x4=12 gün/ay rakamına ulaşılarak işçinin ay bazında 12 sigortagünü Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumuna bildirilecektir 36 .II .2 .13 –Geçmiş ay ücret artışlarının prime dahil edilmesiÇalışma yaşamında esasen ücretler geriye doğru esnek değildir. Çeşitli sebeplerleücretlerin artırılması suretiyle belirli bir düzeye tutunmasındansonra daha düşük bir ücret seviyesine düşürülmesi zordur. Özellikle toplupazarlık sisteminin bulunduğu <strong>ve</strong> işçi sendikaların güçlü olduğu ülkelerdeücretler hep yükselme eğilimindedir.Ekonomik <strong>ve</strong> sosyal şartların gereği olarak işçi -iş<strong>ve</strong>ren arasında ücretlerbelirlenirken ileriye yönelik olarak yapılan ücret artışları bazı durumlardageçmiş aylara da şamil kılınabilmektedir. İster toplu pazarlık sistemi içerisindeolsun isterse kamusal nedenlerle geriye dönük ücret artışlarındansosyal sigorta primlerinin alınmasında <strong>ve</strong> bu amaçla düzenlenen prim belgelerindeuygulamada karışıklıklar olabilmektedir.34 AYDINLI, İbrahim: “İşçilerin İş Görmekten Kaçınma Hakkı”, Çimento İş<strong>ve</strong>ren, Temmuz 2005, C:19, S:4, s:16-2935 BİLGİLİ, Özkan: “İşçinin İşgörmekten Kaçınmasının Sonuçları”, Dayanışma, Şubat 2006, S:89, s:55-6936 TOPCUK, Yılmaz: “Kanunen Ücret Alındığı Halde Fiilen Çalışılmayan Sürelerde Sigortalılık Durumu”, Dayanışma,Şubat 2006, S:89, s:70-77Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 241
Uygulama, başlangıçta toplu iş sözleşmeleri hükümlerine istinaden sigortalılarınücretlerine geçmiş ayları da kapsar şekilde yapılan ücret artışlarının,ödendiği ay kazancına dahil edilerek sigorta primlerine dahil edilmesişeklinde yürütülmüştür. 1990 yılından bu yana ise uygulamada değişikliğegidilerek geriye dönük ücret artışları ait olduğu ay için mütalaa edilerekprime tabi tutulmaktadır. Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun kararı 37 dauygulamanın bu şekilde gelişmesine ışık tutmuştur. Keza artık ücretler hakedildikleri aya mal edilmek suretiyle prime tabi tutulacaklardır.II .3 – Ödenen prim, ikramiye gibi her çeşit istihkakHak edilen ücretlerin prime tabi olmalarına ilişkin olarak yukarıda gerekliaçıklamalarda bulunduk. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 80.maddesi birinci fıkrası(a) alt bendi 2.maddesine göre, o ayki prime esas kazancın brüt toplamınaesas olacak bir diğer kazanç kalemi ise “sigortalıya o ay için ödenen prim,ikramiye <strong>ve</strong> bu nitelikteki her çeşit istihkaktır.” Buna göre, tam olarakprim <strong>ve</strong> ikramiye kavramlarına girmeyen, ama nitelikçe onları andıran herçeşit istihkak da anılan hüküm uyarınca prim hesabında dikkate alınacaktır 38 .Kanun prime tabi olacak kazançlardan ücretin hak edilmiş olmasını yeterlisaymış iken, prim <strong>ve</strong> ikramiye gibi kazançlarda ödemenin yapılmış olmasışartını aramıştır. Buna karşılık, ikramiyelerin “ikramiye avansı” yada “ikramiyedilimi” biçiminde taksitle ödendiği durumlarda, bunların, toplamikramiyenin son dilimin ödendiği ayın prime esas kazancına değil, her birödeme diliminin ödendiği ayın prim matrahına dahil edilmesi gerekecektir 39 .Prim <strong>ve</strong> ikramiye olarak yapılan ödemeler, özel kanun ile prim matrahıdışında tutulmadıkları müddetçe prime esas kazanca dahil edilirler. Örneğin;6772 sayılı Kanun uyarınca devlet kuruluşlarında çalışan işçilere yıldaiki kez ödenen ikramiyeler, anılan Kanunun 4.maddesi gereğince prim hesabındadikkate alınmazlar.Bunların dışında, özendirme ikramiyeleri, başarı primleri, sporcularaödenen galibiyet primleri, futbolculara ödenen transfer paraları, eğitimöğretimtazminatı, satış primi, üretim primi, yılbaşı ikramiyesi gibi adlaraltında yapılan ödemeler prime esas kazanca dahil edileceklerdir 40 .II .4 – Özel sağlık sigortası primi <strong>ve</strong> bireysel emeklilik katkı paylarıUzun zamandır tartışılan özel sağlık sigortası primi <strong>ve</strong> bireysel emeklikkatkı paylarının prime tabi tutulup tutulmayacağı meselesi bu Kanun ileçözüme kavuşturulmuştur. Geçmiş dönemde Kurum bunların prim matrahınadahil edilmesi görüşündeydi 41 . Yargıtay ise bir kararında, iş<strong>ve</strong>re-37 Y.HGK. 17.05.1989, E:1989-10-250, K:1989/36138 GÜZEL, Ali: “<strong>5510</strong> Sayılı Yasa İle İş<strong>ve</strong>renlere Getirilen Önemli Ek Sosyal Sigorta Yükümlülükleri”, İş<strong>ve</strong>ren, Aralık2006, C:45, S:3, s:28-3139 GEÇER, Bekir: “İkramiye Avansları <strong>ve</strong> Ücretsiz İzinli Dönemde Ödenen İkramiyelerin Sigorta Primine Tabi OlupOlmadığı”, Yaklaşım, Temmuz 2004, s:218-40 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, 8.Bası, İstanbul 2002, s:15241 SSK Başkanlığı Sigorta İşleri Genel Müdürlüğü Sigorta Primleri Daire Başkanlığı’nın 15.09.2004 tarih <strong>ve</strong> 704928sayılı yazısı242Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
nin özel sağlık sigortası olarak çalışanlarına yaptığı ödemelerin prime esaskazanca dahil edilmemesi gerektiğine hükmetmiştir. 42 Ancak, artık sözkonusuödemeler prim matrahına dahil edilecektir. Fakat, kanunla buna birsınırlama getirilmiştir. Buna göre; iş<strong>ve</strong>renler tarafından sigortalılar içinözel sağlık sigortalarına <strong>ve</strong> bireysel emeklilik sistemine ödenen <strong>ve</strong> aylıktoplamı asgari ücretin % 30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi <strong>ve</strong>bireysel emeklilik katkı payları tutarları, prime esas kazanca tabi tutulmaz.(<strong>5510</strong>/80-1-b) Aşan kısmın prime tabi olacağı ize tartışmasızdır.II .5 – Sigorta primine tabi olmayan kazançlar<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 80.maddesi birinci fıkrası ( b ) alt bendinde, Kanunun4.maddesi birinci fıkrası (a) alt bendi kapsamında sigortalı sayılanlaraçısından hangi kazançların prime tabi tutulmayacağı tahdidi olarak sayılmıştır.Burada “gibi”, “<strong>ve</strong> benzeri” kazançlar denilmeyerek prime tabitutulmayacak kazanç kalemlerine bir sınırlama getirilmiştir. Bununla dayetinilmemiş, Kanunun 80.maddesi birinci fıkrası ( c ) alt bendinde; aşağıdayer <strong>ve</strong>rildiği üzere Kanunda belirtilen istisnalar dışında her ne adlayapılırsa yapılsın tüm ödemeler ile ayni yardım yerine geçmek üzere yapılannakdi ödemelerin prime esas kazanca tabi tutulacağı <strong>ve</strong> diğer kanunlardakiprime tabi tutulmaması gerektiğine dair muafiyet <strong>ve</strong> istisnaların buKanunun uygulanmasında dikkate alınmayacağı hüküm altına alınmıştır.Aşağıda, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (a) bendi kapsamındasigortalı sayılanlar için prime esas kazanca dahil edilmeyecek kazançlaratek tek yer <strong>ve</strong>rilmiştir.II .5 .1– Aynî yardımlarAyni yardımlar prim matrahına dahil edilmeyecektir. Ancak ayni yardımlardanne anlaşılması gerektiği ise kimi zaman tartışmalı olmaktadır. Ayniyardımlar, “gıda yardımı” gibi eşya şeklinde yapılan ödemelerdir. Ancakbunlar ayni yardım adı adlında nakden ödenirler ise sigorta primine tabitutulacaklardır. 506 sayılı Kanun döneminde <strong>ve</strong>rilen bir yargı kararındaise yardımın ayni ya da para olarak yapılmasının bir önemi bulunmadığıbelirtilmiştir. 43 <strong>5510</strong> sayılı Kanun bu noktada ortaya çıkan tartışmaları dasonuçlandırmıştır diyebiliriz.II .5 .2– Ölüm, doğum <strong>ve</strong> evlenme yardımlarıİnsan hayatında doğum kadar ölüm de önemli yer tutmakta. Hayatın birparçası olan bu olaylarda insanların mutluluğuna katılmak dertlerini paylaşmakise insanlaşma sürecinin bir parçasıdır. İşyerinde çalışan sigortalılara,ailelerinde meydana gelen doğum, ölüm ya da evlenme hallerinde42 Y.21.HD. 05.02.2007, E:2006/4180, K:2007/1193; ÖZKARACA, Ercüment:“Ayni Yardım Kavramı <strong>ve</strong> Nakden ÖdenenAyni Yardımların Sosyal Sigorta Primine Tabi Olup Olmadığı-Karar İncelemesi”, Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2007/4,s:173-18943 Y.21.HD. 05.02.2007, E:2006/4180, K:2007/1193; ÖZKARACA, Ercüment:“Ayni Yardım Kavramı <strong>ve</strong> Nakden ÖdenenAyni Yardımların Sosyal Sigorta Primine Tabi Olup Olmadığı-Karar İncelemesi”, Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2007/4,s:173-189Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 243
iş<strong>ve</strong>rence yapılan yardım tutarlarından prim alınmamaktadır. Nitekim butür ödeme kalemlerinin süreklilik arzetmeyeceği de ortadadır.II .5 .3– Görev yolluklarıHizmet akdine istinaden çalışan sigortalılar çeşitli sebeplerle bulunduklarıyerden başka yere gidebilirler. Görevleri sebebiyle gittikleri yerlerdekimasraflarının karşılanmasına yönelik olarak iş<strong>ve</strong>rence yolluk adı altındayapılan ödemeler bu kapsamdadır. Bu ödemelerden de tutarı ne olursaolsun prim alınmaz. 6245 sayılı Harcırah Kanununda memurlara tanınanhakların bu mahiyette olduğu bilinmekte. 6245 sayılı Kanunda harcırahkavramının, yol parasını, memurun yer değiştirme masraflarını kapsadığınısöyleyebiliriz. Çok karıştırıldığı üzere yollukların yol parası olmadığınıda söyleyelim. Zira “yol parası” adı altında yapılan ödemeler prime esaskazançtan istisna sayılmadığı için prime tabi tutulacaktır.II .5 .4– Seyyar görev tazminatı6245 sayılı Kanunun 1.maddesinde sayılan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarda çalışansigortalı personele Kanunun 49.maddesine istinaden ödenen seyyar görevtazminatının ücret niteliğinde değil, yolluk niteliğinde bir ödeme olduğunaolmadığına Sayıştay Genel Kurulunca da karar <strong>ve</strong>rilmiştir.Dolayısıyla, 6245 sayılı Kanunun 1.maddesinde sayılan daire <strong>ve</strong> müesseselerdeçalışan sigortalılardan, arazi üzerinde seyyar olarak vazife gören işçilereilgililerin belediye hudutları haricinde <strong>ve</strong> belirli bir görev sahası dahilinde,seyyar olarak yaptıkları vazifenin gerektirdiği masrafların karşılığınıteşkil etmek üzere 6245 sayılı Kanunun 49.maddesine göre ödenen seyyargörev tazminatı, Sayıştay Genel Kurulunun 08.12.1975 tarihli, 1975/10E., 3800/3 K. sayılı kararı 44 uyarınca sigortası primine esas kazanca dahiledilmeyecektir. 45II .5 .5– Kıdem tazminatıBilindiği üzere 4857 sayılı İş Kanunu ile 1475 sayılı İş Kanunu, kıdem tazminatınındüzenlendiği 14.maddesi hariç yürürlükten kaldırılmıştır. 1475sayılı İş Kanununun 14.maddesine göre iş sözleşmesi;1) İş<strong>ve</strong>ren tarafından 4857 sayılı İş Kanununun 25.maddesinin maddesininII numaralı bendinde gösterilen sebepler dışında,2) İşçi tarafından 4857 sayılı İş Kanununun 24. maddesi uyarınca,3) Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla,4) Bağlı bulundukları kanunla kurulu kurum <strong>ve</strong>ya sandıklardan yaşlılık,emeklilik <strong>ve</strong>ya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla;5) (08.09.1999 tarih <strong>ve</strong> 23810 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4447 sayılı44 22.01.1976 tarih <strong>ve</strong> 15476 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.45 SGK Başkanlığı Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü’nün 13.06.2007 tarih <strong>ve</strong> 2007/45 sayılı Genelgesi244Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Kanunun 45.maddesiyle eklenen <strong>ve</strong> yayımı tarihinde yürürlüğe girin bent) 506sayılı Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının ( A ) bendinin (a) <strong>ve</strong> (b)alt bentlerinde öngörülen yaşlar dışında kalan diğer şartları <strong>ve</strong>ya aynı Kanunungeçici 81.maddesine göre yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülensigortalılık süresini <strong>ve</strong> prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi istekleriyleişten ayrılmaları nedeniyle,Feshedilmesi <strong>ve</strong>ya kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisindekendi arzusu ile sona erdirmesi <strong>ve</strong>ya işçinin ölümü sebebiyle son bulmasıhallerinde işçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet aktinin devamı süresinceher geçen tam yıl için iş<strong>ve</strong>rence işçiye 30 günlük ücreti tutarındakıdem tazminatı ödenir. Bu şekilde ödenen kıdem tazminatları prim matrahınadahil edilmezler.Belirtelim ki, kıdem tazminatı mahiyetinde kabul edilebilecek toplu ödemelerde sigorta primine esas kazanca dahil edilmeyecektir:II .5 .6– İş sonu tazminatıBilindiği üzere kamuda işçi sayılmayan sözleşmeli personel statüsündekikamu görevlilerinin çalıştırılması, Bakanlar Kurulunca yürürlüğekonulmuş bulunan “7/15754 sayılı Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasınaİlişkin Esaslar 46 ”a göre yürütülmektedir. Sözkonusu düzenlemenin7.maddesindeki, “…sözleşmenin feshi halinde iş sonu tazminatının <strong>ve</strong>rilmeyeceğine…”dair hükmün Danıştay’ca iptalinden 47 sonra konu ile ilgiliyeni düzenlemeler yapılmıştır.Ev<strong>ve</strong>la, 21.04.2005 tarihli <strong>ve</strong> 5335 sayılı Kanunun 48 28. maddesi ile 657 sayılıDevlet Memurları Kanununun 4/B maddesinin ikinci paragrafı yenidendüzenlenerek, “Bunlara ödenebilecek ücretlerin üst sınırları ile <strong>ve</strong>rilecekiş sonu tazminatı miktarı, kullandırılacak izinler <strong>ve</strong> bu hususlara ilişkinesas <strong>ve</strong> usûller Bakanlar Kurulunca kararlaştırılır.” hükmü getirilmiştir.Daha sonra, Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslarda değişiklikyapan 2005/9245 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı 49 ile en az 2 hizmetyılını tamamlayan sözleşmeli personelden;a) 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu gereğince malûllük <strong>ve</strong>ya yaşlılık aylığıbağlanması <strong>ve</strong>ya toptan ödeme yapılması,b) Hizmetlerine gerek kalmadığı için sözleşmesinin feshedilmesi <strong>ve</strong>ya yenilenmemesi,c) İstihdamına ilişkin mevzuatında yer alan hükümler uyarınca ilgilininkendi isteği ile sözleşmeyi feshetmesi,d) İlgilinin ölümü, hallerinden birinin vuku bulmasından dolayı hizmet46 28.6.1978 tarih <strong>ve</strong> 16330 Sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır.47 Danıştay 11.D. 25.11.2001, E:2001/365, K:2001/233548 27.04.2005 tarih <strong>ve</strong> 25798 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.49 02.09.2005 tarih <strong>ve</strong> 25924 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 245
sözleşmesi sona erenlere, hizmet yılı <strong>ve</strong> öğrenim durumu aynı olan emsalipersonele 5434 sayılı Kanun hükümlerine göre bir hizmet yılı için ödenecekazami emeklilik ikramiyesi tutarını geçmemek üzere, çalışılan hertam hizmet yılı için ayrılış tarihindeki hizmet sözleşmesinde yazılı aylıkbrüt ücret tutarında iş sonu tazminatı ödeneceği kararlaştırılmıştır. İşte bukapsamda ödenecek olan iş sonu tazminatı prime esas kazancın tespitindedikkate alınmayacaktır.II .5 .7– Keşif ücretiGenel olarak keşif, uyuşmazlık konusu olan şeyin yetkili kamu görevlisitarafından bizzat tetkik <strong>ve</strong> tespitidir. Yargı sürecinde keşfe taraflardan birinintalebi yada resen karar <strong>ve</strong>rilebilir. Bu şekilde özellikle yargı sürecindegörev alan kamu çalışanlarına yapılan keşif ücreti adı altındaki ödemelerdeprim matrahına dahil edilmeyecektir.II .5 .8– İhbar <strong>ve</strong> kasa tazminatları4857 sayılı İş Kanununun 17.maddesine uygun olarak belirsiz süreli iş sözleşmesiile çalışan işçinin iş sözleşmesi sona erdirilirken tarafların haber<strong>ve</strong>rme zorunlulukları bulunmaktadır. Kanunda sayılan <strong>ve</strong> işçinin kıdeminebağlı olarak değişen ihbar önelleri dikkate alınarak işçinin haber <strong>ve</strong>rilmesindenitibaren belirtilen sürelerde işyerinde çalışması esastır. İş<strong>ve</strong>renbelirtilen sürelerin ücretini peşin <strong>ve</strong>rmek suretiyle de iş sözleşmesini hemensona erdirebilir. İşte uygulamada ihbar tazminatı denilen, ihbar sürelerineait ücret de prim matrahına dahil edilmeyecektir.İşyerinde muhasebe ya da <strong>ve</strong>znede kasadan sorumlu personele kasa tazminatıadı altında ödemeler yapılabilmektedir. Bu tür ödemeler de primeesas kazanca dahil edilmeyecektir.II .5 .9– Yemek, çocuk <strong>ve</strong> aile zamlarıYemek, çocuk <strong>ve</strong> aile zamlarının tamamı değil ancak bir kısmı prim matrahınadahil edilmeyecektir. Bunların prime dahil edilmeyecek kısımlarınıise Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığı yılar itibariyle belirleyecektir.II .5 .10– Özel sağlık sigortası primi <strong>ve</strong> bireysel emeklilik katkı paylarıUzun zamandır tartışılan özel sağlık sigortası primi <strong>ve</strong> bireysel emeklikkatkı paylarının prime tabi tutulup tutulmayacağı meselesi bu Kanun ileçözüme kavuşturulmuştur. Geçmiş dönemde Kurum bunların prim matrahınadahil edilmesi görüşündeydi 50 . <strong>5510</strong> sayılı Kanun ile yapılan düzenlemeyegöre; iş<strong>ve</strong>renler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına<strong>ve</strong> bireysel emeklilik sistemine ödenen <strong>ve</strong> aylık toplamı asgari ücretin %30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi <strong>ve</strong> bireysel emeklilik katkıpayları tutarları, prime esas kazanca tabi tutulmayacaktır.50 SSK Başkanlığı Sigorta İşleri Genel Müdürlüğü Sigorta Primleri Daire Başkanlığı’nın 15.09.2004 tarih <strong>ve</strong> 704928sayılı yazısı246Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
II .5 .11– Kısa çalışma ödeneğiKısa çalışma ödeneği, başlangıçta 4857 sayılı İş Kanununun 65.maddesindedüzenlenmiş iken, 5763 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik ile 4447 sayılıKanunun ek 2.maddesinde yeniden düzenlenmiş bulunmaktadır. Bunagöre; “Bu Kanuna göre sigortalı sayılan kişileri hizmet akdine tabi olarakçalıştıran iş<strong>ve</strong>ren; genel ekonomik kriz <strong>ve</strong>ya zorlayıcı sebeplerle işyerindekihaftalık çalışma sürelerini geçici olarak önemli ölçüde azaltması <strong>ve</strong>yaişyerinde faaliyeti tamamen <strong>ve</strong>ya kısmen geçici olarak durdurması halinde,durumu derhal gerekçeleri ile birlikte Türkiye İş Kurumuna, varsa topluiş sözleşmesi tarafı sendikaya bir yazı ile bildirir… Yukarıda belirtilennedenlerle işyerinde geçici olarak en az dört hafta işin durması <strong>ve</strong>ya kısaçalışma hallerinde işçilere çalıştırılmadıkları süre için işsizlik sigortasındankısa çalışma ödeneği ödenir. Kısa çalışma süresi, zorlayıcı sebebindevamı süresini <strong>ve</strong> herhalde üç ayı aşamaz. İşçinin kısa çalışma ödeneğinehak kazanabilmesi için, çalışma süreleri <strong>ve</strong> işsizlik sigortası primiödeme gün sayısı bakımından işsizlik ödeneğine hak kazanma şartlarınıyerine getirmesi gerekir… Günlük kısa çalışma ödeneğinin miktarı, işsizliködeneği miktarı kadardır. Kısa çalışma ödeneğinden yararlananlaraait sigorta primlerinin aktarılması <strong>ve</strong> sağlık hizmetlerinin sunulmasınailişkin işlemler 506 sayılı Kanunda belirtilen esaslar çerçe<strong>ve</strong>sinde yürütülür...”Kanun hükmünde, kısa çalışma ödeneğinden yararlananlara ait sigortaprimlerinin aktarılmasından söz edilmekle birlikte ödeneceği belirtilmeklebirlikte, sigorta kollarına ait primlerin ödenmesine ilişkin bir hükme yer<strong>ve</strong>rilmemiştir. Kısa çalışma ödeneğinin ücret değil, adından da anlaşılacağıüzere bir ödenek olduğundan hastalık <strong>ve</strong> analık sigortası hariç diğer sigortakolları için prim tahakkuk ettirilmemesi gerektiği belirtilmektedir 51 .III – BAĞIMSIZ ÇALIŞANLAR AÇISINDAN PRİMEESAS KAZANÇLARBağımsız çalışan sigortalı olarak adlandırdığımız, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun4.maddesi birinci fıkrası (b) bendi kapsamında sigortalı olanların primeesas kazancının tespitinde kendi beyanları esas alınmıştır. Şöyle ki; <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 80.maddesi ikinci fıkrasına göre; Kanunun 4.maddesi birincifıkrasının (b) bendi kapsamındaki sigortalıların prime esas kazançlarıaşağıdaki şekilde belirlenir:a) Aylık prime esas kazanç, 82.maddeye göre belirlenen prime esas günlükkazanç alt sınırı ile üst sınırı arasında kalmak şartı ile kendileri tarafındanbeyan edilecek günlük kazancın otuz katıdır. Bu sigortalılar tarafından Kurumcabelirlenen sürelerde aylık prime esas kazanç beyan edilir. Beyandabulunmayan sigortalıların aylık prime esas kazancı, prime esas günlük kazançalt sınırının otuz katı olarak belirlenir.51 TOPCUK, Yılmaz: “Kanunen Ücret Alındığı Halde Fiilen Çalışılmayan Sürelerde Sigortalılık Durumu”, Dayanışma,Şubat 2006, S:89, s:70-77Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 247
) Sigortalı aynı zamanda iş<strong>ve</strong>ren ise aylık prime esas kazancı, çalıştırdığısigortalıların prime esas günlük kazancının en yükseğinin otuz katındanaz olamaz. Aylık prime esas kazancı, çalıştırdığı sigortalının otuz günlükprime esas kazancından düşük olduğu tespit edilen sigortalıların aylık primeesas kazançları, tespit edilen kazanç düzeyine çıkartılarak aradaki farkınprimi, 89. madde hükümlerine göre gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikme zammıuygulanmak suretiyle tahsil edilir.c) 4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı sayılmayıgerektirecek birden fazla durumun söz konusu olması halinde, bu fıkranın(a) <strong>ve</strong> (b) bentlerinde belirtilen esaslara göre tek beyanda bulunulur.Öte yandan, bu Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde yeralan köy muhtarları ile (4) numaralı alt bendinde belirtilenler(tarımsal faaliyettebulunanlar) için 80. maddenin ikinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen“otuz” ibaresi, bu maddenin yürürlüğe girdiği yıl için “onbeş” olarakuygulanır <strong>ve</strong> prime esas günlük kazancın otuz katını geçmemek üzere takipeden her yıl için bir puan artırılır.(<strong>5510</strong>/Geçici 16-1)IV –KAMU GÖREVLİSİ OLARAK ÇALIŞANLAR AÇISINDANPRİME ESAS KAZANÇLAR<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 80.maddesi üçüncü fıkrasına göre, bu Kanuna göreilk defa 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalıolanların prime esas kazançlarının hesabında;a) Aylıklarını personel kanunlarına göre alan sigortalılar için;1) İlgili kanunları uyarınca aylık gösterge <strong>ve</strong> ek göstergeler üzerinden ödenenaylık tutarları,2) Memuriyet taban aylık <strong>ve</strong> kıdem aylık tutarları,3) Makam, temsil <strong>ve</strong> görev tazminatları, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun152. maddesi uyarınca ödenen tazminatlar (bölge, kurum, birim,çalışma mahalli, görevin niteliği <strong>ve</strong> benzeri kriterlere dayalı olarak asıl tazminatlaraila<strong>ve</strong>, ek <strong>ve</strong>ya ayrıca ödenen tazminatlar hariç), 926 sayılı TürkSilahlı Kuv<strong>ve</strong>tleri Personel Kanununun ek 17.maddesinin (A) bendindeyer alan cet<strong>ve</strong>lde belirtilen oranlar üzerinden ödenen hizmet tazminatı(2629 sayılı Kanun ile 2955 sayılı Kanuna göre tazminat <strong>ve</strong>ya üni<strong>ve</strong>rsiteödeneği alanların sadece rütbelerinin karşılığı hizmet tazminatları), 2914sayılı Yükseköğretim Personel Kanununun 12. maddesi uyarınca ödenenüni<strong>ve</strong>rsite ödeneği, 2802 sayılı Hakimler <strong>ve</strong> Savcılar Kanununun 106. maddesininüçüncü fıkrası uyarınca ödenen ek ödeme,b) Kadro karşılığı sözleşmeli olarak görev yapan sigortalılar için işgal ettiklerikadrolar esas alınmak suretiyle (a) bendinde öngörülen unsurlar üzerindenhesaplanan tutarı,c) Açıktan <strong>ve</strong>kil olarak atanan sigortalılar için, (a) bendinde öngörülen unsurlardanilgili mevzuatı uyarınca ödenen tutarı,248Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ç) Başka bir kadro ya da görevin ödeme unsurları esas alınmak <strong>ve</strong> kıyaslanmaksuretiyle aylık <strong>ve</strong>ya ücret ödenen sigortalılar için; emsal alınan kadro<strong>ve</strong>ya görevin prime esas kazanç tutarını geçmemek üzere, bu kazancın aylık<strong>ve</strong>ya ücret ödenmesinde öngörülen oranında hesaplanacak tutarı,d) Büyükşehir belediye başkanları için bakanlık genel müdürünün, diğerbelediye başkanları için ise öğrenim durumları itibarıyla 657 sayılı Kanunagöre yükselebilecekleri dereceyi aşmamak kaydıyla, 657 sayılı Kanuna ekli(I) sayılı ek gösterge cet<strong>ve</strong>linin “VIII. Mülki İdare Amirliği Hizmetleri Sınıfı”bölümünün (d) bendinde belirtilenlerin prime esas kazançları,e) 78 sayılı Yükseköğretim Kurumları Öğretim Elemanlarının KadrolarıHakkında Kanun Hükmünde Kararname eki cet<strong>ve</strong>llerde yer alan yükseköğretimkurumlarına bağlı konservatuvarlarda 2914 sayılı Yüksek ÖğretimPersonel Kanununun 15.maddesi uyarınca sözleşme ile istihdam edilenöğretim elemanlarından sanatçı öğretim elemanı olarak istihdam edilenleriçin, anılan Kanunda öğretim görevlisi kadro unvanında istihdamedilenlerin tahsil <strong>ve</strong> derecelerine göre belirlenen prime esas kazanç tutarı;kamu idarelerinde sanatçı, sanatkar <strong>ve</strong> sanatçı öğretmen olarak sözleşmeile istihdam edilenler için, tahsil <strong>ve</strong> dereceleri itibarıyla 657 sayılı Kanunatabi olarak teknik hizmetler sınıfında yer alan mühendislerin (a) bendindekiprime esas kazanç tutarı; yüksek öğretim kurumları ile diğer kamuidarelerinde sanat uygulatıcısı <strong>ve</strong> sahne uygulatıcısı olarak sözleşme ile istihdamedilenlerden en az önlisans mezunu olanlar için tahsil <strong>ve</strong> dereceleriitibarıyla 657 sayılı Kanuna tabi olarak teknik hizmetler sınıfında yer alanteknikerlerin, diğerleri için ise teknisyenlerin prime esas kazanç tutarları,f) İlgili kanunlarında emeklilik ya da ek gösterge açısından belirli bir kadro,unvan <strong>ve</strong>ya görevle bağlantı kurulanlar için, bağlantı kurulan kadro,unvan <strong>ve</strong>ya görevin prime esas kazanç tutarı,g) Bu fıkranın (a) ilâ (f) bentleri kapsamı dışında kalan sigortalılar için atandıklarıgörev itibarıyla 657 sayılı Kanuna göre girebilecekleri sınıflardakibenzer görevlerin aynı kadro, unvan, tahsil <strong>ve</strong> derecesi için belirlenen primeesas kazanç tutarları,esas alınır. Vekalet <strong>ve</strong>ya ikinci görev karşılığında ilgili mevzuatı uyarıncayapılacak ödemeler prime esas kazancın hesabında dikkate alınmaz.Öte yandan, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce 5434 sayılı Kanunatâbi olan iştirakçilerin, bu Kanuna göre belirlenen prime esas kazançmatrahı ile 5434 sayılı Kanuna göre keseneğe tâbi kazançları arasındakimatrah farkına ait sigorta primi iki yıl süre ile kurumlarınca karşılanır.(<strong>5510</strong>/Geçici 4-19)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 249
ONÜÇÜNCÜ BÖLÜMPRİME ESAS KAZANCINTESPİTİ VE PRİM ORANLARI
I – TEMEL ESASLARÖnceki bölümde açıklandığı üzere, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birincifıkrası (a) (b) <strong>ve</strong> (c) bentlerine göre sigortalı sayılanların prime esas kazançlarınınhesabında nelerin dikkate alındığına yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Özellikle <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlariçin; kanundaki istisnalar haricinde hak edilen ücretler ile prim, ikramiye<strong>ve</strong> bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay için yapılan ödemelerinbrüt toplamı esas alınmaktadır. Ayrıca, belirsiz zaman <strong>ve</strong> miktar üzerindenelde edilen kazançlar da buna ila<strong>ve</strong> edilecektir. Kanunun 4.maddesi birincifıkrasının (b) bendi kapsamındaki sigortalıların aylık prime esas kazançlarıise prime esas günlük kazanç alt sınırı ile üst sınırı arasında kalmak şartıile kendileri tarafından beyan edilecek günlük kazancın otuz katı olarakdikkate alınacaktır.Öte yandan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (a) bendi kapsamındasigortalı sayılanlar için primlerin hesabına esas tutulacak günlükkazanç, sigortalının, bir ay için prime esas tutulan kazancının otuzda biridir.Ancak günlük kazancın hesabına esas tutulan ay içindeki bazı günlerdeçalışmamış <strong>ve</strong> çalışmadığı günler için ücret almamış sigortalının günlükkazancı, o ay için prime esas tutulan kazancının ücret aldığı gün sayısınabölünmesi suretiyle hesaplanır. (<strong>5510</strong>/80-1-g)II –GÜNLÜK VE AYLIK KAZANCIN SAPTANMASIII .1- GENEL OLARAK PRİME ESAS KAZANCINALT VE ÜST SINIRI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 82.maddesi birinci fıkrasına göre; bu Kanun gereğincealınacak prim <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rilecek ödeneklerin hesabına esas tutulan günlükkazancın alt sınırı, asgari ücretin otuzda biri, üst sınırı ise günlük kazançalt sınırının 6,5 katıdır. Buradaki üst sınır, kamu <strong>ve</strong> özel sektörde hizmetakdi ile çalışarak Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (a) bendi kapsamındasigortalı sayılanlar ile kendi nam <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışmak suretiyleKanunun 4.maddesi birinci fıkrası (b) bendi kapsamında sigortalı sayılanlariçin geçerlidir. Açıklanacağı üzere kamu çalışanı sigortalılar için üst sınırbulunmamaktadır.Günlük kazançları yukarıdaki fıkrada belirtilen alt sınırın altında olan sigortalılarile ücretsiz çalışan sigortalıların günlük kazançları alt sınır üzerinden,günlük kazançları üst sınırdan fazla olan sigortalıların günlük kazançlarıda üst sınır üzerinden hesaplanır.(<strong>5510</strong>/82-2) Sigortalının kazancıalt sınırın altında ise bu kazanç ile alt sınır arasındaki farka ait sigortaprimleri ile ücretsiz çalışan sigortalılara ait sigorta primlerinin tümünüiş<strong>ve</strong>ren öder.(<strong>5510</strong>/82-3)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 253
II .2- BAZI KAMU GÖREVLİLERİNİNFARK PRİME ESAS KAZANÇLARI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 46.maddesinin ilk dört fıkrasında, görevlerinin özelliğindendolayı ortaya çıkan fark prime esas kazançları ile buna ait farksigorta primlerinin ödenmesine yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; harp okulları ilefakülte <strong>ve</strong> yüksek okullarda silâhlı kuv<strong>ve</strong>tler hesabına okuyanların <strong>ve</strong> astsubaymeslek yüksek okulu öğrencileri ile astsubay nasbedilmek üzere temelaskerlik eğitimine tabi tutulan adayların öğrenci harçlıkları ile ilgisinegöre en az aylık alan teğmen <strong>ve</strong>ya astsubay çavuşun prime esas kazançlarıarasındaki farkın primi; polis akademisi ile fakülte <strong>ve</strong> yüksek okullardaEmniyet Genel Müdürlüğü hesabına okuyan öğrencilerin öğrenci harçlıklarıile komiser yardımcısı <strong>ve</strong>ya polis memuru prime esas kazançları arasındakifarkın primi, öğrenciler adına kurumlarınca ödenir.(<strong>5510</strong>/46-1)Fakülte <strong>ve</strong>ya yüksek okullarda kendi hesabına okuduktan sonra subay<strong>ve</strong>ya astsubaylığa nasbedilen <strong>ve</strong>ya yedek subaylık hizmetini takiben subaylığageçirilenler ile fakülte <strong>ve</strong> yüksekokullarda kendi hesabına okuduktansonra, komiser yardımcısı <strong>ve</strong>ya polis memuru olarak atananlarınbaşarılı öğrenim süreleri; borçlanmanın yapıldığı tarihte ilgisine göre en azaylık alan teğmenin, astsubay çavuşun <strong>ve</strong>ya polis memuru ya da komiseryardımcısının prime esas kazancı üzerinden, bu sürelere ait primler kendilerinceödenerek borçlandırılmak suretiyle hizmetten sayılır. Bu şekildehesap edilecek borç, tebliğ tarihinden itibaren iki yıl içinde eşit taksitlerhalinde ödenir.(<strong>5510</strong>/46-2)Fakülte <strong>ve</strong>ya yüksek okullarda kendi hesabına okumakta iken Türk SilahlıKuv<strong>ve</strong>tleri <strong>ve</strong>ya Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına okumaya devameden öğrencilerin, daha önce kendi hesabına okudukları normal okul sürelerihakkında, ikinci fıkra hükümleri uygulanır.(<strong>5510</strong>/46-3)Talim <strong>ve</strong> manevra için rütbe ile silâh altına alınan 4 üncü maddenin birincifıkrasının (c) bendi kapsamında olan sigortalılardan rütbelerinin primeesas kazançları, vazifelerinin prime esas kazancından fazla olanların primeesas kazanç farklarına ait primleri vazife gördükleri kurumlarınca <strong>ve</strong>seferberlik <strong>ve</strong> harp için silâh altına alınanlardan vazifelerinin prime esaskazançları, rütbelerinin prime esas kazancından fazla olanların prime esaskazançları arasındaki farkın primleri de, rütbelerinin prime esas kazancınıödeyen kamu idaresince kesilerek Kuruma ödenir. (<strong>5510</strong>/46-4)II .3 - ÜST SINIRIN UYGULANMADIĞI SİGORTALILAR<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 46.maddesinin beşinci fıkrasına göre; kamu görevlilerininyani Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (c) bendi kapsamına girensigortalıların, prime esas kazançlarının tespitinde yukarıda 82. maddedebelirtilen üst sınır aranmayacaktır. Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının(c) bendi kapsamına giren sigortalılardan, aylıksız izinli sayılmaksızın <strong>ve</strong>254Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
tabi olduğu personel kanunu ile ilgisi devam edecek şekilde yurt dışınageçici ya da sürekli görevle gönderilenlerin prime esas kazancının hesabında;geçici görevle gönderilenlerin bulundukları kadroya ilişkin primeesas kazancı, yurt dışı kadrolarına atananların ise yurt dışına atanma tarihiitibarıyla, atandıkları kadro ile atanmadan önceki yurt içi kadrosuna ilişkinprime esas kazançtan yüksek olanı esas alınır. Sürekli görevle atananlarınyurt dışı kadrolarına ilişkin prime esas kazancın hesabında dikkate alınacaködeme unsurlarından, ilgili mevzuatı uyarınca söz konusu kadroyabağlı olarak belirleme yapılmamış ödeme unsur <strong>ve</strong> tutarlarını, kadrosununbulunduğu kurum personelinin yararlanmakta olduğu ödeme unsurlarıylasınırlı olmak <strong>ve</strong> aynı <strong>ve</strong>ya benzer nitelikteki kadroya ilişkin prime esaskazanca tabi ödemeleri gözönünde bulundurmak suretiyle belirlemeye ilgilikamu idaresinin görüşü üzerine Kurum <strong>ve</strong> Maliye Bakanlığı müşterekenyetkilidir.kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kollarının uygulaması bakımından prime esaskazançlarının tespitinde yukarıda 82. maddede belirtilen üst sınır aranmayacaktır.Ancak yurt dışında geçici ya da sürekli göre<strong>ve</strong> gönderilen kamugörevlilerinin prime esas kazancı olarak, Türkiye’deki emsali kadrodakisigortalının prime esas kazancı ile yurt dışında görevlendirme öncesindekigörevlerinin prime esas kazancından yüksek olanı esas alınır.Sistemin açıklarının kısa dönemde bu kesimler tarafından finanse edilmesininöngörüldüğü, kamu görevlileri için böyle bir sınırlama getirilmesinin,bunlara hizmet sözleşmesiyle <strong>ve</strong> bağımsız çalışanlara göre daha yüksekemekli aylığı bağlanması sonucunu doğuracağı, bu düzenlemeyle debireysel emeklilik sisteminin dolaylı olarak özendirilmeye çalışıldığı dilegetirilmiştir 1 .III –BİRDEN FAZLA İŞTE ÇALIŞANLARIN DURUMUGeçmiş dönemde, 506 sayılı Kanun uygulamasında sigortalının birden fazlasigortalı işte çalışması halinde prime esas kazancı bunlardan elde ettiğikazançların toplamından oluşmaktaydı. <strong>5510</strong> sayılı kanun uygulamasındada benzer bir süreç var. Ancak, sigortalı tanımının genişlemiş olması,hizmet akdi ile çalışanların da, kamu görevlisi olarak çalışanların da <strong>ve</strong>bağımsız çalışanların da sigortalı sayılmış olması bu şekilde çalışanlarınkazanç tespitlerini de zorlaştıracak gibi. Zira ülkemizde özellikle sağlık çalışanlarındaolduğu üzere, tamamen farklı statülerde çalışılması mümkün<strong>ve</strong> <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında da bu statülere bağlı çalışmalar sigortalısayılma açısından herhangi bir engel teşkil etmemektedir.O halde, kamu görevlisi olarak bir Devlet hastanesinde çalışan hekim, birsağlık işletmesinde şirket ortağı olup bir özel hastanede de hizmet sözleşmesiile kısmi süreli olarak çalışıyorsa adı geçenin sigortalılık niteliği <strong>ve</strong>prime esas kazancı nasıl hesaplanacaktır ?1 KILIÇDAROĞLU, Kemal: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu mu ?”, Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:7-12Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 255
<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 53.maddesinin birinci fıkrasında, sigortalılık hallerininbirleşmesinde hangi sigortalılık ilişkinin esas alınacağı belirlenmiştir.Buna göre; sigortalının, Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) <strong>ve</strong>(c) bentlerinde yer alan sigortalılık hallerinden birden fazlasına aynı andatabi olmasını gerektirecek şekilde çalışması halinde; öncelikle aynı maddeninbirinci fıkrasının (c) bendi kapsamında, (c) bendi kapsamında çalışmasıyoksa ilk önce başlayan sigortalılık ilişkisi esas alınarak sigortalı sayılacaktır.Sigortalının, 4.maddenin birinci fıkrasının (a), (b) <strong>ve</strong> (c) bentlerinde yeralan sigortalılık halleri ile 5.maddenin (a) <strong>ve</strong> (e) bentlerine tâbi sigortalılıkhallerinin çakışması halinde, 4.madde kapsamında sigortalı sayılacak <strong>ve</strong>birinci fıkra hükmü uygulanacaktır.(<strong>5510</strong>/53-4)Diğer taraftan, sigortalıların bu Kanunun 53.maddesine göre belirlenenaynı sigortalılık haline tâbi olacak şekilde birden fazla işte çalışması nedeniyleKuruma ödenen primler toplamı, bu sigortalılık hali için belirlenenprime esas kazanç üst sınırı üzerinden hesaplanacak miktarı aşarsa,aşan kısmın tamamı, sigortalının talebi üzerine en geç talep tarihini takipeden ay içinde hissesi oranında sigortalıya defaten geri ödenir. Geri <strong>ve</strong>rilenprimler için ayrıca gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikme zammı ile faiz ödenmez.(<strong>5510</strong>/82-4)IV –YALNIZ GENEL SAĞLIK SİGORTASINA TABİ OLANLAR<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 80.maddesi dördüncü fıkrasında yalnızca genel sağlıksigortasına tâbi olanlar bakımından prime esas aylık kazancın nasıl tespitedileceğine yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; yalnızca genel sağlık sigortasınatâbi olanlar bakımından prime esas aylık kazancın tespitinde;a) Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (d) <strong>ve</strong> (g) bentlerinde sayılankişiler için; yani, “Mütekabiliyet esası da dikkate alınmak şartıyla, oturmaizni almış yabancı ülke vatandaşlarından yabancı bir ülke mevzuatıkapsamında sigortalı olmayan kişiler” ile “diğer genel sağlık sigortalılarındansayılmayan <strong>ve</strong> başka bir ülkede sağlık sigortasından yararlanmahakkı bulunmayan vatandaşlar” için, 82.maddeye göre belirlenen primeesas günlük kazanç alt sınırının iki katının otuz günlük tutarı esas alınır.b) Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde belirtilen kişileriçin asgari ücret esas alınır. Bu kapsamda sayılan kişiler ise şunlardır:1) Harcamaları, taşınır <strong>ve</strong> taşınmazları ile bunlardan doğan hakları da dikkatealınarak, Kurumca belirlenecek test yöntemleri <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>riler kullanılaraktespit edilecek aile içindeki geliri kişi başına düşen aylık tutarı asgari ücretinüçte birinden az olan vatandaşlar,2) Vatansızlar <strong>ve</strong> sığınmacılar,3) 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz <strong>ve</strong> Kimsesiz Türk VatandaşlarınaAylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylıkalan kişiler,256Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
4) 1005 sayılı İstiklal Madalyası Verilmiş Bulunanlara Vatani Hizmet TertibindenŞeref Aylığı Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre şerefaylığı alan kişiler,5) 3292 sayılı Vatani Hizmet Tertibi Aylıklarının Bağlanması Hakkında Kanunhükümlerine göre aylık alan kişiler,6) 2330 sayılı Nakdi Tazminat <strong>ve</strong> Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerinegöre aylık alan kişiler,7) 2828 sayılı Sosyal Hizmetler <strong>ve</strong> Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu hükümlerinegöre korunma, bakım <strong>ve</strong> rehabilitasyon hizmetlerinden ücretsizfaydalanan kişiler,8) Harp malûllüğü aylığı alanlar ile Terörle Mücadele Kanunu kapsamındaaylık alanlar,9) 442 sayılı Köy Kanununun 74.maddesinin ikinci fıkrasına göre görevlendirilenkişiler ile aynı Kanunun ek 16.maddesine göre aylık alan kişiler,10) 2913 sayılı Dünya Olimpiyat <strong>ve</strong> Avrupa Şampiyonluğu Kazanmış Sporculara<strong>ve</strong> Bunların Ailelerine Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerinegöre aylık alan kişiler.Ancak, Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralıalt bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılmak için müracaatetmekle birlikte, Kurumca belirlenecek test yöntemleri <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>riler kullanılaraktespit edilen aile içindeki gelirin kişi başına düşen aylık tutarı; asgariücretin üçte birinden asgari ücrete kadar olduğu tespit edilen kişiler için82.maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının otuzgünlük tutarının üçte biri, asgari ücretten asgari ücretin iki katına kadar olduğutespit edilen kişiler için 82.maddeye göre belirlenen prime esas günlükkazanç alt sınırının otuz günlük tutar, asgari ücretin iki katından fazlaolduğu tespit edilen kişiler için 82.maddeye göre belirlenen prime esasgünlük kazanç alt sınırının otuz günlük tutarının iki katı prime esas asgarikazanç tutarı olarak esas alınır. Düzenlemenin önceki halinin bu gelir farklılıklarınıdikkate almadığı <strong>ve</strong> uygulama kabiliyetini azaltarak genel sağlıksigortasında bir kördüğüme sebep olacağına daha önce işaret edilmişti. 2Öte yandan, bu Kanunun yürürlük tarihinden itibaren iki yıl süresincebu Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralı altbendi uygulanmaz. Bu sürede, 3816 sayılı Kanun kapsamında yeşil kart <strong>ve</strong>rilen<strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rilecek kişiler durumlarında değişiklik olmaması kaydıyla başkabir işleme gerek kalmaksızın bu Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının(c) bendinin (1) numaralı alt bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılır.3816 sayılı Kanun kapsamında yeşil kart almak için müracaat etmeklebirlikte, 3816 sayılı Kanun hükümlerine göre tespit edilen aile içindeki kişi2 BİLGİLİ, Özkan: “Genel Sağlık Sigortasında Kör Düğüm!”, E-Yaklaşım, Şubat 2008, S:55Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 257
aşına düşen gelir payının aylık tutarı; asgari ücretin üçte birinden asgariücrete kadar olduğu tespit edilen kişiler için 82.maddeye göre belirlenenprime esas günlük kazanç alt sınırının otuz günlük tutarının üçte biri,asgari ücretten asgari ücretin iki katına kadar olduğu tespit edilen kişileriçin 82. maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırınınotuz günlük tutarı; asgari ücretin iki katından fazla olduğu tespit edilenkişiler için 82. maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazançalt sınırının otuz günlük tutarının iki katı prime esas asgari kazanç tutarıolarak esas alınır.(<strong>5510</strong>/Geçici 12-4)c) Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (e) bendinde belirtilen yani“4447 sayılı Kanun gereğince işsizlik ödeneği <strong>ve</strong> ilgili kanunları gereğincekısa çalışma ödeneğinden yararlandırılan” kişiler için ise prime esas asgarikazanç tutarı esas alınır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici 13. maddesinde belirtilen <strong>ve</strong> iş kaybı tazminatıalanların iş kaybı tazminatı aylık tutarı prime esas kazanç tutarı olarak esasalınır.(SSİY/106)V –PRİM ÖDEME GÜN SAYILARIV .1 –GENEL KURAL<strong>5510</strong> sayılı Kanunun birçok yerinde, ileride görüleceği üzere, sosyal sigortahaklarından yararlanmak için belli gün sayısı prim ödenmiş olması koşuluaranmaktadır. Sigortalıların günlük kazançlarının hesabında esas tutulangün sayıları, aynı zamanda, bunların prim ödeme gün sayılarını gösterir.Kısacası, günlük kazanç sayısı prim ödeme gün sayısına eşittir 3 .Aynı şekilde, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 80.maddesi birinci fıkrasının (h) alt bendinegöre de; Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındakisigortalıların günlük kazançlarının hesabında esas tutulan gün sayıları,aynı zamanda, bunların prim ödeme gün sayılarını gösterir. Kanunun4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı sayılanlarınise, her ay için otuz tam gün prim ödemesi zorunludur.(<strong>5510</strong>/88-8) Gerçektende, Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındaolan sigortalıların aylık prim ödeme gün sayısı, ay içinde işe başlama <strong>ve</strong>yaişten ayrılmaları hâli hariç olmak üzere her ay için otuz gün olarak hesaplanacaktır.(SSİY/107-8)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındabir göre<strong>ve</strong> başlayanların o aya ait kıst aylıklarından sigorta primi alınır.Aybaşlarından sonra görevlerinden ayrılanların eksik aylık <strong>ve</strong> ücretlerindeno ayın tamamı için prim alınır. Tam ay çalışma hâli prim gün sayılarıaçısından 30 gün olarak kabul edilir.(SSİY/107-6)3 ÇENBERCİ, Mustafa: Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1977, s:564258Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
V .2 – KISMİ SÜRELİ ÇALIŞANLAR AÇISINDANYukarıda belirtildiği üzere Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendikapsamındaki sigortalıların günlük kazançlarının hesabında esas tutulangün sayıları, aynı zamanda, bunların prim ödeme gün sayılarını da göstermektedir.Ancak, iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong> sigortalı arasında kısmî süreli hizmet akdininyazılı olarak yapılmış olması kaydıyla, ay içerisinde günün bazısaatlerinde çalışan <strong>ve</strong> çalıştığı saat karşılığında ücret alan sigortalının ayiçindeki prim ödeme gün sayısı, ay içindeki toplam çalışma saati süresinin4857 sayılı İş Kanununa göre belirlenen haftalık çalışma süresine göre hesaplanangünlük çalışma saatine bölünmesi suretiyle bulunur. Bu şekildekihesaplamada gün kesirleri bir gün kabul edilir.(<strong>5510</strong>/80-1-h)İş sözleşmesi saat ücreti karşılığı yapılmış ise kısmi süreli çalışan sigortalılarınay içinde çalıştığı toplam sürenin, 4857 sayılı İş Kanununa göre günlükolağan çalışma süresi olan 7,5 saate bölünmesiyle, sigortalı için bildirilmesigereken prim ödeme gün sayısı hesaplanır. Bu şekilde yapılacak hesaplamalarda7,5 saatin altındaki çalışmalar 1 güne tamamlanır.(SSİY/108-3)854 sayılı Deniz İş Kanunu <strong>ve</strong> 5953 sayılı Basın Mesleğinde ÇalışanlarlaÇalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun kapsamındaçalışan sigortalıların ay içinde çalıştığı toplam sürenin sekiz(8) saatebölünmesiyle, ayda kaç gün sigortalı bildirileceği hesaplanır. Bu şekildeyapılacak hesaplamalarda 8 saatin altındaki çalışmalar 1 güne tamamlanır.(SSİY/108-3)İş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong> Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındakisigortalı arasında çağrı üzerine çalışmaya dayalı yazılı iş sözleşmesindetaraflar arasında çalışma süresi gün, hafta <strong>ve</strong> ay olarak belirlenmemiş ise,sigortalının ay içindeki prim ödeme gün sayısı haftalık çalışma süresi enaz yirmi saat kararlaştırılmış sayılarak (h) bendi hükmüne göre hesaplanır.(<strong>5510</strong>/80-1-ı) Kanunun 88.maddesinin dördüncü fıkrasına göre ay içerisinde30 günden az prim ödeme gün sayılarına ait eksik günlerin genel sağlıksigortası primleri ise, eksik çalışma süreleri dikkate alınmak suretiyle hesaplanır.(<strong>5510</strong>/80-1-i)Belirtelim ki; 4857 sayılı Kanunun 13.maddesine göre, işçinin normal haftalıkçalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göreönemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda sözleşme kısmi süreli işsözleşmesidir. Yine aynı Kanunun 14.maddesinde, yazılı sözleşme ile işçininyapmayı üstlendiği işle ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması halindeiş görme ediminin yerine getirileceğinin kararlaştırıldığı iş ilişkisi,çağrı üzerine çalışmaya dayalı kısmi süreli bir iş sözleşmesi olarak tanımlanmıştır.Öte yandan, Milli Eğitim Bakanlığına bağlı her derece <strong>ve</strong> türdeki örgün<strong>ve</strong> yaygın eğitim kurumlarında ek ders ücreti karşılığında ilgili mevzuatıAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 259
çerçe<strong>ve</strong>sinde uzman <strong>ve</strong> usta öğretici olarak çalıştırılanların prim ödeme günsayısı 30 günü aşmamak kaydıyla, bir takvim ayı içerisinde hak kazandıklarıbrüt ek ders ücreti toplam tutarının, prime esas günlük kazanç altsınırına bölünmesi sonucu bulunur. Bu şekilde yapılacak hesaplamalardatam sayıdan sonraki küsuratlar dikkate alınmaz. (<strong>5510</strong>/80-1-J)VI -PRİM ORANLARI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 81.maddesinde bu Kanun gereğince alınacak sigortaprim oranları ile Devlet katkısına yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Sosyal sigorta sistemindeDevlet, işsizlik sigortasından sonra ilk defa sisteme düzenli olarak primödemek suretiyle katılmaktadır. Aşağıda sigorta kolları itibariyle sigortaprim oranlarına yer <strong>ve</strong>rilmiştir.VI .1- MALÛLLÜK, YAŞLILIK VE ÖLÜMSİGORTALARI PRİM ORANIMalûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları prim oranı, sigortalının prime esaskazancının % 20’sidir. Bunun % 9’u sigortalı hissesi, % 11’i iş<strong>ve</strong>ren hissesidir.Ancak, <strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamında farazi hizmet süreleri diyebileceğimiz“fiili hizmet süresi zammı” <strong>ve</strong> “itibari hizmet süresi zammı”uygulamalarında uzun vadeli sigorta prim oranı değişebilmektedir. İlerideuzun vadeli sigorta kolları bahsinde bu hususlara değinilmiş olmakla birlikte,burada sadece sigorta prim oranına etkilerinin açıklanması ile yetinilmiştir.Kanunda fiili hizmet süresi zammı uygulanan işler için iş<strong>ve</strong>renlerden ayrıcaprim alınması öngörülmüştür. Gerçektende fiili hizmet zammı karşılığındauzun vadeli sigorta kolları primi zamlı sürenin oranı kadar artırılarakalınacaktır 4 . Buna göre; <strong>5510</strong> sayılı Kanunda belirtilen fiilî hizmet süresizammı uygulanan işlerde 4.maddesinin birinci fıkrasının;1) (a) bendi kapsamında çalışan sigortalılar için uygulanacak malûllük,yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları prim oranı, bu maddenin (a) bendinde belirtilen% 20 oranına; 40.maddeye göre 60 fiilî hizmet gün sayısı eklenecekişlerde 1 puan, 90 fiilî hizmet gün sayısı eklenecek işlerde 1,5 puan, 180 fiilîhizmet gün sayısı eklenecek işler