5502 ve 5510 Sayılı Kanunlara Göre - asmmmo
5502 ve 5510 Sayılı Kanunlara Göre - asmmmo
5502 ve 5510 Sayılı Kanunlara Göre - asmmmo
- No tags were found...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ANKARA SERBEST MUHASEBEC‹ MAL‹ MÜfiAV‹RLER ODASI(CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS OF ANKARA)YEN‹SOSYALGÜVENL‹KUYGULAMASI(<strong>5502</strong> <strong>ve</strong> <strong>5510</strong> Say›l› <strong>Kanunlara</strong> Göre)Aç›klamal›, Örnekli, Karfl›laflt›rmal›Dr. Özkan B‹LG‹L‹Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Baflmüfettifli
YENİSOSYAL GÜVENLİKUYGULAMASI(<strong>5502</strong> <strong>ve</strong> <strong>5510</strong> Sayılı <strong>Kanunlara</strong> Göre)Açıklamalı, Örnekli, KarşılaştırmalıDr. Özkan BİLGİLİ/Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu BaşmüfettişiAnkara, Eylül 2008
Yönetim Yeri <strong>ve</strong> Yazışma AdresiANKARA SMMM ODASIKumrular Caddesi No: 26 Kızılay/ANKARATel: (0312) 232 33 77Faks: (0312) 231 71 17web: www.<strong>asmmmo</strong>.org.tre-posta: <strong>asmmmo</strong>@<strong>asmmmo</strong>.org.trCopyright:Tüm hakları saklıdır. Bu kitabın tamamı ya da bir kısmı 5846 Sayılı Fikir <strong>ve</strong> Sanat Eserleri Yasası’nın ilgili hükümleriuyarınca, yazarın izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılamaz, özetlenemez, yayınlanamaz,depolanamaz. Kaynak gösterilmek koşuluyla alıntı yapılabilir.ANKARA SMMM ODASI Yayın No: 60Ankara, Eylül 2008Sayfa <strong>ve</strong> Kapak Tasarımı: Candan İpekçiBaskı: Bizim Repro (0312) 341 10 20Odamız kitaplarında yer alan yazılarda ileri sürülen görüşler yalnızca yazarlarına aittir.Yayıncı kuruluş Ankara SMMM Odası’nı bağlamaz.
SUNUŞ2003 yılında başlayan sosyal gü<strong>ve</strong>nlik reformu çalışmaları kapsamında çıkarılan20.05.2006 tarihli <strong>ve</strong> <strong>5502</strong> sayılı Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Kanunuyla EmekliSandığı, Sosyal Sigortalar Kurumu <strong>ve</strong> Bağ-Kur’un tüzel kişilikleri sona erdirilerekbunların yerine Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu kurulmuştur.Çalışanların sosyal sigorta <strong>ve</strong> sağlık sigortasına ilişkin hak <strong>ve</strong> yükümlülüklerinibaştan aşağı değiştiren <strong>ve</strong> <strong>5502</strong> sayılı Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Kanunuyla eşzamanlı olarak uygulamaya konulması planlanan <strong>5510</strong> sayılı Sosyal Sigortalar<strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanunu ise, bazı madde <strong>ve</strong> hükümlerinin AnayasaMahkemesi tarafından iptal edilmesi <strong>ve</strong> iptal edilen madde <strong>ve</strong> hükümlerin yerineyeniden yasal düzenlemeler yapılması nedeniyle 01.10.2008 tarihinde yürürlüğegirecektir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunla, çalışma statüleri <strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nlik hakları birbirinden farklıolan işçilere, memurlara, kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlara, tarım işlerindekendi adına <strong>ve</strong> hesabına çalışanlara <strong>ve</strong> tarım işlerinde ücretle çalışanlarailişkin beş ayrı yasadaki hükümler birleştirilmiş <strong>ve</strong> özellikle ilk defa bu Kanununyürürlük tarihinden sonra çalışmaya başlayacak sigortalıların sosyal sigorta hak<strong>ve</strong> yükümlülüklerinde önemli değişiklikler yapılmıştır.Öte yandan Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce sigortalı olanların kazanılmışhakları genelde saklı tutulduğundan, bunların <strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlüktarihinden önceki çalışmaları önceki <strong>Kanunlara</strong> göre, bu tarihten sonrakiçalışmaları <strong>5510</strong> sayılı Kanuna göre değerlendirilecektir. Dolayısıyla <strong>5510</strong> sayılıKanun <strong>ve</strong> bu Kanunla yürürlükten kaldırılan kanunların uzun süre birlikte uygulanmasıgerekecektir. Ülkemizde ilk defa uygulanacak genel sağlık sigortasınailişkin esaslar da yine bu Kanunla düzenlenmiştir.Sonuç olarak önceki mevzuata nazaran daha karmaşık görünen yeni sosyal gü<strong>ve</strong>nlikmevzuatının uygulanmasında sistem oturuncaya kadar yaşanacak zorluklardankuşkusuz meslek mensuplarımız da etkilenecektir.Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik mevzuatımızda yapılan tüm değişiklik <strong>ve</strong> yenilikleri örneklerleaçıklayan <strong>ve</strong> geçiş sürecinde uygulayıcıların işini kolaylaştıracağına inandığımızbu kitap, meslektaşlarımızın da gü<strong>ve</strong>nle baş vurabileceği bir rehber niteliğindedir.Başta kitabın yazarı SGK Başmüfettişi sayın Dr. Özkan BİLGİLİ olmak üzere buözenli çalışmada tüm emeği geçenlere şahsım, Yönetim Kurulu <strong>ve</strong> meslek mensuplarımızadına teşekkürlerimi sunarım.Ali Metin POLATAnkara SMMM Odası Başkanı
ÖNSÖZTemel bir insan hakkı olarak sosyal gü<strong>ve</strong>nlik hakkı, uluslararası belgelerde<strong>ve</strong> anayasalarda yerini almak suretiyle, ileri <strong>ve</strong> geri gidişlere rağmenyüzyıllık serü<strong>ve</strong>ninde hukuken meşruiyetini perçinlemiş görülüyor. Öteyandan sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin bir sosyal politika tercihi olarak da hep siyasaltartışma konularının başında geleceği anlaşılıyor.Dünyada <strong>ve</strong> ülkemizde son yıllarda yaşanan gelişmelere bağlı olaraksosyal gü<strong>ve</strong>nlik alanında önemli kanuni değişikliklere gidilmiştir. Ülkemizde,1999 yılında farklı statüde çalışanlar açısından norm <strong>ve</strong> standartbirliğinin sağlanmasına dönük olarak yasal düzenlemeler yapılmışken;2006 yılı içerisinde yasalaşan <strong>5502</strong> sayılı Kanun ile sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin kurumsalyapısı, <strong>5510</strong> sayılı Kanun ile de çalışanların statüsüne göre farklılıkarzetmeyen tek bir uygulama kanunu çıkarılmıştır.<strong>5502</strong> sayılı Kanunun uygulama süreci devam etmekle birlikte, AnayasaMahkemesi’nin yürütmeyi durdurma <strong>ve</strong> kısmi iptal kararları sonrasında<strong>5510</strong> sayılı Kanunun uygulaması birkaç defa ertelenmiştir. Nihayet, 5754sayılı Kanun ile Anayasa Mahkemesi kararı da dikkate alınmak suretiyle<strong>5510</strong> sayılı Kanunda önemli değişiklikler yapılmış <strong>ve</strong> 01.10.2008 tarihiitibariyle bir bütün olarak yürürlüğe girmesi öngörülmüştür.Kitabımızda sosyal gü<strong>ve</strong>nlik reformunun kurumsal yapılanmasına yer <strong>ve</strong>rilirken,ağırlıklı olarak bundan sonraki sosyal sigorta uygulamaları açıklanmıştır.Otuzdokuz bölümden oluşan kitabımızda; kurumsal yapınıntanıtılmasından başka, sigortalı <strong>ve</strong> işyeri tanım <strong>ve</strong> tescilleri, kısa <strong>ve</strong> uzunvadeli sigorta uygulaması ile genel sağlık sigortası uygulaması, sigortaprimlerinin hesabı ile prim belgelerinin düzenlenmesi, para cezaları <strong>ve</strong>itiraz yolları ile diğer ilgili hususlara önceki dönem uygulamaları ile dekarşılaştırılmak suretiyle yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Kitabımızın, meslek mensuplarına, her kademede işyeri yönetici <strong>ve</strong> uygulayıcılarına,avukatlara, denetim elemanlarına, akademisyen <strong>ve</strong> öğrencilerile diğer ilgililere yardımcı olmasını temenni ederim.Kitabın hazırlık aşamasında destek <strong>ve</strong> katkılarından dolayı Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikKurumu başmüfettişleri Hüseyin DALANAY, Ramazan SAKA, Abdul-
lah METİN, Yılmaz TOPCUK, Mustafa BAYKARA, Gürkan SIRMA, ÇetinGÜNEŞ, Bünyamin AYHAN, Adem TULUK, Göker KUMBAS, Yıldız KOÇ,G.Güngör DANACI, Dr.Cahit EVCİL, Murat FİDANCI’ya; müfettişler İlhanTANGOBAY, Erhan COŞKUN, Atilla ARPACI, Zeynel TAŞKALE, MehmetKILIÇ, Ercan KAHRIMAN, Hakan UĞURLU, Bülent ÇELİK, Yücel YENİ,Remzi AYDOĞDU, Emel KAHRIMAN, Hakan ŞENLER, Metin TÜRKOLU,Kadriye TÜRKOLU, Songül ARSLAN, Nuray AVGAN, Serkan KOÇAK, YavuzKURT, Bülent IŞIK, Akın GÜNER’e,Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik eski bakanı Hakan TARTAN’a, emekli sigortabaşmüfettişleri Talat GÜREFE <strong>ve</strong> Hüseyin EKİCİ’ye, baş iş müfettişi YenerGÜVEN’e,Dokuz Eylül Üni<strong>ve</strong>rsitesinden hocalarım Prof.Dr.Ali Nazım SÖZER <strong>ve</strong> Prof.Dr. Fevzi DEMİR’e, aynı üni<strong>ve</strong>rsitede Dr.Nevzat DEVEBAKAN’a,İzmir Ekonomi Üni<strong>ve</strong>rsitesi öğretim üyesi hocam Prof.Dr.İsmail BULMUŞ’a,PAÜ öğretim üyesi Doç.Dr. Oğuz KARADENİZ’e,Kitabın yayınlanması konusunda desteklerinden dolayı başta İZSMMMOBaşkanı Feyzullah TOPÇU <strong>ve</strong> ASMMMO Başkanı Ali Metin POLAT olmaküzere Odalarımızın Yönetim Kurulu üyelerine en içten teşekkürlerimi,Tüm işlerimde olduğu gibi bu kitabın hazırlık çalışmalarında da sevgi<strong>ve</strong> destekleriyle hep yanımda olan annem Seher BİLGİLİ <strong>ve</strong> kardeşimKader BİLGİLİ’ye; sabrından <strong>ve</strong> katkılarından dolayı sevgili eşim AyşeBİLGİLİ’ye sonsuz şükranlarımı sunarım.Dr. Özkan BİLGİLİGaziemir –İZMİREylül -2008
İÇİNDEKİLERSUNUŞÖNSÖZBİRİNCİ BÖLÜMSOSYAL GÜVENLİK VE TARİHSEL GELİŞİMİI –SOSYAL GÜVENLİK KAVRAMI....................................................................................... 3.II –SOSYAL GÜVENLİĞİN TEMEL FONKSİYONLARI.................................................... 4.III – SOSYAL GÜVENLİK SİTEMLERİ.................................................................................. 5.IV – SOSYAL GÜVENLİĞİN GELİŞİMİ................................................................................ 6.IV .1 – DÜNYADA SOSYAL GÜVENLİĞİN GELİŞİMİ..................................................... 6.IV .1 .1 – Ortaya çıkışı <strong>ve</strong> kurumsallaşması........................................................................... 6.IV .1 .2 – Küreselleşme sürecinde reform arayışları............................................................. 7.IV .2 – TÜRKİYE’DE SOSYAL GÜVENLİĞİN GELİŞİMİ................................................... 8.IV .2 .1 –Cumhuriyet öncesi dönem....................................................................................... 8IV .2 .2 – Cumhuriyet sonrası dönem................................................................................... 10.IV .2 .3 –Sosyal gü<strong>ve</strong>nlikte yeniden yapılanma süreci....................................................... 11.IV .2 .4 – Sosyal gü<strong>ve</strong>nlikte tek çatı dönemi........................................................................ 14İKİNCİ BÖLÜMKURUMSAL YAPI: SOSYAL GÜVENLİK KURUMUI –KURUMUN AMACI VE GÖREVLERİ............................................................................ 19 .II –KURUMUN ORGANLARI VE GÖREVLERİ................................................................ 20 .II .1 –GENEL KURULUN OLUŞUMU VE GÖREVLERİ.................................................. 20.II .2 –YÖNETİM KURULUNUN OLUŞUMU VE GÖREVLERİ....................................... 22.II .2 .1 –YÖNETİM KURULUNUN OLUŞUMU................................................................. 22.II .2 .2 –YÖNETİM KURULUNUN GÖREVLERİ............................................................... 24.III –BAŞKANLIK TEŞKİLATI............................................................................................... 25.III .1 –BAŞKANIN GÖREV YETKİ VE SORUMLULUKLAR........................................... 26.III .2 –KURUM MERKEZ TEŞKİLATI.................................................................................. 27.III .2 .1 –SOSYAL SİGORTALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ............................................... 27.III .2 .2 –GENEL SAĞLIK SİGORTASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ...................................... 28.III .2 .3 –PRİMSİZ ÖDEMELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ.................................................. 29.III .2 .4 –HİZMET SUNUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ...................................................... 29 .III .2 .5 –REHBERLİK VE TEFTİŞ BAŞKANLIĞI............................................................... 30 .III .2 .6 –AKTÜERYA VE FON YÖNETİMİ DAİRE BAŞKANLIĞI................................. 31 .IV –SOSYAL GÜVENLİK YÜKSEK DANIŞMA KURULU.............................................. 32ÜÇÜNCÜ BÖLÜMSOSYAL SİGORTALILIKI –GENEL OLARAK SİGORTALILIK ................................................................................. 37.I .1 –HİZMET AKDİ İLE ÇALIŞANLARINSİGORTALI SAYILMA ŞARTLARI.............................................................................. 37.I .1 .1 –Kural olarak iş ilişkisinin hizmet akdine dayanması............................................ 37.I .1 .2 –İş<strong>ve</strong>rene ait işyerinde çalışma................................................................................... 38.I .1 . 3–Eylemli olarak çalışma............................................................................................... 39I
I .1 . 4–Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık SigortasıKanununun 6.maddesinde sayılan istisnalar arasında bulunmama................... 40.I .2- BAĞIMSIZ ÇALIŞANLARIN SİGORTALI SAYILMA ŞARTLARI......................... 40 .I .3- KAMU GÖREVLİLERİNİN SİGORTALI SAYILMA ŞARTLARI............................ 40 .II –SİGORTALILIĞIN ZORUNLU OLUŞU ........................................................................ 41 .III – SİGORTALILIĞIN BAŞLANGICI................................................................................ 42.IV -SİGORTALILIĞIN SONA ERMESİ................................................................................ 43 .IV .1 –HİZMET AKDİ İLE BAĞIMLI ÇALIŞANLAR AÇISINDAN............................... 43 .IV .2 –BAĞIMSIZ ÇALIŞANLAR AÇISINDAN................................................................. 44 .IV .2 .1 –Gelir Vergisi mükellefi olanlar <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rgiden muaf olanlar için.......................... 44 .IV .2 . 2 – Tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlar için............................. 44 .IV .2 . 3 – Köy <strong>ve</strong> mahalle muhtarları için........................................................................... 45 .IV .2 . 4 –Sigortalının yanancı ülkede çalışması.................................................................. 45 .IV .2 . 5 –Şirket ortağı sigortalılar için.................................................................................. 45 .IV .3 –KAMU GÖREVLİSİ OLARAK ÇALIŞANLAR AÇISINDAN............................... 46 .IV .4 –DİĞER BAZI SİGORTALILAR AÇISINDAN.......................................................... 46.IV .5 –SİGORTALILIĞIN SONA ERMESİNİN BİLDİRİMİ.............................................. 46.IV .5 .1 – GENEL OLARAK................................................................................................... 46.IV .5 .2 – SİGORTALI İŞTEN AYRILIŞ BİLDİRGESİ DÜZENLENMESİ........................ 47.IV .5 .3 – İŞTEN ÇIKIŞ NEDENLERİ VE KODLARI.......................................................... 48.IV .6 –ÖZEL BİR DURUM:HASTALIK VE ANALIKHALİNDE SİGORTALILIĞIN SONA ERMESİ....................................................... 49DÖRDÜNCÜ BÖLÜMSOSYAL SİGORTALI SAYILANLARI –HİZMET AKDİ İLE BAĞIMLI ÇALIŞANLAR.............................................................. 57 .I .1-İŞÇİ SENDİKALARININ YÖNETİM KURULLARINA SEÇİLENLER.................... 57 .I .2-FİLM, TİYATRO VE SAHNE SANATÇILARI İLE YAZARLAR.............................. 57 .1 .2 .1- Sigortalı sayılmaları <strong>ve</strong> uğraşı alanları.................................................................... 57 .1 .2 .2- Sinema, video, reklam filmleri <strong>ve</strong> kliplerde ilişiksizlik belgesi............................ 59 .I .3- YABANCI UYRUKLU KİŞİLERİN SİGORTALILIĞI................................................ 60 .I .4-ÇİFTÇİ MALLARINI KORUMA BEKÇİLERİ.............................................................. 61 .I .5- GENEL KADINLARIN SİGORTALILIĞI.................................................................... 61 .I .6 - USTA ÖĞRETİCİLER.................................................................................................... 62 .I .7 - DERS ÜCRETİ KARŞILIĞI GÖREV VERİLENLER.................................................. 62 .I .8- GEÇİCİ OLARAK ÇALIŞTIRILAN PERSONEL........................................................ 63I .9- SÖZLEŞMELİ OLARAK ÇALIŞTIRILAN PERSONEL............................................ 63I .10 -YABANCI MİSYONLARDA ÇALIŞAN TÜRK PERSONEL ................................. 63I .11- BULGARİSTAN’DAN ZORUNLU GÖÇ EDEN SOYDAŞLARIMIZ ................... 64I .12- PROFESYONEL SPORCULARIN SİGORTALILIĞI ............................................... 64I .13- BAHŞİŞ VE YÜZDE USULÜYLE ÇALIŞANLARIN SİGORTALILIĞI ................ 65I .14- KÖY PERSONELİNİN SİGORTALILIĞI .................................................................. 65I .15- VATANİ HİZMET TERTİBİNDEN AYLIK ALANLAR......................................... 65I .16- KAPICI, KALORİFERCİ, BEKÇİ VE ODACILAR................................................... 66I .17 - VAHİDİ FİYATLA(TEK FİYAT) ÇALIŞANLAR.................................................... 66II –BAĞIMSIZ ÇALIŞAN SİGORTALILAR........................................................................ 66II .1-GELİR VERGİSİ MÜKELLEFİ OLANLAR.................................................................. 66II .2-GELİR VERGİSİNDEN MUAF OLANLAR................................................................ 67.II .3- ŞİRKET ORTAKLARI.................................................................................................... 68II .3 .1 –Anonim şirket kurucu <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya yönetim kurulu üyesi ortaklar........................ 68II
II .3 .2 – Kolektif şirket ortakları ........................................................................................... 68II .3 .3 – Adi komandit şirket ortakları ................................................................................ 68II .3 .4 – Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları........ 68II .3 .5 – Limited şirket ortakları ........................................................................................... 69II .3 .6 – Adi şirket ortakları................................................................................................... 69II .3 .7 – Donatma iştiraki ortakları....................................................................................... 69II .4- TARIMSAL FAALİYETTE BULUNANLAR.............................................................. 69II .5- KÖY VE MAHALLE MUHTARLARI......................................................................... 70II .6- AT YARIŞI JOKEY VE ANTRENÖRLERİ.................................................................. 71III - KAMU GÖREVLİSİ SİGORTALILAR.......................................................................... 71IV –SİGORTALILARIN GEÇİCİ OLARAK YURTDIŞINDA BULUNMALARI........... 72V – ESKİ TOPLULUK SİGORTALILARI............................................................................. 73VI –BANKALAR, SİGORTA ŞİRKETLERİ, TİCARET VE SANAYİ ODALARIVE BORSALARIN OLUŞTURDUĞU SANDIKLARIN SİGORTALILARI.............. 74BEŞİNCİ BÖLÜMÇALIŞMASI YASAK OLANLAR VE SİGORTALILIKLARII – GENEL OLARAK ÇALIŞMASI YASAK OLANLAR................................................... 79II –ÇALIŞMASI KANUN İLE YASAKLANANLAR........................................................ 79II .1 -İŞ KANUNUNDAKİ DÜZENLEMELER................................................................... 79II .2 -İLKÖĞRETİM VE EĞİTİM KANUNUNDAKİ DÜZENLEME............................... 81II .3 - UMUMİ HIFZISSIHHA KANUNUNDAKİ DÜZENLEMELER .......................... 81II .4 - POLİS VAZİFE VE SELAHİYET KANUNUNDAKİ DÜZENLEME ................... 82II .5 - BEBEKLERİN ÇALIŞTIRILMALARI......................................................................... 82II .6 –KİMLİK BİLDİRME KANUNUNDAKİ DÜZENLEME.......................................... 83II .7-YABANCILARIN ÇALIŞMA İZİNLERİHAKKINDA KANUNDAKİ DÜZENLEME............................................................... 84III – İDARİ YASAKLAR......................................................................................................... 85III .1 –İNŞAAT USTALARININ ÇALIŞMASINA İLİŞKİN İDARİ YASAKLAR........... 85III .2 –ÇOCUKLARIN ÇALIŞMASINA İLİŞKİN DİĞER İDARİ YASAKLAR.............. 87III .3- İŞYERİ AÇMA VE İŞYERİ KURMA İZNİ ALINMAMIŞ İŞYERLERİ.................. 87IV– ÇALIŞMASI YASAK OLANLARIN SİGORTALILIĞI............................................... 88ALTINCI BÖLÜMTÜRKİYE CUMHURİYETİ HÜKÜMETİ İLE ALMANYAFEDERAL CUMHURİYETİ HÜKÜMETİ ARASINDATÜRK FİRMALARI İŞÇİLERİNİN İSTİSNA AKDİÇERÇEVESİNDE İSTİHDAMII –İSTİSNA AKDİNİN DAYANAĞI VE AMACI............................................................... 93II–BAŞVURU VE İNCELEME............................................................................................... 93III–İSTİSNA AKİTLERİNDE ARANACAK KOŞULLAR................................................. 93IV- SSK/SGK TARAFINDAN BELGE TANZİMİ............................................................. 93V- BİREYSEL İŞ SÖZLEŞMESİNİN YAPILMASI............................................................... 93VI- TAHSİS............................................................................................................................... 94VII- TEMİNAT ARANMASI................................................................................................. 94VIII- PRİMLERİN ÖDENMESİ............................................................................................. 95VIII .1 –GENEL OLARAK...................................................................................................... 95VIII .2 –SSK TARAFINDAN YÜRÜTÜLECEK İŞLEMLER.............................................. 95IX- TEMİNATIN İADESİ VE PARAYA ÇEVRİLMESİ...................................................... 96III
IX.1-GENEL OLARAK........................................................................................................... 96IX.2- SSK/SGK TARAFINDAN YÜRÜTÜLECEK İŞLEMLER........................................ 96IX .2 .1-AFC’deki sigortalılar Türkiye’ye dönmemiş ise................................................... 97IX .2 .2 - AFC’deki sigortalıların tamamı <strong>ve</strong>yabir kısmı Türkiye’ye dönmüş ise........................................................................... 97X- FİRMALARIN UYARILMASI.......................................................................................... 98YEDİNCİ BÖLÜMBAZI SİGORTA KOLLARINA TABİ OLANLARİLE SOSYAL SİGORTALI SAYILMAYANLARI –BAZI SİGORTA KOLLARININ UYGULANACAĞI SİGORTALILAR .................. 109I .1 –TUTUKLU VE HÜKÜMLÜLER................................................................................. 109I .2 –ÇIRAKLAR İLE STAJYER ÖĞRENCİLER................................................................ 109I .3 –HARP MALÜLLERİ VE VAZİFE MALÜLLERİ...................................................... 110I .4 – İŞKUR KAPSAMINDAKİ SİGORTALI İŞSİZLER <strong>ve</strong>İŞ KAYBI TAZMİNATI ALANLAR.......................................................................... 110I .4 .1- Meslek edindirme, geliştirme <strong>ve</strong> değiştirme eğitimine katılan kursiyerler ..... 110I .4 .2- İş kaybı tazminatı alanlar......................................................................................... 111I .6- ÜLKEMİZLE SOSYAL GÜVENLİK SÖZLEŞMESİİMZALAMAMIŞ OLAN ÜLKELERE ÇALIŞTIRILMAKÜZERE GÖTÜRÜLEN TÜRK İŞÇİLER...................................................................... 112I .7- KISMİ ZAMANLI ÇALIŞTIRILAN ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİ...................... 114II –SOSYAL SİGORTALI SAYILMAYANLAR................................................................ 115II .1- İŞVERENİN ÜCRETSİZ ÇALIŞAN EŞİ.................................................................... 115II .2- KONUT İÇİNDE YAPILAN İŞLERDE ÇALIŞANLAR.......................................... 115II .3- EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞANLAR..................................................................... 116II .4- ASKERLİK HİZMETİNİ YAPMAKTA OLAN YÜKÜMLÜLER ......................... 117II .5- KENDİ ÜLKELERİNDE SİGORTALI OLAN YABANCILAR.............................. 118II .6- YAPIM VE ÜRETİM İŞLERİNDE ÇALIŞAN ÖĞRENCİLER............................... 118II .7- İŞE ALIŞTIRILMAKTA OLAN HASTA VEYA MALULLER................................ 118II .8 - ONSEKİZ YAŞINI DOLDURMAMIŞ OLANLAR................................................. 119II .9- TARIM İŞLERİNDE ÇALIŞANLAR ......................................................................... 119II .10 - DÜŞÜK KAZANÇLI BAĞIMSIZ ÇALIŞANLAR................................................ 121II .11- DIŞ TEMSİLCİLİKLERİMİZDE ÇALIŞANSÖZLEŞMELİ TÜRK PERSONEL............................................................................ 121II .12- İMECE USULÜYLE ÇALIŞANLAR........................................................................ 122II .13 - GEÇİCİ KÖY KORUCULARI.................................................................................. 122SEKİZİNCİ BÖLÜMFİİLİ ÇALIŞMA İLİŞKİSİNA DAYANMAYAN SİGORTALILIKI – İSTEĞE BAĞLI SİGORTALILIK................................................................................... 127I .1 - TARİHSEL GELİŞİMİ.................................................................................................. 127I .2 –TANIMI VE ŞARTLARI............................................................................................... 1291 .2. 1 - Genel Olarak............................................................................................................. 129I .2 .2 - Zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmamak............................... 130I .2 .3 – Kısmi süreli çalışan zorunlu sigortalılar ............................................................. 131I .2 .4 –Sigortalı olarak son bir yıl içinde 360 günden az çalışanlar............................... 131I .2 .5 - Kendi sigortalılığı nedeniyle aylık bağlanmamış olmak.................................... 131I .2 .6 - 18 yaşını doldurmuş bulunmak............................................................................. 132IV
I .2 .7 - İsteğe bağlı sigorta talep dilekçesiyle Kuruma başvuru.................................... 132I .3 - BAŞLANGICI VE SONA ERMESİ ............................................................................ 132I .3 .1 –İsteğe bağlı sigortalılığın başlangıcı <strong>ve</strong> zorunlu sigortalılık ile çakışma.......... 132I .3 .2 –İsteğe bağlı sigortalılığın sona ermesi.................................................................... 133I .3 .2 .1- Sona erdirme talebinde bulunulması halinde................................................... 133I .3 .2 .2 - Aylık talebinde bulunulması halinde ............................................................... 133I .3 .2 .3- Ölüm halinde.......................................................................................................... 133I .3 .2 .4- Zorunlu sigortalı olarak çalışmaya başladıklarında........................................ 133I .4 - İSTEĞE BAĞLI SİGORTA PRİMLERİ VE ÖDENMESİ.......................................... 134I .4 .1- İsteğe bağlı sigorta prim oranı................................................................................. 134I .4 .2- İsteğe bağlı sigorta primlerinin ödenmesi............................................................. 134I .4 .2 .1- Genel olarak............................................................................................................ 135I .4 .2 .2- İsteğe bağlı sigorta primlerinin peşin ödenmesi............................................... 135I .4 .2 .3- GVK’nun 9/6 maddesinde belirtilen işleriyapan kadın isteğe bağlı sigortalıların primleri................................................ 135I .5 -İSTEĞE BAĞLI SİGORTA PRİMİ ÖDENMİŞ SÜRELERİN MAHİYETİ............. 136II –FARAZİ HİZMET SÜRELERİ........................................................................................ 137II .1 –FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMI................................................................................ 137II .1 .1 – Tanım <strong>ve</strong> kapsam.................................................................................................... 137II .1 .2 – Fiili hizmet süresi zammının etkisi...................................................................... 141II .1 .3 – Fiili hizmet süresi zammı primi........................................................................... 141II .2 – İTİBARİ HİZMET SÜRESİ ZAMMI......................................................................... 142II .2 .1 – Tanım <strong>ve</strong> kapsam.................................................................................................... 142II .2 .2 – İtibari hizmet süresinin etkisi <strong>ve</strong> primi............................................................... 143III – HİZMET BORÇLANMASI.......................................................................................... 144III .1 – GENEL OLARAK...................................................................................................... 144III .2 –BORÇLANILABİLECEK SÜRELER........................................................................ 145III .3 –BAŞVURU VE ÖDEME............................................................................................. 145III .4 –BORÇLANMANIN SİGORTALILIĞA ETKİSİ...................................................... 146III .5 – AYLIKSIZ İZİN SÜRESİNİN BORÇLANILMASI................................................ 147III .6 – POLİS AKADEMİSİ İLE FAKÜLTE VE YÜKSEK OKULLARDAKİBAŞARILI EĞİTİM SÜRELERİNİN BORÇLANILMASI.................................... 147III .7 – DİSİPLİN CEZASI İLE MEMURİYETLERİ SONAERENLERE BORÇLANMA HAKKI....................................................................... 148IV – YURTDIŞI BORÇLANMASI....................................................................................... 149IV .1 – GENEL OLARAK..................................................................................................... 149IV .2 – BORÇLANMADAN YARARLANACAK OLANLAR........................................ 149IV .3 –BORÇLANMA İŞLEMLERİ...................................................................................... 150.IV .3 .1 –Genel olarak............................................................................................................ 150.IV .3 .2 – Borçlanma koşulları.............................................................................................. 150IV .3 .2 .1 –Yurtdışı çalışma süresinin belgelenmesi........................................................ 150.IV .3 .2 .2 – Kuruma başvurma ........................................................................................... 151IV .3 .3 – Borçlanma tutarı <strong>ve</strong> borçlanma tutarının iadesi.............................................. 151IV .4 –SİGORTALILIĞIN BAŞLANGICI VE SÜRE TESPİTİ.......................................... 152.IV .4 .1 – Genel olarak........................................................................................................... 152IV .4 .2 – Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi yapılmış ülkelerde çalışanlar açısından............ 152IV .5 - AYLIK TAHSİSİ VE BAŞLANGICI........................................................................ 154IV .5 .1 –Aylık bağlanması................................................................................................... 154IV .5 .2 –Aylığın kesilmesi <strong>ve</strong> yeniden bağlanması.......................................................... 155IV .5 .3 –Kısmi aylık <strong>ve</strong> tama iblağı.................................................................................... 156IV .5 .4 –Transfer edilen primlerin iadesi........................................................................... 157V
DOKUZUNCU BÖLÜMİŞVEREN, İŞVEREN VEKİLİ, ALT İŞVERENVE GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ KURULAN İŞVERENI –İŞVEREN............................................................................................................................ 163I .1–TANIM VE GENEL BİLGİLER.................................................................................... 163I .1 .1-Gerçek yada tüzel kişi iş<strong>ve</strong>renler............................................................................. 163I .1 .2-Tüzel kişiliği olmayan iş<strong>ve</strong>renler............................................................................. 164I .1 .3-Kanundaki yükümlülükleri yerine getirecek olanlar............................................ 165I .2 –ÖZELLİK ARZEDEN İŞLERDE İŞVERENİN TAYİNİ............................................ 165I .2 .1 - İnşaat, tesisat, tamirat <strong>ve</strong> tadilât işlerinde..........................................................................................165I .2 .1 .1- İnşaatın özel olarak yapılma halinde...............................................................................................165I .2 .1 .2 - İhale suretiyle yapılma halinde........................................................................................................166I .2 .2 - Taş ocakları işyerlerinde..........................................................................................................................166I .2 .3 - Konut işyerlerinde....................................................................................................................................167.I .2 .4- Han <strong>ve</strong> pasaj işyerlerinde.........................................................................................................................168I .2 .5 -Taşıt işyerlerinde.........................................................................................................................................168I .2 .5 .1- Kara Taşıtlarında....................................................................................................................................169I .2 .5 .2- Deniz Taşıtlarında..................................................................................................................................169I .2 .6 - Yed-i emin <strong>ve</strong> tasfiye memurları..........................................................................................................169I .2 .7- Okul - aile birlikleri................................................................................................... 170II –İŞVEREN VEKİLİ............................................................................................................ 171II .1- TANIMI......................................................................................................................... 171II .2- İŞ KANUNUNDAKİ DÜZENLEME İLE FARKI.................................................... 172II .3- İŞVEREN VEKİLİNİN SORUMLULUĞU................................................................ 172III –ALT İŞVEREN................................................................................................................. 172III .1- GENEL BİLGİLER...................................................................................................... 172III .2- ASIL İŞVEREN-ALT İŞVEREN İLİŞKİSİNİN KOŞULLARI................................ 173III .3- BİRLİKTE SORUMLULUK........................................................................................ 174IV –GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ KURULAN İŞVEREN................................................................ 175ONUNCU BÖLÜMİŞYERİNİN BİLDİRİMİ VE TESCİLİI –İŞYERİ................................................................................................................................. 179I .1–TANIM VE GENEL BİLGİLER.................................................................................... 179I .2– İŞYERİNDEN SAYILAN DİĞER YERLER................................................................ 176I .2 .1– İşyerine bağlı yerler.................................................................................................. 180I .2 .2- İşyerinin eklentileri.................................................................................................... 180I .2 .3- Araçlar......................................................................................................................... 181II –İŞYERİ DOSYASININ AÇILMASI................................................................................ 181II .1 –İŞYERİ BİLDİRGESİ İLE KURUMA BİLDİRİM..................................................... 181II .1 .1– Genel olarak bildirim............................................................................................. 181II .1 .2– Şirketlerde nevi değişikliği <strong>ve</strong> birleşme halinde bildirim............................... 182II .1 .3– İşyerinin nakli, intikali <strong>ve</strong> devri halinde bildirim............................................. 182II .2 - ŞİRKET KURULUŞ DİLEKÇESİ VE BİLDİRİMFORMU İLE KURUMA BİLDİRİM........................................................................... 183II .3 – İŞYERİNİN KURUMCA RE’SEN TESPİTİ ............................................................ 184II .3 .1- İşyerinin İdare eliyle tespiti.................................................................................... 184II .3 .2- Ruhsat <strong>ve</strong> istihdama ilişkin belgelerden işyerinin Kurumca tespiti ................ 184II .3 .2 .1- Genel olarak.......................................................................................................... 184II .3 .2 .2- İşyeri Açma <strong>ve</strong> Çalışma Ruhsatlarının Kuruma gönderilmesi...................... 185VI
II – HİZMET AKDİ İLE ÇALIŞANLAR AÇISINDANPRİMİNE ESAS KAZANÇLAR................................................................................... 229II .1 –Genel bilgiler................................................................................................................ 229II .2 – Sigortalıların hak ettikleri ücretler.......................................................................... 230II .2 .1 –Hafta tatili ücreti...................................................................................................... 231II .2 .2 – Ulusal bayram <strong>ve</strong> genel tatil günü ücretleri....................................................... 231II .2 .3 – Yıllık izin ücreti....................................................................................................... 232II .2 .4 – Fazla çalışma ücreti................................................................................................ 232II .2 .5 – Belirsiz zaman <strong>ve</strong> miktar üzerinden alınan ücretler......................................... 233II .2 .6 – İşe iade edilen işçilere ödenen ücretler................................................................ 233II .2 .7 – Mahkeme kararı ile toplu iş sözleşmesi hükümlerindenyararlandırılanların ücretleri................................................................................. 234.II .2 .8 – İdari Yargı Kararlarına İstinaden Görevlerine İadeEdilen Sigortalılara Yapılan Ödemeler ............................................................... 235II .2 .9 –Maktu aylıklı işçilere istirahat <strong>ve</strong> izinliyken ödenecek ücretler....................... 235II .2 .10 – Genel olarak istirahatli sigortalılara ödenen ücretler...................................... 237II .2 .11 –İş görmekten kaçınana işçiye ödenecek ücret................................................... 238II .2 .11 .1- İş görmekten kaçınma hakkı............................................................................. 238II .2 .11 .2 – Ücret ödeme zorunluluğu............................................................................... 239II .2 .11 .2 .1 – Ücretin gününde ödenmemesi halinde işten kaçınma........................... 239II .2 .11 .2 .2 –İşyerinde işçinin sağlığını bozacak bir durumda işten kaçınma............ 240II .2 .12 – Çağrı üzerine çalışma halinde hak edilen ücret.............................................. 241II .2 .13 –Geçmiş ay ücret artışlarının prime dahil edilmesi ........................................... 241II .3 – Ödenen prim, ikramiye gibi her çeşit istihkak....................................................... 242II .4 – Özel sağlık sigortası primi <strong>ve</strong> bireysel emeklilik katkı payları............................ 242II .5 – Sigorta primine tabi olmayan kazançlar................................................................. 243II .5 .1– Aynî yardımlar......................................................................................................... 243II .5 .2– Ölüm, doğum <strong>ve</strong> evlenme yardımları.................................................................. 243II .5 .3– Görev yollukları....................................................................................................... 244II .5 .4– Seyyar görev tazminatı........................................................................................... 244II .5 .5– Kıdem tazminatı...................................................................................................... 244II .5 .6– İş sonu tazminatı...................................................................................................... 245II .5 .7– Keşif ücreti................................................................................................................ 246II .5 .8– İhbar <strong>ve</strong> kasa tazminatları...................................................................................... 246II .5 .9– Yemek, çocuk <strong>ve</strong> aile zamları................................................................................. 246II .5 .10– Özel sağlık sigortası primi <strong>ve</strong> bireysel emeklilik katkı payları....................... 246II .5 .11– Kısa çalışma ödeneği............................................................................................. 247III – BAĞIMSIZ ÇALIŞANLAR AÇISINDAN PRİMİNE ESAS KAZANÇLAR......... 247IV –KAMU GÖREVLİS OLARAK ÇALIŞANLARAÇISINDAN PRİME ESAS KAZANÇLAR............................................................... 248ONÜÇÜNCÜ BÖLÜMPRİME ESAS KAZANCIN TESPİTİ VE PRİM ORANLARII – TEMEL ESASLAR............................................................................................................ 253II –GÜNLÜK VE AYLIK KAZANCIN SAPTANMASI................................................... 253II .1- GENEL OLARAK PRİME ESAS KAZANCIN ALT VE ÜST SINIRI.................. 253II .2- BAZI KAMU GÖREVLİLERİNİN FARK PRİME ESAS KAZANÇLARI............. 254II .3 - ÜST SINIRIN UYGULANMADIĞI SİGORTALILAR........................................... 254III –BİRDEN FAZLA İŞTE ÇALIŞANLARIN DURUMU............................................... 255IV –YALNIZ GENEL SAĞLIK SİGORTASINA TABİ OLANLAR................................ 256VIII
V –PRİM ÖDEME GÜN SAYILARI................................................................................... 258V .1 –GENEL KURAL........................................................................................................... 258V .2 – KISMİ SÜRELİ ÇALIŞANLAR AÇISINDAN........................................................ 259VI -PRİM ORANLARI.......................................................................................................... 260VI .1- MALÛLLÜK, YAŞLILIK VE ÖLÜM SİGORTALARI PRİM ORANI................. 260VI .2- KISA VADELİ SİGORTA KOLLARI PRİM ORANI.............................................. 261VI .3- GENEL SAĞLIK SİGORTASI PRİMİ....................................................................... 261VI .4- SOSYAL GÜVENLİK DESTEK PRİMİ ORANI...................................................... 261VI .5- ÖĞRENCİ VE KURSİYERLER İÇİN PRİM ORANI.............................................. 261VI .6 -BAĞIMSIZ ÇALIŞAN SİGORTALILAR İÇİN PRİM ORANI............................. 262VI .7 –EK KARŞILIK PRİMİ................................................................................................. 262VI .8- DEVLET KATKISI...................................................................................................... 262VII - KISA VADELİ SİGORTA KOLLARI PRİM ORANININ TESPİTİ........................ 263VII .1 –İŞ KOLU KODU VE TEHLİKE SINIF VE DERECESİ KAVRAMLARI ........... 263VII .2 - TEHLİKE SINIF VE DERECELERİNİN BELLİ EDİLMESİ................................ 263VII .3 - TEHLİKE SINIF VE DERECELERİNİETKİLEYEBİLECEK DEĞİŞİKLİKLER.................................................................. 264ONDÖRDÜNCÜ BÖLÜMAYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİI – İŞVERENLERİN AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİ DÜZENLEMESİ............... 267II –E-SİGORTA UYGULAMASI.......................................................................................... 268III –AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİN KURUMCA DÜZENLENMESİ.......... 269IV –AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİNSONRADAN KURUMA VERİLMESİ......................................................................... 270V –AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİN VERİLMESÜRESİNİN ERTELENMESİ......................................................................................... 271VI –AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİN İŞYERİNDE ASILMASI....................... 271VII –AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNDEN DAMGA VERGİSİ ALINMASI..... 272VIII –OTUZ GÜNÜN ALTINDA BİLDİRİMLERDE USUL VE ESASLAR.................. 273VIII .1 –GENEL BİLGİLER................................................................................................... 273VIII .2 –KANITLAYICI NİTELİKTEKİ BELGELER......................................................... 273VIII .3 –KANITLAYICI NİTELİKTEKİ BELGELERİN VERİLMESİNDE USUL......... 274VIII .4 –EKSİK GÜN NEDENLERİ VE KODLARI........................................................... 275ONBEŞİNCİ BÖLÜMPRİM ÖDEME YÜKÜMLÜLÜLERİ VE SİGORTA PRİMLERİNİN ÖDENMESİI – PRİM ÖDEME YÜKÜMLÜLÜLERİ.............................................................................. 301II –SİGORTA PRİMLERİNİN İŞVERENLERCE ÖDENMESİ........................................ 302III –BAĞIMSIZ ÇALIŞANLARIN PRİMLERİNİN ÖDENMESİ.................................... 302III .1- PRİMLERİNİN KENDİLERİNCE ÖDENMESİ...................................................... 302III .2- TEVKİF SURETİYLE TAHSİL................................................................................... 303IV-GENEL SAĞLIK SİGORTASI PRİMLERİNİN ÖDENMESİ..................................... 303V-SİGORTA PRİMLERİNİN ÖDENME USULLERİ........................................................ 305V .1 –GENEL OLARAK ....................................................................................................... 305V .2- KDV İADE ALACAĞINDAN MAHSUP ................................................................ 306V .3- KURUM BORÇLARINA MAHSUP.......................................................................... 306V .4- TMSF KANALI İLEN YAPILACAK ÖDEMELER.................................................. 307V .5- SİGORTA PRİMLERİNİN HAZİNECE ÖDENMESİ............................................. 308IX
VI –PRİM BORÇLARINDAN KURUMA KARŞI SORUMLULUK............................... 308VI .1- GENEL OLARAK....................................................................................................... 308VI .2-TAHAKKUK VE TEDİYE İLE GÖREVLİ KAMU GÖREVLİLERİ....................... 309VI .3- TÜZEL KİŞİLERDE ÜST DÜZEY YÖNETİCİ VEYETKİLİLERİN SORUMLULUĞU........................................................................... 309VI .4-KURUM YETKİLİ PERSONELİNİN SORUMLULUĞU........................................ 310VI .4 .1 – Kurum personelinin sorumluluk sınırı.............................................................. 310VI .4 .2 – Uygulanacak kanun hükümleri.......................................................................... 311VII - PRİM BORÇLARININ ERTELENMESİ.................................................................... 312VIII –SÜRESİNDE ÖDENMEYEN PRİMLERİN TAHSİLİ............................................. 313IX –PRİM ALACAKLARINDA ZAMANAŞIMI VE YETKİLİ MAHKEME...................... 313X –SİGORTA PRİMLERİN İADESİ.................................................................................... 314X .1 –TAVANI AŞAN PRİMLERİN SİGORTALILARA İADESİ................................... 314X .2 –YERSİZ ALINAN PRİMLERİN İADESİ................................................................... 314X .2 .1 –Genel bilgiler............................................................................................................ 314X .2 .2 –Prim iadesinin sonuçları......................................................................................... 315XI – SİGORTA PRİMLERİNİN GİDER OLARAK YAZILMASI......................................... 316ONALTINCI BÖLÜMSİGORTA PRİMLERİNİN HAZİNECE VE İŞSİZLİK SİGORTASIFONUNCA ÖDENDİĞİ DURUMLARI –GENEL OLARAK HAZİNECE ÖDEME..................................................................... 321II - ÖZEL SEKTÖR İŞVERENLERİNİN MALÜLLÜK, YAŞLILIK ÖLÜMSİGORTASI PRİMLERİNİN ÖDENMESİ................................................................... 321II I -YATIRIM VE İSTİHDAMIN TEŞVİKİ KAPSAMINDAPRİMLERİN ÖDENMESİ.............................................................................................. 322III .1–UYGULAMANIN SÜRESİ VE KAPSAMI.............................................................. 322III .2– KAPSAMDAKİ İLLER.............................................................................................. 323IV –KÜLTÜR YATIRIM VE GİRİŞİMLERİ KAPSAMINDAPRİMLERİN ÖDENMESİ.............................................................................................. 324IV .1 –KÜLTÜR YATIRIM VE GİRİŞİMLERİ...................................................................... 324IV .2 –SİGORTA PRİMİ İŞVEREN PAYLARININ ÖDENEN KISMI............................ 325IV – ÖZÜRLÜ SİGORTALILARIN SİGORTA PRİMLERİNİN ÖDENMESİ............... 326IV .1 – KONTENJAN DAHİLİNDE ÇALIŞTIRILANLAR.............................................. 326IV .2 – KORUMALI İŞYERLERİNDE ÇALIŞTIRILANLAR........................................... 326IV -3-KONTENJAN FAZLASI VEYA YÜKÜMLÜOLUNMADIĞI HALDE ÇALIŞTIRILANLAR....................................................... 327IV .4 – ORTAK KONULAR.................................................................................................. 327IV .5 –KURUM UYGULAMALARI.................................................................................... 328V – ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME FAALİYETLERİNİN ............................................ 329DESTEKLENMESİ KAPSAMINDA PRİMLERİN ÖDENMESİV .1 –GENEL OLARAK........................................................................................................ 331V .2 –SİGORTA PRİMİ DESTEĞİ UYGULAMASI........................................................... 329VI –SİGORTA PRİMLERİNİN DEVLETÇE KARŞILANDIĞIDİĞER DURUMLAR..................................................................................................... 331VII –SİGORTA PRİMLERİNİN İŞSİZLİK SİGORTASI FONUNCA ÖDENMESİ....... 333VII .1 –GENEL OLARAK..................................................................................................... 333VII .2 –ORTAK HUSUSLAR................................................................................................ 333X
ONYEDİNCİ BÖLÜMSÜRESİNDE ÖDENMEYENPRİM VE DİĞER ALACAKLARIN TAHSİLİI - 6183 SAYILI KANUN UYGULAMASI......................................................................... 339I .1 –GENEL BİLGİLER......................................................................................................... 339I .2- KURUM ALACAKLARININ KORUNMASINA İLİŞKİN YETKİLER................ 340I .2 .1 - Teminat isteme......................................................................................................... 340I .2 .2 - Şahsi kefalet ............................................................................................................. 340I .2 .3 - İhtiyati Haciz ........................................................................................................... 340I .2 .4 - İhtiyati tahakkuk...................................................................................................... 341I .2 .5 - Tasfiye halinde mesuliyet ....................................................................................... 341I .2 .6 - Gelir, aylık <strong>ve</strong> ödeneklerin haczi ........................................................................... 341I .3- KURUM ALACAKLARININ CEBREN TAHSİLİNE İLİŞKİN YETKİLER......... 342I .3 .1- Teminatın paraya çevrilmesi ile Kurum alacağının tahsili.................................. 342I .3 .2- Kefilin takibi ile Kurum alacağının tahsili............................................................. 342I .3 .3- Kurum alacağının haciz yolu ile takibi................................................................... 342I .3 .3 .1- Borçluya ödeme emri gönderilmesi ................................................................... 342I .3 .3 .2- Borçlunun ödeme emrine itirazı.......................................................................... 343I .3 .3 .3- Kurumun hapisle tazyikte bulunma yetkisi .................................................... 343I .3 .3 .4- Haciz işleminin uygulanması............................................................................. 343I .4- KURUMUN PRİM BORÇLARINI TAKSİTLENDİRME YETKİSİ......................... 344I .4 .1 –Genel olarak............................................................................................................... 344I .4 .2 – Son iki yıl içinde yapılan tecil <strong>ve</strong> taksitlendirme sayısı...................................... 344I .4 .3 – Borçlunun çok zor durum halinin tespiti............................................................. 345II – PRİMLERİN SÜRESİNDE ÖDENMEMESİNİN YAPTIRIMI:GECİKME CEZASI VE GECİKME ZAMMI UYGULANMASI.............................. 345ONSEKİZİNCİ BÖLÜMASGARİ İŞÇİLİK UYGULAMASII –ASGARİ İŞÇİLİK UYGULAMASI.................................................................................. 349I .1-KISA TARİHÇE.............................................................................................................. 349I .2 –İHALELİ İŞLERDE VE ÖZEL BİNA İNŞAATLARINDAYETERLİ İŞÇİLİK BİLDİRİMİ .................................................................................... 350I .2 .1 –Yeterli işçiliğin Kurumca araştırılması ................................................................. 350I .2 .2 –Yeterli işçiliğin SMMM <strong>ve</strong> YMM aracılığıyla araştırılması ............................... 350I .3 – İŞİN YÜRÜTÜMÜ İÇİN GEREKLİ OLAN ASGARİ İŞÇİLİĞİN TESPİTİ......... 351I .4 – ARAŞTIRMA VE TESPİTTE YÖNTEM................................................................... 352I .4 .1 –Asgari İşçilik Tespit Komisyonu............................................................................ 352I .4 .2 – İhaleli işlerde araştırma........................................................................................... 352I .4 .3 – Özel bina inşaatlarında araştırma.......................................................................... 353I .4 .4 – Asgari işçiliğin tespiti.............................................................................................. 3541 .4 .5 - Araştırma <strong>ve</strong> Re'sen Yapılacak İşlemlerde Ortak Hükümler............................ 354I .5 –ARAŞTIRMA VE TESPİTİN SONUÇLARI............................................................... 356II –SOSYAL SİGORTA UYGULAMASINDA UZLAŞMA.............................................. 356III –İLİŞİKSİZLİK BELGESİ ARANMASI.......................................................................... 357.IV – İŞVERENLERİN BORÇLU OLMADIKLARININ ARANDIĞIÖZELLİKLİ DURUMLAR............................................................................................. 358IV .1 –BORCU YOKTUR YAZILARI..........................................................................................IV .2 – DEVLETTEN TEŞVİK, DESTEK VE YARDIM ALACAKİŞVERENLERİNİN BORCUNUN OLMAMASI....................................................... 359XI
IV .3 – HAKEDİŞLERİN ÖDENMESİ VE KESİN TEMİNATLARINİADESİNDE BORCUN OLMAMASI........................................................................ 359ONDOKUZUNCU BÖLÜMKAYIT VE BELGELERI –İŞVERENCE TUTULACAK KAYIT VE BELGELER................................................... 365II –KAYIT VE BELGELERİN SAKLANMASI .................................................................. 366II .1 –VERGİ USUL KANUNUNDA.................................................................................. 366II .2 –TÜRK TİCARET KANUNUNDA............................................................................. 366II .3 –SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIKSİGORTASI KANUNUNDA..................................................................................... 366III –KAYIT VE BELGELERİN İBRAZI............................................................................... 367III .1 –GENEL OLARAK........................................................................................................ 367III .2 –DEFTER VE BELGELERİN KAYBOLMASI........................................................... 368III .3 –İBRAZA ENGEL MÜCBİR SEBEPLER .................................................................... 370IV –ÜCRET TEDİYE BORDROSU...................................................................................... 371IV .1 - ÜCRET TEDİYE BORDROSU DÜZENLEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ..................... 371IV .2 – ÜCRET TEDİYE BORDROSUNDAKİ BİLGİLER................................................ 371V –KAYIT VE BELGELERİN GEÇERLİLİĞİ..................................................................... 372V .1 –GENEL BİLGİLER........................................................................................................ 372V .2 – GEÇERSİZLİK HALLERİ.......................................................................................... 373V .2 .1 –Genel olarak geçersizlik halleri............................................................................. 373V .2 .2 – Ücret tediye bordrosuna bağlı geçersizlik halleri.............................................. 375YİRMİNCİ BÖLÜMKURUMUN DENETLEME VE KONTROL YETKİSİI –KURUMUN DENETİM VE KONROLE GÖREVLİ MEMURLARI........................... 379I .1 –GENEL BİLİGİLER....................................................................................................... 379I .2 –SGK MÜFETTİŞLERİNİN GÖREVLERİ................................................................... 379I .3 – SGK KONTROL MEMURLARININ GÖREVLERİ................................................. 380I .4 –KURUMUN DENETİM VE KONTROL YETKİSİ.................................................... 382II – KAMU İDARELERİNİN DENETİM ELEMANLARI................................................ 383III – MESLEK MENSUPLARININ YETKİLERİ............................................................... 384YİRMİBİRİNCİ BÖLÜMİDARİ PARA CEZALARII –İŞYERİ BİLDİRGESİNE BAĞLI İDARİ PARA CEZASI.............................................. 387I –GENEL OLARAK............................................................................................................. 387I .2 – TİCARET SİCİL MEMURLUKLARINA .................................................................. 387I .2 –RUHSAT VERMEYE YETKİLİ MAKAMLARA....................................................... 388II – İŞE GİRİŞ BİLDİRGELERİNE BAĞLI İDARİ PARA CEZASI................................. 388II .1 – GENEL OLARAK....................................................................................................... 388II .2 – KAMU İDARELERİ İLE BANKALARA................................................................. 389III –AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNE BAĞLI İDARİ PARA CEZASI............... 390III .1 –GENEL BİLGİLER...................................................................................................... 390III .2 - AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİN ASIL BELGEOLMASI HALİNDE................................................................................................... 390III .3 - AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİN EK BELGEOLMASI HALİNDE.................................................................................................. 390III .4 - AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİN OTUZ GÜNÜN ALTINDABİLDİRİMLERDE RE’SEN DÜZENLENEN EK BELGEOLMASI HALİNDE................................................................................................... 391XII
III.5 - AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİN HİZMETLERİKURUMA HİÇ BİLDİRİLMEYEN YA DA EKSİKBİLDİRİLDİĞİ ANLAŞILAN SİGORTALILARLA İLGİLİOLMASI HALİNDE.................................................................................................... 391III .6 - AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİN İŞYERİNDEASILI OLMAMASI HALİNDE................................................................................ 391IV –BİLGİ VE BELGELERİN SÜRESİNDE VERİLMEMESİNEBAĞLI İDARİ PARA CEZASI...................................................................................... 392IV .1- GENEL OLARAK....................................................................................................... 392IV .2 – ASGARİ İŞÇİLİK UYGULAMASINDA................................................................ 392IV .3 – İHALELİ İŞLERDE.................................................................................................... 393V –EKSİK İŞÇİLİĞE BAĞLI İDARİ PARA CEZASI UYGULAMASI..................................VI – DEFTER VE BELGELERİN İBRAZ EDİLMEMESİNEVEYA GEÇERSİZLİK HALLERİNE BAĞLI İDARİ PARA CEZASI..................... 393VI .1 – DEFTER VE BELGELERİN SÜRESİNDE İBRAZEDİLMEMESİ HALİNDE........................................................................................ 393VI .2 – DEFTER VE BELGELERİN GEÇERSİZ SAYILMASI HALİNDE..................... 394VII -DENETİM VE KONTROLE ENGEL OLUNMASINABAĞLI İDARİ PARA CEZASI..................................................................................... 395VIII – SÜRESİ GEÇTİKTEN SONRA VERİLEN BİLDİRGELERE ................................ 395İNDİRİMLİ İDARİ PARA CEZASIIX – BAĞIMSIZ OLARAK ÇALIŞANLARINSİGORTALILIKLARININ SONA ERDİĞİNİBİLDİRMEYEN KURULUŞLARA İDARİ PARA CEZASI...................................... 395X – VAZİFE MALÜLLÜĞÜNE SEBEP OLAYI BİLDİRMEYENKAMU İDARELERİNE İDARİ PARA CEZASI......................................................... 396XI – İDARİ PARA CEZALARININ ASGARİ ÜCRETEENDEKSLENMİŞ OLMASI......................................................................................... 396XII – İDARİ PARA CEZALARINA İTİRAZ VE YARGI YOLU..................................... 397XIII –İDARİ PARA CEZASI UYGULANMAYAN DURUMLAR.................................. 398XIII .1 - KANUN HÜKMÜ GEREĞİ İPC UYGULANMAYACAK HALLER.............. 398XIII .1 .1 –Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanununda............................... 398XIII .1 .1 .1 –Kamu görevlilerine ait sigortalı işe giriş bildirgesinde.............................. 398XIII .1 .1 .2 –Görevden uzaklaştırılan, tutuklananlar <strong>ve</strong>yagörevine son <strong>ve</strong>rilen yada göre<strong>ve</strong> iade edilenkamu görevlisi sigortalılar için düzenlenen ekprim belgesi nedeniyle.................................................................................... 398XIII .1 .1 .3 –E-Sigorta uygulamasında............................................................................... 399XIII .1 .2 - Avukatlık Kanununda........................................................................................ 399XIII .1 .3 - Mali Tatil İhdas Edilmesi Hakkında Kanunda............................................... 400XIII .2 – GENEL HÜKÜMLERE GÖRE İPC UYGULANMAYACAK HALLER......... 401XIII .2 .1 – Süresinde <strong>ve</strong>rilmeyen aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgelerinden dolayı............. 401XIII .2 .2 –İşyeri kayıtlarının süresinde ibraz edilmemesinden dolayı.......................... 403XIII .2 .3 – Diğer özellikli durumlar.................................................................................... 404XIII .2 .3 .1 –Kuruma bildirimi yapılmış sigortalının, iş<strong>ve</strong>renintescilli başka bir işyerinde çalışmasına rağmen işegiriş bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmemesi halinde....................................................... 404XIII .2 .3 .2 – İdari kararla idari para cezası uygulanmamasına bir örnek.................... 404XIII .2 .3 .3 – Yükümlülüğü olup idari para cezası uygulanmayan durumlar............. 405YİRMİKİNCİ BÖLÜMGENEL SAĞLIK SİGORTALISI SAYILANLAR VE SAYILMAYANLARI –TANIM.............................................................................................................................. 409II - GENEL SAĞLIK SİGORTALISI SAYILANLAR......................................................... 409III –SOSYAL SİGORTALI SAYILMAYANLARIN DURUMU....................................... 412IV – BAKMAKLA YÜKÜMLÜ OLUNANLAR VE DURUMLARI............................... 413IV .1 –GENEL OLARAK...................................................................................................... 413IV .2- 18 YAŞINI DOLDURMAMIŞ ÇOCUKLARIN ÖZEL DURUMU....................... 413V –GENEL SAĞLIK SİGORTALISI SAYILMAYANLAR............................................... 414XIII
VI –GENEL SAĞLIK SİGORTALILIĞININ BAŞLANGICI,BİLDİRİMİ VE TESCİLİ................................................................................................. 416VII –GENEL SAĞLIK SİGORTALILIĞININ SONA ERMESİ........................................ 418YİRMİÜÇÜNCÜ BÖLÜMGENEL SAĞLIK SİGORTASI KAPSAMINDAKİ SAĞLIK HİZMETLERİI –GENEL OLARAK SAĞLIK VE SAĞLIK HAKKI....................................................... 425II –SAĞLIK HİZMETLERİ................................................................................................... 426II .1 –KURUMCA FİNASMANI SAĞLANACAK SAĞLIK HİZMETLERİ ................. 426II .1 .1 – Genel olarak............................................................................................................. 426II . 1 .2 –Sağlık hizmetlerinin amacı.................................................................................... 427II . 1 . 3 –Koruyucu sağlık hizmetleri.................................................................................. 428II . 1 . 4 –Hastalık halinde sağlık hizmetleri...................................................................... 428II . 1 . 5 –Ağız <strong>ve</strong> diş sağlığı hizmetleri.............................................................................. 428II . 1 . 6 –Yardımcı üreme yöntemleri tedavisi (Tüp bebek tedavisi)............................. 429II .1 .6 .1 - Tüp bebek tedavisinin bir tedavi yöntemi olarak kabulü............................. 429II .1 .6 .2 – Üremeye yardımcı tedavi yöntemlerinin Kurumca finansmanı................. 429II .1 .7 – Teşhis <strong>ve</strong> tedavi için gerekli olan unsurların Kurumca finansmanı............... 430II .2 –KURUMCA FİNANSMANI SAĞLANMAYACAKSAĞLIK HİZMETLERİ............................................................................................... 430II .2 .1 –Estetik amaçlı sağlık hizmetleri............................................................................. 430II .2 .2 –Sağlık Bakanlığınca ruhsatlandırılmamış sağlık hizmetleri.............................. 431II .2 .3 – Yabancı ülke vatandaşlarının kronik hastalıkları.............................................. 431III –REFAKATÇİ VE YOL GİDERLERİNİN ÖDENMESİ............................................... 432IV – YURT DIŞINDA TEDAVİ............................................................................................ 433IV .1 –YURT DIŞINDA TEDAVİ HAKKI.......................................................................... 433IV .2 –GÖREV İLE YURTDIŞINA GÖNDERİLENLER................................................... 433IV .2 .1 –Geçici görev ile yurt dışına gönderilenler.......................................................... 433IV .2 .2 –Sürekli görev ile yurt dışına gönderilenler........................................................ 434IV .3 –YURT İÇİNDE TEDAVİSİ YAPILANMAYANLAR............................................. 434IV .4 – YURT DIŞI TEDAVİNİN KURUMCA KARŞILANAN KISMI.......................... 434IV .5 –KURUMUN YURT DIŞINDA SAĞLIK SİGORTASI YAPTIRMASI.................. 435V –TEDAVİ YARDIMI ALANLARIN GEÇİŞ SÜRECİNDEKİ DURUMU.................. 435YİRMİDÖRDÜNCÜ BÖLÜMGENEL SAĞLIK SİGORTASI KAPSAMINDASAĞLIK HİZMETLERİNDEN YARARLANMAK İÇİN ARANAN KOŞULLARI –SAĞLIK HİZMETLERİNDEN YARARLANMA ŞARTLARI.................................... 439I .1 – BEKLEME SÜRESİNİN TAMAMLANMASI.......................................................... 439I. 1 .1 – Genel olarak bekleme süresi................................................................................... 439I. 1 .2 – Bekleme süresinin istisnaları.................................................................................. 439I. 1 .3 – Bekleme süresinin hesabında dikkate alınmayan süreler.................................. 439I .2 – PRİM BORCUNUN BULUNMAMASI..................................................................... 440I .2 .1 –Genel olarak............................................................................................................... 440I .2 .2 – Zorunlu sosyal sigortalılıkları sona erenlerin durumu...................................... 441I .3 – KİMLİK BELGESİ GÖSTERME ZORUNLULUĞU................................................ 441I .3 .1 – Gösterilecek kimlik belgeleri.................................................................................. 441I .3 .2 – Kimlik tespiti <strong>ve</strong> acil haller..................................................................................... 441I .3 .3 – Gerçeğe aykırı kimlik belgesi düzenlenmesi....................................................... 442I .4 – PRİM BORCU VE BEKLEME SÜRESİ ARANMAYAN HALLER....................... 442II –KATILIM PAYI................................................................................................................ 443XIV
II .1 –GENEL OLARAK........................................................................................................ 443II . 2 - KATILIM PAYI ALINACAK SAĞLIK HİZMETLERİ.......................................... 443II . 3- KATILIM PAYI TUTARLARI................................................................................... 443II . 3 .1 - Ayakta tedavide hekim <strong>ve</strong> diş hekimi muayenesinde...................................... 443II . 3 .2 - Ortez, protez, iyileştirme araç <strong>ve</strong> gereçleri ile ayaktatedavide sağlanan ilaçlarda.................................................................................. 444II . 3 .3 – Üremeye yardımcı tedavi yöntemleri tedavisinde........................................... 444II . 4 – KATILIM PAYININ ÖDENMESİ USULLERİ....................................................... 444II . 5 – KATILIM PAYI ALINMAYACAK DURUMLAR................................................ 445III - HİZMET BASAMAKLARI VE SEVK ZİNCİRİ......................................................... 446III .1 –HİZMET BASAMAKLARI........................................................................................ 446III .2 – SEVK ZİNCİRİ........................................................................................................... 446III. 3 –SEVK ZİNCİRİNE UYMAMANIN YAPTIRIMI................................................... 446YİRMİBEŞİNCİ BÖLÜMGENEL SAĞLIK SİGORTASI KAPSAMINDA:SAĞLIK HİZMETLERİNİN SAĞLANMASI YÖNTEMLERİVE SAĞLIK HİZMETİ BEDELLERİI – SAĞLIK HİZMETLERİNİN SAĞLANMASINDA YÖNTEM................................... 451I .1 – SAĞLIK HİZMET SUNUCULARI............................................................................ 451I .1 .1 –Genel Olarak.............................................................................................................. 451I .1 .2 – Kamu Sağlık Kurum <strong>ve</strong> Kuruluşları..................................................................... 451I .1 .2 .1– Ayrımın Sınırları................................................................................................... 451I .1 .2 .2– Kamu Sağlık Kuruluşları..................................................................................... 452I .1 .2 .3– Kamu Sağlık Kurumları....................................................................................... 453I .1 .3 – Özel Sağlık Kurum <strong>ve</strong> Kuruluşları...................................................................... 454I .1 .3 .1– Ayrımın Sınırları.................................................................................................. 454I .1 .3 .2– Özel Sağlık Kuruluşları....................................................................................... 455I .1 .3 .3– Özel Sağlık Kurumları........................................................................................ 455I .1 .4 –Sağlık kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarının MEDULA sistemine entegresi........................ 456I .2 - SÖZLEŞMELİ SAĞLIK HİZMETİ SUNUCULARININSEÇİMİ VE DUYURULMASI..................................................................................... 456I .3 – PROVİZYON İŞLEMLERİ.......................................................................................... 457II– ÖDENECEK SAĞLIK HİZMETİ BEDELLERİNİN TESPİTİ .................................... 458II .1 –GENEL YAKLAŞIM.................................................................................................... 458II . 2 –BEDELİ ÖDENECEK SAĞLIK HİZMETLERİ....................................................... 458II . 3 –SAĞLIK HİZMETİ BEDEL TESPİT KRİTERLERİ................................................. 458II . 4 – GSS GELİRLERİNİN KULLANIM AMACI.......................................................... 459II . 5 – SAĞLIK HİZMETLERİ FİYATLANDIRMA KOMİSYONU............................... 460III –SAĞLIK GİDERLERİNİN ÖDENMESİ....................................................................... 460III .1 –GENEL OLARAK....................................................................................................... 460III .2 –GÖTÜRÜ BEDEL İLE ÖDEME................................................................................ 461III .3 –SAĞLIK HİZMET SUNUCULARININ KAYIT VE BİLDİRİMİ.......................... 462III .4 –SÖZLEŞMELİ SAĞLIK HİZMET SUNUCULARINAYAPILACAK ÖDEMELER....................................................................................... 462III .4 .1 – Genel olarak........................................................................................................... 462III .4 .2 – Sağlık hizmeti ila<strong>ve</strong> ücreti.................................................................................... 463III .4 .3 – İstisnai sağlık hizmeti ila<strong>ve</strong> ücreti....................................................................... 464III .4 .4 – Otelcilik fark ödemesi........................................................................................... 464III .4 .5 – Öğretim üyesi fark ödemesi................................................................................ 465III .5 –SÖZLEŞMESİZ SAĞLIK HİZMET SUNUCULARINAYAPILACAK ÖDEMELER....................................................................................... 465XV
III .6 –DOĞAL AFET VE SAVAŞ HALİNDE YAPILANGİDERLERİN KARŞILANMASI.............................................................................. 465YİRMİALTINCI BÖLÜMGENEL SAĞLIK SİGORTASI UYGULAMASINDASORUMLULUK HALLERİ VE KURUMUN İNCELEME YETKİSİI – İŞVERENİN SORUMLULUK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ........................................... 469I .1 -İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI HALİNDE.................................................... 469I .1 .1 –Genel sağlık sigortalısına gerekli sağlık hizmetlerini sağlamak........................ 469I .1 .2 –Kurumca yapılan sağlık hizmeti giderlerini tazmin............................................ 469I .2 – HASTALIK HALİNDE................................................................................................ 471I .2 .1 –Genel sağlık sigortalısını tıbbi yönden el<strong>ve</strong>rişli işte çalıştırma.......................... 471I . 2 .1 .1 – Genel olarak......................................................................................................... 471I . 2 .1 .2 – İlgili kanunlar gereğince alınacak raporlar..................................................... 472I . 2 .1 .2 .1 – İş Kanunu gereğince alınacak raporlar........................................................ 472I . 2 .1 .2 .2 – Umumi Hıfzısıhha Kanunu gereğince alınacak rapor.............................. 472I . 2 .1 .2 .3 –Devlet Memurları Kanunu gereğince alınacak rapor................................. 473II - ÜÇÜNCÜ KİŞİLERİN SORUMLULUĞU................................................................... 474II .1 –Genel olarak.................................................................................................................. 474II .2 –Üçüncü kişinin tespiti..................................................................................................... 474II .3 –Üçüncü kişinin sorumluluğunun tespiti.................................................................. 475II .3 – Kurumun ödettirme yetkisi...................................................................................... 476III – SAĞLIK HİZMET SUNUCULARININ SORUMLULUĞU.................................... 477IV –KURUMUN KONTROL YETKİSİ............................................................................... 478IV .1 –GENEL OLARAK KONTROL YETKİSİ................................................................. 478IV .2 –SAĞLIK HİZMET SUNUCULARINI KONTROL................................................ 478V – İDARÎ YAPTIRIMLAR VE FESİH ............................................................................... 480YİRMİYEDİNCİ BÖLÜMİŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI: TESPİTİ VE BİLDİRİMİI – İŞ KAZASI ....................................................................................................................... 483I .1 –İŞ KAZASININ TANIMI VE UNSURLARI.............................................................. 483I .1 .1 – Kazaya uğrayan kimsenin sigortalı sayılması..................................................... 483I .1 .2 – Kazaya uğrama......................................................................................................... 484I .1 .3 – Sigortalının bedence <strong>ve</strong>ya ruhca bir özüre uğraması......................................... 484I .1 .4 – Uygun illiyet bağının bulunması........................................................................... 484I .2 – İŞ KAZASI SAYILAN HALLER................................................................................ 484I .2 .1 – Genel olarak.............................................................................................................. 484I .2 .2 – Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada ............................................................ 485I .2 .3 – İş <strong>ve</strong>ya görev yada çalışma konusu nedeniyle işyeri dışında........................... 486I .2 .4 – İşyeri dışında asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda.................................... 486I .2 .5 – Çocuğa süt <strong>ve</strong>rmek için ayrılan zamanlarda....................................................... 487I .2 .6 – İş<strong>ve</strong>rence sağlanan taşıtla işin yapıldığı yere gidiş geliş sırasında................... 487I .3 – İŞ KAZASININ KURUMA BİLDİRİLMESİ............................................................ 488I .3 .1- Bildirimin şekli........................................................................................................... 488I .3 .2 –Bildirim süresi........................................................................................................... 488I .3 .3 –Bildirim yükümlülüğünün ihlali............................................................................ 489I .4 –İŞ KAZASININ SORUŞTURULMASI....................................................................... 489II – MESLEK HASTALIĞI ................................................................................................... 491XVI
II .1 –MESLEK HASTALIĞININ TANIMI ....................................................................... 491II .2 – MESLEK HASTALIĞININ UNSURLARI .............................................................. 491II .2 .1 –Meslek hastalığına tutulanın sigortalı sayılması................................................. 491II .2 .2 –Sigortalının gördüğü iş ile meslek hastalığı arasındanedensellik bağının bulunması ............................................................................. 492II. 2 .3 –Sigortalının bedence <strong>ve</strong>ya ruhça bir arızaya uğraması...................................... 492II .2 .4 –Hastalığın yönetmelik yer alması <strong>ve</strong> belirtilen süreiçinde meydana çıkması......................................................................................... 492II .2 .5 –Hastalığın Kurum Sağlık Kurulu raporu ile tespit edilmesi............................. 493II .3 –MESLEK HASTALIĞININ BİLDİRİMİ.................................................................... 494II .3 .1 –Bildirim süresi <strong>ve</strong> şekli............................................................................................ 494II .3 .2 –Bildirim yükümlülüğünün ihlali........................................................................... 495II .4 –MESLEK HASTALIĞININ SORUŞTURULMASI.................................................. 495YİRMİSEKİZİNCİ BÖLÜMİŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI SİGORTASINDAN SAĞLANAN YARDIMLARI – GENEL OLARAK SAĞLANAN HAKLAR................................................................. 499II - SİGORTALIYA SAĞLANAN YARDIMLAR.............................................................. 499II .1 –GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİ VERİLMESİ................................................ 499II .2 –SÜREKLİ İŞ GÖREMEZLİK GELİRİ BAĞLANMASI............................................ 501II .2 .1 –Tanımı <strong>ve</strong> hak kazanma koşulu............................................................................. 501II .2 .2 – Sürekli iş göremezlik gelirinin hesaplanması..................................................... 502II .2 .3 – Bildirim ................................................................................................................... 503II .2 .4 – Sürekli iş göremezlik gelirinin artırılması, düzeltilmesi <strong>ve</strong> alt sınırı.............. 503II .2 .5 – Sürekli iş göremezlik gelirinin ödenmesi............................................................ 504II .2 .6 – Kontrol muayenesi sonunda kesilen gelirin yeniden bağlanması.................. 504II .2 .6 .1 – Sürekli iş göremezlik gelirinin kesilmesi........................................................ 504II .2 .6 .2 – Sürekli iş göremezlik gelirinin yeniden bağlanması..................................... 505III – HAK SAHİPLERİNE SAĞLANAN YARDIMLAR.................................................. 505III .1 –ÖLÜM GELİRİ BAĞLANMASI............................................................................... 505III .1 .1 –Sigortalı çalışırken bir iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığısonucu ölmesi halinde........................................................................................... 505III .1 .2 –Sürekli iş göremezlik geliri alan sigortalının ölümü halinde.......................... 506III .1 .3 –Hak sahiplerinde aranan koşullar....................................................................... 507III .1 .3 .1 –Dul eş için aranan koşullar............................................................................... 507III .1 .3 .2 –Çocuklar için aranan koşullar.......................................................................... 508III .1 .3 .2 .1 – Genel olarak................................................................................................... 508III .1 .3 .2 .2 – Özürlü aylığı alan çocuklar.......................................................................... 509III .1 .3 .3– Anne <strong>ve</strong> baba için aranan koşullar.................................................................. 511III .1 .3 .4 – Yaş koşulu.......................................................................................................... 511III .2 –EVLENME ÖDENEĞİ............................................................................................... 512III .3 – CENAZE ÖDENEĞİ................................................................................................. 512YİRMİDOKUZUNCU BÖLÜMİŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞINDA İŞVERENVE ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN SORUMLULUĞUI – İŞVERENİN SORUMLULUĞU..................................................................................... 515I .1 – İŞVERENİN KUSURA DAYALI SORUMLULUĞU............................................... 515I .1 .1 –Genel olarak kanundaki düzenleme...................................................................... 515I .1 .2 – İş<strong>ve</strong>renin sorumlu sayıldığı durumlar.................................................................. 516XVII
I .1 .3 – Kurumun iş<strong>ve</strong>rene ödettirme yetkisi.................................................................... 517I .1 .4 – Kurumun ödettirme yetkisinin sınırı.................................................................... 519I .1 .5 – Kaçınılmazlık ilkesi.................................................................................................. 519I .2 –İŞVERENİN KUSURSUZ SORUMLULUĞU............................................................ 520II –ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN SORUMLULUĞU........................................................................ 521II .1 – GENEL YAKLAŞIM..................................................................................................... 521II .2 - ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN KUSURUNUN BULUNMASI.................................................... 521II .2 .1 –Üçüncü kişinin tespiti............................................................................................. 521II .2 .2 –Üçüncü kişinin kusurunun tespiti........................................................................ 522II .3 - ÜÇÜNCÜ KİŞİYİ ÇALIŞTIRANIN SORUMLULUĞU......................................... 524III – SORUMLU SAYILMAYANLAR................................................................................ 524OTUZUNCU BÖLÜMHASTALIK HALİ, SAĞLANAN HAKLAR VE SORUMLULUKLARI – HASTALIK HALİNİN TANIMI.................................................................................. 529II – GEÇİCİ İŞGÖREMEZLİK ÖDENEĞİ VERİLMESİ.................................................... 529II .1 - ŞARTLARI.................................................................................................................... 529II .2 - GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİNİN TUTARI VE ÖDENMESİ................ 530III –BÜNYECE ELVERİŞLİ OLMADIKLARI İŞTE ÇALIŞTIRMA................................ 531III .1 –GENEL YAKLAŞIM................................................................................................... 531III .2 – ÇALIŞMA MEVZUATINA GÖRE RAPOR ALMA ZORUNLULUĞU............ 532III .2 .1 –Çalışma mevzuatının kapsamı............................................................................. 532III .2 .2 –İşe giriş sağlık raporu alınması gereken durumlar........................................... 532III .2 .3 – Birlikte gerçekleşmesi gereken koşullar............................................................. 533IV –ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN SORUMLULUĞU...................................................................... 534V - İŞVERENİN KUSURSUZ SORUMLULUĞU.............................................................. 535VI –SİGORTALILIK NİTELİĞİNİN YİTİRİLMESİ.......................................................... 536OTUZBİRİNCİ BÖLÜMANALIK HALİ, SAĞLANAN HAKLAR VE SORUMLULUKLARI – ANALIK HALİNİN TANIMI....................................................................................... 539II – GEÇİCİ İŞGÖREMEZLİK ÖDENEĞİ VERİLMESİ.................................................... 539II .1 - ŞARTLARI.................................................................................................................... 539II .2 - GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİNİNTUTARI VE ÖDENMESİ............................................................................................ 540III –EMZİRME ÖDENEĞİ VERİLMESİ............................................................................. 541IV - İŞVERENİN KUSURSUZ SORUMLULUĞU............................................................ 541V –SİGORTALILIK NİTELİĞİNİN YİTİRİLMESİ............................................................ 542OTUZİKİNCİ BÖLÜMKISA VADELİ SİGORTA KOLARINDAORTAK KONULARI – DİKKATE ALINMAYAN SÜRELER........................................................................... 545II - ÖDENEK VE GELİRLERE ESAS TUTULACAK GÜNLÜK KAZANÇ.................. 546II .1 –GENEL OLARAK........................................................................................................ 546II .2 –ZARARLANDIRICI SİGORTA OLAYINDAN ÖNCEKİONİKİ AYDA ÇALIŞMA VAR İSE.......................................................................... 547II .3 –ZARARLANDIRICI SİGORTA OLAYINDAN ÖNCEKİONİKİ AYDA ÇALIŞMA YOK İSE.......................................................................... 547XVIII
II .4 – HİZMET AKDİ İLE ÇALIŞANLAR AÇISINDANDİKKATE ALINMAYACAK TUTARLAR............................................................. 547III - ÖDENEK VE GELİRİN ÖDENMEMESİ, AZALTILMASIVE GERİ ALINMASI..................................................................................................... 548III .1 –GENEL OLARAK....................................................................................................... 548III .2 –GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİNİN ÖDENMEMESİVEYA GERİ ALINMASI............................................................................................ 548III .3 - GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİ İLE SÜREKLİİŞ GÖREMEZLİK GELİRİNİN AZALTILMASI.................................................... 549III .3 .1 –Genel olarak............................................................................................................ 549III .3 .2 –Hekimin önerdiği tedbir <strong>ve</strong> tavsiyelere uymama halinde............................... 549III .3 .3 –Ağır kusur sonucu oluşan iş göremezlikte......................................................... 550III .3 .4 –Kasıtlı bir hareket sonucu oluşan iş göremezlikte............................................. 550III .3 .5 – Teklif edilen tedavinin kabul edilmemesi halinde........................................... 551IV – SİGORTALILARA VERİLECEK OLAN İSTİRAHATLAR..................................... 551V – GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİNİN ÖDENMESİ.......................................... 552OTUZÜÇÜNCÜ BÖLÜMMALÜLLÜK SİGORTASI, VAZİFE MALÜLLÜĞÜ VE SAĞLANAN YARDIMLARI – MALÜLLÜK KAVRAMI............................................................................................... 557II –MALÜLLÜK AYLIĞI BAĞLANMASI......................................................................... 557II .1 –MALÜL SAYILMA...................................................................................................... 557II .1 .1 –Genel olarak.............................................................................................................. 557II .1 .2 –Kamu görevlileri için özel hükümler.................................................................... 559II .1 .3 – Sevk İşlemleri.......................................................................................................... 559II .1 .4 – Malüllük durumunun tespiti................................................................................ 560II .2 – BELLİ SİGORTALILIK SÜRESİ VE PRİM GÜN SAYISI...................................... 560II .3 – PRİM BORCU BULUNMAMASI............................................................................. 561II .4 – İŞTEN AYRILMA VE KURUMA YAZILI BAŞVURU.............................................. 561III –MALÜLLÜK AYLIĞININ BAŞLANGICI, KESİLMESİ VEYENİDEN BAŞLATILMASI......................................................................................... 562III .1 - MALÜLLÜK AYLIĞININ BAŞLANGICI VE ÖDENMESİ................................. 562III .2 - MALÜLLÜK AYLIĞININ KESİLMESİ.................................................................. 563III .2 .1 – Çalışmaya başlanması halinde............................................................................ 563III .2 .2 –Kontrol muayenesine bağlı olarak....................................................................... 563III .2 .2 .1 – Kontrol muayenesi uygulaması...................................................................... 563III .2 .2 .2 – Kontrol muayenesi sonunda aylığın kesilmesi ............................................ 564III .2 .3 –Malüllük aylığının kesileceği tarih...................................................................... 564III .3 - MALÜLLÜK AYLIĞININ YENİDEN BAŞLATILMASI...................................... 564III .3 .1 – Çalışması sebebiyle aylığı kesilenler açısından................................................ 564III .3 .2 – Kontrol muayenesi sonunda aylığı kesilenler açısından................................. 565IV –MALÜLLÜK AYLIĞININ HESAPLANMASI........................................................... 565IV .1 –GENEL OLARAK...................................................................................................... 565IV .2 –AYLIĞIN YENİDEN BAĞLANMASINDA........................................................... 566V – MALÜLLÜK AYLIĞININ DÜZELTİLMESİ VEYÜKSELTİLMESİ VE ALTSINIRI................................................................................ 567VI –MALÜLLÜK TOPTAN ÖDEMESİ VE İHYA............................................................ 567VII -VAZİFE MALÜLLÜĞÜ................................................................................................ 568VII .1 –TANIMI...................................................................................................................... 568VII .2 –BİLDİRİMİ................................................................................................................. 569VII .3 – VAZİFE MALÜLLÜĞÜ AYLIĞI........................................................................... 569VII .4 – HARP MALÜLLÜĞÜ............................................................................................. 570XIX
VII .5 – HARP MALÜLLERİNE AYLIK BAĞLANMASI................................................ 571VII .6 – HAK SAHİPLERİNİN DURUMU......................................................................... 571VII .7 – VAZİFE MALÜLLÜĞÜ AYLIĞININ KESİLMESİ VEYENİDEN BAĞLANMASI..................................................................................... 572OTUZDÖRDÜNCÜ BÖLÜMYAŞLILIK SİGORTASI VE SAĞLANAN YARDIMLARI – YAŞLILIK KAVRAMI.................................................................................................... 575II –YAŞLILIK AYLIĞI BAĞLANMASI KOŞULLARI...................................................... 576II .1 – GENEL OLARAK....................................................................................................... 576II .2 –YAŞ VE PRİM KOŞULU............................................................................................. 577II .2 .1 – İlk defa 01.01.2007 tarihinden sonra sigortalı olanlar için............................... 577I .2 .2 – İlk defa 08.09.1999 tarihinden 30.04.2008 tarihine kadarsigortalı sayılanlar için............................................................................................ 578II .2 .2 .1 – Eski SSK sigortalıları için................................................................................... 578II .2 .2 .2 – Eski Bağ-Kur sigortalıları için........................................................................... 579II .2 .2 .3 – Eski Emekli Sandığı iştirakçileri için............................................................... 579II .2 .3 – İlk defa 08.09.1999 tarihinden önce sigortalı olanlar için.................................. 579II .2 .3 .1 - Eski SSK sigortalıları için................................................................................... 579II .2 .3 .2 - Eski Bağ-Kur sigortalıları için............................................................................ 582II .2 .3 .3 - Eski Emekli Sandığı iştirakçileri için................................................................ 584II .3 – İŞTEN AYRILMA VE TALEP................................................................................... 585II .4 – PRİM BORCU BULUNMAMASI............................................................................. 586III – YAŞLILIK AYLIĞININ HESAPLANMASI............................................................... 586III .1 –GENEL OLARAK....................................................................................................... 586III .2 – CUMHURBAŞKANLIĞI, TBMM BAŞKANLIĞI VE BAŞBAKANLIKGÖREVİNDE BULUNANLARIN AYLIKLARI.................................................... 588IV –YAŞLILIK AYLIĞININ BAŞLAMASI, ÖDENMESİ,KESİLMESİ VE YENİDEN BAŞLATILMASI............................................................. 588IV .1 - YAŞLILIK AYLIĞININ BAŞLANGICI................................................................... 588IV .2 - YAŞLILIK AYLIĞININ ÖDENMESİ...................................................................... 589IV .3 - YAŞLILIK AYLIĞININ KESİLMESİ....................................................................... 589IV .4 - YAŞLILIK AYLIĞININ YENİDEN BAŞLATILMASI.......................................... 590V –YAŞLILIK AYLIĞININ DÜZELTİLMESİ, YÜKSELTİLMESİVE ALT SINIRI................................................................................................................ 591VI –YAŞLILIK TOPTAN ÖDEMESİ VE İHYA................................................................. 592OTUZBEŞİNCİ BÖLÜMYAŞLILIK SİGORTASI KAPSAMINDAKOLAYLAŞTIRILMIŞ EMEKLİLİK SEÇENEKLERİI – İLERİ YAŞTAKİLER İÇİN KOLAYLAŞTIRILMIŞ EMEKLİLİK............................... 595II – YER ALTI MADEN İŞYERLERİNDE ÇALIŞANLAR İÇİNKOLAYLAŞTIRILMIŞ EMEKLİLİK .......................................................................... 595III – ERKEN YAŞLANMIŞ OLANLAR İÇİNKOLAYLAŞTIRILMIŞ EMEKLİLİK........................................................................... 597IV -BAŞKA BİRİNİN SÜREKLİ BAKIMINA MUHTAÇDERECEDE MALÛL ÇOCUĞU BULUNAN KADINSİGORTALILAR İÇİN KOLAYLAŞTIRILMIŞ EMEKLİLİK.................................... 597V -BAZI KAMU ÇALIŞANLARI İÇİN KOLAYLAŞTIRILMIŞ EMEKLİLİK............... 598V .1 –YAŞ HADDİ NEDENİYLE EMEKLİLİK................................................................. 598XX
V .2 – KADROSUZLUK NEDENİYLE EMEKLİLİK........................................................ 598V .3 – ORTAK HUSUSLAR.................................................................................................. 598VI -ÇALIŞMA GÜCÜNÜ KAYBEDENLERE KOLAYLAŞTIRILMIŞYAŞLILIK AYLIĞI BAĞLANMASI.............................................................................. 599VI .1 – GENEL OLARAK ÇALIŞMA GÜCÜ KAYBI...................................................... 599VI.2 – ÇALIŞMA GÜCÜNÜ EN AZ %60 ORANINDA KAYBEDENLER................... 599V .2 .1 –GENEL OLARAK.................................................................................................... 599V .2 .2 – GEÇİŞ HÜKÜMLERİ............................................................................................. 601VI .3 –ÇALIŞMA GÜCÜNÜ %60’IN ALTINDA KAYBEDENLER............................... 602VI .3 .1 – GENEL OLARAK................................................................................................. 602VI .3 .2 –GEÇİŞ HÜKÜMLERİ............................................................................................. 603VII- SAKATLIK İNDİRİMİNDEN YARARLANANLAR İÇİNKOLAYLAŞTIRILMIŞ EMEKLİLİK SEÇENEĞİ...................................................... 604VII .1 – GENEL OLARAK.................................................................................................... 604VII .2 – AYLIK BAĞLANMASINDA USÜL...................................................................... 604VII .3 –SAKATLIK İNDİRİMİ.............................................................................................. 606VII .3 .1 – Kapsamı................................................................................................................. 606VII .3 .2 –Sakatlık derecelerinin tespit şekli <strong>ve</strong> uygulaması............................................ 606VII .3 .2 .1 –İdari düzenlemeler........................................................................................... 606VII .3 .2 .2 –Başvuru ............................................................................................................. 607VII .3 .2 .3 –Maliye Bakanlığı’nca yapılacak işlem............................................................ 607VIII .4 – EN AZ %40 ÖZÜRLÜ OLANLARA KOLAYLAŞTIRILMIŞYAŞLILIK AYLIĞI BAĞLANMASI..................................................................... 608OTUZALTINCI BÖLÜMYAŞLILIK AYLIĞI ALANLARIN ÇALIŞMASINA İLİŞKİN USUL VE ESASLARI – YAŞLILIK AYLIĞI ALANLARIN ÖZEL SEKTÖRDE ÇALIŞMASI ..................... 611I .1 –GENEL OLARAK ÇALIŞMA YASAĞI..................................................................... 611I .2 – YURTDIŞI BORÇLANMASI YAPARAK AYLIK BAĞLANANLAR................... 612I .3 –SOSYAL GÜVENLİK DESTEK PRİMİ ÖDEMESİ UYGULAMASI...................... 612I .3 .1 – İlk defa <strong>5510</strong> sayılı kanunun yürürlük tarihindensonra sigortalı olanlar açısından........................................................................... 612I .3 .2 – <strong>5510</strong> sayılı kanunun yürürlük tarihinden önce sigortalıolanlar ile aylık bağlanmış olanlar açısından....................................................... 614II – YAŞLILIK AYLIĞI ALANLARIN KAMUDA ÇALIŞMASI................................... 615II .1 – GENEL OLARAK....................................................................................................... 615II .2 – HİÇ ÇALIŞTIRILMAYACAK OLANLAR.............................................................. 615.II .3 – AYLIĞI KESİLEREK ÇALIŞTIRILACAK OLANLAR.......................................... 616II .4 – HEM YAŞLILIK AYLIĞI ALIP HEM ÇALIŞABİLECEKLER.............................. 616III – SÜREKLİ İŞ GÖREMEZLİK GELİRİ ALANLAR..................................................... 617OTUZYEDİNCİ BÖLÜMÖLÜM SİGORTASI VE SAĞLANAN YARDIMLARI – GENEL OLARAK ÖLÜM SİGORTASINDAN SAĞLANAN HAKLAR .............. 621II –ÖLÜM AYLIĞI BAĞLANMASI.................................................................................... 621II .1 - ŞARTLARI.................................................................................................................... 621.II .1 .1 – Ölen sigortalıya ilişkin koşullar............................................................................ 621II .1 .1 .1 – Sigortalının ölümü.............................................................................................. 621II .1 .1 .2 – Kurumla belli ilişki içinde bulunmak.............................................................. 622II .1 .1 .3 – Prim borcunun bulunmaması........................................................................... 623II .1 .1 .4 – İlişkinin hak sahiplerince tamamlanması....................................................... 624XXI
II .1 .1 .5 – Vazife malülü <strong>ve</strong> harp malüllerinin ölümü.................................................... 624II .1 .2 – Hak sahiplerine ilişkin koşullar............................................................................ 624II .1 .2 .1 – Dul eş açısından.................................................................................................. 625II .1 .2 .2 – Çocuklar açısından............................................................................................. 625II .1 .2 .3 – Anne <strong>ve</strong> baba açısından..................................................................................... 626II .2 –ÖLÜM AYLIĞINA ESAS SİGORTALI AYLIĞI...................................................... 627II .3 –ÖLÜM AYLIĞININ PAYLAŞTIRILMASI............................................................... 627II .3 .1 – Genel olarak............................................................................................................. 627II .3 .2 – Dul eş açısından...................................................................................................... 628II .3 .3 – Çocuklar açısından................................................................................................. 628II .3 .3 .1 – Genel olarak......................................................................................................... 628II .3 .3 .2 – Özürlü aylığı alan çocuklar............................................................................... 628II .3 .4 – Anne <strong>ve</strong> baba açısından......................................................................................... 630II .4 –HAK SAHİPLERİNİN KURUMA BAŞVURUSU.................................................. 630II .5 - ÖLÜM AYLIĞININ BAŞLANGICI, KESİLMESİ VEYENİDEN BAĞLANMASI........................................................................................ 630II .5 .1 - Ölüm aylığının başlangıcı <strong>ve</strong> ödenmesi .............................................................. 630II .5 .2 - Ölüm aylığının kesilmesi....................................................................................... 631II .5 .2 .1 –Genel olarak.......................................................................................................... 631II .5 .2 .2 –Kontrol muayenesi sonunda kesilmesi............................................................ 631II .5 .3 - Ölüm aylığının yeniden bağlanması.................................................................... 632II .5 .3 .1 –Genel olarak.......................................................................................................... 632II .5 .3 .2 – Kontrol muayenesi sonunda kesilen aylığınyeniden bağlanması............................................................................................ 632II .5 .4 – Ölüm aylığının düzeltilmesi , yükseltilmesi <strong>ve</strong> alt sınırı.................................. 632III – ÖLÜM TOPTAN ÖDEMESİ YAPILMASI VE İHYA............................................... 633IV – EVLENME ÖDENEĞİ VERİLMESİ........................................................................... 634V - CENAZE ÖDENEĞİ VERİLMESİ.................................................................................. 34OTUZSEKİZİNCİ BÖLÜMUZUN VADELİ SİGORTA KOLARINDA ORTAK HUSUSLARI –SİGORTALILIK SÜRESİ.................................................................................................. 639I .1 –SİGORTALILIK SÜRESİNİN ANLAMI.................................................................... 639I .2 – SİGORTALILIK SÜRESİNİN BAŞLANGICI VE SONU........................................ 639I .3 – SİGORTALILIK SÜRESİNİN TESPİTİ...................................................................... 640II –YAŞ KOŞULU.................................................................................................................. 641III –ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN SORUMLULUĞU....................................................................... 642III .1 –ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN SORUMLU SAYILMASI....................................................... 642III .2 – KURUMUN RÜCU HAKKININ NİTELİĞİ.......................................................... 643III .3 – KURUMUN RÜCU HAKKININ SINIRI............................................................... 644III .4 – KURUMUN RÜCU HAKKININ İSTİSNASI........................................................ 644III .5 – RÜCU DAVASINDA ZAMANAŞIMI SÜRESİ.................................................... 645IV. – <strong>5510</strong> SAYILI KANUN ÖNCESİNDEKİ SOSYAL GÜVENLİKKANUNLARINA TÂBİ GEÇEN ÇALIŞMALAR İÇİNBAĞLANACAK YAŞLILIK AYLIKLARININ HESABI......................................... 645V – BİLDİRİM VE İTİRAZ ................................................................................................. 646VI - KAMU GÖREVLİLERİNİN EMEKLİYE SEVK ONAYLARI.................................. 647VII – BELEDİYE BAŞKANLARI VE HAK SAHİPLERİNEMAKAM TAZMİNATI VE TEMSİL VEYA GÖREVTAZMİNATI ÖDENMESİ......................................................................................... 648XXII
VIII –TOPTAN ÖDEME VE İHYADA GEÇİŞ HÜKÜMLERİ........................................ 649IX –AYLIK ALANLARDAN SAĞLIK SİGORTASI PRİMİ KESİLMESİ....................... 649OTUZDOKUZUNCU BÖLÜMKISA VE UZUN VADELİ SİGORTA KOLARI İLEGENEL SAĞLIK SİGORTASI UYGULAMASINDA ORTAK KONULARI –SİGORTALILIK HALLERİNİN BİRLEŞMESİ.............................................................. 653I .1 – SOSYAL GÜVENLİKTE TEKLİK İLKESİ................................................................ 653I .2 –SİGORTALI OLARAK ÇALIŞILIRKEN.................................................................... 653I .3 – YAŞLILIK AYLIĞI BAĞLANIRKEN........................................................................ 654II - AYLIK VE GELİRLERİN BİRLEŞMESİ........................................................................ 655II .1 – SADECE AYLIKLARIN BİRLEŞMESİ HALİNDE............................................... 655II .2 – SADECE GELİRLERİN BİRLEŞMESİ HALİNDE.................................................. 655II .3 – AYLIK İLE GELİRLERİN BİRLEŞMESİ HALİNDE.............................................. 656III - GELİR VE AYLIK BAĞLANMAYACAK HALLER................................................. 657III .1 –SİGORTALIYI ÖLDÜRMEK YADA ÖLDÜRMEYETEŞEBBÜS ETMEK.................................................................................................... 657III .2 – MİRASÇILIKTAN ÇIKARILMAK......................................................................... 658III .3 – EŞ VE ÇOCUKLARIN BOŞANDIĞI EŞİYLEBİRLİKTE YAŞAMALARI....................................................................................... 659IV - YERSİZ ÖDEMELERİN KURUMCA GERİ ALINMASI.......................................... 659V – DEVİR , TEMLİK VE HACİZ...................................................................................... 660VI - ZAMANAŞIMI, HAKKIN DÜŞMESİ VE AVANS................................................... 660VI .1 – ZAMANAŞIMI VE HAKKIN DÜŞMESİ............................................................... 660VI .2 – AVANS VERİLMESİ................................................................................................. 662VII - SOSYAL SİGORTA YÜKSEK SAĞLIK KURULU................................................... 662VIII - SAĞLIK RAPORLARININ USÛL VE ESASLARININBELİRLENMESİ........................................................................................................... 663IX – PEŞİN SERMAYE DEĞERİ.......................................................................................... 664IX .1 – PEŞİN SERMAYE DEĞERİ TABLOLARI.............................................................. 664IX .2 – RÜCU DAVALARINA ESAS TUTARIN HESABI............................................... 664KAYNAKÇA .................................................................................................................................. 665.XXIII
BİRİNCİ BÖLÜMSOSYAL GÜVENLİK VETARİHSEL GELİŞİMİ
I –SOSYAL GÜVENLİK KAVRAMIİnsanların sosyal gü<strong>ve</strong>nliğe duyduğu ihtiyaç insanlık tarihi kadar eskidir.Yaşanılan dönemler, sosyal <strong>ve</strong> ekonomik yapı, dini inançlar sosyal gü<strong>ve</strong>nliğinkarşılanmasında belirleyici <strong>ve</strong> yol gösterici olmuştur. Başlangıçta aileiçi yardımlaşmadan, ortaçağda mesleki dayanışmaya kadar uzanan süreç,Sanayi Devrimi ile noktalanmıştır. Sanayi Devrimi sonrasında ise aile içi <strong>ve</strong>mesleki dayanışma/yardımlaşmanın etkisi tamamem sönümlenmemeklebirlikte azalmış; ortaya çıkan boşluk 19.yy. sonlarında, devlet anlayışındakideğişime de paralel olarak, modern sosyal sigortalarca doldurulmayabaşlanmıştır.Günümüzde sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin herkesçe kabul edilebilir bir tanımını yapmakdeğişik sebeplerle zor görünmektedir. Bunun başında da devlet anlayışındakidönüşüm fikri gelmektedir. Gerçektende 80’lerden itibaren yükselenyeni liberal dalga ekonomik <strong>ve</strong> sosyal alanda, mevcut görüş, düşünüş<strong>ve</strong> kurumsal yapılanmaların, Yeni Dünya Düzeni(YDD) <strong>ve</strong> Globalizm adınagözden geçirilmesini, açıkçası “serbestleşmeyi” bir kez daha gündemegetirmiştir.Yükselen bu dalga, ekonomik liberalizmi <strong>ve</strong> ticaretin serbestleştirilmesiniöne çıkarırken doğal olarak devletin fonksiyonlarının yeniden tanımlanmasınıda gündeme getirdi. Öne sürüldüğüne göre devlet, adalet, savunma,diplomasi gibi “asli” fonksiyonlarına geri dönmeli, ekonomik yaşamdaüretici bir birim olarak yer almamalıdır. Yani, kamunun elindeki iktisadiişletmeler özelleştirilecek <strong>ve</strong> devlet piyasalara müdahale etmeyip sadecedenetleyici olacaktır.Devletin fonksiyonlarının yeniden tanımlanması “gereğinin” sonucuolarak da sosyal devlet-refah devleti kavramı da tartışılmaya başladı. Buçerçe<strong>ve</strong>de devletin kimi sosyal yükümlülüklerinden sıyrılması gündemegeldi. Kamusal bir hizmet olarak sosyal gü<strong>ve</strong>nlik hizmeti sunan devletinbu hizmeti sunmasının sınırları da tartışılır oldu. Öyle ki, sosyal gü<strong>ve</strong>nlikhizmetinin dahi özel fon kuruluşları tarafından <strong>ve</strong>rilebileceği ifade edilmeyebaşlandı.Özellikle Türkiye’deki tartışmalarda “Şili örneği” üzerinde duruldu. Yakınzamanda, 1999 yılında “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu” adlandırması çerçe<strong>ve</strong>sindeülkemiz sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sisteminde önemli değişikliklere gidildi.Bunu, yaklaşık üç yıldır süren tartışmaların ardından 2006 yılındaki “SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Reform Yasaları” izlemiştir. Esasen, sözkonusu değişikliklerin,uluslar arası kuruluşların politika önerileri <strong>ve</strong> bir Meclis Kararı olarakPlan hedefleriyle de uyum içerisinde olduğunu söyleyebiliriz.Belirtelim ki; sosyal gü<strong>ve</strong>nlik deyimi, genellikle sosyal gü<strong>ve</strong>nlik politikalarıile sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sistemlerini kapsayacak biçimde incelenmektedir.Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik politikaları, sosyal korumanın amaç <strong>ve</strong> hedefini; sistem-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 3
ler ise hem amaçları hem de bu amaçlara ulaşmak için oluşturulan özgünhukuksal teknikleri kapsar 1 . Bu bakımdan, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik politikaları <strong>ve</strong>sistemlerinden hareketle tanımlanacağı için sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin siyasal biriçerik taşıyacağı da söylenebilir. Nitekim sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin bir alt başlığınıoluşturan sosyal sigortalar bir iktisadi sosyal politika tercihidir.Genel olarak sosyal gü<strong>ve</strong>nlik, belirli sosyal risklerin iktisadi sonuçlarına,daha açık bir deyişle, yol açabilecekleri gelir kayıpları <strong>ve</strong> gider artışlarınakarşı kişilerin gü<strong>ve</strong>nliklerinin sağlanmasıdır. Başka bir söyleyişle sosyalgü<strong>ve</strong>nlik, hastalık, kaza, analık, yaşlılık, sakatlık, işsizlik, ölüm <strong>ve</strong> çocukyetiştirme gibi sosyal risklerin yol açabilecekleri gelir kayıpları <strong>ve</strong> giderartışlarına karşı kişilerin gü<strong>ve</strong>nliklerinin sağlanmasıdır 2 .Benzer biçimde birçok sosyal gü<strong>ve</strong>nlik tanımı yapılabilir. Ancak bütün tanımlamalardakiortak noktanın belirtilen sosyal risklerin yol açabileceklerigelir kayıplarına <strong>ve</strong> gider artışlarına karşı bir ülkede yaşayan insanlarınekonomik gü<strong>ve</strong>nliklerinin sağlanması olduğu görülür 3 .II –SOSYAL GÜVENLİĞİN TEMEL FONKSİYONLARISosyal gü<strong>ve</strong>nliğin bireye ekonomik gü<strong>ve</strong>nce sağlama <strong>ve</strong> kişiliğin geliştirilmesi,sosyal riskleri önleyici, sosyal devlet <strong>ve</strong> sosyal adaleti hayata geçirmegibi temel fonksiyonları bulunmaktadır. Gerçektende bir ülkenin sosyalgü<strong>ve</strong>nlik politikalrının saptanmasında <strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nlik siteminin oluşturulmasındabu fonksiyonlara dikkat edilir.Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sisteminin temel amacı, kapsama aldıkları sosyal risklerinekonomik sonuçlarına karşı bireyin korunmasıdır. Böylece, belirtilen risklerlekarşılaşan bireylere, gelirlerinin azalması yada giderlerinin artmasınakarşılık belirli parasal yardımlar yapılır. Bireyin bu risklerle karşılaşmadanönceki iktisadi-sosyal yaşantısında ulaştığı refah düzeyi korunmaya çalışılır.Sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin belirtilen bu temel fonksiyonunun ötesinde, sosyal gü<strong>ve</strong>nliğintemel amacının insanları yoksulluğa karşı korumak olduğu 4 belirtilirken,sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin böyle bir temel amacı olmadığı, temel amacınıngelir gü<strong>ve</strong>ncesizliği doğuran riskler karşısında insanları korumak olduğuifade edilmiştir 5 . Ancak bu gü<strong>ve</strong>nce yeterli düzeyde ise bireyin yoksulluğadüşmesi önlenebilecektir 6 .Belirtelim ki; temel amaç olmamakla birlikte, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik siteminin ge-1 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, 10.Bası, İstanbul 2004, s:22 DİLİK, Sait: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik, AÜ Basımevi, Ankara 1992, s:103 TUNCAY, A.Can <strong>ve</strong> EKMEKÇİ, Ömer:Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Dersleri, Beta Yayınları, 11.Bası, İstanbul 2005,s:44 Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Reform Önerisi(Taslak Metin), Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığı, s:1-95 KAPAR, Recep: “Taslak Metine İlişkin Eleştiriler:Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Reform Önerisi”, Sendikal Notlar,Ağustos 2004, S:23, s:28-53; TOPAK, Oğuz: “Dünya Bankası <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sistemine İlişkin “Yeni” Hedefler”,Sendikal Notlar, Ağustos 2004, S:23, s:54-79;6 GÜZEL, Ali:”Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Yeniden Yapılanma:Öngörülen Modelin Değerlendirilmesi”, İşHukuku Uygulama Sorunları <strong>ve</strong> Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Yeniden Yapılanma, İstanbul Barosu Yayınları,Yayın No:34, İstanbul 2006, s:107-1244Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
lirin yeniden dağılımı yolu ile yoksulluğu önlemek <strong>ve</strong> azaltmak gibi işlevi<strong>ve</strong> dolayısıyla amacı vardır 7 . Esasen bu yaklaşım sosyal devlet anlayışınında bir sonucudur. Gerçektende sosyal gü<strong>ve</strong>nlik, kapsadığı grubun kendiiçinde de bir yeniden gelir dağılımına yol açmaktadır. Örneğin; sosyal sigortalarsigortalılar arasında, geçimini sağlama zorunda olduğu kimsesibulunmayanlardan bulunanlara, sağlam yapılı kişilerden zayıf yapılılara,çalışma çağında bulunan gençlerden çalışma çağındaki orta yaşlılara, erkeklerdenkadınlara, çalışan kuşaktan artık çalışmayan kuşağa <strong>ve</strong> nihayetyüksek gelirlilerden düşük gelirlilere bir gelir aktarımına yol açmaktadır. 8III – SOSYAL GÜVENLİK SİTEMLERİEski zamanlarda dini kurumların yardımları <strong>ve</strong> aile içi dayanışmalarla insanlarsosyal gü<strong>ve</strong>nlik ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmışlardır. Bugünküanlamda sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarına ulaşmadan önce geleneksel korumatekniklerinden yararlanılmıştır. Öncelikle birey başkaca ekonomik, ticarimotifleri olsa da yaptığı tasarrufları ile geleceğini gü<strong>ve</strong>nceye almayı düşünmüştür.Gelirin bir fonksiyonu olarak tasarruf tekniğinin aynı zamanda bir sosyalgü<strong>ve</strong>nce oluşturabilmesi, ancak gelir düzeyinin yüksek <strong>ve</strong> sürekli olmasınabağlıdır. Oysa sosyal gü<strong>ve</strong>nliğe en çok ihtiyacı olanlar, toplumun düşükgelirli başka bir söyleyişle tasarruf eğilimi düşük olan kesimleridir.Karşılaştığı riskleri tek başına gideremeyecek olan kişilere bireysel <strong>ve</strong> topluolarak yapılacak yardımlardan yardım sandıkları fikrine ulaşılmıştır. Yardımsandıkları ise, sosyal risklere karşı kendilerini gü<strong>ve</strong>nce altına almakisteyen <strong>ve</strong> aynı sosyal koşullar içerisinde bulunan toplum kesimlerininoluşturdukları ticari amaç gütmeyen kurumlar olmuşlardır 9 .Tarihsel gelişim sürecine bağlı olarak da Dünyada birbirinden farklı ikisosyal gü<strong>ve</strong>nlik modelinin ortaya çıktığı <strong>ve</strong> uygulandığı görülmektedir.Bunlardan birincisi, ulusal yada uni<strong>ve</strong>rsal sosyal gü<strong>ve</strong>nlik modelidir; ikincisiise mesleki faaliyet ölçütüne dayalı sosyal sigorta modelidir 10 . Ancakher iki modelin unsurlarını içeren karma sosyal gü<strong>ve</strong>nlik modelleri de bulunmaktadır.Sonradan terkedilmiş olmakla birlikte, İngiltere <strong>ve</strong> Yeni Zelenda örneklerindeolduğu üzere ulusal model; 1942 tarihli Be<strong>ve</strong>ridge Raporuna dayanmakta,sistemin finansmanı ulusal bütçeden karşılanmakta, yönetimdebirlik <strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nlik yardımları aşçısından teklik ilkesi esas olmakta,kapsama alınan tüm nüfus açısından maktu bir sosyal gü<strong>ve</strong>nlik yardımıyapılmaktadır 11 . Örneğin, ABD Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sitemi.7 KAPAR, Recep: “Taslak Metine İlişkin Eleştiriler:Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Reform Önerisi”, Sendikal Notlar,Ağustos 2004, S:23, s:28-53;8 SAİT, Dilik : Ser<strong>ve</strong>tin Geniş Kitlelere Yayılması, SBF Yayın No:391, Ankara 1976, s.1969 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, 10.Bası, İstanbul 2004, s:11-1210 GÜZEL, Ali: “Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Öngörülen Reform Mevcut Sorunlara Çözüm mü?”, Çalışma <strong>ve</strong>Toplum, 2005/4, s:61-7611 GÜZEL, Ali: “Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Öngörülen Reform Mevcut Sorunlara Çözüm mü?”, Çalışma <strong>ve</strong>Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 5
Günümüzde tüm Dünyada özellikle Avrupa Birliği’ne üye ülkelerin büyükbir bölümünde ağırlıklı olarak uygulanan, Bismarck Modeli(AvrupaModeli) olarak da adlandırılan sosyal sigorta modelinde ise, sosyal gü<strong>ve</strong>nlikhakkı kural olarak mesleki faaliyet ölçütüne bağlı olmaktadır. Kişilerbağımlı yada bağımsız çalışma statülerine göre kapsama alınmakta, sisteminfinansmanı esas olarak kazanca göre alınan sigorta primine dayanmaktadır12 .İleride açıklanacağı üzere, Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik modeli “sosyal gü<strong>ve</strong>nlikreformundan” önce bu model ile uyum içerisindeyken, yeniden yapılanmasürecinde öngörülen modelin ise Kuzey Amerika modelini çağrıştırdığınısöyleyebiliriz.IV – SOSYAL GÜVENLİĞİN GELİŞİMİIV .1 – DÜNYADA SOSYAL GÜVENLİĞİN GELİŞİMİIV .1 .1 – Ortaya çıkışı <strong>ve</strong> kurumsallaşmasıSanayi devrimi öncesi süreçte insanların sosyal gü<strong>ve</strong>nlik ihtiyaçları büyükölçüde aile içerisinde giderilirken, sanayi devrimi sonrasında işgücü ihtiyacınaparalel olarak kırsal bölgelerden şehirlere göç ile geleneksel yapıiçinde kolaylıkla halledilen sosyal gü<strong>ve</strong>nli sorunları içinden çıkılmaz halegelmiş, “kendi kendime yardım sistemi” <strong>ve</strong>ya “doğal sosyal gü<strong>ve</strong>nlik düzeni”olarak adlandırılan düzen devrini tamamlamıştır 13 .Sanayi devrimi sonrası süreçte, sosyal sigorta sistemlerinin oluşturulmasıgereği ortaya çıkınca, öncelikli olarak iş kazaları <strong>ve</strong> meslek hastalıklarıriskleri sosyal korumaya alınmıştır. 1880’li yıllarda İtalya, Almanya, Fransa<strong>ve</strong> Danimarka’da bu amaçla yasalar çıkarılmıştır.Sosyal sigorta sistemi ilk kez Almanya’da 1880’li yıllarda çıkarılan yasalarlaoluşturulmuştur. XIX.yüzyılda başlayan sanayileşme hareketinin gelişmesiAlman milletine kudret <strong>ve</strong> zenginlik getirmişti. Fakat aynı zamandaişsizlik, hastalık <strong>ve</strong> yaşlılık sebebiyle geliri kesilen işçiler, giderek artan birhoşnutsuzluk içine girmeye başladılar. Bu ortamda güçlenen sosyalistlerekarşı bir tedbir olarak, Alman Şansölyesi Bismarck, 17 Kasım 1881 tarihlibir yazı ile Alman Parlamentosuna bütün Alman İmparatorluğunda uygulanacakzorunlu bir sosyal sigorta sistemini öngören bir kanun teklifi getirmiştir14 . Bismarck’ın bu amaçla Mecliste yaptığı imparatorluk açış konuşması,sosyal sigortanın bir tür Magna Carta’sı olarak adlandırılmaktadır 15 .İngiltere’de 1911 tarihinde ulusal sigorta yasası yürürlüğe girmiş, hastalık<strong>ve</strong> sakatlık sigortası ile birlikte Dünyada ilk kez işsizlik sigortası da düzen-Toplum, 2005/4, s:61-7612 GÜZEL, Ali: “Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Öngörülen Reform Mevcut Sorunlara Çözüm mü?”, Çalışma <strong>ve</strong>Toplum, 2005/4, s:61-7613 ŞAKAR, Müjdat: Sosyal Sigortalar Uygulaması, Der Yayınları, 7.Baskı, İstanbul 2004, s:20-2114 ŞAKAR, Müjdat: Sosyal Sigortalar Uygulaması, Der Yayınları, 7.Baskı, İstanbul 2004, s:2115 DİLİK, Sait: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik, AÜ Basımevi, Ankara 1992, s:48-496Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
lenmiştir. 1942 tarihli ünlü “Be<strong>ve</strong>ridge Raporu” ile İngiliz sosyal gü<strong>ve</strong>nliksistemi gelişimini sürdürmüştür. Raporda; sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sisteminin tekelden yönetilmesi, bütün sigorta kolları için zorunlu olarak maktu tek primalınması, milli sağlık hizmetinin kurulması, sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin sadece ücretlilerideğil herkesi kapsaması savunulmuştur 16 .Fransa’da ise ilk yasal sosyal sigorta düzenlemelerine 1928 yılında başlanabilmiştir.Oysa, tarihsel <strong>ve</strong> siyasal nedenlerle, kuramsal düzeyde sosyalrisklere karşı zorunlu sigorta tekniğini ilk önerenler arasında Fransız düşünürleribulunmaktaydı 17 . 14 Ağustos 1945 tarihli ABD Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Yasasıise çağdaş anlamda sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin ilk ortaya çıkış <strong>ve</strong> hukuk düzenitarafından benimsenişinin ilk simgesi olarak değerlendirilmektedir 18 .Netice itibariyle sosyal gü<strong>ve</strong>nlik, çağımızda temel bir insan hakkı olarakgörülmektedir. 1948’de Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nca kabul edilenİnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 22.maddesinde <strong>ve</strong> hemen tüm devletlerinanayasalarında sosyal gü<strong>ve</strong>nliğe insan haklarından biri olarak yer<strong>ve</strong>rilmiştir.IV .1 .2 – Küreselleşme sürecinde reform arayışlarıBu ülkelerdeki ilk düzenlemeler, 2.Dünya Savaşı sonrası yaşama geçençağdaş sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sistemlerinin birer nü<strong>ve</strong>si olarak düşünülmeklebirlikte, küreselleşme rüzgarları ile beraber, liberalizmin yeniden yükselmesi<strong>ve</strong> sosyal devlet düşüncesinin sorgulanması, sosyal gü<strong>ve</strong>nlikte özelleştirmetartışmalarını bile ortaya çıkarmıştır 19 .Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik alanında sosyal sigorta haklarında kısıtlamaları gündemegetiren bu yeni sürecin kaynağında, sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin ortaya çıkmasını <strong>ve</strong>gelişmesini sağlayan ideolojinin zayıflaması olduğu ileri sürülmektedir.Sosyal devletin krizinin, doğal olarak sosyal gü<strong>ve</strong>nlik krizini de beraberindegetirdiği, günümüzde sosyal devleti dışlayan neo-liberal politikalaraüstünlük tanındığı, bu politikaların sözcülüğünü <strong>ve</strong> temsilciliğini yapanuluslar arası finans kuruluşlarının(DB-IMF), sosyal devletin <strong>ve</strong> bu aradakamu sosyal gü<strong>ve</strong>nlik rejimlerinin tasfiyesini, yani özelleştirilmesini talepettiği belirtilmektedir 20 . Öyle ki; gelişmiş ülkelerdeki ekonomik tıkanıklığınasıl sebebini sosyal devlet kurumlarının varlığında aramak gerektiğidahi ileri sürülmüştür. 21Küreselleşmenin yol açtığı krizin nasıl giderilebileceği pek çok ülkeyi arayışlaraitmiş, sanayileşmiş ülkelerde 1990’lardan itibaren yeni düzenlemeleryapılmaya başlanmıştır 22 . Prim oranlarının artırılması, prime esas ka-16 ŞAKAR, Müjdat: Sosyal Sigortalar Uygulaması, Der Yayınları, 7.Baskı, İstanbul 2004, s:23-2417 Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Özel İhtisas Komisyonu Raporu: TOBB Yayınları, No:264 BÖM:17, 2.Baskı, Ankara 1994, s:2718 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, 10.Bası, İstanbul 2004, s:2219 ŞAKAR, Müjdat: Sosyal Sigortalar Uygulaması, Der Yayınları, 7.Baskı, İstanbul 2004, s:23-2420 GÜZEL, Ali: “Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Yeniden Yapılanma:Öngörülen Modelin Değerlendirilmesi”, İşHukuku Uygulama Sorunları <strong>ve</strong> Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Yeniden Yapılanma, İstanbul Barosu Yayınları,Yayın No:34, İstanbul 2006, s:107-12421 IŞIKLI, Alpaslan : Dünya Bankası’nın Laik İmparatorluğunda Kumarhane Kapitalizmi, Otopsi Yayınları, Şubat2002, Birinci Baskı, s.9-1022 ŞAKAR, Müjdat: Sosyal Sigortalar Uygulaması, Der Yayınları, 7.Baskı, İstanbul 2004, s:23-24; “Bazı Avrupa Ülke-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 7
sanatları ile uğraşanların meslek örgütleri bulunmaktaydı.Kuruluşlarındadinsel motiflerin rol oynadığı bu örgütlenmelere devletin katkısı olmamıştır.Loncalar <strong>ve</strong> bunlara ait yardımlaşma sandıkları, hastalanan üyelerinintedavi giderlerine katkıda bulunuyor, yoksul duruma düşmüş esnaf <strong>ve</strong> ailefertlerine yardım ediyorlardı. Oluşturulan diğer hayır kurumları <strong>ve</strong> vakıflarda aynı işleri görüyorlardı.Cumhuriyet öncesi dönemde, 1800’lü yılların sonlarına doğru sosyal gü<strong>ve</strong>nlikleilgili olarak sınırlı da olsa kimi yasla düzenlemeler gidildiği görülmektedir.Bunlardan 1865 tarihli Dila<strong>ve</strong>r Paşa Nizamnamesi, Ereğlikömür bölgesi ile sınırlı olmak üzere işçilerin çalışma koşullarını düzenlemeyeyönelikti.Bu Nizamname <strong>ve</strong> 1869 tarihli Maadin Nizamnamesi ile işçilerin dinlenme<strong>ve</strong> tatil zamanları, çalışma saatleri, ücretleri <strong>ve</strong> ücretlerin ödenme biçimi,barınma <strong>ve</strong> iş kazalarına karşı koruyucu önlemler, madenlerde bir doktor<strong>ve</strong> ilaç bulundurulması, kaza halinde durumun derhal o yerdeki memurayada maden mühendisine bildirilmesi, iş kazasına uğrayan işçilere <strong>ve</strong>ölümleri halinde ailelerine mahkemece kararlaştırılacak bir tazminat <strong>ve</strong>yardım parası <strong>ve</strong>rilmesi şeklinde getirilen hükümler, sosyal hayatı düzenleyenilk belgeler <strong>ve</strong> çalışmalar olması bakımından önemlidir.Yine, asker <strong>ve</strong> memurlarla sınırlı olarak <strong>ve</strong> bazı işyerlerinde çalışanlarınözellikle yaşlılık <strong>ve</strong> hastalık durumlarında korunmalarını öngören resmi<strong>ve</strong> özel emeklilik sandıkları kurulmuştur. Bunlar, 1866 tarihli Askeri TekaütSandığı, 1881 tarihli Sivil Memurlar Emekli Sandığı, 1890 tarihli SeryiSefain Tekaüt Sandığı, 1909 tarihli Askeri <strong>ve</strong> Mülki Tekaüt Sandıkları ile1917 tarihli Şirketi Hayriye Tekaüt Sandıkları olarak sayılabilir. 1909 tarihliNizamname ile 1910 tarihli Hicaz Demir Yolu Memur <strong>ve</strong> MüstahdemlerineYardım Nizamnamesi daha çok işçilerin çalışma şartları <strong>ve</strong> kısmendekaza, hastalık, yaşlılık gibi risklere karşı öngördüğü yardımlarla dikkatçekicidir.İlk TBMM’nin kuruluşundan Cumhuriyetin ilanına kadar geçen (1920-1923) dönemde, Zonguldak <strong>ve</strong> Ereğli kömür bölgesinde üretim esnasındaortaya çıkan kömür tozlarının açık arttırma yoluyla satılarak işçiler yararınakullanılmasına dair 28.04.1921 tarih <strong>ve</strong> 114 sayılı Zonguldak <strong>ve</strong> EreğliHavza-i Fahmiyesinde Mevcut Kömür Tozlarının Amele Menafii UmumiyesineOlarak Füruhtuna Dair Kanun ile işçilerin <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renlerin zorunlukatılmasıyla ihtiyat <strong>ve</strong> teavün sandıkları kurulmasını <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renlerin belirlihallerde işçilere zorunlu sağlık yardımı yapmasını öngören 10.09.1921 tarih<strong>ve</strong> 151 sayılı Ereğli Havzai Fahmiyesi Maden Amelesinin HukukunaMüteallik Kanun, (bu sandıklar daha sonra Amele Birliği adı altında birleşmiştir)çok yetersiz de olsa Türkiye ‘de ilk sosyal gü<strong>ve</strong>nlik belgeleri olmalarıyönünden dikkate değerdir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 9
IV .2 .2 – Cumhuriyet sonrası dönemCumhuriyetin ilanından 1945 yılına gelinceye kadar Türkiye’de bir sosyalgü<strong>ve</strong>nlik siteminin örgütlenmediğini görmekteyiz. Bu tarihe kadar oluşturulmasıdüşünülen sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sisteminin ilkelerini ortaya koyan çeşitliyasalar çıkarılmış; bunun yanı sıra kapsadığı riskler sınırlı olan emeklilik<strong>ve</strong> yardımlaşma sandıkları oluşturulmuştur.Cumhuriyetin ilanından sonra değişik iş <strong>ve</strong> meslek grupları için çok sayıdasandık kurulmuştur. Bu sandıklardan bir kısmını, 1926 tarihli <strong>ve</strong> 895 sayılıKanunla kurulan İmalatı Harbiye Teavün <strong>ve</strong> Sigorta Sandığı (1939’da 3575sayılı Kanunla adı Askeri Fabrikalar Tekaüt <strong>ve</strong> Mua<strong>ve</strong>net Sandığı olarakdeğiştirilmiş <strong>ve</strong> 23.01.1968 tarihli <strong>ve</strong> 991 sayılı kanunla Sosyal SigortalarKurumuna devredilmiştir), 1934’te 2454 sayılı Kanunla kurulan DDY <strong>ve</strong>Liman İşletme İdaresinin Memur <strong>ve</strong> Müstahdemleri Tekaüt Sandığı da991 sayılı kanunla 1968 yılında Sosyal Sigortalar Kurumuna devredilmiştir.1935’te PTT Telgraf <strong>ve</strong> Telefon İdaresi Biriktirme <strong>ve</strong> Yardım SandığıNizamnamesi, 1937’de 3137 sayılı Kanunla Deniz Yolları <strong>ve</strong> Akay İşletmeleriyleFabrika <strong>ve</strong> Havuzlar İdareleri Memur <strong>ve</strong> Müstahdemleri TekaütSandığı, 1937’de 3202 sayılı Kanunla T.C. Ziraat Bankası Memurları TekaütSandığı, 1938’de Emlak <strong>ve</strong> Eytam Bankası Memurları Tekaüt Sandığı,Merkez Bankası Memurları Tekaüt Sandığı, Devlet Hava Yolları, UmumMd. Memur <strong>ve</strong> Müstahdemleri Tekaüt Sandığı gibi biçimde sıralamakmümkündür.Kadın işçiler <strong>ve</strong> çocuklar için koruyucu hükümler içeren Umumi HıfzıssıhhaKanunu 1930 yılında çıkarılmıştır. 1936 tarih <strong>ve</strong> 3008 sayılı İş Yasası ileTürkiye’de ilk kez sosyal sigortaların kurulması öngörülerek, sosyal gü<strong>ve</strong>nliğinilkeleri belirlenmiştir.3008 sayılı İş Kanununa dayanılarak çıkarılan, 07.07.1945 tarihinde kabuledilen <strong>ve</strong> 01.07.1946 tarihinde yürürlüğe konulan 4772 sayılı “İş KazalarıylaMeslek Hastalıkları <strong>ve</strong> Analık Sigortaları Kanunu” ile mesleki risksigortası ortaya konulmuştur. 1949 yılında çıkarılan 5417 sayılı Kanunla01.04.1950 tarihinde uygulamaya konulan “İhtiyarlık Sigortası Kanunu”,5752, 5937, 6391, 6708 sayılı Kanunlarla 1952, 1954, <strong>ve</strong> 1956 yıllarında yapılandeğişikliklerden sonra, 01.06.1957 tarihinde yürürlüğe giren 6900sayılı ”Maluliyet, İhtiyarlık <strong>ve</strong> Ölüm Sigortaları Kanunu” ile tamamenyürürlükten kaldırılmıştır. 1959 yılında yapılan son değişiklikten sonra01.03.1965 tarihinden kısa vadeli sigorta kollarını da kapsayan, 506 sayılı“Sosyal Sigortalar Kanunu” metni içerisinde müstakil bölümler halindeyer almıştır.Kısa vadeli sigorta kolu olan Hastalık <strong>ve</strong> Analık Sigorta Kolları da, <strong>5502</strong>sayılı “Hastalık <strong>ve</strong> Analık Sigortası Kanunu” ile 01.03.1951 tarihinden itibarenuygulamaya konulmuş, uygulama alanı sigortalılar yönünden za-10Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
man içerisinde genişletilerek 01.10.1961 tarihinde tüm ülkeye teşmili sağlanmıştır.<strong>5502</strong> <strong>ve</strong> değişiklik getiren Yasalar, 506 sayılı Yasanın yürürlüğegirmesiyle uygulamadan kaldırılmıştır.Kurumsal olarak da İşçi Sigortaları Kurumu 16 Temmuz 1945 tarih <strong>ve</strong>4792 sayılı Kanun ile kurulmuş, 1964 de Sosyal Sigortalar Kurumu adınıalmıştır. Kamu görevlilerinin sosyal gü<strong>ve</strong>nlik hakları ise 08.06.1949 tarihli<strong>ve</strong> 5434 sayılı TC.Emekli sandığı Kanunu ile sağlanmış, bu tarihe kadardağınık halde bulunan <strong>ve</strong> memurlara sosyal gü<strong>ve</strong>nce sağlayan tüm yasa<strong>ve</strong> sandıklar birleştirilmiştir.506 sayılı Kanunun geçici 20.maddesine dayalı olarak 1964 yılından itibaren,bankalar, sigorta <strong>ve</strong> reasürans şirketleri, ticaret odaları, sanayi odaları,borsalar <strong>ve</strong> bunların teşkil ettiği birlikler en az 506 sayılı Kanundaki yardımlarıkapsayacak şekilde sandıklar kurmaya başlamışlardır.Tarımsal işler dışında faaliyet gösteren bağımsız çalışanların sosyal gü<strong>ve</strong>nlikleriise 02.09.1971 tarihinde Esnaf <strong>ve</strong> Sanatkarlar ile Diğer BağımsızÇalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu, “Bağ-Kur” 1479 sayılı Kanun ilekurulmuştur. Ayrıca, 17.10.1983 tarih <strong>ve</strong> 2925 sayılı Tarım İşçileri SosyalSigortalar Kanunu ile süreksiz olarak tarım işlerinde hizmet akdiyle çalışanlarınisteğe bağlı olarak SSK tarafından <strong>ve</strong> 17.10.1983 tarih <strong>ve</strong> 2926 sayılıTarımda Kendi Adına <strong>ve</strong> Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunuile de herhangi bir iş<strong>ve</strong>rene hizmet akdi ile bağlı olmaksızın tarımsal faaliyettebulunanların Bağ-Kur tarafından sosyal gü<strong>ve</strong>nlikleri sağlanmayaçalışılmaktadır.IV .2 .3 –Sosyal gü<strong>ve</strong>nlikte yeniden yapılanma süreciDünya’da <strong>ve</strong> özellikle Avrupa’da, aşağıdan toplumdan gelen taleplerledevletler sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sistemlerini oluşturma gereğini duymuşlardır.Türkiye’de ise Cumhuriyet sonrası devletin, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kuruluşlarıoluşturmak için çaba sarfetmesine rağmen, toplumdan bu yönde güçlü birtalebin geldiği söylenemez. “Ülkenin gelişmişlik düzeyi, batı ülkelerindekiyaşam standardını yakalama şansı <strong>ve</strong>rmediğinden insanların talebi sınırlıydı.Küçük bir kesim dışında herkesin yaşam düzeyi neredeyse aynıydı.Henüz, toplum gelecek korkusunu pek yaşamıyordu.” 23 Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik talebininsigortacılık bilinciyle yakından ilgili olduğunu söyleyebiliriz.Buna rağmen Türkiye, sosyal gü<strong>ve</strong>nlikle ilgili uluslar arası hukuk belgelerindenİnsan Hakları Evrensel Bildirisine, 102 sayılı Sözleşmeye <strong>ve</strong> AvrupaSosyal Şartı ile Avrupa Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kodu’na imza atmıştır.İkinci Dünya Savaşı sonrası, sürecin sosyal gü<strong>ve</strong>nlik ağırlıklı gelişmesininsiyasal <strong>ve</strong> sosyal sebepleri bulunmaktadır. Savaş sonrası, Doğu Avrupa ülkelerininbirçoğunun sosyalist sistem içerisinde yer almasının, Batı Avrupaülkelerini korkuttuğu, onları işçi hakları <strong>ve</strong> refah devleti hakkında daha23 BAKAN, Yaşar: ”Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kuruluşları <strong>ve</strong> Kriz”, Ekonom, S.1, Haziran 1996, s.21-34Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 11
fazla düşünmeye ittiği, bu akımın kısa bir sürede Türkiye’yi de etkisi altınaaldığı dile getirilmektedir. 24 Yine, İsmet İnönü’nün bile, Çalışma Bakanlığınınkurulmasını uzun süre gizlediği, Meclis’in tatile girdiği gün Bakanlığınkuruluşunun ilan edildiği anlatılmaktadır. 251960 yılına kadar yasal düzenlemelerde yer alan sosyal haklar <strong>ve</strong> sosyalgü<strong>ve</strong>nlik konusu, 1961 Anayasası ile anayasal bir nitelik kazanmıştır. 61Anayasası’nın 61.maddesinde bu husus, “Herkes sosyal gü<strong>ve</strong>nlik hakkınasahiptir. Bu hakkı sağlamak için sosyal sigortalar <strong>ve</strong> sosyal yardım teşkilatıkurmak <strong>ve</strong> kurdurmak devletin ödevlerindendir” şeklinde ifadesinibulmuştur. 1982 Anayasası’nda da sosyal gü<strong>ve</strong>nlik hakkı ayrıntılı olarak,sosyal <strong>ve</strong> Ekonomik Haklar <strong>ve</strong> Ödevler bölümünde düzenlenmiştir.1961 <strong>ve</strong> 1982 Anayasalarında sosyal gü<strong>ve</strong>nlikle ilgili olarak farklı anlatımlarınyer aldığı dikkat çekmektedir. Şöyle ki, 1961 Anayasası, 4.maddesindesosyal gü<strong>ve</strong>nlik hakkını sağlamak için devlete “sosyal sigortalar ... teşkilatınıkurmak <strong>ve</strong> kurdurmak” görevlerini yüklerken, 1982 Anayasası’nın60.maddesinde “... devlet gerekli tedbirleri alır <strong>ve</strong> teşkilatı kurar” denilerek“sosyal sigortalar” deyiminin kullanımından kaçınılmıştır. 26Anayasa Mahkememizin 18.02.1985 tarihli <strong>ve</strong> E:1984/9, K:1985/4 sayılıkararına göre de, çok partili demokratik rejimi benimseyen Anayasamızda,Anayasa ilkelerine ters düşmemek koşuluyla, iktidarların ekonomialanında müdahaleci <strong>ve</strong>ya liberal bir politika izlemelerine bir engelbulunmamaktadır. 27 Böylece Yasa koyucu siyasi iktidarlara, sosyal gü<strong>ve</strong>nlikrejimleri arasında tercih yapmada, geniş bir serbesti tanımıştır. Nitekimbu serbesti 53. TC.Hükümet Programında sonuna kadar kullanılmıştır.Hükümet Programı TBMM’nde okunurken, okunmadan geçilen ilgilimaddesinde; “Emekli Sandığı, SSK <strong>ve</strong> Bağ-Kur zaman içerisinde tasfiyeedilerek ... işlemleri <strong>ve</strong> tasarrufları özel sigorta şirketleri <strong>ve</strong> özel emeklifonları aracılığıyla yürütülecek...” denilmiştir. 28 Öyle ki dönemin Çalışma<strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanı, bu ifadenin hükümet programından çıkarılmasındansonra, “Bu hükmün programa nasıl girdiğini ben de keşfedemedim”diyerek “redaksiyon heyetinde” eklenmiş olabileceğini açıklamıştır. 29 Ancakbenzer bir hedefe ANAYOL koalisyon protokolünde yer <strong>ve</strong>rilmişti. Görüldüğüüzere sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin gerçekleştirilmesinde özel sigortalardansadece, “tamamlayıcı nitelikte olmak kaydıyla” 30 değil, bütünüyle yararlanmanınanayasal bir sakıncası kalmamıştır. Kaldı ki bu düzenlemelerin24 BAKAN, Yaşar: ”Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kuruluşları <strong>ve</strong> Kriz”, Ekonom, S.1, Haziran 1996, s.21-3425 BAKAN, Yaşar: ”Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kuruluşları <strong>ve</strong> Kriz”, Ekonom, S.1, Haziran 1996, s.21-3426 CENTEL, Tankut:Sosyal Sigortalar Kanunu <strong>ve</strong> İlgili Mevzuat, İstanbul 1994, s.827 SÖZER, Ali Nazım: “Genel Sağlık Sigortası: Reform mu Deform mu ?”, Yeni Düzenlemeler Çerçe<strong>ve</strong>sinde SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Mevzuatı Semineri, Kamu-İş, Ankara 2007, s:124-147; SÖZER, Ali Nazım: “Anayasal İktisat <strong>ve</strong> SosyalDevlet”, Anayasa-Sosyal Devlet <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sorunları Sempozyumu, 10-11 Nisan 1997, Ankara, Türkiye İşçiEmeklileri Cemiyeti Yayınları, Yayın No:5, Ankara 1997, s: 83-10228 SÖZER, Ali Nazım: “Sosyal Sigortalarda Yeniden Yapılanma Konusunda Tarafların Görüşleri”, Sosyal PolitikaTartışmaları-I, 24 Mayıs 1996, İzmir, s:80-101; BORATAV, Korkut:13.03.1996 Günlü Cumhuriyet, Naklen, 53.TC.Hükümet Programı, s.829 09.03.1996 tarihli Cumhuriyet Gazetesi30 Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Özel İhtisas Komisyonu Raporu: TOBB Yay., No:264 BÖM:17, 2.Baskı, s.8112Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
uluslar arası dayanakları da bulunmaktaydı. Örneğin, Dünya Bankasındansağlanan kredi ile Hazine Müsteşarlığı İLO’ya bir proje hazırlatmıştır. 31Bu dönemde özel sigorta şirketleri, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sisteminde tamamlayıcı<strong>ve</strong> alternatif bir unsur olarak yer almak isterlerken, bir Meclis Kararıolan 7.Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda sosyal sigorta, sosyal yardım <strong>ve</strong> sosyalhizmetlerde norm <strong>ve</strong> standart birliği sağlamak üzere Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikTemel Yasası’nın çıkarılacağı <strong>ve</strong> bu Yasada ülke gerçekleriyle uyumlu birAsgari Ulusal Emekli Aylığı tanımının yapılacağı belirtilmiştir. 32 4447 sayılıKanunla norm <strong>ve</strong> standart birliğinin sağlanmasına yönelik düzenlemeleryapılırken, Bireysel Emeklilik Tasarruf <strong>ve</strong> Yatırım Sistemi Kanunu da yürürlüğegirmiştir. 33Kamuoyunda “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reform Yasası” adıyla anılan 08.09.1999tarih <strong>ve</strong> 4447 sayılı Yasada emeklilik yaşı ilk işe girecekler için kadınlarda58, erkeklerde 60’a yükseltilirken, kademeli bir geçişte öngörüldü. Yaşlılıkaylığının hesabında son 5 yılın ortalaması yerine bütün çalışma devresininesas alınacağı hesaplama metodu benimsendi. Hastalık sigortası uygulamasındastaj süresi getirilerek <strong>ve</strong> sigortalı katkılarının artırılması suretiylesosyal sigorta haklarında bir daralma yaşandı.8.Beş Yıllık Kalkınma Planı’ 34 nda ise 2001-2005 döneminde, emeklilik <strong>ve</strong>sağlık sigortası hesapları <strong>ve</strong> hizmetlerinin birbirinden ayrılacağı, sağlıksigortası <strong>ve</strong> sağlık hizmetlerinin özelleştirilmeye çalışılacağı; sosyal gü<strong>ve</strong>nlikkuruluşlarının sigortacılık dışı faaliyetlerinin tasfiye edileceği; özelsağlık <strong>ve</strong> hayat sigortalarının mevcut sosyal sigorta sistemine ila<strong>ve</strong> <strong>ve</strong>isteğe bağlı bir sistem olarak destekleneceği ifade edilmiştir.Diğer taraftan 82 Anayasası’nın 65.maddesinde “Sosyal <strong>ve</strong> Ekonomik HaklarınSınırı” başlığı altında yapılan düzenleme, son Anayasa değişiklikleri 35ile bu madde başlığı “Devletin İktisadi <strong>ve</strong> Sosyal Ödevlerinin Sınırı” şeklindedeğiştirilerek madde metni, “Devlet, sosyal <strong>ve</strong> ekonomik alanlardaAnayasa ile belirlenen görevlerini, bu görevlerin amaçlarına uygun önceliklerigözeterek mali kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde yerine getirir.”şeklinde kaleme alınmıştır. Daha önceki “ekonomik istikrarın korunmasınıgözeterek” ibaresi “bu görevlerin amaçlarına uygun öncelikleri gözeterek”şeklinde değiştirilmiştir.Belirtilmesi gereken önemli bir husus da ‘mülkiyet hakkı” ile ilgili olanıdır.1961 Anayasası’nda bu hak, sosyal <strong>ve</strong> ekonomik haklar arasında düzenlenmişken,82 Anayasası’nda kişinin hak <strong>ve</strong> ödevleri bölümünde düzenlenmiştir.Bunun uygulamaya yönelik önemli bir sonucunun olduğu belirtilmektedir:“Bakanlar Kuruluna “yasa hükmünde kararname” çıkarma31 Türkiye Cumhuriyeti Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong> Sağlık Sigortası Reform Projesi, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Nihai Rapor, İLO,Cenevre, Mart 199632 Yedinci Beş yıllık Kalkınma Planı(1996-2000), s.9733 RG. 07.04.2001 tarih <strong>ve</strong> 24366 Sayı34 RG.05.07.2000 tarih <strong>ve</strong> 24100 (Mükerrer) sayı35 RG. 17.10.2001 tarih <strong>ve</strong> 24556 (Mükerrer) sayıAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 13
yetkisini <strong>ve</strong>ren 91.madde, normal dönemlerde, “kişi hak <strong>ve</strong> ödevleri”neilişkin konuların kararnamelerle düzenlenemeyeceğini, bu çeşit bir düzenlemeninancak sıkıyönetim <strong>ve</strong> olağanüstü hallerde söz konusu olabileceğinibelirtmiştir. Oysa, ekonomik <strong>ve</strong> sosyal haklar için her zaman yasagücünde kararnamelere gidilebilir. Mülkiyet hakkının yer değiştirmesi, birbakıma, Anayasadaki ‘sosyal devlet’ ilkesinin zayıflayışını gösteren belirtilerdenbiri sayılabilir. 36IV .2 .4 – Sosyal gü<strong>ve</strong>nlikte tek çatı dönemi2003 yılında başlayan tartışma süreci ile daha da farklı bir noktaya gelinmiştir.Kamuoyunda “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu Yasaları” olarak adlandırılan<strong>ve</strong> hem kurumsal yapıyı hem de uygulama kanunlarını silbaştan düzenleyenkapsamlı bir değişiklik yapılmıştır. 16.05.2006 tarih <strong>ve</strong> <strong>5502</strong> sayılıSosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Kanunu 37 yürürlüğe girmiş, 31.05.2006 tarih <strong>ve</strong><strong>5510</strong> sayılı Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 38 da yayımlanmıştır.Ayrıca, sosyal yardımlar <strong>ve</strong> primsiz ödemelerin de bir arayagetirildiği kanun tasarısı hazırlanmıştır.<strong>5502</strong> sayılı Kanun ile ilgili olarak Anayasa mahkemesine gidilmediği gibibu kanunun yürürlüğe girmesinin ertelenmesi de sözkonusu olmamıştır.Belirtelim ki; “sosyal gü<strong>ve</strong>nlik reform” tartışmaları sürecinde, “tek çatıyaklaşımının” sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sistemimizle ilgili en önemli <strong>ve</strong> acil bir meseleolmadığı, ekonomik gelişmenin yüksek olduğu dönemlerde bunungündeme getirilmesi gerekliliğine işaret edilmiş 39 , keza devrolunan sosyalsigorta kurumları arasında norm <strong>ve</strong> standart birliği sağlanmış olsaydı tekçatı gibi bir çözüme gerek olmayacağı da vurgulanmıştır. 40Öte yandan, <strong>5502</strong> sayılı Kanunda Kurumun idari <strong>ve</strong> mali açıdan özerk olduğubelirtilmesine rağmen bunun iki açıdan tartışmalı olduğu ifade edilmiştir.Birincisi; Kurum başkanına yönetim kurulu üyelerine tanınan görevsüresi gü<strong>ve</strong>ncesinin <strong>ve</strong>rilmemesidir. İkincisi ise yönetim kuruluna atanacakbaşkan yardımcısının Bakan tarafından görevlendirilmesidir. 41 Bu bağlamdaüst düzey yöneticilerin göre<strong>ve</strong> getirilmeleri <strong>ve</strong> değiştirilmeleri nekadar merkezi yönetime bağımlı ise kurumsal özerkliğin de o ölçüde zayıfolacağı belirtilmiştir. 42 Bununla birlikte yönetim kurulunun yapısı <strong>ve</strong> bazıdenetim hizmetlerinin dışarıdan alınmasına yönelik düzenlemelerin 102sayılı UÇÖ Sözleşmesine aykırı olduğu da ifade edilmiştir. 4336 SOYSAL, Mümtaz:Anayasanın Anlamı, Aralık 1990, Gerçek Yayınevi , 8.Bası, s.229-23037 20.05.2006 tarih <strong>ve</strong> 26173 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.38 16.06.2006 tarih <strong>ve</strong> 26200 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.39 ALPER, Yusuf: “ ‘Tek Çatı Yaklaşımı’ Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sistemimizle İlgili En Önemli <strong>ve</strong> Acil Mesele Değildir”,http://www.tisk.org.tr/is<strong>ve</strong>ren_sayfa.asp?yazi_id=721&id=43, Erişim: 12.12.200640 ARICI, Kadir: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Kurumsal Yapı”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Dönem <strong>ve</strong> İş<strong>ve</strong>ren YükümlülükleriSemineri, TİSK Yayınları, Yayın No:280, Şubat 2007, Ankara, s:3141 KILIÇDAROĞLU, Kemal: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu mu ?”, Mercek, Temmuz 2006, S:43. s: 7-1242 MAKAS, Recep: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Örgütlenme Modeli: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu”, Tes-İş Dergisi, Kasım2006, S:2006–3, s:60–6543 SÖZER, Ali Nazım: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nliğin Organizasyonu”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nliğin Yeniden Yapılandırılması Semineri,7-8 Aralık 2006 Ankara, TİSK Yayın No:284, Ankara 2007, s:59-9814Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sistemimizde gerçekleştirilen reformun, Dünya Bankası<strong>ve</strong> IMF’nin sözcülüğünü yaptığı yeni liberal ideolojinin temel felsefesinedayandığı <strong>ve</strong> bu kuruluşların reçetelerine dayalı olarak hazırlandığı,Türkiye’nin gerçeklerinden <strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sisteminin sorunlarına çözümamacıyla hazırlandığı söylemin inandırıcı olmadığı, istihdam olanaklarınıartırıcı <strong>ve</strong> kayıtdışı istihdamı önleyici ekonomik <strong>ve</strong> sosyal politikalaryaşama geçirilmediği sürece, üç kurumun tasfiye edilip tek kuruma(SGK),üç ayrı uygulama yasasının da tek yasa haline getirilmesi ile sosyal gü<strong>ve</strong>nliğintemel sorunlarına çözüm bulunamayacağı dile getirilmiştir 44 .Siyasal irade sosyal gü<strong>ve</strong>nlik reform çalışmalarının IMF <strong>ve</strong> Dünya Bankasıgibi uluslararası kuruluşların dayatması ile yapıldığı iddialarını kabul etmezken45 , bu çalışmaların IMF zorlamasıyla gündeme geldiği akademikçevrelerde özellikle vurgulanmıştır 46 .Sosyal gü<strong>ve</strong>nlikte yeniden yapılanma yaşanırken, uzun yıllardan beri tartışılan<strong>ve</strong> çalışmaları sürdürülen sağlıkta “reform” çalışmalarının bir altunsuru da bu süreçte düzenlenmiş bulunmaktadır: Genel sağlık sigortası.Önceleri ayrı bir kanuni düzenleme olarak tasarlanırken, Sosyal Sigortalar<strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanunu olarak kanunlaşmış, usul <strong>ve</strong> esasları buradadüzenlenmiştir. Sağlık Bakanlığı tarafından sürdürülen “sağlıkta dönüşüm”projesinin bir alt bileşeni 47 olarak tasarlanan genel sağlık sigortası,daha başlangıcında tartışmalı olarak hayatımıza girmiş görünmektedir 48 .Ancak, 01.01.2007 tarihinde yürürlüğe girmesi beklenen <strong>5510</strong> sayılı Kanununbazı hükümlerinin Anayasa’nın 2, 5, 6, 7, 8, 10, 11, 13, 17, 49, 56,60, 73, 90, 123 <strong>ve</strong> 153. maddelerine aykırılığı ileri sürülerek iptalleri <strong>ve</strong>yürürlüklerinin durdurulması amacıyla Cumhurbaşkanı(2006/100) <strong>ve</strong>TBMM üyesi Haluk KOÇ <strong>ve</strong> Kemal KILIÇDAROĞLU ile birlikte 118millet<strong>ve</strong>kili(2006/111) tarafından Anayasa Mahkemesi’nde iki ayrı davaaçılmıştı. Anayasa Mahkemesi 20.07.2006 tarihli toplantısında, 2006/100<strong>ve</strong> 2006/111 sayılı davaların aralarındaki hukuki irtibat nedeniyle birleştirilmesine<strong>ve</strong> davanın 2006/111 esas sayılı dosya üzerinden yürütülmesineoybirliği ile karar <strong>ve</strong>rmiştir 49 .Anayasa Mahkemesi; 15.12.2006 tarihli, E:2006/111, K:2006/36 sayılı kararı44 GÜZEL, Ali: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nliğin Evrensel Değerleri Ve Yeni Liberal Reformlar”, Tes-İş Dergisi, Kasım 2006,S:2006/3, s:40-47; ÖZŞUCA, Ş.Türcan: “Küreselleşme Sürecinde Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Ve İşgücü Piyasası”, Tes-İş Dergisi,Kasım 2006, S:2006/3, s:48-5945 BAŞESGİOĞLU, Murat: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Dönem <strong>ve</strong> İş<strong>ve</strong>ren Yükümlülükleri Semineri, Şubat 2007, Ankara, TİSK Yayınları, Yayın No:280, s:1746 ARICI, Kadir: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Kurumsal Yapı”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Dönem <strong>ve</strong> İş<strong>ve</strong>ren YükümlülükleriSemineri, Şubat 2007, Ankara , TİSK Yayınları, Yayın No:280, s:30; ŞAKAR, Müjdat: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Ne Yapılmalı”,Yaklaşım, Mart 2007, S:171, s:13-1547 Sağlıkta Dönüşüm, TC.Sağlık Bakanlığı, Aralık 200348 SÖZER, Ali Nazım: “Genel Sağlık Sigortası Kimin Yararına”, Mercek, Ocak 2005, s:21-31; SÖZER, Ali Nazım:“Sağlıkta Dönüşüm Projesi Ve Genel Sağlık Sigortası”, TİSK Akademi, 2006/1, S:1, s:47-55; SOYER, Ata: “SağlıktaDönüşüm Öyküsünün Son Üç Yılı”, Tes-İş Dergisi, Kasım 2006, S:2006/3, s:76-7949 OKUR, A.Rıza; ERGİN, Hediye: “Tek Çatı Tek Yasadan, Tek Çatı Çok Yasaya”, İş<strong>ve</strong>ren, Aralık 2006, C:45, S:3,s:32-39; ŞAKAR, Müjdat : “Anayasa Mahkemesi’nin İptal Kararı Üzerine Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Son Durum”, Yaklaşım,Şubat 2007, S:170, s:21-23; ALPER, Yusuf: “İptal, Bir Fırsata Dönüştürülmelidir”, Çimento İş<strong>ve</strong>ren, Mart 2007, C:21, S:2,s:4-19Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 15
ile yürütmeyi durdurma kararı <strong>ve</strong>rmiş 50 , 15.12.2006 günlü, E. 2006/111, K.2006/112 sayılı kararı ile de <strong>5510</strong> sayılı Kanunun kimi madde hükümleriniiptal etmiştir 51 . İptal kararları sonrasında <strong>5510</strong> sayılı Kanunun uygulamatarihi, önce 5565 sayılı Kanunun 30.maddesi ile 01.07.2007’ye, 5655 sayılıKanunun 2.maddesi ile 01.01.2008’e, 5724 sayılı Kanunu 28.maddesiyle de01.06.2008 ertelenmiştir.Nihayet, 5754 sayılı Kanun 52 ile değişik <strong>5510</strong> sayılı Kanun kademeliolarak yürürlüğe girmektedir. Sağlık Hizmetleri FiyatlandırmaKomisyonu’nu(md.72) <strong>ve</strong> bazı maddi katkı türlerine ilişkin(md.73) düzenleme30.04.2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun60.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (3) ilâ (8) <strong>ve</strong> (10) numaralı altbentleri ile (f) bendinde sayılanlar için genel sağlık sigortası hükümlerininuygulanmasına ilişkin olarak; sunulacak sağlık hizmetlerinin türleri(md.63),kapsam dışı kalan sağlık hizmetleri(md.64), yurtdışı tedavi(md.66), sağlıkhizmetlerinden yararlanma şartları(md.67), katılım payı alınması(md.68),katılım payı alınmayan haller(md.69), sevk zinciri(md.70), kimliktespiti(md.71), sağlık hizmeti bedellerinin belirlenmesi(md.72), gelirlerinkullanım amacı(md.74), doğal afetler <strong>ve</strong> savaş hali(md.75), sağlık hizmetsunucularının duyurulması(md.77), sağlık hizmeti sunucularının kayıt <strong>ve</strong>bildirim zorunluluğu(md.78), prim alınması zorunluluğu(md.79), primeesas kazançlar(md.80/4) ile ilgili maddeler ise 01.07.2008 tarihinde yürürlüğegirmiştir. Değinilenlerin dışında kalan kurallar için yürürlük tarihi ise01.10.2008 olarak belirlenmiştir. 53Öte yandan, daha 01.10.2008 tarihi itibariyle uygulama başlamadan <strong>5510</strong>sayılı Kanunda önce 5763 sayılı Kanun 54 <strong>ve</strong> daha sonra da 5797 sayılı Kanun55 ile değişiklikler yapılmıştır. Bununla birlikte, uygulamaya yön <strong>ve</strong>recekolan iki temel yönetmelikte yayımlanmış bulunmaktadır 56 : SosyalSigorta İşlemleri Yönetmeliği ile Genel Sağlık Sigortası işlemleri Yönetmeliği.50 26.12.2006 tarih <strong>ve</strong> 26388 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.51 30.12.2006 tarih <strong>ve</strong> 26392(5.Mükerrer) sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.52 08.05.2008 tarih <strong>ve</strong> 26870 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.53 SÖZER, Ali Nazım: “Genel Sağlık Sigortasında Sunulan Edimler: Kapsam <strong>ve</strong> Yararlanma Koşulları”, Sicil, Haziran2008, S:10, s:146-157; OKUR, Ali Rıza: “Hukuk Tarihimizin Yürürlük Özürlü İlk Yasası: <strong>5510</strong> sayılı Sosyal Sigortalar<strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanunu”, http://www.tisk.org.tr/is<strong>ve</strong>ren_sayfa.asp?yazi_id=2051&id=; Erişim:15.06.200854 26.05.2008 tarih <strong>ve</strong> 26887 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.55 19.08.2008 tarih <strong>ve</strong> 26972 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.56 28.08.2008 tarih <strong>ve</strong> 26981 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.16Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
İKİNCİ BÖLÜMKURUMSAL YAPI:SOSYAL GÜVENLİK KURUMU
Yarım yüzyıldır SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı ile 506 sayılı Sosyal SigortalarKanunun geçici 20.maddesi gereğince banka <strong>ve</strong> sigorta şirketlerininpersonelinin sosyal gü<strong>ve</strong>nliklerini sağlamaya yönelik olarak oluşturulansandıklar artık olmayacak. Bunların yerini artık Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumualmış <strong>ve</strong> sözü edilen sosyal sigorta kurumları değim yerinde ise “tek çatı”altında toplanmışlardır. Bundan böyle Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumundan kısacaSGK diye bahsedeceğiz. Belirtelim ki; “sosyal gü<strong>ve</strong>nlik reform” tartışmalarısürecinde, “tek çatı yaklaşımının” sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sistemimizleilgili en önemli <strong>ve</strong> acil bir mesele olmadığı, ekonomik gelişmenin yüksekolduğu dönemlerde bunun gündeme getirilmesi gerekliliğine işaret edilmiş1 , keza devrolunan sosyal sigorta kurumları arasında norm <strong>ve</strong> standartbirliği sağlanmış olsaydı tek çatı gibi bir çözüme gerek olmayacağı da vurgulanmıştır2 .<strong>5502</strong> sayılı Kanunun yürürlüğe girmesi ile SSK, Bağ-Kur <strong>ve</strong> Emekli SandığıKurumlarının varlıkları sona ermiş(<strong>5502</strong>/43), bu kurumların merkez <strong>ve</strong>taşra teşkilatında çalışan tüm personeli, her türlü taşınır <strong>ve</strong> taşınmazları,hizmet binaları, alacaklar, hakları <strong>ve</strong> borçları hiçbir işleme gerek kalmaksızındevredilmiştir.(<strong>5502</strong>/geçici 1) 16.05.2006 tarihinde TBMM de kabuledilen <strong>5502</strong> sayılı Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Kanunu ile yukarıda sözünüettiğimiz sosyal sigorta kurumlarının teşkilat kanunları yada teşkilatlanmayailişkin hükümleri kaldırılırken üç yıl yada Bakanlar Kurulu Kararıile beş yıl içinde eski sosyal sigorta kurumlarının SGK ye devir işleminintamamlanması beklenmektedir.(<strong>5502</strong>/geçici 2)Bununla birlikte devir işlemi tamamlanıncaya kadar devrolunan SSK,Bağ-Kur <strong>ve</strong> Emekli Sandığı işlemlerini sürdürmeye devam edecektir. Bukurumların yürüttüğü işlemleri SGK yapmaya başladıkça, sözkonusu kurumlarfonksiyonları itibariyle zaman içinde SGK ye devrolunacaktır. Kısacasıdevir işlemi tamamlanıncaya kadar, SGK nin yanı sıra eski sosyalsigorta kurumlarını görmeye devam edeceğiz.I –KURUMUN AMACI VE GÖREVLERİSGK; kamu tüzel kişiliğini haiz, idari <strong>ve</strong> mali açıdan özerk, <strong>5502</strong> sayılıKanunda hüküm bulunmayan durumlarda özel hukuk hükümlerine tabiolarak Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığının ilgili kuruluşu olarak kurulmuştur.Kurumun merkezi Ankara olup Sayıştay’ın denetimine tabidir.(<strong>5502</strong>/1) Kurumun Sayıştay denetimine tabi olması, SGK nin dış denetimiile ilgili önemli bir adım olduğu <strong>ve</strong> Kurum bütçesinin genel bütçeden sonraikinci en büyük bütçe olacağı gerçeği de göz önüne alındığında bunun sonderece isabetli bir düzenleme olduğu belirtilmiştir 3 .1 ALPER, Yusuf: “ ‘Tek Çatı Yaklaşımı’ Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sistemimizle İlgili En Önemli <strong>ve</strong> Acil Mesele Değildir”,İş<strong>ve</strong>ren, Mayıs 2003, http://www.tisk.org.tr/is<strong>ve</strong>ren_sayfa.asp?yazi_id=721&id=43, (Erişim: 12.12.2006)2 ARICI, Kadir: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Kurumsal Yapı”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Dönem <strong>ve</strong> İş<strong>ve</strong>ren YükümlülükleriSemineri, TİSK Yayınları, Yayın No:280, Şubat 2007, Ankara, s:313 ALPER, Yusuf: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Reform:Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Kanunu:Değişiklikler, Yenlikler <strong>ve</strong>Kurumsal Değerlendirme Analizi”, Mercek, Temmuz 2006, S:43. s:40-55Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 19
Öte yandan, Kanun hükmünde Kurumun idari <strong>ve</strong> mali açıdan özerk olduğubelirtilmesine rağmen bunun iki açıdan tartışmalı olduğu ifade edilmiştir.Birincisi;Kurum başkanına yönetim kurulu üyelerine <strong>ve</strong>rilen görevsüresi gü<strong>ve</strong>ncesinin <strong>ve</strong>rilmemesidir. İkincisi ise yönetim kuruluna atanacakbaşkan yardımcısının Bakan tarafından görevlendirilmesidir 4 . Bu bağlamdaüst düzey yöneticilerin göre<strong>ve</strong> getirilmeleri <strong>ve</strong> değiştirilmeleri nekadar merkezi yönetime bağımlı ise kurumsal özerkliğin de o ölçüde zayıfolacağı belirtilmiştir 5 .<strong>5502</strong> sayılı Kanunun 3.maddesinde Kurumun amaç <strong>ve</strong> görevlerine yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Buna göre Kurumun temel amacı; sosyal sigortacılık ilkelerinedayalı, etkin, adil, kolay erişilebilir, aktüeryal <strong>ve</strong> mali açıdan sürdürülebilir,çağdaş standartlarda sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sistemini yürütmektir. Kurumungörevleri ise şunlardır:a) Ulusal kalkınma strateji <strong>ve</strong> politikaları ile yıllık uygulama programlarınıdikkate alarak sosyal gü<strong>ve</strong>nlik politikalarını uygulamak, bu politikalarıngeliştirilmesine yönelik çalışmalar yapmak.b) Hizmet sunduğu gerçek <strong>ve</strong> tüzel kişileri hak <strong>ve</strong> yükümlülükleri konusundabilgilendirmek, haklarının kullanılmasını <strong>ve</strong> yükümlülüklerinin yerinegetirilmesini kolaylaştırmak.c) Sosyal gü<strong>ve</strong>nliğe ilişkin konularda; uluslararası gelişmeleri izlemek,Avrupa Birliği <strong>ve</strong> uluslararası kuruluşlar ile işbirliği yapmak, yabancı ülkelerleyapılacak sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmelerine ilişkin gerekli çalışmalarıyürütmek, usûlüne göre yürürlüğe konulmuş uluslararası antlaşmalarıuygulamak.ç) Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik alanında, kamu idareleri arasında koordinasyon <strong>ve</strong> işbirliğinisağlamak.d) Bu Kanun <strong>ve</strong> diğer kanunlar ile Kuruma <strong>ve</strong>rilen görevleri yapmak.II –KURUMUN ORGANLARI VE GÖREVLERİKurumun organlarını genel kurul, yönetim kurulu <strong>ve</strong> başkanlık oluşturmaktadır.Kanunun 5.maddesinde genel kurulun, 6. <strong>ve</strong> 7. maddelerindede yönetim kurulunun oluşum <strong>ve</strong> görevlerine yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Başkanlıkteşkilatı ise merkez <strong>ve</strong> taşra olarak örgütlenmiş, birimler itibariyle görevleriaçıklanmıştır.II .1 –GENEL KURULUN OLUŞUMU VE GÖREVLERİ21 devlet <strong>ve</strong> 48 sosyal taraf temsilcisi olmak üzere toplam 71 kişiden oluşanKurum Genel Kurulu, Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanının <strong>ve</strong>ya görevlendireceğibir yetkilinin başkanlığında;4 KILIÇDAROĞLU, Kemal: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu mu ?”, Mercek, Temmuz 2006, S:43. s:7-125 MAKAS, Recep: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Örgütlenme Modeli:Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu”, Tes-İş Dergisi, Kasım2006, S:2006-3, s:60-6520Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
a) Sayıştay Başkanlığı, Milli Savunma Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, MaliyeBakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Sanayi <strong>ve</strong> Ticaret Bakanlığı, Devlet PlanlamaTeşkilatı Müsteşarlığı, Hazine Müsteşarlığı, Özürlüler İdaresi Başkanlığı,Sosyal Yardımlaşma <strong>ve</strong> Dayanışma Genel Müdürlüğü, Türkiye İş KurumuGenel Müdürlüğü ile öğretim üyeleri arasından Yüksek Öğretim Kurulutarafından görevlendirilecek birer temsilciden,b) İş <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku alanında Bakan tarafından belirlenecekiki öğretim üyesinden,c) Başkan, genel müdürler, Strateji Geliştirme Başkanı, Rehberlik <strong>ve</strong> TeftişBaşkanı ile Aktüerya <strong>ve</strong> Fon Yönetimi Daire Başkanından,ç) En fazla üyeye sahip ilk üç iş<strong>ve</strong>ren sendikası konfederasyonları tarafındanüye iş<strong>ve</strong>ren sendikalarına bağlı işyerlerinde çalışan toplam işçi sayısıylaorantılı olarak belirlenen 9 temsilciden,d) En fazla üyeye sahip ilk üç işçi sendikası konfederasyonları tarafındanüye sayılarına orantılı olarak belirlenen 9 temsilciden,e) En fazla üyeye sahip ilk üç kamu görevlileri sendikası konfederasyonlarıtarafından üye sayılarına orantılı olarak belirlenen 9 temsilciden,f) Kendi nam <strong>ve</strong> hesabına çalışanların üye olduğu kanunla kurulu en üstmeslek kuruluşlarından en fazla üyeye sahip ilk üç kuruluş tarafından üyesayılarına orantılı olarak belirlenen 9 temsilciden,g) Kurumdan aylık <strong>ve</strong>ya gelir almakta olanların üye olduğu en fazla üyeyesahip ilk üç kuruluş tarafından üye sayılarına orantılı olarak belirlenen 9temsilciden,h) (ç), (d), (e) <strong>ve</strong> (f) bentleri dışında kalan <strong>ve</strong> kamu kurumu niteliğindekien üst meslek kuruluşları tarafından görevlendirilecek birer temsilciden,oluşur.Genel Kurulun görevleri ise şunlardır:a) Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik politikaları <strong>ve</strong> bunların uygulamaları hakkında görüş <strong>ve</strong>önerilerde bulunmak.b) Kurumun bütçe <strong>ve</strong> bilânçolarını, faaliyet raporlarını, performans programlarını,orta <strong>ve</strong> uzun vadeli gelir-gider dengesini, sigorta kolları itibarıylayapılan en son aktüeryal hesap sonuçlarını değerlendirerek görüşoluşturmak.c) Kurumun performans programlarında yer alan hedefleri ile sonuçlarınıdeğerlendirerek bir sonraki dönemin performans hedeflerine ilişkin görüşoluşturmak.ç) Yönetim Kurulunun seçimle gelen asıl <strong>ve</strong> yedek üyelerini beşinci fıkradabelirtilen usûle göre seçmek.Genel Kurul üç yılda bir kez toplanır. Toplantı tarihi <strong>ve</strong> gündem en geç birAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 21
ay öncesinden ilgili kurum <strong>ve</strong> kuruluşlara bildirilir. Toplantı yetersayısı,üye tam sayısının salt çoğunluğudur. İlk toplantıda çoğunluk sağlanamazsabir ay sonra yapılacak ikinci toplantıda salt çoğunluk aranmaz. GenelKurul, Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanı <strong>ve</strong>ya üye tam sayısının üçte biritarafından olağanüstü toplantıya çağrılabilir.Genel Kurul kararları en geç iki hafta içinde, Genel Kurula katılan üyeleregönderilir <strong>ve</strong> kararlar Kurumca öncelikle dikkate alınır.Genel Kurulda birinci fıkranın; (ç) bendinde sayılan temsilciler YönetimKurulu iş<strong>ve</strong>ren temsilcisini, (d) bendinde sayılan temsilciler YönetimKurulu işçi temsilcisini, (e) bendinde sayılan temsilciler Yönetim Kurulukamu görevlileri temsilcisini, (f) bendinde sayılan temsilciler YönetimKurulu kendi nam <strong>ve</strong> hesabına çalışanlar temsilcisini, (g) bendinde sayılantemsilciler Yönetim Kurulu gelir <strong>ve</strong> aylık alanlar temsilcisini birer asıl <strong>ve</strong>birer yedek üye olarak seçerler. Seçim gizli oy, açık tasnif usûlüne göreyapılır <strong>ve</strong> oy çokluğu ile karar <strong>ve</strong>rilir. Seçimler Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikBakanlığı tarafından hazırlanacak yönetmelikte belirlenen usûl <strong>ve</strong> esaslaragöre yapılır.Genel Kurulun sekreterya işlemleri Başkanlık tarafından yerine getirilir.Genel Kurulun çalışmaları için yapılacak giderler Kurum bütçesine konulacaködenekten karşılanır.Genel Kurulun toplanmasına, çalışmasına, temsilcilerin görevlendirilmesine<strong>ve</strong> diğer hususlara ilişkin usul <strong>ve</strong> esaslar Kurumun önerisi üzerine Çalışma<strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığınca çıkarılan, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik KurumuGenel Kurulunun Toplanması, Çalışması, Temsilcilerin Görevlendirilmesi<strong>ve</strong> Yönetim Kurulunun Seçilmesine İlişkin Usul <strong>ve</strong> Esaslar Hakkında Yönetmelik6 ile düzenlenmiştir.II .2 –YÖNETİM KURULUNUN OLUŞUMU VE GÖREVLERİII .2 .1 –YÖNETİM KURULUNUN OLUŞUMUEsasen <strong>5502</strong> sayılı Kanunun yasalaşması sürecinde, sözkonusu KanunCumhurbaşkanlığı makamınca yeniden görüşülmek üzere TBMM ne gönderilirken7 , yönetim kurulunun seçilmişler dışındaki üyelerinin müşterekkararname ile atanması gerektiğine işaret edilmiş <strong>ve</strong> bu hususa dikkat edilmeksuretiyle Kanunun 6.maddesi yeniden düzenlenmiştir. Buna göre, YönetimKurulu bir karar organı olup, Kurumun en yüksek karar, yetki <strong>ve</strong>sorumluluğunu taşır. Yönetim Kurulu;a) Başkan,b) Başkanın teklifi üzerine müşterek kararname ile atanan bir başkan yardımcısı,6 08.07.2006 tarih <strong>ve</strong> 26222 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.7 TC.Cumhurbaşkanlığı makamının TBMM ne 28.04.2006 tarih <strong>ve</strong> B.01.0.KKB.01-18/A-4-2006-300 sayılı yazısı22Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
c) Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığını temsilen, Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikBakanının teklifi üzerine müşterek kararname ile atanan bir üye,ç) Maliye Bakanlığını temsilen, Maliye Bakanının teklifi üzerine müşterekkararname ile atanan bir üye,d) Hazine Müsteşarlığını temsilen, Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğuBakanın teklifi üzerine müşterek kararname ile atanan bir üye,e) İş<strong>ve</strong>renleri temsilen seçilecek bir üye,f) İşçileri temsilen seçilecek bir üye,g) Kamu görevlilerini temsilen seçilecek bir üye,h) Kendi nam <strong>ve</strong> hesabına çalışanları temsilen seçilecek bir üye,ı) Kurumdan gelir <strong>ve</strong>ya aylık alanları temsilen seçilecek bir üye,şeklinde 5 devlet <strong>ve</strong> 5 sosyal taraf temsilcisi olmak üzere 10 üyeden oluşur.Başkan, Yönetim Kurulunun da başkanıdır. Yönetim Kuruluna, Başkanınbulunmadığı hallerde Başkana <strong>ve</strong>kâlet eden kişi başkanlık eder. YönetimKurulu üyesi başkan yardımcısının bulunmadığı hallerde, Başkan tarafındangörevlendirilen başkan yardımcısı Yönetim Kuruluna katılır.Yönetim Kurulu en az haftada bir defa <strong>ve</strong> asgarî altı üye ile toplanır. Kararlartoplantıya katılan üyelerin çoğunluğu ile alınır. Oylarda eşitlik olmasıhalinde, Başkanın bulunduğu taraf çoğunluk sayılır. Gerekli görüldüğündeBaşkanın <strong>ve</strong>ya altı üyenin talebi ile Yönetim Kurulu olağanüstütoplantıya çağrılabilir.Başkan <strong>ve</strong> başkan yardımcısı dışındaki Yönetim Kurulu üyelerinin görevsüresi üç yıldır. Geçerli bir mazereti olmaksızın; arka arkaya üç toplantıya<strong>ve</strong>ya bir yıl içinde toplam altı toplantıya katılmayanlar, Yönetim Kuruluüyeliğine atanma ya da seçilme şartlarını yitirenler ile atandıktan <strong>ve</strong>ya seçildiktensonra bu şartları taşımadığı anlaşılanların üyelikleri kendiliğindensona erer. Geçerli bir mazereti olmaksızın; arka arkaya üç toplantıya<strong>ve</strong>ya bir yıl içinde toplam altı toplantıya katılmayanların durumu, YönetimKurulu kararıyla tespit edilerek Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığınabildirilir. Seçilen üyelerden herhangi bir nedenle görev süresinden önceYönetim Kurulu üyeliği sona erenlerin yerleri, yedek üyeler tarafındandoldurulur. Bu şekilde göre<strong>ve</strong> gelen üyeler, yerlerini aldıkları üyenin görevsüresini tamamlar. Süreleri biten üyeler yeni üyeler atanıncaya <strong>ve</strong>yaseçilinceye kadar görevlerine devam ederler. Atanan üyelerden herhangibir nedenle görev süresinden önce Yönetim Kurulu üyeliği sona erenlerinyerlerine en geç bir ay içinde kalan süreyi tamamlamak üzere aynı usûlleyeni bir atama yapılır. Atama ile gelen Yönetim Kurulu üyelerinden görevisona erenler, otuz gün içinde eski kurumlarına başvurmaları halinde atamayayetkili makam tarafından en geç bir ay içinde mükteseplerine uygunAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 23
kadroya atanırlar. Atama gerçekleşinceye kadar bunların Yönetim Kuruluüyesi kadrolarına bağlı olarak almakta oldukları malî haklarının ödenmesinedevam olunur.Başkan <strong>ve</strong> başkan yardımcısı dışındaki atama ile gelen Yönetim Kuruluüyelerinin kurumları ile ilişiği kesilir.Yönetim Kurulu üyeliğine atanacak <strong>ve</strong>ya seçileceklerin 657 sayılı DevletMemurları Kanununun 48.maddesinin (A) bendinin (1), (4), (5), (6) <strong>ve</strong> (7)numaralı alt bentlerinde sayılan şartları taşımaları gerekir. Ancak seçimlegelen Yönetim Kurulu üyeleri için 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun68.maddesinin (B) bendinde sayılan şartlar aranmaz.657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 48. maddesinin (A) bendinin (5)numaralı alt bendinde öngörülen suçlarla ilgili olarak haklarında ceza davasıaçılan üyelerden görevi başında kalması sakıncalı görülenler, Çalışma<strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanı tarafından tedbiren görevden uzaklaştırılabilir.Görevden uzaklaştırılan üyeler hakkında 657 sayılı Devlet Memurları Kanunununilgili hükümleri uygulanır. Bu şekilde geçici olarak boşalan üyeliklere,tedbiren görevden uzaklaştırılan üye göre<strong>ve</strong> dönünceye <strong>ve</strong> söz konusuüyenin üyelik süresini geçmemek üzere, seçimle gelen üyeler yerineyedek üyelerden doldurulur, atama ile gelen üyelerin yerine ise atamayayetkili makam tarafından görevlendirme yapılır.Toplantılara iştirak eden Yönetim Kurulu Başkan <strong>ve</strong> üyelerine, bu görevlerinedeniyle ayrıca, 22.01.1990 tarihli <strong>ve</strong> 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin34.maddesine göre kamu iktisadi teşebbüsleri yönetim kurulubaşkan <strong>ve</strong> üyelerine ödenen miktarlarda her ay ücret ödenir.II .2 .2 –YÖNETİM KURULUNUN GÖREVLERİYönetim Kurulunun görevleri ise aşağıdaki şekilde sayılmıştır :a) Kurum bütçesini, bilânçosunu, gelir-gider tablolarını, Kurum bütçesindekibölümler içinde aktarmaları, bu bölümler arasındaki ek <strong>ve</strong> olağanüstüödenek tekliflerini karara bağlamak.b) Kurumun sigorta kolları itibarıyla hazırlanacak aktüeryal hesaplarınailişkin raporları değerlendirerek finansman dengesinin üçer aylık <strong>ve</strong> yıllıkgerçekleşmelerini izlemek, alınması gereken tedbirleri kararlaştırmak,Genel Kurula sunulacak aktüeryal hesaplara ilişkin raporları gerektiğindebağımsız kuruluşlara inceletmek.c) Genel müdürlükler ile Strateji Geliştirme Başkanlığı bünyesindeki dairebaşkanlıklarının, taşrada ise sosyal gü<strong>ve</strong>nlik merkezlerinin kurulmasına<strong>ve</strong>ya kapatılmasına karar <strong>ve</strong>rerek Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanı onayınasunmak.ç) Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikleri karara bağlamak.24Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
d) Her türlü kiralama sözleşmesi hakkında karar <strong>ve</strong>rmek, 213 sayılı VergiUsul Kanunu uyarınca belirlenen yeniden değerleme oranı kadar heryıl artırılmak üzere bedeli beşyüz bin Yeni Türk Lirasından fazla olan hertürlü; kiraya <strong>ve</strong>rme, satış, alım, devir, takas, inşaat, taşınmazların ferağı,yapım <strong>ve</strong> diğer işlere ilişkin karar <strong>ve</strong>rmek, ihale komisyonu kararlarınıonaylamak.e) Kurum personeline ödenecek ek ödeme, ikramiye <strong>ve</strong> fazla mesai ücretineilişkin usûl <strong>ve</strong> esasları belirlemek.f) Kurum yararının bulunması halinde; yılı merkezî yönetim bütçe kanunundagösterilen miktara kadar olan hak <strong>ve</strong> alacakların terkinine karar <strong>ve</strong>rmek,prim <strong>ve</strong> primlerden kaynaklanan alacaklar hariç olmak üzere, uyuşmazlıklarındava açılmadan <strong>ve</strong>ya icra takibi yapılmadan uzlaşma <strong>ve</strong>yatahkim yoluyla çözümlenmesine, Kurum tarafından <strong>ve</strong>ya Kuruma karşıaçılan dava <strong>ve</strong>ya icra takiplerinin uzlaşma <strong>ve</strong>ya tahkim yoluyla çözümlenmesine,sulhe, kabule, feragate <strong>ve</strong> kanun yollarına başvurulmamasınakarar <strong>ve</strong>rmek.g) Kurumun performans hedef, gösterge <strong>ve</strong> programı ile hizmet kalitestandartlarını karara bağlamak.h) Her yıl için, prim borcu kamuoyuna açıklanacak iş<strong>ve</strong>renlerin belirlenmesineesas olmak üzere asgarî borç tutarını belirlemek.ı) Kurum alacaklarının tahsilat işlemleri ile diğer kanunlarla tahakkuk <strong>ve</strong>tahsilat yetkisi Kuruma <strong>ve</strong>rilen alacakların tahsilat işlemlerinin, kısmen<strong>ve</strong>ya tamamen kamu gelirlerinin toplanması <strong>ve</strong> takibinden sorumlu olankamu idarelerinden hizmet almak suretiyle gerçekleştirilmesine karar <strong>ve</strong>rerekÇalıma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanı onayına sunmak.i) Kurumun dava <strong>ve</strong> icra takipleri için <strong>ve</strong>kâlet akdi yoluyla avukat çalıştırılmasına,özel uzmanlık gerektiren <strong>ve</strong> geçici nitelikteki işler için ise hizmetsatın alınması yoluyla yerli <strong>ve</strong>ya yabancı uzman çalıştırılmasına karar <strong>ve</strong>rmek,bunların sözleşme şartlarını <strong>ve</strong> avukatlara ödenecek ücretleri belirlemek.j) Kanunlarla <strong>ve</strong>rilen diğer görevleri yapmak.Yönetim Kurulunun çalışma usûl <strong>ve</strong> esaslarıyla, bu Kanunun 6 <strong>ve</strong>7.maddelerinin uygulanmasına ilişkin hususlar, Yönetim Kurulu kararı<strong>ve</strong> Bakan onayı ile çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.III –BAŞKANLIK TEŞKİLATIBaşkanlık teşkilatı, merkez <strong>ve</strong> taşra teşkilatı olarak yapılandırılmıştır. Başkanlığınmerkez teşkilatı, ana hizmet birimleri ile danışma <strong>ve</strong> yardımcı hizmetbirimlerinden meydana gelirken, Başkanlığın taşra teşkilatı; her ildekurulan sosyal gü<strong>ve</strong>nlik il müdürlükleri ile sosyal gü<strong>ve</strong>nlik il müdürlüklerinebağlı olarak kurulacak sosyal gü<strong>ve</strong>nlik merkezlerinden oluşacaktır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 25
Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik merkezlerinin, klasik bürokratik yapı <strong>ve</strong> işlem anlayışınındışına çıkarak etkin <strong>ve</strong> zamanında hizmet sunumunu gerçekleştirmek zorundakalacakları, bir anlamda banka şubeleri gibi ancak modern teknolojiyikullanan <strong>ve</strong> kullanmasını bilen inanların görev yapabileceği noktalarolacakları, bu sebeple de sosyal gü<strong>ve</strong>nlik reformunun başarısını en çok arttıracak<strong>ve</strong>ya gölgeleyecek birimlerinde bu merkezle olacağı belirtilmiştir 8 .İl <strong>ve</strong> ilçelerde nüfus, sigortalı <strong>ve</strong> genel sağlık sigortalısı sayısı, işyeri sayısı,işlem yoğunluğu <strong>ve</strong> belirlenecek diğer kriterler doğrultusunda yeteri kadarsosyal gü<strong>ve</strong>nlik merkezi kurulabilir <strong>ve</strong>ya kaldırılabilir. Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik ilmüdürlükleri <strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nlik merkezleri, belirtilen bu kriterlere uygunolarak teşkilâtlanma usûl <strong>ve</strong> esasları yönetmelikle belirlenmek üzere idariiş <strong>ve</strong> işlemler açısından dört kategoriye ayrılabilir.Aşağıda başkanın görev, yetki <strong>ve</strong> sorumlulukları ile merkez birimleriningörevlerine yer <strong>ve</strong>rilmiştir.III .1 –BAŞKANIN GÖREV, YETKİ VE SORUMLULUKLARIKanunun 10.maddesine göre; Başkanlığın en üst amiri olan Başkan, Başkanlıkicraatından <strong>ve</strong> emri altındakilerin faaliyet <strong>ve</strong> işlemlerinden YönetimKuruluna karşı sorumlu olup aşağıdaki görev, yetki <strong>ve</strong> sorumluluklarasahiptir:a) Kurumu; Anayasaya, kanunlara, ulusal kalkınma plânına, yıllık uygulamaprogramlarına <strong>ve</strong> Bakanlar Kurulunca belirlenen politika <strong>ve</strong> stratejilereuygun olarak yönetmek.b) Kurumun görev alanına giren hususlarda politika <strong>ve</strong> stratejiler geliştirmek,bunlara uygun yıllık amaç <strong>ve</strong> hedefler oluşturmak, performans ölçütleribelirlemek, Başkanlığın bütçesini hazırlamak, gerekli yasal <strong>ve</strong> idarîdüzenleme çalışmalarını yapmak, belirlenen stratejiler, amaçlar <strong>ve</strong> performansölçütleri doğrultusunda uygulamayı koordine etmek, izlemek <strong>ve</strong> değerlendirmek.c) Kurumun faaliyetlerini <strong>ve</strong> işlemlerini denetlemek, yönetim sistemlerinigözden geçirmek, kurumsal yapı ile yönetim süreçlerinin etkililiğini gözetmek<strong>ve</strong> yönetimin geliştirilmesini sağlamak.ç) Yönetim Kurulu kararlarının uygulanmasını sağlamak.d) Adlî <strong>ve</strong> idarî makamlara, gerçek <strong>ve</strong> tüzel kişilere karşı Kurumu temsiletmek.e) Kamu Görevlileri Etik Kurulunun belirlediği ilkeler çerçe<strong>ve</strong>sinde kurumsaletik kuralları belirleyerek, personele <strong>ve</strong> Kurumun ilişkili olduğutaraflara duyurmak <strong>ve</strong> personelin bu kurallara uygun hareket etmesinisağlamak.8 KILIÇ, Cem:“Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Teşkilatlanma”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Eylül-Ekim 2006, S:39, s:13-1826Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
f) 213 sayılı Vergi Usul Kanunu uyarınca belirlenen yeniden değerlemeoranı kadar her yıl artırılmak üzere bedeli beşyüz bin Yeni Türk Lirasınakadar olan; kiraya <strong>ve</strong>rme, satış, alım, devir, takas, inşaat, taşınmazlarınferağı, yapım <strong>ve</strong> diğer işlere ilişkin sözleşmeler hakkında karar <strong>ve</strong>rmek,ihale komisyonu kararlarını onaylamak, beşyüz bin Yeni Türk Lirasınınüzerinde olanlar için Yönetim Kuruluna öneride bulunmak <strong>ve</strong> kendi limitleridâhilinde merkez <strong>ve</strong> taşra teşkilâtının harcama sınırlarını belirlemek.g) Ödeme tarihi altı aydan daha uzun süre gecikmiş <strong>ve</strong> Yönetim Kurulutarafından her yıl için belirlenecek tutardan daha fazla prim borcu olan iş<strong>ve</strong>renleri,yönetmelikle belirlenen usûl <strong>ve</strong> esaslara göre her yıl kamuoyunaaçıklamak.h) Kurumun faaliyet alanına giren konularda diğer kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarlaişbirliği <strong>ve</strong> koordinasyonu sağlamak.Öte yandan, sözkonusu görevlerin yürütülmesinde başkana karşı sorumluolmak üzere üç başkan yardımcısı görevlendirilecektir.III .2 –KURUM MERKEZ TEŞKİLATIBaşkanlık merkez teşkilatı ana hizmet birimleri, danışma birimleri <strong>ve</strong> yardımcıhizmet birimlerinden oluşmaktadır. Ana hizmet birimleri <strong>ve</strong> görevlerineaşağıda yer <strong>ve</strong>rilecek olmakla birlikte danışma <strong>ve</strong> yardımcı hizmetbirimlerinin hangileri olduklarını saymakla yetineceğiz.Kanunun 19.maddesine göre danışma birimleri; Strateji Geliştirme Başkanlığı,Hukuk Müşavirliği <strong>ve</strong> Basın Ve Halkla İlişkiler Müşavirliğidir.Yardımcı hizmet birimleri ise Kanunun 23.maddesinde sayılmıştır: İnsanKaynakları Daire Başkanlığı, Destek Hizmetleri Daire Başkanlığı <strong>ve</strong> İnşaat<strong>ve</strong> Emlak Daire Başkanlığı. 9Kanunun 12.maddesine göre, Başkanlığın ana hizmet birimleri dört genelmüdürlük, bir daire başkanlığı <strong>ve</strong> bir de Rehberlik <strong>ve</strong> Teftiş Başkanlığındanoluşmaktadır.III .2 .1 –SOSYAL SİGORTALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜKanunun 13.maddesine göre Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğünün görevlerişunlardır:a) Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik mevzuatında genel sağlık sigortası <strong>ve</strong> primsiz ödemelerdışındaki konularda <strong>ve</strong>rilen görevleri yapmak.b) Kurumun prim tahsilatını yapmak, tahsil edilemeyen prim <strong>ve</strong> prime ilişkindiğer alacakları gecikme süresi <strong>ve</strong> miktarına göre sınıflandırarak takibineöncelik <strong>ve</strong>rmek, süresi içerisinde tahsil edilemeyen prim <strong>ve</strong> prime ilişkindiğer alacaklar ile ilgili olarak borçlular hakkında gerekli idarî <strong>ve</strong> icraî9 İnşaat <strong>ve</strong> Emlak Daire Başkanlığı, 31.07.2008 tarih <strong>ve</strong> 5797 sayılı Kanunun(19.08.2008-26972 RG) 11.maddesi ile<strong>5502</strong> sayılı kanunun 23.maddesine ila<strong>ve</strong> edilmiş, görevleri ise 5797 sayılı Kanunun 5.maddesi ile <strong>5502</strong> sayılı Kanunun25/A maddesinde gösterilmiştirAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 27
takibat ile bunlardan kaynaklanan davaların kadrolu <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>kâlet akdinedayanılarak çalıştırılacak sözleşmeli avukatlarca, yetkili mercilerde her derecedetakip edilmesini, savunmasını <strong>ve</strong> sonuçlandırılmasını sağlamak.c) 25.08.1999 tarihli <strong>ve</strong> 4447 sayılı Kanun gereği tahsil edilmesi gereken işsizliksigortası primlerinin tahsil <strong>ve</strong> takip işlemlerini yapmak.ç) Yönetim Kurulunca gerekli görülen durumlarda, Kurumun süresindeödenmeyen prim <strong>ve</strong> prime ilişkin alacakları ile diğer kanunlarla tahsil <strong>ve</strong>takip yetkisi Kuruma <strong>ve</strong>rilen alacakların tahsilat işlemlerini, yapılacak protokollerçerçe<strong>ve</strong>sinde kısmen <strong>ve</strong>ya tamamen kamu gelirlerinin toplanması<strong>ve</strong> takibinden sorumlu olan kamu idarelerinden hizmet almak suretiylegerçekleştirmek.d) Kapsamda olduğu halde tescili yapılmayan sigortalıların, genel sağlıksigortalılarının <strong>ve</strong> işyerlerinin işlemlerini re’sen sonuçlandırmak, kayıtdışıçalışmanın önlenmesi amacıyla diğer kamu idareleri, bankalar, aracı kurumlar,oda, borsa, birlik <strong>ve</strong> meslek kuruluşları <strong>ve</strong> her türlü gerçek <strong>ve</strong> tüzelkişilerle sigortalılık <strong>ve</strong> işyeri denetimi, <strong>ve</strong>ri paylaşımı <strong>ve</strong> kontrolü konusundaişbirliği yapmak, projeler oluşturmak, geliştirmek <strong>ve</strong> uygulamak.e) Sigortalıları, hak sahiplerini <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renleri sosyal gü<strong>ve</strong>nlik mevzuatındandoğan hakları <strong>ve</strong> ödevleri konusunda her türlü iletişim araçları ile bilgilendirmek.f) Görev konusuyla ilgili uygulamaları izlemek <strong>ve</strong> geliştirmek.g) Başkan tarafından <strong>ve</strong>rilecek benzer nitelikteki diğer görevleri yapmak.III .2 .2 –GENEL SAĞLIK SİGORTASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜKanunun 14.maddesine göre Genel Sağlık Sigortası Genel Müdürlüğününgörevleri şunlardır:a) Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik mevzuatında genel sağlık sigortası ile ilgili konularda<strong>ve</strong>rilen görevleri yapmak.b) Genel sağlık sigortalıları ile hak sahiplerinin hastalıklardan korunmasıamacıyla ilgili kamu idareleriyle kişisel koruyucu sağlık hizmetleri politikalarınıntespitine <strong>ve</strong> etkin bir şekilde uygulanmasına katkı sağlamak.c) Genel sağlık sigortalıları ile hak sahiplerini <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renleri genel sağlıksigortası mevzuatından doğan hakları <strong>ve</strong> ödevleri konusunda her türlü iletişimaraçları ile bilgilendirmek.ç) Görev konusuyla ilgili uygulamaları izlemek <strong>ve</strong> geliştirmek.d) Başkan tarafından <strong>ve</strong>rilecek benzer nitelikteki diğer görevleri yapmak.28Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
III .2 .3 –PRİMSİZ ÖDEMELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜKanunun 15.maddesine göre Primsiz Ödemeler Genel Müdürlüğünün görevlerişunlardır:a) Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik mevzuatında primsiz ödemelere ilişkin konularda <strong>ve</strong>rilengörevleri yapmak.b) 24.02.1968 tarihli <strong>ve</strong> 1005 sayılı Kanun, 28.05.1986 tarihli <strong>ve</strong> 3292 sayılıKanun, 03.11.1980 tarihli <strong>ve</strong> 2330 sayılı Kanun, 28.02.1982 tarihli <strong>ve</strong> 2629sayılı Kanun, 28.02.1985 tarihli <strong>ve</strong> 3160 sayılı Kanun, 12.04.1991 tarihli <strong>ve</strong>3713 sayılı Kanun, 11.10.1983 tarihli <strong>ve</strong> 2913 sayılı Kanun, 16.12.1960 tarihli<strong>ve</strong> 168 sayılı Kanun hükümleri ile yılı bütçe kanunlarına ekli cet<strong>ve</strong>llerde<strong>ve</strong> 2330 sayılı Kanuna atıfta bulunan diğer kanun hükümlerine göre bedeliHazine tarafından karşılanmak suretiyle bu Kanunla devredilen TürkiyeCumhuriyeti Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü tarafından yapılması gerekentazminat <strong>ve</strong> yardım işlemleri ile bu kanunlar kapsamında bulunan er,erbaş <strong>ve</strong> sivil görevlilere yönelik aylık <strong>ve</strong> diğer ödemeleri yapmak.c) Görev konusuyla ilgili uygulamaları izlemek <strong>ve</strong> geliştirmek.ç) Başkan tarafından <strong>ve</strong>rilecek benzer nitelikteki diğer görevleri yapmakIII .2 .4 –HİZMET SUNUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜKanunun 16.maddesine göre Hizmet Sunumu Genel Müdürlüğünün görevlerişunlardır:a) Kurumun gerçek <strong>ve</strong> tüzel kişilere yönelik hizmet sunumunun kesintisizolarak yerine getirilmesini sağlamak.b) Hizmet sunumuna ilişkin konularda, performansın geliştirilmesine yönelikolarak ilgili birimler ile birlikte iş süreçlerini belirlemek, yürütülenişlerle ilgili <strong>ve</strong>rileri toplamak, analiz etmek, elde ettiği sonuçları ilgili birimlerlepaylaşarak iş süreçlerini geliştirmek.c) Taşra teşkilâtı birimlerinin kurulması <strong>ve</strong> kapatılması ile ilgili iş <strong>ve</strong> işlemleriyürütmek.ç) Kurum merkez <strong>ve</strong> taşra teşkilâtının her türlü bilişim hizmetlerini yürütmek.d) Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong>ri tabanını oluşturmak, diğer kamu idarelerinin <strong>ve</strong>ritabanları ile entegrasyonunu sağlamak, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong>ri tabanı bilgileriningüncelliğini sağlamak <strong>ve</strong> Kurum faaliyetlerinin etkililiğini artıracakşekilde kullanıma sunmak.e) Kurum için gerekli yazılım <strong>ve</strong> donanım altyapılarını plânlamak, geliştirmek,kurmak, işletmek, yenilemek, bu altyapıların gü<strong>ve</strong>nliğini <strong>ve</strong> sürekliliğinisağlamak üzere gerekli önlemleri almak.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 29
f) Görev konusuyla ilgili uygulamaları izlemek <strong>ve</strong> geliştirmek.g) Başkan tarafından <strong>ve</strong>rilecek benzer nitelikteki diğer görevleri yapmak.Bu noktada şunu belirtmekte yarar var; bu genel müdürlük sigortalılarıntüm iş <strong>ve</strong> işlemlerini yürütmek üzere fonksiyonel bir genel müdürlük olaraktasarlanmıştır. Hizmet sunumu Genel Müdürlüğü bir anlamda Kurumunamiral gemisi olacaktır 10 . Diğer genel müdürlükler ise arka plandadeğim yerinde ise “karargahı” oluşturacaklardır.III .2 .5 –REHBERLİK VE TEFTİŞ BAŞKANLIĞIKanunun 17.maddesine göre Rehberlik <strong>ve</strong> Teftiş Başkanlığı, Başkan adınaaşağıdaki rehberlik <strong>ve</strong> teftiş görevlerini yapar:a) Sosyal gü<strong>ve</strong>nliğe ilişkin hükümlerin uygulanmasını; usûlsüzlükleri önleyici,eğitici <strong>ve</strong> rehberlik yaklaşımını ön plâna çıkaran bir anlayışla denetlemek.b) Kayıtdışı istihdamı önlemek, sosyal sigorta suiistimalleri ile mücadeleetmek, bu amaçla sektörel analizlere dayalı denetimleri yürütmek <strong>ve</strong> bukonularda alınması gerekli tedbirleri önermek.c) Prim ödeme yükümlülerini gruplar <strong>ve</strong> sektörler itibarıyla analiz etmek,denetlenecek sektörleri her yıl için belirlenecek risk değerlendirme kriterlerinegöre sınıflandırmak suretiyle riskli sektörlerin denetimine öncelik<strong>ve</strong>rmek.ç) Görevleriyle ilgili her türlü kayıt <strong>ve</strong> belgeleri incelemek, ilgililerden bilgiistemek <strong>ve</strong> toplamak.d) İşin yürütümü açısından gerekli olan asgarî işçilik tutarını tespit etmek.e) Yıl boyunca müfettişler tarafından düzenlenen raporların sonuçlarınıdeğerlendirmek, raporlar hakkında istatistikî bilgiler ile birlikte uygulamadakisorunlara <strong>ve</strong> yapılması gereken mevzuat değişikliklerine ilişkinöneriler sunmak.f) Kurumun merkez <strong>ve</strong> taşra teşkilâtı ile personelinin idarî, malî <strong>ve</strong> hukukîişlemleri hakkında teftiş, inceleme <strong>ve</strong> soruşturma yapmak, sosyal gü<strong>ve</strong>nlikmevzuatının <strong>ve</strong>rdiği yetkiye dayanılarak Kurumla sözleşme yapmış gerçek<strong>ve</strong> tüzel kişiler hakkında ise inceleme <strong>ve</strong> soruşturma yapmak.g) Müfettişler tarafından yapılacak denetimlere ilişkin yöntem <strong>ve</strong> tekniklerigeliştirmek, standart <strong>ve</strong> ilkelerin oluşturulmasını sağlamak, denetimrehberleri hazırlamak, denetimlerin etkililiğini <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rimliliğini artırıcı tedbirlerialmak, bu konuda görüş <strong>ve</strong> öneriler sunmak.h) Başkan tarafından <strong>ve</strong>rilecek benzer nitelikteki diğer görevleri yapmakÖte yandan, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Rehberlik <strong>ve</strong> Teftiş Başkanlığının10 KILIÇ, Cem:“Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Teşkilatlanma”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Eylül-Ekim 2006, S:39, s:13-1830Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
kuruluş, görev, yetki <strong>ve</strong> sorumlulukları ile çalışma usul <strong>ve</strong> esasları ise SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Rehberlik <strong>ve</strong> Teftiş Başkanlığı Yönetmeliği 11 ’ndegösterilmiştir.Belirtelim ki, geçmiş dönemde, teftişin tarihsel gelişimine bağlı olarak SSKda denetim fonksiyonunun yeniden tanımlanması <strong>ve</strong> bu kapsamda da üçlübir denetim sistemi önerilmişti 12 . Müfettişler, sigorta denetmenleri <strong>ve</strong> kontrolmemurları olarak önerilen denetim modelinde, sigorta denetmenlerihariç diğerlerinin Kanun ile yeniden düzenlendiğini <strong>ve</strong> bu bağlamda daönerilen modelin büyük ölçüde gerçekleştirildiğini söyleyebiliriz.Denetim biriminin “rehberlik” fonksiyonunu da yerine getirecek şekildedüzenlenmiş olmasının, “denetle, hata bul <strong>ve</strong> cezalandır” anlayışının hakimolduğu bir denetim mekanizması yerine, “önce bilgilendir <strong>ve</strong> yönlendir,buna rağmen yapmıyorsa cezalandır” anlayışının hayata geçirilmesinigerektireceği, bu fonksiyonu en etkin şekilde yerine getirecek olan biriminde insan kaynakları kalitesi bakımından Kurumun en güçlü birimini oluşturanDenetim organı <strong>ve</strong> sigorta müfettişlerinin olacağı ifade edilmiştir 13 .Bununla birlikte, Kanunda ayrıca “Teftiş Kurulu Başkanlığı”na yer <strong>ve</strong>rilmemişolması eleştiri konusu olmuştur 14 .<strong>5502</strong> sayılı Kanunun geçici 2.maddesi beşinci fıkrasına göre, SGK ye devredilensosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarında Başmüfettiş, Sigorta Başmüfettişi,Müfettiş, Müfettiş (özelleştirme), Sigorta Müfettişi, Müfettiş Yardımcısı <strong>ve</strong>Sigorta Müfettiş Yardımcısı kadrolarında çalışanların, birinci fıkrada belirtilensüre sonunda bu Kanunla ihdas edilen Başmüfettiş, Müfettiş <strong>ve</strong> MüfettişYardımcısı kadrolarına kademeli olarak en geç üç yıl içinde, gerekligörülür ise de bu süre Bakanlar Kurulu kararı ile iki yıl kadar uzatılmaksuretiyle mevcut kadro dereceleri ile birlikte başka bir işleme gerek kalmaksızınatanmış sayılmaları öngörülürken, 08.03.2007 tarih <strong>ve</strong> 5597 sayılıKanunun 15 3.maddesi (b) fıkrası ile yukarıda sözü edilen süreler kanunmetninden çıkarılmış <strong>ve</strong> herhangi bir bekleme süresine bağlı kalmaksızındenetim örgütü “tek çatı” altında toplanmıştır.III .2 .6 –AKTÜERYA VE FON YÖNETİMİ DAİRE BAŞKANLIĞIKanunun 17.maddesine göre Aktüerya <strong>ve</strong> Fon Yönetimi Daire Başkanlığınıngörevleri şunlardır:a) Kurumun nakit <strong>ve</strong> benzeri varlıklarını finansal araçlar vasıtasıyla değerlendirmek.11 10.08.2007 tarih <strong>ve</strong> 26609 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.12 BİLGİLİ, Özkan: “4447 Sayılı Yasa İle SSK da Denetim Fonksiyonunun Yeniden Tanımlanması (Türkiye’de Kaçakİşçilikle Mücadele Gereği)”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Şubat-Haziran 2000, S:7-8, s:45-48; “Sosyal Sigortalar KurumundaDenetim Birimlerinin Hukuki Dayanakları(SSK da Teftişin Kısa Tarihi-I)”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Nisan2001, S:10, s:48-52; “SSK da Teftişin Kısa Tarihi-II” Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Mayıs-Temmuz 2001, S:11, s:18-22;YILMAZ, Cafer: “Yabancı Kaçak İşçiliğin Önlenmesi Konusunda Almanya’nın Mevzuatı <strong>ve</strong> Denetim Uygulamaları”,Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Temmuz-Ekim 2002, S:15,13 ALPER, Yusuf: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Reform: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Kanunu:Değişiklikler, Yenlikler<strong>ve</strong> Kurumsal Değerlendirme Analizi”, Mercek, Temmuz 2006, S:43. s:40-5514 KILIÇDAROĞLU, Kemal: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu mu ?”, Mercek, Temmuz 2006, S:43. s:7-1215 23.03.2007 tarih <strong>ve</strong> 26471 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 31
) Nüfus yapısı <strong>ve</strong> finansman yönünden kısa, orta <strong>ve</strong> uzun vadeli aktüeryalesaslara göre projeksiyonlar yapmak, finansman, fon yönetimi <strong>ve</strong> aktüeryaile ilgili her türlü istatistikî bilgiyi derlemek, bu bilgileri değerlendirereksonuçlarını ilgili birimlere bildirmek.c) Tahsilat <strong>ve</strong> ödemelerin hızlı, gü<strong>ve</strong>nli <strong>ve</strong> düşük maliyetle yapılması hususundabanka <strong>ve</strong> diğer finansal kuruluşlarla protokol yapmak.ç) Finansman kaynakları ile yapılmakta olan ödemelerden yararlanmaşartları <strong>ve</strong> yardım tutarları arasındaki ilişkiyi inceleyerek teknik bilânçoyuhazırlamak.d) Başkan tarafından <strong>ve</strong>rilecek benzer nitelikteki diğer görevleri yapmak.IV –SOSYAL GÜVENLİK YÜKSEK DANIŞMA KURULUKanunun 26.maddesi ile bir de sosyal gü<strong>ve</strong>nlik yüksek danışma kuruluoluşturulmuştur. Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Yüksek Danışma Kurulu; Çalışma <strong>ve</strong>Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanının başkanlığında, Başkan ile Milli Savunma Bakanlığı,İçişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Devlet PlanlamaTeşkilatı Müsteşarlığı <strong>ve</strong> Hazine Müsteşarlığı tarafından, en az genelmüdür düzeyinde, görevlendirilecek birer temsilciden, Türkiye İş KurumuGenel Müdürü, Sosyal Yardımlaşma <strong>ve</strong> Dayanışma Genel Müdürü,Özürlüler İdaresi Başkanı, Üni<strong>ve</strong>rsitelerarası Kurul tarafından fakültelerinçalışma ekonomisi, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya iş hukuku bilim dallarındanseçilecek bir öğretim üyesi, Genel Kurula üye gönderen kuruluşların başkanlarıile Türkiye Odalar <strong>ve</strong> Borsalar Birliği, Türk Tabipleri Birliği, TürkDişhekimleri Birliği, Türk Eczacılar Birliği, Türk Mühendis <strong>ve</strong> Mimar OdalarıBirliği, Türkiye Serbest Muhasebeci, Malî Müşavirler <strong>ve</strong> Yeminli MalîMüşavirler Odaları Birliği başkanlarından, Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikBakanı tarafından uygun görülecek kişiler <strong>ve</strong>ya kurum temsilcilerindenoluşur.Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Yüksek Danışma Kurulu, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik politikaları <strong>ve</strong>uygulamaları konularında görüş bildirir. Kurul yılda bir kez en geç Martayı sonuna kadar, Bakan tarafından tespit edilen gün <strong>ve</strong> gündeme göretoplanır. Kurulun sekreterya hizmetleri Başkanlık tarafından yerine getirilir.Kurulun çalışma usûl <strong>ve</strong> esasları çıkarılacak bir yönetmelikle düzenlenir.32Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
EK 1:SOSYAL GÜVENLİK KURUMU(SGK) TEŞKİLAT ŞEMASISOSYAL GÜVENLİK KURUMUGENEL KURUL BAŞKANLIĞIYÖNETİM KURULUMerkez TeşkilatıAna Hizmet Birimleri Danışma BirimleriYardımcı HizmetBirimleriBaşkan Başkan Yardımcısı Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü Strateji Geliştirme Başkanlığı İnsan Kaynakları Daire BaşkanlığıBaşkan Yardımcısı Genel Sağlık Sigortası Genel Müdürlüğü Hukuk Müşavirliği Destek Hizmetleri Daire BaşkanlığıBaşkan Yardımcısı Primsiz Ödemeler Genel Müdürlüğü Basın <strong>ve</strong> Halkla İlişkiler Müşavirliği İnşaat <strong>ve</strong> Emlak Daire BaşkanlığıHizmet Sunumu Genel MüdürlüğüRehberlik <strong>ve</strong> Teftiş BaşkanlığıAktüerya <strong>ve</strong> Fon Yönetimi Daire BaşkanlığıTaşra TeşkilatıSosyal Gü<strong>ve</strong>nlik İl MüdürlükleriSosyal Gü<strong>ve</strong>nlik MerkezleriAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 33
ÜÇÜNCÜ BÖLÜMSOSYAL SİGORTALILIK
Bu bölümde sigortalı tanımı ile kimlerin sigortalı sayılıp sayılmayacağınayer <strong>ve</strong>receğiz. Başlığın özellikle “sosyal sigortalılar” olarak seçilmesi kısa<strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kolları kapsamındaki zorunlu sigortalı olanları diğerlerindenayırdedebilmek içindir. Şöyle ki; <strong>5510</strong> sayılı Sosyal Sigortalar<strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanununda genel olarak sigortalılar, isteğe bağlısigortalılar <strong>ve</strong> genel sağlık sigortalısı sayılanlar olarak ayrı ayrı değerlendirilmiştir.Genel sağlık sigortalısı kavramı diğerlerini de kavrayan dahaçatı bir kavram olarak görülmektedir. Bu bölümde <strong>ve</strong> diğer açıklamalarımızdasigortalı kavramı ile sosyal sigortalı sayılanları kasdediyor olacağız.I –GENEL OLARAK SİGORTALILIK<strong>5510</strong> sayılı Kanunda hizmet akdi ile bağımlı olarak çalışanlar, kendi nam<strong>ve</strong> hesaplarına bağımsız olarak çalışanlar <strong>ve</strong> memurlar ile diğer kamu görevlileribirlikte sigortalı olarak sayılmışlardır. Sigortalı, kısa <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya uzunvadeli sigorta kolları bakımından adına prim ödenmesi gereken <strong>ve</strong>ya kendiadına prim ödemesi gereken kişi olarak tanımlanmıştır.(<strong>5510</strong>/3-6) Böyleolunca da sigortalı sayılma şartlarını, sigortalı sayılanları <strong>ve</strong> sayılmayanlarıayrı ayrı değerlendirmek daha anlamlı olacaktır.I .1 –HİZMET AKDİ İLE ÇALIŞANLARIN SİGORTALISAYILMA ŞARTLARIBurada eski 506 sayılı Kanun kapsamında sigortalı sayılanlar için geçerliolan açıklamalara yer <strong>ve</strong>rilecektir. Zira eski 506 sayılı Kanunun2.maddesinde belirtilen sigortalılar, şimdi <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesibirinci fıkrası (a) bendinde gösterilmiştir.I .1 .1 –Kural olarak iş ilişkisinin hizmet akdine dayanması<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (a) bendine göre, hizmet akdiile bir <strong>ve</strong>ya birden fazla iş<strong>ve</strong>ren tarafından çalıştırılanlar sigortalı sayılmaktadır.Bu kapsamda sigortalı sayılmada temel belirleyici hizmet akdidir.Bir başka anlatımla, sigortalı ile iş<strong>ve</strong>ren arasında hizmet akdine dayanan,“zaman” <strong>ve</strong> “bağımlılık” unsurlarını da içeren bir iş ilişkisinin varlığı gerekmektedir1 .Bunlardan özellikle bağımlılık, iş <strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nlik hukuku uygulamasındatemel bir ilke olup, bu unsur, hizmeti iş<strong>ve</strong>renin gözetim <strong>ve</strong> denetimialtında yapmayı ifade eder. Yeni istihdam modelleri, atipik iş ilişkileri gibidurumlarda, taraflar arasında sıkı bir bağımlılık ilişkisi bulunmasa da, iş<strong>ve</strong>reniniş organizasyonu içinde yer alınmaktaysa, bu unsurun varlığınınkabulü gerekecektir. Önemli olan, iş<strong>ve</strong>renin her an denetim <strong>ve</strong> buyurmayetkisini kullanabilecek olması, çalışanın, edimi ile ilgili buyruklara uymasıdışında, çalışma olanağı bulamayacağı nitelikte teknik <strong>ve</strong> hukuki bir bağımlılığınbulunmasıdır 2 . Öyle ki, çalışanın yurtdışında ikamet etmek suretiyleçalışması bağımlılık unsurunun yokluğu anlamına gelmeyecektir 3 .1 Y. 10.HD. 10.05.2005, E:2005/2077, K:2005/52342 Y. HGK. 02.02.2005, E:2004/10-737, K:2005/263 ENGİN, Murat: “Bireysel İş İlişkisinin Kurulması Ve İşin Düzenlenmesi Açısından Yargıtayın 2004 Yılı Kararla-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 37
Geçmiş dönemde hizmet akdi 506 sayılı Kanunda tanımlanmamış olduğuiçin yorum ile Borçlar Kanununa müracaat ediliyordu. Ancak <strong>5510</strong>sayılı Kanunda hizmet akdi tanımlanmamış olmakla birlikte bu sefer ilgilikanunlara atıf yapılmıştır. Buna göre hizmet akdi, 818 sayılı BorçlarKanununda tanımlanan hizmet akdini <strong>ve</strong> iş mevzuatında tanımlanan işsözleşmesini <strong>ve</strong>ya hizmet akdini kapsamaktadır.(<strong>5510</strong>/3-11.md) Hizmetakdinin hem İş Kanunu hem de Borçlar Kanunundaki tanımlarına müracaatedilmesi bizce yerinde olmuştur. Zira, İş Kanunu kapsamında olmayansigortalıları(4857/4.md) kavrama adına yoruma dahi gerek kalmadanBorçlar Kanununa müracaat edilebilecektir.818 sayılı Borçlar Kanununun 313.maddesinde, “Hizmet akdi, bir muka<strong>ve</strong>ledirki onunla işçi, muayyen <strong>ve</strong>ya gayri muayyen bir zamanda hizmetgörmeği <strong>ve</strong> iş sahibi dahi ona bir ücret <strong>ve</strong>rmeği taahhüt eder. Ücret, zamanitibariyle olmayıp yapılan işe göre <strong>ve</strong>rildiği takdirde dahi işçi muayyen<strong>ve</strong>ya gayri muayyen bir zaman için alınmış <strong>ve</strong>ya çalışmış oldukça, hizmetakdi yine mevcuttur; buna parça üzerine hizmet <strong>ve</strong>ya götürü hizmet denir.”şeklinde tanımlama yapılmıştır.4857 sayılı İş Kanununun 8.maddesinde ise, “İş sözleşmesi, bir tarafın(işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (iş<strong>ve</strong>ren) da ücret ödemeyiüstlenmesinden oluşan sözleşmedir.”şeklinde tanımlanmaktadır. Ancakbu tanımlamada zaman unsuruna yer <strong>ve</strong>rilmemiştir. Borçlar Kanunundakitanımlamada da bağımlı çalışmaya yer <strong>ve</strong>rilmediği anlaşılmaktadır. Bununlabirlikte, kullanılan kavramlar olarak “iş sözleşmesi” ya da “hizmetakdi” tercih edilmesine rağmen birbirlerinden çok da farklı olmadıklarınısöyleyebiliriz.Buna göre, işçi iş<strong>ve</strong>rene emeğini sunup işi iş<strong>ve</strong>renin işyerinde ya da belirleyeceğibir yerde yaparken, iş<strong>ve</strong>ren de emeğin kirası niteliğinde ücret ödeyecektir.Hizmet akdinin oluşumunda ücret belirleyici unsur değildir. Eğerkoşulları var ise ücretsiz çalışan kişi de sigortalı sayılabilir 4 . Hizmet akdini,konusu iş görme olan <strong>ve</strong>kalet akdi, istisna akdi gibi diğer akitlerden ayıranözelliği ise, işçinin iş<strong>ve</strong>renin emir <strong>ve</strong> talimatı altında çalışmasıdır. Hizmetsözleşmesi belirli bir süre için yapılabileceği gibi süresiz de olabilir.I .1 .2 –İş<strong>ve</strong>rene ait işyerinde çalışmaHizmet akdi ile çalışanın iş görme borcunu iş<strong>ve</strong>rene ait işyerinde yerinegetirmesi gerekmektedir. Ancak, buradaki iş<strong>ve</strong>rene ait işyeri kavramınındar bir yorumla ele alınması yanıltıcı olabilir. Örneğin, fabrika binasınınfiziki sınırları tek başına işyeri olarak algılanmamalıdır. Bununla birlikte,iş<strong>ve</strong>renin emir <strong>ve</strong> talimatı altında işin gördürüldüğü yerlerde bu kapsamdadeğerlendirilmelidir. Hatta artık başka iş<strong>ve</strong>renlerin işyerlerinde bile işingörülmesi çalışanın sigortalılık niteliğini etkilememektedir.rının Değerlendirilmesi”, Yargıtayın İş Hukuku Kararlarının Değerlendirilmesi 2004, Başbakanlık Basımevi, Ankara2006, s:1-144 Y.21. HD. 29.06.1998, E:1998/4521, K:1998/4910; Y.10.HD. 15.06.1982, E:1992/2745, K:1992/661438Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Esasen çağımızda yığınsal üretimden esnek üretim sistemlerine yönelinmesi<strong>ve</strong> bunun sonucu olarak esnek çalışma biçimlerinin gündeme gelmesiişyeri kavramını daha da geniş olarak yorumlamamızı gerektirmektedir.Örneğin, artık iş<strong>ve</strong>ren 4857 sayılı İş Kanununun 7.maddesine göre; devirsırasında yazılı rızasını almak suretiyle bir işçisini başka bir iş<strong>ve</strong>rene iş görmeedimini yerine getirmek üzere geçici olarak devredebilmektedir. Kaldıki, başka işyerlerinde çalışmak <strong>ve</strong> günlük çalışma süresinin tümünü aynıiş<strong>ve</strong>rene hasretmemek sigortalı sayılmayı engellemediği 5 gibi aynı iş<strong>ve</strong>reninaynı işyerinde geçmesine de gerek yoktur 6 .Şüphesiz burada sözü edilen işyeri <strong>5510</strong> sayılı Kanun anlamında işyeridir.<strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamında işyeri ise sigortalıların sigortalı sayılanlarınmaddî olan <strong>ve</strong> olmayan unsurlar ile birlikte işlerini yaptıkları yerlerdir.(<strong>5510</strong>/11-1) Ancak bu işyerinin iş<strong>ve</strong>rence usulüne uygun olarak Kurumabildirilmemesi de sonucu etkilememektedir. Zira sigortalılığın oluşumuiçin işyerinin <strong>5510</strong> sayılı Kanun (eski 506 sayılı Kanun) kapsamına alınmasıkoşul değildir 7 .I .1 . 3–Eylemli olarak çalışma<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındakisigortalılıktan söz edebilmesi için, sigortalının iş<strong>ve</strong>renin emir <strong>ve</strong> talimatıaltında, bilfiil çalışması gerekmektedir. Zira, sosyal sigorta ilişkisinin başladığınınkabulü için sigortalının fiilen çalışmaya başlamış olması gerektiğikabul edilmektedir 8 . Bazı durumlarda <strong>ve</strong> işin niteliğinden dolayı devamlıolarak çalışma eylemi içinde bulunulmayabilir. Ancak böylesi durumlardabile sigortalının iş<strong>ve</strong>renin emri <strong>ve</strong> talimatı altında, <strong>ve</strong>rilecek işi yapmayahazır bir şekilde beklemesi yeterli görülmelidir. Yoksa Kanunun tescil şartlarındansigortalı işe giriş bildirgesinin Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi sigortalılık içinyeterli değildir 9 . Biçimsel olarak gösterilen sigortalılığa ise geçerlilik tanınamaz10 .Başka bir söyleyişle, Yargıtay’ın yerleşmiş içtihatlarında <strong>ve</strong> Yargıtay HukukGenel Kurulu kararlarında belirtildiği üzere, mülga 506 sayılı SosyalSigortalar Kanununun 2.<strong>ve</strong> 6.maddeleri, <strong>5510</strong> sayılı Kanununun da 4/1-a<strong>ve</strong> 92/1 maddeleri gereğince sigortalılığın oluşumu yönünden çalışmaolgusunun varlığı zorunludur. Eylemli <strong>ve</strong>ya gerçek biçimde çalışmanınvarlığı saptanmadıkça, hizmet akdine dayanılarak dahi sigortalılıktan sözedilemeyecektir 11 .5 Y.HGK. 22.04.1983, E:1980/10-1344, K:1983/4136 Y.21. HD. 15.03.2001, E:2001/1767, K:2001/19177 Y.21. HD. 21.06.1999, E:1999/4299, K:1999/4448; Y.10.HD. 19.01.1994, E:1993/12404, K:1994/2218 KARADENİZ, Oğuz: “Sosyal Sigorta İlişkisinin Bir Koşulu: İşyerinde Fiili Çalışma”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası,Temmuz-Ekim 2002, S:15, s:21-269 Y.HGK. 16.06.1999, E:1999/21-508; K:1999/525; 30.06.1999, E:1999/21-549, K:1999/555; 05.02.2003, E:2003/21-35,K:2003/64; 15.10.2003, E:2003/21-634, K:2003/572; 03.11.2004, 2004/21-480, K:2004/579; 10.11.2004, E:2004/21-538<strong>ve</strong> 01.12.2004, E:2004/21-62910 Y.HGK. 06.02.1985, E:1985/10-513, K:1985/15511 Y.HGK. 06.07.2005, E:2005/21-437, K:2005/448Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 39
Öte yandan hizmet akdinin oluşumu için yazılı sözleşmenin bulunması dakoşul değildir. Çalışmaya başlanılmakla sigortalılık statüsü kendiliğindenoluşur 12 . Kaldı ki, 4857 sayılı Kanunun 8.maddesine göre iş sözleşmesi, kanundaaksi belirtilmedikçe özel bir şekle tabi değildir. Süresi bir yıl <strong>ve</strong> dahafazla olan iş sözleşmelerinin ise yazılı şekilde yapılması zorunludur.I.1.4–Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanununun6. maddesinde sayılan istisnalar arasında bulunmama<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 6.maddesinde sigortalı sayılmayanlara tek tek yer<strong>ve</strong>rilmiştir. Bunlar bütün sosyal sigorta kolları açısından Kanun kapsamıdışında bırakılmışlardır. Diğer taraftan hizmet akdine dayalı bir iş ilişkisiiçinde bulunsalar dahi sigortalı sayılmayacaklardır. Bunlara da aşağıda ayrıcayer <strong>ve</strong>rilecektir. İşte sigortalı sayılmak için hizmet akdine dayalı olarakçalışılsa bile belirtilen istisnalar kapsamında bulunmamak gerekmektedir.I .2- BAĞIMSIZ ÇALIŞANLARIN SİGORTALI SAYILMA ŞARTLARIÖnceki dönemde, 1479 sayılı Bağ-Kur Kanununun mülga 24.maddesi kapsamındasigortalı olanlar, şimdi <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası(b) bendinde daha detaylı olarak sayılmışlardır. Herhangi bir iş<strong>ve</strong>renetabi olmayıp, hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına <strong>ve</strong> hesabınabağımsız çalışanlar da sigortalı sayılmışlardır. Burada belirleyici olan ikitemel koşul bulunmaktadır. Birincisi, hizmet akdine bağlı olmayan bir çalışmaolacak, ikincisi ise çalışan kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız olarakçalışacak.Eski dönemde olduğu gibi <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının(b) bendinin (1) <strong>ve</strong> (3) numaralı alt bentleri kapsamında zorunlu sigortalılıklarısürerken askerlik görevini er <strong>ve</strong>ya yedek subay öğrenci olarakyapanların, bu sürede de sigortalılıkları devam edebilecektir. Zira, kendinam <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışma mutlak anlamda işin başında bulunmayıgerekli kılmamaktadır. Aynı şekilde, kişi kendi nam <strong>ve</strong> hesabına bağımsızçalışmasına son <strong>ve</strong>rmedikçe tutuklu bulunduğu dönemde de sigortalılığısona ermeyecektir. Keza, tutukluluk hali medeni hakları kullanma ehliyetiniortadan kaldırmamaktadır. Öyle ki, askerlik <strong>ve</strong> tutukluluk <strong>5510</strong> sayılıKanunun 9.maddesi birinci fıkrası (b) bendinde sigortalılığı sone erdirensebepler arasında sayılmamıştır.I .3- KAMU GÖREVLİLERİNİN SİGORTALI SAYILMA ŞARTLARI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (c) bendinde, kamu idarelerinde;hizmet akdi ile çalışmayıp yani <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birincifıkrası (a) bendine tabi olmayanlardan, kadro <strong>ve</strong> pozisyonlarda sürekliolarak çalışıp, ilgili kanunlarında (a) bendi kapsamına girenler gibi sigortalıolması öngörülmemiş olanlar sigortalı sayılmışlardır. Aynı şekilde, <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (a) <strong>ve</strong> (b) bentlerine tabi olma-12 Y.21. HD. 10.11.1997, E:1997/7300, K:1997/727040Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
yanlardan, sözleşmeli olarak çalışıp ilgili kanunlarında (a) bendi kapsamınagirenler gibi sigortalı olması öngörülmemiş olanlar ile 657 sayılı DevletMemurları Kanununun 86. maddesi uyarınca açıktan <strong>ve</strong>kil atananlar dasigortalı sayılmışlardır. Kanunda 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunununmülga 12.maddesinden farklı bir tanımlamaya yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Ancak <strong>5510</strong>sayılı Kanun kapsamında sigortalı sayılan kamu görevlileri için de çalışılanyer <strong>ve</strong> çalışılan işler belirleyici olacaktır.Kamu idareleri ise, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi <strong>ve</strong> Kontrol Kanununun3. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen kamu idareleri<strong>ve</strong> kamu iktisadi teşebbüsleri ile bunların bağlı idare, ortaklık, müessese <strong>ve</strong>işletmeleri <strong>ve</strong> yukarıda belirtilenlerin ödenmiş sermayesinin % 50’sindenfazlasına sahip oldukları ortaklık <strong>ve</strong> işletmelerden Türk Ticaret Kanununatabi olmayanlarla özel kanunlarına göre personel çalıştıran diğer kamukurumlarıdır. Bunlar ise, merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri,sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumları <strong>ve</strong> mahalli idarelerdir. 5018 sayılı Kanuna ekli(I), (II) <strong>ve</strong> (III) sayılı cet<strong>ve</strong>llerde merkezi yönetim kapsamındaki idareler,(IV) sayılı cet<strong>ve</strong>lde de sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumları gösterilmiştir. Mahalliidareler ise, yetkileri belirli bir coğrafi alan <strong>ve</strong> hizmetlerle sınırlı olarak kamusalfaaliyet gösteren belediye, il özel idaresi ile bunlara bağlı <strong>ve</strong>ya bunlarınkurdukları <strong>ve</strong>ya üye oldukları birlik <strong>ve</strong> idarelerdir.İleride değinilecek olmakla birlikte, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun kısa vadeli sigortakollarına ilişkin hükümleri Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (c)bendi kapsamında sigortalı sayılanlara bu kapsamda oldukları sürece uygulanmayacaktır.(<strong>5510</strong>/4-6)II –SİGORTALILIĞIN ZORUNLU OLUŞUSigortalı olmak zorunludur. Çalışanların tercihine bırakılmamıştır. Öncekidönemde 506 sayılı Kanunun mülga 6.maddesinde, çalıştırılanların işealınmalarıyla kendiliğinden “sigortalı” olacakları, sigortalılar ile bunlarıniş<strong>ve</strong>renleri hakkında sigorta hak <strong>ve</strong> yükümleri sigortalının işe alındığıtarihten itibaren başlayacağı belirtilirken, 1479 sayılı Kanunun mülga26.maddesinde de, sigortalı olmak hak <strong>ve</strong> yükümlülüğünden vazgeçilemeyeceği<strong>ve</strong> kaçınılamayacağı hükümlerine yer <strong>ve</strong>rilmişti.Benzer biçimde, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 92.maddesi birinci fıkrasında da, kısa<strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kapsamındaki kişilerin sigortalı <strong>ve</strong> genel sağlık sigortalısıolmasının, genel sağlık sigortası kapsamındaki kişilerin ise genelsağlık sigortalısı olmasının zorunlu olduğu bu Kanunda yer alan sigortahak <strong>ve</strong> yükümlülüklerini ortadan kaldırmak, azaltmak, vazgeçmek <strong>ve</strong>yabaşkasına devretmek için sözleşmelere konulan hükümlerin geçersiz sayılacağıifade edilmiştir.Anlaşılacağı üzere, sigortalı olabilmek için kişinin iradesi aranmamış, belliyasal koşulların oluşması ile sigortalılık statüsünün zorunlu olarak kendi-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 41
liğinden meydana geleceği hükme bağlanmıştır. 13 Yargıtay uygulamasınagöre sigortalılık statüsünün <strong>ve</strong> sigortalılık süresinin tespitine yönelik davalardanferagat yolu ile vazgeçilmesi de mümkün bulunmamaktadır. Sosyalgü<strong>ve</strong>nliğe ilişkin haklardan feragat hukuken hiçbir sonuç doğurmaz 14 .Zira, sigortalılık statüsü, kendiliğinden oluşan zorunlu bir Kamu Hukukuilişkisi biçimidir. Sigortalılık kişiye bağlı olup, kişinin iradesi ile bu haktanvazgeçmesi mümkün değildir 15 . Ancak bizim de katılmadığımız feragatimümkün gören kararlar da bulunmaktadır 16 . Bağımsız olarak kendi nam<strong>ve</strong> hesabına çalışılması da zorunlu olarak sigortalı olmayı gerektirmektedir17 .Sosyal sigorta yasalarında önemli değişiklikler yapan 4447 sayılı Kanunöncesinde daha sık olmak üzere “deneme süresi” denilen <strong>ve</strong> bir işyerindeçalışmaya başlatılanların ancak bu süre sonunda sigortalı yapılacaklarıtaahhüdünü de içeren çalışma yaşamımıza özgü bir esneklik unsurununçoğu kere çalıştırılanların sigortalı yapılmamasının gerekçesi olarak sunulduğunatanık olunmaktaydı/olunuyor 18 .Oysa bu husus ya bilgi eksikliğinden ya da farklı yorumlandığından olsagerek, uygulamada, iş<strong>ve</strong>renin çoğu kere işçisini deneme süresi boyuncasigortasını yapmadan çalıştırarak işine son <strong>ve</strong>rmesiyle sonuçlanmaktadır.Bu sorunla özellikle toplu iş sözleşmelerinin yapılmadığı küçük <strong>ve</strong> ortaölçekli işyerlerinde karşılaşılmaktadır. Sosyal sigortanın zorunlu olmasınarağmen, sürekli bir çalışma için gerekli olan şartların varolup olmadığınıntaraflarca öğrenilmesi için gerekli olan süreyi ifade eden deneme süresi,bazen çalıştırılanların bu süre zarfınca Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumuna bildirilmemesininhaklı nedeni olarak anlaşılmaktadır.Oysa 4857 sayılı Kanunun 15.maddesine göre, taraflarca iş sözleşmesine birdeneme kaydı 19* konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancakdeneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir. Denemesüresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın <strong>ve</strong>tazminatsız feshedebilir. İşçinin çalıştığı günler için ücret <strong>ve</strong> diğer haklarıise saklıdır. Burada sözü edilen “diğer haklar” deyiminden sosyal gü<strong>ve</strong>nlikhakkını da anlamak gerektiğini söyleyebiliriz.III – SİGORTALILIĞIN BAŞLANGICI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 7.maddesi gereğince, çalışma statülerindeki farklılığagöre, sigorta hak <strong>ve</strong> yükümlülükleri Kanunun 4.maddenin birinci fıkrasının;13 Y. 10.HD. 18.02.1993, E:9605, K:151614 Y.21.HD. 16.10.2000, E:2000/5051, K:2000/6907; Y. 10.HD. 01.02.1985, E:223, K:41815 Y.21.HD. 21.11.2002, E:2002/9439, K:2002/9966; GÜZEL, Ali: “Sosyal Sigortaların Genel Hükümleri <strong>ve</strong> Primleri”,Yargıtayın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi 2002”, İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku TürkMilli Komitesi, Ankara 2004, s:265-39216 Y. 10.HD. 17.03.1988, E:551, K:165617 Y. 10.HD. 12.12.1991, E:1990/12547, K:1991/10590; Y.21.HD. 23.01.2003, E:2002/10793, K:2003/23518 BİLGİLİ, Özkan :“Sosyal Sigorta Mevzuatı Açısından Deneme Süresi Ve Sigortalılık”, Maliye Postası, s:75-77,S:493, 15 Mart 200119 * Deneme süresi diğer çalışma yasalarında da düzenlenmiştir: 854 sayılı Deniz İş Kanununun 10, 5953 sayılı Basın İşKanunun 10, 3308 sayılı Meslek Eğitim Kanununun 14. <strong>ve</strong> Borçlar Kanunun 342.maddesinde deneme dönemi, tecrübemüddeti gibi isimlerle tanımlanmıştır.42Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
• (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için yani bağımlı çalışanlaraçısından çalışmaya, mesleki eğitime <strong>ve</strong>ya zorunlu staja başladıkları tarihten,• (b) bendi kapsamında sigortalı sayılanlardan, gelir <strong>ve</strong>rgisi mükellefiolanlar ile şahıs şirketlerinden kolektif, adi komandit şirketlerin komandite<strong>ve</strong> komanditer ortakları <strong>ve</strong> donatma iştiraki ortaklarının <strong>ve</strong>rgi mükellefiyetlerininbaşladıkları tarihten; sermaye şirketlerinden limited şirketortakları ile sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komanditeortaklarının, şirketin ticaret sicil memurluklarınca tescil edildikleri tarihten;anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortaklarının yönetimkuruluna seçildikleri tarihten; gelir <strong>ve</strong>rgisinden muaf olanların ise esnaf<strong>ve</strong> sanatkâr siciline kayıtlı oldukları tarihten; tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabınabağımsız çalışanlar için tarımsal faaliyetlerinin kanunla kurulu ilgilimeslek kuruluşlarınca <strong>ve</strong>ya kendilerince, bir yıl içinde bildirilmesi halindekaydedildiği tarihten, bu süre içinde bildirilmemesi halinde ise bildiriminKuruma yapıldığı tarihten; köy <strong>ve</strong> mahalle muhtarları için seçildikleri tarihten;4. maddenin üçüncü fıkrasında belirtilenler için ise lisans belgesineistinaden fiilen çalışmaya başladıkları tarihten,• (c) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için yani devlet memuru<strong>ve</strong> diğer kamu görevlileri için, göre<strong>ve</strong> başladıkları <strong>ve</strong>ya bu Kanunun4.maddesinin dördüncü fıkrasının (d) <strong>ve</strong> (e) bentleri kapsamındaki okullardaöğrenime başladıkları tarihten itibaren başlar.Bağımsız olarak çalışanların sigorta hak <strong>ve</strong> yükümlülüklerinin başlatılmasında,gelir <strong>ve</strong>rgisinden muaf olanlar ile tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabınabağımsız çalışanların kayıt <strong>ve</strong> tescil işlemleri ile ilgili olarak kanunla kurulmuşilgili meslek kuruluşlarının görüşleri alınır.IV -SİGORTALILIĞIN SONA ERMESİÇalışma statülerine göre sigortalılık başlangıcı farklı olduğu gibi sigortalılığınsona ermesi de aynı nedenle farklılık arzetmektedir. Bu hususa <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 9.maddesinde yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Ayrıca, sigortalılık, bu Kanundasayılan sigortalı sayılma şartlarının kaybedilmesi <strong>ve</strong>ya ölüm halindesona erecektir.(<strong>5510</strong>/92-3)IV .1 –HİZMET AKDİ İLE BAĞIMLI ÇALIŞANLAR AÇISINDANKısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kolları bakımından, hizmet akdi ile bağımlı olarakçalışanların yani <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a)bendi kapsamında sigortalı olanların sigortalılıkları, hizmet akdinin sonaerdiği tarihten itibaren sona erecektir.(<strong>5510</strong>/9-1) Sigortalılık koşulununbaşka bir söyleyişle hizmet akdinin sona ermesi durumunda sigortalılığında sona ereceği anlaşılmaktadır. Sigortalının farklı nedenlerle işten ayrılmasısözkonusu olabileceği gibi hizmet akdi de çok çeşitli sebeplerle sonaerebilir. İleride işten çıkış nedenleri kodları ile birlikte gösterilmiştir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 43
IV .2 –BAĞIMSIZ ÇALIŞANLAR AÇISINDANKısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kolları bakımından, bağımsız olarak çalışanlarınyani, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındasigortalı sayılanların sigortalılıklarının ne zaman sona ereceği <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 9.maddesinde düzenlenmiştir.IV .2 .1 –Gelir Vergisi mükellefi olanlar <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rgiden muaf olanlar içinBağımsız olarak çalışan sigortalılardan gelir <strong>ve</strong>rgisi mükellefi olanlar için,mükellefiyetlerini gerektiren faaliyetlerine son <strong>ve</strong>rdikleri tarihten itibarensigortalılıkları sona erecektir. 193 sayılı GVK’nun 2.maddesi gereğince ticariya da serbest meslek kazancı sebebiyle <strong>ve</strong>rgi mükellefi olan sigortalılarınsigortalılıkları, doğal olarak ticari <strong>ve</strong> serbest meslek faaliyetlerine son <strong>ve</strong>rdiklerindesona erecektir.Gelir <strong>ve</strong>rgisinden muaf olan bağımsız çalışan sigortalılar için ise, esnaf <strong>ve</strong>sanatkar sicili kaydının silindiği <strong>ve</strong>ya aylık faaliyet gelirlerinden bu faaliyetineilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarın prime esas aylıkkazancın alt sınırından az olduğunun belgelendiği yani Kanunun 6. maddesibirinci fıkrasının (k) bendi kapsamına girdiği tarihten itibaren sigortalılıksona erecektir. Zira, geçmiş dönemde Yargıtay, <strong>ve</strong>rgi kaydı silinmişolup da Esnaf <strong>ve</strong> Sanatkar Sicilindeki kaydını sildirmemiş bulunan kişininzorunlu sigortalılığının devam ettiği yönünde karar <strong>ve</strong>rmiştir 20 .Belirtelim ki; Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındasigortalı sayılan bağımsız çalışanlardan gelir <strong>ve</strong>rgisinden muaf olanlarınesnaf <strong>ve</strong> sanatkarlar siciline kayıtlı olması yeterli sayılıp, 1479 sayılı Kanununmülga 24.maddesindeki aynı zamanda “kanunla kurulu meslek kuruluşlarınaüye olma” şartı aranmadığı için, sigortalılığın sona ermesinde de“kanunla kurulu meslek odalarındaki üye kayıtlarının silinmesi” gibi birşart aranmamıştır.Gelir <strong>ve</strong>rgisinden muaf olan, ancak esnaf <strong>ve</strong> sanatkarlar sicili kaydına istinadenbu Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındasigortalı sayılanlardan, bu sigortalılıklarının devamı sırasında, hizmet akdiile çalışanların çalışmaya başladığı tarihten itibaren Kanunun 4.maddesibirinci fıkrası (b) bendi kapsamındaki sigortalılıkları sona erecektir. Bu durumdaolanlar bu seferde, Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendikapsamında sigortalı sayılacaktır.IV .2 . 2 – Tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlar içinTarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlar için, tarımsal faaliyetlerininsona erdiği <strong>ve</strong>ya tarımsal faaliyette bulunan <strong>ve</strong> yıllık tarımsal faaliyetgelirlerinden, bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan20 Y. 10. HD. 04.02.1997, E:1997/800, K:1997/696; ARICI, Kadir : “Sosyal Sigortalar”, Yargıtayın İş Hukukuna İlişkinKararlarının Değerlendirilmesi 1997”, MESS Yayını:298, İstanbul 1999, s:281-31344Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
tutarın aylık ortalamasının, bu Kanunda tanımlanan prime esas aylık kazançalt sınırından az olduğunun belgelendiği yani bu Kanunun 6.maddesibirinci fıkrasının (ı) bendi kapsamına girdiği tarihten itibaren sigortalılıklarısona erecektir.IV .2 . 3 – Köy <strong>ve</strong> mahalle muhtarları içinEsasen, köy <strong>ve</strong> mahalle muhtarlarının sigortalılıkları, muhtarlık görevlerininsona erdiği tarihten itibaren sona ermektedir. Köy <strong>ve</strong> mahalle muhtarlarından;kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışmasından dolayı gelir <strong>ve</strong>rgisimükellefiyeti bulunanlar hariç, aynı zamanda hizmet akdi ile çalışanlarınçalışmaya başladığı tarihten itibaren Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası(b) bendi kapsamındaki sigortalılığı sona erecektir. Bu durumda, Kanunun4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılacaktır.IV .2 . 4 –Sigortalının yabancı ülkede çalışmasıKendi nam <strong>ve</strong> hesabına bağımsız olarak çalışan sigortalının, herhangi biryabancı ülkede ikamet edip <strong>ve</strong> o ülke mevzuatı kapsamında sigortalı olarakçalışmaya başladığı <strong>ve</strong>ya ikamet esasına bağlı olarak, o ülke sosyalgü<strong>ve</strong>nlik sistemine dahil olduğu tarihten itibaren ülkemizdeki sigortalılığısona erecektir.IV .2 . 5 –Şirket ortağı sigortalılar için<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddenin birinci fıkrasının (3) numaralı alt bendikapsamına girenlerden, şahıs şirketlerinden kolektif, adi komandit şirketlerinkomandite <strong>ve</strong> komanditer ortakları <strong>ve</strong> donatma iştiraki ortaklarının<strong>ve</strong>rgi mükellefiyetlerinin sona erdiği tarihten, sermayesi paylara bölünmüşkomandit şirketlerin komandite ortaklarının, şirketin ticaret sicil memurluğundankaydının silindiği tarihten, limited şirket ortaklarından hisselerinintamamını devreden sigortalıların, hisse devrinin yapılmasına ortaklarkurulunca karar <strong>ve</strong>rildiği tarihten, anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesiolan ortaklarının ise yönetim kurulu üyeliklerinin sona erdiği tarihtenitibaren sigortalılıkları sona erecektir.Öte yandan, iflas <strong>ve</strong>ya tasfiye durumu ile münfesih duruma düşen şirketleriçin ortağın talep etmesi halinde, mahkeme kararı ile iflasın, tasfiyeninaçılmasına, ortaklar kurulu kararı ile tasfiyenin başlamasına <strong>ve</strong>ya şirketinmünfesih duruma düşmesine karar <strong>ve</strong>rildiği, ortakların talepte bulunmamasıhalinde, mahkemece iflasın kapatılmasına karar <strong>ve</strong>rildiği, tasfiyesisonuçlanan şirketlerin ortaklıklarının ise tasfiye kurulu kararının ticaretsicili memurluğunca tescil edildiği tarihten itibaren sigortalılıkları sonaerecektir.Belirtelim ki; yukarıdaki açıklamalar kapsamında iflas <strong>ve</strong>ya tasfiye durumuile münfesih duruma düşen şirketlerin ortaklarından 4.maddenin birincifıkrasının (a) bendi kapsamında çalışmaya başlayanların, çalışmayaAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 45
aşladıkları tarihten itibaren Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b)bendi kapsamında sigortalılıkları sona erecektir.IV .3 –KAMU GÖREVLİSİ OLARAK ÇALIŞANLAR AÇISINDANKısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kolları bakımından, devlet memuru <strong>ve</strong> diğerkamu görevlisi olarak çalışanların, yani <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birincifıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı sayılanların sigortalılıkları;1) Ölüm <strong>ve</strong>ya aylık bağlanmasını gerektiren hallerde görev aylıklarının kesildiğitarihi, 5434 sayılı Kanunun 40. maddesinde belirtilen yaş hadleri ilesıhhi izin sürelerinin doldurulması halinde ise bu süre <strong>ve</strong> hadlerin doldurulduğutarihleri takip eden aybaşından,2) Diğer hallerde ise görevden ayrıldıkları tarihten itibaren sona erecektir.IV .4 –DİĞER BAZI SİGORTALILAR AÇISINDAN<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 5.maddesinde, kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kolları bakımından,bazı kişiler hakkında tüm sigorta kollarının uygulanmayacağıortaya konulmuştur. Bunlara kitabımızın “Bazı Sigorta Kollarına TabiOlanlar İle Sosyal Sigortalı Sayılmayanlar” bölümünde yer <strong>ve</strong>rilmiştir.İşte bu kapsamdaki bazı sigorta kollarına tabi tutulanların sigortalılıkları,sigortalı sayılmalarını gerektiren halin sona erdiği tarihten itibaren sonaerecektir.Kamu idarelerinin dış temsilciliklerinde istihdam edilen <strong>ve</strong> temsilciliğinbulunduğu ülkede sürekli ikamet izni <strong>ve</strong>ya bu devletin vatandaşlığını dahaiz bulunan Türk uyruklu sözleşmeli personel, bulunduğu ülkenin sosyalgü<strong>ve</strong>nlik kurumunda sigortalı olmak durumunda kaldığında kısa <strong>ve</strong> uzunvadeli sigorta kolları bakımından <strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamında sigortalısayılmamaktadır.(<strong>5510</strong>/6-1-l) Bu kapsamında olanlardan, çalışmakta ikenbulunduğu ülkenin sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumu ile irtibatlandırılanlar ile uluslararasısosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmeleri çerçe<strong>ve</strong>sinde, seçimini bu yönde kullananlariçin sigortalandıkları tarihten itibaren sigortalılıkları sona erer.IV .5 –SİGORTALILIĞIN SONA ERMESİNİN BİLDİRİMİIV .5 .1 – GENEL OLARAK<strong>5510</strong> sayılı Kanun 9.maddesi üçüncü <strong>ve</strong> dördüncü fıkralarında, sigortalılığısona erenlerin bu durumlarının SGK ye bildirimi keyfiyetine de yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Bu bildirimi sigortalının statüsüne göre kendisi ya da iş<strong>ve</strong>reni yapacaktır.Şöyle ki, hizmet akdi ile bağımlı olarak çalışanların, kamu görevlisiolarak çalışanların <strong>ve</strong> <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 5.maddesinde bazı sigorta kollarınatabi olanların sigortalılıklarının sona ermesi durumu en geç on güniçinde Kuruma bildirilecektir.Bağımsız olarak çalışan sigortalıların yukarıda belirtilen şekillerde sonaeren sigortalılık durumları ise kendileri <strong>ve</strong> faaliyetin sona erme halinin bil-46Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
dirildiği kuruluşlar <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>rgi daireleri tarafından, en geç on gün içindeKuruma bildirilir. Bu kişilerin meslek kuruluşlarına ya da <strong>ve</strong>rgi dairelerineolan yükümlülüklerini yerine getirmemiş olmaları, sigortalılığın sona ermesineilişkin belge ya da bilginin <strong>ve</strong>rilmesine engel teşkil etmez.Sigortalılığın sona ermesine ilişkin Kuruma yapılacak bazı bildirimlerinsüresi ise üç ay içinde olmak durumundadır. Kamu idarelerinin dış temsilciliklerindeistihdam edilen <strong>ve</strong> temsilciliğin bulunduğu ülkede sürekliikamet izni <strong>ve</strong>ya bu devletin vatandaşlığını da haiz bulunan Türk uyruklusözleşmeli personelin sigortalılığın sona ermesinin bildirimi ile Kamu idarelerinceyurt dışı görevde çalışmak üzere işe alınan sigortalıların, sigortalılığınınsona ermesine ilişkin bildirimleri, üç ay içinde Kuruma yapılacaktır.Ayrıca, kamu idarelerince istihdam edilen 4447 sayılı Kanuna göreişsizlik sigortasına tabi olmayan sözleşmeli personel ile kamu idarelerinceyurt dışı görevde çalışmak üzere işe alınanların sigortalılıklarının sona ermesineilişkin bildirimler de üç aylık süre içinde yapılacaktır.(SSİY/26-6)Belirtelim ki, Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (c) bentlerinegöre sigortalı sayılanların, sigortalılıklarının sone ermesinin yukarıdaki şekildeöngörüldüğü üzere Kuruma bildirilmemiş olması herhangi bir yaptırımabağlanmamıştır. Öte yandan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 9.maddesi üçüncüfıkrasına göre, Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (b) bendi kapsamındakisigortalılardan sigortalılıkları sona erenlerin durumlarının kendileri <strong>ve</strong>sözü edilen bentte belirtilen faaliyetin sona erme halinin bildirildiği kuruluşlar<strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>rgi daireleri tarafından, en geç on gün içinde Kuruma bildirileceğihüküm altına alınmıştır. İşte <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesibirinci fıkrasının (g) bendi gereğince de, belirtilen yükümlülükleri yerinegetirmeyen kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar ile tüzel kişilere, aylık asgari ücret tutarındaidari para cezası uygulanacaktır.IV .5 .2 – SİGORTALI İŞTEN AYRILIŞ BİLDİRGESİ DÜZENLENMESİKanunda sigortalılığın sona ermesinde yapılacak bildirimlerde kullanılacakherhangi bir “bildirge”den söz edilmemiştir. Başka bir söyleyişle bubildirimlerde Kurumun kullanılmasını zorunlu olarak istediği bir form yada belge öngörülmemiştir. Ancak, Kurum uygulamada birlik sağlamakamacıyla bu bildirimler için Sigortalı İşten Ayrılış Bildirgesi kullanılacaktır.Sigortalılığın sona ermesine ilişkin bildirimler, Kanunun 4.maddesi birincifıkrasının (a), (b) <strong>ve</strong> (c) bentlerine tabi olanlar için sigortalı işten ayrılış bildirgesiylesigortalılığın sona ermesini takip eden on gün içinde e-sigortaile yapılır.(SSİY/26-1) Sigortalı işten ayrılış bildirgesine kaydedilen bilgiler,ayrıca ilgili aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesinde de gösterilir. Aylık prim <strong>ve</strong>hizmet belgesi ile sigortalı işten ayrılış bildirgesi arasındaki mutabakatsızlık,iş<strong>ve</strong>renle yapılacak yazışma sonucunda giderilir. (SSİY/26-2)Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (b) bendi kapsamındaki sigortalılardansigortalı işten ayrılış bildirgesini kâğıt ortamında <strong>ve</strong>renler için, sigortalılığınsona ermesini takip eden on gün içinde sigortalı işten ayrılış bildirgesiAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 47
iki nüsha düzenlenir. Biri düzenleyen kuruluşta kalır, diğeri ilgili üniteyegönderilir. Sigortalıya, sigortalılığının sona erdiği ilgili ünite tarafındanyazı ile bildirilir. (SSİY/26-3)Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (c) bendine göre sigortalı sayılanlardan,yer değiştirme suretiyle bir kurumdan diğer bir kuruma nakledilenlerhakkında sigortalı işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong> sigortalı işten ayrılış bildirgesi ilegerekli bildirimler yapılır. Bu sigortalıların, malullük <strong>ve</strong>ya yaşlılık aylığıbağlanması taleplerinde emekliye sevk onayı, ölüm tahsis taleplerinde isesigortalı işten ayrılış bildirgesi gönderilmesi yeterlidir. (SSİY/26-5)Yasal süresi dolmadığı için henüz Kuruma <strong>ve</strong>rilmeyen aylık prim <strong>ve</strong> hizmetbelgesinde yer alacak sigortalı çalışmalarının Kurumca bilinmesinigerektiren diğer hâllerde de bu madde gereğince işlem yapılır. Ancak, ongünlük süre dolmadan aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesi <strong>ve</strong>rilmiş ise ayrıca sigortalıişten ayrılış bildirgesi <strong>ve</strong>rilmez. (SSİY/26-4)IV .5 .3 – İŞTEN ÇIKIŞ NEDENLERİ VE KODLARIDüzenlenecek olan işten ayrılma bildirgelerinde özellikle internetten <strong>ve</strong>rilirkenişten ayrılma sebeplerinin de yazılması gerekecektir. Buradakibilgilerin aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesindeki bilgiler ile paralellik taşımasıgerekmektedir. Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındaolanlar için çıkış nedeni doldurulmaz iken, (a) <strong>ve</strong> (c) bendi kapsamındaolanlar için doldurulacaktır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaolanlar için çıkış nedenleri <strong>ve</strong> kodlarına aşağıda yer <strong>ve</strong>rilmiştir:Kodu İşten Çıkış Nedeni Kodu İşten Çıkış NedeniDeneme süreli iş sözleşmesinin01.13. Kadın işçinin evlenmesiiş<strong>ve</strong>rence feshi02.03.04.Deneme süreli iş sözleşmesininişçi tarafından feshiBelirsiz süreli iş sözleşmesinin işçitarafından feshiBelirsiz süreli iş sözleşmesininiş<strong>ve</strong>ren tarafından feshi14.Emeklilik için yaş dışında diğerşartların tamamlanması15. Toplu işçi çıkarma16. Nakil05. Belirli iş süresinin sona ermesi. 17. Çalıştığı işyerinin kapanması06.İş sözleşmesinin haklı nedenlerleişçi tarafından feshi18. İşin sona ermesi07.İş sözleşmesinin haklı nedenlerleiş<strong>ve</strong>ren tarafından feshi19. Mevsim bitimi08.Emeklilik (yaşlılık) <strong>ve</strong>ya toptanödeme nedeniyle20. Kampanya bitimi09. Malulen emeklilik nedeniyle 21. Statü değişikliği10. Ölüm 22. Diğer nedenler11. İş Kazası sonucu ölüm 23. İstifa/Müstafi12. Askerlik 24. Yaş haddi<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındaolanlar için çıkış nedenleri <strong>ve</strong> kodları ise aşağıdaki şekilde olacaktır:48Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Kodu Görevden Ayrılma Sebebi Kodu Görevden Ayrılma Sebebi01. Emeklilik 06. Askerlik nedeniyle ücretsiz izin02. Ölüm 07.Başka bir kurumda geçicigörevlendirme03. İstifa 08. Re’sen emeklilik04. Nakil 09. Ücretsiz izin05. Göre<strong>ve</strong> son <strong>ve</strong>rilme 10. Müstafi sayılmaIV .6 –ÖZEL BİR DURUM: HASTALIK VE ANALIKHALİNDE SİGORTALILIĞIN SONA ERMESİÖzellikle hizmet akdi ile çalışanlar açısından, nasıl ki sigortalılık niteliğinikazanmak için öncelikle iş ilişkisinin kurulması gerekiyorsa bu ilişkininsona ermesiyle de sigortalılık niteliğinin doğal olarak ortadan kalkması gerekir.Örneğin, bu ilişkiye ister işçi, isterse iş<strong>ve</strong>ren son <strong>ve</strong>rmek istesin <strong>ve</strong>yaişçinin ölümü gibi doğal sebeplerle ilişki ortadan kalksın, hepsinde de işilişkisi sona erdiğinden sigortalılık niteliği de yitirilecektir. Genel kural olmamaklabirlikte, sigortalılık bazı sigorta kolları açısından yitirilmesine nedenolan diğer bir olay da hizmet akdinin askıya alınması olayıdır. Kişininfiilen çalışmadığı <strong>ve</strong>/fakat iş ilişkisinin de sona ermediği bu askıda olmahalinde kişi, sigorta kollarının tümü için sigortalılık niteliğini yitirmez. 21Gerçekten de bazı durumlarda işten ayrılmak ya da çalışmamak her zamansigortalılık niteliğinin sona ermesi anlamına gelmemektedir. Örneğin, hastalık<strong>ve</strong> analık sigortası yönünden sigortalının işten ayrıldığı tarihte değildaha ileri bir tarihte sigortalılık sona ermektedir. Önceki dönemde, 506 sayılıKanunun mülga 107.maddesi gereğince sigortalılığın, sigortalılardanhastalık <strong>ve</strong> analık sigortalarının uygulanmasında ödenen primin ilişkinolduğu günü takip eden onuncu günden başlanarak yitirilmiş sayılacağıesası benimsenmişti.Hastalık <strong>ve</strong> analık hükümlerinin uygulanmasında sigortalılığın sona ermesi,başka bir söyleyişle sigortalılık niteliğinin yitirilmesinde, karışıklık <strong>ve</strong>mağduriyetlerin önlenmesinde on günlük bir tampon süre saptanmıştır.Sözkonusu madde hükmüne göre, sigortalı ücretsiz izin, grev yada lokavtınbitişinden itibaren 10 gün içinde hastalanarak istirahat alır ise kendisinegeçici iş göremezlik ödeneği <strong>ve</strong>rilecek <strong>ve</strong> hastalığının sonunda işbaşı yapmazise ancak o zaman sigortalılık niteliğini yitirmiş sayılacaktır 22 .Sigortalının ücretsiz izinli olması, gre<strong>ve</strong> iştirak etmesi <strong>ve</strong>ya iş<strong>ve</strong>renin lokavtyapması hallerinde sigortalılık niteliği bu sürelerin sona ermesini takipeden onuncu günden başlanarak yitirilmiş sayılmaktadır. Yargıtay’ıngörüşü de –bugün için de geçerliliğini koruyan kararlarına yansıdığı üzere-mazeret izni 23 , gre<strong>ve</strong> iştirak 24 <strong>ve</strong> ücretsiz izin 25 ile ücretsiz yol izninin21 SARACEL, Nüket: “Sosyal Sigortalar Kanunu Uygulamasında Sigortalılık Niteliğinin Sona Ermesi”, EskişehirAnadolu Üni<strong>ve</strong>rsitesi İİBF Dergisi, Haziran 1989, C:VII, S:1, s:475-48622 OZANOĞLU,T.;YALNIZOĞLU,S.;TÜMER,A.:Açıklamalı-İçtihatlı Sosyal Sigorta Mevzuatı, 2.Cilt, Atak Matbaası,Ankara 1974, s:1530-153123 Y. 9.HD. 30.11.1967, E:9498, K:1133624 Y. 9.HD. 08.12.1969, E:9607, K:153025 Y. 9.HD. 11.05.1970, E:3715, K:4907Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 49
kullanılması 26 hallerinde sigortalılık niteliğinin yitirilmeyeceği yönündedir.Eğer izni bitmiş <strong>ve</strong>ya grev <strong>ve</strong>ya lokavt sona ermiş olmasına rağmenişçi 10 gün içinde işe başlamaz ise sigortalılık niteliği sona erecektir. Örneğin;sigortalı katıldığı grevin sona ermesinden 8 gün sonra işbaşı yapmışise prim edimini yerine getirmeye başladığından sigortalılık niteliğiniyitirmeyecektir. 27<strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında da hastalık <strong>ve</strong> analık halinde sigortalılıkniteliğinin yitirilmesinde benzer bir düzenlemeye yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Gerçektende, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 9.maddesi ikinci fıkrasına göre hastalık <strong>ve</strong> analıkhükümlerinin uygulanmasında sigortalılık;a) İlgili kanunlar gereği sigortalının ücretsiz izinli olması, gre<strong>ve</strong> iştirak etmesi<strong>ve</strong>ya iş<strong>ve</strong>renin lokavt yapması hallerinde, bu hallerin sona ermesini,b) Diğer hallerde ise çalışanların statüsüne göre yukarıda belirtilen sigortalılığınsona erdiği tarihleri, takip eden onuncu günden başlanarak yitirilmişsayılacaktır.Genel olarak sigortalılığın sona ermesi, yukarıda yer <strong>ve</strong>rdiğimiz üzere sigortalılıkniteliğini doğuran koşulların ortadan kalkması ile sona ermektedir.Esasen bu husus tüm sigorta kolları yönüyledir. Ancak, analık <strong>ve</strong>hastalık hükümlerinin uygulanmasında, sigortalıyı prim ödeme ediminiyerine getirmeye zorlamak <strong>ve</strong> Kurumun parasal kaynaklarını güçsüzleştirmektenkorumak amacıyla, prim ödenmeden geçirilen belli bir süredenitibaren sigortalılık niteliğinin yitirilmiş sayıldığı esasının benimsendiğiifade edilmiştir 28 .26 Y. 9.HD. 26.06.1970, E:6217, K:697027 SARACEL, Nüket: “Sosyal Sigortalar Kanunu Uygulamasında Sigortalılık Niteliğinin Sona Ermesi”, EskişehirAnadolu Üni<strong>ve</strong>rsitesi İİBF Dergisi, Haziran 1989, C:VII, S:1, s:475-48628 ÇENBERCİ, Mustafa: Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1985, s:64850Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Ek-5T.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMUSGORTALI TEN AYRILI BLDRGES(4/1- a <strong>ve</strong> b kapsamndaki sigortallar için)Ek-5A - SGORTALININ12Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sicil No(T.C. Kimlik No)Ad SoyadB - SGORTALININ HZMET BLGLERYl Ay ten Ayrl Tarihi Prim Ödeme Gün Says Prime Esas Kazanç Tutar ten Ayrl Nedeni (Kodu)TOPLAMC-BEYAN VE TAAHHÜTLERYER SCL NUMARASI3 ÜNTE KODU LÇE KONT4M KOLU KODU YER SIRA NUMARASI L KODUALT VESK YENKODU NOLGL KURUM/KURULU/ VERGDARES / ODA /TCARET-ESNAF SCLNUMARASI5<strong>ve</strong>renin/yerinin/lgili Kuruluun Ad-Soyad/Ünv.………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………<strong>ve</strong>renin/yerinin/lgili Kuruluun AdresiBulvar: …...………….………....…… Cadde: .……………….........Sokak:………………... D Kap No:………... ç K.No:………...Mahalle/Köy:………………….……. Posta Kodu : …………..…….lçe:…………………...…..... l:…………........................Yukarda yazl hususlarn sigortalnn nüfus cüzdanndaki <strong>ve</strong> beyan ettii resmi belgelerdeki kaytlara uygun bulunduunu <strong>ve</strong> doru olduunu beyanederim.…..…./…...…./………....Onaylayann YetkilininAd Soyad, mzas, Mühür <strong>ve</strong>ya KaesiAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 51
AÇIKLAMALAR1) Bu belge, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 9 uncu maddesi gereğince hizmet akdinetabi çalışan sigortalılarla kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlardansigortalılıkları sona erenlerin Kuruma bildirilmesi amacıyla kullanılır.2) İş<strong>ve</strong>ren, sigortalıların işten ayrıldığı tarihi, hizmet akdinin sona erdiği tarihtenitibaren en geç 10 gün içinde bu belge ile Kuruma bildirir. Bu sigortalılariçin belgenin B bölümü doldurulmaz.3) <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındasayılan sigortalıların, sigortalı sayılmalarına esas faaliyetlerinin sona erdiğitarih, ilgili kuruluş, <strong>ve</strong>rgi daireleri <strong>ve</strong>ya kendilerince en geç 10 gün içindeKuruma bildirilir. Bu kişilerin meslek kuruluşlarına ya da <strong>ve</strong>rgi dairelerineolan yükümlülüklerini yerine getirmemiş olmaları, sigortalılığın sonaermesine ilişkin bu belgenin <strong>ve</strong>rilmesine engel teşkil etmez. Bu sigortalılariçin belgenin A bölümü doldurulmaz.4) Internet ortamı dışında <strong>ve</strong>rilen Sigortalı İşten Ayrılış Bildirgesi üç nüshaolarak düzenlenir. İlk nüshası Kuruma gönderilir, birisi sigortalıya <strong>ve</strong>rilmeküzere diğer iki nüshası iş<strong>ve</strong>ren, ilgili kurum, kuruluş <strong>ve</strong> birlikler <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>rgidairelerine <strong>ve</strong>rilir.5) Bu belgenin, C bölümünde yer alan sigortalının bilgilerinden “İşten ÇıkışNedeni” bölümüne hizmet akdine tabi sigortalılar için aşağıdaki kodlardansigortalının durumuna uygun olanı yazılır. Kendi adına <strong>ve</strong> hesabına çalışansigortalılar için işten çıkış nedeni doldurulmaz.Kodu İşten Çıkış Nedeni Kodu İşten Çıkış Nedeni01.02.03.04.Deneme süreli iş sözleşmesininiş<strong>ve</strong>rence feshiDeneme süreli iş sözleşmesinin işçitarafından feshiBelirsiz süreli iş sözleşmesinin işçitarafından feshiBelirsiz süreli iş sözleşmesinin iş<strong>ve</strong>rentarafından feshi13. Kadın işçinin evlenmesi14.Emeklilik için yaş dışında diğerşartların tamamlanması15. Toplu işçi çıkarma16. Nakil05. Belirli iş süresinin sona ermesi. 17. Çalıştığı işyerinin kapanması06.İş sözleşmesinin haklı nedenlerle işçitarafından feshi18. İşin sona ermesi07.İş sözleşmesinin haklı nedenlerleiş<strong>ve</strong>ren tarafından feshi19. Mevsim bitimi08.Emeklilik (yaşlılık) <strong>ve</strong>ya toptan ödemenedeniyle20. Kampanya bitimi09. Malulen emeklilik nedeniyle 21. Statü değişikliği10. Ölüm 22. Diğer nedenler11. İş Kazası sonucu ölüm 23. İstifa/Müstafi12. Askerlik 24. Yaş haddi52Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
T.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMUSGORTALI TEN AYRILI BLDRGES(4/1-c kapsamndaki sigortal için)Ek – 5-AA- SGORTALININ KMLK BLGLER1.2.Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sicil No(T.C. Kimlik No)Ad l3. Soyad lçe4. lk Soyad 11. MahalleNUFUSA KAYITLI OLDUU YER5. Baba Ad Cilt No6. Ana Ad Aile Sra No (Hane-Kütük)7. Doum Yeri Birey Sra No8. Doum Tarihi 12. Yabanc Uyruklu se Ülke Ad9. Cinsiyeti Erkek : Kadn : 13. Emeklilik Sicil Numaras10. Medeni Hali Evli : Bekar : 14. Kurum Sicil Numaraskametgah adresi :15.Bulvar…………………… Cadde: …………………………Sokak:……………… D Kap No:…………………ç Kap No:…………………….Posta Kodu : ……………………… Mahalle/Köy………………...…. lçe:………………………… l:……………………….....16. e Giri Tarih ………./………../………..…….. Görevden Ayrl Tarihi ………../………../…………….....17. Görevden Ayrlma Nedeni-18. C- 5434 S.K.GÖRE SGORTALILIKLARI DEVAM EDEN ÇALIANLARHZMET SÜRES EMEKLLK KESENENE ESAS AYLIK UNSURLARI TUTARYl Ay GünDerece / KademeEk Gösterge (Varsa)Taban Aylk TutarKdem Ayl (Yl-Gösterge)5434 S.K.Nun Mülga Ek 70.Maddesi Uyarnca Tespit Edilen Emeklilik TazminatTutarToplam Tutar19. B - <strong>5510</strong> S.K. GÖRE LK DEFA 4/1-C KAPSAMINA ALINAN SGORTALILARHZMET SÜRES PRME ESAS KAZANÇ UNSURLARI TUTARYl Ay GünDerece / KademeEk Gösterge (Varsa)Taban Aylk TutarKdem Ayl (Yl-Gösterge)Makam Temsil Görev Tazminat ToplamDier TazminatlarToplam Tutar20. D - YER BLGLERyerinin (Kurumun ) AdSigortalnn en son görev yapt birimin adyerinin (Kurumun) AdresiBulvar …………………….Cadde: .........................Sokak:………………….. Y E R S C L N OLÇESAYMANLIK KURUM NUMARASIL KODUKODUÜNTE KODUESK YENEk – 5-AD Kap No :…………ç Kap No………………..Mahalle/Köy………………………………..…Posta Kodu : ………………lçe:……………...l:…………………....Yukardaki bilgilerin ilgili adna doruluunu kabul ederim. …………./………../……………..KURUM YETKLSNNAd Soyad :Unvan :Mühür <strong>ve</strong>ya Kae / mza :Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 53
AÇIKLAMALAREk-5-A1. Bu belge, kamu idarelerinde <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4/1-c bendi kapsamındaçalışan sigortalıların, aynı Kanunun 9 uncu maddesine göre görevlerindenayrılışlarının bildirilmesi amacıyla kullanılır. Sigortalı işten ayrılış bildirgesiKuruma internet, elektronik <strong>ve</strong>ya benzeri ortamda <strong>ve</strong>rilir. Bu belge;a. Ölüm <strong>ve</strong>ya aylık bağlanmasını gerektiren hallerde görev aylıklarınınkesildiği tarihi, 8/6/1949 tarihli <strong>ve</strong> 5434 sayılı Kanunun 40 ıncı maddesindebelirtilen yaş hadleri ile sıhhi izin sürelerinin doldurulması halinde isebu süre <strong>ve</strong> hadlerin doldurulduğu tarihleri takip eden aybaşından, diğerhallerde ise görevden ayrıldıkları tarihten itibaren on gün içerisinde,b. Kanunun 6 ncı maddesinin birinci fıkrasının (l) bendi kapsamında sigortalıçalışanlar için görevlerinden ayrıldıkları tarihten itibaren 3 ay içerisinde,Kuruma <strong>ve</strong>rilmek zorundadır.2. “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sicil Numarası” hanesine, T.C kimlik numarası, yabancıuyruklular için ise Nüfus <strong>ve</strong> Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğünce <strong>ve</strong>rilenkimlik numarası yazılır. Bu alan, en soldaki kutucuktan başlamak üzere herkutuya bir rakam gelecek şekilde doldurulur.3. Bu belgenin bütün haneleri, nüfus cüzdanına <strong>ve</strong> sigortalı tarafından iş<strong>ve</strong>reneibraz edilen diğer resmi belgelere göre tam, doğru <strong>ve</strong> okunaklı olarakdoldurulur.4. 13 numaralı alana Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumuna devredilen Emekli Sandığısicil numarası, 14 numaralı alana ilgili kurumca <strong>ve</strong>rilen kurum sicil numarasıyazılır.5. 16 numaralı alan sigortalının işe başladığı <strong>ve</strong> ayrıldığı tarihler yazılır.6. 17 numaralı alana aşağıda kod numaraları belirtilen nedenlere göre sigortalınıngörevden ayrılma nedeni yazılır.Görevden Ayrılma Sebepleri01 Emeklilik 06 Askerlik nedeniyle ücretsiz izin02 Ölüm 07 Başka bir kurumda geçici görevlendirme03 İstifa 08 Re’sen Emeklilik04 Nakil 09 Ücretsiz izin05 Göre<strong>ve</strong> son <strong>ve</strong>rilme 10 Müstafi sayılma7.8.9.18 numaralı alan, 5434 sayılı Kanun hükümlerine göre doldurulur.19 numaralı alan, Kanunun 80 inci maddesinin üçüncü fıkrasına göredoldurulur.20 numaralı alana sigortalının;a. Görev yaptığı kurumun tam adı, (Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığı,Karayolları Genel Müdürlüğü , Gelir İdaresi Başkanlığı....vb. )b. Görev yaptığı birimin tam adı, (Karayolları 4. Bölge Müdürlüğü, İl MilliEğitim Müdürlüğü, Mehmet Akif Ersoy İlköğretim Okulu.....vb.)Yazılır. Kurumca işyerine <strong>ve</strong>rilen sicil numarası eksiksiz yazılır <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>rentarafından imzalanır.54Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
DÖRDÜNCÜ BÖLÜMSOSYAL SİGORTALI SAYILANLAR
Bu bölümde <strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamında kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kollarıkapsamında zorunlu sigortalı olanlara yani sosyal sigortalı sayılanlarayer <strong>ve</strong>rilecektir. Sosyal sigortalı sayılanlar ise, kendi içerisinde bir ayrımagidilerek, hizmet akdiyle bağımlı çalışanlar <strong>ve</strong> bağımsız çalışanlar ile kamugörevlisi olarak çalışanlar şeklinde gruplandırılmıştır.I –HİZMET AKDİ İLE BAĞIMLI ÇALIŞANLAR<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendinde, hizmet akdiile bir ya da birden fazla iş<strong>ve</strong>ren tarafından çalıştırılanlar sigortalı sayılmış,aynı kanun maddesinin ikinci fıkrasında da, birinci fıkranın (a) bendi gereğisigortalı sayılanlara ilişkin hükümlerin uygulanacağı çalışan gruplarınayer <strong>ve</strong>rilmiştir. Bu kapsamda sigortalı sayılanlar aşağıda açıklanmıştır.I .1-İŞÇİ SENDİKALARININ YÖNETİM KURULLARINASEÇİLENLER2821 sayılı Sendikalar Kanununun 29.maddesine göre; konfederasyonların<strong>ve</strong> sendika merkez <strong>ve</strong>ya şube yönetim kurullarında <strong>ve</strong>ya başkanlığındagörev aldığı için kendi isteği ile çalıştığı işyerlerinden ayrılan işçiler, bu görevlerininseçime girmemek, yeniden seçilmemek <strong>ve</strong>ya kendi istekleriyleçekilmek suretiyle son bulması halinde, ayrıldıkları işyerinde işe yenidenalınmalarını istedikleri takdirde, iş<strong>ve</strong>ren, talep tarihinden itibaren en geçbir ay içinde bu işçileri o andaki şartlarla eski işlerine <strong>ve</strong>ya eski işlerineuygun bir diğer işe, diğer isteklilere nazaran öncelik <strong>ve</strong>rerek almak zorundadır.Bu takdirde, işçinin eski kıdem hakları <strong>ve</strong> ücreti saklıdır.Aynı kanun hükmünde, konfederasyonların <strong>ve</strong> sendika merkez <strong>ve</strong>ya şubeyönetim kurullarında <strong>ve</strong>ya başkanlığında görev alanların, iş<strong>ve</strong>rene düşenpay dahil olmak üzere sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarının prim <strong>ve</strong> aidatlarınıödemeye devam etmek suretiyle ayrıldıkları işyerlerindeki sigortalılıkhaklarını devam ettirebileceklerine yer <strong>ve</strong>rilmiştir.İşte 2821 sayılı Kanunun 29.maddesi gereğince, sendika <strong>ve</strong> konfederasyonlarile sendika şubelerinin yönetim kurullarına <strong>ve</strong>ya başkanlıklarına seçildikleriiçin kendi istekleri ile çalıştıkları işyerlerinden ayrılan işçiler <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalısayılmışlardır. <strong>5510</strong> sayılı Kanunda belirtilen yükümlülükleri ise, bunlarıçalıştıran işçi sendikaları <strong>ve</strong>ya iş<strong>ve</strong>renler yerine getirecektir.I .2-FİLM, TİYATRO VE SAHNE SANATÇILARI İLE YAZARLAR1 .2 .1- Sigortalı sayılmaları <strong>ve</strong> uğraşı alanlarıBir <strong>ve</strong>ya birden fazla iş<strong>ve</strong>ren tarafından çalıştırılan; film, tiyatro, sahne,gösteri, ses <strong>ve</strong> saz sanatçıları ile müzik, resim, heykel, dekoratif <strong>ve</strong> benzeridiğer uğraşları içine alan bütün güzel sanat kollarında çalışanlar ile düşünürler<strong>ve</strong> yazarlar hizmet sigortalı sayılmışlardır.Benzer düzenleme 506 sayılı Kanunun mülga ek 10.maddesinde de bu-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 57
lunmaktaydı. Sözü edilenler esasen 11.07.1978 tarihinden itibaren sigortalısayılmışlardı. Dahası bunlar çalışmalarının bir hizmet akdine dayanıp dayanmadığınabakılmaksızın yalnızca bir <strong>ve</strong>ya birkaç iş<strong>ve</strong>ren tarafından çalıştırılmalarıhal <strong>ve</strong> koşuluyla zorunlu sigortalı sayılmışlardır. <strong>5510</strong> sayılıKanun uygulamasında da belirtilen uğraşılarda çalıştırılanlar, “hizmet akdiile çalıştırılmaları” üzerinde durulmaksızın <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesibirinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılacaklardır.<strong>5510</strong> sayılı <strong>5510</strong> Kanunun sayl Kanunun 4.Maddesinin İkinci kinci Fıkrasının Fkrasnn (b) (b) Bendi KapsamındaKapsamndaSayılanSaylan SigortallaraSigortalılaralikinİlişkinUraUğraşıAlanAlanıVe ÇalanlarVe ÇalışanlarıGösterirGösterirListe’ye iseListe’yeSosyalise Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin ekinde (EK:1) yer <strong>ve</strong>rilmiş bulunmaktadır.Sigorta lemleri Yönetmelii’nin ekinde (EK:1) yer <strong>ve</strong>rilmi bulunmaktadr.1- Sinema Sanatçlar <strong>ve</strong> Çalanlar:-Yapmc-Yönetmen-Yönetmen Yardmcs-Oyuncu-Yardmc oyuncu (figüran)-Görüntü Yönetmeni Yardmcs-Kamera Teknik Ekibi-Iklandrma Yönetmeni-Iklandrma Yönetmeni Yardmcs-Iklandrma Ekibi-Set Teknisyenleri-Makyajc-Kostümcü-Terzi-Giydirici- Sanat Yönetmeni (Art Director)-Dekoratör-Dekoratör Yardmclar-Marangoz çileri-Seslendirme Sanatçlar-Laboratuvar efi-Laboratuvar çileri-Seslendirme Stüdyosu Teknisyenleri-Müzik Bestecisi-Müzik Yönetmeni-Eser Yazar-Diyalog Yazar-Senaryo Yazar-Montajc (Kurgu)-Ses Yönetmeni (Sesli Çekimde)-akakç-Afi Grafikeri-Çevirmen-Yapm Yönetmeni (Prodüksiyon Amiri)Yardmclar-Supervsor-Jenerik Ressam-Çizgi Film YapmcsII- Tiyatro, Opera, Bale Sanatçlar <strong>ve</strong>Çalanlar :-Rejisör-Aktör-Aktrist-Reji AsistanIII- Müzik <strong>ve</strong> Sahne Sanatçlar:-Halk Müzii Aratrmacs (Derleyicisi)-Halk Müzii Solistleri-Halk Müzii Enstrüman Sanatçlar-Halk Müzii Yorumcular-Besteci-Aranjör-Solist-Orkestra Üyeleri-Söz yazar-Vokalist-Stajyer Sanatç-Koro Sanatçs-Enstrüman Yapmcs-Koro efi-Koro ef yardmcs-Nota Yazm – Basm Eleman-Sanatç Yetitirici (Öretmen)-Saz Sanatçs-Orkestra efi-Orkestra ef yardmcs-Orkestra Üyeleri-Elektronik Müzik Yapmcs, Uygulayc-Akortcu-Dansör-Dansöz-Takdimci-Showman-Kayt Stüdyosu Teknisyeni-Ses Teknisyeni-Seslendirme Teknisyeni-Seslendirme Teknisyeni Yardmcs-Konser Organizatörü-Efekt YapmclarIV- Folklor <strong>ve</strong> Halk Sanatçlar:-Halk airleri-Saz airleri-Hal, Kilim vb. Sanatçlar-Yazma, letme, Oya, Nak Sanatçlar-Oymaclar (Aaç, Ta)-Mermer Sanatçlar-Tezyinatçlar-Kakma Sanatçlar-Seyirlik Oyun Sanatçlar (Kuklac,Karagöz, Hokkabaz)58Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması3Ankara SMMMO
-Korrepetitör-Sanat Teknik Müdürü-Dekoratör-Kostüm Kreatörü-Dramaturg-Teknik Müdür-Ik Uzman-Perukac-Kuaför-Bale Piyanisti-Kondüvit-Suflör-Atelye efi-Sahne Makyajcs-Atelye Ressam-Sahne Ikçs-Sahne Makinisti-Sahne Marangozu-Sahne Terzisi-Sahne Kunduracs-Kaör-Sahne Amiri-Sahne Amiri yardmcs-Sahne Kostümcüsü-Aksesuarc-Sahne Uzman-Ses Uzman-Ses Teknisyeni-Turne Organizatörü-Besteci-Yazar-Çevirmen-Pantomim Sanatçlar-Opera Solist Sanatçs-Koro efi- Koro Stajyeri-Koreograf-Bale Notatörü-Bale Sanatçs-Bale Stajyeri-Genel Müzik Yöneticisi-Orkestra efi-Orkestra Stajyeri-Orkestra Üyeleri-Orkestra Müdürü-Piyanist-Realizatör (Deri leri, Demir leri,SahneMontaj, Seslendirme, Aksesuar, TeknikBüro)-Lutiye-Folklor Derleyicileri-Folklor Aratrmaclar-Otantik Halk Oyunlar Sanatçlar-Folklor Yayclar-El Sanatçlar UzmanlarV- Edebiyat:-Yazar-Çevirmen-Ozan-EletirmenVI-Görsel Sanatlar, Dekoratif Sanatlar,vb.-Ressam-Grafiker-Fotoraf sanatçs-Heykeltra-Heykel Dökümcüsü-Tekstil-Sahne Tasarmcs, Tiyatro Dekoratörü-Sinema <strong>ve</strong> TV Tasarmcs-Mimar-Seramikçi-Teknik Ressam-Karikatürist-Konservatör-Restoratör-Ciltçi-Sedefkar-Hat Sanatçs-Minyatürcü-Ebru Sanatçs-Çömlekci-Çini - Seramik-Endüstriyel Sanatlar Tasarmclar.1 .2 .2- Sinema, video, reklam filmleri <strong>ve</strong> kliplerde ilişiksizlik belgesiBir otokontrol yöntemi olarak ilişiksizlik belgesi uygulaması sosyal sigortaişlemlerinde daha önce ihaleli işler <strong>ve</strong> inşaat işlerinde uygulanmaya başlanmıştı.1996 yılından itibaren de sinema, video, reklam filmleri <strong>ve</strong> kliplerdeuygulanmaya başlandı.4Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 59
1990’lı yılların başından itibaren özel televizyon <strong>ve</strong> radyoların sayısındakiartış, eğlence sektörüne yönelik ürünlerin pazarlanmasında da farklı yöntemleriöne çıkarmıştır. Bahsi geçen ürünlerde bu süreçte gözlemlenen sayısalartışın yanı sıra bir şarkı için klip vb.çekilmesi gibi metotlarda sıkçakullanılmaya başlanmıştır.Sinema, video, reklam filmleri <strong>ve</strong> klipler üretilirken, kamuoyunca bilinen/tanınan sanatçılarından başka, geri planda kalan <strong>ve</strong> tali roller üstlenen sanatçılarınyanı sıra çok sayıda çalışan görev almaktadır. Bunların sigortalılıklarınınsağlanmasında <strong>ve</strong> bu alanda da olması muhtemel kaçak işçiliğinönüne geçilmesinde bir otokontrol tedbir olarak ilişiksizlik belgesi gündemegelmiştir.3257 sayılı Sinema, Video <strong>ve</strong> Müzik Eserleri Kanunu’nun 5.maddesininbirinci fıkrasına göre kayıt <strong>ve</strong> tescili yapılacak sinema, video <strong>ve</strong> reklamfilmleri ile kliplerin tescil edilerek bu eserlere işletme belgesi <strong>ve</strong>rilirken ilgilikişi <strong>ve</strong> kuruluşlardan diğer koşulların yanısıra ilişiksizlik belgesi deistenmektedir. Bu belge ilgili kişi <strong>ve</strong> kuruluşlarca doldurulduktan <strong>ve</strong> SSK/SGK tarafından onaylandıktan sonra Telif Hakları <strong>ve</strong> Sinema Müdürlüğüneibraz edilmedikçe tescil işlemi yapılmamaktadır.Konu ile ilgili olarak Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığı ile Kültür Bakanlığıortaklaşa bir tebliğ 1 yayımlamışlardır. Tebliğin yayımı tarihindensonra kayıt <strong>ve</strong> tescili için başvurulacak eserlerde, eseri üretenlerce <strong>ve</strong>yaçoğaltma, yayma <strong>ve</strong> gösterim hakkını devralanlarca, başvurudan önceİlişiksizlik Belgesinin ilgili Sigorta/Sigorta İl Müdürlüğünden(artık SosyalGü<strong>ve</strong>nlik İl Müdürlüğünden) alınarak doldurulması <strong>ve</strong> bu müdürlüğeonaylatılması gerekmekte olup, başvuru sırasında bu belge getirilmediği<strong>ve</strong> tescil için başvuran kişinin Kuruma borcu bulunmadığı bu şekilde kanıtlanmadığısürece eserin tescili yapılmamaktadır.I .3- YABANCI UYRUKLU KİŞİLERİN SİGORTALILIĞIMütekabiliyet esasına dayalı olarak uluslararası sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesiyapılmış ülke uyruğunda olanlar hariç olmak üzere, yabancı uyruklukişilerden hizmet akdi ile çalışanlar da <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesibirinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılmışlardır. Anlaşılacağıüzere sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi imzaladığımız ülke vatandaşı olanyabancılar bu kapsam dışında tutulmuşlardır. Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesiimzalanmış ülke sigortalılarından, sözleşmede belirlenen istisna halleri dışındaçalışmalarını hizmet akdine tabi olarak sürdürenlerde bu kapsamdasigortalı sayılacaklardır.Yabancı, “bir devlet ülkesinde bulunup da o devletin vatandaşlığını haleniddiaya hakkı olmayan kimse” olarak tanımlanmaktadır. Buna göre, yabancıolarak kabul edilen kişi, başka bir devletin vatandaşı olabileceği gibi1 17.12.1996 tarih <strong>ve</strong> 22850 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.60Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
vatansız <strong>ve</strong>ya mülteci de olabilir. Nihayet, Türk hukuku bakımından yabancının,Türk vatandaşlık hukuku uyarınca, Türk vatandaşı sayılmayankişi olduğu kabul edilmektedir 2 .Herhangi bir devletin hukukuna göre yurttaşlık hakkından yoksun bulunankişiye, vatansız, uyruksuz (Haymatlos) denilmektedir. Uyruksuzlarda, Türk uyruklu olmayanlar kapsamında değerlendirildiğinden,Türkiye’deki bir işyerinde çalışmaları halinde, haklarında yabancı uyruklularatatbik edilen hükümler aynen uygulanacaktır.Yabancı bir ülkenin vatandaşı olup da, resmi izin almadan o ülkeden ayrılan<strong>ve</strong> ülkemize sığınan kişilere mülteci denilmektedir. 05.09.1961 tarihindeyürürlüğe giren 359 sayılı Kanun ile onaylanan “Mültecilerin HukukiDurumuna Dair Sözleşme”nin 24. maddesine göre ise, akit devletin ülkelerindemuntazam surette ika met eden mültecilere, sosyal sigorta mevzuatıile ilgili konularda vatandaşlara yapılan muamelenin aynen uygulanmasıesası benimsendiği için, bunlar da hizmet akdine istinaden çalıştıklarındatüm sigorta kollarına tabi tutulacaklardır.İkili anlaşmalara dayanarak <strong>ve</strong> vatandaşlığımıza girmek üzere memleketimizegelen göçmenler, ilgili mevzuat uyarınca resmen Türk vatandaşlığınakabul edildikleri tarihe kadar hizmet akdine dayanarak bir işyerinde çalıştıklarıtakdirde, sigortalı olma yönünden yabancı uyruklulara uygulananmevzuata tabi olacaklardır.I .4-ÇİFTÇİ MALLARINI KORUMA BEKÇİLERİ506 sayılı Kanunun mülga 2.maddesine 1992 sayılı Kanunun 1.maddesiyleeklenen fıkraya göre, 10.07.1941 tarihli <strong>ve</strong> 4081 sayılı Çiftçi Mallarının KorunmasıHakkındaki Kanuna göre çalıştırılan Koruma Bekçileri, 11.05.1976tarihinden itibaren sigortalı sayılmışlardır. <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasındada <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındasigortalı sayılmaya devam edileceklerdir. Koruma bekçileri ilekendilerini çalıştıran idare arasındaki ilişki hizmet akdine dayanmayıpvali <strong>ve</strong> kaymakamların atamaları ile çalışmalarına başlamalarına rağmenözel bir düzenleme ile sigortalı sayılmışlardır. İş<strong>ve</strong>renler için <strong>5510</strong> sayılıKanunda belirtilen yükümlülükleri, bunları çalıştırmaya yetkili makamlaryerine getirecektir.I .5- GENEL KADINLARIN SİGORTALILIĞI2167 sayılı Kanun ile 506 sayılı Kanuna eklenen mülga ek 13.madde ile,daha önce sigortalı sayılmayan 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunun128.-132.maddelerinde yer <strong>ve</strong>rilen genel kadınlar, 11.07.1978 tarihindenitibaren 506 sayılı Kanuna göre sigortalı sayılmışlar <strong>ve</strong> bu kimseleri çalıştıranlarda iş<strong>ve</strong>ren olarak kabul edilmişlerdir. Aynı uygulama <strong>5510</strong> sayılıKanunda da sürdürülmüş, sözü edilenler <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi2 CİN, Mustafa: “Yabancıların Çalışma İzinleri”, Kamu-İş, 2005, C:8, S:3, s:107-129Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 61
irinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılmaya devam edileceklerdir.I .6 - USTA ÖĞRETİCİLER1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanununun 47.maddesine göre, örgün <strong>ve</strong>yaygın eğitim kurumlarında <strong>ve</strong> hizmet içi yetiştirme kurs, seminer <strong>ve</strong>konferanslarda uzman <strong>ve</strong> usta öğreticiler geçici <strong>ve</strong> sürekli olarak görevlendirilebilmektedir.Milli Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlenen kurslardaçalıştırılan usta öğreticilerin, aşağıda yer <strong>ve</strong>rildiği üzere 657 sayılıKanunun 89.maddesine göre çalıştırıldıkları <strong>ve</strong> geçici personel statüsündebulundukları kabul edildiği gibi 4857 İş Kanununa da tabi olmadıklarıbelirtilmektedir 3 .Yargıtay’da, usta öğreticilerin hizmet akdi ile değil atama usulüyle göre<strong>ve</strong>başlatıldıklarını, statü hukukunun bulunduğunu <strong>ve</strong> 657 sayılı Kanunun4/C maddesine göre çalıştırıldıklarını kabul etmektedir 4 . Yargıtay’ın geçmiştebunun tersi kararları olduğunu da söyleyelim 5 . Son kararda Yargıtay,usta öğretici ile iş<strong>ve</strong>ren arasındaki iş ilişkisini atama statüsünde saymayıp,Borçlar Kanununun 313.maddesindeki hizmet sözleşmesi niteliğinde bulurken,buradaki iş<strong>ve</strong>renin de MEB değil ama bir belediye olduğunu belirtelim.Netice itibariyle, yeni dönemde Milli Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlenenkurslarda usta öğretici olarak çalıştırılanlar <strong>5510</strong> sayılı Kanunun4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılmışlardır.Belirtelim ki; diğer kamu kuruluşlarında değil yalnız Milli Eğitim Bakanlığıtarafından düzenlenen kurslarda çalıştırılan usta öğreticiler bu kapsamdasigortalıdırlar.I .7 - DERS ÜCRETİ KARŞILIĞI GÖREV VERİLENLER657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 89.maddesinde; “Her derecedekieğitim <strong>ve</strong> öğretim kurumları ile Üni<strong>ve</strong>rsite <strong>ve</strong> Akademi (Askeri Akademilerdahil), okul, kurs <strong>ve</strong>ya yaygın eğitim yapan kurumlarda <strong>ve</strong> benzeri kuruluşlardaöğretmen <strong>ve</strong>ya öğretim üyesi bulunmaması halinde öğretmenlere,öğretim üyelerine <strong>ve</strong>ya diğer memurlara <strong>ve</strong>yahut açıktan atanacaklaraücret ile ek ders görevi <strong>ve</strong>rilebilir. Ücretle okutulacak ders saatlerinin sayısı,ders görevi alacakların nitelikleri <strong>ve</strong> diğer hususlar ilgili Bakanlığınteklifi <strong>ve</strong> Bakanlar Kurulunun kararı ile tespit olunur.”hükmüne yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Bu şekilde, kamu görevlisi sayılanların dışında, açıktan atanmasuretiyle kamu idarelerinde ders ücreti karşılığı görev <strong>ve</strong>rilenler <strong>5510</strong> sayılıKanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalısayılmışlardır.3 Maliye Bakanlığı Bütçe <strong>ve</strong> Mali Kontrol Genel Müdürlüğünün 12.12.2000 tarih <strong>ve</strong> 34910 sayılı yazısı; Milli EğitimBakanlığı Çıraklık <strong>ve</strong> Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğünün 12.4.2001 tarih <strong>ve</strong> 1719 sayılı yazısı4 Y. 9.HD. E:1999/7930, K:1999/9226; E:1999/19571, K:2000/13955 Y. 21. HD. 12.11.1997, E:1996/184, K:1997/7462Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
I .8- GEÇİCİ OLARAK ÇALIŞTIRILAN PERSONELKamu kuruluşları 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 4.maddesinin(C) bendi kapsamında sözleşmeli olarak personel çalıştırabilmektedirler.Burada sözü edilenler ise geçici personeldir. Buna göre geçici personel, biryıldan az süreli <strong>ve</strong>ya mevsimlik hizmet olduğuna Devlet Personel Dairesinin<strong>ve</strong> Maliye Bakanlığının görüşlerine dayanılarak Bakanlar Kuruluncakarar <strong>ve</strong>rilen görevlerde <strong>ve</strong> belirtilen ücret <strong>ve</strong> adet sınırları içinde sözleşmeile çalıştırılan <strong>ve</strong> işçi sayılmayan kimselerdir. İşte bu mahiyette çalıştırılansözleşmeli personel <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a)bendi kapsamında sigortalı sayılmıştır.I .9- SÖZLEŞMELİ OLARAK ÇALIŞTIRILAN PERSONELDiğer taraftan, 657 sayılı Kanunun 4.maddesi (B) bendi kapsamında dasözleşmeli personel çalıştırılabilmektedir. Bu kapsamdakiler de, işçi sayılmayankamu görevlisi olarak <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının(a) bendi kapsamında sigortalı sayılacaklardır.Bu mahiyette çalıştırılanların son yıllarda özellikle Sağlık Bakanlığı, MilliEğitim Bakanlığı, belediyeler <strong>ve</strong> il özel idarelerinde yaygınlık kazandığınısöyleyebiliriz. Bunlar, 06.06.1978 tarihli <strong>ve</strong> 7/15754 sayılı Bakanlar KuruluKararı ile yürürlüğe konulan “Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkinEsaslar” doğrultusunda istihdam edilmektedirler. Sözü edilen sözleşmelipersonel de <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendikapsamında sigortalı sayılmıştır.I .10 -YABANCI MİSYONLARDA ÇALIŞAN TÜRK PERSONELYabancı devletleri Türkiye’de temsil eden elçilikler, konsolosluk <strong>ve</strong> ateşeliklerin,devletler hukukuna göre özerklik <strong>ve</strong> mesuniyetleri sözkonusu olduğundanbu gibi işyerlerinde sosyal sigorta mevzuatı uygulanmamakta,ancak bu işyerlerinden SGK ye müracaat edilerek burada çalıştırılan Türkpersonel için düzenlenerek <strong>ve</strong>rilen belgeler, eski dönemde olduğu üzereişleme alınacak <strong>ve</strong> primleri ödendiği sürece de sigortalı sayılacaklardır.Ancak Yargıtay bir kararında, Danimarka Büyükelçiliği işyerinde geçensigortasız hizmetlerin tespiti için , Türk vatandaşı olan bir işçinin açtığıdavada yargı muafiyetinin sözkonusu olamayacağını belirtmek suretiyle,buralarda çalışanların sigortalı sayılmaları gerektiği sonucuna dolaylı olarakulaşmıştır. Eğer yargı muafiyeti uygulanırsa yabancı elçiliklerde çalışanTürk vatandaşlarının, anayasal bir hak olan <strong>ve</strong> İnsan Hakları EvrenselBildirgesinde insan haklarından birisi olarak ele alınan sosyal gü<strong>ve</strong>nlikhakkından mahrum kalmaları sonucu ortaya çıkar ki, bu kabul edilemez 6 .Diplomatik masuniyeti bulunmayan yabancı kuruluşlar ile dini kuruluşlar-6 Y. 10. HD. 14.10.1993, E:1993/5620, K:1993/10875; ŞAKAR, Müjdat: “Sosyal Sigortalar”, Yargıtayın İş HukukuKararlarının Değerlendirilmesi 1993, MESS Yayını: 217, İstanbul 1995, s:185-202; ŞAKAR, Müjdat: Sosyal SigortalarUygulaması, Beta Yayınları, 4.Bası, İstanbul 1998, s:104-105Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 63
da (Patrikhane, kilise gibi) iş<strong>ve</strong>renlerle aralarında hizmet akdi bulunmakşartıyla çalışan Türk personel <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının(a) bendi kapsamında sigortalı sayılacaktır. Öte yandan, büyükelçilik,konsolosluk mensuplarının özel hizmetlerinde çalıştırılanlardan gönderendevlette <strong>ve</strong>ya üçüncü bir devlette sigortalılıklarını belgeleyemeyenler desigortalı sayılacaklardır.I .11- BULGARİSTAN’DAN ZORUNLU GÖÇ EDENSOYDAŞLARIMIZBulgaristan’dan ülkemize zorunlu göç eden <strong>ve</strong> henüz Türk vatandaşlığınıkazanamayan soydaşlarımız, 2527 sayılı Türk Soylu YabancılarınTürkiye’de Meslek <strong>ve</strong> Sanatlarını Serbestçe Yapabilmelerine, Kamu, ÖzelKuruluş <strong>ve</strong>ya İşyerlerinde Çalıştırılabilmelerine İlişkin Kanun hükümlerinegöre bir ya da birkaç iş<strong>ve</strong>ren tarafından çalıştırılmaları durumunda tümsigorta kollarına tabi olarak sigortalı olacaklardır.Kanunun 3.maddesine göre; Türk soylu yabancıların, kanunlarda Türk vatandaşlarınınyapabileceği belirtilen meslek, sanat <strong>ve</strong> işlerde çalışabilme <strong>ve</strong>çalıştırılabilmeleri için, özel kanunlarda aranan nitelikleri taşımak <strong>ve</strong> yükümlülükleriyerine getirmek şartıyla, bu Kanun <strong>ve</strong> Yabancıların Çalışmaİzinleri Hakkında Kanuna göre, İçişleri <strong>ve</strong> Dışişleri Bakanlıkları ile diğerilgili bakanlık <strong>ve</strong> kuruluşların görüşleri alınarak Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikBakanlığınca izin <strong>ve</strong>rilir.I .12- PROFESYONEL SPORCULARIN SİGORTALILIĞISporculuğu meslek edinerek bundan kazanç sağlayan profesyonel sporcularile bağlı bulundukları spor kulüpleri arasındaki hukuki ilişki hizmetakdi sayılacağından; spor kulüplerince çalıştırılan profesyonel sporcularile antrenörler, teknik direktör, menajer, masör <strong>ve</strong> diğer hizmetlilerin sigortalısayılması gerekmektedir. Sporu kazanç getiren bir meslek şeklindeyapmayan amatörlerin ise, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının(a) bendi kapsamında sigortalı sayılması mümkün bulunmamaktadır.Öte yandan sporcular 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında değildirler.Belirtelim ki; başlangıçta Yargıtay, “sporcunun profesyonel olması ile amatör olmasınınklüple arasındaki ilişkiyi değiştirmediği, sporcuların İş Kanunu kapsamıdışında oldukları, dolayısıyla klüp futbolcularının sigortalı olmadıkları “ yönlüyerel mahkeme kararını onarken 7 ; daha sonraki bir kararında 8 , “futbolcuların klüpleriile arasındaki sözleşme ilişkisinin belirgin olarak hizmet akdine dayalı olduğu,dolayısıyla profesyonel futbolcuların 506 sayılı Kanunun 2.maddesi gereğince sigortalısayılması gerektiği” ifade edilmiştir. Nihayetinde profesyonel sporcularınsigortalı olmaları gereğine ilişkin artık herhangi bir tartışma bulunmamaktadır.7 BAŞTÜRK, Faruk: “Sosyal Sigortalar Uygulamasında Profesyonel Futbolcular”, Legal İş Hukuku <strong>ve</strong> SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Dergisi, S:2005/8, s:1604-16088 Y.10.HD, 24.01.1974, E:1974/199, K:1974/1274; BAŞTÜRK, Faruk: “Sosyal Sigortalar Uygulamasında ProfesyonelFutbolcular”, Legal İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Dergisi, S:2005/8, s:1604-160864Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
I .13- BAHŞİŞ VE YÜZDE USULÜYLE ÇALIŞANLARINSİGORTALILIĞISinema, tiyatro, otel, pansiyon gibi işyerlerinde iş<strong>ve</strong>renden ücret almayıpmüşterilerden yüzde usulüyle <strong>ve</strong>ya bahşiş şeklinde aldıkları paralarla hizmetgören kişilerin, bu işyerlerinin iş<strong>ve</strong>renleri ile zımni de olsa bir hizmetakdi yapmış olduklarının kabulü ile <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birincifıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılmaları gerekmektedir. Yapılanhizmetin karşılığının üçüncü kişilerce ödenmesi akdin mahiyetinideğiştirmeyecektir.I .14- KÖY PERSONELİNİN SİGORTALILIĞIKöylerde katip, tahsildar, korucu(köy bekçisi), imam, okul hademesi, sukorucusu gibi işleri yapanlar, köy hükmi şahsiyetinin yetkili organlarınınemir <strong>ve</strong> talimatları ile çalışıp köy bütçesinden aylık ücret almaları halinde,hizmet sözleşmesine istinaden çalıştıklarının kabulü ile <strong>5510</strong> sayılı Kanunun4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılacaklardır9 .Ancak, köy personelinin ücretleri, köy sakinlerinin mali durumlarına göreödedikleri bağış mahiyetinde olup, köy bütçesine dahil edilmeyen para<strong>ve</strong>ya mahsûl ile karşılanıyorsa, bu takdirde ortada bir iş sahibi tarafındanbelirli bir ücretle çalıştırılma durumu mevcut olmadığından, hizmet akdindenbahsedilemeyeceği için bu durumdaki köy personelinin sigortalısayılmamaları gerekmektedir.I .15- VATANİ HİZMET TERTİBİNDEN AYLIK ALANLAR1005 sayılı İstiklal Madalyası Verilmiş Bulunanlara Vatani Hizmet TertibindenŞeref Aylığı Bağlanması Hakkında Kanunun 27.04.1976 tarihli, 1985sayılı Kanunla değiştirilen 1. maddesinde, Milli Mücadeleye iştirak eden<strong>ve</strong> bu sebeple kendilerine İstiklal Madalyası <strong>ve</strong>rilmiş bulunan Türk Vatandaşlarıile 1950 yılında Türk Tugayının Kore’ye ayak bastığı Ekim ayındabaşlamak <strong>ve</strong> 1953 yılı Pan Munjon Ateşkes Anlaşmasına kadar Kore’de fiilensavaşa katılmış olan Türk vatandaşlarına, hayatta bulundukları sürecevatanî hizmet tertibinden 5750 gösterge rakamının her yıl Bütçe Kanunu iletespit edilen katsayı ile çarpılmasından bulunacak miktarda aylık bağlanacağıöngörülmüştür.Vatani hizmet aylıkları ödeneği her yıl Maliye Bakanlığı Bütçesine konulmakta<strong>ve</strong> bu aylıkların bağlama <strong>ve</strong> ödeme işlemleri SGK tarafından yerinegetirilmektedir. Bu aylıklar, kanunla kurulu sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarındanalınan malüllük <strong>ve</strong>ya emekli aylığı niteliğini haiz bulunmamaktadır.Bu itibarla, vatani hizmet tertibinden 1985 sayılı Kanuna göre vatani hizmetaylığı, şeref aylığı <strong>ve</strong> Kore gazilik aylığı alan kimselerin almış oldukları bu9 ORDU, Harun: “Köy Sınırları İçinde Çalıştırılan Bekçiler Ve Korucuların Sosyal Gü<strong>ve</strong>nliği”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikDünyası, Eylül-Ekim 2006, S:39, s:64-68Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 65
aylığın Kanunla kurulu sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarından alınan malüllük<strong>ve</strong>ya emekli aylığı mahiyetinde olmadığı nazara alınarak, bu kimselerinherhangi bir işyerinde hizmet akdi ne istinaden çalıştırılmaları halinde <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalısayılmaları <strong>ve</strong> haklarında tüm sigorta kollarının uygulanması gerekmektedir.I .16- KAPICI, KALORİFERCİ, BEKÇİ VE ODACILARKonutlarda kalorifercilik, kapıcılık, bekçilik, bahçıvanlık gi bi işleri görenkimseler <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındahizmet akdi ile çalıştıklarından sigortalı sayılacaklardır. Bunlar evhizmetlerinde çalışan aşçı, bakıcı gibi kimselerden farklılık arzetmektedir.Bu gibi kişiler 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanununda bahsi geçen kat malikleri<strong>ve</strong>ya ona <strong>ve</strong>kaleten işleri yöneten yönetici ile bir hizmet akdi yapmışolacaklarından sigortalı sayılacaklardır.Çeşitli imalat, ticaret <strong>ve</strong>ya mesleki hizmet işlerinin yapıldığı büro <strong>ve</strong> odalarıiçinde bulunduran han <strong>ve</strong> pasajların müşterek işletme, bakım <strong>ve</strong> muhafazasındaçalıştırılan odacı, kaloriferci, kapıcı, <strong>ve</strong> bekçilerin de, aynı niteliktebulundukları nazara alınarak si gortalı sayılmaları gerekir.I .17 - VAHİDİ FİYATLA(TEK FİYAT) ÇALIŞANLAROrman idarelerinden vahidi fiyatla iş alan müteahhitler, bu işte başkalarınıücretle çalıştırarak taahhütlerini yerine getirdikleri takdirde, çalıştırdıklarıişçiler sigortalı sayılacaktır. Aynı esasla Orman Bakanlığı’nın ilgili birimlerininağaçlandırma <strong>ve</strong> erazyon kontrol ile fidanlık işyerlerinde çalıştırdıklarıişçiler de sigortalı sayılacaktır. Yargıtay’da bu tür çalışmada, zaman<strong>ve</strong> bağımlılık unsurlarının varlığı, çalışanların işgüçlerini iş<strong>ve</strong>renin emrinehazır bulundurduğu, ücret ödenmesinin vahidi fiyat üzerinden olmasınınçalışmanın hizmet akdine dayalı olmasını etkilemeyeceği düşüncesi ile vahidifiyatla çalışanları sigortalı saymıştır 10 .II –BAĞIMSIZ ÇALIŞAN SİGORTALILAR<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendinde, genel olarakhizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız olarakçalışanlar sigortalı sayılmışlardır. Bağımsız çalışanların yabancı uyrukluolmaları ise sigortalı olmalarına engel değildir. Bu şekilde bağımsız olarakçalışmak suretiyle sigortalı sayılanlar aşağıda kısaca açıklanmıştır.II .1-GELİR VERGİSİ MÜKELLEFİ OLANLARTicari kazanç <strong>ve</strong>ya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek <strong>ve</strong>ya basitusulde gelir <strong>ve</strong>rgisi mükellefi olanlar <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birincifıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalıdırlar. Anlaşılacağı üzere GVK.10 Y. 21. HD. 18.06.2001, E:4674, K:4855; OKUR, A.Rıza: “Sosyal Sigortalar Hukukunun Genel Hükümleri <strong>ve</strong> Primler”,Yargıtayın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi 2001”, İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik HukukuTürk Milli Komitesi, Ankara 2003, s:213-28466Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
göre, gelirin unsurlarından sadece ticari kazancı ya da meslek kazancı sebebiylegelir <strong>ve</strong>rgisi mükellefi olanlar bu nitelikte sayılmışlardır. Öte yandanbunların basit usulde <strong>ve</strong>ya gerçek usulde <strong>ve</strong>rgi mükellefi olmaları sigortalısayılmaları açısından herhangi bir sorun yaratmamaktadır.II .2-GELİR VERGİSİNDEN MUAF OLANLARGelir <strong>ve</strong>rgisinden muaf olup, esnaf <strong>ve</strong> sanatkarlar siciline 11 kayıtlı olanlar da<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalısayılmışlardır. Düzenlemede, esnaf <strong>ve</strong> sanatkarlar sicili ile birliktekanunla kurulan meslek odalarına usulüne uygun olarak kayıtlı olma şartınınaranmamış olması önceki dönem tartışmalarını da sona erdirmiştir. 12 Bumahiyette sigortalı sayılan esnaf <strong>ve</strong> sanatkarlar, 5362 sayılı Esnaf <strong>ve</strong> SanatkarlarMeslek Kuruluşları Kanununa 13 göre kurulan meslek odalarınakayıtlı olan kişilerdir. Esnaf <strong>ve</strong> sanatkarlar ise Kanunun 2.maddesinde şuşekilde tanımlanmıştır:“İster gezici ister sabit bir mekanda bulunsun, Esnaf <strong>ve</strong> Sanatkar ile Tacir<strong>ve</strong> Sanayiciyi Belirleme Koordinasyon Kurulunca belirlenen esnaf <strong>ve</strong>sanatkar meslek kollarına dahil olup, ekonomik faaliyetini sermayesi ilebirlikte bedeni çalışmasına dayandıran <strong>ve</strong> kazancı tacir <strong>ve</strong>ya sanayici niteliğinikazandırmayacak miktarda olan, basit usulde <strong>ve</strong>rgilendirilenler<strong>ve</strong> işletme hesabı esasına göre deftere tabi olanlar ile <strong>ve</strong>rgiden muaf bulunanmeslek <strong>ve</strong> sanat sahibi kimseler…”5362 sayılı Kanunun 68.maddesine göre, yukarıda tanımlanan esnaf <strong>ve</strong>sanatkarlar, yanlarında çalışanlar hariç, çalışmaya başladıkları tarihtenitibaren durumlarını otuz gün içinde bağlı bulundukları esnaf <strong>ve</strong> sanatkarsiciline tescil <strong>ve</strong> Sicil Gazetesinde ilan ettirmekle yükümlüdürler. Dahasıesnaf <strong>ve</strong> sanatkarların mesleki faaliyette bulunabilmeleri <strong>ve</strong> ilgili odayakaydedilmeleri için esnaf sanatkar siciline kayıtları şarttır <strong>ve</strong> sicile her birmeslek için ayrı kayıt yapılması gereklidir. Sicile kaydı yapılan esnaf <strong>ve</strong> sanatkarlarınilgili odaya kayıt için bilgilerinin gönderilmesi, sicil tarafındanelektronik ortamda Sanayi <strong>ve</strong> Ticaret Bakanlığı e-esnaf <strong>ve</strong> sanatkar <strong>ve</strong>ritabanında gerçekleştirilir. Esnaf <strong>ve</strong> sanatkarlar kayıt beyannamelerindekihususlarda meydana gelen değişiklikleri en geç otuz gün içinde sicile bildirmekzorundadırlar.Öte yandan, esnaf <strong>ve</strong> sanatkar siciline kayıtlı iken, daha sonraki yıllardayıllık alış <strong>ve</strong>ya satış tutarları ya da gayri safi iş hasılatı, esnaf <strong>ve</strong> sanatkarsayılma hadlerini aşanlar kendileri istemedikçe ticaret siciline <strong>ve</strong> dolayısıylaTürkiye Odalar <strong>ve</strong> Borsalar Birliği bünyesindeki odalara kayda zorlanamazlar.Ancak, yıllık alış <strong>ve</strong>ya satış tutarları ya da gayri safi iş hasılatı,11 Belirtelim ki; gelir <strong>ve</strong>rgisinden muaf olanların sigortalı sayılmasında, hem 1479 sayılı Kanunun mülga24.maddesinde hem de <strong>5510</strong> sayılı Kanunda 5754 sayılı Kanun ile değişiklik yapılmadan önce, “esnaf <strong>ve</strong> sanatkarlarsicili ile birlikte kanunla kurulan meslek odalarına usulüne uygun olarak kayıtlı olanlar” birlikte dikkate alınıyordu.12 AKIN, Le<strong>ve</strong>nt: “Bağ-Kur Sigortalılığında Esnaf <strong>ve</strong> Sanatkar Odalarına Tescilin Etkisi <strong>ve</strong> Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> GenelSağlık Sigortası Kanunu Tasarısında Durum”, Ankara Üni<strong>ve</strong>rsitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2005/2, s:1-2213 26.01.2005 tarih <strong>ve</strong> 25852 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 67
esnaf <strong>ve</strong> sanatkar sayılma hadlerinin altı katını aşanların kayıtları, esnaf <strong>ve</strong>sanatkar sicili marifetiyle ticaret siciline aktarılır.II .3- ŞİRKET ORTAKLARIAnonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları, sermayesi paylarabölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları, diğer şirket <strong>ve</strong> donatmaiştiraklerinin ise tüm ortakları <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birincifıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı sayılmıştır.II .3 .1 –Anonim şirket yönetim kurulu üyesi ortaklarıAnonim şirketler sermayesi paylara bölünmüş <strong>ve</strong> borçlarından yalnızcamalvarlığı ile sorumlu olan şirketlerdir. Anonim şirketler en az beş kişiile kurulabilirler. Şirket ortakları arasından seçilen en az üç kişiden oluşanyönetim kurulu şirketi yönetir <strong>ve</strong> temsil eder. Yönetim kurulu üyelerininşirket tüzel kişili arasındaki iş ilişkisi ise <strong>ve</strong>kalet akdine dayanır. Anlaşılacağıüzere anonim şirketlerin sadece yönetim kurulu üyesi ortakları sigortalısayılmıştır. Kurucu ortaklar artık zorunlu sigortalı sayılmamaktadırlar.1479 sayılı Kanunun mülga 24.maddesi gereğince sigortalı sayılan anonimşirket kurucu ortaklarının sigortalılıkları için geçiş hükmü getirilmiştir.Buna göre, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin(3) numaralı alt bendinde belirtilen anonim şirketlerin kurucu ortaklarındandaha önce 1479 sayılı Kanunun 24.maddesine tabi olarak sigortalıolanlardan sigortalılıklarını devam ettirmek isteyenlerin bu maddenin yürürlüktarihinden yani 01.10.2008’den itibaren altı ay içinde yazılı taleptebulunmaları halinde sigortalılıkları aynen devam ettirilir. Bu süre içerisindetalepte bulunmayanların sigortalılıkları ise bu Kanunun yürürlük tarihiitibariyle sona erer.(<strong>5510</strong>/geçici 22)II .3 .2 – Kolektif şirket ortaklarıKolektif şirketleri, gerçek kişiler arasında kurulup ortaklardan hiç birisininsorumluluğunun şirket alacaklarına karşı sınırlandırılmamış olduğu şirketlerdir.Ortaklardan her biri ayrı ayrı şirketi idare hak <strong>ve</strong> görevine sahiptir.II .3 .3 – Adi komandit şirket ortaklarıKollektif şirketlere benzemekle birlikte, burada sorumluluğu sınırlı olan <strong>ve</strong>sınırsız olan ortaklar vardır. Bunlardan sorumluluğu koydukları sermayeile sınırlı olan ortaklara komanditer ortak, sorumlulukları sınırlı olmayanortaklara ise komandite ortak denir. Adi komandit şirket ortaklarının heriki grubu da <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendikapsamında sigortalı sayılmıştırII .3 .4 – Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerinkomandite ortaklarıBu şirketlerde de iki tür ortak bulunmaktadır. Komandite ortaklar <strong>ve</strong> ko-68Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
manditer ortaklar. Komandite ortaklara kolektif şirketlerdeki hükümleruygulanırken, komanditer ortaklar anonim şirket ortaklarına benzemektedirler.Bu bakımdan, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerinkomandite ortakları <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b)bendi kapsamında sigortalı sayılırken, komanditer ortakların hizmet akdinedayalı olarak ücretle sözkonusu şirkette çalışmaları durumunda <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalısayılacaklardır.II .3 .5 – Limited şirket ortaklarıLimited şirketlerde ortakların sorumluluğu esasen taahhüt ettikleri sermayeile şirketin sorumluluğu ise malvarlığı ile sınırlandırılmıştır. Ortaklarıtarafından idare <strong>ve</strong> temsil edilen bu şirketler en az iki ortak ile kurulabilmektedir.Ortaklar, aksi kararlaştırılmamış ise hep birlikte müdür sıfatı ileşirketi temsil ederler.II .3 .6 – Adi şirket ortaklarıAdi şirketler yukarıdaki şirketlerden farklı olarak Türk ticaret Kanunundadeğil de Borçlar Kanununda düzenlenmiştir. Adi şirketlerin tüzel kişiliğiyoktur. Adi şirket ortaklarının her biri ayrı <strong>ve</strong>rgi mükellefi olup, ortaklargelir <strong>ve</strong>rgisi beyannamelerini de ayrı olarak <strong>ve</strong>rmektedirler.II .3 .7 – Donatma iştiraki ortaklarıDonatma iştiraki, birden fazla kişinin müşterek mülkiyet şeklinde bir gemiyiaralarında yapmış oldukları bir anlaşma gereğince iştirakçilerin nam<strong>ve</strong> hesabına deniz ticaretinde kullanmaları olarak tanımlanabilir 14 .II .4- TARIMSAL FAALİYETTE BULUNANLAR<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 106.maddesi ile 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına <strong>ve</strong>Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu yürürlükten kaldırılmış, eskidenbu nitelikte Bağ-Kur sigortalısı olanlar, aşağıda belirtilen tarımsalfaaliyette bulunmaları halinde artık <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birincifıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı sayılmıştır. Ancak tarımda kendiadına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlardan, tarımsal faaliyette bulunan <strong>ve</strong>yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden, bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldüktensonra kalan tutarın aylık ortalaması prime esas aylık kazanç tutarınınalt sınırı üzerinde olanlar sigortalı olarak kabul edileceklerdir. Zirakazançları bu sınırın altında olanlar <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 6.maddesi birincifıkrası (ı) bendi gereğince sigortalı sayılmamışlardır. 15Öte yandan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin(4) numaralı alt bendinde belirtilenler için, bu Kanunun 6.maddesininbirinci fıkrasının (ı) bendinde belirtilen “otuz” ibaresi, bu maddenin yü-14 KURT, Resul: İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Sigorta Mevzuatında Usul <strong>ve</strong> Esaslar, 3.Baskı, İSMMMO Yay No:37, s:81115 AKIN, Le<strong>ve</strong>nt: “Sigortalılık Kavramı Açısından Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanun TasarısınınDeğerlendirilmesi”, Ankara Üni<strong>ve</strong>rsitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2005/2, s:23-63Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 69
ürlüğe girdiği yıl için “onbeş” olarak uygulanır <strong>ve</strong> prime esas günlük kazancınotuz katını geçmemek üzere takip eden her yıl için bir puan artırılır.(<strong>5510</strong>/Geçici 16-1) Böyle olunca, kamu idareleri hariç olmak üzere, tarımişlerinde <strong>ve</strong>ya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz işlerde çalışanlarile tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlardan; tarımsal faaliyettebulunan <strong>ve</strong> yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden, bu faaliyete ilişkinmasraflar düşüldükten sonra kalan tutarın aylık ortalaması, bu Kanundatanımlanan prime esas günlük kazanç alt sınırının 2008 yılı için onbeş <strong>ve</strong>takip eden her yıl bir puan artırılmak suretiyle otuz katını aşanlar sigortalısayılacaktır.Şu halde, sözkonusu sigortalıların kapsama alınma sınırı 2008 yılı içinprime esas günlük kazancın 15 katı olarak belirlenmiş <strong>ve</strong> bu miktarın2009 yılından itibaren her yıl bir puan artırılarak on beş yıl sonra 30 katınaulaşması öngörülmüştür. Böylece, eski Bağ-Kur tarım sigortalılarınınyaklaşık %80’inin zorunlu sigorta kapsamı içinde kalmasının sağlanacağıbelirtilmektedir. 16Tarımsal faaliyet ise kendi mülkünde, ortaklık <strong>ve</strong>ya kiralamak suretiylebaşkalarının mülkünde <strong>ve</strong>ya kamuya mahsus mahallerde; ekim, dikim, bakım,üretme, yetiştirme <strong>ve</strong> ıslah yoluyla yahut doğrudan doğruya tabiattanistifade etmek suretiyle bitki, orman, hayvan <strong>ve</strong> su ürünleri elde edilmesini<strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya bu ürünlerin yetiştiricileri tarafından; muhafazasını, taşınmasını<strong>ve</strong>ya pazarlanmasını ifade etmektedir.(<strong>5510</strong>/3-19)Sosyal sigorta uygulamasında <strong>5510</strong> sayılı Kanundaki tanıma itibar edilecekolmakla birlikte, tarımsal faaliyet benzer bir biçimde Gelir Vergisi Kanununun52.maddesinde de tanımlanmıştır. Buna göre tarımsal faaliyet; arazidedeniz, göl <strong>ve</strong> nehirlerde ekim, dikim, üretme, yetiştirme <strong>ve</strong> ıslah yollarıyla<strong>ve</strong>yahut doğrudan doğruya tabiattan istifade etmek suretiyle bitki, orman,hayvan, balık <strong>ve</strong> bunların mahsullerinin üretimini, avlanmasını, avcıları<strong>ve</strong> yetiştiricileri tarafından muhafazasını, taşınmasını, satılmasını <strong>ve</strong>ya buüründen sair bir şekilde yararlanılmasını ifade etmektedir. Diğer taraftanbazı bitki <strong>ve</strong> hayvan türlerinde üretimin doğrudan doğruya arazi üzerindeyapılmaması zirai faaliyetin niteliğini değiştirmemektedir.II .5- KÖY VE MAHALLE MUHTARLARI2108 sayılı Muhtar Ödenek <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kanunu kapsamındaki köy<strong>ve</strong> mahalle muhtarları, bu kamu görevine seçimle gelmeleri suretiyle statühukukundan doğan bir kamu hizmeti yürütmektedirler. Köy <strong>ve</strong> mahallemuhtarları seçildikleri tarihten itibaren sigortalılıkları başlayacaktır. Muhtar<strong>ve</strong>killeri de aynen muhtarlar gibi sigortalı olurlar. Bunlar için seçimlezorunlu sigortalılık olgusu meydana geldiği için, muhtar seçildikten sonra16 ÖZCAN, Celal: “Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, Taslaklar Ve Reform”, Mercek, Ocak 2008,S:49, s:53-6570Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
isteğe bağlı sigortalılıkları da devam edemez 17 . Köy <strong>ve</strong> mahalle muhtarlarısözkonusu görevleri sebebiyle de <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birincifıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı sayılmışlardır.Öte yandan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlük tarihinden önce 2108 sayılıYasanın 4.maddesine göre muhtar seçildikleri tarih itibarıyla 1479 sayılıKanuna göre kayıt <strong>ve</strong> tescilleri yapılan köy muhtarlarından; <strong>5510</strong> sayılıKanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (1) numaralı altbendi hükümlerine göre (yani ticarî kazanç <strong>ve</strong>ya serbest meslek kazancı nedeniylegerçek <strong>ve</strong>ya basit usûlde gelir <strong>ve</strong>rgisi mükellefi olarak) sigortalılıklarınıdevam ettirmek isteyenlerin bu maddenin yürürlük tarihinden itibarenaltı ay içinde yazılı talepte bulunmaları halinde sigortalılıklarıaynen devam ettirilir. Bu süre içerisinde talepte bulunmayanlar hakkındaise bu Kanun hükümleri uygulanır.(<strong>5510</strong>/geçici 21)II .6- AT YARIŞI JOKEY VE ANTRENÖRLERİYukarıda yer <strong>ve</strong>rildiği üzere, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası(b) bendi gereğince sigortalı sayılanlara ilişkin hükümler; 6132 sayılı At YarışlarıHakkında Kanuna tabi jokey <strong>ve</strong> antrenörler hakkında da uygulanır.III - KAMU GÖREVLİSİ SİGORTALILARDaha önce de açıklandığı üzere, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası(c) bendinde, kamu idarelerinde; hizmet akdi ile çalışmayıp yani <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (a) bendine tabi olmayanlardan,kadro <strong>ve</strong> pozisyonlarda sürekli olarak çalışıp, ilgili kanunlarında (a) bendikapsamına girenler gibi sigortalı olması öngörülmemiş olanlar sigortalısayılmışlardır. Aynı şekilde, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası(a) <strong>ve</strong> (b) bentlerine tabi olmayanlardan, sözleşmeli olarak çalışıp ilgili kanunlarında(a) bendi kapsamına girenler gibi sigortalı olması öngörülmemişolanlar ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 86. maddesi uyarıncaaçıktan <strong>ve</strong>kil atananlar(<strong>ve</strong>kil öğretmen, <strong>ve</strong>kil imam, <strong>ve</strong>kil mühendisvb.) da sigortalı sayılmışlardır.Diğer taraftan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (c) bendi gereğisigortalı sayılanlara ilişkin hükümler;a) Kuruluş <strong>ve</strong> personel kanunları <strong>ve</strong>ya diğer kanunlar gereğince seçimle<strong>ve</strong>ya atama yoluyla kamu idarelerinde göre<strong>ve</strong> gelenlerden; bu görevlerisebebiyle kendilerine ilgili kanunlarında Devlet memurları gibi emeklilikhakkı tanınmış olanlardan hizmet akdi ile çalışmayanlar,b) Başbakan, bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, belediye başkanları,il encümeninin seçimle gelen üyeleri,c) <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (c) bendi kapsamında iken,17 Y. 21. HD. 18.10.1999, 7034/7037; ARASLI, Utkan: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong> Sosyal Sigortalar, 2.Cilt, Turhan Kitabevi,Ankara 2002, s:1798Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 71
u kapsamdaki kişilerin kurduğu sendikalar <strong>ve</strong> konfederasyonları ile sendikaşubelerinin başkanlıkları <strong>ve</strong> yönetim kurullarına seçilenlerden aylıksızizne ayrılanlar,d) Harp okulları ile fakülte <strong>ve</strong> yüksek okullarda, Türk Silâhlı Kuv<strong>ve</strong>tlerihesabına okuyan <strong>ve</strong>ya kendi hesabına okumakta iken askerî öğrenci olanlarile astsubay meslek yüksek okulları <strong>ve</strong> astsubay naspedilmek üzere temelaskerlik eğitimine tâbi tutulan adaylar,e) Polis Akademisi ile fakülte <strong>ve</strong> yüksek okullarda, Emniyet Genel Müdürlüğühesabına okuyan <strong>ve</strong>ya kendi hesabına okumakta iken Emniyet GenelMüdürlüğü hesabına okumaya devam eden öğrenciler,hakkında da uygulanacaktır.Belirtelim ki; Kanunun 4.maddesi dördüncü fıkranın (d) <strong>ve</strong> (e) bentlerindebelirtilen okulları tamamlamadan ayrılanlar ile bu okulları tamamlamalarınarağmen görevlerine başlamadan ayrılanların, bu okullarda geçen eğitimsüreleri sigortalılıklarından sayılmaz.Öte yandan <strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici 4.maddesi yedinci fıkrasında; buKanunun yürürlüğe girdiği tarihte kamu idarelerinde hizmet akdi ile <strong>ve</strong>yasözleşmeli olarak çalışanlardan; ilgili kanunları gereği 5434 sayılı Kanun ileilgilendirilenlerin aynı statüde çalışmaya devam ettikleri sürece bu Kanunun4. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine göre sigortalı sayılacaklarıbelirtilmiştir.Daha önce belirtilmiş olmakla birlikte, önemli bulduğumuz bir noktayıtekrarlamakta fayda var: <strong>5510</strong> sayılı Kanunun kısa vadeli sigorta kollarınailişkin hükümleri Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındasigortalı sayılanlara bu kapsamda oldukları sürece uygulanmaz.(<strong>5510</strong>/4-6)IV –SİGORTALILARIN GEÇİCİ OLARAKYURTDIŞINDA BULUNMALARI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 10.maddesi birinci fıkrasına göre; aynı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendinde sayılan sigortalıların iş<strong>ve</strong>renleritarafından geçici görevle yurt dışına gönderilmeleri, (c) bendinde sayılansigortalıların mevzuatlarında belirtilen usûle uygun olarak yurt dışınagönderilmeleri <strong>ve</strong>ya (b) bendinde sayılanların sigortalılığa esas çalışmasınedeniyle yurt dışında bulunmaları halinde, bu görevleri yaptıkları sürece,sigortalıların <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renlerin sosyal sigortaya ilişkin hak <strong>ve</strong> yükümlülükleridevam edecektir.Belirtelim ki; geçici olarak yurtdışına gönderilenler, ülkemiz ile uluslararasısosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen iş<strong>ve</strong>renlerceyurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri <strong>ve</strong>yaişleri nedeniyle yurt dışında bulunanlar haklarında, kısa vadeli sigorta kollarıile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanır.(SSİY/94-1)72Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Kural olarak kanunlar o ülke sınırları içinde uygulanır. Sosyal sigorta kanunlarıda kural olarak Türkiye’de yaşayan sigortalılara uygulanır. Ancakbu kuralın istisnası, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 10.maddesi birinci fıkrasında düzenlenmiştir.Bu madde kapsamına giren durumlarda genellik ilkesi değil,kişisellik ilkesi geçerlidir <strong>ve</strong> yasa hükümleri yabancı ülkedeki olaylara dauygulanır 18 .Yargıtay kararına da yansıdığı üzere, yukarıdaki şekilde sigortalıların yurtdışında çalışmaları halinde sigortalılıklarının devam etmesi için şu koşullarınbulunması gerekmektedir 19 :a) Türkiye ile yabancı ülke arasında bir sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi bulunmaması.Böyle bir sözleşme var ise yukarıdaki kanun hükmü değil sözleşmehükümleri uygulanacaktır.b) Yurt dışındaki çalışmanın sürekli değil geçici olması. Çalışma geçici olmayıpsüreklilik kazanırsa kapsam dışına çıkılarak, çalışılan yabancı ülkesosyal gü<strong>ve</strong>nlik sistemine tabi olunur. “Geçicilik” konusunda bir açıklıkbulunmadığı için, her somut olayda ayrıca incelenmelidir. Öte yandan,sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmelerinde hüküm var ise buna itibar edilecektir. Örneğin;Türk-Alman Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sözleşmesinde <strong>ve</strong> Türkiye-KKTC SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Sözleşmesinde geçici gönderme süresi 24 ay ile sınırlanmıştır.Bu sürelerin aşılması geçici görev sayılmamıştır 20 .c) Yabancı ülke sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sisteminin gereken yardımları yapmaması.Sigortalıların görev <strong>ve</strong> işleri nedeniyle yurt dışında bulundukları sürelerintespiti için; Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (c) bentlerikapsamında sigortalı olanlar için iş<strong>ve</strong>renlerince görevlendirildiklerinedair görev belgesinin, Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendikapsamında sigortalı olanlar için işleri nedeniyle yurt dışına çıkacaklarınadair beyan belgesi ile bunu destekleyen belgelerin ibrazı istenir. Kurumcayurtdışında bulunma hâli her türlü bilgi <strong>ve</strong> belgeyle de tespit edilebilir.(SSİY/92)V – ESKİ TOPLULUK SİGORTALILARITopluluk sigortası 506 sayılı Kanunun mülga 86.maddesinde düzenlenmişidi. Bununla sosyal gü<strong>ve</strong>nceden yararlanamayanlar kuruluşları vasıtasıylaKurumla yaptıkları sözleşmeler ile istedikleri sigorta kollarından yararlanabilmekteydiler.En bilinenleri ise noterler <strong>ve</strong> barolar birliğidir. Ancak<strong>5510</strong> sayılı Kanun ile bazı maddeleri hariç 506 sayılı Kanun yürürlüktenkaldırılırken, kaldırılan maddeler arasında 86. maddede bulunmaktadır.18 OKUR, A.Rıza: “Sosyal Sigortalar Hukukunun Genel Hükümleri <strong>ve</strong> Primler”, Yargıtayın İş Hukukuna İlişkinKararlarının Değerlendirilmesi 2001”, İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Türk Milli Komitesi, Ankara 2003,s:213-28419 Y. 10. HD. 23.11.2001, E:4183, K:8086; OKUR, A.Rıza: “Sosyal Sigortalar Hukukunun Genel Hükümleri <strong>ve</strong> Primler”,Yargıtayın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi 2001”, İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik HukukuTürk Milli Komitesi, Ankara 2003, s:213-28420 Y. 21. HD. 16.11.1998, E:1998/5942, K:1998/7826; Y. 10. HD. 28.06.1994, E:1994/1892, K:1994/13069Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 73
(<strong>5510</strong>/106-1) Öte yandan avukat <strong>ve</strong> noterleri uzun vadeli sigorta kollarıyönünden zorunlu olarak topluluk sigortasına tabi tutan Avukatlık Kanunuile Noterlik Kanununun ilgili maddeleri de yürürlükten kaldırılmıştır.(<strong>5510</strong>/106-12-13)<strong>5510</strong> sayılı Kanun ile bugüne kadar topluluk sigortasına girmiş olanlarınyeni dönemde durumlarını düzenleyen hükümlere yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Bunagöre, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun mülga 86.maddesi hükmünegöre topluluk sigortasına tabi olanların ödedikleri iş kazası, meslek hastalığı,hastalık, analık, malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primleri genelsağlık sigortası dahil bu Kanuna göre ödenmiş sayılacaktır. Bu süreler yatırıldıklarısigorta kolları bakımından başlangıç süresi <strong>ve</strong> prim ödeme günsayısı olarak kabul edilecektir.(<strong>5510</strong>/geçici 6-4)Bu Kanunun yürürlük tarihi itibarıyla 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunununmülga 86. maddesine göre malüllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarıbakımından topluluk sigortasına devam edenler, bu Kanunun 4.maddesikapsamında durumları değerlendirilerek, durumlarına uyan bent kapsamındazorunlu sigortalı sayılacaklardır. Bunların kendileri <strong>ve</strong>ya iş<strong>ve</strong>renleritarafından <strong>ve</strong>rilmesi gereken belgeler en geç üç ay içinde Kuruma <strong>ve</strong>rilmekzorundadır. (<strong>5510</strong>/geçici 6-5.)VI –BANKALAR, SİGORTA ŞİRKETLERİ, TİCARET VESANAYİ ODALARI VE BORSALARIN OLUŞTURDUĞUSANDIKLARIN SİGORTALILARI<strong>5510</strong> sayılı Kanun ile bazı maddeleri hariç 506 sayılı Kanun yürürlüktenkaldırılırken, kaldırılan maddeler arasında geçici 20. maddede bulunmamaktadır.(<strong>5510</strong>/106-1)506 sayılı Kanunun geçici 20.maddesindeki düzenlemeyegöre ise; Bankalar, sigorta <strong>ve</strong> reasürans şirketleri, ticaret odaları,sanayi odaları,borsalar <strong>ve</strong>ya bunların teşkil ettikleri birliklerin sandıklarıbütün personelini kapsayacak <strong>ve</strong> bu kimselerin iş kazalarıyla meslekhastalıkları, hastalık, analık, malüllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm, eşlerinin analık,eş <strong>ve</strong> çocuklarının hastalık hallerinde, en az 506 sayılı Kanunda belirtilenyardımları sağlayacak; sandıkların statülerine tabi personelin bu maddekapsamına giren banka, sigorta şirketi, reasürans şirketi, ticaret odası,sanayi odası, borsa <strong>ve</strong>ya bunların birliklerinden birinden diğerine geçmesihalinde bu gibi personelin kendi sandıklarındaki müktesep haklarınında diğer ilgili sandığa <strong>ve</strong>ya aralarında kuracakları müşterek bir sandığaintikalini temin edecek şekilde 506 sayılı Kanunun yayımı tarihinden itibarenen geç altı ay içinde birer vakıf haline getirildikleri takdirde; yenistatülerinin Çalışma Bakanlığınca onaylanmasıyla, anılan sandıklarınpersoneli 506 sayılı Kanunun uygulanmasında sigortalı sayılmayacaktır.”Bu sandıklara tabi olarak geçmişte sigortalılıkları yukarıdaki şekilde sağlananlar,belirtileceği üzere bu sandıkların SGK ye devri sürecinde de <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalısayılacaklardır.74Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
506 sayılı Kanunun geçici 20. maddesi kapsamındaki bankalar, sigorta <strong>ve</strong>reasürans şirketleri, ticaret odaları, sanayi odaları, borsalar <strong>ve</strong>ya bunlarınteşkil ettikleri birlikler personeli için kurulmuş bulunan sandıkların iştirakçileriile aylık <strong>ve</strong>ya gelir bağlanmış olanlar ile bunların hak sahipleriherhangi bir işleme gerek kalmaksızın bu maddenin yayımı tarihindenitibaren üç yıl içinde Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumuna devredilerek bu Kanunkapsamına alınır. Üç yıllık süre Bakanlar Kurulu kararı ile en fazla iki yıldaha uzatılabilir. Devir tarihi itibarıyla sandık iştirakçileri bu Kanunun4 üncü maddesinin (a) bendi kapsamında sigortalı sayılırlar.(<strong>5510</strong>/geçici20-1)Bu sandıkların ilk kuruluş statülerinin (yani kurulmaya esas oluşturan vakıfsenetlerinin) Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığı’nca onaylanmasınınyanı sıra, statülerinde meydana gelebilecek sonraki değişikliklerin (senetiçeriğindeki değişikliklerin) de aynı Bakanlık tarafından onaylanması zorunludur;aksi halde hukuken geçerlik kazanmazlar 21 . Bu sandıklar, 1983tarihli <strong>ve</strong> 1/1 sayılı Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı 22 ile de kanunla kurulusosyal gü<strong>ve</strong>nlik kuruluşu sayılmışlardır. 11.05.1976 tarih <strong>ve</strong> 1992 sayılıKanun ile 506 sayılı Kanunun geçici 20.maddesinde sözü edilen sandıklarınSSK ya devrine ilişkin düzenlemeyi ise Anayasa Mahkemesi 25.11.1977tarih, E:1976/36 <strong>ve</strong> K:1977/2 sayılı kararı ile iptal etmiştir 23 .506 sayılı Kanunun geçici 20. maddesi kapsamındaki sandıkların SGK yedevrine <strong>5502</strong> sayılı Kanunun geçici 6.maddesinde <strong>ve</strong> 5411 sayılı BankacılıkKanununun geçici 23.maddesin yer <strong>ve</strong>rilirken, konu bir bütün olarak <strong>5510</strong>sayılı Kanunun geçici 20.maddesinde düzenlenmiş bulunmaktadır. Bunagöre; Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı,Devlet Plânlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Bankacılık Düzenleme <strong>ve</strong> DenetlemeKurumu, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu, her sandık için ayrı ayrıolmak üzere hesabı yapılan Sandığı temsilen bir <strong>ve</strong> Sandık iştirakçileriniistihdam eden kuruluşu temsilen bir üyenin katılımıyla oluşturulacak komisyonca;her bir sandık için sandıktan ayrılan iştirakçiler de dâhil olmaküzere, devir tarihi itibarıyla devredilen kişilerle ilgili olarak, sandıkların buKanun kapsamındaki sigorta kolları itibariyle gelir <strong>ve</strong> giderleri dikkate alınarakyükümlülüğünün peşin değeri hesaplanır. Peşin değerin aktüeryalhesabında kullanılacak teknik faiz oranı yüzde 9,8 olarak esas alınır.(<strong>5510</strong>/geçici 20-2)Devir işlemi tamamlanıncaya kadar, sandık iştirakçileri, sandıktan aylık<strong>ve</strong> gelir alanlar ile bunların hak sahiplerinin sağlık <strong>ve</strong> sosyal sigorta yardımlarınınsağlanması ile primlerinin tahsil edilmesine, ilgili sandık mevzuathükümlerine göre sandıklarca <strong>ve</strong> sandık iştirakçilerini istihdam eden21 SARAÇ, Coşkun : “Sosyal Sigortalar Hukukunda Kuruluş Ve Üyelik Yönünden Banka, Sigorta Sandıkları”, Çimentoİş<strong>ve</strong>ren, Kasım 2004, S:6, s:36-4422 09.03.1983 tarih, 1/1 sayılı Yargıtay İçtihadı Birleştirme Hukuk Genel Kurulu Kararı; 23.06.1983 tarih <strong>ve</strong> 18086sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.23 ARASLI, Utkan: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong> Sosyal Sigortalar, Turhan Kitabevi, Ankara 2002, s:113-119Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 75
kuruluşlarca devam edilir.(<strong>5510</strong>/geçici 20-4) Devir işlemi tamamlandıktansonra sandıklarca ödenen aylık <strong>ve</strong> gelirlerin, bu Kanunun yürürlük tarihindenönceki süreler için 506 sayılı Kanun, yürürlük tarihinden sonrakisüreler için bu Kanun hükümleri uygulanmak suretiyle hesaplanacak aylık<strong>ve</strong> gelirlerin üzerinde olması halinde söz konusu farklar, peşin değer hesabındadikkate alınır <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu tarafından ilgililere ödenmeyedevam edilir. Devir tarihinden sonra bu kişilerin gelir <strong>ve</strong> aylıklarınındurum değişikliği nedeniyle artırılması, azaltılması, kesilmesi <strong>ve</strong> yenidenbağlanması işlemleri sırasında vakıf senetlerine göre yapılacak hesaplamalarilgili sandıklar <strong>ve</strong>ya sandık iştirakçilerini istihdam eden kuruluşlar tarafındanKurum kontrolünde yapılır.(<strong>5510</strong>/geçici 20-5)76Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
BEŞİNCİ BÖLÜMÇALIŞMASI YASAK OLANLAR VESİGORTALILIKLARI
I – GENEL OLARAK ÇALIŞMASI YASAK OLANLARİç hukukumuzda çocukların çalıştırılmasına ilişkin düzenlemeler oldukçafazladır. Bu haliyle de dağınık bir yapıya işaret etmektedir. İş Kanunundayer alan yaş sınırlamaları, Borçlar Kanununda yada Umumi HıfzıssıhhaKanununda da yer almakta ancak çoğu kere birbirlerine paralellik arzetmemektedir.Diğer taraftan mevzuatımızda çocukların çalıştırılması bahsinde,bebeklerin çalıştırılma durumlarına ilişkin ayrıca bir düzenlemeyapılmamıştır.Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesinin 1.maddesinde, bu sözleşmeuyarınca çocuğa uygulanabilecek olan kanuna göre daha erken yaştareşit olma durumu hariç, 18 yaşına kadar olan her insan çocuk sayılmaktadır.Aynı sözleşmenin 32.maddesine göre çocuk; sağlığı, eğitimi <strong>ve</strong> gelişmesiaçısından tehlike teşkil eden işlere karşı korunma hakkına sahiptir.Devlet, işe kabul için asgari bir yaş sınırı tespit etmek <strong>ve</strong> çalışma koşullarınıdüzenlemek zorundadır.İLO’nun 1973 tarih <strong>ve</strong> 138 No’lu Asgari Yaş Sözleşmesi, asgari istihdamyaşının zorunlu eğitimin bittiği yaştan <strong>ve</strong> herhalde 15 yaşından küçük olmamasınıöngörmektedir. Gelişmiş ülkeler içinse bu yaş 14 olarak belirlenmiştir.Zararlı işlerde çalışma için daha yüksek bir yaş -18- sınırı getirilmiştir.Hafif işlerde ise 13-15 yaşlar arasındaki çocuklar çalıştırılabilecektir.Ülkemizde çocukların çalıştırılmasına ilişkin sınırlamalar daha çok yaşölçütüne göre yapılmıştır. Anayasamızın 50.maddesine göre çocuk; sağlığı,eğitimi <strong>ve</strong> gelişmesi açısından tehlike teşkil eden işlere karşı korunmahakkına sahiptir. Devlet, işe kabul için asgari bir yaş sınırı tespit etmek <strong>ve</strong>çalışma koşullarını düzenlemek zorundadır. Anayasamızın 42.maddesinegöre ise kimse eğitim <strong>ve</strong> öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.Bu başlık altında özellikle çocuk <strong>ve</strong> kadınlara ilişkin çalışma yasağı üzerindedurulacak <strong>ve</strong> bunların kanundan yada idari düzenlemelerden kaynaklananyasaklamalara rağmen çalışmaları durumunda sigortalı olaraksayılıp sayılmayacakları değerlendirilecektir.Ayrıca belli işlerde ruhsat almadançalışma hali de ele alınacaktır. Diğer taraftan açılması izne bağlı işyerlerinde,bu izin yada ruhsat alınmaksızın çalıştırılanların durumuna dadeğinilecektir. Esasen, çocuklara genelde belli bir yaşı dolduruncaya kadarçalışma/çalıştırma yasağı getirilmişken, kadınların ayrıca belli yerlerde çalışma/çalıştırmayasağı bulunmaktadır. Özellikle çalıştırma yaşı açısındankanunlarımızda bir bütünlük olmadığı görülmektedir.II –ÇALIŞMASI KANUN İLE YASAKLANANLARII .1 - İŞ KANUNUNDAKİ DÜZENLEMELERi) Çalıştırma yaşı <strong>ve</strong> çocukları çalıştırma yasağı: 4857 sayılı İş Kanununun71.maddesinde; onbeş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 79
nın yasak olduğu, ancak, ondört yaşını doldurmuş <strong>ve</strong> ilköğretimi tamamlamışolan çocukların, bedensel, zihinsel <strong>ve</strong> ahlaki gelişmelerine <strong>ve</strong> eğitimedevam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerdeçalıştırılabilecekleri, çocuk <strong>ve</strong> genç işçilerin işe yerleştirilmelerinde <strong>ve</strong> çalıştırılabilecekleriişlerde gü<strong>ve</strong>nlik, sağlık, bedensel, zihinsel <strong>ve</strong> psikolojikgelişmeleri, kişisel yatkınlık <strong>ve</strong> yeteneklerinin dikkate alınacağı, çocuğungördüğü işin onun okula gitmesine, mesleki eğitiminin devamına engelolamayacağı, onun derslerini düzenli bir şekilde izlemesine zarar <strong>ve</strong>remeyeceğiifade edilmiştir. Anlaşılacağı üzere kanuni çalışma yaşının altındakiçalışmalar İş Kanunu kapsamı dışındadır.Ayrıca, temel eğitimi tamamlamış <strong>ve</strong> okula gitmeyen çocukların çalışmasaatlerinin günde yedi <strong>ve</strong> haftada otuzbeş saatten fazla olamayacağı, ancak,onbeş yaşını tamamlamış çocuklar için bu sürenin günde sekiz <strong>ve</strong> haftadakırk saate kadar artırılabileceği, okula devam eden çocukların eğitimdönemindeki çalışma sürelerinin, eğitim saatleri dışında olmak üzere, enfazla günde iki saat <strong>ve</strong> haftada on saat olabileceği, okulun kapalı olduğudönemlerde çalışma sürelerinin yukarıda öngörülen süreleri aşamayacağıbelirtilmiştir.Onsekiz yaşını doldurmamış çocuk <strong>ve</strong> genç işçiler bakımından yasak olanişler ile onbeş yaşını tamamlamış, ancak onsekiz yaşını tamamlamamışgenç işçilerin çalışmasına izin <strong>ve</strong>rilecek işler, ondört yaşını bitirmiş <strong>ve</strong> ilköğretimini tamamlamış çocukların çalıştırılabilecekleri hafif işler <strong>ve</strong> çalışmakoşulları ise Çocuk Ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul Ve EsaslarıHakkında Yönetmelikte 1 gösterilmiştir. Bu düzenlemelerin İLO’nun 138nolu sözleşmesiyle uyum içinde olduğu görülmektedir. Çocuk <strong>ve</strong> genç işçilerinçalıştırılamayacakları işler sözkonusu Yönetmek ekinde sayılmıştır.Öte yandan sözkonusu Yönetmeliğin 11.maddesine göre, çocuk <strong>ve</strong> gençişçileri; çocuklara karşı işlenmiş suçlardan hüküm giymiş olanlarla yüz kızartıcısuçlardan hüküm giymiş olan iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>killeri çalıştıramayacaklardır.Yönetmeliğin 12.maddesine göre de, iş<strong>ve</strong>renin;a) Çocuk <strong>ve</strong> genç işçinin <strong>ve</strong>lisi <strong>ve</strong>ya vasisine, çocuk <strong>ve</strong> genç işçinin çalıştırılacağıiş, karşılaşabileceği riskler <strong>ve</strong> alınan önlemler hakkında bilgi <strong>ve</strong>receği,b) Okula devam eden çocuk <strong>ve</strong> genç işçiden çalıştırmaya başlamadan önce,öğrenci olduğuna dair belge isteyeceği, bu belgeyi özlük dosyasında muhafazaedeceği,c) Çocuk <strong>ve</strong> genç işçinin <strong>ve</strong>lisi <strong>ve</strong>ya vasisi ile yazılı iş sözleşmesi yapmakzorunda olduğu belirtilmiştir.ii )Yer <strong>ve</strong> su altında çalıştırma yasağı : 4857 sayılı İş Kanununun72.maddesine göre, maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon <strong>ve</strong>1 06.04.2004 tarih <strong>ve</strong> 25425 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.80Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
tünel inşaatı gibi yer altında <strong>ve</strong>ya su altında çalışılacak işlerde onsekiz yaşınıdoldurmamış erkek <strong>ve</strong> her yaştaki kadınların çalıştırılması yasaktır.Bu düzenlemenin de İLO’nun 128 nolu sözleşmesine uygun olduğu görülmektedir.iii) Gece çalıştırma yasağı : 4857 sayılı İş Kanununun 73.maddesi gereğince,sanayie ait işlerde onsekiz yaşını doldurmamış çocuk <strong>ve</strong> genç işçileringece çalıştırılması yasaktır. Bu düzenleme de İLO’nun 6 <strong>ve</strong> 90 nolu sözleşmelerineuygundur. Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma KoşullarıHakkında Yönetmeliğin 2 5.maddesinde, kadın işçiler her ne şekildeolursa olsun gece postasında yedibuçuk saatten fazla çalıştırılamayacağı,9.maddesinde ise kadın işçilerin gebe olduklarının doktor raporuyla tespitindenitibaren doğuma kadar, emziren kadın işçilerin ise doğum tarihindenbaşlamak üzere altı ay süre ile gece postalarında çalıştırılamayacaklarıhüküm altına alınmıştır.Benzer bir biçimde, Gebe Veya Emziren Kadınların Çalıştırılma ŞartlarıylaEmzirme Odaları Ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmeliğin 39.maddesinde de, emziren işçinin doğumu izleyen 6 ay boyunca gece çalıştırılmasınınyasak olduğu, yeni doğum yapmış işçinin doğumu izleyensekiz haftalık süre sonunda, emziren işçinin ise, 6 aylık süreden sonra geceçalışması yapmasının gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong> sağlık açısından sakıncalı olduğununhekim raporu ile belirlendiği dönem boyunca, gece çalıştırılmasının yasakolduğu belirtilmiştir.iv) Ağır <strong>ve</strong> tehlikeli işlerde çalıştırma yasağı: 4857 sayılı İş Kanununun86.maddesine göre de, ağır <strong>ve</strong> tehlikeli işlerde çalışacak işçilerin işe girişinde<strong>ve</strong>ya işin devamı süresince en az yılda bir, bedence bu işlere el<strong>ve</strong>rişli <strong>ve</strong>dayanıklı olduklarına dair Kanunda gösterilen şekilde muayene raporlarıolmadıkça, bu gibilerin işe alınmaları <strong>ve</strong>ya işte çalıştırılmaları yasaktır.II .2 - İLKÖĞRETİM VE EĞİTİM KANUNUNDAKİ DÜZENLEME222 sayılı İlköğretim <strong>ve</strong> Eğitim Kanununun 59.maddesine göre; ilköğrenimçağında olup da mecburi ilköğrenim kurumlarına devam etmeyenler,hiçbir resmi <strong>ve</strong> özel iş yerinde <strong>ve</strong>ya her ne surette olursa olsun çalışmayıgerektiren başka yerlerde ücretli <strong>ve</strong>ya ücretsiz çalıştırılamazlar. İlköğretimkurumlarına devam ettiklerini belgeleyenler ise, çocukların çalıştırılmasınıdüzenleyen kanun hükümleri uygulanmak şartıyla ancak ders zamanlarıdışında bu gibi yerlerde çalıştırılabilirler.II .3 - UMUMİ HIFZISSIHHA KANUNUNDAKİ DÜZENLEMELER1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanununun 173. maddesine göre; on ikiyaşından aşağı bütün çocukların fabrika <strong>ve</strong> imalathane gibi her türlü sanat2 09.08.2004 tarih <strong>ve</strong> 25548 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.3 14.07.2004 tarih <strong>ve</strong> 25522 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 81
müesseseleriyle maden işlerinde amele <strong>ve</strong> çırak olarak istihdamı yasaktır.On iki yaş ile on altı arasında bulunan kız <strong>ve</strong> erkek çocuklar günde azamisekiz saatten fazla çalıştırılamaz. Aynı Kanunun 174.maddesine göre; onikiyaş ile onaltı yaş arasında bulunan çocukların saat yirmiden sonra geceçalışmaları yasaktır. Kanunun 176.maddesine göre ise; mahalli belediyelerincebar, kabare, dans salonları, kah<strong>ve</strong>, gazino <strong>ve</strong> hamamlarda onsekizyaşından aşağı çocukların istihdamı yasaklanır.II .4 - POLİS VAZİFE VE SELAHİYET KANUNUNDAKİDÜZENLEME5259 sayılı Polis Vazife <strong>ve</strong> Selahiyet Kanununun 12.maddesine göre; kanuniistisnalar saklı olmak üzere, eğlence, oyun, içki <strong>ve</strong> benzeri amaçlı umumaaçık <strong>ve</strong> açılması izne bağlı yerlerde 18 yaşından küçükler çalıştırılamaz.Öte yandan, Emniyet Genel Müdürlüğü Çocuk Şube Müdürlüğü/BüroAmirliği Kuruluş, Görev <strong>ve</strong> Çalışma Yönetmeliğinin 4 4.maddesinde çocuk,Kanuna göre daha erken yaşta reşit olma durumu hariç on sekiz yaşınakadar her insan şeklinde tanımlanmıştır. Yönetmeliğin 9/a.maddesi gereğince,çocukların mevzuatla yasaklanmış umuma mahsus <strong>ve</strong> umuma açıkyerlerde çalıştırılıp çalıştırılmadığını kontrol etmek; 14/e maddesi gereğiçocukların içki satışı yapılan bar, kafeşantan <strong>ve</strong> meyhane gibi yerler ile çocuklarıngirmesi mülki amirler tarafından yasaklanan kah<strong>ve</strong>hane, kıraathane,elektronik oyun yerleri, bilardo salonları gibi açılması izne bağlı yerlerealınıp alınmadıklarını <strong>ve</strong>ya buralarda çalıştırılıp çalıştırılmadığını kontroletmek; 14/l maddesine göre zorunlu temel eğitim çağında olduğu haldeokula gitmediği/devam etmediği tespit edilen öğrenciler hakkında İl/İlçeMilli Eğitim Müdürlüğüne bilgi <strong>ve</strong>rmek, talep edilmesi halinde yardımcıolmak; 16/l maddesi gereğince de sorumluluklarını yerine getirmeyen <strong>ve</strong><strong>ve</strong>layet hakkını kötüye kullanan ana-baba, vasi <strong>ve</strong>ya çocuktan hukukensorumlu olan diğer kişiler hakkında Cumhuriyet Savcılığına bilgi <strong>ve</strong>rmekgibi görevler polise <strong>ve</strong>rilmiştir.II .5 - BEBEKLERİN ÇALIŞTIRILMALARIYukarıda da bahsedildiği üzere bebeklerin çalıştırılmalarına ilişkin olarakmevzuatımızda özel bir düzenleme yapılmamıştır. Hatta, “Çocuk PolisiYönetmeliği”nde olduğu üzere uluslar arası belgelerdeki tanımlamaya dauygun olarak çocuk, 18 yaşına kadar olan her insan şeklinde ifade edilmiştir.18 yaşını doldurmamış <strong>ve</strong> temyiz yeteneği bulunmayanlarla yapılan hizmetsözleşmeleri hukuken geçersiz sayılacaktır. Temyiz yeteneği bulunmayanlarlayapılan sözleşmelerin geçerli olabilmesi için ise, onların kanunitemsilcilerinin (<strong>ve</strong>li <strong>ve</strong>ya vasinin) izni gereklidir. 5 Dolayısıyla bebeğin -kiçocuk tanımlaması içinde olmakla birlikte herhalde 0-6 yaş grubunu anla-4 13.04.2001 tarih <strong>ve</strong> 24372 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.5 SÖZER, Ali Nazım : “İş<strong>ve</strong>renlerin Çocuk <strong>ve</strong> Genç İşçi Çalıştırmaktan Doğan Yükümlülükleri – Alman <strong>ve</strong> TürkHukuku Bakımından Bir Mukayesesi”, Prof.Dr.Nurhan AKÇAYLI’ya Armağan, Bursa, 2000, s.312-322,82Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
mak gerekmektedir- çalıştırılmasının aile hukuku içinde değerlendirilmesiuygun olacaktır. Örneğin, <strong>ve</strong>li yada vasinin izni ile bir reklam filmindeyada klipte oynatılan/çalıştırılan bebekle ilgili olarak gerektiğinde MedeniKanunun ilgili hükümleri uygulanabilecektir.4721 sayılı Türk Medeni Kanununun 335.maddesine göre, ergin olmayançocuk, ana <strong>ve</strong> babasının <strong>ve</strong>layeti altındadır. Aynı Kanunun 339.maddesinegöre ise, ana <strong>ve</strong> baba çocuğun bakım <strong>ve</strong> eğitimi konusunda onun menfaatinigöz önünde tutarak gerekli kararları alır <strong>ve</strong> uygularlar. 346.maddesindede ana <strong>ve</strong> babanın, çocuğu olanaklarına göre eğitecekleri <strong>ve</strong> onun bedensel,zihinsel, ruhsal, ahlaki <strong>ve</strong> toplumsal gelişimini sağlayıp koruyacakları belirtilmiştir.Aynı Kanunun 342.maddesinde ana <strong>ve</strong> baba, <strong>ve</strong>layetleri çerçe<strong>ve</strong>sindeüçüncü kişilere karşı çocuklarının yasal temsilcisidirler.Bu genel düzenlemelere rağmen, örneğin çocuğun/bebeğin çalıştırılmasısuretiyle menfaati <strong>ve</strong> gelişmesi tehlikeye düştüğü takdirde hakim çocuğunkorunması için gerekli önlemleri alacaktır.(MK. 346.md) Örneğin, çocuğunbedensel <strong>ve</strong> zihinsel gelişimi tehlikede bulunursa hakim, çocuğu ana <strong>ve</strong>babadan alarak bir aile yanına <strong>ve</strong>ya bir kuruma yerleştirebileceği (MK.347md.) gibi, ana <strong>ve</strong> babanın çocuğa yeterli ilgiyi göstermemesi <strong>ve</strong>ya ona karşıyükümlülüklerini ağır biçimde savsaklaması durumunda da hakim <strong>ve</strong>layetinkaldırılmasına karar <strong>ve</strong>rebilecektir.(MK.348 md.)Yukarıdaki hükümler çerçe<strong>ve</strong>sinde sorumluluklarını yerine getirmeyen <strong>ve</strong><strong>ve</strong>layet hakkını kötüye kullanan ana-baba, vasi <strong>ve</strong>ya çocuktan hukukensorumlu olan diğer kişiler hakkında çocuk polisi Cumhuriyet Savcılığınakonu ile ilgili olarak bilgi <strong>ve</strong>rebilecektir.II .6 –KİMLİK BİLDİRME KANUNUNDAKİ DÜZENLEME1774 sayılı Kimlik Bildirme Kanunu 6 <strong>ve</strong> Kimlik Bildirme Kanununun Uygulanmasıİle İlgili Yönetmelik 7 hükümleri çerçe<strong>ve</strong>since iş<strong>ve</strong>ren/çalıştıranlarcaişyerlerinde çalıştırdıkları kişilere ait Çalışanlara Ait Kimlik BildirmeBelgesinin(Form 2) en yakın kolluk örgütüne (Jandarma yada Emniyet)<strong>ve</strong>rilmesi gerekmektedir.Askeri konaklama, dinlenme <strong>ve</strong> kamp tesisleri ile ordu evleri kapsam dışındaolmak üzere, Kanunun 2.maddesinde belirtilen otel, motel,han, pansiyon,bekar odaları, kamp, kamping, tatil köyü <strong>ve</strong> benzeri her türlü, özel<strong>ve</strong>ya resmi konaklama yerleri ile özel sağlık müesseseleri, dinlenme <strong>ve</strong>huzur evleri, dini <strong>ve</strong> hayır kurumlarının sosyal tesisleri sorumlu işleticilerinin,Kanunun 4.maddesi gereğince sözkonusu işyerlerinde sürekli <strong>ve</strong>yageçici olarak çalıştırdıkları kimseleri <strong>ve</strong> bunların ayrılışlarını örneğine uygunkimlik bildirme belgesi doldurarak (Çalışanlara Ait Kimlik BildirmeBelgesi), 24 saat içinde bağlı oldukları en yakın kolluk örgütüne bildirecekleriyükümlülüğü getirilmiştir.6 11.07.1973 tarih <strong>ve</strong> 14591 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.7 13.07.1974 tarih <strong>ve</strong> 14944 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 83
Kanunun 6.maddesi (b) fıkrasına göre ise, Kanunun 2.maddesinde sayılanlardışında kalan şehir, kasaba <strong>ve</strong> köy sınırları içindeki her çeşit ticaret <strong>ve</strong>sanat amacı güden işyerlerinde çalışanların sorumlu işleticilerince örneğineuygun kimlik belgesi doldurularak 3 gün içinde genel kolluk örgütünebildirilmesi zorunlu kılınmıştır.Kanunun 5.maddesinde de, binalarda kapıcı, kaloriferci, bekçi, telefoncu<strong>ve</strong> benzeri idari, teknik <strong>ve</strong> yardımcı hizmetlerde çalışanlar için, bunlarınişe başlamalarını izleyen 3 gün içinde; bağımsız bir bölüm teşkil eden konutlardaoturan sahip <strong>ve</strong>ya kiracı ile kat mülkiyetini tabi taşınmaz mallardayönetici <strong>ve</strong>ya yönetim kurulunun bu konuda kendi adına yetkili kıldığıbir üye tarafından örneğine uygun kimlik bildirme belgesinin doldurulupmahalli genel kolluk örgütüne <strong>ve</strong>rilmesi zorunluluğu getirilmiştir.Ayrıca, Kanunun 6.maddesinin ( a ), ( c ) fıkralarında da benzer yükümlülüklereyer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre, şehir kasaba <strong>ve</strong> köy sınırları içindeki;konutta sürekli <strong>ve</strong>ya geçici olarak <strong>ve</strong> kalarak çalışan hizmetçi, aşçı, mürebbiyebekçi <strong>ve</strong> benzeri her türlü hizmetliler için aile reisi, öğrenci yurtları <strong>ve</strong>benzeri yerlerde çalışanlar için o yerin sorumlu işleticisi, tarafından örneğineuygun kimlik bildirme belgesi doldurularak 3 gün içinde genel kollukörgütüne <strong>ve</strong>rilmesi gerekmektedir. İşyerlerinden ayrılanların da aynı şekildebildirilmeleri sözkonusudur.Kimlik Bildirme Kanunu hükümlerine göre kimlik bildirme belgesini yetkiliidareye <strong>ve</strong>rmekle yükümlü tutulanların, kimliğini nüfus hüviyet cüzdanı<strong>ve</strong> diğer resmi geçerli belgelerle ispat edemeyen kimseleri konut <strong>ve</strong>işyerlerinde çalıştıramayacakları aynı Kanunun 9.maddesinde <strong>ve</strong> Yönetmeliğin5.maddesinde hüküm altına alınmıştır.II .7-YABANCILARIN ÇALIŞMA İZİNLERİ HAKKINDAKANUNDAKİ DÜZENLEMEYabancıların çalıştırılması <strong>ve</strong> bunlara çalışma izni alınmasında birçok Kanunda<strong>ve</strong> birbirinden farklı düzenlemelerin varlığı uygulamada birçok sorunuda beraberinde getirmekteydi. Ancak, son dönemde yapılan Kanunidüzenlemeler ile uygulamada birlikteliğin oluşturulması <strong>ve</strong> uluslar arasıstandartların sağlanması yolunda önemli bir mesafenin alındığı söylenebilir.4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun 8 ile genel olarakyabancılara ülkemizde çalışmaları için <strong>ve</strong>rilecek iznin usul <strong>ve</strong> esaslarıdüzenlenmişken, Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu 9 ile de bu Kanunkapsamında istihdam edilecek yabancı kilit personelin istihdamına ilişkindüzenlemelere de yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Bu Kanunların uygulanmasına yönelikolarak da iki Yönetmelik yayımlanmıştır : Yabancıların Çalışma İzinleri8 06.03.2003 tarih <strong>ve</strong> 25040 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.9 17.06.2003 tarih <strong>ve</strong> 25141 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.84Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliği 10 ile Doğrudan Yabancı YatırımlardaYabancı Uyruklu Personel İstihdamı Hakkında Yönetmelik 11 .4817 sayılı Kanunun 4.maddesine göre, Türkiye’nin taraf olduğu ikili yadaçok taraflı sözleşmelerde aksi ön görülmedikçe yabancıların Türkiye’debağımlı yada bağımsız çalışmaya başlamadan önce izin almaları gerekmektedir.Kanunun 12.maddesinde ise, Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikBakanlığı’nın ilgili mercilerin görüşlerini de alarak başvuruları değerlendireceği,durumu uygun görülen yabancılara çalışma izni <strong>ve</strong>rileceği <strong>ve</strong> bu izninancak gerekli çalışma vizesi ile ikamet izninin alınması halinde geçerliolacağı hükümlerine yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Yine, Kanunun 11.<strong>ve</strong> 14.maddeleri gereğiçalışma izin istemleri sınırlandırılabileceği gibi reddedilebilecektir de.Dahası eksikliklerin saptanması halinde sonradan iptal de edilebilecektir.Öte yandan, 4817 sayılı Kanunun 35. maddesi ile 11.06.1932 tarihli <strong>ve</strong> 2007sayılı Türkiye’de Türk Vatandaşlarına Tahsis Edilen Sanat <strong>ve</strong> HizmetlerHakkında Kanun yürürlükten kaldırıldığından, 2007 sayılı yasada yer alanmesleklerin yabancılar tarafından icra edilebilmesi mümkün hale gelmişolmakla birlikte, 2007 sayılı Kanunun dışında yabancıların çalışma hayatınasınırlama getiren <strong>ve</strong> halen yürürlükte olan Kanunlar da bulunmaktadır.Nitekim 4817 sayılı Kanunun 13. maddesi 2. fıkrasında bu konuya açıklıkgetirilerek “diğer kanunlarda yer alan, yabancıların çalışamayacağı iş <strong>ve</strong>mesleklere dair hükümler saklıdır” hükmüne yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Bu itibarlasüreli, süresiz <strong>ve</strong> bağımsız çalışma izni <strong>ve</strong>rilenler ile muafiyet kapsamındakiyabancıların 2007 sayılı Kanun dışındaki Kanunlarda yer alan <strong>ve</strong> sırfTürk vatandaşlarına hasredilmiş bulunan iş <strong>ve</strong> mesleklerde çalışmalarımümkün bulunmamaktadır. Örneğin, süresiz çalışma izni sahibi olan biryabancının 6179 sayılı Eczacılar <strong>ve</strong> Eczaneler Hakkında Kanun uyarıncayabancılara yasaklanmış olan “eczacılık” mesleğini Türkiye’de icra etmesimümkün değildir.III – İDARİ YASAKLARIII .1 –İNŞAAT USTALARININ ÇALIŞMASINA İLİŞKİN İDARİYASAKLARManisa Valiliği’nin 16.04.2004 tarih <strong>ve</strong> 2004/1 sayılı “İnşaat Ustaları MeslekiEğitim Kursları Hakkında Karar 12 ”ı ile, 01.01.2005 tarihinden itibaren,Manisa ilinde (Belediye sınırları <strong>ve</strong> mücavir alanları da dahil) yapılacakresmi <strong>ve</strong>ya özel inşaatlarda (konut, işyeri <strong>ve</strong> benzeri) Manisa Valiliği’ninkoordinasyonunda Milli Eğitim Müdürlüğü (Merkez Halk Eğitimi <strong>ve</strong> AkşamSanat Okulu Müdürlüğü), Bayındırlık <strong>ve</strong> İskan Müdürlüğü, İnşaatMühendisleri Odası Manisa Şube Başkanlıklarınca düzenlenmiş yada düzenlenecek“İnşaat Ustaları Mesleki Eğitim Kursları”na (Kalıpçı, SoğukDemirci <strong>ve</strong> benzeri) katılıp (diğer illerde benzeri düzenlenmiş <strong>ve</strong> düzen-10 29.08.2003 tarih <strong>ve</strong> 25214 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.11 29.08.2003 tarih <strong>ve</strong> 25214 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.12 02.05.2004 tarih <strong>ve</strong> 25450 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 85
lenecek kurslar dahil) sertifika almayan ustalara inşaat yaptırılması, 5442sayılı İl İdaresi Kanununun 9.maddesinin (E) <strong>ve</strong> (İ) bentleri gereğince yasaklanmıştır.Bu karar ile Manisa ili sınırları dahilinde inşaat ustası <strong>ve</strong> kalfası olarakçalışmak isteyenlerden diploma <strong>ve</strong>ya eğitim sertifikası olmayanların İlçeBelediyeleri, Bayındırlık <strong>ve</strong> İskan Müdürlüğü <strong>ve</strong> İnşaat Mühendisleri OdasıManisa Şubesince yürütülmekte olan “İnşaat Ustaları Mesleki EğitimKursları”na (kalıpçı, soğuk demirci <strong>ve</strong> benzeri) katılıp sertifika almalarızorunlu kılınmıştır.Gaziantep Valiliği’nin 12.03.2004 tarih <strong>ve</strong> 2004/1 sayılı “İnşaat UstalarıMesleki Eğitim Kursları Hakkında Karar 13 ”ı ile, 01.01.2005 tarihinden itibaren,Gaziantep İlinde (Belediye sınırları <strong>ve</strong> mücavir alanları da dahil)yapılacak inşaatlarda (konut, işyeri <strong>ve</strong> benzeri) Valiliğimizin koordinasyonundaBüyükşehir Belediyesi, İlçe Belediyeleri, Bayındırlık <strong>ve</strong> İskan Müdürlüğü<strong>ve</strong> İnşaat Mühendisleri Odası Gaziantep Şubesi, Mimarlar OdasıGaziantep Şubesi, Gaziantep Müteahhitler Derneğince daha önce düzenlenmişyada düzenlenecek kurslardan (diğer illerdeki benzeri düzenlenmiş<strong>ve</strong> düzenlenecek kurslar dahil) sertifika almayan ustalara inşaat yaptırılması,5442 sayılı İl İdaresi Kanununun 9.maddesinin (E) <strong>ve</strong> (İ) bentleri gereğinceyasaklanmıştır.Alınan bu Karar <strong>ve</strong> önlemlerin uygulanmasında 3194 sayılı İmar Kanunuhükümleri saklı kalmak üzere Belediye Başkanlıkları, Bayındırlık <strong>ve</strong> İskanMüdürlüğü, İlçelerde Kaymakamlar, Köy Muhtarları <strong>ve</strong> Yapı denetim kuruluşlarıgörevli <strong>ve</strong> sorumlu sayılmış, ustalık kurs belgesi olmayan kişilereinşaat yaptırmamakla görevlendirilmişlerdir.Adana Valiliği’nin 13.05.2004 tarih <strong>ve</strong> 2004/1 sayılı “İnşaat Kalfa <strong>ve</strong> UstalarıMesleki Eğitim Kursları Hakkında Karar 14 ”ı ile Kalfalık-Ustalık/Sertifikası almamış olan , 01.01.2005 tarihinden itibaren, kalfa <strong>ve</strong> ustalarıninşaatlarda çalıştırılması yasaklanmış olmakla birlikte, Adana Valiliği’nin09.07.2004 tarih <strong>ve</strong> 2004/2 sayılı Kararıyla 15 yapılan değişiklikle, aynı tarihtenitibaren geçerli olmak üzere, Adana İli mülki hudutları dahilinde3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu kapsamında kalfalık-ustalık belgesiile Adana Valiliği koordinesinde, İl Özel İdare Müdürlüğü, İl Milli EğitimMüdürlüğü, Bayındırlık <strong>ve</strong> İskan Müdürlüğü, Büyükşehir BelediyeBaşkanlığı, ilçe <strong>ve</strong> belde belediye başkanlıkları, İnşaat Mühendisleri OdasıAdana Şubesi, Adana Ticaret <strong>ve</strong> Sanayi Odaları, Mimarlar Odası AdanaŞubesi, Adana Müteahhitler Birliği Derneği tarafından daha önceden düzenlenmiş<strong>ve</strong>ya düzenlenecek kurslardan (Diğer illerde düzenlenen benzerkurslardan da alınabilir) Kalfalık-Ustalık/Sertifikası almamış (Beton<strong>ve</strong> betonarme kalıpçısı, betonarme demircisi) kalfa <strong>ve</strong> ustaların inşaatlardaçalıştırılması yasaklanmıştır.13 21.04.2004 tarih <strong>ve</strong> 25440 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.14 10.05.2004 tarih <strong>ve</strong> 25488 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.15 05.08.2004 tarih <strong>ve</strong> 25544 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.86Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
III .2 –ÇOCUKLARIN ÇALIŞMASINA İLİŞKİN DİĞER İDARİYASAKLAR5395 sayılı Çocuk Koruma Kanununda 16 , korunma ihtiyacı olan <strong>ve</strong>ya suçasürüklenen çocukların korunması kapsamında çocuğun, daha erken yaştaergin olsa bile onsekiz yaşını doldurmamış kişi olduğu <strong>ve</strong> Kanunun5.maddesinde koruyucu <strong>ve</strong> destekleyici tedbir olarak, çocuğun bir eğitimkurumuna gündüzlü <strong>ve</strong>ya yatılı olarak devamı, iş <strong>ve</strong> meslek edinmesi amacıylabir meslek <strong>ve</strong>ya sanat edinme kursuna gitmesi <strong>ve</strong>ya meslek sahibi birustanın yanına yahut kamuya yada özel sektöre ait işyerlerine yerleştirilmesişeklinde eğitim tedbiri uygulanacağı hüküm altına alınmıştır.Daha öncesinde ise, çocukların özellikle sokaklarda çalıştırılmasını yasaklayanbirçok valilik kararı bulunmaktadır. Valilikler 5442 sayılı İl İdaresiKanunu hükümlerine dayalı olarak bu yönde tedbirler almaktadırlar. Butür yasaklamalardan amaç, kendi il sınırları içinde huzur <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nliğin,kişi dokunulmazlığının, kamu esenliğinin sağlanması <strong>ve</strong> sokakta yaşayan<strong>ve</strong>ya çalıştırılan çocukların genel olarak beden <strong>ve</strong> ruh sağlıklarının korunmasıile suç işlemesinin önlenmesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Amaç“gü<strong>ve</strong>nlik” olmakla birlikte netice itibariyle çocukları bazı yerlerde çalıştırılmalarıyasaklanmış olmaktadır.Örneğin, Adıyaman Valiliğinin 06.11.2002 tarih <strong>ve</strong> 2002/01 sayılı kararında17 , 18 yaşın altındaki reşit olmayan çocukların; tren, otobüs gibi toplutaşım araçlarında, mezarlıklarda olduğu gibi nikah salonlarında <strong>ve</strong> bar,diskotek gibi eğlence merkezlerinde de çalıştırılmayacakları belirtilmiştir.Benzer biçimde reşit olmayan çocukların; açılması izne bağlı halka açık eğlenceyerlerinde nikah <strong>ve</strong> düğün salonlarında, toplu taşıma araçlarında,umuma mahsus cadde <strong>ve</strong> sokaklarda çalıştırılmaları da yasaklanmıştır.Dahası bu yasaklara uyulmasının sağlanmasından ailelerin yanı sıra İlçeKaymakamlıkları, Belediyeler, Emniyet (çocuk bürosu), Jandarma, Mahalliİdareler, Sosyal Hizmetler, Milli Eğitim, Sağlık, Gençlik <strong>ve</strong> Spor <strong>ve</strong> KültürMüdürlükleri başta olmak üzere tüm kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşları sorumlututulmuşlardır.Ülkemizde 18 Valiliğin bu yönlü kararları Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Bunlar; Adıyaman, Amasya, Düzce, Edirne, Gaziantep, Giresun, Hatay,Iğdır, Isparta, İzmir, Kahramanmaraş, Malatya, Mersin, Ordu, Samsun, Sinop,Tekirdağ <strong>ve</strong> Van valilikleridir.III .3- İŞYERİ AÇMA VE İŞYERİ KURMA İZNİ ALINMAMIŞİŞYERLERİGenel olarak işyerlerinin açılması <strong>ve</strong> ruhsatlandırılması, İşyeri Açma Ve16 15.07.2005 tarih <strong>ve</strong> 25876 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.17 25.03.2003 tarih <strong>ve</strong> 25059 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 87
Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik 18 hükümleri gereği, yetkili idarelerolan il özel idaresi, büyükşehir belediyesi, ilçe <strong>ve</strong>ya ilk kademe belediyesiile organize sanayi bölgesi tüzel kişiliği tarafından yapılmaktadır. Yönetmeliğin6.maddesine göre ise, yetkili idarelerden usulüne uygun olarakişyeri açma <strong>ve</strong> çalışma ruhsatı alınmadan işyeri açılamaz <strong>ve</strong> çalıştırılamaz.Diğer taraftan İş Kanunu kapsamındaki sanayiden sayılan işlerde 10 <strong>ve</strong>daha fazla kişinin çalıştığı işyerleri, tehlikeli kimyasal maddelerin üretildiği,kullanıldığı <strong>ve</strong> depolandığı işyerleri ile inşaat <strong>ve</strong> maden işyerleriile taş ocaklarının sabit tesisleri için İşyeri Kurma İzni <strong>ve</strong> İşletme BelgesiAlınması Hakkında Yönetmeliğin 19 5 <strong>ve</strong> 6.maddeleri gereğince Çalışma <strong>ve</strong>Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığının ilgili Bölge Müdürlüğünden kurulmaya başlamadanönce kurma izni alınması, kurma iznine esas teşkil eden belgelereuygun olarak kurulmuş olan işyerlerine ise işletilmeye başlanılmadan önceişletme belgesi alınması zorunludur.IV– ÇALIŞMASI YASAK OLANLARIN SİGORTALILIĞIYukarıda yer <strong>ve</strong>rdiğimiz üzere bazı kimselerin belirli koşullar altında çalıştırılmalarıyasaklanmıştır. Bu yasakların birer sağlık <strong>ve</strong> sosyal politikatercihi olduğunu söyleyebiliriz. Yasaklar ağırlıklı olarak belli yaşın altındaolanlarla ilgilidir. Kimi zamanda bazı işlerde çalışmalar yasaklanmıştır.Şüphesiz işyerinin açılmasına izin <strong>ve</strong>rilmediği halde açılarak bağımlı olarakçalıştırma <strong>ve</strong> bağımsız çalışma hallerinde sözkonusu olabilmektedir.Bütün bu yasaklamalara rağmen, Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararında 20 ,“yaşı <strong>ve</strong> kadın oluşu gibi sebeplerle herhangi bir işte çalışması yasak bulunanişçinin yasağa rağmen çalıştırılmış olması halinde işçi sayılacağına<strong>ve</strong> bundan dolayı işçi sigortaları kanunlarının işçilere tanıdığı haklardanistifade edeceğine” hükmolunmuştur. Esasen yasaklara aykırı çalıştırmahalinde, yapılan hizmet akitlerinin kesin hükümsüz olduğu kabul edilmektedir.Böylece, sigortalılık ilişkisinin temelini teşkil eden hizmet sözleşmesininkanuna aykırılığının tespiti halinde, sigortalılık ilişkisi, geçmişeetkili olarak değil ancak geleceğe etkili olarak sona ermiş sayılacaktır.Öte yandan bu Karara göre, yaş küçüklüğü, işin ağır <strong>ve</strong> tehlikeli işlerdenolması gibi iş akdi yapma yasaklarına rağmen taraflar arasında bir sözleşmekurulmuşsa, iş <strong>ve</strong> sosyal sigorta yasalarının işçiyi koruma amacınauygun olarak <strong>ve</strong> işçiyi koruyucu bir kuralın korunmak istenen kimseninaleyhine sonuçlar <strong>ve</strong>recek şekilde yorumlanamayacağı için sözleşmeningeçersizliği geriye yürütülemeyecektir. 21 Dolayısıyla çalışması ya da çalıştırılmasıyasaklanmış olmakla <strong>ve</strong>ya ruhsatlandırılmamış olmakla birliktebağımlı <strong>ve</strong>yahutta bağımsız olarak çalışanlar bu sürede sigortalı sayılacak-18 10.08.2005 tarih <strong>ve</strong> 25902 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.19 17.12.2004 tarih <strong>ve</strong> 25673 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.20 Y.İBK, 18.06.1958, E:20, K:9(30.09.1958-10020 RG); AKYİĞİT, Ercan; Hizmet Akdinin Kesin Hükümsüzlüğü <strong>ve</strong>İptal Edilebilirliği, Kazancı Yay. İstanbul 1990, s:81-82; KARADENİZ, Oğuz; KARADENİZ, Hülya K.: “KanunlarcaYasaklanmış İşlerde Çalıştırılan Kimselerin Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong> Vergi Uygulaması Karşısındaki Durumu”, SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Mart-Nisan 2003, S:18, s:11-1321 EYRENCİ, Ö; TAŞKENT, S; ULUCAN, D: Bireysel İş Hukuku, Legal Yayıncılık, İstanbul 2005, s:8988Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
lardır. Dahası bu surette çalıştırılanların sigortalılıkları “geçersiz sigorta” 22da sayılmamaktadır.Sözkonusu Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararına rağmen Yargıtay’ın sonrakiyıllarda bu içtihada uygun kararlarına rastlandığı gibi aksi kararlarınada rastlanmaktadır. Örneğin; Yargıtay bir kararında, kadın işçiler tarafındanyapılmasına kanunun izin <strong>ve</strong>rmediği bir işte çalışmış <strong>ve</strong> bu süre içerisindedoğmuş bir sosyal sigorta ilişkisinin, kadının çalışmasının Kanunaaykırılığının tespiti halinde bu ilişkiye dayalı sosyal sigorta ilişkisinin de“sona erdirilmesini” gerektireceği kararına varılmıştır. Ancak, bu şekildekurulan sosyal sigorta ilişkisinin daha sonra kanuna aykırılık gerekçesiile “geçersiz sayılmasının” hukuka aykırı olacağı sonucuna varılmıştır 23 .Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun bir kararında ise, küçük çocuklarla hizmetsözleşmesi kurulamayacağına, böyle bir sözleşme yapıldığı takdirdede “baştan itibaren geçersiz sayılacağına” hükmolunmuştur 24 . Ancak bukararın, sosyal sigorta ilişkisinin dayanağı olan hizmet sözleşmesi batıl sayılsabile, batıl sayılmadan önceki dönemde geçen süreleri hukuken geçerlibir sigortalılık süresi saymamış olması sözkonusu içtihadı birleştirme kararıkarşısında oldukça tartışmalı görülmektedir.İş sözleşmesinin geçersizliğinin geleceğe yönelik hüküm doğuracağı tezi,küçük <strong>ve</strong> kadınların çalıştırılması yasaklarına aykırılık, şekle aykırılık gibikamu düzenini ağır bir şekilde ihlal etmeyen hallerle sınırlıdır. Buna karşılık,kanuna, ahlaka aykırılığın ağır olduğu; yani kamu düzeni bakımındankesinlikle kabul edilemez bir aykırılığın söz konusu olduğu hallerdebutlanın(hükümsüzlüğün) geleceğe yönelik hüküm doğuracağı tezi hiçbirşekilde savunulamaz. Örneğin; sözleşmenin konusunun fuhuş, kaçakçılık,kalpazanlık olması halinde hükümsüzlük baştan itibarendir. 25 Kanunla yabancılarayasaklanmış işlerde yabancı çalıştırılması da bu kapsamda değerlendirilebilir.Gerçekten de kendisine yasaklanmış bir iş dolayısıyla yabancı uyruklu kimseninyaptığı iş sözleşmesi hükümsüzdür. 26 Dahası, çalıştırılması yasaklanmışbir yabancı ile yapılan iş sözleşmesi, diğer hükümsüz iş sözleşmelerindenfarklı olarak, hükümsüzlüğün tespiti anından itibaren değil, baştanitibaren geçersiz sayılacaktır. 27 Örneğin; Türkiye’de 1219 sayılı Tababet <strong>ve</strong>Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanunun 1.maddesine göre ta-22 SÖZER, A.Nazım:Sosyal Sigorta İlişkisi, DEÜ Yayınları No:0906.AR.89.012.074, İzmir 1991, s.:54-5723 Y. 10. HD. 20.05.1997, E:1997/3965, K:1997/3791; ARICI, Kadir : “Sosyal Sigortalar”, Yargıtayın İş Hukukunaİlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi 1997”, MESS Yayını:298, İstanbul 1999, s:281-31324 Y. HGK. 03.04.1991, E:1991/9-107, K:1991/168; GÜZEL, Ali: “Sosyal Sigortaların Genel Hükümleri <strong>ve</strong> Primleri”,Yargıtayın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi 2002”, İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku TürkMilli Komitesi, Ankara 2004, s:265-39225 NARMANLIOĞLU, Ünal: İş Hukuku Ferdi İş İlişkileri I, 3.Bası, DEÜ Hukuk Fakültesi Döner Sermeye İşletmesiYayınları No:91, İzmir 1998, s:191-192; MOLLAMAHMUTOĞLU, Hamdi: İş Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara 2004,s:337; AKYİĞİT, Ercan: Hizmet Akdinin Kesin Hükümsüzlüğü <strong>ve</strong> İptal Edilebilirliği, Kazancı Yayınları, İstanbul 1990,s:3926 NARMANLIOĞLU, Ünal: İş Hukuku Ferdi İş İlişkileri I, 3.Bası, DEÜ Hukuk Fakültesi Döner Sermeye İşletmesiYayınları No:91, İzmir 1998, s:153; Aynı yerde (67) no’lu atıf da, kanunen çalışması yasaklanmış yabancı uyruklukişinin kıdem tazminatı talep hakkının bulunmadığına ilişkin olarak bkz. Y.4.HD. 11.09.1958, E:7336, K:556027 ŞAKAR, Müjdat: İş Hukuku Uygulaması, Der Yayınları, 6.Baskı, İstanbul 2005, s:80; DEMİR, Fevzi: İş Hukuku <strong>ve</strong>Uygulaması, 4.Baskı, Birleşik Matbaacılık, İzmir 2005, s:83Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 89
iplik mesleğini, 30.maddesine göre diş tabipliği mesleğini, 47.maddesinegöre ebelik mesleğini <strong>ve</strong> 63.maddesine göre de hastabakıcılık mesleğinisadece Türk vatandaşları yapabilir, yani yabancılar bu meslekleri icra edemezler.Aynı şekilde 6283 sayılı Hemşirelik Kanununun 3.maddesine göreTürkiye’de hemşirelik mesleğini Türk vatandaşı hemşirelerden başka kimseyapamaz. 28Benzer biçimde devlet hizmet yükümlülüğünü yerine getirmeyen bir hekimin,kamuda tam gün çalışan sağlık personelinin, kamuda sözleşmeliolarak çalışan sağlık personelinin, kamuda il sağlık müdürü <strong>ve</strong> başhekimolarak çalışanların, mesleklerini yapmaları geçici <strong>ve</strong>ya sürekli olarak yasaklanmışsağlık personelinin, özel sağlık kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarında da çalışmalarıaynı yaptırıma tabi olmalıdır. 29Diğer taraftan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunu 38.maddesi ikinci fıkrasına göre; bu Kanununuygulanmasında 18 yaşından önce malüllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarınatabi olanların sigortalılık süresi, 18 yaşını doldurdukları tarihtebaşlamış kabul edilecektir. Bu tarihten önceki süreler için ödenen malüllük,yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primleri ise sadece prim ödeme gün sayılarınınhesabına dahil edilecektir. Bununla birlikte, 506 sayılı Kanuna göre01.04.1981 tarihinden önce malüllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarına tesciledilmiş olanlar hakkında, bu Kanunun 38.maddesinin ikinci fıkrasındakisigortalılık süresinin 18 yaşın doldurulduğu tarihten başlayacağına ilişkinhükmü uygulanmaz.(<strong>5510</strong>/geçici 6-1)Bu bölümde şunu da belirtmekte fayda var. Yaş küçüklüğü bağımsız çalışanlarile kamu görevlisi çalışanların sigortalı sayılmasını engellemektedir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 6.maddesi birinci fıkrasının (h) bendine göre, aynıKanunun 4. maddesi birinci fıkrasının (b) <strong>ve</strong> (c) bentleri gereği sigortalı sayılmasıgereken işlerde çalışmakla birlikte, 18 yaşını doldurmamış olanlarsosyal sigortalı olamayacaktır. Ancak, (h) bendinin uygulanmasıyla ilgiliolarak, bir meslek <strong>ve</strong>ya sanat okulunu bitirenlerden, 4721 sayılı Türk MedeniKanunu hükümlerine göre mahkemece ergin kılınmak suretiyle, öğrenimleriyleilgili görevlerde çalışanlar hakkında 18 yaşın bitirilmiş olmasışartı aranmayacaktır.28 Belirtelim ki, doktorun, bizatihi kişiliğine sıkı sıkıya bağlı olan tıp fakültesi diplomasını, bir başkasının kullanmasını<strong>ve</strong> yararlanmasını amaçlayan devir sözleşmeleri de, emredici hukuk kurallarına <strong>ve</strong> kamu düzenine aykırı olduğundan,herhangi bir hak <strong>ve</strong> borç doğurmazlar. Yargıtay bir kararında, “Olayla doğrudan ilgili bulunan ‘1219 sayılı Tababet<strong>ve</strong> Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’un tüm maddeleri birlikte <strong>ve</strong> amacı yorumla değerlendirildiğinde,kamu yararı <strong>ve</strong> genel sağlığın korunmasına yönelik sınırlamalar getirildiğinde kuşku <strong>ve</strong> duraksamaya yer olmadığıaçıkça görülür. Anılan Yasanın (1). maddesinden anlaşıldığı şekilde, doktorluk mesleğinin icrası ancak Türkiye TıpFakültelerinden diploma sahibi olan doktorun bizatihi kişiliğine sıkı sıkıya bağlı olmak koşuluyla sağlanmıştır. Onedenle, doktorluk diploma ünvan <strong>ve</strong> isminin bir başkasının kullanmasını <strong>ve</strong> yararlanmasını amaçlayan devir, kira,satış gibi sayılabilecek benzer türde aktedilen tüm sözleşmeler kamu düzenine, emredici hukuk kurallarına aykırıolup geçersizdir. Tarafları bağlamaz, bir hak <strong>ve</strong> borç doğurmaz…”denilmiştir. Y.13. HD. 30.05.1996, E:1996/5075,K:1996/5380(Corpus Bilgi Bankası)29 BİLGİLİ, Özkan: Özel Sağlık Kurum <strong>ve</strong> Kuruluşları Personeli: İstihdamı <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikleri, Dokuz EylülÜni<strong>ve</strong>rsitesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir 2008, s:371-37290Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ALTINCI BÖLÜMTÜRKİYE CUMHURİYETİ HÜKÜMETİ İLEALMANYA FEDERAL CUMHURİYETİHÜKÜMETİ ARASINDA TÜRK FİRMALARIİŞÇİLERİNİN İSTİSNA AKDİÇERÇEVESİNDE İSTİHDAMI
I –İSTİSNA AKDİNİN DAYANAĞI VE AMACIAlmanya Federal Cumhuriyeti’nde yerleşik firmalarla istisna akdi yaparak,akdin konusu işin yapımı <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya yerine getirilmesi amacıyla, kendi işçisinigötürmek isteyen Türk firmalarının uymakla yükümlü oldukları kurallar, TürkiyeCumhuriyeti Hükümeti ile Almanya Federal Cumhuriyeti HükümetiArasında Türk Firmaları İşçilerinin İstisna Akdi Çerçe<strong>ve</strong>sinde İstihdamınaİlişkin Anlaşmanın Uygulanması Hakkında Tebliğ 1 de açıklanmıştır. Yayımıtarihini takip eden ayın birinci gününde yani 01.05.2004 tarihinde yürürlüğegiren sözkonusu Tebliğ ile 06.12.1991 tarihli <strong>ve</strong> 91/2481 sayılı Bakanlar KuruluKararı eki, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Almanya Federal CumhuriyetiHükümeti Arasında Türk Firmaları İşçilerinin İstisna Akdi Çerçe<strong>ve</strong>sindeİstihdamına İlişkin Anlaşma 2 nın uygulanmasına dair usul <strong>ve</strong> esaslar düzenlenmiştir.II–BAŞVURU VE İNCELEMEFirmalar, Anlaşmada belirtilen genel kontenjandan kendilerine tahsis yapılmasıamacıyla, Kurumca hazırlanan başvuru formunu doldurarak <strong>ve</strong> istenilenbelgeleri de bu forma ekleyerek Kuruma başvururlar. Firmaların AlmanyaFederal Cumhuriyeti’ne (AFC) götürmek istedikleri işçilerle ilgili Anlaşmaçerçe<strong>ve</strong>sindeki istekleri Kurum (İŞKUR) tarafından incelenir. Kurum gerekligördüğünde, kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşları ile uzman kuruluşların görüşlerinede başvurur.III–İSTİSNA AKİTLERİNDE ARANACAK KOŞULLARİstisna akdinin konusu olan iş süresinin 30 günden az olmaması gerekir. Ancak,işin bedelinin en az 200.000.-EURO olması halinde bu koşul aranmaz. Kurumtarafından bu tutar %50’ye kadar artırılıp eksiltilebilir. Yurt dışında inşaat, tesisat,işletme yönetimi, bakım <strong>ve</strong> onarım yapan <strong>ve</strong>ya yapacak olanların dışındakalan firmalar için belirtilen Kurumca aranmayabilir.IV- SSK/SGK TARAFINDAN BELGE TANZİMİİstisna Akdine göre çalıştırılmak üzere AFC’ne götürülen işçilerin çalışmalarınadevam ettikleri süre içerisinde Türk mevzuatına bağlı kalacaklarını kanıtlayanA/T 1, ihtiyaç duyacakları sağlık yardımlarının karşılanması için de A/T11 formülerleri tanzim edilir. 90 günlük prim ödeme süresi tamamlanmadığındansağlık yardımı hakkı olmayan işçiler için, 90 günlük prim ödeme süresisonunda öncelikle üç ay için, AFC’nin ikamet mahalleri için yetkili yabancılardairesinden gerekli sınırlı oturma iznine bağlı kalınarak da üçer aylık sürelerile A/T 11 formülerlerinin düzenlenmesine devam edilir.V- BİREYSEL İŞ SÖZLEŞMESİNİN YAPILMASIBelirtilen Tebliğ çerçe<strong>ve</strong>sinde AFC’ne eleman götürmek isteyen firmalar, Ku-1 24.04.2004 tarih <strong>ve</strong> 25442 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.2 20.12.1991 tarih <strong>ve</strong> 21087 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 93
um yetkilileri huzurunda <strong>ve</strong> Kurumca hazırlanan bireysel iş sözleşmesini,işçisiyle birlikte imzalamak zorundadır. İşçinin aleyhine olmamak üzere çalışmakoşullarını işçi <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>ren ayrıca belirleyebilir. Kurum, gerektiğinde işçininmesleğinin beyana uygun olup olmadığını araştırır. (Aşağıdaki kutuda sözkonususözleşme örneğine yer <strong>ve</strong>rilmiştir.)Firmalar, bireysel iş sözleşmesinin düzenlenmesi sırasında, işçinin sağlık durumunugösterir SSK hastanelerince(şimdi Sağlık Bakanlığı Hastaneleri) düzenlenmişsağlık kurulu raporuna dayanılarak hazırlanan A/T 1 <strong>ve</strong> A/T 11 formülerleriniKuruma ibraz ederler.Sosyal Sigortalar Kurumunca A/T 11 formüleri düzenlenememesi halinde, düzenlemeyehak kazanıncaya kadar özel sigorta şirketlerine yaptırılacak sağlıksigortasına dair poliçe ile işçinin sigortalılık süresini gösterir SSK/SGK’danalınacak belge aranır. Yaptırılacak hastalık sigortasının, hizmetler bakımındanyasal bir Alman hastalık sigortası ile denk olması gerekir.VI- TAHSİSKurum, usulüne uygun olarak başvuran firmanın kota tahsis <strong>ve</strong>ya ayrım isteğinitamamen yada kısmen karşılayabileceği gibi gerekçesini belirtmek kaydıylared de edebilir. Firmalar, kendilerine tahsis edilen <strong>ve</strong>ya ayrılan kotayı başvuruformu ile eki belgelerde yer alan bilgiler doğrultusunda kullanırlar.Firmaların AFC’nde aldığı diğer istisna akdine dayalı işlerde, anlaşma çerçe<strong>ve</strong>sindeistihdam ettiği işçileri çalıştırmak istemesi halinde, kota tahsisinin yapıldığıistisna akdi için beyanda bulunulan adam/ay çalışma planında belirtilensüreleri aşmamak kaydıyla, yeni kota tahsisi yapılmaksızın işçilerin bu işlerdede çalışmasına Kurumca müsaade edilebilir. Söz konusu diğer istisna akitleriiçin kota tahsisinin yapılması belirli bir sürenin bitimini gerektirdiğinde, kotadurumu da dikkate alınmak kaydıyla, bu husus Kurumca gözetilir. Böyle durumlardaiş<strong>ve</strong>renler, bireysel tip iş sözleşmelerinde işçinin aleyhine olabilecekdeğişiklikler yapamazlar.VII- TEMİNAT ARANMASISözkonusu Tebliğ kapsamında teminat, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunununuygulanması nedeniyle ortaya çıkan prim, gecikme zammı, faizler, cezalar, rücuantazminat alacakları <strong>ve</strong> AFC ile imzalanan sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesininuygulanması çerçe<strong>ve</strong>sinde haksız <strong>ve</strong>ya yersiz yapılan yardımlar sonucu doğabilecekalacakların karşılığını ifade etmektedir.Firmalarla işçiler arasında yazılı tip iş sözleşmesinin Kurum yetkilileri huzurundayapılmasından önce, istisna akdi gereğince gitmesi öngörülen işçi başına1.000.-EURO’luk dövize endeksli kat’i <strong>ve</strong> süresiz banka teminat mektubufirmalar tarafından SSK/SGK’na <strong>ve</strong>rilmek zorundadır. Kat’i teminat tutarı; kişibaşına teminat miktarı ile tahsis edilen işçi sayısının çarpımı sonucu bulunur.Teminat mektubunun, tanzim tarihindeki Merkez Bankası efektif satış kuru94Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
üzerinden olması gerekir. İşçilerin farklı zamanlarda gitmesi halinde, sonrakiteminatın önceki teminatı tamamlayıcı nitelikte olması koşulu aranır <strong>ve</strong> firmalardantaahhütname alınır. SSK/SGK tarafından düzenlenmiş belgelerin (formülerlerin)olması teminatın SSK/SGK’nca alındığı anlamını taşır.VIII- PRİMLERİN ÖDENMESİVIII .1 –GENEL OLARAKFirmalar tarafından AFC’ne çalışmak üzere gönderilen işçilerin sigorta primleri,bu işçilerin AFC’nde bulunduğu süre için 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun78. maddesine göre belirlenen sigorta primine esas kazancın alt sınırınıniki katından az olmamak kaydıyla bu miktar ile üst sınır arasındaki kazançüzerinden <strong>ve</strong> işe başlama <strong>ve</strong> işten ayrılma tarihlerinin ayın birinci <strong>ve</strong> otuzuncugünleri dışındaki bir tarihe rastlaması halleri hariç, her ay otuz gün çalıştığıkabul edilmek suretiyle ödenir.Prim ödeme gün sayıları ile sigorta primleri hesabına esas kazanç tutarınınSSK/SGK’na yukarıda belirtilen alt sınırın iki katından az bildirilmesi halinde,eksik bildirimin işçinin kusurundan <strong>ve</strong>ya yasal zorunluluklardan kaynaklandığının<strong>ve</strong> bildirimin fiili duruma uygun olduğunun firma tarafından kanıtlanmasıkoşuluyla bu bildirimler geçerli sayılır.Firmalar tarafından Türkiye’deki işyerine aldıkları işçilerin AFC’ne götürüldüğütarihe kadar geçen sürede işyerinde fiilen çalıştırılmaması <strong>ve</strong>ya kendilerineücret ödenmemesi halinde, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun değişik79.maddesinin ikinci <strong>ve</strong> üçüncü fıkraları da nazara alınarak gerekli işlem yapılır.VIII .2 –SSK TARAFINDAN YÜRÜTÜLECEK İŞLEMLER 3Türk firmalarınca, İstisna Akdi Anlaşması çerçe<strong>ve</strong>sinde Almanya’ya götürülensigortalıların primlerinin, 01.05.2004 tarihinden itibaren başlanarak Almanya’dabulundukları süre için 506 sayılı Kanunun 78. maddesine göre belirlenen sigortaprimine esas kazancın alt sınırının iki katından az olmamak kaydıyla bumiktar ile üst sınır arasındaki gerçek kazançları üzerinden SSK/SGK ya ödenmesigerekmektedir. İstisna Akdi Anlaşması çerçe<strong>ve</strong>sinde Almanya’ya götürülensigortalıların primlerinin, Almanya’da bulundukları süre için yukarıdabelirtilen kazançlar üzerinden SSK/SGK ya bildirilip bildirilmediği her ay düzenliolarak (manuel şekilde) kontrol edilecektir.Sigortalıların Almanya’da bulundukları sürede prim ödeme gün sayıları ileprimlerinin hesabına esas kazanç tutarının SSK/SGK ya yukarıda belirtilen altsınırın iki katından az bildirilmesi halinde, eksik bildirimin, sigortalının kusurundan<strong>ve</strong>ya yasal zorunluluklardan kaynaklandığı <strong>ve</strong> bildirimin fiili durumauygun olduğu iş<strong>ve</strong>ren firma tarafından kanıtlanacaktır.3 SSK Başkanlığı Sigorta İşleri Genel Müdürlüğünün 22.06.2004 tarih <strong>ve</strong> 16-319 Ek sayılı Genelgesindeaçıklanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 95
İş<strong>ve</strong>renler tarafından eksik gün <strong>ve</strong>ya kazanç bildiriminin geçerli belgelerle kanıtlanamamasıdurumunda, iş<strong>ve</strong>renlerden eksik gün <strong>ve</strong> kazançlara ilişkin ekaylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgelerinin bir aylık sürede <strong>ve</strong>rilmesi 7201 sayılı TebligatKanununa göre yapılacak tebligat ile istenilecektir. iş<strong>ve</strong>renlerden istenen ekprim belgeleri <strong>ve</strong>rilmez ise, bu defa söz konusu belgeler ilgili SSK/SGK Ünitelerincere’sen düzenlenerek muhteviyatı primlerin tahsili yoluna gidilecektir.Öte yandan, firmaların Ülkemizdeki işyerlerine aldıkları sigortalılarınAlmanya’ya götürüldüğü tarihe kadar geçen sürede işyerinde fiilen çalıştırılmaması<strong>ve</strong>ya kendilerine ücret ödenmemesi halinde de, 506 sayılı Kanunun79.maddesinin ikinci <strong>ve</strong> üçüncü fıkraları ile Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin20.maddesinin ( j ) fıkrası hükmü uyarınca işlem yapılacaktır. Yanieksik gün bildirimine ilişkin kanıtlayıcı nitelikteki belgelerin düzenlenmesigerekmektedir.IX- TEMİNATIN İADESİ VE PARAYA ÇEVRİLMESİIX.1-GENEL OLARAKFirmanın istisna akdine dayalı yükümlülüğünün sona ermesi, iş sözleşmesiihlal edilmeksizin <strong>ve</strong> her işçi için ikametin Türkiye’ye nakledildiğine ilişkinyetkili Alman İkamet Bildirim Dairesi’nden alınacak bir belgenin (Abmeldebestaetigung)ibrazı <strong>ve</strong>ya AFC Yabancılar Polisine gerekli bilginin <strong>ve</strong>rildiğininkanıtlanması yada başka bir yolla anlaşılmasının yanı sıra 506 sayılı Kanununuygulanması nedeniyle ortaya çıkan prim, gecikme zammı, cezalar, faizler, rücuantazminat alacakları <strong>ve</strong> AFC ile imzalanan sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesininuygulanması çerçe<strong>ve</strong>sinde haksız yere yapılan yardımlar sonucu doğabilecekalacakların bulunmadığının tespiti üzerine teminat aynen iade edilir.AFC’nde bulunan işçilerden bir kısmının Türkiye’ye dönmüş olması halinde,birinci fıkrada belirtilen hususların yerine getirildiğinin tespiti üzerine, teminatındönen işçi sayısına tekabül eden bölümü Firmanın başvurusu üzerine iadeedilir. İstisna akdinin tek taraflı olarak feshedildiği durumlarda da yukarıdabelirtilen hususlar aranır.SSK/SGK nın prim, gecikme zammı, faizler, cezalar, rücuan tazminat alacakları<strong>ve</strong> AFC ile imzalanan sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesinin uygulanması çerçe<strong>ve</strong>sindehaksız <strong>ve</strong>ya yersiz yapılan yardımlar sonucu doğabilecek alacaklarnedeniyle firmaya yapılan tebligata rağmen borçların tebligatın yapıldığı tarihiizleyen 7 gün içinde ödenmemesi halinde, teminat paraya çevrilerek firmanınborçlarına mahsup edilir.IX.2- SSK/SGK TARAFINDAN YÜRÜTÜLECEK İŞLEMLER 4Yurt dışına istisna akdi çerçe<strong>ve</strong>sinde işçi götüren iş<strong>ve</strong>renlerin, SSK/SGK yaborçlarının olup olmadığı her ay düzenli olarak araştırılacaktır. Yapılacak olanbu araştırma sonucunda borçlarının bulunduğunun tespiti halinde aşağıdaki4 SSK Başkanlığı Sigorta İşleri Genel Müdürlüğünün 22.06.2004 tarih <strong>ve</strong> 16-319 Ek sayılı Genelgesindeaçıklanmıştır.96Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
işlemler yapılacaktır.IX .2 .1-AFC’deki sigortalılar Türkiye’ye dönmemiş iseÖncelikle 6183 sayılı Kanuna göre bu borçların icra yoluyla tahsiline başvurulacaktır.Bu şekilde yapılacak takiplerin sonuçsuz kalması durumunda, budefa (sigortalıların Türkiye’ye dönüşü beklenilmeksizin) borcun ( 7 ) gün içindeödenmesi, aksi halde banka teminat mektubunun nakde çevrilerek primborçlarına mahsubunun yapılacağı hususunda 7201 sayılı Tebligat Kanununagöre iş<strong>ve</strong>rene tebligat gönderilecektir. Prim borçlarının tebligatta belirtilen 7gün içinde ödenmemesi <strong>ve</strong>ya borcun tecil <strong>ve</strong> taksitlendirilmesi hususunda taleptebulunulmaması durumunda ise, ilgili SSK/SGK Ünitesinin MuhasebeServisinde muhafaza edilen banka teminat mektuplarından borç tutarına tekabüleden bölümün (kısmi olarak) nakde çevrilmesi yoluna gidilerek firmalarınborçlarına mahsubu yapılacaktır. Ancak, banka teminat mektubunun kısmiolarak nakde çevrilmesi sırasında ilgili bankadan mümkün olması halindebakiye kalan tutar kadar (yeni) kesin <strong>ve</strong> süresiz banka teminat mektubununalınması, bunun mümkün olmaması durumunda ise, mevcut teminat mektubuüzerine ilgili bankaya “....................Euro tutarı kısmen tazmin edilerek tahsiledildiğinden bakiye ........................Euro tutar için işbu teminat mektubu aynışartlarla geçerli olacaktır” şeklinde mutlaka şerh düşürülmesi sağlanarak, teminatmektubu geri alınacak <strong>ve</strong> ilgili SSK/SGK Ünitesinin Muhasebe Servisindesaklanacaktır.Banka teminat mektubunun bu şekilde kısmen nakde çevrilmesi durumunda,eksilen miktar kadar yeni bir teminat mektubunun 15 gün içinde getirilmesihususunda iş<strong>ve</strong>rene iadeli taahhütlü bir yazı yazılacaktır. İş<strong>ve</strong>renin istenilenteminat mektubunu kendisine <strong>ve</strong>rilen süre içinde getirmemesi halinde, bu hususderhal Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğüne yazı ile bildirilecektir.IX .2 .2 - AFC’deki sigortalıların tamamı <strong>ve</strong>ya bir kısmı Türkiye’ye dönmüş iseBu durumda, 7201 sayılı Tebligat Kanununa göre iş<strong>ve</strong>rene prim borçlarının 7gün içinde ödenmesi, aksi halde banka teminat mektuplarının nakde çevrilerekborçlarına mahsup edileceği hususunda tebligat gönderilecektir. Prim borçlarınıntebligatta belirtilen süre içinde ödenmemesi halinde ise, icra takibine başvurulmadaniş<strong>ve</strong>renin daha önce AFC’ye götürdüğü sigortalılar için Kuruma<strong>ve</strong>rdiği banka teminat mektupları nakde çevrilerek iş<strong>ve</strong>renin borçlarına mahsupedilecektir.İş<strong>ve</strong>ren tarafından AFC’ye götürülen sigortalıların tamamı Türkiye’ye dönmüşise, Tebliğin 13’üncü maddesinde belirtilen yükümlülüklerin yerine getirilmesininyanı sıra Kurumumuza borcu da (prim, gecikme zammı, idari paracezası,faiz, rücuan tazminat alacak <strong>ve</strong> AFC ile imzalanan sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesininuygulanması çerçe<strong>ve</strong>sinde haksız yere yapılan yardımlar sonucudoğabilecek alacaklar) yoksa teminat aynen iade edilecektir.Buna karşın, sigortalılardan bir kısmının Türkiye’ye dönmüş olması halinde,Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 97
yukarıda belirtilen hususların yerine getirildiğinin tespiti üzerine teminatın,dönen sigortalı sayısına tekabül eden bölümü iş<strong>ve</strong>renin başvurusu üzerineiade edilecektir.X- FİRMALARIN UYARILMASIFirmaların götürdükleri işçileri yukarıda belirtilen Anlaşma <strong>ve</strong> Tebliğde yeralan usul <strong>ve</strong> esaslara uygun olarak çalıştırması esastır. Bununla birlikte;a) Firmaların işçi alacaklarını ödemediğinin AFC’ndeki Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikMüşavirlik <strong>ve</strong> Ataşeliklerince tespit edilmesi,b) Firmaların, götürmüş oldukları işçilerden dönüş yapanların yerine, yeni işçigötürmek istemeleri halinde, dönen işçilerin dönüş belgelerini derhal yetkiliAFC makamlarına <strong>ve</strong> Kuruma ibraz etmemesi,c) Kurum izni olmaksızın işçinin aynı yada başka bir firmada çalıştığının anlaşılması,d) Yapılan denetimlerde işçinin mesleğinin iş<strong>ve</strong>renin beyanına uygun olmadığınınanlaşılması,e) Bireysel tip iş sözleşmesi hükümlerine uyulmadığının tespit edilmesi durumlarındafirmalar Kurum tarafından uyarılır.15 günlük uyarı süresi içerisinde, belirtilen eksikliklerin giderilmemesi halindefirmaların yeni kota talepleri karşılanmaz <strong>ve</strong> yeni işçi çıkış işlemleri yapılmaz.İşçilerin Almanya’da istihdam edilebilmeleri için her ne ad altında olursa olsunayni yada nakdi bir menfaatin iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>kilince alındığının anlaşılmasıhalinde, ilgili firma hakkında Kurumca yasal işlem başlatılır. Ayrıca, bu durumdakifirmaların yeni kota talepleri karşılanmaz <strong>ve</strong> yeni işçi çıkış işlemleriyapılmaz.98Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ALMANYA FEDERAL CUMHURYET’NESTSNA AKD ÇERÇEVESNDE GDECEK ÇLER ÇN SÖZLEMES (HZMET AKD)1-TARAFLAR :A-VEREN/VEREN VEKLB-Ça)yeri Ünvan: ..................................................... a) Ad,Soyad:...................................................b)<strong>ve</strong>ren/<strong>ve</strong>ren Vekilinin Ad,Soyad :............... b) Baba Ad:.................................................................................................................................. c) Doum Yeri <strong>ve</strong> Tarihi:..................................c) Baba Ad: ........................................................... d) Nüfusa Kaytl OlduuYer:..........................d)Doum Yeri <strong>ve</strong> Tarihi:........................................ e) Meslei:........................................................e)Nüfusa Kaytl Olduu Yer:................................. f) PasaportNo:..................................................f)Tabiiyeti :.............................................................. g) Sigorta SicilNo:............................................g)Türkiye’deki Adresi:............................................ h) Türkiye’dekiAdresi:................................................................................................................... ......................................................................h) Almanya’daki Adresi :.......................................................................................................................................................................................... ) Çalaca yeri/antiyeAdresi:...................) Varsa Ticaret Sicil No:..................................... .......................................................................j) Telefon:............................................................... J)elefon.......................................................... .............................................................................k)Fax:.................................................................k) e-mail Adresi: .....................................................l) Fax:.......................................................................m) Posta Kutusu No:.................................................2- SÖZLEMENN KONUSU:bu sözleme; 3 üncü maddede yazl ite çalacak olan içi ile i<strong>ve</strong>ren arasndakiçalma <strong>ve</strong> çaltrmaya ilikin yöntem <strong>ve</strong> temel koullar, karlkl hak <strong>ve</strong> borçlar belirtmekamac ile düzenlenmitir.10Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 99
3- YAPILACAK :çi, yukarda adresi yazl iyerinde/antiyede.............................olarak çalacaktr.çinin sözlemede yer alan iyerinde/antiyede <strong>ve</strong> belirtilen meslekte çalmas esastr.Ancak, içinin kabul etmesi halinde mevcut ücreti düürülmemek artyla, yapabileceibaka meslek <strong>ve</strong> iyerinde çaltrlabilir.<strong>ve</strong>ren Almanya’ya gidecek olan içisine oradaki iyeri <strong>ve</strong> bu sözlemede yer almayançalma yöntemi <strong>ve</strong> koullar hakknda önceden gerekli bilgileri <strong>ve</strong>rir.4- SÖZLEMENN SÜRES:Bu i sözlemesi...../......../......... - ......./......./........ tarihleri arasnda geçerlidir.<strong>ve</strong>ren, i sözlemesini hakl bir nedenle <strong>ve</strong> bunu yazl olarak içiye bildirmek kaydylafeshedebilir. sözlemesi içinin iyerine gitmek üzere Türkiye’den hareket ettii tarihtebalar.<strong>ve</strong>ren, iyerine intikalini müteakip içiye derhal i <strong>ve</strong>rmek zorundadr. Vermediidurumlarda, içi mahrum kald gelir ile zarar <strong>ve</strong> ziyannn tazminini isteme hakknasahiptir.Sözlemenin süresi sona ermeden taraflardan biri feshini istemez ise, sözleme ayn süre içinuzatlm saylr.5-ÜCRET-SOSYAL GÜVENLK VE VERG:çinin 3 üncü maddede yer <strong>ve</strong>rilen ite çaltrlmas kouluyla fiili çalma karl,saat ücreti net ...................EURO’dur.<strong>ve</strong>ren; sigorta pirimlerini <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rgiyi kestikten <strong>ve</strong> yatacak yer (<strong>ve</strong>ya lojman) ile iaeyi100temin ettii takdirde, bunlarla ilgili cari masraflar da dütükten sonra geriye kalan netücretin % 50’sini AFC’nde içiye DM, olarak ödeyecektir. Ancak, bu mebla; sözlemeninayrlmaz parças ekte yer alan “Asgari Geçim Haddi”nde belirtilen hususlar dikkate alnmakkouluyla;a) ae <strong>ve</strong> yatacak yer i<strong>ve</strong>rence temin edildii takdirde cep harçlndan,b) Sadece yatacak yer i<strong>ve</strong>rence temin edildii takdirde iae masraf ile cep harçltoplamndan,c) Sadece iae i<strong>ve</strong>rence temin edildii takdirde konut yardmna esas tekil eden11kira tutar ile cep harçl toplamndan, hiçbir ekilde daha az olamaz.<strong>ve</strong>ren, net ücretin bakiyesini müteakip ayn ilk i günü içinin Türkiye’deki birbankada açtrm olduu döviz tevdiat hesabna EURO olarak havale edecektir.çinin, e <strong>ve</strong> çocuklarn AFC’ne götürmesi halinde net ücretin tamam kendisineAFC’nde EURO olarak ödenecektir.<strong>ve</strong>ren her ay ki ücret tahakkukunu, <strong>ve</strong>rgi <strong>ve</strong> sigorta pirim kesintileri ile yatacak yer<strong>ve</strong>ya lojman teminine ilikin masraflar, içiye AFC’nde ödenen mebla ile Türkiye’dekiYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulamasıdöviz tevdiat hesabna havale edilen döviz tutar toplamn gösteren bordro örneini Ankara SMMMO içiye<strong>ve</strong>rmekle yükümlüdür.
<strong>ve</strong>ren, net ücretin bakiyesini müteakip ayn ilk i günü içinin Türkiye’deki birbankada açtrm olduu döviz tevdiat hesabna EURO olarak havale edecektir.çinin, e <strong>ve</strong> çocuklarn AFC’ne götürmesi halinde net ücretin tamam kendisineAFC’nde EURO olarak ödenecektir.<strong>ve</strong>ren her ay ki ücret tahakkukunu, <strong>ve</strong>rgi <strong>ve</strong> sigorta pirim kesintileri ile yatacak yer<strong>ve</strong>ya lojman teminine ilikin masraflar, içiye AFC’nde ödenen mebla ile Türkiye’dekidöviz tevdiat hesabna havale edilen döviz tutar toplamn gösteren bordro örneini içiye<strong>ve</strong>rmekle yükümlüdür.Ücretin zamannda ödenmemesi halinde gecikme süresi için vadeli mevduatauygulanan en yüksek faizi i<strong>ve</strong>ren ödemeyi taahhüt eder. çinin mevzuattan doan dierhaklar sakldr. <strong>ve</strong>ren içinin AFC’nde bulunduu sürede SSK’na pirime esas kazanç tavansnr üzerinden <strong>ve</strong> tüm sigorta kollar için pirimlerini ödeyecektir. Hizmet akdinin sonbulmas durumunda i<strong>ve</strong>ren bu hususu derhal SSK’na <strong>ve</strong> yetkili çalma dairesinebildirmekle yükümlüdür. <strong>ve</strong>ren ücretin <strong>ve</strong>rgilendirilmesinde içinin maduriyetinemeydan <strong>ve</strong>rmemek için iki ülke arasndaki “Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlamas”n gözönünde bulundurur.6- DENEME SÜRES:Deneme süresi, içinin iyerinde/antiyede ie fiilen balad tarihten itibaren 2 (iki)aydr. Toplu i sözlemeleriyle deneme süresi 4 (dört) aya kadar uzatlabilir. çi i<strong>ve</strong>reninTürkiye’deki iyerinde ev<strong>ve</strong>lce bir yl süreyle çalmsa deneme süresine dahil olmayacaktr.Deneme süresi içinde taraflar hizmet akdini bildirimsiz <strong>ve</strong> tazminatsz feshedebilir.Ancak, içinin çalt günler için ücret <strong>ve</strong> dier haklar sakldr.Ayrca, deneme süresi içinde içinin baarl olamamas halinde de, i<strong>ve</strong>rensözlemeyi tazminatsz <strong>ve</strong> ihbarsz feshedebilir.Ancak bu süre içerisinde içinin hak ettii ücreti ile Türkiye’ye gönderilmesi halindeyol paras i<strong>ve</strong>rence karlanr.7- ÇALIMA SÜRES:Normal i süresi günde 7.5 saat olup, haftada 45 saattir.8- FAZLA ÇALIMA:12Fazla saatlerle çalmak için içinin onaynn alnmas gerekir. Fazla çalma süresi 1ylda 270 saatten fazla olamaz. Her bir fazla çalma saati için <strong>ve</strong>rilecek ücret, normal çalmaücretinin saat bana düen miktarnn % 50 yükseltilmesi suretiyle ödenir.Fazla çalma <strong>ve</strong>ya fazla sürelerle çalma yapan içi isterse, bu çalmalar karlzaml ücret yerine, fazla çalt her saat karlnda 1 saat 30 dakikay serbest zaman olarakkullanabilir. Serbest zaman, alt ay içerisinde çalma saatleri dahilinde <strong>ve</strong> içinin ücretindebir kesinti yaplmadan kullandrlr.9-HAFTA TATL VE DER TATLLER:Pazar ücretsiz hafta tatili günüdür.Hafta tatili ile eker <strong>ve</strong> Kurban Bayramnn ilk günü, AFC’nin dini <strong>ve</strong> dier resmibayram <strong>ve</strong> günlerinde içi çaltrlamaz. Ancak, izin alnmak kouluylaçaltrlabilir.<strong>ve</strong>ren gerektiinde hafta sonu tatilini baka bir güneYenialmayaSosyalyetkilidir.Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 101Ankara SMMMO10-ÜCRETL ZN, ÜCRETSZ ZN:
Fazla çalma <strong>ve</strong>ya fazla sürelerle çalma yapan içi isterse, bu çalmalar karlzaml ücret yerine, fazla çalt her saat karlnda 1 saat 30 dakikay serbest zaman olarakkullanabilir. Serbest zaman, alt ay içerisinde çalma saatleri dahilinde <strong>ve</strong> içinin ücretindebir kesinti yaplmadan kullandrlr.9-HAFTA TATL VE DER TATLLER:Pazar ücretsiz hafta tatili günüdür.Hafta tatili ile eker <strong>ve</strong> Kurban Bayramnn ilk günü, AFC’nin dini <strong>ve</strong> dier resmibayram <strong>ve</strong> günlerinde içi çaltrlamaz. Ancak, izin alnmak kouluylaçaltrlabilir.<strong>ve</strong>ren gerektiinde hafta sonu tatilini baka bir güne almaya yetkilidir.10-ÜCRETL ZN, ÜCRETSZ ZN:çi, Türk Mevzuatn da belirtilen süre <strong>ve</strong> esaslar dahilinde yllk ücretli izinhakkna sahiptir <strong>ve</strong> izin günlerinde içiye 7.5 saat üzerinden ücret ödeyecektir.Ücretli izni bulunmayan içiye, i<strong>ve</strong>ren zorunlu hallerde ylda bir defaya mahsus olmaküzere 10 güne kadar ücretsiz izin <strong>ve</strong>rebilir.Yllk ücretli izinlerin balangç tarihi içinin görüü de alnarak i<strong>ve</strong>ren tarafndantespit edilir <strong>ve</strong> içinin izin ücretinin balangcnda pein ödenir.11- DÜZEN VE DSPLN:çi, iyeri/antiye yetkililerince çalaca ülkenin saat ayarna göre belirlenecek isaatleri <strong>ve</strong> çalma aralar ile iin vardiya halinde belirlenen usul <strong>ve</strong> esaslarna uymay;ayrca taraflar i düzeni <strong>ve</strong> i disiplini ile ilgili yerel mevzuat, gelenek <strong>ve</strong> göreneklere aykrdavranta bulunmamay kabul eder. Taraflar o ülkenin mevzuat ile gelenek <strong>ve</strong>göreneklerine aykr hareket edemez.12-PASAPORT, VZE, YOL VE DER MASRAFLARI:13çinin çalaca ülkeye kadar gidi-dönü yol paras, vize ilemleri çalma <strong>ve</strong>oturma izninin alnmas için gerekli masraflar ile gerekiyorsa salk muayenesi <strong>ve</strong> tetkikücretleri i<strong>ve</strong>rene aittir. Pasaport masraflar içiye ait olup, i<strong>ve</strong>ren pasaport alnmasndaiçiye yardmc olur.<strong>ve</strong>ren, içi için yapt masraflara karlk olarak içinin ücretinden herhangi birkesinti yapamaz. Ancak, 11 nci maddede belirtilen hallere aykr davranlaryla içinin,i<strong>ve</strong>rene kasten zarar <strong>ve</strong> ziyan <strong>ve</strong>rmesi nedeniyle iine son <strong>ve</strong>rilmesi <strong>ve</strong>ya sözleme süresinidoldurmadan dönmekte srar etmesi halinde dönü yol paras i<strong>ve</strong>rence içinin ücretindenkesilerek ülkeye dönmesi salanr.13- YATACAK YER, LOJMAN VE YEMEK:102Salk artlarna uygun lojman <strong>ve</strong>ya yatacak yer ile iaenin i<strong>ve</strong>rence salanmashalinde buna ilikin cari masraflar, (kira, stma, aydnlatma, temizlik <strong>ve</strong> yemek giderleri)içiye aittir. <strong>ve</strong>ren bu masraflar için içinin ücretinden kesinti yapabilir.Lojman <strong>ve</strong> yatacak yerin iyeri dnda olmas halinde içinin topluca iyerinegetirilip- götürülmesi ücretsiz olarak i<strong>ve</strong>rence salanr. çinin bu ekilde iyerine getirilipgötürülmesisrasnda yolda geçen süreler çalma süresinden saylmaz. AnkaraYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıSMMMO
Salk artlarna uygun lojman <strong>ve</strong>ya yatacak yer ile iaenin i<strong>ve</strong>rence salanmashalinde buna ilikin cari masraflar, (kira, stma, aydnlatma, temizlik <strong>ve</strong> yemek giderleri)içiye aittir. <strong>ve</strong>ren bu masraflar için içinin ücretinden kesinti yapabilir.Lojman <strong>ve</strong> yatacak yerin iyeri dnda olmas halinde içinin topluca iyerinegetirilip- götürülmesi ücretsiz olarak i<strong>ve</strong>rence salanr. çinin bu ekilde iyerine getirilipgötürülmesisrasnda yolda geçen süreler çalma süresinden saylmaz.14- SALIK RAPORU ALMA ZORUNLULUU VE AT /11 FORMÜLER:çinin, 506 Sayl Kanun’un 41. Maddesinde belirtildii ekilde çalma mevzuatnagöre salk raporu alnmas gereken ilerde çaltrlmas halinde, bu ilere el<strong>ve</strong>riliolduklarn gösteren bir kamu hastanesinden alacaklar salk kurulu raporunu, (bu türilerin dnda çaltrlacak olanlarn ise yine bir kamu hastanesi dahiliye <strong>ve</strong> hariciyemütehassslarndan alacaklar salkl olduklarn gösterir raporu) ie giri bildirgesinin birörnei ile birlikte SSK Yurtd çi Hizmetleri Servislerine i<strong>ve</strong>renin ibraz zorunludur.(SSK’nun Türk-Alman Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sözlemesi’nin 12. maddesi (b) fkras uyarncaAFC’nde ayrca, içinin münhasran Türkiye’de acil hallerdeki sosyal gü<strong>ve</strong>nliin muayene devam <strong>ve</strong> tedavileri ettiini öngören gösteren AT/11 formüleriniayrca, içinin Türkiye’de sosyal gü<strong>ve</strong>nliin devam ettiini gösteren AT/1 formülerinidüzenleyerek <strong>ve</strong>rebilmesi için bu husus gereklidir.)düzenleyerek <strong>ve</strong>rebilmesi için bu husus gereklidir.)Dier taraftan; son 1(bir) yl içinde 90 günlük prim ödeme süresi14Dier taraftan; son 1(bir) yl içinde 90 günlük prim ödeme süresitamamlanmadndan bahisle SSK tarafndan AT/11 formüleri düzenlenmeyenlerin söztamamlanmadndan bahisle SSK tarafndan AT/11 formüleri düzenlenmeyenlerin sözkonusu 90 günlük prim ödeme süresi tamamlanncaya kadar “özel sigorta irketine” hastalkkonusu 90 günlük prim ödeme süresi tamamlanncaya kadar “özel sigorta irketine” hastalksigortas yaptrlacaktr.sigortas yaptrlacaktr.15-TOPLU KAZA SGORTASI:15-TOPLU KAZA SGORTASI:<strong>ve</strong>ren, stisna Akdi çerçe<strong>ve</strong>sinde çalan içiler için, bir kaza halinde meydana<strong>ve</strong>ren, stisna Akdi çerçe<strong>ve</strong>sinde çalan içiler için, bir kaza halinde meydanagelecek ölüm <strong>ve</strong> maluliyet olaylarnda tazminat ödenmesini öngören munzam “toplu kazagelecek ölüm <strong>ve</strong> maluliyet olaylarnda tazminat ödenmesini öngören munzam “toplu kazasigortas” yaptracaktr.sigortas” yaptracaktr.16-PASAPORT VE KSEL BELGELER:16-PASAPORT VE KSEL BELGELER:Alman Mevzuat gerei olan durumlar dnda, i<strong>ve</strong>ren tarafndan içinin pasaport <strong>ve</strong>Alman Mevzuat gerei olan durumlar dnda, i<strong>ve</strong>ren tarafndan içinin pasaport <strong>ve</strong>dier kiisel belgeleri elinden alnamaz. Alnmas gereken durumlarda içiye kimlik <strong>ve</strong>yadier kiisel belgeleri elinden alnamaz. Alnmas gereken durumlarda içiye kimlik <strong>ve</strong>yaikamet çalma izin belgeleri <strong>ve</strong>rilir.ikamet çalma izin belgeleri <strong>ve</strong>rilir.17-KNC SÖZLEME MZALATTIRILMASI YASAI:17-KNC SÖZLEME MZALATTIRILMASI YASAI:<strong>ve</strong>ren tarafndan içiye ikinci bir sözleme imzalattrlamaz. Ancak; içinin i<strong>ve</strong>ren tarafndan içiye ikinci bir sözleme imzalattrlamaz. Ancak; içinin isözlemesinde belirtilen meslei dnda baka bir i <strong>ve</strong>ya meslekte çalmay kabul etmesi,sözlemesinde belirtilen meslei dnda baka bir i <strong>ve</strong>ya meslekte çalmay kabul etmesi,fesh-i ihbar yoluyla sözlemenin sona ermesi ya da sözleme süresinin kendiliinden sonafesh-i ihbar yoluyla sözlemenin sona ermesi ya da sözleme süresinin kendiliinden sonaermesi halinde taraflar yeni bir i sözlemesi imzalayabilir.ermesi halinde taraflar yeni bir i sözlemesi imzalayabilir.Yukardaki durum dnda sonradan i<strong>ve</strong>ren tarafndan içiye imzalattrlan <strong>ve</strong> içiYukardaki durum dnda sonradan i<strong>ve</strong>ren tarafndan içiye imzalattrlan <strong>ve</strong> içialeyhine durumlar meydana getiren baka bir i sözlemesi Türk mevzuat açsndanaleyhine durumlar meydana getiren baka bir i sözlemesi Türk mevzuat açsndangeçersiz saylr. Anlamazlk, durumlarnda i bu sözleme dikkate alnr.geçersiz saylr. Anlamazlk, durumlarnda i bu sözleme dikkate alnr.18-ANLAMAZLIK DURUMLARINDA SORUMLULUK VE UYGULANACAKYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması18-ANLAMAZLIK DURUMLARINDA SORUMLULUK VE UYGULANACAK 103Ankara MEVZUAT: SMMMOMEVZUAT:
Yukardaki durum dnda sonradan i<strong>ve</strong>ren tarafndan içiye imzalattrlan <strong>ve</strong> içialeyhine durumlar meydana getiren baka bir i sözlemesi Türk mevzuat açsndangeçersiz saylr. Anlamazlk, durumlarnda i bu sözleme dikkate alnr.16i<strong>ve</strong>renin Türkiye’deki yasal ikametgahnn bulunduu ehrin mahkemeleri ile icra daireleri18-ANLAMAZLIK DURUMLARINDA SORUMLULUK VE UYGULANACAKyetkilidir.MEVZUAT:19-Ç VE VERENN BEYAN VE KABULÜ :Bu sözlemede yer almayan hususlarla ilgili doabilecek anlamazlklarda Türkmevzuat uygulanr. <strong>ve</strong>ren ile içi arasnda i ilikisinden doan ihtilaflarn giderilmesindeTaraflar; çalma <strong>ve</strong> çaltrmaya ilikin usul esaslar düzenleyen karlkl hak <strong>ve</strong>i<strong>ve</strong>renin Türkiye’deki yasal ikametgahnn bulunduu ehrin mahkemeleri ile icra daireleriyükümlülüklerini belirleyen hükümlerin bu sözlemede yer aldn, sözlemeyi okuyarakyetkilidir.anladklarn <strong>ve</strong> kabul ettiklerini <strong>ve</strong> bu sözleme dnda baka bir sözleme anlama ya da 15……/……/………Görülmü <strong>ve</strong> Onaylanmtr.Türkiye Kurumuvaadin <strong>ve</strong>ya kabulün bulunmadn beyan <strong>ve</strong> taahhüt ederler.19-Ç VE VERENN BEYAN VE KABULÜ :Tanzim Yeri <strong>ve</strong> Tarihi20-EKLERN SÖZLEMENN AYRILMAZ BR PARÇASI OLMASI:Taraflar; çalma <strong>ve</strong> çaltrmaya ilikin usul esaslar düzenleyen karlkl hak <strong>ve</strong>Ad, Soyad Ad, Soyad(mzas) (mzas)yükümlülüklerini belirleyen hükümlerin bu sözlemede yer aldn, sözlemeyi okuyarakEk: 1’de yer alan belge bu sözlemenin ayrlmaz bir parçasdr.anladklarn <strong>ve</strong> kabul ettiklerini <strong>ve</strong> bu sözleme dnda baka bir sözleme anlama ya da<strong>ve</strong>ren / <strong>ve</strong>ren Vekili çivaadin <strong>ve</strong>ya kabulün bulunmadn beyan <strong>ve</strong> taahhüt ederler.21-SÖZLEMENN DÜZENLENMES:EK:”AFC’ndeki Asgari Geçim Haddi”edilerek, taraflarca imzalanm <strong>ve</strong> Kurum yetkilisi tarafndan onaylanmtr.20-EKLERN SÖZLEMENN AYRILMAZ BR PARÇASI OLMASI:21 maddeden ibaret bu i sözlemesi, Türkiye Kurumu yetkililerinin huzurundaTürkiye Kurumu l Müdürlüündeki dosyasnda saklanmak üzere 4 nüsha tanzimbir nüshas vize almak amacyla ilgili ülkenin konsolosluuna <strong>ve</strong>rilmek <strong>ve</strong> bir nüshas daiçi ile i<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>kili tarafndan, bir nüshas içiye, bir nüshas i<strong>ve</strong>rene, gerektiindeEk: 1’de yer alan belge bu sözlemenin ayrlmaz bir parçasdr.bir nüshas vize almak amacyla ilgili ülkenin konsolosluuna <strong>ve</strong>rilmek <strong>ve</strong> bir nüshas daiçi ile i<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>kili tarafndan, bir nüshas içiye, bir nüshas i<strong>ve</strong>rene, gerektiinde21 maddeden ibaret bu i sözlemesi, Türkiye Kurumu yetkililerinin huzurundaTürkiye Kurumu l Müdürlüündeki dosyasnda saklanmak üzere 4 nüsha tanzim21-SÖZLEMENN DÜZENLENMES:edilerek, taraflarca imzalanm <strong>ve</strong> Kurum yetkilisi tarafndan onaylanmtr.21-SÖZLEMENN DÜZENLENMES:EK:”AFC’ndeki Asgari Geçim Haddi”21 maddeden ibaret bu i sözlemesi, Türkiye Kurumu yetkililerinin huzurunda<strong>ve</strong>ren / <strong>ve</strong>ren Vekiliçiiçi ile i<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>kili tarafndan, bir nüshas içiye, bir nüshas i<strong>ve</strong>rene, gerektiindeAd, Soyad Ad, Soyadbir nüshas vize almak amacyla ilgili ülkenin konsolosluuna <strong>ve</strong>rilmek <strong>ve</strong> bir nüshas da(mzas)(mzas)Türkiye Kurumu l Müdürlüündeki dosyasnda saklanmak üzere 4 nüsha tanzimEk: 1’de yer alan belge bu sözlemenin ayrlmaz bir parçasdr.20-EKLERN SÖZLEMENN AYRILMAZ BR PARÇASI OLMASI:edilerek, taraflarca imzalanm <strong>ve</strong> Kurum yetkilisi tarafndan onaylanmtr.Tanzim Yeri <strong>ve</strong> TarihiEK:”AFC’ndeki Asgari Geçim Haddi” ……/……/………<strong>ve</strong>ren / <strong>ve</strong>ren Vekili Görülmü <strong>ve</strong> Onaylanmtr. çiTürkiye KurumuAd, Soyad Ad, Soyad(mzas)(mzas)vaadin <strong>ve</strong>ya kabulün bulunmadn beyan <strong>ve</strong> taahhüt ederler.anladklarn <strong>ve</strong> kabul ettiklerini <strong>ve</strong> bu sözleme dnda baka bir sözleme anlama ya dayükümlülüklerini belirleyen hükümlerin bu sözlemede yer aldn, sözlemeyi okuyarakTaraflar; çalma <strong>ve</strong> çaltrmaya ilikin usul esaslar düzenleyen karlkl hak <strong>ve</strong>Tanzim Yeri <strong>ve</strong> Tarihi19-Ç VE VERENN BEYAN VE KABULÜ :……/……/………Görülmü <strong>ve</strong> Onaylanmtr.Türkiye Kurumuyetkilidir.i<strong>ve</strong>renin Türkiye’deki yasal ikametgahnn bulunduu ehrin mahkemeleri ile icra daireleri1616104Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
SÖZLEMESNN EK SÖZLEMESNN EKI-AFC’ndeki ASGAR GEÇM HADDI-AFC’ndeki asgari ASGAR geçim GEÇM haddi, HADD sosyal yardm kriterlerine göre Eyaletler tarafndan tesbitedilmektedir.AFC’nde asgari geçim haddi, sosyal yardm kriterlerine göre Eyaletler tarafndan tesbitedilmektedir.Sosyal yardm kriterlerine göre asgari geçim haddinin belirlenmesinde kii bana iaemasraf ile konut yardmna mesnet tekil eden kira tutar esas alnmaktadr.Sosyal yardm kriterlerine göre asgari geçim haddinin belirlenmesinde kii bana iaeEyaletlerin masraf ile konut kii bana yardmna belirledii mesnet tekil iae masraflarnn eden kira tutar matematiksel esas alnmaktadr. ortalamas 01.07.1990tarihinden beri 447.—DM civarndadr.Eyaletlerin kii bana belirledii iae masraflarnn matematiksel ortalamas 01.07.1990tarihinden Bir kii için beri konut 447.—DM yardmna civarndadr. esas tekil eden kira tutar ise Bat Bölgesi’ndeki 11 Eyalet için480.—DM; Dou Bölgesi’nde yeni kurulmu olan 5 Eyalet (Mecklenburg-Vorpommern;Bir Brandenburg; kii için konut Sachsen; yardmna Sachsen-Anhalt; esas tekil Thüringen) eden kira tutar ile Dou ise Bat Berlin Bölgesi’ndeki için 380.—DM’tr. 11 Eyalet için480.—DM; Dou Bölgesi’nde yeni kurulmu olan 5 Eyalet (Mecklenburg-Vorpommern;Brandenburg; Bu meblalar, Sachsen; ilgili Alman Sachsen-Anhalt; makamlar tarafndan Thüringen) her ile yl Dou ekonomik Berlin gelimelere için 380.—DM’tr. parelel olarakartrlmaktadr.Bu meblalar, ilgili Alman makamlar tarafndan her yl ekonomik gelimelere parelel olarakçiye artrlmaktadr. AFC’nde ödenecek cep harçl 250.—DM olarak öngörülmütür.çiye II-AFC AFC’nde MEVZUATINA ödenecek GÖRE cep harçl BRÜT 250.—DM ÜCRET olarak öngörülmütür.1- II-AFC Aylk MEVZUATINA brüt ücret, AFC’ndeki GÖRE BRÜT Toplu ÜCRET Sözlemesinin öngördüü taban ücretle(Grundlohn) yllk izin paras (Urlaubsgeld) ile ylba parasnn (Weihnachtsgeld)1- Aylk yanstlmas brüt suretiyle ücret, AFC’ndeki bulunmaktadr. Toplu Sözlemesinin öngördüü taban ücretle2- stisna (Grundlohn) Akdi içisine yllk izin yurtd paras istihdam (Urlaubsgeld) pay (harcrah) ile ylba ödendii parasnn takdirde (Weihnachtsgeld)bu mebla dadahil yanstlmas olmak suretiyle üzere ödenecek bulunmaktadr. olan brüt ücret, içinin yapaca ilerle kyaslanabilir2- nitelikteki stisna Akdi iler içisine için AFC’ndeki yurtd istihdam Toplu pay Sözlemelerinde (harcrah) ödendii öngörülen takdirde <strong>ve</strong> hesaplan bu mebla ekli dadahil yukarda olmak belirtilen, üzere brüt ücretten ödenecek daha olan az brüt olamaz. ücret, içinin yapaca ilerle kyaslanabilirnitelikteki iler için AFC’ndeki Toplu Sözlemelerinde öngörülen <strong>ve</strong> hesaplan ekliyukarda belirtilen, brüt ücretten daha az olamaz.1717Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 105
YEDİNCİ BÖLÜMBAZI SİGORTA KOLLARINATABİ OLANLARİLE SOSYAL SİGORTALISAYILMAYANLAR
<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 5.maddesinde kimi sigortalıların bazı sigorta kollarındanyararlanamayacağına yer <strong>ve</strong>rilirken, kimilerinin de sosyal sigortalısayılmayacağı hüküm altına alınmıştır. Bu bölümde ikili bir ayrımla bazısigorta kollarından yararlanacak olanlar ile sosyal sigortalı sayılmayanlarıaçıklamaya çalışacağız. Belirtelim ki, daha önce sosyal sigortalı sayılmamalarıöngörülen niteliği itibarıyla bir kişinin bir gün içinde yapabileceği işlerdeyevmiyeli olarak çalışanlar, 5754 sayılı Kanun ile yapılan değişikliklebu kapsamdan çıkarılmışlardır. Yani, sözü edilenler koşulları var ise sosyalsigortalı sayılabileceklerdir.I –BAZI SİGORTA KOLLARININ UYGULANACAĞISİGORTALILARI .1 –TUTUKLU VE HÜKÜMLÜLERHizmet akdi ile çalışmamakla birlikte, ceza infaz kurumları ile tutukevleribünyesinde oluşturulan tesis, atölye <strong>ve</strong> benzeri ünitelerde çalıştırılanhükümlü <strong>ve</strong> tutuklular hakkında, iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı ile analıksigortası uygulanır <strong>ve</strong> <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a)bendi kapsamında sigortalı sayılırlar. Bunlar hakkında, 506 sayılı Kanundöneminden farklı olarak hastalık sigortası hükümleri uygulanmayacaktır.Dolayısıyla hastalıkları sebebiyle geçici iş göremezliğe uğradıklarındaödenek alamayacaklardır.I .2 –ÇIRAKLAR İLE STAJYER ÖĞRENCİLER3308 sayılı Meslek Eğitim Kanununda belirtilen aday çırak, çırak <strong>ve</strong> işletmelerdemesleki eğitim gören öğrenciler hakkında iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığıile hastalık sigortası; meslek liselerinde okumakta iken <strong>ve</strong>ya yükseköğrenimleri sırasında zorunlu staja tabi tutulan öğrenciler hakkında iseiş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortası uygulanır <strong>ve</strong> bu bentte sayılanlar,<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalısayılırlar.Aday çırak, çırak <strong>ve</strong> işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler hakkındadaha önce de sözü edilen sigorta kolları uygulanmaktaydı. Yenilik, zorunlustaja tabi tutulan öğrenciler ile ilgilidir. Stajyer öğrenciler, zorunlu stajlarıeğitimlerinin bir gereği olmakla daha önce sigortalı sayılmamaktaydılar 1 .Bunlar daha önce staj sırasında hastalandıklarında ya da bir kazaya uğradıklarındaherhangi bir sosyal koruma olmadığı için yapılan iş durumunailesine bildirilmesinden ibaretti. Artık haklarında iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığısigortası hükümleri uygulanacaktır.Eğitim-öğretim programının özelliklerine göre öğrencilerin edindiği bilgileriuygulama alanına aktarmasını sağlamak üzere Üni<strong>ve</strong>rsitelere bağlıfakülte, yüksekokul <strong>ve</strong> meslek yüksekokulu öğrencilerine staj zorunluluğu1 BİLGİLİ, Özkan: “Stajyer Öğrenciler Sigortalı mı ?”, Lebip Yalkın Mevzuat Dergisi, Ağustos 2006, S:32, s:195-197Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 109
getirilebilmektedir. Staj; fakülte, yüksekokul <strong>ve</strong>ya meslek yüksekokulu yönetimkurulunun uygunluğunu kabul ettiği resmi <strong>ve</strong>ya özel sektör kuruluşlarındayapılmaktadır. Meslek yüksekokullarındaki stajların ise; Mesleki<strong>ve</strong> Teknik Eğitim Bölgesi İçindeki Meslek Yüksekokulu Öğrencilerinin İşyerlerindekiEğitim, Uygulama <strong>ve</strong> Stajlarına İlişkin Esas <strong>ve</strong> Usuller HakkındaYönetmelik 2 hükümlerine göre yürütüldüğünü belirtelim.I .3 –HARP MALÜLLERİ VE VAZİFE MALÜLLERİHarp malûlleri ile 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu, 2330 sayılı NakdiTazminat <strong>ve</strong> Aylık Bağlanması Hakkında Kanuna göre vazife malûllüğüaylığı bağlanmış malûllerden, 4. maddenin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (b)bentleri kapsamında sigortalı olarak çalışmaya başlayanların aylıkları kesilmez.3713 sayılı Kanuna göre aylık bağlanmış malûller ile aynı Kanunkapsamına giren olaylar sebebiyle vazife malûllüğü aylığı alan er <strong>ve</strong> erbaşların,4.maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı olmalarıhalinde de aylıkları kesilmez. Aylıkları kesilmeksizin 4. maddenin birincifıkrasının (c) bendi kapsamında çalışanlar hakkında uzun vadeli sigortakolları, 4.maddenin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (b) bentleri kapsamında çalışanlarhakkında ise iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulanır.İş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulananlarınuzun vadeli sigorta kollarına tabi olmayı istemeleri halinde, bu istekleriniKuruma bildirdikleri tarihi takip eden ay başından itibaren, haklarındauzun vadeli sigorta kolları da uygulanır. Bu fıkra kapsamına girenlerdenayrıca genel sağlık sigortası primi alınmaz.Geçmiş dönemde Emekli Sandığı’na tabi olanların sosyal gü<strong>ve</strong>nliklerinisağlayan 5434 sayılı Kanunda malüllük; adi malüllük, harp malüllüğü<strong>ve</strong> vazife malüllüğü olarak düzenlenmiştir. Bunlardan adi malüllük, vazifemalüllüğüne yol açmayan sebeplerden dolayı uğranılan malüllüktür.(5434/mülga 46) Harp malüllüğü ise vazife malüllüğünün özel bir şeklidir3 . Vazife malüllüğü 5434 sayılı Kanunun mülga 45.maddesinde, harpmalüllüğü ise 5434 sayılı Kanunun mülga 64.maddesinde düzenlenmiştir.I .4 – İŞKUR KAPSAMINDAKİ SİGORTALI İŞSİZLER <strong>ve</strong>İŞ KAYBI TAZMİNATI ALANLARI .4 .1- Meslek edindirme, geliştirme <strong>ve</strong> değiştirme eğitiminekatılan kursiyerlerTürkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme<strong>ve</strong> değiştirme eğitimine katılan kursiyerler, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesibirinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılırlar <strong>ve</strong> bunlar hakkındaiş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulanır. 4447sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun 48.maddesine göre sigortalı işsizlere,2 22.05.2002 tarih <strong>ve</strong> 24762 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.3 SARAÇ, Coşkun: “Vazife Malüllüğü Kavramı”, DEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Ocak-Mart 2003, S:1,s:180-2004110Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ödemeye yönelik yardımlardan başka yeni iş bulma <strong>ve</strong> meslek geliştirme,edindirme <strong>ve</strong> yetiştirme eğitimi şeklinde hizmete yönelik yardımlarda yapılmaktadır.İşsizlik Sigortası Kanunu ile İŞKUR’a, işsiz kalan sigortalıyı mesleğine uygun,son çalıştığı işin ücret <strong>ve</strong> çalışma koşullarına yakın bir işe yerleştirme,kendilerine bu şekle iş bulamadıkları takdirde, meslek geliştirme, edindirme<strong>ve</strong> yetiştirme eğitimine tabi tutarak işe yerleştirme görevi <strong>ve</strong>rilmiştir.İŞKUR ise bu görevini, İşsizlik Ödeneği Alan İşsizlerin Meslek Geliştirme,Değiştirme <strong>ve</strong> Edindirme Eğitimi Yönetmeliği 4 hükümleri çerçe<strong>ve</strong>sinde yürütmektedir.İŞKUR, işsizlerin en kısa sürede iş hayatına yeniden katılmalarını sağlamakamacıyla belirlenen şartları haiz eğitim kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarındanhizmet satın alabileceği gibi, bunun mümkün olmaması halinde kurum<strong>ve</strong> kuruluşlarla işbirliği yaparak işgücü yetiştirme kursları düzenler. İşsizliködeneği alan sigortalı işsiz kişinin vasıf <strong>ve</strong> yeteneklerine uygun bireğitim olanağı sağlandığı takdirde, eğitime katılmak zorunludur. Geçerlibir gerekçe sunmadan eğitim almayı kabul etmeyen <strong>ve</strong>ya katıldığı eğitimigeçerli neden olmadan tamamlamayan kişiye bu tarihten itibaren işsizliködeneği ödenmez.Kursa katılanlar için İŞKUR tarafından tasdikli bir “Kursiyer Kimlik Kartı”<strong>ve</strong> “Kursiyer Devam Çizelgesi” düzenlenir. Ayrıca, İŞKUR tarafındaneğitim hizmeti satın alınan yüklenici firmaların uyguladıkları eğitim programlarınakatılan kursiyerler ile işgücü yetiştirme kurslarına katılan kursiyerlere“katılım belgesi”de <strong>ve</strong>rilir. İşte bu kapsamdaki kursiyerler hakkındaartık iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortası uygulanacaktır. Daha önce,kursiyerlerin kurs sırasında, iş kazasına uğramaları <strong>ve</strong>ya meslek hastalığınayakalanmaları halinde, sadece tedavileri sağlanmakta <strong>ve</strong> tedavi masraflarıödenmekteydi.I .4. 2- İş kaybı tazminatı alanlar<strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici 13.maddesinde, 4046 sayılı Özelleştirme UygulamalarınınDüzenlenmesine <strong>ve</strong> Bazı Kanun <strong>ve</strong> Kanun Hükmünde KararnamelerdeDeğişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 21.maddesi kapsamındaiş kaybı tazminatı alanların sigortalılık durumlarına yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Bu kapsamda iş kaybı tazminatı alanlar, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesibirinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı <strong>ve</strong> genel sağlık sigortalısısayılmışlar, ancak kısa vadeli sigorta kollarına tabi olmayacakları belirtilmiştir.Sigortalıların sigortalı olduklarını ayrıca Kuruma bildirme sorumluluklarıyoktur. İŞKUR tarafından ilk iş kaybı tazminatının ödendiği tarihi takipeden ay sonu itibarıyla, iş kaybı tazminatı alanlara ilişkin primlerin aktarıldığıanda sigortalı bildirimi <strong>ve</strong> tescili yapılmış sayılır.4 23.12.2000 tarih <strong>ve</strong> 24269 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 111
Bu kapsamdakilerin sigortalılıkları iş kaybı tazminatı ödeme süresininbittiği tarihte sona erer. İş kaybı tazminatı sona erenler için Kanunun 9.maddesi üçüncü <strong>ve</strong> dördüncü fıkrasındaki, “en geç on gün içinde” <strong>ve</strong>ya“üç ay içinde” sigortalılığın sona ermesinin bildirilmesine ilişkin hükümleruygulanmayacaktır. İş kaybı tazminatından yararlananlar için İŞKURprim ödeme yükümlüsü olmakla birlikte bu Kanun kapsamında işyeri <strong>ve</strong>iş<strong>ve</strong>ren sayılmayacaktır.Belirtilsin ki; 4046 sayılı Kanun hükümlerine göre, özelleştirme nedeniyleişsiz kalanlardan, iş kaybı tazminatı <strong>ve</strong> işsizlik ödeneğini birlikte almayahak kazananlara öncelikle iş kaybı tazminatı ödenir. Hizmet akitleri 4046sayılı Kanuna göre sona erenlerin, iş kaybı tazminatı <strong>ve</strong> diğer hizmetlerdenyararlanabilmeleri için hizmet akitlerinin sona erdiği tarihten itibaren 30gün içinde İŞKUR’a başvurmaları zorunludur. Başvuru süresini geçirenler,iş kaybı tazminatı <strong>ve</strong> bununla ilgili diğer hizmetlerden yararlanamazlar.I .6- ÜLKEMİZLE SOSYAL GÜVENLİK SÖZLEŞMESİİMZALAMAMIŞ OLAN ÜLKELERE ÇALIŞTIRILMAKÜZERE GÖTÜRÜLEN TÜRK İŞÇİLERÜlkemiz ile sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi imzalamamış olan ülkelere çalıştırılmaküzere götürülen Türk işçiler daha önce zorunlu olarak topluluksigortasına tabi tutulmaktaydılar. Bu zorunluluk İŞKUR uygulamasındankaynaklanmaktaydı. Yurtdışına götürdüğü işçisi ile İŞKUR huzurundaimzalanan Bireysel İş Sözleşmesi’nde iş<strong>ve</strong>renin işçiyi topluluk sigortasınatabi tutması öngörüldüğünden, sözleşmeden kaynaklanan taahhüt uyarıncaiş<strong>ve</strong>renin işçiyi topluluk sigortasına tabi tutması zorunlu idi. Topluluksigortası ise iş<strong>ve</strong>ren ile kurum arasında imzalanan Topluluk Sözleşmesi ileuygulandığından, iş<strong>ve</strong>renin ülkemizle sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi imzalamamışolan ülkelere götürdüğü Türk işçilerin sosyal gü<strong>ve</strong>nliklerine ilişkintüm yükümlülükleri sözleşmelerden doğmakta idi 5 .4958 sayılı Kanun 39 <strong>ve</strong> 40. maddeleri ile 506 sayılı Kanunun 85. <strong>ve</strong>86.maddelerinde yapılan düzenlemeler ile ülkemizle sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesiimzalamamış olan ülkelere (örneğin Irak’a) götürülen Türk işçilerinsosyal gü<strong>ve</strong>nliklerinin tesisi konusunda iş<strong>ve</strong>rene herhangi bir yükümlülükgetirilmemiş, tersine iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong> işçinin bu noktadaki tercihlerininbelirleyici olduğu bir yaklaşım benimsenmiştir. İş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong> işçinin isteğiile ya topluluk sigortasına tabi tutulmak ya da isteğe bağlı sigortaya primödenmek mümkün kılınmıştı. Dahası ülkemizle sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesiimzalamamış olan ülkelere götürülen Türk işçiler, isteğe bağlı sigortaya da topluluk sigortasını seçmediğinde yurtdışı borçlanması yoluna dagidebilmekteydiler.5 TOZAN, Celal: “Ülkemizle Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sözleşmesi İmzalamamış Olan Ülkelere Çalıştırılmak Üzere GötürülenTürk İşçilerinin Topluluk Sigortasına Tabi Tutulmaları Zorunluluğu Kaldırıldı”, Yaklaşım, Ekim 2003, S:130,s:236-239112Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Ancak uygulama tamamen değişmiş bulunmaktadır. Ülkemiz ile sosyalgü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen iş<strong>ve</strong>renlerce yurt dışındakiişyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri 4.maddeninbirinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılır <strong>ve</strong> bunlar hakkındakısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanır.Bu sigortalıların uzun vadeli sigorta kollarına tabi olmak istemeleri halinde,50. maddenin ikinci fıkrasındaki Türkiye’de yasal olarak ikamet etmeşartı ile aynı fıkranın (a) bendinde belirtilen şartlar aranmaksızın haklarındaisteğe bağlı sigorta hükümleri uygulanır. Bu kapsamda, isteğe bağlı sigortahükümlerinden yararlananlardan ayrıca genel sağlık sigortası primialınmaz.Öte yandan, yurtdışına sigortalı götürecek iş<strong>ve</strong>rene ait işyerinin, Türk kanunlarınagöre kurulu <strong>ve</strong> tescilli olmalıdır. Yabancı ülke mevzuatına görekurulan firmalarca yurtdışında gerçekleştirilen işlerde çalıştırılan Türk vatandaşlarıhakkında bu madde hükümleri uygulanmaz.(SSİY/93-3)Yurt dışında üstlenilen işin, Kurumda tescili olan devamlı mahiyettekiişyeri dosyasından bildirimi yapılan sigortalılarca gerçekleştirilecekolması hâlinde, devamlı işyerinde yapılan işin mahiyetinin yurt dışındaüstlenilen işe uygun olması gerekir. İş<strong>ve</strong>ren durumu dilekçeyle Kurumabildirir. Dilekçe ekine, işin alındığını belgeleyen sözleşme örneği ile ilgiliülkedeki Türkiye Cumhuriyeti Dış Temsilciliği yazısı <strong>ve</strong>ya Dış TicaretMüsteşarlığı’nca düzenlenecek belge eklenir. (SSİY/93-4)İş<strong>ve</strong>renler, yurt dışında yapacakları işi, yeni tescil edecekleri işyeri dosyasındanbildirilecek sigortalılarca gerçekleştireceklerse; işletme merkezlerininbağlı olduğu üniteye işyeri dosyası tescil ettirerek, sosyal sigortayükümlülüklerini bu dosyadan gerçekleştirirler. İşyeri bildirgesi ekine, buYönetmeliğin 31. maddesinde sayılan belgelerden ayrı olarak işin alındığınıbelgeleyen sözleşme örneği ile ilgili ülkedeki Türkiye Cumhuriyeti DışTemsilciliği yazısı <strong>ve</strong>ya Dış Ticaret Müsteşarlığınca düzenlenecek belgeeklenir. (SSİY/93-5)Kurum, çalıştırılmak üzere yurt dışına götürülen Türk işçilerinin her biriiçin, kurulan sigortalılık ilişkisi hakkında Türkiye İş Kurumu’na yazılı olarakbilgi <strong>ve</strong>rir. Talep etmeleri hâlinde, aynı mahiyetteki bilgi, iş<strong>ve</strong>rene <strong>ve</strong>sigortalılara da <strong>ve</strong>rilir. (SSİY/93-6)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlük tarihinden önce sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesiimzalamadığımız ülkelere topluluk sigortasına tabi tutularak götürülenTürk işçilerinin durumu ise ayrıca düzenlenmiştir. Buna göre; sosyalgü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş üstlenen iş<strong>ve</strong>renlerceçalıştırılmak üzere bu ülkelere götürülen Türk işçilerinden, bu Kanununyürürlük tarihinden önce sadece malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarınatabi topluluk sigortasına devam edenler ile isteğe bağlı sigortalı olarak sözAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 113
konusu ülkelere götürülmüş olan sigortalıların, bu Kanunun 5. maddesinin(g) bendi kapsamında sigortalılıkları bu Kanunun yürürlük tarihindenitibaren üç ay içerisinde iş<strong>ve</strong>renlerince sağlanır <strong>ve</strong> buna ilişkin yükümlülükleryerine getirilir.(<strong>5510</strong>/geçici 6-8)I .7- KISMİ ZAMANLI ÇALIŞTIRILAN ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİYüksek Öğretim Mevzuatında üni<strong>ve</strong>rsite öğrencilerinin üni<strong>ve</strong>rsitelerde çalıştırılabilmelerineolanak tanıyan düzenlemelere de yer <strong>ve</strong>rilmiştir. 2547sayılı Yükseköğretim Kanununun 3843 sayılı Kanunla değişik “Cari HizmetMaliyeti” başlıklı 46.maddesinde, yüksek öğretim kurumlarının carihizmet maliyetlerine elde edilen gelirlerin özel ödenek kaydolunduktansonra, bu ödeneğin başta öğrencilerin beslenme, sağlık, spor, kültür <strong>ve</strong> diğersosyal hizmetleri olmak üzere, üni<strong>ve</strong>rsitelerin cari, kalkınma plan <strong>ve</strong>programlarına uygun yatırım, transfer <strong>ve</strong> öğrencilerin kısmi zamanlı olarakgeçici işlerde çalıştırılmasına ilişkin giderlerinde kullanılacağı hükümaltına alınmıştır. Gerçekten de üni<strong>ve</strong>rsitelerin kütüphane hizmetlerindeçoğunlukla öğrencilerin çalıştırıldıkları gözlenmektedir.Diğer taraftan her yıl Katma Bütçe Kanunlarıyla da bu düzenlemeye paralelolarak, İş Kanunu <strong>ve</strong> Sosyal Sigorta Kanununun uygulama sınırlarıbelirlenir olmuştur. 2005 yılına gelinceye kadar Mali Yıl Katma Bütçeliİdareler Bütçe Kanunlarında, “2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 46.maddesine göre kısmi zamanlı olarak çalıştırılacak öğrenciler hakkında506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalıklarısigortası ile ilgili hükümleri hariç diğer hükümlerinin uygulanmayacağı”şeklinde hükümler yer almaktaydı.Ancak, bu hususun bütçe kanunlarında düzenlenmesi şeklindeki uygulama5234 sayılı Kanun 6 ile terkedilmiştir. Bunun yerine, 5234 sayılı Kanunun2.maddesinin ( c ) fıkrası ile 04.11.1981 tarihli <strong>ve</strong> 2547 sayılı Kanunun 46.maddesinin sonuna eklenen fıkrada, “Kısmi zamanlı olarak çalıştırılacaköğrenciler hakkında, 22.05.2003 tarihli <strong>ve</strong> 4857 sayılı Kanunun iş sağlığı <strong>ve</strong>gü<strong>ve</strong>nliği ile ilgili hükümleri <strong>ve</strong> 17.07.1964 tarihli <strong>ve</strong> 506 sayılı Kanununiş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalıkları sigortası ile ilgili hükümleri hariç diğerhükümleri uygulanmaz.”denilmiştir.Geçici işlerde sürekli personel istihdamı yerine kısmi süreli istihdamın,ihtiyacı olan öğrencilere ila<strong>ve</strong> imkan sağlayacağı düşüncesiyle tercih edildiğianlaşılmaktadır. 01.01.2005 tarihinden itibaren uygulanmaya başlayanyukarıdaki hükme göre, bu şekilde istihdam edilen öğrencilerle üni<strong>ve</strong>rsitearasında hizmet akdi ilişkisi oluşmasına rağmen, sadece iş kazası <strong>ve</strong>meslek hastalığı sigortasına ilişkin hükümler uygulanmaktadır. İş<strong>ve</strong>renüni<strong>ve</strong>rsite yönetimi, bunlar adına iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalıkları sigortasıprimlerini <strong>ve</strong> öğrencilerin ücretlerini 2547 sayılı Kanunun değişik 46. mad-6 21.09.2004 tarih <strong>ve</strong> 25590 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.114Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
desinde yer alan Cari Hizmet Maliyetine öğrenci katkıları ile ilgili bankalarnezdinde açılan özel hesaptan ödeyecektir.II –SOSYAL SİGORTALI SAYILMAYANLAR<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 6.maddesinde sayılanlar, kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigortakolları hükümleri bakımından aynı Kanunun ne 4.maddesi ne de 5.maddesikapsamında sigortalı sayılmamışlardır. Yani zorunlu sigortalılık alanı daraltılmıştır.Cumhuriyet tarihinde Parlamentoda yasalaşan tüm sosyalsigorta yasalarında, hep kapsam genişletilmiş <strong>ve</strong> olabildiğince tüm yurttaşlarınsisteme dahil edilmesine çalışılmışken ilk defa bu Yasa ile sosyalsigorta alanının daraltıldığı, bu anlayışın da sosyal devlet uygulamasıylabağdaşmayacağı ifade edilmiştir 7 .II .1- İŞVERENİN ÜCRETSİZ ÇALIŞAN EŞİİş<strong>ve</strong>renin işyerinde ücretsiz çalışan eşi, aile hukukunun öngördüğü karşılıklıyardım görevini yerine getirmesi <strong>ve</strong> aile birliğinin, yaşam kalitesininyükseltilmesi amaçlandığı için sigortalı sayılmamıştır. 506 sayılı Kanununmülga (3/I.B) hükmüne paralel bir düzenleme olduğu anlaşılmaktadır.Türk Medeni Kanununun 151.maddesine göre eşlerin birbirine karşıyardım yükümlülüğü bulunmaktadır. Eşin iş<strong>ve</strong>rene ait işyerinde ücretleçalışması durumunda ise eşler arasında hizmet akdinin varlığının kabulüile <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındasigortalı sayılması gerekecektir. Bu noktada çıkan uyuşmazlıklarda, eşinçalışmasının yasal yardım görevinin gereği olup olmadığı <strong>ve</strong> yaşam deneyimlerinegöre işin ücret karşılığında yapılacak nitelikte bulunup bulunmadığıaraştırılmaktadır.Şüphesiz, ücret karşılığı çalıştırılan eşe yapılan ödemelerin yasal defterlereintikal ettirilmesi <strong>ve</strong> ücret tediye bordrosunda adının bulunması gerekmektedir.Yargıtay’da birçok kararında ücret unsuru üzerinde önemledurmuştur 8 .İş<strong>ve</strong>renin işyerinde çalışan çocukları, ana, baba <strong>ve</strong> kardeşleri istisna kapsamındabulunmadığı için hizmet akdine dayalı olarak çalışmaları halindesigortalı sayılacaklardır. Diğer taraftan mümeyyiz küçükler sigortalı sayılmamaklabirlikte, hususi bir vasinin iştiraki ile yazılı olarak yapılmış <strong>ve</strong>hakim tarafından tasdik edilmiş bir hizmet akdi bulunması durumundasigortalılıkları sözkonusu olabilecektir.II .2- KONUT İÇİNDE YAPILAN İŞLERDE ÇALIŞANLARBelli koşulların varlığı halinde, konut içinde yapılan işlerde çalışanlar sigortalısayılmamıştır. Aynı konutta birlikte yaşayan <strong>ve</strong> üçüncü derece dahilbu dereceye kadar hısımlar arasında <strong>ve</strong> aralarına dışardan başka kimsekatılmaksızın, yaşadıkları konut içinde yapılan işlerde çalışanlar sigortalı7 KILIÇDAROĞLU, Kemal: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu mu ?”, Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:7-128 Y.HGK. 20.10.1999, E:1999/21620, K:1999/84; Y.21.HD. 22.03.2001, E:2001/1741, K:2001/2147Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 115
sayılmamışlardır. Burada da 506 sayılı Kanunun mülga (3/I.C) hükmüneparalel bir düzenleme yapılmıştır. 9 Buna göre; konutta yapılan işlerde çalışanlarınsigortalı sayılmaması için aşağıdaki üç koşulun birlikte bulunmasıgerekmekte olup, bunlardan birisinin eksik olması durumunda o işte çalışanlarsigortalı sayılacaktır:1. Konutta birlikte yaşama,2. Üçüncü dereceye kadar hısım olma,3. Dışarıdan başka kimsenin katılmaması.Anlaşılacağı üzere, işin üçüncü dereceye kadar hısımlar arasında konutiçinde birlikte yapılması <strong>ve</strong> aralarına da dışarıdan başka birisinin katılmamasıgerekmektedir. Aksi halde yapılan işten dolayı hısım da olsalar sigortalısayılırlar. Yapılan işler ise kişisel beceri ile üretilen <strong>ve</strong> fazlaca ekonomikdeğeri olmayan süs eşyaları, taş oyma gibi işlerdir.Öte yandan hısımlık kavramının da açıklığa kavuşturulması gerekmektedir.4721 sayılı Türk Medeni Kanununun 17.maddesinde; “Kan hısımlığınınderecesi, hısımları birbirine bağlayan doğum sayısıyla belli olur.Biri diğerinden gelen kişiler arasında üstsoy-altsoy hısımlığı; biri diğerindengelmeyip de, ortak bir kökten gelen kişiler arasında yansoy hısımlığıvardır.”denilerek kan hısımlığı, 18.maddesinde ise; “Eşlerden biri ile diğereşin kan hısımları, aynı tür <strong>ve</strong> dereceden kayın hısımları olur. Kayın hısımlığı,kendisini meydana getiren evliliğin sona ermesiyle ortadan kalkmaz.”denilerek de kayın hısımlığı hüküm altına alınmıştır.Şu halde Türk Medeni Kanununun 17.<strong>ve</strong> 18.maddeleri uyarınca bir kişinin;a) Çocukları, babası <strong>ve</strong> annesi birinci dereceden,b) Torunları, büyükbaba <strong>ve</strong> anneannesi, kardeşleri ikinci dereceden,c) Yeğenleri, torun çocukları, amca, hala,dayı <strong>ve</strong> teyzeleri üçüncü dereceden,kan <strong>ve</strong> civar hısımları sayılmaktadır.II .3- EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞANLAREv hizmetlerinde çalışanlar sigortalı sayılmamışlardır. Ancak, 506 sayılıKanunun mülga (3/I.D) hükmüne benzer biçimde, “ücretle <strong>ve</strong> sürekliolarak çalışanlar” sigortalı sayılmışlardır. Anlaşılacağı üzere, ev hizmetlerindesüreklilik arzetmeyen biçimde çalışanlar sigortalı sayılmamışlardır.Zira 4857 sayılı İş Kanununun 10.maddesinde, nitelikleri bakımından ençok 30 iş günü süren işler süreksiz, bundan fazla süren işler ise sürekliişlerden sayılmıştır. Yani ev hizmetlerinde günü birlik ya da haftanın-ayınbelli günlerinde çalışanlar sigortalı sayılmayacaklardır. Haftada bir gün-9 TOZAN, Celal : “Konut İçinde Yapılan İşlerde Çalışanların Sigortalılığı”, Yaklaşım, Kasım 2007, S:179, s:150-151116Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
lük çalışma, ev işleri yönünden sürekli sayılmaz 10 . Ancak bu işlerde sürekliolarak çalışanlar sigortalı olacaklardır.Öte yandan Yargıtay bir kararında, kamu düzeni ile yakından ilgili hizmettespit davalarında, ev hizmetlerinde sürekli çalıştığını iddia eden kişininsigortalılığı ile ilgili olarak, hizmet gördüren kişinin mali <strong>ve</strong> ekonomik gücünündevamlı sigortalı çalıştırmaya müsait olup olmadığının <strong>ve</strong> hizmetgörülen evde bu tür hizmete gerek olup olmadığının önem kazandığınaişaret etmiştir 11 . Buna göre çamaşır yıkama, bulaşık, çocuk bakımı, ev temizliği,ye mek pişirme <strong>ve</strong> ütü yapma gibi ev içinde, hizmet akdine dayanarakücretle <strong>ve</strong> sürekli olarak çalışan hizmetçi <strong>ve</strong> aşçı gibi kişiler sigortalısayılacaktır.II .4- ASKERLİK HİZMETİNİ YAPMAKTA OLAN YÜKÜMLÜLERAskerlik hizmetlerini er <strong>ve</strong> erbaş olarak yapmakta olanlar ile yedek subayokulu öğrencileri, sigortalı olmayı gerektirir bir işte çalışsalar bile sigortalısayılmayacaktır. Belirtelim ki sigortalının bağımlı olarak çalışan ya da bağımsızçalışan sigortalı olmasının da bir önemi bulunmamakta, bağımsızçalışanlar da zorunlu askerlik hizmetini yaptıkları sırada sigortalı sayılmamaktadır12 . Ancak, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4. maddesi birinci fıkrasının (b)bendinin (1) <strong>ve</strong> (3) numaralı alt bentleri kapsamında sigortalılıkları devamedenler bundan müstesnadır.(SSİY/10-1-ç) Yani, ticarî kazanç <strong>ve</strong>ya serbestmeslek kazancı nedeniyle gerçek <strong>ve</strong>ya basit usûlde gelir <strong>ve</strong>rgisi mükellefiolanlar ile anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları, sermayesipaylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları, diğer şirket<strong>ve</strong> donatma iştiraklerinin tüm ortakları askerdeyken de sigortalılıklarıdevam edecektir.Öte yandan, bu düzenlemeden fiilen askerlik görevi yapılırken çalışmalarınanlaşılması gerekmektedir. Öyle ki, terhis niteliğinde olmayan, izinsüresindeki çalışmalar sigortalı olarak kabul edilmemektedir 13 . Ancak Yargıtay,izinle erken terhis edilen askerlik yükümlülerinin izinli olduklarısürede hizmet akdi ile çalışmaları halinde sigortalı sayılmaları gerektiğikonusunda ise görüş birliğindedir. 14 Nitekim Yargıtay, terhis tarihindekiizinlerin ara izinlerden farklı olduğu <strong>ve</strong> terhis tarihindeki izinlerde askerlikgörevi ile ilgili fiili ilişkinin kesildiği, işyerindeki bu kimselerin diğer sigortalılarile aynı sosyal sigorta riskleri altında bulunmaları sebebiyle aynıyasal korumaya gereksinim duymaları yani sigortalı sayılmalarının kanunkoyucunun amacına uygun düşeceğine hükmetmiştir. 1510 Y.10.HD. 14.05.1992, E:1991/11556, K:1992/318511 Y.10.HD. 13.02.1992, E:1991/11188, K:1992/163912 Y. 10. HD. 12.12.1991, E:1990/12547, K:1991/10590; YALÇINKAYA, Orhan: Bağ-Kur Kanunu, Turhan Kitabevi,Ankara 2001, s:9613 Y. 10. HD. 04.06.1992, E:1992/356, K:1992/637614 TOZAN, Celal: “Askerlik Görevini Yapmakta İken İzin Veya Hava Değişimi Süresi İçinde Hizmet Akdi İle ÇalışanlarınSigortalılığı”, E-Yaklaşım, S:5115 Y. 10. HD. 17.11.1983, E:4296, K:583; TOZAN, Celal: “Askerlik Görevini Yapmakta İken İzin Veya Hava DeğişimiSüresi İçinde Hizmet Akdi İle Çalışanların Sigortalılığı”, E-Yaklaşım, S:51Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 117
Öte yandan, 1111 sayılı Askerlik Kanununun 78.maddesine göre zorunluaskerliğini yapmakta olanlara <strong>ve</strong>rilen hastalık izinlerinin 3 ayı, normal izinlerinher yıl için 1 ayı <strong>ve</strong>ya Bakanlar Kurulunca <strong>ve</strong>rilecek genel mahiyettekiizin süreleri zorunlu askerlik süresinden sayılmamaktadır. Yargıtay da busebeple önceleri hava değişimi raporu alan askerlik yükümlülerinin çalışmalarıdurumunda ilk üç aylık sürelerini sigortalı saymamakta, üç aydansonraki sürelerini sigortalı saymaktaydı. Ancak daha sonra görüş değiştirilerek,üç aylık süre ile de sınırlamaksızın hava değişimi sırasındaki çalışmalarınsigortalı olarak değerlendirilebileceği hüküm altına alınmıştır. 16Diğer taraftan askerlikte geçen süreler sonradan sigortalı ya da hak sahiplerinceborçlanılabilmektedir. Ülkemizde kurulu askeri nitelikteki resmiişyerlerinde (askeri fırın, dikimevleri, silah fabrikaları vb) hizmet akdineistinaden çalıştırılanlar ile kamu görevlileri ise sosyal sigortalı sayılacaklardır.II .5- KENDİ ÜLKELERİNDE SİGORTALI OLAN YABANCILARYabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından <strong>ve</strong> o kuruluşadına <strong>ve</strong> hesabına Türkiye’ye bir iş için gönderilen <strong>ve</strong> yabancı ülkede sosyalsigortaya tabi olduğunu belgeleyen kişiler ile Türkiye’de kendi adına<strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışında ikamet eden <strong>ve</strong> o ülkesosyal gü<strong>ve</strong>nlik mevzuatına tabi olanlar sigortalı sayılmamışlardır. 506sayılı Kanunun mülga (3/I.G) maddesi ile paralel bir hüküm olduğunusöyleyebiliriz.II .6- YAPIM VE ÜRETİM İŞLERİNDE ÇALIŞAN ÖĞRENCİLERResmi meslek <strong>ve</strong> sanat okulları ile yetkili resmi makamların izniyle kurulanmeslek <strong>ve</strong>ya sanat okullarında <strong>ve</strong> yüksek okullarda fiilen normal eğitimsüreleri içinde yapılan, tatbiki mahiyetteki yapım <strong>ve</strong> üretim işlerinde çalışanöğrenciler sigortalı sayılmamışlardır. Düzenleme 506 sayılı Kanununmülga (3/I.H) maddesi ile paralellik arzetmektedir. Bu sefer yüksek okulöğrencileri de dahil edilmiştir. Kanundaki bu istisna, sadece bu durumdakiöğrenciler için bahis konusudur. İster resmi, ister özel olsun, eğitimmüessese lerinde öğrencilik sıfatı devam ettiği sürece herhangi bir işyerindehizmet akdine dayanarak çalışan öğrenciler için kanunda istisna hükmüyer almadığından bunların sigortalı sayılması gerekir. Yine bu kapsamdakiöğrencilerin, okullarındaki tatbiki mahiyetteki yapım <strong>ve</strong> üretim işlerindekiçalışmalarının, okullarının fiilen normal eğitim süreleri içinde olmasıhususuna da dikkat edilmesi gerektiğini söyleyebiliriz.II .7- İŞE ALIŞTIRILMAKTA OLAN HASTA VEYA MALULLERSağlık hizmet sunucuları tarafından işe alıştırılmakta olan <strong>ve</strong>ya rehabiliteedilen, hasta <strong>ve</strong>ya malüller, 506 sayılı Kanunun mülga (3/I.J) maddesineparalel bu hükümle sosyal sigorta kapsamı dışında bırakılmışlardır. Bu tür16 Y.HGK. 27.09.2000, E:2000/10-1166, K:2000/1173118Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
çalışma şekli genellikle rehabilitasyon merkezlerinde görülmektedir. Rehabilitasyon,doğuştan <strong>ve</strong>ya sonradan, kaza <strong>ve</strong>ya hastalık sonucu bedenen<strong>ve</strong>ya ruhen zarar görenlerin, tedavi edilip eğitilerek sosyal <strong>ve</strong> ekonomikhayata uyumlu hale getirilmesi demektir. İleri de çokça rastlanacağı üzereartık sağlık müessesesi gibi kavramlar yerine sağlık hizmet sunucusu kavramınıkullanacağız. Sağlık hizmeti sunucusu ise; sağlık hizmetini sunan<strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya üreten gerçek kişiler ile kamu <strong>ve</strong> özel hukuk tüzel kişilerini <strong>ve</strong>bunların tüzel kişiliği olmayan şubelerini ifade etmektedir.(<strong>5510</strong>/3-25)II .8 - ONSEKİZ YAŞINI DOLDURMAMIŞ OLANLAR<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 6.maddesi birinci fıkrasının (h) bendine göre, aynıKanunun 4. maddesi birinci fıkrasının (b) <strong>ve</strong> (c) bentleri gereği sigortalısayılması gerekenlerden 18 yaşını doldurmamış olanlar sosyal sigortalı sayılmamıştır.Ancak, (h) bendinin uygulanmasıyla ilgili olarak, bir meslek<strong>ve</strong>ya sanat okulunu bitirenlerden, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu hükümlerinegöre mahkemece ergin kılınmak suretiyle, öğrenimleriyle ilgiligörevlerde çalışanlar hakkında 18 yaşın bitirilmiş olması şartı aranmayacaktır.Bu düzenleme ise 657 sayılı Kanuna paralellik arzetmektedir.Şöyle ki; 657 sayılı Kanununu 40.maddesinde; “Genel olarak 18 yaşını tamamlayanlardevlet memuru olabilirler. Bir meslek <strong>ve</strong>ya sanat okulunubitirenler en az 15 yaşını doldurmuş olmak <strong>ve</strong> Türk Medeni Kanununun12.maddesine göre kazai rüşt kararı almak şartiyle devlet memurluklarınaatanabilirler.” denilmiştir. <strong>5510</strong> sayılı Kanun ile de bir meslek <strong>ve</strong>ya sanatokulunu bitirenlere mahkeme kararı ile reşit sayılmaları halinde sigortalıolabilme olanağı getirilmiştir.II .9- TARIM İŞLERİNDE ÇALIŞANLARKamu idareleri hariç olmak üzere, tarım işlerinde <strong>ve</strong>ya orman işlerindehizmet akdiyle süreksiz işlerde çalışanlar ile tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabınabağımsız çalışanlardan; tarımsal faaliyette bulunan <strong>ve</strong> yıllık tarımsalfaaliyet gelirlerinden, bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalantutarın aylık ortalamasının, bu Kanunda tanımlanan prime esas günlükkazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenler sosyal sigortalısayılmamışlardır. Bu hükmün uygulanmasında, Türkiye Ziraat OdalarıBirliğinin görüşü de alınacaktır. Düzenlemenin tarım SSK <strong>ve</strong> eski tarımBağ-Kur sigortalılarını kapsadığı görülmektedir. 17Belirtelim ki, sözü edilen kimseler aylık kazançlarının Kanunda tanımlananprime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu, buyöndeki beyanlarını içeren başvuruları dikkate alınarak ziraat odalarından,bunların bulunmadığı yerlerde tarım il/ilçe müdürlüklerinden alacaklarımuafiyet belgesi ile belgelemeleri gerekmektedir.(SSİY/10-1-h)17 KARADENİZ, Oğuz: “Türkiye’de Çiftçilerin Sosyal Gü<strong>ve</strong>nliği <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformunun Çiftçiler ÜzerineOlası Etkileri”, DEÜ.Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2006, C:8, S:4, s:91-127Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 119
Anlaşılacağı üzere kamu idarelerine ait tarım <strong>ve</strong> orman işlerinde çalışanlarise sürekli ya da süreksiz çalışıyor olunmasına bakılmaksızın sigortalısayılmaktadırlar. Tıpkı 506 sayılı Kanunun mülga (3/I.A.a) maddesindeolduğu gibi. Yine özel sektöre ait tarım <strong>ve</strong> orman işlerinde hizmet akdi ilesürekli işlerde çalışan işçiler ile süreksiz işlerde çalışmakla birlikte aylık kazancıprime esas aylık kazanç tutarının aylık alt sınırı üzerinde olanlar dasigortalı sayılacaktır. Öte yandan 2925 sayılı Tarım İşçileri Sosyal SigortalarKanunu tamamiyle değil de sadece 1 ila 5, 13 ila 17. maddeleri yürürlüktenkaldırılmıştır.(<strong>5510</strong>/106-6) Tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlardan,tarımsal faaliyette bulunan <strong>ve</strong> yukarıdaki hesaplamaya göreaylık tarımsal kazanç ortalaması prime esas aylık kazanç tutarının aylık altsınırı üzerinde olanlar da sigortalı olarak kabul edileceklerdir.Burada sözü edilen süreksiz iş <strong>ve</strong> sürekli iş ayrımında işçinin bir işte 30günden az yada fazla çalışması değildir. anlaşılmamalıdır. Anlatılmakistenen, niteliği bakımından otuz günden fazla yada az süren işlerdir 18* .Nitekim, 4857 sayılı Kanunun10.maddesinde tanımlandığı üzere, nitelikleribakımından en çok otuz iş günü süren işlere süreksiz iş, bundan fazladevam edenlere ise sürekli iş denilmektedir. Süreksiz iş tanımı, 2925 SayılıTarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmeliğin19 3.maddesinde de aynı şekilde tanımlanmıştır.Tarım işlerinden ne anlaşılması gerektiği ise Sanayi, Ticaret, Tarım Ve Ormanİşlerinden Sayılan İşlere İlişkin Yönetmelik 20 eki listede gösterilmiştir.Buna göre;a)Her tür mey<strong>ve</strong>li <strong>ve</strong> mey<strong>ve</strong>siz bitki, tohum, fide, fidan, sebze, tarla ürünleri,yem <strong>ve</strong> süs bitkilerinin üretimi, yetiştirilmesi, ıslahı ile ilgili her türtoprak işleri, ekim, dikim, aşı, budama, sulama, gübreleme, hasat, harman,devşirme, temizleme, hazırlama, ayırma işlemleri, hastalık <strong>ve</strong> zararlılarlamücadele, ortaklaşa ödeme usulü ile tarımsal sulama sistemlerinin işletilmesi,toprak ıslahı, çayır, mera toprak <strong>ve</strong> su korunması gibi işler,b)Her tür iş <strong>ve</strong> gelir hayvanı üretme, yetiştirme, ıslah, bakım, güdü, terbiye,hastalık <strong>ve</strong> asalaklarıyla mücadele, kırkım, sağım <strong>ve</strong> ürünlerinin eldeedilmesi, toplanması, muhafaza işleri,c)854 sayılı Deniz İş Kanunu hükümleri saklı kalmak koşulu ile su avcılığı,kara avcılığı <strong>ve</strong> bu yollardan elde edilen ürünlerin saklanması, taşınmasıişleri,d)Fidanlık <strong>ve</strong> ormanlık yetiştirme, doğal <strong>ve</strong> yapay tensil, fidan <strong>ve</strong> ağaç dikim,sulama, bakım <strong>ve</strong> ıslahı, koruma, yangın <strong>ve</strong> zararlılarla mücadele, to-18 * İşin sürekli olup olmadığını ayrımında işin devam etmesi gereken süre dikkate alınmaktadır, yoksa işin fiilen devamettiği süre değil. Bu bakımdan niteliği itibariyle sürekli olan bir iş için otuz iş gününden az süreli bir iş sözleşmesiyapılması halinde dahi bu sözleşme sürekli bir iş sözleşmesi sayılacaktır. Örneğin, 10 iş gününden bitirilebilecek işiniş<strong>ve</strong>ren tarafından iki ayda yaptırılması durumunda bile süreksiz işten sözedilecektir.19 18.05.1984 tarih <strong>ve</strong> 18405 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.20 28.02.2004 tarih <strong>ve</strong> 25387 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.120Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
hum toplama, ormancılık araştırma, amenajman, silvikültür, orman ürünlerininüretilmesi, orman işletme işyeri sahası içerisinde depolara taşıma,sınıflandırma, istifleme, düzenleme, milli parkların düzenlenmesi, bakımı,korunması <strong>ve</strong> geliştirilmesi işleri tarım <strong>ve</strong> orman işlerinden sayılmaktadır.II .10 - DÜŞÜK KAZANÇLI BAĞIMSIZ ÇALIŞANLARKendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlardan gelir <strong>ve</strong>rgisinden muafolup, esnaf <strong>ve</strong> sanatkar siciline kayıtlı olanlardan, aylık faaliyet gelirlerindenbu faaliyetine ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarı, primeesas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenlersosyal sigortalı sayılmamıştır.Belirtelim ki, sözü edilen kimseler aylık kazançlarının Kanunda tanımlananprime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu, bu yöndekibeyanlarını içeren başvuruları dikkate alınarak Esnaf <strong>ve</strong> SanatkârlarOdaları Birliği’nden, bunların bulunmadığı yerlerde meslek odalarındanalacakları muafiyet belgesi ile belgelemeleri gerekmektedir.(SSİY/10-1-ı)1479 sayılı Kanunun mülga 24.maddesinde gelir <strong>ve</strong>rgisinden muaf olanlarda sigortalı sayılmışken, <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında gelir <strong>ve</strong>rgisindenmuaf bağımsız çalışanlardan kazancı yasal sınırın altında kalanlarzorunlu sigortalılık kapsamından çıkarılmışlardır. Öte yandan bu kişiler,talepleri halinde isteğe bağlı sigortaya tabi olarak sosyal gü<strong>ve</strong>nlikten yararlanabilecektir.Yukarıda ki örneklerde de görüldüğü üzere takibindezorlanılacağı düşünülen çalışan kesimlerin zorunlu sigortalığını dışına çıkarılmasıgibi bir eğilimin varlığı dikkat çekmektedir.II .11- DIŞ TEMSİLCİLİKLERİMİZDE ÇALIŞAN SÖZLEŞMELİTÜRK PERSONELKamu idarelerinin dış temsilciliklerinde istihdam edilen <strong>ve</strong> temsilciliğinbulunduğu ülkede sürekli ikamet izni <strong>ve</strong>ya bu devletin vatandaşlığını dahaiz bulunan Türk uyruklu sözleşmeli personelden, bulunduğu ülkeninsosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumunda sigortalı olduğunu belgeleyenler ile kamuidarelerinin dış temsilciliklerinde istihdam edilen sözleşmeli personelinuluslararası sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmeleri çerçe<strong>ve</strong>sinde <strong>ve</strong> temsilciliğin bulunduğuülkenin kamu düzeninin zorunlu kıldığı hallerde, iş<strong>ve</strong>renleri tarafındanbulunulan ülkede sosyal sigorta kapsamında sigortalı yapılanlar<strong>5510</strong> sayılı Kanuna göre sigortalı sayılmamıştır.Öte yandan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici 11.maddesi beşincin fıkrasına göre;bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte dış temsilciliklerde görevli sigortalı<strong>ve</strong>ya genel sağlık sigortalısı personelden, temsilciliğin bulunduğu ülkedesürekli ikamet iznini <strong>ve</strong>ya bu devletin vatandaşlığını da haiz olanların, uluslararasısosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmelerindeki hükümler saklı kalmak üzere <strong>ve</strong>Dışişleri Bakanlığının olumlu görüşünün de alınması şartıyla bulunduğuülkenin sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumları ile irtibatlandırılabileceklerdir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 121
II .12- İMECE USULÜYLE ÇALIŞANLAR442 sayılı Köy Kanununa göre imece suretiyle çalışma, köyün zorunlu <strong>ve</strong>isteğe bağlı görevlerinin yapılması için köy halkının or taklaşa <strong>ve</strong> eşit şartlaraltında bedenen çalışması <strong>ve</strong> yardımlaşması olarak tarif edilmektedir.Bu itibarla, köylere içme suyu getirilmesi, yol <strong>ve</strong> okul yapılması <strong>ve</strong>ya butesislerin onarılması gibi müşterek menfaati ilgilendiren işlerde köylününelbirliği ile çalışması halinde, bu işlerin yapımı malzemeli olarak bir müteahhide<strong>ve</strong>rilmiş <strong>ve</strong> köylüler onun emrinde çalışmış olsalar bile, bu çalışmalarkanuni mecburiyetten doğan, nev’i şahsına münhasır bir hizmetniteliğinde olduğundan, iş<strong>ve</strong>ren ile imece usulüyle çalışan köylüler arasındabir hizmet akdinden bahsetmek <strong>ve</strong> dolayısiyle bunları sigortalı saymakmümkün değildir.II .13 - GEÇİCİ KÖY KORUCULARI442 sayılı Kanunun 74.maddesi ikinci fıkrasına göre; Bakanlar Kuruluncatespit edilecek illerde; olağanüstü hal ilanını gerektiren sebeplere <strong>ve</strong> şiddethareketlerine ait ciddi belirtilerin köyde <strong>ve</strong>ya çevrede ortaya çıkması <strong>ve</strong>yane sebeple olursa olsun köylünün canına <strong>ve</strong> malına tecavüz hareketlerininartması hallerinde de, Valinin teklifi <strong>ve</strong> İçişleri Bakanlığının onayı ile yeterikadar “geçici köy korucusu” görevlendirilebilir. Bu şekilde görevlendirilecekgeçici köy korucusu sayısı 40.000 kişiyi geçemez. Bakanlar Kurulu busayıyı yüzde elliye kadar artırmaya yetkilidir. Görevlendirmeyi gerektirenhallerin ortadan kalkması durumunda <strong>ve</strong>ya idarî zaruret hallerinde görevlendirmeyeilişkin aynı usûl uygulanmak suretiyle geçici köy korucusuolarak yapılan görevlendirmelere son <strong>ve</strong>rilebilir.Bu kapsamda Devlet tarafından ücretle çalıştırılan geçici köy korucuları,geçmiş dönemde SSK sigortalısı ya da Emekli Sandığı iştirakçisi sayılmaziken, <strong>5510</strong> sayılı Kanunda da sosyal sigorta kapsamına alınmamışlardır.Dahası, geçici köy korucusu olarak çalıştırılanlar, bu çalışmalarından dolayı<strong>5510</strong> sayılı Kanunun uygulanmasında kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kollarıaçısından sigortalı sayılmazlar.(442/74-7) Anlaşılacağı üzere sorunbu dönemde de çözülmemiştir. Belirtelim ki; sosyal sigortalı sayılmayangeçici köy korucuları genel sağlık sigortalısı sayılmışlardır.Sosyal sigortalı sayılmayan geçici köy korucularının görevde bulunduklarısüre içinde yaralanmaları, sakatlanmaları <strong>ve</strong>ya ölümleri halinde 2330sayılı Nakdi Tazminat <strong>ve</strong> Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümleriuygulanmaktadır. Öte yandan, hiçbir sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumunun gü<strong>ve</strong>ncesialtında bulunmayan geçici köy korucuları ile bunların eşleri, bakmaklayükümlü oldukları anne, baba <strong>ve</strong> çocuklarının muayene, tetkik <strong>ve</strong> tedavileri,3816 sayılı Ödeme Gücü Olmayan Vatandaşların Tedavi GiderlerininYeşil Kart Verilerek Devlet Tarafından Karşılanması Hakkında Kanundaöngörülen şartlara bakılmaksızın anılan Kanun hükümlerine göre yeşilkart <strong>ve</strong>rilerek sağlanmaya devam edilecektir.(442/74-4)122Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
SGORTALILIK MUAFYET BELGESEk-2-1.2.3.4.5.6.7.Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sicil Numaras(T.C. Kimlik Numaras)AdSoyadlk SoyadBaba AdAna AdDoum YeriSGORTALININkâmetgah Adresi : …………………………….…….…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Bulvar:……………………………..Cadde:…………………………Sokak: ………………D Kap No……… …….. ç K.No.……….Mahalle/Köy: ………………………. Posta Kodu:……………….lçe : ……………………… l:……………………………………...8.9.Doum TarihiZiraat Odas/Tarm l-lçeMüdürlüü Kayt No….….. / ..…... / …..……10.Esnaf <strong>ve</strong> Sanatkar Sicili KaytNo11. Aylk Ortalama Geliri12. Sigortalnn mzasT.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMU BAKANLII................................................................…...…………...Ziraat Odamza / Tarm l-lçe Müdürlüümüze / Esnaf <strong>ve</strong> Sanatkarlar Sicil Memurluumuzakaytl, yukarda kimlik bilgileri yazl ahsn aylk/yllk faaliyet gelirlerinden bu faaliyetine ilikinmasraflar düüldükten sonra kalan tutara göre hesaplanan aylk ortalama gelirinin, <strong>5510</strong> sayl SosyalSigortalar <strong>ve</strong> Genel Salk Sigortas Kanununun 82 nci maddesine göre prime esas günlük kazanç altsnrnn otuz katndan az olduu, bavuru sahibinin beyan da dikkate alnarak tespit edilmitir.Bilgilerinize arz olunur.Onaylayan KurumVeya Kuruluun Unvan(Kae-Mühür)Onaylayan YetkilininAd Soyad:Unvan:Tarih:mza:Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 123
EK-2AÇIKLAMALARBu Belge;1) Tarmda kendi adna bamsz çalanlardan, tarmsal faaliyette bulunan <strong>ve</strong>yllk tarmsal faaliyet gelirlerinden, bu faaliyete ilikin masraflardüüldükten sonra kalan tutarn aylk ortalamasnn, Kanunda tanmlananprime esas günlük kazanç alt snrnn otuz katndan az olduunu ZiraatOdalarna, odann bulunmad yerlerde Tarm l/lçe Müdürlüklerine,2) Kendi adna <strong>ve</strong> hesabna bamsz çalanlardan gelir <strong>ve</strong>rgisinden muafolup Esnaf <strong>ve</strong> Sanatkar siciline kaytl olanlar ise aylk faaliyetgelirlerinden bu faaliyetlerine ilikin masraflar düüldükten sonra kalantutarn prime esas günlük kazanç alt snrnn otuz katndan az olduunuEsnaf <strong>ve</strong> Sanatkar Odalar Birliine,Onaylatlarak, Kuruma bildirmek amacyla kullanlr.3) Bu belge 2 nüsha düzenlenir. Biri düzenleyen kuruluta kalr, birnüshas da Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumuna <strong>ve</strong>rilir.124Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
SEKİZİNCİ BÖLÜMFİİLİ ÇALIŞMA İLİŞKİSİNEDAYANMAYAN SİGORTALILIK
Önceki bölümlerde gördüğümüz üzere sigortalılık yani sosyal sigortalılıkbir çalışma ilişkisinin sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bu çalışma ise eylemliolmaktadır. Örneğin, hizmet akdi ile çalışanlar, bağımsız çalışanlar <strong>ve</strong>kamu görevlisi olarak çalışanlar.Diğer taraftan kanunlarımızda açıkça fiili çalışma ilişkisine dayanmayansigortalılık, sigortalı hizmet süreleri düzenlendiği gibi bazen de çalışmailişkilerinin doğal sonucu olarak benzer sigortalı hizmet kazanımları ortayaçıkmaktadır. Örneğin, iş gü<strong>ve</strong>ncesi kapsamında işe iadesine karar<strong>ve</strong>rilen sigortalı işçinin çalışmadan boşta geçen dört aya kadarki süreleri,sağlık sebepleriyle iş görmekten kaçınan sigortalı işçiye kaçındığı bu süreninücretinin ödenmesi <strong>ve</strong> sigortalı hizmetinden sayılması, çağrı üzerine işsözleşmesinde iş<strong>ve</strong>ren sigortalı işçisini o ay ister çalıştırsın ister çalıştırmasınen azından haftalık 20 saatlik ücreti hak etmesi <strong>ve</strong> bu sürenin sigortalılığındansayılması gibi…Bu bölümde özellikle isteğe bağlı sigortalılık, hizmet borçlanmaları <strong>ve</strong>yurtdışı borçlanması, fiili hizmet süresi zammı ile itibari hizmet süreleriüzerinde durulacaktır. Aşağıda görüleceği üzere, belirtilen şekilde fiili çalışmailişkisine dayanmayan bu sigortalı hizmet süreleri uzun vadeli sigortakolları açısından sigortalılık süresi/prim gün sayısı hesabında dikkatealınacaktır.I – İSTEĞE BAĞLI SİGORTALILIKI .1 - TARİHSEL GELİŞİMİZorunlu sigortalılığın dışında mülga 506 sayılı Kanunda isteğe bağlı sigortahalinin düzenlenmesinin, “sosyal sigortalara tabi işlerden ayrılan<strong>ve</strong> malüllük- yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarını kendi istekleriyle devam ettirmekisteyen sigortalılara bu imkanın sağlanması suretiyle yaşlılık <strong>ve</strong>malüllüklerinde kendilerinin, ölümlerinde ise aile efradının müzayakayadüşmeleri önleneceği <strong>ve</strong> istikbal teminatına kavuşturulmuş olacakları”şeklindeki hükümet gerekçesine dayandırıldığı belirtilmektedir 1 .Fiilen çalışmış olanların sonradan çeşitli nedenlerle çalışamamaları halindeyararlanmaları için geliştirilmiş bir sosyal politika tedbiri olarak gündemegelen isteğe bağlı sigortalılığın uygulamada haksız yararlanımları da beraberindegetirdiği görülmüştür.İsteğe bağlı sigortalılığın daha öndeki dönemde tescil şartına bağlanmışolması uygulamada muvazaalı durumları da beraberinde getirmekteydi.Örneğin, tescil için hiç çalışmadığı halde zorunlu sigortalı gösterme halleridolayısıyla sahte sigortalılık vakaları artmış, bu amaçla, yani tescil içinfiilen çalışmadığı halde sigortalı gösterilme durumları yargıda da kabulgörmemiştir. 2 Zira bir kimsenin 506 sayılı Kanun anlamında zorunlu si-1 SÖZER, A.Nazım : Sosyal Sigorta İlişkisi, DEÜ Yayınları No:0906.AR.89.012.074, İzmir, 1991, s.412 Y.21.HD. 03.04.2000, E:2000/2446, K:2000/2509Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 127
gortalı sayılması için işe giriş bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmiş olması yeterli olmayıpaynı Kanunun 2 <strong>ve</strong> 6.maddelerinde belirlendiği üzere çalışma olgusununvarlığı da zorunlu sayılmaktaydı 3 .Diğer nedenlerin yanı sıra isteğe bağlı sigortaya başvuru için gereken tescilşartını yerine getirmek üzere, gerçekte çalışmamış oldukları halde Kurumdanhaksız menfaat sağlamak amacıyla, bazı sigortalılar Kuruma bildirilmekte<strong>ve</strong> bunların tescilleri de yapılmaktaydı. Gerçek dışı bildirim olduğusaptananların, bordrolarda gösterilen çalışmaları <strong>ve</strong> bu bildirime dayalıolarak yapılan tescil işlemi (isteğe bağlı sigorta kütüğüne tescil) de iptaledilmekte <strong>ve</strong> iptal edilen tescil işlemindeki sigorta sicil numarası başka sigortalılara<strong>ve</strong>rilebilmekteydi. 4 Ancak, gerçek dışı bildirim olduğu sonradansaptanan <strong>ve</strong> bu bildirimlere dayalı olarak <strong>ve</strong>rilen sigorta sicil numarası ilefiili çalışmaları olanların yalnız gerçek dışı çalışmaları iptal edilmekte, tescilişlemi iptal edilmemekteydi. 5 Son yıllarda isteğe bağlı sigortaya başvuruiçin en az 1080 gün malüllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortası priminin ödenmişolması şartının getirilmiş olması belli bir disiplin sağlamıştı.Önemli bir hususta isteğe bağlı sigorta ile zorunlu sigortanın çakışmasıhalinde yapılacak işlemlerdi. Bu durumda ödenen isteğe bağlı primler iptaledilmekte <strong>ve</strong> zorunlu primler geçerli sayılmaktaydı. 6 SSK isteğe bağlısigortalılık zorunlu Bağ-Kur sigortalılığı ile çakıştığında da isteğe bağlı sigortaprimleri geçerli sayılmayıp iptal edilmekteydi. 7 Buda uygulamadasonu gelmez tartışmaları beraberinde getirmekteydi.Kısaca Bağ-Kur <strong>ve</strong> Emekli Sandığı’nda da bugüne kadar ki isteğe bağlı sigortauygulamasından bahsetmekte yarar var. 1479 sayılı Bağ-Kur Kanunununmülga 79.maddesine göre; bu Kanunun 24. maddesinin ( I ) numaralıbendi kapsamında zorunlu sigortalı sayılmayanlardan, aynı maddenin( II ) numaralı bendinin (a) <strong>ve</strong> (c) alt bentlerinde sayılanlar dışında kalanlar,ev kadınları <strong>ve</strong> Türkiye’de ikamet eden yabancı uyruklular talepleri halindeisteğe bağlı sigortalı olabilmekteydiler.Emekli Sandığında “isteğe bağlı iştirakçi” uygulaması ise 5234 sayılı Kanunun8 3.maddesi ile 5434 sayılı Kanunun mülga 12.maddesinde yapılandeğişiklikler/ekler ile yapılmıştır. Buna göre, 657 sayılı Devlet MemurlarıKanununa tabi olarak en az 10 yıl çalıştıktan sonra, herhangi bir nedenlememurluktan ayrılmış olanlar, memurluktan ayrıldıkları tarihten itibarenaltı ay içinde yazılı olarak Sandığa başvurmaları <strong>ve</strong> emeklilik keseneği<strong>ve</strong> kurum karşılıklarını ait olduğu ay içinde Sandık hesabına yatırmalarışartıyla başvuru tarihini takip eden aybaşından itibaren Sandıkla ilgilendirilmişlerdir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 106.maddesi ile 5434 sayılı Kanunun12.maddesi de yürürlükten kaldırılıyor olmakla birlikte, <strong>5510</strong> sayılı Kanu-3 Y. HGK. 16.06.1999, E:1999/21-508, K:1999/5254 SSK Genel Müdürlüğü’nün 01.12.1993 tarih <strong>ve</strong> 870354 sayılı Genel Yazısı5 SSK Genel Müdürlüğü’nün 01.12.1993 tarih <strong>ve</strong> 870354 sayılı Genel Yazısı6 Y.10.HD. 21.01.1997, E: 93, K: 40; 30.10.1997, E: 7705, K: 75107 Y.10.HD. 10.02.1998, E:494, K: 6268 21.09.2004 tarih <strong>ve</strong> 25590 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.128Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
nun geçici 4.maddesi uyarınca 5434/mülga 12.maddesiyle ilgi devamı talebindede bulunulabilecektir.Zorunlu sigortalılığın bir istisnası olarak karşımıza çıkan isteğe bağlı sigorta<strong>5510</strong> sayılı Kanun ile daha da fonksiyonel bir yapıya kavuşmuştur.Zorunlu sigortalı olmayanlar ile zorunlu sigortalı olmakla birlikte tam günçalışmayanlar <strong>ve</strong>ya ay içinde otuz günden az çalışanlar ya da son bir yıliçinde 360 günden az çalışmış olanlar isteğe bağlı sigortalı olabilecekler.İsteğe bağlı sigortalılar artık genel sağlık sigortalısı da sayıldıkları içinsağlık yardımlarından yararlanabilecekler. Kurum yürütülen soruşturmakapsamıyla sınırlı olmak üzere; isteğe bağlı sigortalının malûllük, iş göremezlikraporlarında belirtilen rahatsızlıklarının mevcut olup olmadığınıtespit amacıyla kontrol muayenesi <strong>ve</strong> tetkik yaptırılmasını da talep edebilecektir.(<strong>5510</strong>/94-1)Bunların büyük çoğunluğunun sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kuruluşunun takibindezorlanacağı kesimler olacağı açık. Özellikle bunlara uzun vadeli sigortakolları primleri ile genel sağlık sigortası primlerini kendilerinin ödemesisuretiyle sosyal gü<strong>ve</strong>nceden yoksun kalmamaları imkanının tanındığı anlaşılmakta.Bir bakıma sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin yükünün tamamiyle bu nitelikteçalışanlara yıkıldığını söylemek yanlış olmayacaktır. Bir anlamda bazı iş<strong>ve</strong>renlercekaçak çalıştırılanlara sigortalı olma olanağının tanındığı da ifadeedilmiştir 9 .I .2 –TANIMI VE ŞARTLARII .2 .1 –Genel olarak<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 50.maddesine göre isteğe bağlı sigorta; kişilerin isteğebağlı olarak prim ödemek suretiyle uzun vadeli sigorta kollarına <strong>ve</strong> genelsağlık sigortasına tabi olmalarını sağlayan sigortadır. İsteğe bağlı sigortabir sigorta kolu değildir. Zorunlu sigortalılığın dışında isteğe bağlı olaraksigortadan yararlanmaya olanak tanıyan bir durumu ifade etmektedir.İsteğe bağlı sigortalı olabilmek için en başta Türkiye’de yasal olarak ikametediyor olmak gerekmektedir. Öte yandan yasal olarak ikamet edenler arasındaherhangi bir ayrım da yapılmamıştır. İster Türk vatandaşı olsun isteryabancı uyruklu eğer ülkemizde yasal olarak ikamet ediyorsa isteğe bağlısigortalı olması mümkündür. Öte yandan, ülkemiz ile uluslararası sosyalgü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş üstlenen iş<strong>ve</strong>renlerceyurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerindenisteğe bağlı sigortalılık talebinde bulunanlardan Türkiye’de ikamet şartıaranmaz.(SSİY/97-2) Ancak aşağıdaki diğer koşulları da taşıyor olmalarıgerekmektedir.1408/71 sayılı AB Tüzüğü’nde isteğe bağlı sigortalılığın kural olarak sa-9 TUNCAY, A.Can: “Yeni Sistemde Fiili Çalışma İlişkisine Dayanmayan Sigortalılık”, Mercek, Temmuz 2006, S:43,s:68-75Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 129
dece bu hakkı tanıyan ülke topraklarında yaşayan kişilere tanındığındanbahisle, bu Kanunda da, AB normları çerçe<strong>ve</strong>sinde oturma <strong>ve</strong> çalışma izniolmayanlara isteğe bağlı sigortalılık hakkı tanımamak için getirildiği belirtilmiştir10 .Belirtelim ki, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce; 506 sayılıKanunun 85, 1479 sayılı Kanunun 79 <strong>ve</strong> 2926 sayılı Kanunun 60. maddelerinetabi isteğe bağlı sigortalılığı devam edenlerin bu sigortalılıkları,yeni bir yazılı talep alınmaksızın <strong>ve</strong> Türkiye’de ikamet şartı aranmaksızınKanunun isteğe bağlı sigortalılığına ilişkin hükümlerine göre devam ettirilir.(SSİY/Geçici3-1)I .2 .2 - Zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmamakTürkiye’de yasal olarak ikamet edenlerin isteğe bağlı sigortalı olabilmesiiçin, ne hizmet akdine dayalı olarak çalışan, ne kendi nam <strong>ve</strong> hesabına bağımsızolarak çalışan ne de kamu görevlisi olarak çalışan zorunlu sigortalılardanolmaması gerekmektedir.Ancak seçimle işbaşına gelenler için işçi sendikaları yönetim kuruluna seçilenlerhariç özel bir düzenlemeye yer <strong>ve</strong>rilmemiştir. Bilindiği üzere işçisendikaları yönetim kuruluna seçilenler zorunlu olarak sigorta kapsamınaalınmışlardır.(<strong>5510</strong>/4-2-a) <strong>5510</strong> sayılı Kanunda TBMM üyesi <strong>ve</strong> belediyebaşkanı seçilenler hakkında özel hükümler yer almadığına göre bu kişileriyürürlükteki ilgili kanunlar çerçe<strong>ve</strong>sinde isteğe bağlı sigortalı olabilecekleriifade edilmiştir 11 .<strong>5510</strong> sayılı Kanundaki, kazançları aylık prime esas kazancın altında olanlarızorunlu sigortalı saymama yaklaşımının sonucu olarak, bu şekilde zorunlusigorta kapsamı dışına çıkanlara da isteğe bağlı sigortaya başvurmaimkanı getirildiğini söyleyebiliriz.2925 sayılı Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanununa göre, tarım işlerindehizmet akdi ile süreksiz olarak çalışanlar istekte bulunmaları halinde2925 sayılı Kanun kapsamında sigortalı sayılmaktadırlar. Ancak, bunlarınistekleri halinde dahi prim ödeme gün sayıları her ay için 15, yıllık olarakda 180 günü geçememektedir.(2925/32) Buna karşın <strong>5510</strong> sayılı Kanununprime esas kazanç sınırını aşan süreksiz(özel sektör) tarım işçilerine ilişkinözel bir düzenlemesi yoktur. Dolayısıyla kamu idareleri hariç olmak üzere,tarım işlerinde <strong>ve</strong>ya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz işlerde çalışanlarınisteğe bağlı olarak yıllık 180 günün üzerinde sigorta primi ödeyebilmelerimümkün hale gelmiş görünmektedir 12 .<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 6.maddesi birinci fıkrasının (ı) alt bendine göre de;10 TUNCAY, A.Can: “Yeni Sistemde Fiili Çalışma İlişkisine Dayanmayan Sigortalılık”, Mercek, Temmuz 2006, S:43,s:68-7511 TUNCAY, A.Can: “Yeni Sistemde Fiili Çalışma İlişkisine Dayanmayan Sigortalılık”, Mercek, Temmuz 2006, S:43,s:68-7512 AKIN, Le<strong>ve</strong>nt: “Tek Çatı Öncesi <strong>ve</strong> Sonrasında İsteğe Bağlı Sigortalılık”, Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:165-182130Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
kamu idareleri hariç olmak üzere, tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsızçalışanlardan; tarımsal faaliyette bulunan <strong>ve</strong> yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden,bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarınaylık ortalamasının, bu Kanunda tanımlanan prime esas günlük kazanç altsınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenler zorunlu sigortalı sayılmamışlardır.Ancak bunlar da istekleri halinde isteğe bağlı sigortaya başvurabileceklerdir.Dolayısıyla bu şekilde tarımsal faaliyet yürüten birisi,belli bir periyotta kazancı kanuni sınırı aşınca zorunlu sigortalı, bu sınırınaltına düşünce de başvurması halinde isteğe bağlı sigortalı olabilecektir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 6.maddesi birinci fıkrasının (k) alt bendinde ise; kendiadına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlardan gelir <strong>ve</strong>rgisinden muaf olup,esnaf <strong>ve</strong> sanatkâr siciline kayıtlı olanlardan, aylık faaliyet gelirlerinden bufaaliyetine ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarı, prime esasgünlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenler zorunlusigortalı sayılmamışlardır. Ancak bunlarda istemeleri halinde isteğebağlı sigortalı olabileceklerdir.I .2 .3 – Kısmi süreli çalışan zorunlu sigortalılarTürkiye’de yasal olarak ikamet edip zorunlu sigortalı olarak çalışmaklabirlikte, ay içerisinde 30 günden az çalışıyor olanlar <strong>ve</strong>ya çalışmaları tamgün esasına dayanmayanlara da aradaki fark süreleri için isteğe bağlı sigortayabaşvuru imkanı tanınmıştır.Bu düzenlemenin kısmi çalışanların artık emekli olamayacakları yönlüeleştiriye bir cevap niteliğinde olduğu söylenebilir. Buna göre; ay içerisinde30 günden az çalışıyor olanlar aradaki farkı isteğe bağlı olarak Kurumaödeyebileceklerdir. Yine, çalışmaları tam gün esasına dayanmayanların,gün içersindeki zorunlu sigortalılık süreleri saat bazında toplanarak günedönüştürülmek suretiyle aradaki fark isteğe bağlı olarak Kuruma ödenebilecektir.I .2 .4 –Sigortalı olarak son bir yıl içinde 360 günden az çalışanlarBenzer biçimde, Türkiye’de yasal olarak ikamet edip zorunlu sigortalı olarakçalışmakla birlikte, son bir yıl içinde 360 günden az çalışması olanlarda aradaki fark gün sayısına ilişkin primleri Kuruma isteğe bağlı olaraködeyebileceklerdir.I .2 .5 - Kendi sigortalılığı nedeniyle aylık bağlanmamış olmakÖzellikle çocuklara, anne yada babalarının ölümü sebebiyle aranan koşullarıtaşımaları halinde ölüm aylığı bağlanmaktadır. Bu nitelikte olanlarınisteğe bağlı sigorta primi ödemeleri olanaklı kılınmıştır. Dahası Kanunda“aylık”tan söz edilmiştir. Kişiye kendi çalışmasından dolayı, uğradığı işkazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığından ötürü “gelir” bağlanmışsa da isteğe bağlısigortaya prim ödeyebilecektir. Burada tek engel kendi çalışmalarındanAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 131
dolayı malüllük ya da yaşlılık aylığı bağlanmış olanlar isteğe bağlı sigortayaprim ödeyemeyeceklerdir.I .2 .6 - 18 yaşını doldurmuş bulunmakİsteğe bağlı sigortaya başvuruda yaş şartı da aranmakta <strong>ve</strong> başvuru yapacakolanın 18 yaşını doldurmuş bulunması gerekmektedir. 4721 sayılı TürkMedeni Kanunu hükümlerine göre mahkemece ergin kılınmış olmak isebize göre bu maddenin uygulanmasında “18 yaşın doldurulmuş olması”sayılmayacaktır. Zira, Kanunda “18 yaşın doldurulmuş sayılması” denilmeyerek,fiilen 18 yaşın doldurulmuş olması şartı aranmıştır.I .2 .7 - İsteğe bağlı sigorta talep dilekçesiyle Kuruma başvuruAnlaşılacağı üzere Kuruma herhangi bir dilekçe ile başvurulmayacak.Başvuru, “isteğe bağlı sigorta talep dilekçesi” ile yapılacaktır. Bu maksatlakullanılacak dilekçe içeriğini <strong>ve</strong> şeklini Kurumun belirleyeceğini söyleyebiliriz.I .3 - BAŞLANGICI VE SONA ERMESİI .3 .1 –İsteğe bağlı sigortalılığın başlangıcı <strong>ve</strong> zorunlu sigortalılık ileçakışma<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 51.maddesine göre isteğe bağlı sigortalılık, müracaatınKurum kayıtlarına intikal ettiği tarihi takip eden günden itibarenbaşlayacaktır. İlk defa isteğe bağlı sigortaya bildirim işlemi, isteğe bağlısigortalılık giriş bildirgesinin, başvuru sahibinin ikametini görev bölgesiiçine alan Kurum ünitesine <strong>ve</strong>rilmesi ile gerçekleşir. Tekrar isteğe bağlı sigortalılıktalebinde bulunacaklar ise talep dilekçesi ile Kuruma başvururlar.(SSİY/98-1)İsteğe bağlı sigortalılık, isteğe bağlı sigortalılık giriş bildirgesinin <strong>ve</strong>ya talepdilekçesinin Kurum kayıtlarına intikal ettiği tarihi takip eden gündenitibaren başlar. Adi posta <strong>ve</strong>ya kargo ile gönderilen <strong>ve</strong>ya Kuruma doğrudan<strong>ve</strong>rilen bildirgenin Kurum kayıtlarına intikal ettiği tarih, taahhütlü,iadeli taahhütlü <strong>ve</strong>ya acele posta servisi olarak gönderilenlerde ise postaya<strong>ve</strong>rildiği tarih, başvuru tarihi olarak kabul edilir.(SSİY/99-1)Zorunlu sigortalılık ile isteğe bağlı sigorta çakıştığında ise zorunlu sigortalılığaöncelik <strong>ve</strong>rilecektir. İsteğe bağlı sigortalı olarak prim ödenen tarihlerde,Kanunun 4.maddesine göre zorunlu sigortalı olmayı gerektirecekçalışması bulunduğu tespit edilenlerin, zorunlu sigortalılıkla çakışan isteğebağlı prim ödenen süreleri iptal edilerek, bu süreye ilişkin ödedikleriprimler ilgililere iade edilecektir. Kanunda iade edilecek isteğe bağlı sigortaprimlerinin “faizsiz ödeneceği” şeklinde bir ifadeye yer <strong>ve</strong>rilmediğinden,iadelerde faiz ödeneceğini söyleyebiliriz.Şöyle ki; isteğe bağlı sigortanın başladığı tarihten itibaren, aynı zamanda132Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Kanunun 4 üncü maddesine göre sigortalı olmayı gerektirecek çalışmasıbulunduğu tespit edilenlerin isteğe bağlı sigortalılıkları, Kanuna tabi sigortalılıklarınınsona erdiği tarihi takip eden günden başlatılır. Bunların zorunlusigortalılıkla çakışan sürede isteğe bağlı sigorta primi ödenmişse, busüreye ilişkin ödedikleri isteğe bağlı sigorta primleri talepleri hâlinde ilgililereiade <strong>ve</strong>ya doğacak borçlarına mahsup edilir. Kanunun 5.maddesinin(a), (b) <strong>ve</strong> (e) bentlerine göre sigortalılık hâli isteğe bağlı sigortalılık içinengel teşkil etmez. (SSİY/99-2)I .3 .2 –İsteğe bağlı sigortalılığın sona ermesiİsteğe bağlı sigortalılık aşağıda açıklanan durumların varlığı halinde sonaermektedir. Yeniden başlaması için de tekrardan talepte bulunmak gerekmektedir.Ay içinde 30 günden az <strong>ve</strong>ya kısmi çalışanlar hariç olmak üzereyeniden isteğe bağlı sigortaya devam etmek isteyenler hakkında yenidentalep şartı aranır.(SSİY/101-2)I .3 .2 .1- Sona erdirme talebinde bulunulması halindeİsteğe bağlı sigortalılığını sona erdirme talebinde bulunanların, primiödenmiş son günü takip eden günden itibaren isteğe bağlı sigortalılıklarıda sone ermiş olacaktır. Belirtilmemiş olmakla birlikte talep yazılı olarakyapılmalı ki Kurumca işleme alınabilsin. Burada ise talep dilekçesinde şekilşartı aranmadığı anlaşılıyor.I .3 .2 .2 - Aylık talebinde bulunulması halindeAylık talebinde bulunanların ise aylığa hak kazanmış olmak şartıyla taleptarihinden itibaren isteğe bağlı sigortalılıkları sone erecektir. İlgilinin aylığahak kazanamadığının anlaşılması halinde ise isteğe bağlı sigortalılık busebeple sone ermiş sayılmayacaktır.I .3 .2 .3- Ölüm halindeÖlen sigortalının isteğe bağlı sigortalılığı ölüm tarihinden itibaren sonaerecektir. Ölümün ne zaman gerçekleşmiş sayılacağı ise tartışmalıdır. 2283sayılı Organ <strong>ve</strong> Doku Alınması, Saklanması, Aşılanması <strong>ve</strong> Nakli HakkındaKanunun 11.maddesinde tıbbi ölüm(beyin ölümü) halini esas almaktadır.Bu sebeple bitkisel yaşam sürmek ölüm sayılmamaktadır. Öte yandanölümüne kesin gözüyle bakılacak şekilde kaybolan <strong>ve</strong> cesedi bulunamamışolanlar ile gaiplik kararı <strong>ve</strong>rilenlerinde ölmüş sayılmaları gerektiği belirtilmektedir13 .I .3 .2 .4- Zorunlu sigortalı olarak çalışmaya başladıklarındaKısmi süreli çalışanların aynı zamanda isteğe bağlı sigortalı olmalarınınmümkün olduğunu yukarıda açıkladık. Ancak, isteğe bağlı sigortalı olanların4. maddenin birinci fıkrasının (a), (b) <strong>ve</strong> (c) bentleri kapsamına tabi13 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR,A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, İstanbul 2004, 10.Bası, s:412-413Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 133
olacak şekilde çalışmaya başlamaları halinde, bu Kanunun 51.maddesininüçüncü fıkrası saklı kalmak kaydıyla isteğe bağlı sigortalılık hali sona erecektir.(<strong>5510</strong>/53-3)Dahası, isteğe bağlı sigortalı olarak prim ödenen tarihlerde, 4.maddeyegöre sigortalı olmayı gerektirecek çalışması bulunduğu tespit edilenlerin,zorunlu sigortalılıkla çakışan isteğe bağlı prim ödenen süreleri iptaledilerek, bu süreye ilişkin ödedikleri primler ilgililere iade edilecektir.(<strong>5510</strong>/51-2)I .4 - İSTEĞE BAĞLI SİGORTA PRİMLERİ VE ÖDENMESİI .4 .1- İsteğe bağlı sigorta prim oranı<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 52.maddesi birinci fıkrasına göre isteğe bağlı sigortaprimi, Kanunun 82. maddeye göre belirlenen prime esas kazancın alt sınırı ileüst sınırı arasında, sigortalı tarafından belirlenen prime esas aylık kazancın% 32’sidir. Bunun % 20’si malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primi, %12’si genel sağlık sigortası primidir. Kanunun 51.maddesinin üçüncü fıkrasındabelirtilen ay içinde 30 günün altında çalışan zorunlu sigortalılar içinise 82.maddeye göre belirlenen prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırıarasında olmak kaydıyla belirlenen günlük kazanç <strong>ve</strong> gün sayısı üzerindenmalûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası primialınır. Sigortalıların prime esas kazanç ile ilgili olarak beyanda bulunmalarıesastır.506 sayılı Kanun uygulamasında isteğe bağlı sigorta primi oranı sadece%25’ti. Ancak, bunlar sağlık hizmetlerinden emekli oluncaya kadar yararlanamamaktaydılar.<strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasıyla artık isteğe bağlı sigortalılarda sağlık hizmeti alabileceklerdir.Belirtelim ki; isteğe bağlı sigortalı olanlar, bakmakla yükümlü olunan kişiolsa dahi, 60.maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında genel sağlıksigortalısı sayılır <strong>ve</strong> genel sağlık sigortası primini de ödemekle yükümlüdürler.Yabancı ülke vatandaşlarından Türkiye’de yerleşik olma hali biryılı doldurmadıkça genel sağlık sigortası primi alınmaz <strong>ve</strong> bu kişiler genelsağlık sigortalısı sayılmaz.(<strong>5510</strong>/52-2; SSİY/100/2)Bakmakla yükümlü olunan kişiden ne kasdedildiği ise, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun3/10.maddesinde açıklanmıştır. Buna göre; bakmakla yükümlü olduğukişi, Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) <strong>ve</strong> (2)numaralı alt bentlerinin dışında kalan genel sağlık sigortalısının, sigortalısayılmayan <strong>ve</strong>ya isteğe bağlı sigortalı olmayan, kendi sigortalılığı nedeniylegelir <strong>ve</strong>ya aylık bağlanmamış olan;a) Eşini,b) 18 yaşını, lise <strong>ve</strong> dengi öğrenim <strong>ve</strong>ya 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanunundabelirtilen aday çıraklık <strong>ve</strong> çıraklık eğitimi ile işletmelerde meslekî134Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
eğitim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim görmesi halinde 25 yaşınıdoldurmamış <strong>ve</strong> evli olmayan çocukları ile yaşına bakılmaksızın buKanuna göre malûl olduğu tespit edilen evli olmayan çocuklarını,c) Geçiminin sigortalı tarafından sağlandığı Kurumca belirlenen kriterleregöre tespit edilen ana <strong>ve</strong> babasını ifade etmektedir.I .4 .2- İsteğe bağlı sigorta primlerinin ödenmesiI .4 .2 .1- Genel olarakİsteğe bağlı sigortalı, her aya ait primlerini takip eden ayda Kurumca belirlenecekgünün sonuna kadar Kuruma ödemek zorundadır.(<strong>5510</strong>/87-1-b)Yapılacak ödemede sigortalı tarafından belirlenecek prim ödeme gün sayısıesas alınacaktır. Ait olduğu aydan itibaren en geç 12 ay içinde Kanunun89.maddesi ikinci fıkrasına göre hesaplanacak gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikmezammıyla birlikte ödenmeyen süreler, sigortalılık süresinden sayılmaz. Bu12 aylık süreden sonra ödenen primler 89.maddenin üçüncü fıkrası hükümlerinegöre iade edilir.İsteğe bağlı sigortalıların zorunlu sigortalılık nedeniyle prim borcunun bulunmasıhalinde, isteğe bağlı sigortaya tabi ödenen primler öncelikle zorunlusigortalılık nedeniyle Kuruma olan borçlarına mahsup edilir.I .4 .2 .2- İsteğe bağlı sigorta primlerinin peşin ödenmesi<strong>5510</strong> sayılı Kanunun isteğe bağlı sigortaya ilişkin getirmiş olduğu önemlibir yenilik de peşin prim ödeme imkanıdır. Her aya ait isteğe bağlı sigortaprimlerini takip eden ayda Kurumca belirlenecek günün sonuna kadarKuruma ödemek zorunda olan isteğe bağlı sigortalılar, primlerini en fazla360 günle sınırlı olmak üzere peşin olarak erken ödeyebilir. Erken ödemehalinde erken ödenen her gün için 21/7/1953 tarihli <strong>ve</strong> 6183 sayılı AmmeAlacaklarının Tahsil Usûlü Hakkında Kanunun ek 1 inci maddesine göreerken ödeme indirimi hükümleri uygulanır. Ancak yapılan erken ödemeindirimi, prime esas kazançtan indirilmez. Erken ödemede sigortalılıksüresi, sigorta priminin ait olduğu her ayın ilk gününden itibaren, primödeme gün sayısına dahil edilir. Erken ödeme yapılan <strong>ve</strong> prim ödeme günsayısına dahil edilmeyen sürede isteğe bağlı sigortalılığın sona ermesi halinde,sigortalılık süresinden sayılmayan günlere ait primler ilgililere iadeedilir.(<strong>5510</strong>/88-6)I .4 .2 .3- GVK’nun 9/6 maddesinde belirtilen işleri yapan kadınisteğe bağlı sigortalıların primleriBu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten önce, 193 sayılı Gelir VergisiKanununun 9.maddesinin birinci fıkrasının (6) numaralı bendinde belirtilenişleri, hizmet akdiyle herhangi bir iş<strong>ve</strong>rene tabi olmaksızın sürekli<strong>ve</strong> kazanç getirici nitelikte yapmakta olanların bu maddenin yürürlüktarihinden(01.10.2008) sonra aynı şartlarla bu işleri yaptıkları, Maliye Ba-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 135
kanlığının görüşü alınarak Kurumca belirlenen usul <strong>ve</strong> esaslara göre tespitedilen kadın isteğe bağlı sigortalılar; bu maddenin yürürlüğe girdiği yıliçin 82.maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının onbeşkatı üzerinden başlanılarak, takip eden her yıl için bir puan arttırılmaksuretiyle otuz katını geçmemek üzere malullük, yaşlılık, <strong>ve</strong> ölüm sigortalarıile genel sağlık sigortası primi öderler. (<strong>5510</strong>/Geçici 16-3)193 sayılı Kanunun 9.maddesinin birinci fıkrasının (6) numaralı bendindeise; “Evlerde kullanılan dikiş, nakış, mutfak robotu, ütü <strong>ve</strong> benzerimakine <strong>ve</strong> aletler hariç olmak üzere, muharrik kuv<strong>ve</strong>t kullanmamak <strong>ve</strong>dışarıdan işçi almamak şartıyla; oturdukları evlerde imal ettikleri havlu,örtü, çarşaf, çorap, halı, kilim, dokuma mamûlleri, kırpıntı deriden üretilenmamûller, örgü, dantel, her nevi nakış işleri <strong>ve</strong> turistik eşya, hasır, sepet,süpürge, paspas, fırça, yapma çiçek, pul, payet, boncuk işleme, tığ örgüişleri, ip <strong>ve</strong> urganları, tarhana, erişte, mantı gibi ürünleri işyeri açmaksızınsatanlar. Bu ürünlerin, pazar takibi suretiyle satılması ile ticarî, ziraî<strong>ve</strong>ya meslekî faaliyetleri dolayısıyla gelir <strong>ve</strong> kurumlar <strong>ve</strong>rgisi mükellefiolanların düzenledikleri hariç olmak üzere; düzenlenen kermes, festival,panayır ile kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarınca geçici olarak belirlenen yerlerdesatılması muaflıktan faydalanmaya engel değildir.” denilmektedir.I .5 -İSTEĞE BAĞLI SİGORTA PRİMİ ÖDENMİŞ SÜRELERİNMAHİYETİİsteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreler, malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarıile genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulamasında dikkate alınır<strong>ve</strong> bu süreler 4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalılıksüresi olarak kabul edilir.(<strong>5510</strong>/51-5) Şu halde; ayın belli günlerinde yada ayın her günü belirli saatlerde kısmi çalışan bir işçi <strong>5510</strong> sayılı Kanunun4.maddesi birinci fıkrası (a) bendi kapsamında zorunlu sigortalı sayılırken,kalan gün ya da saatleri isteğe bağlı sigorta ile doldurmak isterken bağımsızçalışanların düzenlendiği <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası(b) bendine tabi olacaktır. Yani, aynı sigortalı günün yarısını bağımlı çalışanolarak geçirecek <strong>ve</strong> o hükümlere muhatap olacak, günün ikinci yarısıiçin ise bağımsız çalışan muamelesi görecektir 14 .Belirtelim ki; ay içerisinde 30 günden az çalışan <strong>ve</strong>ya 80. madde uyarıncaprim ödeme gün sayısı, ay içindeki toplam çalışma saatinin 4857 sayılıKanuna göre belirlenen günlük normal çalışma saatine bölünmesi suretiylehesaplanan sigortalıların aynı ay içerisinde isteğe bağlı sigortaya primödemeleri halinde, primi ödenen süreler zorunlu sigortalılığa ilişkin primödeme gün sayısına otuz günü geçmemek üzere eklenir <strong>ve</strong> eklenen bu süreler,4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalılık süresiolarak kabul edilir.(<strong>5510</strong>/51-3)14 AKIN, Le<strong>ve</strong>nt: “Tek Çatı Öncesi Ve Sonrasında İsteğe Bağlı Sigortalılık”, Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:165-182136Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Öte yandan, Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaay içinde 30 günden az çalışan <strong>ve</strong>ya tam gün çalışmayan sigortalılarınaynı ay içinde isteğe bağlı sigortaya prim ödeyebilmeleri için eksik çalışmayailişkin belgelerin ibrazı ile talepte bulunmaları gerekir.(SSİY/100-6)II –FARAZİ HİZMET SÜRELERİII .1 –FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMIII .1 .1 – Tanım <strong>ve</strong> kapsamFiili hizmet süresi zammı <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 40.maddesinde düzenlenmiştir.Bu düzenleme ile bazı ağır <strong>ve</strong> yıpratıcı işlerde çalışanlara yaşlılıkaylığını daha kısa sürede hak edebilmelerini temin için prim ödeme günsayılarına “farazi hizmet süreleri”nin eklenmesi uygulaması getirilmiştir.5434 sayılı Kanunun mülga 32.maddesinde de benzer bir düzenleme bulunmaktaydı.506 sayılı Kanunun mülga 60/E <strong>ve</strong> ek 5.maddesindeki uygulamakapsam olarak daha da genişletilmiş, farazi hizmet sürelerinin sigortalılıksüresine eklenmesi yerine prim ödeme gün sayısına ila<strong>ve</strong> edilmesiesası benimsenmiştir 15 . Esasen, 506 sayılı Kanunun mülga ek 5.maddesiuygulamasında, Yargıtay İçtihadı Birleştirme Büyük Genel Kurulunun18.02.2000 tarih, E:1997/1, K:2000/1 sayılı kararı 16 gereğince itibari hizmetsüresi, salt sigortalılık süresine eklenmekte <strong>ve</strong> ayrıca fiili prim ödeme günsayısına eklenmemekteydi. <strong>5510</strong> sayılı Kanun ile bu uygulama terkedilmişbulunmaktadır.5754 sayılı Kanunla <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 40.maddesinde yapılan değişiklikile, fiili hizmet süresi zammından yararlanacak olan gruplar AB direktifleri,günümüz teknolojisi, iş sağlığı <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nliği alanındaki gelişmeler ile işriskleri dikkate alınarak yeniden tanımlanmış, ayrıca işin risklerine göreher çalışılan yıla eklenecek fiili hizmet süresi zamlarında(60 gün, 90 gün,180 gün şeklindeki) farklılaştırma yapılmıştır. 17Aşağıda belirtilen işyerlerinde <strong>ve</strong> işlerde 4.maddenin birinci fıkrasının (a)<strong>ve</strong> (c) bentleri kapsamında çalışan sigortalıların prim ödeme gün sayılarına,bu işyerlerinde <strong>ve</strong> işlerde geçen çalışma sürelerinin her 360 günü içinkarşılarında gösterilen gün sayıları, fiilî hizmet süresi zammı olarak eklenir.360 günden eksik sürelere ait fiilî hizmet süresi zammı, 360 gün için eklenenfiilî hizmet süresi ile orantılı olarak belirlenir. Çalışmanın fiili hizmetsüresi zammı kapsamında değerlendirilebilmesi için, tablonun (13) <strong>ve</strong> (14)numaralı sıralarında belirtilen sigortalılar hariç sigortalının kapsamdakiişyerleri ile birlikte belirtilen işlerde fiilen çalışması <strong>ve</strong> söz konusu işlerinrisklerine maruz kalması şarttır.(<strong>5510</strong>/40-1) Belirtelim ki; aşağıdaki tablodabirden fazlasına dahil olanlar için, en yüksek olan bentten fiilî hizmet15 DALBAY, Özkan: “Sosyal Sigortalar Kurumu’na(SSK) Tabi Çalışanlar Açısından Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik SistemininDeğerlendirilmesi”, Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:56-6216 ASLANKÖYLÜ, Resul: Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, Nurol Matbaacılık, Ankara 2003, s:1062-106317 ÖZCAN, Celal: “Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, Taslaklar Ve Reform”, Mercek, Ocak 2008,S:49, s:53-65Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 137
süresi zammı uygulanır. (<strong>5510</strong>/40-2) Anlaşılacağı üzere, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı sayılanlaruygulama zorluğu sebebiyle 18 kapsam dışında bırakılmışlardır.Belirtelim ki; fiili hizmet süresi zammı kapsamına tabi işyerlerinde <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya işlerde malullük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigorta kollarına tabi çalışanlar fiilihizmet zammı uygulamasından yararlandırılır. Bunların dışında sadecekısa vadeli sigorta kollarına tabi çalışanlarla sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek priminetabi çalışanlar fiili hizmet zammı uygulamasından yararlandırılmaz.Kontrol, denetim <strong>ve</strong> idareciliğin gerektirdiği gözlem <strong>ve</strong> benzeri amaçlarlakısa süreli çalışmalar, bu işlerin fiilen yapılmayıp işin yönetim görevininyapılması ile birinci fıkrada yer alan çizelgedeki işleri yapmakla birlikteişin otomasyonla yapılması, ileri teknolojilerin kullanılması gibi sebeplerleriskin <strong>ve</strong> zararlı faktörlerin etkilerinin ortadan kalktığı durumlarda sigortalılarfiili hizmet süresi zammı uygulamasından yararlandırılmaz.Fiili hizmet süresi zammı kapsamına tabi işyerlerinde <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya işlerde çalışmadığıhalde, söz konusu işyerleri <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya işler kapsamında gösterilmeksuretiyle fiili hizmet süresi zammından yararlandığı tespit edilenlerinbu süreleri iptal edilir.TABLO 1: Fiili Hizmet Süresi Zammı TablosuKapsamdakiİşler/İşyerleriKapsamdaki SigortalılarEklenecekGün Sayısı1) Kurşun <strong>ve</strong> 1) Kurşun üretilen galenit, serüzit, anglezit gibi cevherlerinçıkarılmasına ilişkin maden ocağı işlerinde çalışanlar.arsenik işleri2) Kurşunlu madenlerden yahut içinde kurşun bulunankül, maden köpüğü, kurşun fırın kurumu, üstübeç artığı<strong>ve</strong> benzeri maddelerden kurşun üretimi için yapılan izabeişlerinde çalışanlar.3) Antimuan, kalay, bronz <strong>ve</strong> benzeri maddelerle yapılankurşun alaşımı işlerinde çalışanlar.604) Kurşun izabe fırınlarının teksif odalarında biriken kurutozları kaldırma işlerinde çalışanlar.9018 ÖZCAN, Celal: “Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, Taslaklar Ve Reform”, Mercek, Ocak 2008,S:49, s:53-65138Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
2) Cam fabrika 1) Cam yapımında kullanılan ilkel maddeleri toz haline<strong>ve</strong> atölyeleri getirme, eleme, karıştırma <strong>ve</strong> kurutma işlerinde (bu işleriyapmak üzere tam kapalı odalar içinde otomatik makinelitesisat <strong>ve</strong>ya çalışma ortamındaki tozları sağlık için tehlikeoluşturmayacak düzeye indiren havalandırma tesisatı bulunmadığıtakdirde) çalışanlar.2) Eritme işlerinde (otomatik besleme fırınlarıyla çalışılmadığıtakdirde) çalışanlar.3) Ateşçilik işlerinde çalışanlar.4) Üfleme işlerinde (tamamen otomatik makinelerle yapılmadığıtakdirde) çalışanlar.5) Basınçla yapılan cam işlerinde (cam tazyiki işleri) çalışanlar.6) Ayna camı sanatında potalı cam dökümü işlerinde (potalarkalıp masasına mekanik araçlarla taşınmadığı takdirde)çalışanlar.7) Camı fırın başından alma işlerinde çalışanlar.8) Yayma fırınlarında düzeltme işlerinde çalışanlar.9) Traş işlerinde çalışanlar.10) Asitle hak <strong>ve</strong> cilalama işlerinde çalışanlar.11) Basınçlı havayla kum püskürten cihazlarla yapılan işlerde(çalışma ortamındaki tozları sağlık için tehlike oluşturmayacakdüzeye indiren havalandırma tesisatı bulunmadığıtakdirde) çalışanlar.12) Pota <strong>ve</strong> taş odalarında görülen işlerde çalışanlar.3) Cıva üretimi 1) Cıva izabe fırınlarında görülen işlerde çalışanlar.işleri sanayii 2) Elementer cıva bulunan ocaklarda görülen işlerde çalışanlar.4) Çimento fabrikalarmaişlerinde çalışanlar.1) İlkel maddeleri kırma, ufalama, ezme, eleme <strong>ve</strong> karıştır-2) Otomatik fırınlarda pişirme işlerinde çalışanlar.3) Klinkeri öğütme, eleme, torba <strong>ve</strong> fıçılara koyma işlerinde(otomatik olarak tozun etrafa yayılmasını önleyici birdüzenleme yapılmadığı takdirde) çalışanlar.5) Kok fabrikalarıylatermik <strong>ve</strong> temizleme işlerinde çalışanlar.1) Ateşçilik, ocak temizliği, jeneratör, doldurma, boşaltmasantraller 2) Kimyasal arıtma işlerinde çalışanlar.3) Gazın geçtiği cihaz <strong>ve</strong> boruların onarılması <strong>ve</strong> temizlenmesiişlerinde çalışanlar.4) Kok fabrikalarında kömür <strong>ve</strong> ocak işlerinde çalışanlar.5) Elektrik enerji üretim santrallerinin kazan dairesindekiateşçilik, kül <strong>ve</strong> kömürlerin taşınması işlerinde çalışanlar.6) Termik santrallerle her çeşit buhar kazanlarının kazandairesindeki ateşçilik, kül <strong>ve</strong> kömürlerin taşınması işlerindeçalışanlar.60906060Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 139
6)Alüminyum 1) Alüminyum oksit üretimi işlerinde çalışanlar.fabrikaları 2) Alüminyum bronzu hazırlama işlerinde çalışanlar.3) Alüminyum madeni üretimi işlerinde çalışanlar.607)Demir <strong>ve</strong> çelikfabrikaları işleriyle boru fabrikalarının fırın <strong>ve</strong> döküm dairelerinde1) Demir izabe fabrikalarında cevherin demire çevrilmesiyapılan işlerinde çalışanlar.2) Çelikhanelerin çelik yapılan fırınlarıyla bunların teferruat<strong>ve</strong> eklentilerinden olan ikinci derecedeki fırınlarda <strong>ve</strong>kon<strong>ve</strong>rtörlerde yapılan işlerinde çalışanlar.3) Sıvı haldeki demir <strong>ve</strong> çeliğin tesisat <strong>ve</strong> teçhizatla <strong>ve</strong>yamekanik olarak taşınmasına ilişkin işlerde çalışanlar.4) Sıcak <strong>ve</strong>ya sıvı haldeki cürufun taşınması <strong>ve</strong> işlenmesiişlerinde çalışanlar.5) Haddehanelerde (soğuk demirle çalışılan haddehanelerhariç), fırınlarda, hadde serilerinde, haddehaneyi kızgın<strong>ve</strong>ya sıvı çelik yahut demirle besleyen tesisat <strong>ve</strong> araçlarlagörülen işlerle kızgın halde olan yarı mamul parçaların kesilmesi<strong>ve</strong> hazırlanması işlerinde çalışanlar.908) Döküm fabrikalarıduruma getirilmesi işlerinde çalışanlar.1) Döküm kalıp <strong>ve</strong> maçalarının yapılması <strong>ve</strong> döküme hazır2) Döküm şarjının hazırlanması <strong>ve</strong> her çeşit maden eritme(izabe) fırınlarının döküme hazır duruma getirilmesi işlerindeçalışanlar.603) Maden eritme <strong>ve</strong> dökme işlerinde çalışanlar.9) Asit üretimi 1) Asit için hammaddelerin hazırlanması işlerinde çalışanlar.yapan fabrika<strong>ve</strong> atölyeler 2) Asidin yapılma safhalarındaki işlerinde çalışanlar.3) Baca gazlarından asit elde edilmesi işlerinde çalışanlar. 9010) Yeraltı işlerimaden ocakları hariç), kanalizasyon <strong>ve</strong> tünel yapımı gibiMaden ocakları (elementer cıva bulunduğu saptanan cıvayer altında yapılan işlerde çalışanlar.11)Radyoaktif Doğal <strong>ve</strong> yapay radyoaktif, radyoiyonizan maddeler <strong>ve</strong>ya<strong>ve</strong> radyoiyonizanmaddelerle lan işlerde çalışanlar.bütün diğer korpüsküler emanasyon kaynakları ile yapı-yapılan işler12) Su altında 1) Su altında basınçlı hava içinde çalışmayı gerektiren işlerden20-35 metreye kadar derinlik <strong>ve</strong>ya 2-3,5 kg/cm 2 <strong>ve</strong>ya Su altındaba-basınçlı hava sınçta yapılan işlerde çalışanlar.içinde çalışmayıgerektiren lerden 35-40 (40 hariç) m. derinlik <strong>ve</strong>ya 3,5-4 (3,5 hariç)2) Su altında basınçlı hava içinde çalışmayı gerektiren iş-işlerkg/cm 2 basınçta yapılan işlerde çalışanlar.3) Dalgıçlık işinde çalışanlar.9018060_______90140Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
13) Türk SilâhlıKuv<strong>ve</strong>tlerindeSubay, yedek subay, astsubay, uzman jandarma <strong>ve</strong> uzmanerbaşlar. 9014)Emniyet <strong>ve</strong> Asaleti onaylanmış olmak şartıyla adaylıkta geçirilen sürelerdahil polis, komiser yardımcısı, komiser, baş komiser,polis mesleğinde,Milli İstihbaratTeşkila-emniyet amiri, emniyet müdürleri ile bu <strong>ve</strong> daha yukarıtında maaş <strong>ve</strong> derecelerdeki emniyet mensupları, Milli İstihbaratTeşkilatı mensupları.15) İtfaiye <strong>ve</strong>ya Yangın söndürme işlerinde çalışanlar.yangın söndürmeişleriII .1 .2 – Fiili hizmet süresi zammının etkisiYukarıdaki hükümlere göre hesaplanan fiilî hizmet süresi zammı, yukarıdakitablonun (13) <strong>ve</strong> (14) numaralı sırasında yer alan sigortalılar için sekiz,diğer sigortalılar için beş yılı geçmemek üzere uzun vadeli sigorta kollarıuygulamasında prim ödeme gün sayısına eklenir. Bu sürelerin, üç yılıgeçmemek üzere yarısı emeklilik yaş hadlerinden indirilir. Tablonun (10)numaralı sırasında yer alan sigortalılar için bu fıkradaki süre sınırı uygulanmaz.(<strong>5510</strong>/40-4)Yaş haddi indiriminden yararlanabilmek için ise ölüm<strong>ve</strong> maluliyet halleri hariç tablonun (10) numaralı sırasında yer alan sigortalılarınen az 1800 gün, diğer sıralarda yer alan sigortalıların ise en az 3600gün belirtilen işyeri <strong>ve</strong> işlerde çalışmış olmaları şarttır.(<strong>5510</strong>/40-5)Kanunun yürürlük tarihinden önce 635, 3269, 644, 2937, 6940 <strong>ve</strong> 26/10/1990tarihli <strong>ve</strong> 3671 sayılı kanunlar ile 5434 sayılı Kanunun 32.maddesine görefiili hizmet süresine müstehak görevlerde çalışanların bu görevlerde geçirdiklerisüreler bu Kanunun 40.maddesi gereğince aranan 3600 günündoldurulmasında nazara alınır. 506 sayılı Kanunun ek 5. maddesinde sayılanitibari hizmet süresi kapsamında yer alıp bu Kanunun 40.maddesindesayılmayan işlerde bu Kanunun yürürlük tarihinden önce geçen çalışmasürelerinin bu maddenin birinci fıkrası kapsamında değerlendirilmesinde3600 gün prim ödeme şartı aranmaz.(<strong>5510</strong>/Geçici 7-2)II .1 .3 – Fiili hizmet süresi zammı primiFiili hizmet zammı uygulanan işler için iş<strong>ve</strong>renlerden ayrıca prim alınmasıda öngörülmüştür. Buna göre, fiili hizmet zammı karşılığında uzun vadelisigorta kolları primi zamlı sürenin oranı kadar artırılarak alınacaktır. <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 81.maddesi birinci fıkrasının (b) bendi gereğince, bu Kanundabelirtilen fiilî hizmet süresi zammı uygulanan işlerde 4.maddeninbirinci fıkrasının;1) (a) bendi kapsamında çalışan sigortalılar için uygulanacak malûllük,yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları prim oranı, bu maddenin (a) bendinde belirtilen% 20 oranına; 40. maddeye göre 60 fiilî hizmet gün sayısı eklenecekişlerde 1 puan, 90 fiilî hizmet gün sayısı eklenecek işlerde 1,5 puan, 180 fiilîhizmet gün sayısı eklenecek işlerde 3 puan,9060Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 141
2) (c) bendi kapsamında çalışan sigortalılar için ise uygulanacak malûllük,yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları prim oranı, bu maddenin (a) bendinde belirtilen% 20 oranına; 40.maddeye göre 60 fiilî hizmet gün sayısı eklenecekişlerde 3,33 puan, 90 fiilî hizmet gün sayısı eklenecek işlerde 5 puan, 180fiilî hizmet gün sayısı eklenecek işlerde 10 puan,eklenmesi suretiyle belirlenir <strong>ve</strong> bu şekilde bulunan oran ile bu maddenin(a) bendinde belirtilen % 20 oranı arasındaki farka ait primin tamamı iş<strong>ve</strong>rentarafından ödenir. Bununla birlikte, fiili hizmet zammı uygulamasınıngenişletilen kapsamı ile iş<strong>ve</strong>renler açısından ila<strong>ve</strong> prim yükü getirmek suretiyleistihdamın maliyetini artıracağı belirtilmiştir 19 .Kanun hükmünü daha da açar isek, fiili hizmet süresi zammı kapsamındakiişlerde çalışan sigortalılardan tahsil edilecek malullük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölümsigortaları primi;a) Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi olanlardan;1) 60 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 12 iş<strong>ve</strong>ren hissesi olmak üzere %21,2) 90 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 12,5 iş<strong>ve</strong>ren hissesi olmak üzere%21,5,3) 180 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 14 iş<strong>ve</strong>ren hissesi olmak üzere %23,b) Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine tabi olanlardan;1) 60 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 14,33 iş<strong>ve</strong>ren hissesi olmak üzere% 23,332) 90 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 16 iş<strong>ve</strong>ren hissesi olmak üzere%25,3) 180 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 21 iş<strong>ve</strong>ren hissesi olmak üzere %30, oranında tahsil edilecektir.II .2 – İTİBARİ HİZMET SÜRESİ ZAMMIII .2 .1 – Tanım <strong>ve</strong> kapsam5434 sayılı Kanunun mülga 35-37. madde hükümlerinde de düzenlenmişolan itibari hizmet süresi, değişik biçimiyle <strong>5510</strong> sayılı Kanunun49.maddesinde de düzenlenmiştir. İtibari hizmet süresi, <strong>5510</strong> sayılı Kanunagöre bağlanacak aylıklar <strong>ve</strong> yapılacak toptan ödemelerin hesabındadikkate alınan ancak hiçbir şekilde bu Kanunla tanınan hakları kazanmabakımından gerekli prim ödeme gün sayısı, yaş <strong>ve</strong> emeklilik ikramiyesininhesabında nazara alınmayan süredir.(<strong>5510</strong>/49-1)Bundan yararlanacak si-19 KUDATGOBİLİK, Tuğrul: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Dönem”, Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:13-16; TUNCAY,A.Can: “Yeni Sistemde Fiili Çalışma İlişkisine Dayanmayan Sigortalılık”, Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:68-75142Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
gortalılar genelde Türk Silahlı Kuv<strong>ve</strong>tleri’ne mensup personel olarak karşımızaçıkmaktadır.Sigortalıların aşağıda yazılı görevlerde geçen zamlar hariç, fiilî hizmet sürelerininher yılı için;a) Subay (yedek subay dahil), astsubay, uzman jandarma <strong>ve</strong> uzman erbaşlardan;1) Harbi doğuran genel <strong>ve</strong> kısmî seferberliğe katılanların, harbin ilânındanseferberliğin bitim tarihine,2) Seferberliği gerektiren iç tedip hareketlerine fiilen katılan birliklerdegörevli olanların, çarpışmaların başlangıcından seferberliğin sona erdiğitarihe,3) Harp <strong>ve</strong>ya seferberlik ilân edilmeden, Anayasanın 92. maddesi <strong>ve</strong>yaTürkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler uyarınca, yabancı ülkeleregönderilen Türk Silâhlı Kuv<strong>ve</strong>tlerinde görev yapanların çarpışmameydana gelmesi halinde, çarpışma süresince <strong>ve</strong>ya çarpışma bitmeden dönenleriçin Türkiye’ye dönüş tarihine,kadar geçen tutsaklık süreleri dahil fiilî hizmet sürelerinin,b) 4.madde gereği sigortalı sayılanlardan bu fıkranın (a) bendinin (1), (2)<strong>ve</strong> (3) numaralı alt bentlerinde yazılı hareketlere sivil görevli, er <strong>ve</strong>ya erbaşolarak katılanların, bu durumlarda geçen fiilî hizmet sürelerinin, bu tarihlerdensonra devam eden tutsaklık sürelerinin,c) Harp halinde düşmana tutsak düşen <strong>ve</strong>ya düşman tarafından enterneedilen sigortalılardan kanunları gereğince, aylıkları ödenmek suretiyle,sözleşmeli personel hariç olmak üzere kurumları ile ilgileri kesilmeyenlerin,bu durumlarda geçen fiilî hizmet sürelerinin,her yılı için altı ay itibarî hizmet süresi olarak eklenir. Bu nedenlerle eklenecekitibarî hizmet sürelerinin toplamı, üç yıldan fazla olamaz.(<strong>5510</strong>/49-1)İtibari hizmet süresi zammında tazmin yada telafi amacı ağır basmaktadır 20 .Kamu idarelerinde pilot olan <strong>ve</strong> olmayan uçucu, denizaltıcı, dalgıç, kurbağaadam <strong>ve</strong> paraşütçülerin bu görevlerde geçirdikleri fiilî hizmet sürelerininher yılı için üç ay itibarî hizmet süresi eklenir. Bunlardan bu maddeninbirinci fıkrasının (a) bendinin (1) <strong>ve</strong> (2) numaralı alt bentlerinde gösterilenleriçin itibarî hizmet süresi zamları ayrıca eklenir. (<strong>5510</strong>/49-2)II .2 .2 – İtibari hizmet süresinin etkisi <strong>ve</strong> primiYukarıda da belirtildiği üzere itibarî hizmet süresi, <strong>5510</strong> sayılı Kanuna görebağlanacak aylıklar <strong>ve</strong> yapılacak toptan ödemelerin hesabında dikkate alınansüredir. Ancak hiçbir şekilde bu Kanunla tanınan hakları kazanma ba-20 TUNCAY, A.Can: “Yeni Sistemde Fiili Çalışma İlişkisine Dayanmayan Sigortalılık”, Mercek, Temmuz 2006, S:43,s:68-75Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 143
kımından gerekli prim ödeme gün sayısı, yaş <strong>ve</strong> emeklilik ikramiyesininhesabında nazara alınmayacaktır.Her yıl sonunda, sigortalının fiilî hizmet süresine bu maddenin birinci fıkrasının(a), (b) <strong>ve</strong> (c) bentleri ile ikinci fıkrası hükümleri uyarınca eklenenitibarî hizmet süresinin her otuz günü için, yılın son ayında sigortalı adınaödenen malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortasına ait sigortalı <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renprim toplamı kadar ayrıca itibarî hizmet süresi primi iş<strong>ve</strong>renden tahsiledilir. Süresinde yatırılmayan tutarlar için 89.madde hükümleri uygulanır.(<strong>5510</strong>/49-3)Belirtelim ki; <strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce iştirakçiolup, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla bu Kanunun4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamına alınanların kesenek <strong>ve</strong>karşılıkları, fiili hizmet zammı <strong>ve</strong> itibari hizmet süresi karşılıkları ile %100artış farkları hakkında 5434 sayılı Kanunun bu Kanunun yürürlüğe girmedenönceki hükümleri uyarınca işlem yapılır.(<strong>5510</strong>/Geçici 4/8)III – HİZMET BORÇLANMASIIII .1 – GENEL OLARAKHizmet borçlanması, sosyal sigortalara tabi olmayan bazı hizmet sürelerinin<strong>ve</strong>ya çalışma yapılmadan geçen sürelerin sonradan malüllük, yaşlılık<strong>ve</strong> ölüm sigortaları priminin ödenmesi suretiyle sigortalılık süresine/primödeme gün sayısına eklenmesine imkan <strong>ve</strong>ren bir sosyal sigorta işlemidir21 . Hizmet borçlanması, sigortasız geçen önceki çalışma sürelerine ilişkinprimlerin, yasal düzenlemelere istinaden sonradan ödenmek suretiylesigortalıların hizmetlerine katılmasını ifade eder.Sosyal sigorta mevzuatına ilk kez 1186 sayılı Kanunla girmiştir. 1186 sayılıKanunun yürürlüğe girdiği 01.03.1969 tarihinden günümüze kadar üç genel,bir itibari, bir çıraklık okullarında geçen, üç sanatçı <strong>ve</strong> altı askerlik (biriKanun Hükmünde Kararname) hizmetleriyle ilgili olmak üzere toplam 14adet borçlanma yasası yürürlüğe konulmuştur. Ancak, Türkiye’de bu türborçlanma uygulamalarının Kurumların mali yapılarını gözetmeksizin <strong>ve</strong>politik amaçlarla yapıldığı <strong>ve</strong> bunun da aktüeryal dengeleri bozduğu bilinmektedir.Belirtilsin ki; sigortalıların belirli koşullarda hizmet borçlanması yapmalarınaolanak tanınabileceği uluslar arası belgelerde de ifade edilmektedir.Örneğin; sigortalıların belirli koşullarda hizmet borçlanması yapmalarınaILO’nun 131 <strong>ve</strong> 43 sayılı Tavsiye Kararlarında da izin <strong>ve</strong>rildiği belirtilmektedir22 . 506 sayılı Kanunun mülga 60/F maddesinde düzenlenen askerlikborçlanması ile grev <strong>ve</strong> lokavtta geçen sürelerin borçlanması, 1479 sayılıKanunun mülga ek 9.maddesindeki askerlik borçlanması ile 5434 sayılı21 TUNCAY, A.Can, <strong>ve</strong> EKMEKÇİ, Ömer: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Dersleri, Beta Yay, İstanbul 2005, 11.Bası, s:456;GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR,A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, İstanbul 2004, 10.Bası, s:37022 BAŞTERZİ, Fatma: Yaşlılık Sigortası, TİSK Yayın No:275, Ankara 2006, s:187144Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Kanunun mülga 102, ek 8, ek 27 <strong>ve</strong> ek 31.maddesinde düzenlenen hizmetborçlanmaları, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 41.maddesinde bir bütün olarak yenidendüzenlenmiştir.III .2 –BORÇLANILABİLECEK SÜRELER<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 41.maddesi birinci fıkrasında, sigortalıların sigortalılıklarınasayılacak borçlanma sürelerine yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; buKanuna göre sigortalı sayılanların borçlanabilecekleri süreler aşağıda gösterilmiştir:a) Kanunları gereği <strong>ve</strong>rilen ücretsiz doğum ya da analık izni süreleri ile 4.maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalı kadının, ikidefaya mahsus olmak üzere doğum tarihinden sonra iki yıllık süreyi geçmemekkaydıyla hizmet akdine istinaden işyerinde çalışmaması <strong>ve</strong> çocuğununyaşaması şartıyla talepte bulunulan süreleri.b) Er <strong>ve</strong>ya erbaş olarak silâh altında <strong>ve</strong>ya yedek subay okulunda geçen süreleri.Belirtelim ki; ücretlilerin askerlik borçlanması nedeniyle ödedikleritutar gelir <strong>ve</strong>rgisi matrahından düşülebilecektir. 23c) Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında olanların,personel mevzuatına göre aylıksız izin süreleri.d) Sigortalı olmaksızın doktora öğrenimi <strong>ve</strong>ya tıpta uzmanlık için yurt içinde<strong>ve</strong>ya yurt dışında geçirdikleri normal doktora <strong>ve</strong>ya uzmanlık öğrenimsüreleri.e) Sigortalı olmaksızın avukatlık stajını yapanların normal staj süreleri.f) Sigortalı iken herhangi bir suçtan tutuklanan <strong>ve</strong>ya gözaltına alınanlardanbu suçtan dolayı beraat edenlerin tutuklulukta <strong>ve</strong>ya gözaltında geçensüreleri.g) Grev <strong>ve</strong> lokavtta geçen süreleri.h) Hekimlerin fahrî asistanlıkta geçen süreleri.ı) Seçim kanunları gereğince görevlerinden istifa edenlerin, istifa ettikleritarih ile seçimin yapıldığı tarihi takip eden ay başına kadar açıkta geçirdiklerisüreleri.III .3 –BAŞVURU VE ÖDEME<strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamında sigortalı olanlar ya da hak sahipleri, yukarıdabelirtilen süreleri ancak yazılı olarak talepte bulunmaları halinde borçlanabileceklerdir.Şöyle ki; yukarıda belirtilen süreler, sigortalıların <strong>ve</strong>yahak sahiplerinin yazılı talepte bulunmaları <strong>ve</strong> talep tarihinde Kanunun82.maddesine göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt <strong>ve</strong> üst sınırlarıarasında olmak üzere, kendilerince belirlenecek günlük kazancın % 32’si23 KIVANÇ, H.Hakan: “Ücretlilerin Askerlik Hizmet Borçlanması Nedeniyle Ödedikleri Bedelin Gelir Vergisi MatrahındanDüşülmesi”, E-Yaklaşım, Kasım 2007, S:52Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 145
üzerinden hesaplanacak primlerini borcun tebliği tarihinden itibaren biray içinde ödemeleri şartı ile borçlandırılarak, borçlandırılan süreleri sigortalılıklarınasayılır.(<strong>5510</strong>/41-2)Bir ay içinde ödenmeyen borçlanmalar için ise yeni başvuru şartı aranır. Primiödenmeyen borçlanma süreleri hizmetten sayılmaz. Borçlanma sürelerininne şekilde belgeleneceğini belirlemeye Kurum yetkilidir. (<strong>5510</strong>/41-3)Daha önce, 506 <strong>ve</strong> 1479 sayılı Kanunlardaki altı aylık ödeme süresinin biraya indirildiği görülmekte. Ödeme bu bir aylık süre içinde defaten yapılabileceğigibi bölünerek de yapılabilir. Önemli olan bir ay içinde ödemedir.Diğer taraftan <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendikapsamındaki sigortalıların borçlandıkları hizmetleri nedeniyle borçlanmatutarlarından ödenmeyen kısmı var ise aylıklarından emekli keseneğioranında tahsil edilmeye devam edilir.(<strong>5510</strong>/geçici 7-)III .4 –BORÇLANMANIN SİGORTALILIĞA ETKİSİBilindiği üzere sigortalı ya da hak sahipleri açısından, malüllük, yaşlılık<strong>ve</strong> ölüm sigortasından aylık bağlanmasında aranan yaş dışındaki diğerönemli koşullar, sigortalılık süresi ile prim ödeme gün sayasıdır. İşte primiödenerek borçlanılan hizmetler sigortalının prim ödeme gün sayısına ila<strong>ve</strong>edilmektedir.Ancak, <strong>5510</strong> sayılı Kanuna göre tespit edilen sigortalılığın başlangıç tarihindenönceki süreler için borçlandırılma halinde, sigortalılığın başlangıçtarihi, borçlandırılan gün sayısı kadar geriye götürülür. Sigortalılık borçlanmasıile aylık bağlanmasına hak kazanılması durumunda, ilgililere borcunödendiği tarihi takip eden ay başından itibaren aylık bağlanır.(<strong>5510</strong>/41-4)Görüldüğü üzere, sigortalının ilk işe giriş tarihinden önceki bir süre borçlanılmışise sigortalılığın başlangıcı geriye gidebilmektedir.Öte yandan borçlanılan sürelerin değerlendirilmesinde sigortalıların statülerinegöre doğal olarak bir ayrıma gidilmiştir. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun41.maddesi beşinci fıkrasına göre; yukarıda yer <strong>ve</strong>rilen borçlanılan süreler,uzun vadeli sigorta <strong>ve</strong> genel sağlık sigortası bakımından;a) Birinci fıkranın (a), (b), (d), (e), (f), (g) <strong>ve</strong> (h) bentleri gereği borçlananlar,borçlandığı tarihteki Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının ilgili bendinegöre,b) Birinci fıkranın (c) <strong>ve</strong> (ı) bentleri gereği borçlananlar, Kanunun 4. maddesibirinci fıkrasının (c) bendine göre,sigortalılık süresi olarak değerlendirilir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlük tarihinden sonraki sürelere ait borçlanmalarda;borçlanılan prime esas gün sayısı borçlanılan ilgili aylara mal edilir.Seçilen prime esas kazanç, borcun ödendiği tarihteki prime esas asgarî ka-146Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
zanca oranlanarak, söz konusu oran ilgili ayın prime esas asgarî kazancı ileçarpılır. Bulunan tutar, ilgili ayın prime esas kazancı kabul edilir. Ancakhesaplanan prime esas kazanç hiçbir suretle o ayın prime esas azamî kazancınıgeçemez.(<strong>5510</strong>/41-6)III .5 – AYLIKSIZ İZİN SÜRESİNİN BORÇLANILMASI<strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında ücretsiz izin sürelerini sonradan borçlanabilmeimkanı sadece, Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (c) bendi kapsamındasigortalı sayılanlara, yani kamu görevlisi olarak bağımlı çalışansigortalılara getirilmiştir. Hizmet akdi ile çalışan sigortalılar için böyle birolanak sözkonusu değildir. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici 4.maddesi yirmibirincifıkrasına göre; kamu görevlilerinden personel kanunlarına göreaylıksız izinli sayılanlardan, aylıksız izinli olarak geçen süreleri esnasındaisteğe bağlı sigortalılık primi ödemeyenlerin, istekleri halinde başvuru tarihindekiprime esas kazanç tutarı üzerinden % 32 oranında hesap edilecekprimleri defaten ödemeleri halinde, aylıksız geçen izin süreleri hizmet sürelerineeklenecektir.Düzenlemeden anlaşılacağı üzere, kamu görevlilerinden aylıksız izinliolanlar, bu süreleri esnasında isteğe bağlı sigortalılık primi ödememişlerse,istekleri halinde Kuruma başvurarak aylıksız izin sürelerini hizmetlerindensaydırabileceklerdir. Yapılacak başvuru için herhangi bir süre sınırlamasıda getirilmemiştir. Bunun için yapılması gereken şey başvurutarihindeki prime esas kazanç tutarı üzerinde %32 oranında hesap edilecekprimi defaten ödemekten ibarettir.III .6 – POLİS AKADEMİSİ İLE FAKÜLTE VE YÜKSEKOKULLARDAKİ BAŞARILI EĞİTİM SÜRELERİNİNBORÇLANILMASI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte, Emniyet Hizmetleri sınıfındaçalışmakta olanlarla daha önce bu sınıflarda çalışmış bulunan personeldenhalen 4.madde kapsamında çalışmaya devam edenlerin isteklerihalinde; 4.maddenin üçüncü fıkrasının (e) bendinde belirtilen okullardageçen başarılı eğitim süreleri, ilgilinin talep tarihindeki en az aylık alankomiser yardımcısının prime esas kazancı üzerinden sigortalı prim hissesikendilerince, iş<strong>ve</strong>ren prim hissesi de kurumlarınca <strong>ve</strong>rilmek suretiyleborcun tebliğ edildiği tarihten itibaren dört yıl içinde eşit taksitler halindeödenir.(<strong>5510</strong>/Geçici 4-13) Şüphesiz primleri ödenen bu süreler de hizmettensayılacaktır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi üçüncü fıkrasının (e) bendinde belirtilenokullar ise; Polis Akademisi ile fakülte <strong>ve</strong> yüksek okullar, diğer fakülte<strong>ve</strong>ya yüksek okullardır. Sözü edilen kişiler, bu okullardaki ancak başarılıeğitim sürelerini borçlanabileceklerdir. Kanunda başvuru için herhangi birsüre öngörülmemiş olmakla birlikte, Kurumca tebliğ edilecek borcun teb-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 147
liğ edildiği tarihten itibaren dört yıl içinde eşit taksitler halinde ödenmesigerekmektedir. Borç tutarı ise talep tarihindeki en az aylık alan komiseryardımcısının prime esas kazancı üzerinden sigortalı prim hissesi adıgeçenler tarafından, iş<strong>ve</strong>ren prim hissesi de kurumlarınca ödenecektir.Öte yandan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte, Polis Akademisiile fakülte <strong>ve</strong> yüksek okullarda Emniyet Genel Müdürlüğü hesabınaokuyan <strong>ve</strong>ya kendi hesabına okumakta iken Emniyet Genel Müdürlüğühesabına okumaya devam eden öğrenciler ile Emniyet Hizmetleri Sınıfında4.maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında çalışmakta olanların,bahse konu okullarda geçen başarılı eğitim süreleri, istekleri halinde;borçlanma talep tarihinde ilgisine göre en az aylık alan polis <strong>ve</strong>ya komiseryardımcısının emekli keseneğine esas unsurları üzerinden, bu sürelere aitsigortalı <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>ren hissesi priminin tamamı borçlandırılmak suretiyle hizmettensayılır. Bundan doğacak borç tutarının tamamı borcun tebliğ edildiğitarihten itibaren iki yıl içinde kendileri tarafından ödenir. Ayrıca, buKanunun yürürlüğe girmesinden önce üni<strong>ve</strong>rsitelerin çeşitli fakülte, yüksekokul <strong>ve</strong>ya meslek yüksek okullarında kendi hesabına öğrenim yaptıktansonra muvazzaf astsubay nasbedilenlerin sözü edilen okullarda geçenbaşarılı öğrenim süreleri de istekleri halinde; borçlanma talep tarihinde enaz aylık alan astsubay çavuşun emekli keseneğine ait unsurlar üzerinden,bu fıkradaki esaslar dâhilinde borçlandırılarak tahsil edilmek suretiyle hizmettensayılır.(<strong>5510</strong>/Geçici 4/10)III .7 – DİSİPLİN CEZASI İLE MEMURİYETLERİ SONAERENLERE BORÇLANMA HAKKIPersonel mevzuatına göre almış oldukları disiplin cezası sonucu 23.04.1999tarihi ile 14.02.2005 tarihleri arasında memuriyetleri sona erenlerden,22.06.2006 tarihli <strong>ve</strong> 5525 sayılı Kanun uyarınca haklarında <strong>ve</strong>rilmiş disiplincezaları bütün sonuçları ile ortadan kaldırılanların, bu Kanunun yürürlüktarihinden(01.10.2008) itibaren altı ay içerisinde Kuruma müracaatlarıhalinde, görevlerinden ayrıldıkları tarih ile göre<strong>ve</strong> başladıkları tarih arasındakiprim <strong>ve</strong>ya kesenek ödenmemiş süreleri, istekleri halinde, görevlerindenayrıldıkları derece <strong>ve</strong> kademelerine prim <strong>ve</strong>ya kesenek ödenmemiş<strong>ve</strong>ya borçlanmak istedikleri sürenin her üç yılına bir derece <strong>ve</strong> her yılınabir kademe <strong>ve</strong>rilmek <strong>ve</strong> öğrenim durumları itibariyle 657 sayılı Devlet MemurlarıKanununun 36.maddesindeki yükselebilecekleri dereceleri geçmemeküzere tespit edilecek derece, kademe <strong>ve</strong> ek göstergeleri ile emeklikeseneğine esas aylığın hesabına ait tüm unsurların toplamının müracaattarihinde yürürlükte olan katsayı ile çarpımı sonucu bulunacak tutarlaresas alınarak, yine o tarihteki kesenek <strong>ve</strong> karşılık oranları borçlandırılmaksuretiyle hizmetten sayılır. Bundan doğacak borç tutarının tamamı borcuntebliğ edildiği tarihten itibaren iki yıl içinde kendileri tarafından eşit taksitlerle<strong>ve</strong>ya defaten ödenir.(<strong>5510</strong>/geçici 4-17)148Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
IV – YURTDIŞI BORÇLANMASIIV .1 – GENEL OLARAKYurtdışı borçlanması da bir tür hizmet borçlanmasıdır. Uzun yıllar yurtdışında çalıştıktan <strong>ve</strong>ya orada bulunduktan sonra ülkelerine dönmek zorundakalan <strong>ve</strong> ne çalıştıkları ülke ne de Türk mevzuatına göre yaşlılıkaylığına hak kazanma koşullarını yerine getirebilecek durumda olanlarısosyal gü<strong>ve</strong>nceye kavuşturmak, yurtdışı hizmet borçlanmasının birincilhedefidir 24 .Türk vatandaşlarının yurt dışında geçen hizmetlerinin sosyal gü<strong>ve</strong>nlikleriyönünden değerlendirilmesine başka bir söyleyişle “yurt dışı hizmetborçlanmasına” ilişkin ilk yasal düzenleme 30.05.1978 tarih <strong>ve</strong> 2147 sayılıKanunla yapılmış, yaklaşık yedi yıl süre ile yürürlükte olan bu Kanun,08.05.1985 tarih <strong>ve</strong> 3201 sayılı Yurtdışında Bulunan Türk VatandaşlarınınYurtdışında Geçen Sürelerinin Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikleri Bakımından DeğerlendirilmesiHakkında Kanunla 25 yürürlükten kaldırılmıştır.2147 sayılı Kanunun, yurda kesin dönüş koşulunu ihtiva etmemesi <strong>ve</strong> buyönüyle konunun istismar edilmesi gibi nedenlerle yürürlükten kaldırılarak“yurt dışı hizmet borçlanması” yeni esaslara bağlanmıştır. 3201 sayılıKanunun 12.maddesinde sözü edilen, Kanunun uygulanmasına ilişkinesasları düzenleyen, Yurtdışında Bulunan Türk Vatandaşlarının YurtdışındaGeçen Sürelerinin Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikleri Bakımından DeğerlendirilmesiHakkında 3201 sayılı Kanunun Uygulama Yönetmeliği 26 yayımlanmıştır.IV .2 – BORÇLANMADAN YARARLANACAK OLANLAR3201 sayılı Kanunun 5754 sayılı Kanunla değişik birinci maddesine göre;Türk vatandaşlarının yurt dışında 18 yaşını doldurduktan sonra, Türkvatandaşı iken geçen <strong>ve</strong> belgelendirilen sigortalılık süreleri <strong>ve</strong> bu süreleriarasında <strong>ve</strong>ya sonunda her birinde bir yıla kadar olan işsizlik süreleri ileyurt dışında ev kadını olarak geçen süreleri, bu Kanunda belirtilen sosyalgü<strong>ve</strong>nlik kuruluşlarına prim ödenmemiş olması <strong>ve</strong> istekleri halinde, buKanun hükümlerine göre sosyal gü<strong>ve</strong>nlikleri bakımından değerlendirilir.Anlaşılacağı üzere, yurtdışında geçen çalışma sürelerinin hem Türk vatandaşıiken hem de 18 yaşından sonra gerçekleşmiş olması <strong>ve</strong> borçlanmatalebinde bulunulduğu zaman bunun Türk vatandaşı olarak yapılması gerekir.Zira geçmiş dönemde, borçlanma sırasında Türk vatandaşı olmakyeterli sayılmakta, öncesi önem arz etmemekteydi. 27 Nitekim Yüksek Yargıbir kararında 28 ; Bulgaristan’dan göçmen olarak gelip Türk vatandaşlığınageçen kişinin, Bulgar vatandaşı olarak anılan ülkede geçen sürelerini 3201sayılı Kanun kapsamında borçlanabileceğini belirtmişti.24 BAŞTERZİ, Fatma: Yaşlılık Sigortası, TİSK Yayın No:275, Ankara 2006, s:21225 22.05.1985 tarih <strong>ve</strong> 18761 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.26 15.09.1985 tarih <strong>ve</strong> 18869 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.27 Y.10.HD. 18.06.1992, E:1992/2529, K:1992/6852; Y.10. HD. 26.03.1997, E:1987/1744, K:1987/173228 Y.10.HD. 17.02.2004, E:2004/355, K:2004/939Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 149
Belirtelim ki; 5754 sayılı Kanun ile 3201 sayılı Kanuna eklenen geçici6.madde ile Bulgaristan’dan zorunlu göçe tabi tutulanlara da borçlanmaolanağı tanınmıştır. Buma göre, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi imzalanmamışülkelerden 01.01.1989 tarihinden bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihe kadarzorunlu göçe tabi tutulan, Türk vatandaşı olup Türkiye’de ikamet eden<strong>ve</strong> 2022 sayılı Kanun dahil olmak üzere sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kuruluşlarındangelir <strong>ve</strong>ya aylık almamak koşulu ile yurt dışında geçen <strong>ve</strong> belgelendirilençalışma süreleri bu Kanuna göre borçlandırılmak suretiyle yaşlılık aylığıbağlanmasında sosyal gü<strong>ve</strong>nlikleri bakımından değerlendirilir.Borçlanma talebini sigortalılar yapabileceği gibi, yurt dışında çalışmaktaiken <strong>ve</strong>ya yurda kesin dönüş yaptıktan sonra ölenlerin Türk vatandaşı olanhak sahipleri de yapabilir.(3201/3) Şu halde, hak sahiplerinin yurtdışı hizmetborçlanması talebinde bulunabilmeleri için ya murislerinin yurt dışındaçalışırken ölmüş olması <strong>ve</strong>ya yurda kesin dönüş yaptıktan sonra ölmüşolması aranacaktır 29 . Yukarıda belirtildiği üzere, yurtdışında çalışan Türkişçilerinin çalışmayan eşlerinin ev kadını olarak geçen süreleri de eşleri taleplerihalinde borçlanabilecektir.IV .3 –BORÇLANMA İŞLEMLERİIV .3 .1 –Genel olarakKanun, Türk vatandaşlarının yurt dışı borçlanmaları için bazı koşullar daöngörmüştür. Buna göre; yurtdışında çalışma <strong>ve</strong> bulunma sürelerinin belgelenmesi,Kuruma başvurma, borçlanılacak süre için daha önceden primödenmemiş olması <strong>ve</strong> borçlanılacak sürenin karşılığının ödenmesi gerekmektedir.Daha önce borçlanma koşullarından biri olan “yurda kesin dönüş”şartı ise uygulamadan kaldırılmıştır.Anayasa Mahkemesinin 12.12.2002 tarih <strong>ve</strong> E:2000/36, K:2002/198 sayılıKararı 30 ile, 3201 sayılı Kanunun 3.maddesinde yer alan “yurda kesin dönüş”ile “kesin dönüşten itibaren iki yıl içinde başvuru” hükümleri Anayasayaaykırılıkları gerekçesiyle iptal edilmiştir. Madde hükmü buna paralelolarak 4958 <strong>ve</strong> en son 5754 sayılı Kanun ile yeniden düzenlenmiştir.IV .3 .2 – Borçlanma koşullarıIV .3 .2 .1 –Yurtdışı çalışma süresinin belgelenmesiYurtdışı borçlanması yapmak isteyen bir Türk vatandaşının, yurtdışındakiçalışmasını belgelemesi gerekmektedir. Çalışma bilfiil olmayabilir. Zira,çalışma süreleri arasında <strong>ve</strong>ya sonunda her birinde bir yıla kadar olan işsizliksüreleri de borçlanılabileceği gibi ev kadınları da ev kadını olarakgeçen sürelerini borçlanabileceklerdir.Yurtdışında geçen sürelerin nasıl belgelendirileceği ise ilgili Yönetmeliğin29 TUNCAY, A.Can: “Yeni Sistemde Fiili Çalışma İlişkisine Dayanmayan Sigortalılık”, Mercek, Temmuz 2006, S:43,s:68-7530 25.04.2003 tarih <strong>ve</strong> 25089 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.150Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
9.maddesinde gösterilmiştir. Borçlanma talebinde bulunanlar aşağıda belirtilenbelgelerden herhangi birini ibraz etmekle bu mecburiyetlerini yerinegetirmiş sayılacaklardır :a) Çalıştığı ülkede bağlı olduğu sigorta merciinden alacağı hizmet cet<strong>ve</strong>li<strong>ve</strong>ya sigorta kartlarının örnekleri. Gerçektende çalışılan ülkenin resmimakamından böyle bir hizmet belgesinin alınması gerekmektedir. ÖrneğinYüksek Yargı, Bulgaristan Cumhuriyeti Ulusal Sigorta Enstitüsüncedüzenlenen “Tasdiknamenin” Türkçe tercümesini yeterli bir belge olaraksaymamıştır 31 .b) Çalıştığı ülkede işyerinin bağlı olduğu belediye, <strong>ve</strong>rgi dairesi, iş bulmakurumları <strong>ve</strong> diğer resmi kuruluşlarca tasdikli hizmet belgesi, (sigortalınınçalıştığı işyeri resmi kuruluş ise ayrıca tasdike gerek kalmaz)c) Bulundukları ülkedeki Türk Konsolosluk <strong>ve</strong>ya Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikAteşeliklerinden alacakları gerekçeli hizmet belgesi.d) Yurtdışında çalıştığı işyerlerinden alınan hizmet sürelerini gösterir bonservisleriile birlikte pasaportlarında bulunan çalışma müsaadelerinin tasdiklitercümeleri.e) Kendi nam <strong>ve</strong> hesabına yurtdışında çalışanlar çalıştıkları iş kolunun oyerin bağlı olduğu meslek kuruluşu <strong>ve</strong>ya derneğinden alınacak hizmetlerinigösterir tasdikli hizmet cet<strong>ve</strong>lleri.f) Ev kadınlarının da yurtdışında ev kadını olarak bulunduğu süreler pasaportlarındakikayıtlara göre saptanacaktır.IV .3 .2 .2 – Kuruma başvurma3201 sayılı Kanuna göre borçlanma yapacak olanlar Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumunabaşvuracaklardır. Borçlanma için özel bir başvuru süresi tayin edilmemiştir.İster sigortalılar isterse hak sahipleri diledikleri zaman yurtdışıhizmet borçlanması yapabileceklerdir.Hak sahipleri açısından, ölenin yurtdışındaki hizmetleri aylık bağlanmasıiçin yeterli ise öncelikle bu hizmetler Kanunda ön görüldüğü şartlarlaborçlanılabilecektir. Ölenin yurtdışında geçen hizmetlerinin tamamı borçlanıldığıhalde aylık bağlanamıyorsa bu taktirde hak sahipleri ölenin askerlikhizmetlerini borçlanabileceklerdir. Hak sahiplerine, borcun tamamenödenmesinden sonra yapacakları yazılı tahsis talep tarihini takip eden aybaşındanitibaren aylık bağlanacaktır.IV .3 .3 – Borçlanma tutarı <strong>ve</strong> borçlanma tutarının iadesiDaha önce döviz cinsinden borçlanılırken, 3201 sayılı Kanunun 5754 sayılıKanun ile değişik 4.maddesine göre artık YTL olarak borçlanılacaktır.Borçlanılacak her bir gün için tahakkuk ettirilecek borç tutarı, başvuru tari-31 Y. 10. HD. 13.10.2004, E:2004/10906 K:2004/9187Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 151
hindeki prime esas asgarî <strong>ve</strong> azamî günlük kazanç arasında seçilecek günlükkazancın % 32’sidir. Borçlanılan süreler, yurda kesin dönüş yapılmışolması şartıyla aylık tahsisi için yazılı talepleri halinde Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong>Genel Sağlık Sigortası Kanununun 41. maddesinin son fıkrası hükümlerinegöre değerlendirilir. Borçlanmaya ilişkin Kurumca tahakkuk ettirilenborç tutarı, tebliğ edildiği tarihten itibaren üç ay içerisinde ödenir. Ödemeyapılan gün sayısı prim ödeme gün sayısına <strong>ve</strong> prime esas kazanca dahiledilir. Tahakkuk ettirilen prim borcunu tebligat tarihinden itibaren üç ayiçerisinde ödemeyenler için yeniden başvuru şartı aranır.Borçlanmadan sonradan vazgeçenler ile yapılan borçlanma sonrasındaaylık bağlanması için gerekli şartları yerine getiremeyenlere <strong>ve</strong> bunlarınhak sahiplerine talepleri üzerine yaptıkları ödemeler, faiz uygulanmaksızıniade edilir. Yurt dışında iken borçlanma isteğinde bulunacak sigortalı<strong>ve</strong>ya hak sahipleri Yeni Türk Lirası olarak bildirilecek borç tutarını dövizcinsinden, Türkiye’de ise Yeni Türk Lirası olarak öderler.IV .4 –SİGORTALILIĞIN BAŞLANGICI VE SÜRE TESPİTİIV .4 .1 – Genel olarakBu husus Kanunun 5. <strong>ve</strong> Yönetmeliğin 7.maddesinde düzenlenmiştir. Bunagöre; yurt dışındaki sigortalılık sürelerinin tespitinde, bunu belirten <strong>ve</strong> isteksahibinin ibraz edeceği ispatlayıcı belgelerde kayıtlı bulunan tarihlerarasındaki son tarihten geriye doğru olmak üzere gün sayıları esas alınır,bu tespitte 1 yıl 360 gün, 1 ay 30 gün hesaplanırDaha önce Türkiye’de sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kuruluşlarına tabi hizmetleri olanlarınborçlandıkları gün sayısı, prim ödeme gün sayıları ile fiili hizmetlerineila<strong>ve</strong> edilmektedir. Eğer sigortalılık tarihinden önceki süreler borçlanılmışise sigortalılık başlangıç tarihi borçlanılan gün sayısı kadar geriye götürülür.Türkiye’de sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kuruluşlarına tabi hizmeti bulunmayan talepsahiplerinin sigortalılıklarının başlangıç tarihi, borçlarını tamamen ödedikleritarihten, sigortalı ölmüş ise ölüm tarihinden, borçlanılan gün sayısıkadar geriye götürülmek suretiyle tespit edilen tarihtir.Yurtdışı hizmet borçlanmasına ait süreler <strong>5510</strong> sayılı Kanuna göre hangisigortalılık haline göre geçmiş sayılacağının belirlenmesinde; Türkiye’desigortalılıkları varsa borçlanma talep tarihindeki en son sigortalılık halinegöre, sigortalılıkları yoksa aynı Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b)bendi kapsamında geçmiş sigortalılık süresi olarak kabul edilir.(3201/5-4)IV .4 .2 – Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi yapılmış ülkelerde çalışanlaraçısındanDiğer taraftan, <strong>5510</strong> sayılı Kanun ile değişik 3201 sayılı Kanunun5.maddesine son fıkra olarak; “Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi yapılmış ülkelerdekihizmetlerini, bu Kanuna göre borçlananların, sözleşme yapılan152Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ülkede ilk defa çalışmaya başladıkları tarih, ilk işe giriş tarihi olarakdikkate alınmaz.” hükmü eklenmiştir. Bize göre bu hüküm Anayasanın90.maddesi karşısında oldukça tartışmalı olmuştur. Dahası bunun, bir çelişkiolduğu <strong>ve</strong> düzenlemenin mefhumu muhalifinden, sosyal gü<strong>ve</strong>nliksözleşmesi yapılmamış bir ülkede geçen hizmetler borçlanıldığında, bu ülkedeilk defa çalışmaya başlanılan tarihin ilk işe giriş tarihi olarak dikkatealınacağı gibi bir sonucu doğuracağına işaret edilmiştir 32 .Şöyle ki; sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmelerinde özel hükümlere yer <strong>ve</strong>rilmişsebu düzenlemelere itibar edilecektir. Zira, 2709 sayılı Türkiye CumhuriyetiAnayasasının 90.maddesi son fıkrası; “Usulüne göre yürürlüğe konulmuşMilletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasayaaykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz.” şeklindeiken, 5170 sayılı Kanunun 33 7.maddesi ile Anayasanın 90.maddesi son fıkrasınaaşağıdaki cümle eklenmiştir :“Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak <strong>ve</strong> özgürlüklere ilişkin milletlerarasıandlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesinedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma hükümleriesas alınır.”Kuşkusuz bu terim, ne Anayasadaki “temel hak <strong>ve</strong> hürriyetler” ile sınırlıolarak anlaşılabilir, ne de Anayasadaki temel hak <strong>ve</strong> özgürlükler listesiylesınırlı tutulabilir. Usulüne göre yürürlüğe koyduğumuz, yani kısacaonayladığımız tüm uluslararası sözleşmelerdeki insan hakları <strong>ve</strong> temel özgürlükler,bu terimin kapsamı içindedir. Bu terim, ister kişisel <strong>ve</strong> siyasalhakları, ister ekonomik, sosyal <strong>ve</strong> kültürel hakları, isterse “üçüncü” yada /hatta “dördüncü” kuşak olarak nitelenen görece yeni insan hakları olsun,onayladığımız <strong>ve</strong> onaylayacağımız tüm sözleşmelerde gü<strong>ve</strong>nceye bağlanantüm insan haklarını kapsar. “Temel” sözcüğü, ne hukuksal ne defelsefi yönlerden herhangi bir sınırlandırma içerir <strong>ve</strong> içerdiği yolunda dayorumlanabilir. Cümledeki “temel hak <strong>ve</strong> özgürlükler”, Uluslararası İnsanHakları Hukukunun; Antlaşma, Sözleşme, Şart, Pakt vb. belgeler ile tanıyıpgü<strong>ve</strong>nceye aldığı <strong>ve</strong> içtihatlarla geliştirdiği tüm insan haklarını kapsayanbir terim olarak anlaşılmalıdır. Dolayısıyla sözü edilen antlaşmalar,salt İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi gibi “birinci kuşak” insan haklarınıiçeren <strong>ve</strong> yargısal nitelikli bir koruma sistemi öngören belgelerle sınırlı tutulamaz.“Temel hak <strong>ve</strong> özgürlüklerin” pozitif dayanağı, usulüne göre yürürlüğekonulmuş tüm uluslararası antlaşmalar, kısacası uluslararası insanhakları sözleşmeleridir. 34Dolayısıyla ülkemizin taraf olduğu/karşılıklı olarak imzaladığı sosyal gü<strong>ve</strong>nliksözleşmeleri de bu kapsamdadır. Başka bir söyleyişle imzaladığı-32 SÖZER, A.Nazım: “<strong>5510</strong> Sayılı Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun Sosyal Sigortalara İlişkinHükümleri Üzerine (506 SK.Bakımından Kısa Bir Değerlendirme), Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:127-14333 22.05.2004 tarih <strong>ve</strong> 25469 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.34 GÜLMEZ, Mesut : “Sendikal Haklara İlişkin Sözleşmelerin İç Hukuka Üstünlüğü <strong>ve</strong> Yasalarımızdaki Aykırılıklar”,Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2005/1, S:4, s:11-57Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 153
mız sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmelerindeki aynı konuda ki bir hüküm ile kanunlarımızdakihükmün çatışması durumunda “kanun hükmünde olan”sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesindeki hüküm dikkate alınacaktır. Örneğin;Türk-Alman Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sözleşmesinin 29.maddesi dördüncü bendinegöre, “Bir kimsenin Türk sigortasına girişinden önce bir Alman rant sigortasınagirmiş bulunması halinde, Alman Rant Sigortasına girişi, TürkSigortasına giriş olarak kabul edilir.“ Yani, Almanya’da ilk defa çalışmayabaşlayan Türk vatandaşlarının sigortalılık başlangıç tarihi Türkiye’de çalışmayabaşlangıç tarihi olarak kabul edilmiştir. Öyle ki, Yargıtay HukukGenel Kurulu Kararı da bu yöndedir. 35Belirtelim ki; Türkiye-Fransa Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sözleşmesinin 30.maddesinde,Türkiye-Hollanda Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sözleşmesinin 29.maddesinde <strong>ve</strong>Türkiye-Avusturya Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sözleşmesinin 21.maddesinde benzerhükümlere yer <strong>ve</strong>rilmiştir.IV .5 - AYLIK TAHSİSİ VE BAŞLANGICIIV .5 .1 –Aylık bağlanmasıSözlük anlamıyla, “bir şeyi, bir kimseye <strong>ve</strong>ya bir yere ayırma” olarak tanımlanantahsis kavramı, esasen sosyal sigorta uygulamasında bir kimseyi“emekliye ayırma ya da sevketme” anlamında kullanılır. 3201 sayılı Kanunun6.maddesi <strong>ve</strong> Yönetmeliğin 11. maddesi gereğince, bu Kanuna göredeğerlendirilen sürelere istinaden aylık tahsisi yapılabilmesi için;a) Yurda kesin dönülmüş olması,b) Tahakkuk ettirilen borcun tamamının ödenmiş olması,c) Borcun tamamının ödenmesinden sonra yazılı istekte bulunulması şarttır.Yurda kesin dönüş ise Yönetmeliğin 11.maddesi ikinci fıkrasında; “aylıktahsis talebinde bulunanların yurtdışındaki çalışmasının sona ermesi, çalışmayabağlı sosyal sigorta ödenekleri olan işsizlik <strong>ve</strong> hastalık ödeneğiile ikamete bağlı sosyal yardım almaması” olarak tanımlanmıştır.Buna göre, borçlandıkları hizmetleri dikkate alınarak kendilerine aylık tahsisiyapılan kişiler ile ev kadınlarından her takvim yılı içerisinde 6 aydandaha uzun süre yurtdışında bulunmuş olanlar, yurtdışında çalışmadıklarını<strong>ve</strong> işsizlik ile hastalık sosyal sigorta ödenekleri almadıklarını gösterirgüncel tarihli hizmet belgelerini SGK ye <strong>ve</strong>rmek zorundadır. Aylık tahsisiyapılan kişilerden her takvim yılı içerisinde 6 aydan daha uzun süre yurtdışındabulundukları halde güncel tarihli hizmet belgelerini her takvim yılısonuna kadar SGK ye elden <strong>ve</strong>ya posta yoluyla gönderilmediği ya da SGKtarafından oluşturulacak elektronik ortamda <strong>ve</strong>rilmediği tespit edilenlerinaylıkları söz konusu belgenin intikaline kadar durdurulur.35 YHGK. 03.11.1999, E:1999/10-654, K:1999/899154Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Yukarıdaki şartları yerine getirenlerden tahsise hak kazananların aylıkları,yazılı istek tarihini takip eden ay başından itibaren başlatılmak üzere<strong>5510</strong> sayılı Kanun hükümlerine göre bağlanır. Burada geçen kesin dönüşünbelgelenmesinde, talep sahiplerinin bunu Kuruma <strong>ve</strong>rdikleri “Beyan<strong>ve</strong> Taahhütname” belgelerinde beyan etmeleri <strong>ve</strong> pasaportlarındaki künyebölümü ile Türkiye’ye son defa girdikleri tarihi gösterir sayfaların notertasdikli örneklerini ibraz etmeleri yeterli sayılacaktır. 36Aylıkların hesabında 41.maddeye <strong>ve</strong> 3201 sayılı Kanuna göre yapılanborçlanmaların bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önceki sürelere aitkazançları, bu Kanunla yürürlükten kaldırılan ilgili kanun hükümlerinegöre değerlendirilir. Ancak, bu Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının(a) bendi kapsamında bulunan sigortalılar için bu Kanunun yürürlük tarihindenönceki dönemlere ait süreler, bu Kanunun yürürlük tarihindensonra borçlanılması halinde de 41.madde <strong>ve</strong> 3201 sayılı Kanun hükümleriuygulanır. (<strong>5510</strong>/geçici 7-4)Buradaki “yurda kesin dönüş olması” şartının da iptali istemiyle birçokkez Anayasa Mahkemesine başvurulmuş olmasına rağmen, Anayasa Mahkemesibu talepleri reddetmiştir. Örneğin; Anayasa Mahkemesi 16.12.1998tarihli, E:1998/46, K:1998/83 <strong>ve</strong> E:1998/47, K:1998/84 sayılı Kararları <strong>ve</strong>12.12.2002 tarih <strong>ve</strong> E:2000/36, K:2002/198 sayılı Kararı ile bu yöndeki istemlerireddetmiştir. Anayasa Mahkemesinin bahsi geçen kararları ise 5 yılsonra Resmi Gazetede yayımlanmıştır. 37Sözkonusu kararlarında, Anayasa Mahkemesi özet olarak; 3201 sayılıKanunun 6.maddesinin ( A ) paragrafının birinci fıkrasının ( a ) bendi ileyaşlılık aylığı tahsisi için getirilen yurda kesin dönülmüş olması koşulunun,işten ayrılma yönünden yurt içinde <strong>ve</strong> dışında çalışanlar arasında birayrıma neden olmadığından Anayasada öngörülen eşitlik ilkesine aykırılığıbulunmadığına, bu koşulla sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kuruluşlarının aktuaryaldengelerinin <strong>ve</strong> mali kaynaklarının yeterliliği ölçütünün gözetildiğineişaretle iptal istemlerini reddetmiştir.Bu açıdan, yurtdışı borçlanma talebi ile 3201 sayılı Kanuna göre değerlendirilensürelere istinaden aylık tahsisi talebinin birbirine karıştırılmamasıgerekmektedir. İkinci durumda yani Kanunun 6. maddesinin ( A )paragrafının birinci fıkrasının ( a ) bendinde yer alan <strong>ve</strong> bu Kanuna göredeğerlendirilen sürelere istinaden aylık tahsisi yapılabilmesi için gereklişartlardan biri olan “yurda kesin dönülmüş olması” şartı iptal edilmemiştir<strong>ve</strong> yürürlüktedir.IV .5 .2 –Aylığın kesilmesi <strong>ve</strong> yeniden bağlanması3201 sayılı Kanunun <strong>5510</strong> sayılı Kanun ile değişik 6.maddesi (B) fıkrasına36 SSK Başkanlığı Sigorta İşleri Genel Müdürlüğü’nün 19.08.2003 tarih <strong>ve</strong> 8-17 Ek sayılı Genelgesi; SGK BaşkanlığıSosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü’nün 12.07.2007 tarih <strong>ve</strong> 2007/59 sayılı Genelgesi37 16.05.2003 tarih <strong>ve</strong> 25110 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 155
göre; Kanun hükümlerinden yararlanmak suretiyle aylık bağlananlardantekrar yurt dışında yabancı ülke mevzuatına tâbi çalışanlar, ikamete dayalıbir sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneği alanlar ile Türkiye’de sigortalıçalışmaya başlayanların aylıkları, tekrar çalışmaya başladıkları <strong>ve</strong>yaikamete dayalı bir ödenek almaya başladıkları tarihten itibaren kesilir.<strong>5510</strong> sayılı Kanununun sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primi hakkındaki hükümleri,bu Kanun hükümlerinden yararlanmak suretiyle aylık bağlananlar içinuygulanmaz.Yurtdışı borçlanması yapmak suretiyle yaşlılık aylığı bağlanan bir kişininaylığının yurtdışında çalışması durumunda kesilmesi ile yurt içinde sosyalgü<strong>ve</strong>nlik destek primi ödemek suretiyle çalışmasına olanak tanınmamasıise eleştirilmiştir. Koşulları sağlanarak Türkiye’de hak edilen bir ediminbir başka ülkede kazanılan diğer bir hak gerekçe gösterilerek durdurulmasınınmakul sayılamayacağı, primler tahsil edilirken aranmayan bazıkoşulların primler tahsil edildikten sonra aranmasının iyiniyet kuralları ilebağdaşmayacağı <strong>ve</strong> ödenmeyen aylılıkların Kurum için sebepsiz zenginleşmeteşkil edeceği ifade edilmiştir 38 .Yurt içinde <strong>ve</strong>ya yurt dışında çalışması sona erenlerin <strong>ve</strong>ya ikamete dayalıbir ödenek alanlardan ödenekleri sona erenlerin ise, aylıklarının tekrarödenmesi için yazılı talepte bulunmaları halinde, talep tarihini izleyen aybaşından itibaren aylıkları tekrar ödenmeye başlanacaktır.IV .5 .3 –Kısmi aylık <strong>ve</strong> tama iblağıEsasen kısmi aylık, ülkemiz ile sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi yapılan ülkeleraçısından ortaya çıkan bir aylık bağlama yöntemidir. Bu yöntem de, yurtdışında çalışmış bir kişinin Türkiye’deki çalışma süresi <strong>ve</strong> prim ödeme günsayısının yeterli olmaması durumunda, yurt dışında prim ödediği günler,sanki ilgili Türk sigorta kuruluşuna prim ödenmiş gibi kabul edilir <strong>ve</strong> noksanprim ödeme günü böylece tamamlanmak suretiyle o kişiye yaşlılık aylığıbağlanır. Ancak, bağlanan aylık tam aylık değil, Türkiye’deki sosyalsigorta kuruluşuna ödenen prim karşılığı ödenen <strong>ve</strong> bu oranda bağlananbir aylık olduğu için buna “kısmi aylık” denilir.3201 sayılı Kanunun 9.maddesi ile de, kendisine kısmi aylık bağlanmış kişilerin,aylıklarının tam aylığa dönüştürülmesi <strong>ve</strong>ya tamamlanması ilkesibenimsenmiştir. Buna göre; sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmeleri uygulanmaksuretiyle sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kanunlarına göre kendilerine <strong>ve</strong>ya hak sahiplerinekısmi aylık bağlanmış olanlar, talep ettikleri takdirde, bu Kanunun4.madde hükmüne göre tahakkuk ettirilen borçlarını tamamen ödemelerişartıyla kısmi aylıkları, borçlarını ödedikleri tarihi takip eden aybaşındanitibaren tam aylığa çevrilir. 39 Bu uygulamada borç miktarının tahakkukundasözleşme akdedilen ülkenin sigorta kurumlarınca gönderilmiş olan hizmetcet<strong>ve</strong>lindeki, tam aylığa yeterli olan gün sayıları nazara alınır. Ancak,38 SÖZER, A.Nazım: “<strong>5510</strong> Sayılı Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun Sosyal Sigortalara İlişkinHükümleri Üzerine (506 SK.Bakımından Kısa Bir Değerlendirme), Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:127-14339 Y.10.HD. 23.11.1992, E:1992/4922, K:1999/10797156Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
istekleri halinde sigortalı <strong>ve</strong>ya hak sahipleri, hizmet cet<strong>ve</strong>lindeki gün sayılarınıntamamını da borçlanabilirler.IV .5 .4 –Transfer edilen primlerin iadesiYurt dışında çalışan Türk vatandaşlarının, dış ülke sosyal sigorta kuruluşlarınayatırmış oldukları primlerin; yurda dönüş yaptıktan sonra, borçlanmanıntamamen <strong>ve</strong>ya kısmen yapılmasına göre ülkemize transferi <strong>ve</strong>koşulların varlığı halinde ilgililere iadesi mümkün bulunmaktadır. Konu3201 sayılı Kanunun 10.maddesinde <strong>ve</strong> Yönetmeliğin 15.maddesinde düzenlenmiştir.Buna göre, Türk vatandaşları hesabına yabancı ülkelerdeki sosyal gü<strong>ve</strong>nlikkurumlarına yatırılmış bulunan primlerin, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmeleri ileTürkiye’ye transferlerinin sağlanması <strong>ve</strong> bu sözleşmelerde primlerin iadesineengel hükümler bulunmaması halinde;a) Transfer olunan primlere ilişkin sürelerin tamamını bu Kanuna göreborçlanarak, tahakkuk ettirilen döviz borcunu da ödemiş olanlara, transferolunan primlerin tamamı,b) Transfer olunan primlere ilişkin sürelerin bir kısmını bu Kanuna göreborçlanarak tahakkuk ettirilen döviz borcunu da ödemiş olanlara, transferolunan primlerin borçlandıkları süreye isabet eden orandaki miktarı,Transfer tarihindeki Yeni Türk Lirası karşılığı olarak Kurumca sigortalıya,hak sahiplerine <strong>ve</strong>ya mirasçılarına iade edilir. Yine bu kapsamda ilgili sosyalgü<strong>ve</strong>nlik kurumunca transfer edilen primler, Türkiye’de değerlendirmeimkanı yok ise ilgilisine iade edilecektir. 40 Öte yandan transfer edilenprimler, Türkiye’de yaşlılık aylığının oranının artırılmasında kullanılmışise iade edilmeyecektir. 4140 Y.HGK. 16.03.1988, E:1987/10-815, K:1988/26141 Y.HGK. 24.02.1988, E:1987/10-650, K:1988/113Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 157
T.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMUSTEE BALI SGORTA GR BLDRGESEk-8SOSYAL GÜVENLK SCL NUMARASI(T.C.Kimlik Numaras)SGORTALININ KMLK BLGLER12AdSoyadT.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMU 11 Yabanc Uyruklu ise Ülke AdEk-8STEE BALI SGORTA GR BLDRGES3 lk SoyadSOSYAL GÜVENLK SCL NUMARASIlköretim Lise4 Baba Ad (T.C.Kimlik Numaras)12 Örenim DurumuÖnlisans Lisans5 Ana AdSGORTALININ KMLK BLGLEROkuryazar: Dier61Doum YeriAdBalangç - Biti Tarihi7 Doum Tarihi11 Yabanc Uyruklu ise Ülke Ad …./…./……… -…./…./………2 Soyad13 Askerlik DurumuErYedek Sb38 lk Cinsiyeti SoyadErkek Kadnlköretim Muaf Tecilli Lise49 Baba Medeni Ad HaliEvli Bekar 12 Örenim DurumuÖnlisans Lisans5 Ana Ad NÜFUSA KAYITLI OLDUU YERkametgah adresi :Okuryazar: Dier6 l Doum YeriBulvar: ………………… Cadde: ………………...….....Balangç - Biti Tarihi7 lçe Doum Tarihi…./…./……… -…./…./………13 14 Askerlik Sokak:……….. DurumuD Kap No:…….… Er ç Kap No:………….. Yedek Sb10 8 CinsiyetiMahalle/KöyErkek KadnMuaf TecilliCilt NoMahalle/Köy:…………...…. Posta Kodu : ……………..……9 Medeni HaliEvli BekarAile Sra No (Hane-Kütük)lçe:…………..……...... l:……………….…...kametgah adresi :NÜFUSA KAYITLI OLDUU YEREv Tel : ………. Cep Tel : …………… E-mail : ....................Birey sra NolBulvar: ………………… Cadde: ………………...….....KurumuSSKBa Kur Emekli Sand 506/g-20.Md.Sand15 lçe01/10/2008 TarihindenSicili14 Sokak:……….. D Kap No:…….… ç Kap No:…………..10 Mahalle/Köy Önce Çalm se16 Cilt Yurtdnda No Çallm se Ülke AdAile Sra No (Hane-Kütük)Birey sra NoMahalle/Köy:…………...…. Posta Kodu : ……………..……lçe:…………..……...... l:……………….…...T.C. Ev Tel : ………. Cep Tel : …………… E-mail : ....................SOSYAL GÜVENLK KURUMU BAKANLIIKurumu ……………………………………………….SSKBa Kur Emekli Sand 506/g-20.Md.Sand15 01/10/2008 TarihindenÖnce Çalm seSicili………………….16 Yurtdnda Çallm se Ülke Ad<strong>5510</strong> sayl Kanunun 50 nci maddesine göre istee bal sigortal T.C. olmak istiyorum.SOSYAL GÜVENLK KURUMU BAKANLII18 yam doldurduumu, Türkiye'de / uluslararas ……………………………………………….sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözlemesi imzalanm ülkede ikamet ettiimi, devaml zorunlu sigortalolarak çalmadm / bir ayda 30 günden az çaltm <strong>ve</strong> sosyal………………….gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarndan kendi sigortallm nedeniyle aylk almadm,yukardaki kimlik bilgilerinin ahsma ait olduunu,stee bal sigortallmn balangc tarihinden sonra, uluslararas sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözlemesi hükümlerinden kaynaklanan haklarm saklkalmak kaydyla, yabanc bir ülkede ikamet etmem, zorunlu sigortal olmay gerektirecek ekilde çalmam <strong>ve</strong>ya kendi sigortallmdan dolayaylk almaya<strong>5510</strong> saylbalamamKanununhalinde50 ncidurumumaddesinederhalgöreKurumunuzaistee balbildireceimi,sigortal olmak istiyorum.18Bavuruyambelgesindekidoldurduumu,bildirimleriminTürkiye'de /doruuluslararasolduunu,sosyalgerçeegü<strong>ve</strong>nlikaykrlnsözlemesitespitiimzalanmhalinde doacakülkede ikametolan Kurumettiimi,zararn,devamlistendiindezorunlu sigortalkanuniolarakfaizi ileçalmadmbirlikte derhal/ödeyeceimi,bir ayda 30 günden az çaltm <strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarndan kendi sigortallm nedeniyle aylk almadm,yukardaki kimlik bilgilerinin ahsma ait olduunu,Beyan, kabul <strong>ve</strong> taahhüt ederim.stee bal sigortallmn balangc tarihinden sonra, uluslararas sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözlemesi hükümlerinden kaynaklanan haklarm saklkalmak kaydyla, yabanc bir ülkede ikamet etmem, zorunlu sigortal olmay gerektirecek ekilde çalmam <strong>ve</strong>ya kendi sigortallmdan dolayaylk almaya balamam halinde durumu derhal Kurumunuza bildireceimi,Bavuru belgesindeki bildirimlerimin doru olduunu, gerçee aykrln tespiti halinde doacak olan Kurum zararn, istendiinde kanunifaizi ile birlikte derhal ödeyeceimi,Tarih :Ad Soyad:Beyan, kabul <strong>ve</strong> taahhüt ederim.mza:Tarih :Ad Soyad:mza:EK-8EK-8158Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
EK-8AÇIKLAMALAR1- Bu belge, <strong>5510</strong> sayl kanunun 50 nci maddesine göre, istee bal sigortal olmak isteyenlerin Kuruma müracaatlaramacyla kullanlr.2- stee bal sigortal olabilmek için:- Uluslararas sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözlemelerine tabi hükümler sakl kalmak kaydyla Türkiye’de yasal olarak ikamet etmek,- 18 yan doldurmu bulunmak,- Bu Kanuna tâbi zorunlu sigortal olmay gerektirecek ekilde çalmamak <strong>ve</strong>ya sigortal olarak çalmakla birlikte, ayiçerisinde 30 günden az çalmak ya da tam gün çalmamak,- Kendi sigortall nedeniyle aylk balanmam olmak,- stee bal sigorta giri bildirgesiyle Kuruma bavuruda bulunmak,artlar aranr.3- stee bal sigortallk, bu belgenin Kurum kaytlarna intikal ettii tarihi takip eden günden itibaren balar.4 - stee bal sigorta primi, Kanunun 82 nci maddesine göre belirlenen prime esas kazancn alt snr ile üst snrarasnda, sigortal tarafndan belirlenen günlük kazanç <strong>ve</strong> prim ödeme gün says üzerinden bulunacak kazancn % 32'sidir.stee bal sigorta için alnan bu primin % 20'si malûllük, yallk <strong>ve</strong> ölüm sigortalar primi, % 12'si genel salk sigortasprimidir. Bunlardan, malullük, yallk <strong>ve</strong> ölüm sigortalar primi ile genel salk sigortas primi her ay 30 gün üzerindenödenir.5- 30 günden az zorunlu sigortal olarak çalanlar kalan sürelerini istee bal sigortal olarak tamamlayabilirler.6- Primler en geç ait olduu ay takip eden ayn sonuna kadar anlamal banka ubelerine ödenir. Ait olduu aydan itibarenen geç 12 ay içinde hesaplanacak gecikme cezas <strong>ve</strong> zamm ile ödenmeyen süreler sigortallk süresinden saylmaz.7- stee bal sigortallk;- stee bal sigortalln sona erdirme talebinde bulunanlarn, buna ait dilekçelerinin Kurum kaytlarna geçtiitarihten önceki primi ödenmi son günü takip eden günden,- Aylk talebinde bulunanlarn, ayla hak kazanm olmak artyla talep tarihinden,- Ölen sigortalnn, ölüm tarihinden itibaren sona erer.8- Bu belge, eksiksiz, gerçee uygun <strong>ve</strong> okunakl bir ekilde doldurulur. mzasz belgeler ileme alnmaz.9- Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sicil Numaras” hanesine,T.C kimlik numaras, yabanc uyruklular için ise Nüfus <strong>ve</strong> Vatandalk leriGenel Müdürlüünce <strong>ve</strong>rilen kimlik numaras yazlr. Bu alan, en soldaki kutucuktan balamak üzere her kutuya bir rakamgelecek ekilde doldurulur.10- Yabanc ülke vatandalarndan istee bal sigortaya müraccat edenlerden ayrca Türkiye’de kaldklar süreninbelgelendirilmesi istenir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 159
T.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMU5434 Sayl Kanunun 12.Maddesine göreSTEE BALI SGORTALI E GR BLDRGESBarkod No:EK:8/ASOSYAL GÜVENLK SCL NUMARASI(T.C.KMLK NUMARASI)BELGENN MAHYETstee bal giriEMEKL SANDII SCL NUMARASI1 Ad2 Soyad3 lk Soyad13Örenim Durumu4 Baba AdSon Örenim Biti Tarihi……………/…………../………………..5 Ana Ad6 Doum YeriErMuafYedek SbTecilli78Doum TarihiTashihli doum tarihi14Askerlik DurumuBalangç TarihiTerhisTarihi9 Kaza-i Rüt Karar Var Yok/ // /10 Cinsiyeti11 Çalt Son Kurumllçe12 Mahalle/KöyCilt NoAile SraNo(Hane-Kütük)(Birey) Sra No16NÜFUSA KAYITLI OLDUU YER01.01.2009 Tarihinden ÖnceHizmeti varsa;ErkekKurumuSicil NumarasKadnSSK15,kametgah AdresiCadde :…….…………………………………………Sokak :………………………………………….. No :…….…./……….Mahalle / Köy : ……………………………… Posta Kodu……………lçe : …………..…………………...…………………l : ……...………………………………………………Ev Tel : ……………………………….… Cep Tel : ………………………...…………BAKUR EMEKL SAN. 506-G.20. MAD. SAN.B-BEYAN VE TAAHHÜTLER<strong>5510</strong> sayl Kanunun Geçici 4. maddesi uyarnca (5434 S.K. -12. md.) ilgi devam salamak istiyorum.1- Ülkemiz <strong>ve</strong> ülkemiz ile ikili Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Anlamas yaplm olan ülkelerdeki Sigorta Merciilerinden herhangi birine tabi zorunlu ya da istee balsigortaya devam etmediimi, bu Kurumlara tabi olmam gereken herhangi bir ite çalmadm, bu Kurumlardan kendi çalmalarmdan dolay aylkalmadm,2- stee bal itirakçiliimin balangç tarihinden sonra anlan herhangi bir Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurulularna tabi çalmaya balamam <strong>ve</strong>ya buralardankendi çalmalarmdan dolay aylk almaya balamam halinde durumu derhal Kurumunuza bildirmeye,3- Bavuru belgesindeki bildirimlerimin doru olduunu, gerçee aykrlnn tespiti halinde doacak Kurum zararnn, istendiinde kanuni faizi ilebirlikte derhal ödeyeceimi,Beyan, kabul <strong>ve</strong> taahhüt ediyorum.Tarih :Ad Soyad :mza160Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
DOKUZUNCU BÖLÜMİŞVEREN, İŞVEREN VEKİLİ,ALT İŞVEREN VE GEÇİCİİŞ İLİŞKİSİ KURULAN İŞVEREN
I –İŞVERENI .1–TANIM VE GENEL BİLGİLER<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 12.maddesi birinci fıkrasına göre, Kanunun 4.maddesibirinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (c) bentlerine göre sigortalı sayılan kişileri çalıştırangerçek <strong>ve</strong>ya tüzel kişiler ile tüzel kişiliği olmayan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar “iş<strong>ve</strong>ren”olarak tanımlanmıştır. Bu bakımdan iş<strong>ve</strong>renlik işçin gerek <strong>ve</strong> yeterşart sigortalı çalıştırmaktır. Çalıştırılacak sigortalılar ise genel olarak hizmetakdine istinaden bağımlı olarak çalıştırılanlar ile kamu görevlisi olarakçalıştırılan sigortalılardır.Anlaşılacağı üzere kamu görevlilerini çalıştıran kamu idareleri de artıkiş<strong>ve</strong>ren sayılmaktadır. <strong>5510</strong> sayılı Kanun sistematiğinde 506 sayılı Kanunesaslarının benimsenmiş olmasının özel sektör iş<strong>ve</strong>renlerinin öğrenme maliyetiniazaltırken, kamu iş<strong>ve</strong>renleri için uzun <strong>ve</strong> yorucu bir öğrenme <strong>ve</strong>uyum sürecinin başlayacağı, yeni siteme uyumun kamu kesimi için beklenendendaha güç <strong>ve</strong> sancılı olacağı öngörülmektedir 1 .Öte yandan <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 6.maddesinde belirtildiği üzere “sigortalısayılmayanları” çalıştıranlar ise iş<strong>ve</strong>ren sayılmayacaktır. Kısacası, yukarıdasözü edilen sigortalıları çalıştıran gerçek <strong>ve</strong>ya tüzel kişiler ile tüzel kişiliğiolmayan idareler, kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasındaiş<strong>ve</strong>ren olarak sayılacaklardır.Buradaki tanımın İş Kanundaki iş<strong>ve</strong>ren tanımı ile de paralellik taşıdığı görülmektedir.4857 sayılı İş Kanununun 2.maddesinde de iş<strong>ve</strong>ren; “Bir işsözleşmesine dayanarak …, işçi çalıştıran gerçek <strong>ve</strong>ya tüzel kişi yahuttüzel kişiliği olmayan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar.” olarak tanımlanmıştır. Bu tanımlarındaha işlevsel olduğunu söyleyebiliriz. Zira geçmiş dönemde tüzelkişiliği olmayan kuruluşlar iş<strong>ve</strong>ren sayılmadıkları için herhangi bir husumetteyöneltilemiyordu 2 .I .1 .1-Gerçek yada tüzel kişi iş<strong>ve</strong>renler506 sayılı Kanun uygulamasında olduğu gibi <strong>5510</strong> sayılı Kanunda da gerçek<strong>ve</strong>ya tüzel kişiler doğal olarak yine iş<strong>ve</strong>ren sayılmışlardır. 4721 sayılıTürk Medeni Kanununda kişiler gerçek <strong>ve</strong> tüzel kişilerden oluşmaktadır.Gerçek kişilik, Kanunun 28.maddesine göre, çocuğun sağ olarak tamamıyladoğduğu anda başlar <strong>ve</strong> ölümle sona erer. Çocuk hak ehliyetini,sağ doğmak koşuluyla, ana rahmine düştüğü andan başlayarak elde eder.Kanunun 8.maddesinde her insanın hak ehliyeti olduğu, buna göre bütüninsanların hukuk düzeninin sınırları içinde haklara <strong>ve</strong> borçlara ehil olmadaeşit olduğu vurgulanmıştır. Aynı Kanunun 9.<strong>ve</strong> 10.maddelerinde ise;ayırt etme gücüne sahip <strong>ve</strong> kısıtlı olmayan her ergin kişinin fiil ehliyetininolduğu, fiil ehliyetine sahip olan kimselerinde kendi fiilleriyle haklar edinebileceği<strong>ve</strong> borçlar altına girebileceği hüküm altına alınmıştır.1 ALPER, Yusuf: “Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası İle İş<strong>ve</strong>rene Getirilen Yükümlülükler”, İş<strong>ve</strong>ren, Mayıs2006, Cilt:44, S:8, s:30-332 Y. 10.HD. 11.09.1973, E:244, K:169Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 163
Öte yandan 4721 sayılı Türk Medeni Kanununun 56.maddesinde dernekler,101.maddesinde de vakıflar tüzel kişi olarak sayılmıştır. Kanunun47.maddesinde; başlıbaşına bir varlığı olmak üzere örgütlenmiş kişi toplulukları<strong>ve</strong> belli bir amaca özgülenmiş olan bağımsız mal topluluklarının,kendileri ile ilgili özel hükümler uyarınca tüzel kişilik kazanacakları, amacıhukuka <strong>ve</strong>ya ahlaka aykırı olan kişi <strong>ve</strong> mal topluluklarının ise tüzel kişilikkazanamayacağı; 48.maddesinde, tüzel kişilerin, cins, yaş, hısımlık gibiyaradılış gereği insana özgü niteliklere bağlı olanlar dışındaki bütün haklara<strong>ve</strong> borçlara ehil oldukları; 49.<strong>ve</strong> 50.maddelerinde ise; tüzel kişilerin,kanuna <strong>ve</strong> kuruluş belgelerine göre gerekli organlara sahip olmakla fiilehliyetini kazanacakları, tüzel kişinin iradesinin ise organları aracılığıylaaçıklanacağı ifade edilmiştir.Yukarıdaki tanımlamadan hareketle Türk Ticaret Kanunu kapsamındakişirketler, sendikalar, odalar, kanunla kurulu meslek kuruluşları, federasyonlar,konfederasyonlar <strong>ve</strong> siyasi partiler gibi birimler de tüzel kişilik sayılacaktır.Bunlardan başka bakanlıklar ile diğer kamu kuruluşlarının merkez teşkilatlarıkamu hukuku tüzel kişiliğine haizdirler. Örneğin, Sağlık Bakanlığı’nıntüzel kişiliği vardır ama İzmir Eğitim Hastanesi’nin tüzel kişiliği yoktur.I .1 .2-Tüzel kişiliği olmayan iş<strong>ve</strong>renler<strong>5510</strong> sayılı Kanunda, 506 sayılı Kanunda olmayan, sigortalı çalıştıran tüzelkişiliği olmayan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar da iş<strong>ve</strong>ren sayılmışlardır. Şu halde;geçmişte adi şirketlerde ortaklar ayrı ayrı iş<strong>ve</strong>ren sayılırken artık bizatihişirket iş<strong>ve</strong>ren sayılacaktır. Yine, diyelim Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı birilköğretim okulu sigortalı çalıştırdığında okul değil de Bakanlık iş<strong>ve</strong>renolarak kabul edilmekteydi. Artık Bakanlıkların taşra teşkilatını oluşturan<strong>ve</strong> tüzel kişiliği olmayan tüm kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar sigortalı çalıştırmalarıhalinde iş<strong>ve</strong>ren sayılacaklardır.Bunlardan başka, 23.11.2004 tarihinde yürürlüğe giren 5253 sayılı DerneklerKanununun 3 ikinci maddesinde, şube, temsilcilik <strong>ve</strong> platform gibi birimlertanımlanarak tüzel kişi olmadıkları belirtilmiştir. Buna göre; platform;derneklerin kendi aralarında <strong>ve</strong>ya vakıf, sendika <strong>ve</strong> benzeri sivil toplumkuruluşlarıyla ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere girişim, hareket <strong>ve</strong>benzeri adlarla oluşturdukları tüzel kişiliği bulunmayan geçici niteliktekibirliktelikler, şube; dernek faaliyetlerinin yürütülebilmesi için bir derneğebağlı olarak açılan, tüzel kişiliği olmayan <strong>ve</strong> bünyesinde organları bulunanalt birim, temsilcilik; dernek faaliyetlerinin yürütülebilmesi için birderneğe bağlı olarak açılan, tüzel kişiliği <strong>ve</strong> bünyesinde organları bulunmayanalt birim, olarak tanımlanmıştır.Aynı Kanunun 25.maddesinde; derneklerin, amaçları ile ilgisi bulunan <strong>ve</strong>3 23.11.2004 tarih <strong>ve</strong> 25649 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.164Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
kanunlarla yasaklanmayan alanlarda, kendi aralarında <strong>ve</strong>ya vakıf, sendika<strong>ve</strong> benzeri sivil toplum kuruluşlarıyla ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere<strong>ve</strong> yetkili organlarının kararı ile platformlar oluşturabileceği, platformların,kanunların dernekler için yasakladığı amaç <strong>ve</strong> faaliyet konuları doğrultusundakurulamayacağı <strong>ve</strong> faaliyet gösteremeyeceği ifade edilmiştir.Dernekler Yönetmeliği 4 ’nin 94. maddesinde de, bir platformun faaliyetebaşlayabilmesi için, temsilciler tarafından bir mutabakat tutanağı düzenleneceği,bu tutanakta, platformun oluşturulma amacı, çalışmaların yürütüleceğiyerleşim yeri ile yönetim grubu üyeleri <strong>ve</strong> koordinatörünün isimlerineyer <strong>ve</strong>rileceği belirtilmiştir.I .1 .3-Kanundaki yükümlülükleri yerine getirecek olanlar<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 12.maddesi üçüncü fıkrasında; Kanunun 4. maddesiikinci fıkrasının (a) bendine tabi olan “İşçi sendikaları <strong>ve</strong> konfederasyonlarıile sendika şubelerinin başkanlıkları <strong>ve</strong> yönetim kurullarına seçilenler”hakkında, iş<strong>ve</strong>renlerin bu Kanunda belirtilen yükümlülükleri, bunları çalıştıranişçi sendikaları <strong>ve</strong>ya iş<strong>ve</strong>ren tarafından; 4.maddenin üçüncü fıkrasınatabi olanlar hakkında ise, iş<strong>ve</strong>renlerin bu Kanunda belirtilen yükümlülükleri,bunları çalıştıran kamu idareleri <strong>ve</strong>ya eğitim gördükleri okullartarafından yerine getirileceği hüküm altına alınmıştır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 12.maddesi dördüncü fıkrası gereğince, 4081 sayılıÇiftçi Mallarının Korunması Hakkında Kanuna göre çalıştırılanlar hakkında,iş<strong>ve</strong>renlerin bu Kanunda belirtilen yükümlülükleri ise, bunları çalıştırmayayetkili makam tarafından yerine getirilecektir.Ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye<strong>ve</strong> benzeri ünitelerde çalıştırılan hükümlü <strong>ve</strong> tutukluların iş<strong>ve</strong>reni, Cezaİnfaz Kurumları ile Tutukevleri İş Yurtları Kurumu, iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>killeri iseCeza İnfaz Kurumları ile Tutukevleri İş Yurtları Kurumunun sorumlu müdür<strong>ve</strong> amirleri olarak sayılmıştır.(<strong>5510</strong>/12-5)I .2 –ÖZELLİK ARZEDEN İŞLERDE İŞVERENİN TAYİNİI .2 .1 - İnşaat, tesisat, tamirat <strong>ve</strong> tadilât işlerindeI .2 .1 .1- İnşaatın özel olarak yapılma halindeMülkiyeti gerçek <strong>ve</strong>ya tüzel kişilere ait (ruhsatlı <strong>ve</strong>ya ruhsatsız) binalar <strong>ve</strong>sair inşaatlarla tamirat, tesisat <strong>ve</strong> tadilat işyerlerinde yapılan işler, bu kişilertarafından sigortalı çalıştırılmak suretiyle yürütülüyor ise bahsi geçenkişiler iş<strong>ve</strong>ren sayılacaklardır.İster gerçek, ister tüzel kişiye ait olsun bina <strong>ve</strong> sair inşaat, tamirat, tesisat <strong>ve</strong>tadilât işyerlerinde yapılacak işler sahipleri tarafından herhangi bir sigortalıçalıştırılmaksızın tümüyle (anahtar teslimi olarak) yaptırılmak üzere4 31.03.2005 tarih <strong>ve</strong> 25772 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 165
gerçek <strong>ve</strong>ya tüzel kişiye <strong>ve</strong>rilmişse, aralarında istisna akdi bulunduğundanbu işleri alan kişi müteahhit olarak iş<strong>ve</strong>ren niteliğini haiz olacaktır.Zira bu gibi hallerde işin sahibi sigortalı çalıştırmadığından iş<strong>ve</strong>renliği bahiskonusu değildir.İnşaatın yapımını yüklenen kişilerin işi malzemeli <strong>ve</strong>ya malzemesiz yapmışolmaları iş<strong>ve</strong>renlik sıfatlarında değişiklik yapmayacaktır. Örnek : (X)isimli şahıs <strong>ve</strong>ya şirket kendi arsasına yaptıracağı bir fabrika binası içinBelediyeden ruhsat alsa <strong>ve</strong> bu fabrikanın inşası işini anahtar teslimi şartiyle(Y )’ye <strong>ve</strong>rse, <strong>5510</strong> sayılı Kanun karşısında iş<strong>ve</strong>ren (Y) dir. Şayet (Y ) isimlişahıs, yapılmasını sahibine karşı taahhüt ettiği işin bazı kısımlarını ayrıanlaşmalarla, (K), (L) <strong>ve</strong> (M)’ye <strong>ve</strong>rirse aralarında istisna akdi doğmuş olacağından,bu kişiler Kurumdan tescilli devamlı işyerlerinin işçileri dışındasigortalı çalıştırdıkları takdirde “alt iş<strong>ve</strong>ren” sayılacak, devamlı işyerlerininişçileri ile iş yapmaları halinde ise alt iş<strong>ve</strong>renı değil, bu defa müstakiliş<strong>ve</strong>ren sayılacaklardır.I .2 .1 .2 - İhale suretiyle yapılma halinde<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 90.maddesi birinci fıkrasına göre, kamu idareleri iledöner sermayeli kuruluşlar <strong>ve</strong> bankalar, ihale yolu ile yaptırılan her türlüişleri üzerine alanları <strong>ve</strong> bunların adreslerini onbeş gün içinde Kuruma bildirmekleyükümlüdür. Kurum da bu bildirimi takip eden onbeş iş günüiçinde ilgili ünitesini, işyeri sicil numarasını <strong>ve</strong> tediye mahallini idareye <strong>ve</strong>iş<strong>ve</strong>rene bildirecektir.İhale suretiyle işin yapımını üzerine alan özel <strong>ve</strong>ya tüzel kişi müteahhitsıfatını alır <strong>ve</strong> <strong>5510</strong> sayılı Kanun karşısında iş<strong>ve</strong>ren olur. Ancak, ihale yoluile bir işin yapımını yüklenen müteahhidin <strong>5510</strong> sayılı Kanuna göre iş<strong>ve</strong>rensayılabilmesi için, ihale suretiyle aldığı işin yapımı dolayısiyle işçi çalıştırması<strong>ve</strong> bu işçilerin ihale konusu işte çalıştırılmak üzere işe alınmış olmasıgerekmektedir. Taahhüt edilen işin ayrıca işçi alınmaksızın müteahhidinesasen mevcut olan devamlı işyeri işçileriyle yapılmış olması halinde, ihalekonusu işten dolayı iş<strong>ve</strong>renlik sıfatı söz konusu olmayacağından, taahhütedilen iş için ayrı bir işyeri olarak Kurumda dosya açılmasına gerek bulunmamaktadır.Keza, bir müteahhidin ihale yolu ile almış olduğu işin mahiyeti icabı mevcutişyeri dışında yapılması gerekmeyen malzeme satımı, mal teslimi, projeçizimi <strong>ve</strong> buna benzer) işlerden olması halinde de, ihale konusu işin ifasısırasında işçi alınmış olsa dahi, ihale konusu işin yapıldığı ayrı <strong>ve</strong> bağımsızbir işyeri mevcut olmadığından, ihale konusu işten dolayı tescili gerekenbir işyeri <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renlik durumu söz konusu olmayacaktır.I .2 .2 - Taş ocakları işyerlerindeTaş ocakları nizamnamesine göre, ocaklardan çıkarılması özel idare gibimahalli idarelerin ruhsat <strong>ve</strong>rmesine bağlı bulunan mermer, alçıtaşı, kireçtaşı,çakmaktaşı, değirmen taşı, çakıl taşı, kaldırım taşı, kum, kil vs. gibi taş166Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
<strong>ve</strong> benzerlerinin çıkarıldığı işyerlerinde sigortalı çalıştıranlar iş<strong>ve</strong>rendir.Ruhsata sahip olmakla beraber bu nevi ocakların işletilmesini kira <strong>ve</strong> sairşekilde başka kişilere <strong>ve</strong>rmiş olanlar bu işyerlerinde hiç sigortalı çalıştırmıyorlarsaiş<strong>ve</strong>renlikleri bahis konusu olamayacak, maden işyerlerinde olduğugibi ruhsatı resmen devralmış olsun <strong>ve</strong>ya olmasın ocakları fiilen işleten<strong>ve</strong> hizmet akdiyle işçi çalıştıranlar iş<strong>ve</strong>ren sayılacaklardır.I .2 .3 - Konut işyerlerindeKapıcı <strong>ve</strong> kaloriferci gibi hizmetlilerin çalıştırıldığı konutlar (apartmanlar)birer işyeri sayılmaktadır.634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanununun 34. maddesinin 1. <strong>ve</strong> 2. fıkrası hükmünegöre; “Kat malikleri, ana gayrimenkulun yönetimini kendi aralarından<strong>ve</strong>ya dışarıdan seçecekleri bir kimseye <strong>ve</strong>ya 3 kişilik bir kurula <strong>ve</strong>rebilirler.Bu kimseye (Yönetici), kurula da (Yönetim Kurulu) denilir. Anagayrimenkulun sekiz <strong>ve</strong>ya daha fazla bağımsız bölümü varsa yöneticiatanması mecburidir.”Aynı Kanunun 38. maddesine göre yönetici kat maliklerine karşı aynen bir<strong>ve</strong>kil gibi sorumludur. 40. maddenin birinci fıkrasına göre (Yönetici) kaideolarak <strong>ve</strong>kilin haklarına sahiptir. Kat Mülkiyeti Kanununun bu hükümlerikarşısında, Kat Malikleri Kurulunu iş<strong>ve</strong>ren, yöneticiyi ise (ister maliklertarafından, isterse Mahkemece atanmış olsun) iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili saymak gerekecektir.Bu işyerlerinde kat maliklerinin tek tek mi, yoksa Kat Malikleri Kuruluolarak mı iş<strong>ve</strong>ren sayılacağı hususuna gelince: Geçmiş dönemde Kat MalikleriKurulu tüzel kişiliği olmadığı için iş<strong>ve</strong>ren sayılmayıp, kat malikleriayrı ayrı iş<strong>ve</strong>ren olarak sayılmaktaydılar. Oysa artık <strong>5510</strong> sayılı Kanun iletüzel kişiliği olmayan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar da iş<strong>ve</strong>ren sayıldığına göre KatMalikleri Kurulunun iş<strong>ve</strong>ren sıfatını haiz olacağını kabul etmek gerekmektedir.Apartmanlarda çalışan kapıcı, kaloriferci gibi işçiler ya doğrudan doğruyakat malikleri kurulu tarafından <strong>ve</strong>ya uygulamada ekseriya görüldüğü gibiyöneticiler tarafından işe alınmaktadır. Bunlar yazılı <strong>ve</strong>ya sözlü bir hizmetakdiyle yönetici tarafından işe alınsalar dahi yöneticinin iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>killiğisıfatı değişmeyecektir. Zira yönetici bu tasarrufunu kat maliklerinden aldığıkanuni temsil <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>kâlet yetkisine dayanarak yapmaktadır.Bu esaslar, Kat Mülkiyeti Kanununun yönetici tayinini isteğe bıraktığı 8‘den az bağımsız bölümü olan apartmanlar için de cari olacaktır. Bu niteliktekiapartmanlarda kat malikleri, kanunî tarifi ile bir yönetici seçmemiş <strong>ve</strong>fakat aralarından <strong>ve</strong>ya dışarıdan bir kişiye yönetim görevini bir sözleşmeile <strong>ve</strong>rmişlerse, bu kişiler aşağıda açıklandığı üzere <strong>5510</strong> sayılı Kanun uyarıncaiş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili sayılacaklardır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 167
Kat Mülkiyeti Kanununun 34. maddesinin 6. fıkrası gereğince yöneticimahkeme tarafından atandığı takdirde de aynı esaslar uygulanacaktır.Yönetici bu görevi iş<strong>ve</strong>renden (kat maliklerinden) aldığına <strong>ve</strong> onun denetimialtında yürüttüğüne, mukabilinde Kat Mülkiyeti Kanununun 40. maddesiuyarınca ücret alması bahis konusu olduğuna göre, iş<strong>ve</strong>renle aralarındakihukuki bağı hizmet akdi olarak saymak gerekir. Bu itibarla, yönetici,işyerlerinde iş<strong>ve</strong>ren nam <strong>ve</strong> hesabına işin yönetim görevini yapan her iş<strong>ve</strong>ren<strong>ve</strong>kili gibi sigortalı sayılacaktır. Ancak, bu esas kat malikleri dışındanseçilmiş <strong>ve</strong>ya mahkemece tayin edilmiş yöneticiler için bahis konusudur.Kat mülkiyetinin bahis konusu olmadığı <strong>ve</strong> tamamı bir kişiye ait bulunanapartmanlarda, kapıcı <strong>ve</strong> kaloriferci çalıştırılması halinde bunları hizmetakdi ile işe alan <strong>ve</strong> çalıştıran kişi kim ise iş<strong>ve</strong>ren odur. Böyle bir apartmandaoturan kiracılar tarafından alınıp çalıştırılan kapıcı <strong>ve</strong> kalorifercininiş<strong>ve</strong>reni sahibi değil, kiracılar olacaktır. Tek mesken olarak kullanılan birevde (mesela bir villa <strong>ve</strong>ya köşkte) kapıcı, kaloriferci, bahçıvan çalıştırılıyorsa,bunların sigortalı sayılması suretiyle bahse konu evin işyeri <strong>ve</strong> bunlarıçalıştıran kimsenin de iş<strong>ve</strong>ren olarak kabulü gerekmektedir.I .2 .4- Han <strong>ve</strong> pasaj işyerlerindeİhtiva ettiği bir çok oda <strong>ve</strong>ya dairelerde çeşitli işyeri (büro, atölye, ticarethanegibi) bulunan iş hanı, pasaj <strong>ve</strong> benzeri toplu işyeri binalarında temizlik,bekçilik, odacılık, kâtiplik, asansör <strong>ve</strong> kalorifer işleri gibi müşterekhizmetlerin yürütülmesi sebebiyle bunların işyeri sayılması gerekmektir.Bu gibi iş hanı <strong>ve</strong> pasajların gerçek <strong>ve</strong>ya tüzel kişiliği haiz sahipleri, bahsigeçen hizmetler için sigortalı çalıştırdıkları takdirde iş<strong>ve</strong>ren sayılacaklardır.İş hanı <strong>ve</strong> pasajlar, dini bir kuruluşa <strong>ve</strong>ya cemaata <strong>ve</strong>ya hayır kurumunaait ise, buraları her bakımdan temsil eden yönetim kurulu <strong>ve</strong>ya müte<strong>ve</strong>lliheyeti iş<strong>ve</strong>ren olarak işlem görecektir.Han <strong>ve</strong> pasaj sahipleri, hiç sigortalı çalıştırmaksızın, bu işyerlerinin işletilmesinibir sözleşme ile başkasına <strong>ve</strong>rmişlerse, bu işleri üzerine alanlarmüteahhit durumuna geçeceklerinden, çalıştırdıkları sigortalılardan dolayıiş<strong>ve</strong>renlik sıfat <strong>ve</strong> mesuliyetleri doğacaktır.Bu gibi işyerlerinde bahsi geçen hizmetlerin yürütülmesi yani iş hanı <strong>ve</strong>yapasajın işletilmesi gibi bir yöneticiye <strong>ve</strong>ya müdüre <strong>ve</strong>ya han odabaşına <strong>ve</strong>rilmişise, bu şahıslar (malikler arasında bu görevi yürütülenler hariç) iş<strong>ve</strong>ren<strong>ve</strong>kili durumunda olacaklar <strong>ve</strong> sigortalı sayılacaklardır.I .2 .5 -Taşıt işyerlerindeBir yerden diğer yere karadan, denizden <strong>ve</strong>ya havadan, insan, hayvan<strong>ve</strong>ya eşya taşıyan motorlu <strong>ve</strong>ya motorsuz araçlar ile çekme, kazma, kaldırma,yükleme gibi işleri yapan müteharrik makinalar (dozer, grayder, ekskavatör,loder, traktör, vinç gibi) <strong>ve</strong> ilaçlama işi yapan araçlarda (ilaçlamauçakları) sigortalı çalıştırıldığı takdirde, bunlar birer işyeri sayılmaktadır.168Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
I .2 .5 .1- Kara TaşıtlarındaDiğer işyerlerinde olduğu gibi taşıt işyerlerinde de sigortalıları hizmet akdiyleçalıştıran kişiler iş<strong>ve</strong>rendir. Araçların hukuken maliki durumundaolan kimseler bu işyerlerinde sigortalı tarifine uygun kişileri çalıştırmadıkça,kanunen iş<strong>ve</strong>ren sayılmaları mümkün değildir. Araçları sahibindenkiralayan <strong>ve</strong>ya sair şekilde fiilen elinde bulunduran kişi bunları sigortalıçalıştırmak suretiyle işletiyorsa iş<strong>ve</strong>ren sayılması gerekir.Uygulamada, bilhassa taksi, minibüs, kamyon, otobüs gibi araçların sahipleritarafından “mülkiyeti muhafaza kaydıyla” başkalarına satıldığı <strong>ve</strong> buşartla alanların ya bizzat şoförlüğünü yaparak <strong>ve</strong>ya şoför çalıştırarak işlettikleri,bu takdirde iş<strong>ve</strong>renin kim olacağı hususunun tespitinde güçlüklekarşılaşıldığı görülmektedir.Bu durumda, sahibinden mülkiyeti muhafaza kaydiyle satın aldığı aracıkendi namına işleten kişi;a ) Aracı bizzat kullanıyor <strong>ve</strong> yanında başka bir kimseyi çalıştırmıyorsa ortada<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11. maddesi hükmüne uygun nitelikte bir işyeribahis konusu olamayacağından, ne maliki ne de kendisi iş<strong>ve</strong>ren sayılamayacaktır.b) Aracı bizzat kullanmakla beraber, yanında hizmet akdine dayanarakbaşkalarını çalıştırıyorsa, mülkiyetine sahip olan kişi değil, doğrudan doğruyakendisi iş<strong>ve</strong>rendir.c) Kendisi çalışarak değil de başkalarını çalıştırarak işletiyorsa yine iş<strong>ve</strong>renliksıfatını haiz olacaktır.I .2 .5 .2- Deniz TaşıtlarındaGerek Ticaret Kanununa, gerekse Deniz İş Kanununa göre deniz <strong>ve</strong> göllerdeyolcu <strong>ve</strong> yük nakleden, kurtarma, arama, sondaj, söndürme, temizlemegibi işleri yapan <strong>ve</strong> genel olarak tekne denilen (Gemi, yat, motor, römorkör,vinç, mavna, şat, kayık gibi) işyerlerinde iş akdine (hizmet akdine)dayanılarak çalıştırılan kişiler gemi adamı ismini almaktadır.Ticaret Kanunu hükümlerine göre gemisini deniz ticaretinde kullanangemi sahibine donatan, gemiyi sevk <strong>ve</strong> idare eden kişiye kaptan denilmektedir.<strong>5510</strong> sayılı Kanun karşısında, sahibi bulunduğu gemide hizmet akdiylegemi adamı (yani sigortalı) çalıştıran donatan iş<strong>ve</strong>ren sayılacaktır.Donatan gemisini, işletilmek üzere başkasına kiralamışsa gemiyi işletenkişi iş<strong>ve</strong>rendir. Her iki halde de kaptan iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili durumundadır.I .2 .6 - Yed-i emin <strong>ve</strong> tasfiye memurlarıYed-i emin, bir malın muhafazası <strong>ve</strong>ya idaresi kanunen kendisine <strong>ve</strong>rilenkimse, tasfiye memuru ise, bir mameleke dahil alacakların tahsili, borçlarınödenmesi <strong>ve</strong> bakiyenin müstehliklerine <strong>ve</strong>rilmesi işlemlerini yerine getir-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 169
mek üzere, adlî mercilerce tayin edilen kişi <strong>ve</strong>ya kişiler olarak tanımlanabilir.Bir işyerinin tasfiye işlemi sona ermediği sürece hukuken ortadan kalkmışsayılmasına imkan olmadığından tasfiye süresince esas iş<strong>ve</strong>renin mevcutolduğu, ancak, tasarruf ehliyeti adli merci kararı ile kısıtlandığından , oişyerinin borç <strong>ve</strong> alacaklarına ilişkin işlemlerin, yine adlî mercilerce tayinolunan yed-i emin <strong>ve</strong>ya tasfiye memurlarınca yerine getirildiğini kabul etmekgerekmektedir.Bu durumda, yed-i emin <strong>ve</strong>ya tasfiye memurlarının, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun12.maddesi ikinci fıkrasındaki tarife uygun olarak, “iş<strong>ve</strong>ren adına <strong>ve</strong> hesabına,işin <strong>ve</strong>ya görülen hizmetin bütününün yönetim görevini yapan kimse”,diğer deyimle “iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili” olarak mütalâa edilmeleri icabetmektedir.Ancak, bu görevin, iş<strong>ve</strong>renin serbest iradesi yerine adlî merci kararı ileyapılması durumu değiştirmemekle beraber, bahis konusu kimselerin buiş sebebiyle iş<strong>ve</strong>ren ile olan hukukî bağlılıkları hizmet akdi olarak nitelendirilemeyeceğinden,sigortalı sayılmaları mümkün değildir.I .2 .7- Okul - aile birlikleriOkul-aile birliklerinin yasal dayanağını, 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanununun5257 sayılı Kanun 5 ile değişik 16.maddesi oluşturmaktadır. Bunagöre;“Eğitim kurumlarının amaçlarının gerçekleştirilmesine katkıda bulunmakiçin okul ile aile arasında iş birliği sağlanır. Bu amaçla okullarda okulailebirlikleri kurulur.Okul-aile birlikleri, okulların eğitim <strong>ve</strong> öğretim hizmetlerine etkinlik <strong>ve</strong><strong>ve</strong>rimlilik kazandırmak, okulların <strong>ve</strong> maddî imkânlardan yoksun öğrencilerinzorunlu ihtiyaçlarını karşılamak üzere; aynî <strong>ve</strong> nakdî bağışları kabuledebilir, maddî katkı sağlamak amacıyla sosyal <strong>ve</strong> kültürel etkinlikler <strong>ve</strong>kampanyalar düzenleyebilir, okulların bünyesinde bulunan kantin, açıkalan, salon <strong>ve</strong> benzeri yerleri işlettirebilir <strong>ve</strong>ya işletebilirler. Öğrenci <strong>ve</strong>lilerihiçbir surette bağış yapmaya zorlanamaz.Okul - aile birliklerinin kuruluş <strong>ve</strong> işleyişi, birlik organlarının oluşturulması<strong>ve</strong> seçim şekilleri, sosyal <strong>ve</strong> kültürel etkinliklerden sağlanan maddîkatkılar, bağışların kabulü, harcanması <strong>ve</strong> denetlenmesi ile kantin, açıkalan, salon <strong>ve</strong> benzeri yerlerin işlettirilmesi <strong>ve</strong>ya işletilmesinden sağlanangelirlerin dağıtım yerleri <strong>ve</strong> oranları, harcanması <strong>ve</strong> denetlenmesine dairusul <strong>ve</strong> esaslar, Millî Eğitim <strong>ve</strong> Maliye bakanlıklarınca müştereken hazırlanacakyönetmelikle düzenlenir.Okul - aile birliklerinin gelirleri her türlü <strong>ve</strong>rgi, resim <strong>ve</strong> harçtan muaftır. “Milli Eğitim Bakanlığına bağlı resmi yada özel okulların, okul-aile birlik-5 13.11.2004 tarih <strong>ve</strong> 25642 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.170Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
lerinin kuruluş, işleyiş, görev, yetki <strong>ve</strong> sorumluluklarına ilişkin usul <strong>ve</strong>esasları düzenlemek amacıyla da Milli Eğitim Bakanlığı Okul-Aile BirliğiYönetmeliği 6 yayımlanmıştır. Okul ile aile arasında bütünleşmeyi gerçekleştirmek,<strong>ve</strong>li <strong>ve</strong> okul arasında iletişimi <strong>ve</strong> iş birliğini sağlamak, eğitimöğretimigeliştirici faaliyetleri desteklemek, maddi imkanlardan yoksunöğrencilerin zorunlu ihtiyaçlarını karşılamak <strong>ve</strong> okula maddi katkı sağlamaküzere kurulan okul-aile birlikleri kuruldukları okulun adını alırlar.Ancak, sigortalı çalıştırmaları durumunda Kurumda okul olarak değilde birlik olarak tescil edilirler. Örneğin; MEB (X) Lisesi Okul-Aile Birliğigibi…Okul-aile birlikleri, genel kurul, yönetim kurulu <strong>ve</strong> denetleme kurulu organlarındanoluşur. Okul müdürü, müdür yardımcıları <strong>ve</strong> öğretmenlerarasından seçilen birer üye, <strong>ve</strong>liler arasından seçilen dört üye olmak üzereyedi üyeden, öğrenci mevcudu yüzün altında olan okullarda ise müdür,müdür yardımcısı/öğretmen <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>liler arasından seçilen üç üye olmaküzere 5 üyeden oluşan yönetim kurulu başkanı ise <strong>ve</strong>li üyeler arasındanseçilmektedir.Resmi okullarda okul-aile birliği; kantin, açık alan, salon <strong>ve</strong> benzeri yerleri,eğitim-öğretimi aksatmayacak şekilde öncelikle işletmecilere kiralamausulü ile işlettirir <strong>ve</strong>ya işletebilir. Öte yandan, kantin <strong>ve</strong> benzeri yerlerde,alanlarında meslekî <strong>ve</strong> teknik eğitim diploması, sertifika, kurs bitirmebelgesi, kalfalık, ustalık <strong>ve</strong> iş yeri açma belgelerinden en az birine sahipeğitim-öğretim ortamına <strong>ve</strong> öğrenci psikolojisine uyum sağlayabilecek kişileristihdam edilir.II –İŞVEREN VEKİLİII .1- TANIMI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 12.maddesi ikinci fıkrasına göre, iş<strong>ve</strong>ren adına <strong>ve</strong>hesabına, işin <strong>ve</strong>ya görülen hizmetin bütününün yönetim görevini yapankimse “iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili” sayılmıştır. <strong>5510</strong> sayılı Kanunda geçen iş<strong>ve</strong>ren deyimiiş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kilini de kapsamaktadır. Dahası, iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili bu Kanundabelirtilen yükümlülüklerinden dolayı iş<strong>ve</strong>ren ile birlikte müştereken <strong>ve</strong>müteselsilen sorumludur. Anlaşılacağı üzere, iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili bu Kanundabelirtilen yükümlülüklerinden dolayı aynen iş<strong>ve</strong>ren gibi sorumlu tutulmaktadır.“İş<strong>ve</strong>ren adına <strong>ve</strong> hesabına hareket etmek” <strong>ve</strong> “işin <strong>ve</strong>ya görülenhizmetin bütününün yönetimi görevini yapmak” iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>killiği sıfatınınkazanılmasında gerekli <strong>ve</strong> birlikte bulunması gereken şartlardır. İşin yönetimigörevini yapan işin bütününü yürütüyorsa iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kilidir. Yoksaişin <strong>ve</strong>ya işyerinin belli bir kesiminde yönetim görevi almak iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>killiğianlamına gelmemektedir.6 31.05.2005 tarih <strong>ve</strong> 25831 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 171
II .2- İŞ KANUNUNDAKİ DÜZENLEME İLE FARKIİş Kanunundaki iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili tanımı ise daha geniş bir kavramdır. Bunagöre iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili, işyerinde iş<strong>ve</strong>ren adına hareket eden <strong>ve</strong> işin, işyerinin,<strong>ve</strong>ya işletmenin yönetiminde görev alan kimsedir.(4857/2-4) Burada da ikiunsurun birlikte bulunması gerekmektedir. Birincisi, “iş<strong>ve</strong>ren adına hareketetmek, diğeri de “işin, işyerinin, <strong>ve</strong>ya işletmenin yönetiminde görevalmak”. Bir kimseye iş<strong>ve</strong>ren tarafından belirli bir konuda doğrudan doğruyatemsil yetkisi <strong>ve</strong>rilmişse, bu kimse iş<strong>ve</strong>ren adına hareket etme yetkisinesahip olur. İş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kilinin yetkisi, yönetim konusunda kendisine <strong>ve</strong>rilengörev <strong>ve</strong> yetki alanı ile sınırlıdır. İş Kanununda yönetimde “görev alma”yeterli sayıldığından, işyerinin ya da işletmenin bütününü yönetmek koşuluda aranmaz 7 .Yukarıda izah edilen sebeplerle, İş Hukuku uygulamasında, işletmeninbütününü yöneten genel müdürler <strong>ve</strong> işyerinin tümünü yöneten müdürlergibi işyerinin sadece bir bölümünde iş<strong>ve</strong>ren adına yönetim görevini üstlenenörneğin şef, amir, ustabaşı, posta başı vb. iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili sayılır 8 .Sosyalsigorta uygulamasında ise işyerinin sadece bir bölümünü yönetenler iş<strong>ve</strong>ren<strong>ve</strong>kili sayılmamaktadırlar. Zira <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında, iş<strong>ve</strong>ren<strong>ve</strong>killiği için esas olan işin bütününün yönetim görevini yürütmektir.II .3- İŞVEREN VEKİLİNİN SORUMLULUĞU<strong>5510</strong> sayılı Kanunda geçen iş<strong>ve</strong>ren deyimi iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kilini de kapsamaktadır.İş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili bu Kanunda belirtilen yükümlülüklerinden dolayı ayneniş<strong>ve</strong>ren gibi sorumlu tutulmaktadır. Dahası, iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili bu Kanundabelirtilen yükümlülüklerinden dolayı iş<strong>ve</strong>ren ile birlikte müştereken <strong>ve</strong>müteselsilen sorumludur. Dolayısıyla, Kanunda iş<strong>ve</strong>ren için öngörülmüşolan işe giriş bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmesi, prim belgesinin <strong>ve</strong>rilmesi <strong>ve</strong> primlerinsüresinde ödenmesi gibi yükümlülüklerden iş<strong>ve</strong>renin yanı sıra iş<strong>ve</strong>ren<strong>ve</strong>kili de müştereken <strong>ve</strong> müteselsilen sorumludur. İş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kilinin kusurundanise iş<strong>ve</strong>ren sorumlu sayılmamaktadır 9 .III –ALT İŞVERENIII .1- GENEL BİLGİLER<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 12.maddesi son fıkrasına göre; bir iş<strong>ve</strong>renden, işyerindeyürüttüğü mal <strong>ve</strong>ya hizmet üretimine ilişkin bir işte <strong>ve</strong>ya bir işinbölüm <strong>ve</strong>ya eklentilerinde, iş alan <strong>ve</strong> bu iş için görevlendirdiği sigortalılarıçalıştıran üçüncü kişiye alt iş<strong>ve</strong>ren denir. Sigortalılar, üçüncü bir kişininaracılığı ile işe girmiş <strong>ve</strong> bunlarla sözleşme yapmış olsalar dahi, asıl iş<strong>ve</strong>ren,bu Kanunun iş<strong>ve</strong>rene yüklediği yükümlülüklerden dolayı alt iş<strong>ve</strong>renile birlikte sorumludur.7 SÜZEK, Sarper: İş Hukuku, Beta Yayınları, 2.Bası, İstanbul 2005, s:1508 SÜZEK, Sarper: İş Hukuku, Beta Yayınları, 2.Bası, İstanbul 2005, s:150-1519 Y. HGK. 25.09.1996, E:370, K:623; Y.10.HD. 15.04.1997, E:2348, K:3003; ÇAKMAK, İhsan:Şerhli Sosyal SigortalarKanunu, Adalet Yayınevi, Ankara 2001, s:123-129172Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
506 sayılı Kanunun mülga 87.maddesinde de buna benzer bir düzenlemebulunmaktaydı. Ancak orada alt iş<strong>ve</strong>ren yerine “aracı”dan söz edilmekteydi.Alt iş<strong>ve</strong>rene uygulamada alt yüklenici, taşeron, müteahhit de denilmektedir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunda birçok düzenlemede olduğu gibi burada daİş Kanununa paralel hüküm <strong>ve</strong> kavramlara yer <strong>ve</strong>rildiğini görüyoruz. Budüzenleme ile kimi farklılıklarına rağmen İş Kanununun 2.maddesi altıncıfıkrasındaki asıl iş<strong>ve</strong>ren-alt iş<strong>ve</strong>ren ilişkisinin dikkate alındığını söyleyebiliriz.İş<strong>ve</strong>renler, teknolojideki ilerlemelerin üretim sistemlerini de etkilemesi ileüretimlerinin her aşamasında kendi işçilerini çalıştırmak yerine, ekonomiksebeplerle <strong>ve</strong> uzmanlaşmış bilgi birikiminden yararlanmak için özellikleasıl işe yardımcı işleri alt iş<strong>ve</strong>renlere <strong>ve</strong>rmektedirler. Asıl işin bir bölümününya da tamamının alt iş<strong>ve</strong>renlere <strong>ve</strong>rildiği durumlarla da karşılaşılmaktadır.III .2- ASIL İŞVEREN-ALT İŞVEREN İLİŞKİSİNİN KOŞULLARIAlt iş<strong>ve</strong>ren ile iş aldığı diğer iş<strong>ve</strong>ren arasındaki bu ilişki, bunun niteliğinegöre, eser, taşıma, kira gibi sözleşmelere dayanır. Alt iş<strong>ve</strong>ren üstlendiği işisözleşme koşulları doğrultusunda, ama kendi adına <strong>ve</strong> bağımsız bir biçimdeyürütür; çalıştırdığı işçilerle kendi adına iş sözleşmesi yapar; gerekli talimatları<strong>ve</strong>rir; işçilere ücretlerini kendisi öder; ücret bordrolarını düzenler;sigorta primlerini yatırır 10 . Alt iş<strong>ve</strong>ren de kendi işçileri karşısında iş<strong>ve</strong>renniteliğini taşır.Öte yandan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 12.maddesi son fıkrasına göre; alt iş<strong>ve</strong>ren,asıl iş<strong>ve</strong>renin işyerinde çalıştırdığı sigortalıları, iş<strong>ve</strong>renle aralarındayaptıkları sözleşmenin ibrazı kaydıyla, Kurumdan alacağı özel bir numaraile asıl iş<strong>ve</strong>renin kayıtlı olduğu dosyadan bildirebilecektir. Önceki dönemdede alt iş<strong>ve</strong>renin sigortalılarını bildirimi bu şekilde yapılmaktaydı.Alt iş<strong>ve</strong>renden söz edebilmek için aşağıdaki koşulların bulunması gerektiğinisöyleyebiliriz:a) İşyerinde sigortalı çalıştıran bir iş<strong>ve</strong>renin bulunması gerekmektedir.Buna asıl iş<strong>ve</strong>ren de diyebiliriz. Eğer bir kişi işyerinde hiçbir sigortalı çalıştırmaksızın,işi bir bütün olarak başkasına bırakmışsa, kendisi sigortalıçalıştırmadığı için iş<strong>ve</strong>ren sayılamayacağı için, ondan iş alan da alt iş<strong>ve</strong>renolarak kabul edilemez. Örneğin, anahtar teslimi olarak bir binanın yapımınıüstlenen kişi artık alt iş<strong>ve</strong>ren değil de asıl iş<strong>ve</strong>ren sayılacaktır. Ziraanahtar teslimi usulü ile yapılan işlerde aracıdan/alt iş<strong>ve</strong>renden söz edilemez11 .b) Alt iş<strong>ve</strong>ren kendi sigortalılarını diğer iş<strong>ve</strong>rene/asıl iş<strong>ve</strong>rene ait işyerindeçalıştırıyor olmalıdır. Tek başına iş<strong>ve</strong>renden iş almak yeterli değildir. Bu10 EYRENCİ, Ö; TAŞKENT, S; ULUCAN, D: Bireysel İş Hukuku, Legal Yayıncılık, İstanbul 2005, s:3511 Y. 10. HD. 23.03.2000., E:1562, K:1774Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 173
akımdan, iş<strong>ve</strong>renden iş alan ancak işi kendi işyerinde yapan kişinin fasonüretim yaptığının kabulü ile alt iş<strong>ve</strong>ren sayılmayacaktır.c) İşin işyerinde yürütülen mal <strong>ve</strong> hizmet üretimine ilişkin olması gerekmektedir.Alınan iş, işin bölüm <strong>ve</strong> eklentilerinde de olabilir. <strong>5510</strong> sayılıKanun, bu konuda İş Kanunundaki gibi asıl iş <strong>ve</strong> yardımcı iş ayrımı yapmamıştır.Örneğin, tekstil üretimi yapılan bir fabrikada, tekstil üretimineilişkin bir iş değil de ek inşaat yapılması işi alınır ise işi alan alt iş<strong>ve</strong>rensayılmayacaktır 12 .d) Alt iş<strong>ve</strong>ren, bu iş için görevlendirdiği sigortalılarını; asıl iş<strong>ve</strong>renden aldığı,işyerinde yürütülen mal <strong>ve</strong>ya hizmet üretimine ilişkin bir işte <strong>ve</strong>yabir işin bölüm <strong>ve</strong>ya eklentilerinde çalıştıracaktır. İş alan iş<strong>ve</strong>ren sigortalılarınıbaş yerde çalıştırır ise yine alt iş<strong>ve</strong>renlik oluşmayacaktır. Örneğin,bağımsız işyeri sahibi olan elektrikçi,iş<strong>ve</strong>rene ait işyerindeki elektrik işlerinisigortalı çalıştırmaksızın bizzat kendisi yapmış ise alt iş<strong>ve</strong>ren(aracı)sayılmayacaktır 13 .III .3- BİRLİKTE SORUMLULUK<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 12.maddesi son fıkrasına göre; sigortalılar, üçüncübir kişinin aracılığı ile işe girmiş <strong>ve</strong> bunlarla sözleşme yapmış olsalar dahi,asıl iş<strong>ve</strong>ren, bu Kanunun iş<strong>ve</strong>rene yüklediği yükümlülüklerden dolayı altiş<strong>ve</strong>ren ile birlikte sorumludur.Alt iş<strong>ve</strong>renlerin, genelde ekonomik bakımdan asıl iş<strong>ve</strong>renden daha güçsüzdurumda olduğunu söyleyebiliriz. Bu hususu dikkate alan kanun koyucunun,alt iş<strong>ve</strong>renin çalıştırdığı sigortalılar bakımından yükümlülüklerindenötürü asıl iş<strong>ve</strong>reni de birlikte sorumlu tutmuştur. Böylece; asıl iş<strong>ve</strong>ren,sigortalıların bildirimimden primlerinin ödenmesine, kısa <strong>ve</strong> uzun vadelisigorta kolları ile genel sağlık sigortasına ilişkin diğer yükümlülüklere, altiş<strong>ve</strong>ren ile birlikte sorumlu sayılmışlardır. Öte yandan, kendi içerisindeasıl iş<strong>ve</strong>renin alt iş<strong>ve</strong>rene rücu hakkı vardır. Öyle ki, aracıya/alt iş<strong>ve</strong>reneait prim borçlarını Kuruma ödeyen asıl iş<strong>ve</strong>ren ödediği primleri aracıdanisteyebilir 14 .Kanundaki bu hükümden dolayı, asıl iş<strong>ve</strong>ren kusursuz da olsa taşeronunkusurundan ötürü müteselsilen sorumlu sayıldığı 15 gibi, aracının işe aldığısigortalının iş kazası geçirmesi sonucunda sorumluluğu kesinleştiğinegöre, asıl iş<strong>ve</strong>ren de aracı ile birlikte müteselsilen sorumlu sayılmıştır 16 . Yapılansözleşmelerle bu sorumluluğun devri de sözkonusu değildir. Netice12 Y. 10. HD. 02.02.1998, E:238, K:342; ASLANKÖYLÜ, Resul: Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, Nurol Matbaacılık,Ankara 2003, s:892-89313 Y. 10. HD. 14.06.1976, E:9743, K:4656; ASLANKÖYLÜ, Resul: Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, Nurol Matbaacılık,Ankara 2003, s:89514 Y. 10. HD. 31.03.1979, E:644, K:774; ASLANKÖYLÜ, Resul: Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, Nurol Matbaacılık,Ankara 2003, s:89515 Y. 10. HD. 18.05.1999, E: 3208, K: 3311; ASLANKÖYLÜ, Resul: Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, NurolMatbaacılık, Ankara 2003, s:89016 Y. 10. HD. 29.03.1983, E:436, K:1590; ASLANKÖYLÜ, Resul: Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, Nurol Matbaacılık,Ankara 2003, s:894174Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
itibariyle Kurum, sosyal sigorta alacakları açısından, hem alt iş<strong>ve</strong>rene hemde asıl iş<strong>ve</strong>rene birlikte yönelebileceği gibi tek birisinin aleyhine de davaaçabilir.IV –GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ KURULAN İŞVEREN<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 12.maddesi ikinci fıkrasına göre, 4857 sayılı İş Kanunundatanımlanan geçici iş ilişkisi kurulan iş<strong>ve</strong>ren de, bu Kanunda belirtilenyükümlülüklerinden dolayı iş<strong>ve</strong>ren ile birlikte müştereken <strong>ve</strong> müteselsilensorumlu tutulmuştur. Geçici iş ilişkisine uygulamada ödünç iş ilişkiside denilmektedir. Şu halde geçici iş ilişkisi kurulan iş<strong>ve</strong>ren, diğer iş<strong>ve</strong>renile birlikte sigortalıların bildiriminden, primlerinin ödenmesine Kanundaiş<strong>ve</strong>ren için öngörülen yükümlülüklerden, iş<strong>ve</strong>ren ile birlikte müteselsilensorumlu olacaktır. Prim belgelerinin <strong>ve</strong>rilmesinden de iş<strong>ve</strong>ren ile birliktemüteselsilen sorumlu sayılmaktadır.(<strong>5510</strong>/86-3.md) Bunun içinde iş<strong>ve</strong>renin,iş görme edimini yerine getirmek üzere geçici olarak sigortalısınıdevrettiği iş<strong>ve</strong>reni, aralarında düzenledikleri sözleşme ile birlikte Kurumabildirme yükümlülüğü bulunmaktadır.Geçici iş ilişkisi ise 4857 sayılı İş Kanununun 7.maddesinde düzenlenmiştir.Buna göre; iş<strong>ve</strong>ren, devir sırasında yazılı rızasını almak suretiyle bir işçiyi;holding bünyesi içinde <strong>ve</strong>ya aynı şirketler topluluğuna bağlı başka birişyerinde <strong>ve</strong>ya yapmakta olduğu işe benzer işlerde çalıştırılması koşuluylabaşka bir iş<strong>ve</strong>rene iş görme edimini yerine getirmek üzere geçici olarakdevrettiğinde geçici iş ilişkisi gerçekleşmiş olur. Bu halde iş sözleşmesi devametmekle beraber, işçi bu sözleşmeye göre üstlendiği işin görülmesini,iş sözleşmesine geçici iş ilişkisi kurulan iş<strong>ve</strong>rene karşı yerine getirmekleyükümlü olur. Geçici iş ilişkisi kurulan iş<strong>ve</strong>ren işçiye talimat <strong>ve</strong>rme hakkınasahip olup, işçiye sağlık <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nlik risklerine karşı gerekli eğitimi<strong>ve</strong>rmekle yükümlüdür.Geçici iş ilişkisi altı ayı geçmemek üzere yazılı olarak yapılır, gerektiğindeen fazla iki defa yenilenebilir. İş<strong>ve</strong>renin, ücreti ödeme yükümlülüğüdevam eder. Geçici iş ilişkisi kurulan iş<strong>ve</strong>ren, işçinin kendisinde çalıştığısürede ödenmeyen ücretinden, işçiyi gözetme borcundan <strong>ve</strong> sosyal sigortaprimlerinden iş<strong>ve</strong>ren ile birlikte sorumludur.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 175
176Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması
ONUNCU BÖLÜMİŞYERİNİN BİLDİRİMİ VE TESCİLİ
I –İŞYERİI .1–TANIM VE GENEL BİLGİLER<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11.maddesi birinci fıkrasına göre, sigortalı sayılanlarınmaddi olan <strong>ve</strong> olmayan unsurlar ile birlikte işlerini yaptıkları yerler“işyeri” olarak tanımlanmıştır. Tanıma göre işyeri, sigortalı sayılanların,bina, araç gereç, makine gibi maddi unsurlar; marka <strong>ve</strong> patent gibi maddiolmayan unsurlar ile birlikte işlerini yaptıkları yer olmaktadır. İşyeri kavramıaçısından, o yerin iş<strong>ve</strong>renin mülkiyetinde ya da kiralanmış olması daönemli değildir.<strong>5510</strong> sayılı Kanundaki işyeri tanımının, 506 sayılı Kanunun mülga4.maddesindeki “sigortalıların işlerini yaptıkları yer”den farklı bir içeriğesahip olduğu görülmektedir. Bu haliyle de daha çok İş Kanununun2.maddesi birinci fıkrasındaki tanıma yakın olduğunu söyleyebiliriz. Oradada işyeri; “İş<strong>ve</strong>ren tarafından mal <strong>ve</strong>ya hizmet üretmek amacıyla maddiolan <strong>ve</strong> olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birim” olaraktanımlanmıştır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunda önceki dönemden farklı olarak 4857 sayılı İş Kanunundakiişyeri tanımına benzer bir biçimde işyerinin tanımlanmış olması,aşağıda görüleceği üzere niteliklerinden ötürü işyeri olarak görülmesindezorluk çekilen kimi üretim birimlerini de işyeri olarak kavramaya imkan<strong>ve</strong>recek gibi görülüyor.Öte yandan işyeri ile işletme kavramı çoğu kere örtüşmemektedir. İşletmehukuki bir kavram olmakla birlikte hukuk sujesi olarak kabul edilmeyen,bünyesinde bir <strong>ve</strong>ya birden fazla işyeri bulunan bir ekonomik üretim ünitesidir1 . İşyeri ise işletmenin takip ettiği ekonomik amaçtan farklı olarakteknik bir amaç gütmektedir. Teknik amaç da belirli bir mal <strong>ve</strong>ya hizmetüretiminin gerçekleştirilmesinden ibarettir 2 .Bir otel işletmesi ile bir konfeksiyon atölyesinde olduğu gibi sadece işin yapıldığıyer olması şeklinde işletme tek işyerinden oluşabileceği gibi, bazenbirden çok işyerinin bulunduğu işletmelerde olabilir. Bir banka işletmesindeolduğu üzere buna ait birden çok şube yani işyeri bulunabilir 3 .I .2– İŞYERİNDEN SAYILAN DİĞER YERLER<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11.maddesi ikinci fıkrasında ise; işyerinde üretilen mal<strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>rilen hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan <strong>ve</strong> aynı yönetimaltında örgütlenen işyerine bağlı yerler, dinlenme, çocuk emzirme, yemek,uyku, yıkanma, muayene <strong>ve</strong> bakım, beden <strong>ve</strong>ya meslek eğitimi yerleri,avlu <strong>ve</strong> büro gibi diğer eklentiler ile araçlar da işyerinden sayılmıştır.1 MOLLAMAHMUTOĞLU, Hamit: İş Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara 2004, s:1492 MOLLAMAHMUTOĞLU, Hamit: İş Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara 2004, s:1503 DEMİR, Fevzi: İş Hukuku <strong>ve</strong> Uygulaması, 4.Baskı, Birleşik Matbaacılık, İzmir 2005, s:27Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 179
I .2 .1– İşyerine bağlı yerlerKanundaki hükme göre, “işyerinde üretilen mal <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>rilen hizmet ilenitelik yönünden bağlılığı bulunan <strong>ve</strong> aynı yönetim altında örgütlenen işyerinebağlı yerler” de işyerinden sayılmıştır.Bir işyerine bağlı yerden söz edebilmek için her şeyden önce bu yerler arasındabir hukuki bağlılığın bulunması gerekmektedir. Hukuki bağlılık buyerlerin aynı iş<strong>ve</strong>rene ait olmasıdır. Eğer çeşitli yerler ayrı ayrı kişilere aitise , bunlar birbirini ne kadar tamamlarsa tamamlasın tümünün tek işyerisayılması mümkün değildir. 4 Bunlar ayrı <strong>ve</strong> bağımsız işyerleri sayılacaklardır.İşletilmek üzere <strong>ve</strong>rilen özel öğretim kantini, büyük otellerdeki kuaförler,sinemalar içindeki çay salonları <strong>ve</strong> kafeler bu duruma örnek gösterilebilir5 .İşyerine bağlı yerden söz edebilmesinin diğer koşulu bu yerin, işyerindeüretilen mal <strong>ve</strong> hizmet ile nitelik yönünden bağlılığının bulunması gerekmektedir.Bu kapsamda amaç, kumaş üretimi ise, kumaşın dokunduğu,boyandığı, makinelerin tamir edildiği, nakliye araçlarının bulunduğu <strong>ve</strong>bakımının yapıldığı tüm yerler aynı amacı izlediğinden tek bir işyeri sayılırlar6 .Bağlı yerlerin işyerinden sayılmasında diğer bir koşulda, bu yerin, işyeriile aynı yönetim altında örgütlenmiş olmasıdır. Bu koşulla birlikte işyerisınırlarının oldukça genişleyeceğini söyleyebiliriz. Zira İş Kanunundaki “işorganizasyonu” gibi burada da işyerinden sayılan yerin kapsamı belirlenirkenörgütlenme kavramı kullanılmıştır. Şu halde, bir yer iş<strong>ve</strong>ren tarafındanörgütleniyor ise orası işyerinden sayılacaktır. Esasen bu yaklaşım,yeni istihdam, iş organizasyonu teknikleri, bilgisayar teknolojisindeki(teleçalışma, internet üzerinde çalışma) değişimlerin de bir sonucudur. Bu gelişmekarşısında, son yıllarda yaygın bir uygulama alanı bulan e<strong>ve</strong> iş <strong>ve</strong>rilmesinde,bu çalışmalar iş<strong>ve</strong>renin iş organizasyonu başka bir söyleyişle örgütlemesiiçinde yer aldığından evlerde yapılan çalışmaların da işyerindeyapılmış sayılacağı belirtilmektedir 7 .I .2 .2- İşyerinin eklentileriKanunda, “dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene <strong>ve</strong>bakım, beden <strong>ve</strong>ya meslek eğitimi yerleri, avlu <strong>ve</strong> büro gibi diğer eklentiler“ de işyerinden sayılmıştır. Burada işyeri eklentisi olarak sayılanların“gibi” denilmek suretiyle sınırlı olarak değil de örnekleme niteliğinde olduğuanlaşılmaktadır.Bu bakımdan işyerinin garajı ile park yerlerini de işyeri kavramı içindekabul etmek gerekir. Bunun gibi, çocuk bakım evleri, mutfak, işyeri konfe-4 SÜZEK, Sarper: İş Hukuku, Beta Yayınları, 2.Bası, İstanbul 2005, s:1605 EVCİL,C.<strong>ve</strong> GEÇER, B: Sosyal Sigorta İşlemleri İş<strong>ve</strong>ren Rehberi, Yaklaşım Yayıncılık, Ankara 2004, s:1736 Y. 10. HD. 17.11.1975, 3998/6073; SÜZEK, Sarper: İş Hukuku, Beta Yayınları, 2.Bası, İstanbul 2005, s:1607 SÜZEK, Sarper: İş Hukuku, Beta Yayınları, 2.Bası, İstanbul 2005, s:162180Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ans salonu da işyeri eklentilerindendir. Ancak işyeri eklentilerinin de işingörülmesi ile az çok ilgisinin bulunması gerekir. Bu bakımdan Yargıtay’ın,lojmanı işin görüldüğü yerle aynı binada olsa dahi işyeri saymadığı belirtilmiştir8 .I .2 .3- Araçlar<strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında araçlarda işyerinden sayılmıştır. İşyerindensayılan araçlara ise her türlü taşıt aracı ile sabit yada seyyar her türlümakine girmektedir. Bu araçların mülkiyetinin de iş<strong>ve</strong>rende olması gerekmez.Sigortalıları işyerine götürüp getiren aracın kiralanmış olması onunişyerinden sayılmasına da engel değildir. Şüphesiz bütün hu araçların işinyürütümü ile ilgisinin bulunması gerekmektedir.II –İŞYERİ DOSYASININ AÇILMASIII .1 –İŞYERİ BİLDİRGESİ İLE KURUMA BİLDİRİMII .1 .1– Genel olarak bildirimİşyeri bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmesi sigortalı <strong>ve</strong> Kurum yararı dikkate alınarakbelli sürelere bağlanmıştır. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11.maddesi üçüncü fıkrasıgereğince iş<strong>ve</strong>ren, örneği Kurumca hazırlanacak işyeri bildirgesini en geçsigortalı çalıştırmaya başladığı tarihte, Kuruma <strong>ve</strong>rmekle yükümlüdür.Aynı iş<strong>ve</strong>ren birden fazla işyeri kurar ise her işyeri için ayrı işyeri bildirgesidüzenleyecektir.Anlaşılacağı üzere işyeri bildirgesi herhangi bir belge değil de Kurumcageliştirilen formdur. İşyeri bildirgesinin de e-sigorta ile gönderilmesi zorunludur.(SSİY/29-1)Süresi içinde <strong>ve</strong>rilmeyip, sonradan <strong>ve</strong>rilen işyeribildirgesi elden <strong>ve</strong>ya posta yoluyla Kuruma <strong>ve</strong>rilir. Adi posta <strong>ve</strong>ya kargoile gönderilen <strong>ve</strong>ya Kuruma doğrudan <strong>ve</strong>rilen işyeri bildirgelerinde, bildirgeninKurumun gelen evrak kayıtlarına intikal ettiği tarih; taahhütlü,iadeli taahhütlü <strong>ve</strong>ya acele posta servisi olarak gönderilenlerde ise postaya<strong>ve</strong>rildiği tarih bildirim tarihi olarak kabul edilir. Sonradan <strong>ve</strong>rilen işyeribildirgelerinin e-sigorta ile kabul edilmesi hususunda Kurum yetkilidir.(SSİY/29-10)İşyeri bildirgesi en geç sigortalı çalıştırılmaya başlanan tarihte <strong>ve</strong>rileceğiiçin şüphesiz daha önce de <strong>ve</strong>rilebilecektir. Öte yandan alt iş<strong>ve</strong>ren, asıliş<strong>ve</strong>renin işyerinde çalıştırdığı sigortalıları, iş<strong>ve</strong>renle aralarında yaptıklarısözleşmenin ibrazı kaydıyla, Kurumdan alacağı özel bir numara ile asıliş<strong>ve</strong>renin kayıtlı olduğu dosyadan bildirebilecektir.İşyeri bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmemesi <strong>ve</strong>ya geç <strong>ve</strong>rilmesi, bu Kanunda belirtilenhak <strong>ve</strong> yükümlülükleri ortadan kaldırmayacağı gibi işyeri bildirgesinin hiçya da süresinde <strong>ve</strong>rilmemesi halinde idari para cezası uygulanması da bu8 Y. 9. HD: 21.10.1969, E:7602, K:10056; TUNCAY, A.Can <strong>ve</strong> EKMEKÇİ, Ömer: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Ders Notları,Beta Yayınları, 11.Bası, İstanbul 2005, s:233Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 181
yükümlülüklerin yerine getirilmesine engel teşkil etmeyecektir. Her halükardaişyeri bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmesi yükümlülüğü devam edecektir.Kanunda yer <strong>ve</strong>rilmemiş olmamakla birlikte iş<strong>ve</strong>ren, alt iş<strong>ve</strong>ren ile sigortalıyıgeçici olarak devralan yani geçici iş ilişkisi kurulan iş<strong>ve</strong>reni de Kurumabildirecektir.II .1 .2– Şirketlerde nevi değişikliği <strong>ve</strong> birleşme halinde bildirim<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11.maddesi dördüncü fıkrasına göre; 6762 sayılı TürkTicaret Kanunu hükümlerine tabi şirketlerin nevilerinin değişmesi, birleşmesi<strong>ve</strong>ya diğer bir şirkete katılması durumunda, bu hususların ticaretsiciline tesciline ilişkin ilan tarihini; adi şirketlerde şirkete yeni ortak alınmasıdurumunda ise en geç yeni ortağın alındığı tarihi takip eden on güniçinde, işyeri bildirgesi ile Kuruma bildirilmek zorundadır.(<strong>5510</strong>/11-4) Öteyandan, işyerlerinin unvan yada isim değişikliklerinde ise süreye bağlı birbiçimde işyeri bildirgesi <strong>ve</strong>rilmesi gerekmeyecektir. Bu konuda Kurumayapılacak yazılı bir bildirim yeterli olacak, işyeri dosyasına unvan değişikliğikaydedilecektir.II .1 .3– İşyerinin nakli, intikali <strong>ve</strong> devri halinde bildirim<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11.maddesi beşinci fıkrasına göre, işyerinin faaliyettebulunduğu adresten başka bir ildeki adrese nakledilmesi, sigortalı çalıştırılanbir işin <strong>ve</strong>ya işyerinin başka bir iş<strong>ve</strong>rene devredilmesi <strong>ve</strong>ya intikaletmesi halinde, işyerinin nakledildiği, yeni iş<strong>ve</strong>renin işi <strong>ve</strong>ya işyerini devraldığıtarihi takip eden on gün içinde, işyerinin miras yoluyla intikali halindeise mirasçıları, ölüm tarihinden itibaren en geç üç ay içinde, işyeribildirgesini Kuruma <strong>ve</strong>rmekle yükümlüdür. Aynı iş<strong>ve</strong>renin, birden fazlaişyeri kurması <strong>ve</strong>ya devir alması yahut kendisine intikal etmesi hâlinde herişyeri için ayrı işyeri bildirgesi düzenlenir.(SSİY/29-Öte yandan devirden ne anlaşılması gerektiğine kısaca değinmekte faydavar. Zira devir halinde de işi ya da işyerini devralan iş<strong>ve</strong>renin işyeri bildirgesi<strong>ve</strong>rme yükümlülüğü devam ediyor. Kanunda işin “bir bölümünün”devrinden söz edilmemekle birlikte, işin ya da işyerinin bir bölümünün dedevredilebileceğini kabul etmek gerekmektedir.Bir işyerinin devri demek ise onun bütün hukuki neticeleriyle birlikte, yaniaktifi <strong>ve</strong> pasifi, işçisi <strong>ve</strong> tesisatı ile faaliyet halinde bir başkasına geçmesidemektir. Bu şartlarla yapılan devir işleminde sigortalıların hizmet sözleşmeleridevam etmektedir. Keza ilk iş<strong>ve</strong>ren çalıştırdığı sigortalıların hizmetsözleşmelerini feshedip faaliyetine son <strong>ve</strong>rmiş ise ortada <strong>5510</strong> sayılı Kanunanlamında bir işyeri de yoktur. Böyle bir işyerini sadece binası, tesisatı,makine <strong>ve</strong> sair demirbaşları ile başkasına satmak <strong>ve</strong>ya kiralamak hukukenmülkiyetin <strong>ve</strong>ya kullanma hakkının devredilmesi demektir ki, bu durumel değiştirmenin varlığına yeterli delil sayılmaz, çalışanların akdi bağlılıklarınında fiilen <strong>ve</strong>ya sözleşme ile devredilmiş olması gerekir 9 .9 ŞAKAR, Müjdat: Sosyal Sigortalar Uygulaması, Beta Yayınları, 4.Bası, İstanbul 1998, s:113182Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Anlaşılacağı üzere işyerinin “hukuki bir işleme” dayalı olarak devredilmesigerekmektedir. Bu husustan 4857 sayılı Kanunun 6.maddesinde açıkçasözedilmiştir. Hukuki işlem ise hakların kazanılması <strong>ve</strong> kaybedilmesindeen önemli etkendir. Hukuk düzeninin çizdiği sınırlar dahilinde hukukisonuç doğurmaya yönelmiş irade beyanı ise hukuki işlem olarak tanımlanmaktadır10 . Bunlar; doğrudan devir sözleşmesi olabileceği gibi satım <strong>ve</strong>bağış gibi devir <strong>ve</strong> ferağı gerektiren sözleşmeler de olabilir.II .2 - ŞİRKET KURULUŞ DİLEKÇESİ VE BİLDİRİM FORMU İLEKURUMA BİLDİRİM<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11.maddesi üçüncü fıkrasına göre, şirket kuruluşuaşamasında, çalıştıracağı sigortalı sayısını <strong>ve</strong> bunların işe başlama tarihini,ticaret sicili memurluklarına bildiren iş<strong>ve</strong>renlerin, bu bildirimleri Kurumayapılmış sayılır. Ticaret sicili memurlukları, kendilerine yapılan bu bildirimien geç on gün içinde Kuruma bildirmek zorundadır. Bu bildirimi ticaretsicil memurluğu işyeri bildirgesi ile yapmayacağından <strong>ve</strong> Kanunda da bubildirimin süresinde yapılmaması halinde herhangi bir yaptırım öngörülmediğindenkendisine idari para cezası uygulanması sözkonusu olmayacaktır.506 sayılı Kanun uygulamasında ise bu husus idari para cezasınabağlanmıştı.Şirketlerin kuruluş aşamasında, sigortalı çalıştırmaya başlayacakları tarih<strong>ve</strong> çalıştırılacak sigortalı sayısı gibi Kuruma <strong>ve</strong>rilecek işyeri bildirgesi içindikkate alınacak parametrelerin ticaret sicil memurluğuna bildirilmesi hususuise Sanayi <strong>ve</strong> Ticaret Bakanlığı tarafından yayımlanan Anonim Ve LimitedŞirketlerin Kuruluş Ve Ana Sözleşme Değişikliği İşlemlerine İlişkinEsaslar Hakkında Tebliğ (İç Ticaret: 2003/3) 11 de gösterilmiştir. Anonim<strong>ve</strong> limited şirketin kuruluş işlemleri için gerekli belgelerden olup, sözkonusutebliğin 4 numaralı ekinde belirlenen <strong>ve</strong> şirketi temsile yetkili kişicedoldurularak imzalanmış bulunan, Şirket Kuruluş Dilekçesi Ve BildirimFormu’nun İşyeri İle İlgili Bilgiler bölümünde, işçi çalıştırılmaya başlanacaktarih, çalıştırılacak işçi sayısı, şirketin birden fazla işyeri varsa buralardaçalıştırılan asgari ücretli <strong>ve</strong> diğer ücretli sayıları gibi bilgi haneleri yeralmıştır.Bu bilgiler ticaret sicil memurluğunca ilgili Kurum ünitesine gün içerisindegönderilirse, bildirimler iş<strong>ve</strong>rence Kuruma yapılmış sayılır. Kurum, iş<strong>ve</strong>renşirketlerden ayrıca işyeri bildirgesi istemeksizin işyerini tescil edecektir.Bu durumda ticaret şirketlerince (kollektif, komandit, anonim, limited<strong>ve</strong> kooperatif şirketleri) ayrıca işyeri bildirgesi düzenlenmez. Belirtelim ki,bu kapsamda olmayan adi şirketler işyeri bildirgesi <strong>ve</strong>rmeye devam edeceklerdir.Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus; herhangi bir idari para ce-10 AYAN, Mehmet: Medeni Hukuka Giriş, Mimoza Yayınları No:76, Konya 2003, s:11111 25.07.2003 tarih <strong>ve</strong> 25197 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 183
zası ile karşı karşıya kalınmaması için, şirket kuruluş aşamasında ticaretsicil memurluğuna sigortalı çalıştırılmaya başlanacak tarih <strong>ve</strong> çalıştırılacaksigortalı sayısı konusunda yapılan bildirimlerin, Kuruma işyeri bildirgesi<strong>ve</strong> sigortalı işe giriş bildirgesi ile yapılacak bildirimlerle uyum içerisindeolması gerekmektedir.II .3 – İŞYERİNİN KURUMCA RE’SEN TESPİTİII .3 .1- İşyerinin İdare eliyle tespitiYukarıdaki koşulların gerçekleşmesine rağmen iş<strong>ve</strong>ren yinede işyeri bildirgesiniKuruma süresinde <strong>ve</strong>rmez ise işyerinin Kurumca re’sen tespit edilerek<strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamına alınması mümkündür. Şüphesiz Kurumbunu büyük ölçüde denetim elemanları <strong>ve</strong> yoklama ile görevli personelivasıtasıyla yerine getirebilecektir. Kamu idarelerinin denetim <strong>ve</strong> kontrollegörevlendirilmiş memurlarına bu Kanunun uygulanmasında <strong>ve</strong>rilmiş görev<strong>ve</strong> yetki de bu amacın tesisinde fonksiyonel olabilecektir.Kurum bunu yaparken, yukarıda belirtilen denetim elemanlarınca düzenlenentutanakları esas alacaktır. İşyerinde fiilen yapılan tespitleri ihtivaeden durum tespit tutanakları ile işyeri kayıt <strong>ve</strong> belgelerinin incelenmesisonucu yapılan kaydi tespitler ile Kuruma bildirilmemiş işyerleri <strong>5510</strong>sayılı Kanun kapsamına alınabilecektir. Şüphesiz sözü edilen tutanaklarişyeri bildirgesinde bulunması gereken temel bilgileri ihtiva etmelidir. İş<strong>ve</strong>reninkimliği, sigortalı çalıştırılmaya başlanan tarih, sigortalı sayısı <strong>ve</strong>çalışmaya başladıkları tarih ile ücretleri, yapılan işin niteliği, işyerinin adresi<strong>ve</strong> diğer bilgiler.II .3 .2- Ruhsat <strong>ve</strong> istihdama ilişkin belgelerden işyerininKurumca tespitiII .3 .2 .1- Genel olarak<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11.maddesi altıncı fıkrasına gereğince; valilikler, belediyeler<strong>ve</strong> ruhsat <strong>ve</strong>rmeye yetkili diğer kamu <strong>ve</strong> özel hukuk tüzel kişileri,yapı ruhsatı <strong>ve</strong> diğer tüm ruhsat <strong>ve</strong>ya ruhsat niteliği taşıyan işlemlerineilişkin bilgi <strong>ve</strong> belgeler ile varsa bunların <strong>ve</strong>rilmesine esas olan istihdamailişkin bilgileri, <strong>ve</strong>rildiği tarihten itibaren bir ay içinde Kuruma bildirmekleyükümlü tutulmuşlardır.Bu bildirimlerin ilgililerce yerine getirilmemsi halinde Kanunda herhangibir yaptırım öngörülmemekle birlikte, konu kamu yararını ilgilendirmeklelüzumu halinde genel hükümlere göre işlem yapılabilecektir.Diğer taraftan kanun koyucu, ilgili mevzuatları gereğince ilk elden açılması<strong>ve</strong> işletilmesine ruhsat <strong>ve</strong>rmek suretiyle izin <strong>ve</strong>rme yetkisine sahipolan kamu <strong>ve</strong> özel hukuk tüzel kişilerini, bu süreçte elde ettikleri tüm bilgi<strong>ve</strong> belgeler ile varsa istihdama ilişkin bilgileri Kuruma <strong>ve</strong>rmekle yükümlükılmıştır. Bu yükümlülük sigortalı çalıştıran yada çalıştırmayan işyerlerin-184Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
den Kurumca haberdar olunması şeklinde bir otokontrol sağlayacağı beklenebilir.Haberdar olunan işyeri sigortalı da çalıştırıyor ise Kurumca <strong>5510</strong>sayılı Kanun kapsamına alınarak tescil edilebilecektir.Aşağıda örnek kabilinden de olsa ruhsat <strong>ve</strong>rme süreçleri ile bunların Kurumaintikali halinde kapsama alınma hususlarına yer <strong>ve</strong>rilmiştir.II .3 .2 .2- İşyeri Açma <strong>ve</strong> Çalışma Ruhsatlarının Kuruma gönderilmesi3572 sayılı İşyeri Açma <strong>ve</strong> Çalışma Ruhsatlarına Dair Kanun HükmündeKararnamenin Değiştirilerek Kabulüne Dair Kanunun 3.maddesine göre;işyeri açma <strong>ve</strong> çalışma ruhsatını <strong>ve</strong>rmeye, belediye hudutları <strong>ve</strong> mücaviralan dışında kalan işyerleri <strong>ve</strong> işletmelere il özel idareleri; belediye hudutlarıile mücavir alan içinde kalan tüm işyerleri <strong>ve</strong> işletmelere belediyeler;belediye hudutları <strong>ve</strong> mücavir alan içinde kalan işyeri <strong>ve</strong> işletmelerden büyükşehirbelediyesi olan yerlerde ise 2 nci <strong>ve</strong> 3 üncü sınıf gayrisıhhı müesseseleriçin büyükşehir belediye başkanlığı, sıhhi <strong>ve</strong> sair işletmeler içinise büyükşehir belediyesi içinde kalan diğer belediye başkanlıkları yetkilikılınmışlardır.İşyerlerinin ruhsatlandırılması ise, İşyeri Açma Ve Çalışma Ruhsatlarınaİlişkin Yönetmelik 12 hükümleri çerçe<strong>ve</strong>sinde yukarıda belirtilen idarelerceyerine getirilir. Yönetmeliğin 6.maddesine göre, sıhhî <strong>ve</strong> gayrisıhhî işyerleriile umuma açık istirahat <strong>ve</strong> eğlence yerleri yetkili idarelerden usulüneuygun olarak işyeri açma <strong>ve</strong> çalışma ruhsatı almadan işyeri açılamaz <strong>ve</strong>çalıştırılamaz. Yönetmeliğin 32.maddesine göre de, il özel idaresi <strong>ve</strong> belediyeler,umuma açık <strong>ve</strong> istirahat <strong>ve</strong> eğlence yeri ruhsatını <strong>ve</strong>rmeden öncekolluk kuv<strong>ve</strong>tinin görüşünü alırlar.Aynı Yönetmeliğin 7.maddesine göre de, yetkili idareler tarafından <strong>ve</strong>rilenişyeri açma <strong>ve</strong> çalışma ruhsatlarının örnekleri aylık olarak sosyal gü<strong>ve</strong>nlikil müdürlüğüne <strong>ve</strong> ilgili ise ticaret siciline gönderilir. Umuma açık istirahat<strong>ve</strong> eğlence yerleri için düzenlenen işyeri açma <strong>ve</strong> çalışma ruhsatlarının birörneği en geç yedi gün içinde yetkili idare tarafından kolluğa gönderilir.İşyeri ruhsatlarının bildirimine ilişkin olarak sözkonusu yönetmelikte de<strong>5510</strong> sayılı Kanundaki düzenlemeye paralel hükümler bulunduğu anlaşılmakta.Buna göre, Kuruma gönderilen işyeri açma <strong>ve</strong> çalışma ruhsatlarıKurum kayıtları ile karşılaştırılır. Sözkonusu işyerinin Kurumda kaydının/dosyasınınolmadığı anlaşılır ise, gelen belgelerde tescile esas bilgilervar ise re’sen tescil işlemi yapılır, yok ise Kurum yoklama memurlarıncatespit yapılmak suretiyle sonucuna göre işlem yapılır.II .3 .2 .3- İşletme Belgesinin Kuruma gönderilmesiSanayiden sayılan işlerde 10 <strong>ve</strong> daha fazla kişinin çalıştığı işyerleri, çalışansayısına bakılmaksızın tehlikeli kimyasal maddelerin üretildiği, kullanıl-12 10.08.2005 tarih <strong>ve</strong> 25902 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 185
dığı <strong>ve</strong> depolandığı işyerleri, inşaat <strong>ve</strong> maden işyerleri ile taş ocaklarınınsabit tesisleri için Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığının ilgili BölgeMüdürlüğünden işletme belgesi alınması gerekmektedir. İşletme belgesi<strong>ve</strong>rilmesi işlemleri, 4857 sayılı İş Kanununun 78.maddesine göre hazırlananİşyeri Kurma İzni <strong>ve</strong> İşletme Belgesi Alınması Hakkında Yönetmelik 13hükümlerine göre yürütülmektedir. 14 Buna göre, Yönetmeliğin 6.maddesigereğince yukarıda belirtilen tüm işyerlerine, işletilmeye başlanılmadanönce işletme belgesi alınması zorunludur.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11.maddesinde, valilikler ile belediyelerden başkaruhsat <strong>ve</strong>rmeye yetkili diğer kamu tüzel kişileri de, ruhsat niteliği taşıyanişlemlerine ilişkin bilgi <strong>ve</strong> belgeleri <strong>ve</strong>rildiği tarihten itibaren bir ay içindeKuruma bildirmekle yükümlü tutulmuşlardır. Şu halde, Çalışma <strong>ve</strong> SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığının ilgili Bölge Müdürlükleri <strong>ve</strong>rdikleri işyeri kurmaizni ile işletme belgelerini bir ay içerisinde Kuruma bildirmek durumundadırlar.Kurum bu belgelerle ilgili olarak yukarıda açıklandığı gibi işlemyapacaktır.II .3 .2 .4- Yapı Ruhsatlarının Kuruma gönderilmesiKanun hükmü gereği, valilikler, belediyeler <strong>ve</strong> ruhsat <strong>ve</strong>rmeye yetkilidiğer kamu <strong>ve</strong> özel hukuk tüzel kişileri, yapı ruhsatını <strong>ve</strong>rildiği tarihtenitibaren bir ay içinde Kuruma bildireceklerdir. Benzer bir düzenleme 506sayılı Kanunun mülga 8.maddesinde de bulunmaktaydı. Bu düzenleme ileKurum, yapı ruhsatları <strong>ve</strong> tescile esas diğer bilgiler ile birlikte sözkonusuinşaat işyerlerini 506 sayılı Kanun kapsamına re’sen alabilecektir.Esasen bu husus daha önce İçişleri Bakanlığı ile Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikBakanlığı’nın ortaklaşa yayımladığı bir Tebliğ 15 ile düzenlenmişti; ancakvalilikler <strong>ve</strong> belediyelerce yapı ruhsatı <strong>ve</strong>rilen inşaatların iş<strong>ve</strong>renleri ileadreslerini gösterir listelerin her ay Kuruma gönderilmesi uygulamasınındayanağı idari bir düzenleme olduğu için beklenen başarı da sağlanamamıştı.Nihayet sözkonusu Tebliğ’in, Valilik <strong>ve</strong> Belediyelerce “tamamlanmışbinalara yapı kullanma izin belgesi <strong>ve</strong>rilirken, bu inşaat işyerlerinden dolayıiş<strong>ve</strong>renin Sosyal Sigortalar Kurumuna prim borcunun bulunmadığınıkanıtlayan, ilgili Sigorta Müdürlüğünce düzenlenmiş bir belgenin yapı sahibindenistenilmesi” hükmünü içeren 1/b maddesi de Danıştay tarafındaniptal edilmişti 16 . Daha sonra 506 sayılı Kanunun 8.maddesinde yapılandüzenleme ile uygulama kanuni bir dayanağa kavuşturulmuş <strong>ve</strong> YapıRuhsatlarının Sosyal Sigortalar Kurumuna Gönderilmesi <strong>ve</strong> Yapı Kullanmaİzin Belgesinin Verilmesinde Kurumca Düzenlenmiş “Borcu Yoktur”Yazısının Aranılması Hakkında Tebliğ 17 de yayımlanmıştı.13 17.12.2004 tarih <strong>ve</strong> 25673 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.14 Sözkonusu işyerleri için “işyeri kurma izni” <strong>ve</strong>rilmesi uygulamasına ise 5763 sayılı Kanun ile 4857 sayılı Kanunun78.maddesinde yapılan değişiklik ile son <strong>ve</strong>rilmiştir.(26.05.2008 -26887 RG)15 04.10.1992 tarih <strong>ve</strong> 21335 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.16 Danıştay 6.Daire, 17.06.2003, E:2002/1081, K:2003/401717 21.04.2005 tarih <strong>ve</strong> 25793 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.186Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Bu düzenleme ile Kurumun özellikle yapı ruhsatı <strong>ve</strong>rilen özel bina inşaatlarınıherhangi bir tereddüte yer <strong>ve</strong>rmeyecek biçimde kapsamına alarakdeğerlendirmeye tabi tutması imkan <strong>ve</strong> kabiliyeti artırılmıştır. Hatta yenidüzenleme ile belediye <strong>ve</strong> valilikler dışındaki “ruhsat <strong>ve</strong>rmeye yetkili diğeryetkililer” de <strong>ve</strong>rdikleri yapı ruhsatlarının birer örneğini Kuruma gönderecektir.Örneğin Organize Sanayi Müdürlükleri de bu kapsamda sorumlukılınmışlardır.Yapı ruhsatlarının Kuruma intikali üzerine öncelikle ruhsatta belirtilen inşaatınünitede tescilli olup olmadığı araştırılacak, söz konusu inşaat işyeritescilli değilse, bu durumda inşaata başlanılmış olup olmadığının bildirilmesi,başlanılmış ise <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11. maddesi uyarınca işyeribildirgesi <strong>ve</strong>rilmesi gerektiği iadeli taahhütlü bir yazı ile yapı sahibine bildirilecek<strong>ve</strong> sonucuna göre işlem yapılacaktır. Belirtelim ki; aynı iş<strong>ve</strong>rentarafından yaptırılan <strong>ve</strong> birden fazla yapı ruhsatı bulunan özel bina inşaatıişyerlerinde, parsellerinin bitişik ya da yakın olması <strong>ve</strong> sigortalıların birbirinekarışması şartıyla inşaatların tek sicil numarasında yürütülmesineünitece izin <strong>ve</strong>rilebilir.(SSİY/29-9)Diğer taraftan, 3194 sayılı İmar Kanununun yapı ruhsatı <strong>ve</strong>rilmesi hususunudüzenleyen 21.maddesinde herhangi bir değişiklik yapılmamıştır. Bizegöre daha fonksiyonel olması bakımından bu kanunda değişiklik daha yerindeolurdu. Yapılar, kişilerce kendilerine ait tapusu bulunan arazi, arsa<strong>ve</strong>ya parsellerde ya da kendisine ait tapusu bulunmamakla birlikte kamukurum <strong>ve</strong> kuruluşlarının <strong>ve</strong>rmiş oldukları tahsis <strong>ve</strong>ya irtifak hakkı tesisbelgeleri ile imar planı, yönetmelik, ruhsat <strong>ve</strong> eklerine uygun olarak yapılabilir.Gerçekten de İmar Kanununun 21.maddesine göre, bu Kanun kapsamınagiren bütün yapılar için belediye <strong>ve</strong>ya valiliklerden yapı ruhsatının alınmasıgerekmektedir. Aynı Kanunun 26.maddesinde kamuya ait yapı <strong>ve</strong>tesisler ile sanayi tesisleri bu zorunluluktan istisna tutulmuşlardır. Ruhsatalmış yapılarda herhangi bir değişiklik yapılması da yeniden ruhsat alınmasınabağlıdır.Yapı ruhsatı alma şartları ise İmar Kanununun 22.maddesinde gösterilmiştir.Buna göre yapı ruhsatı almak için belediye, valiliklere yapı sahipleri<strong>ve</strong>ya kanuni <strong>ve</strong>killerince müracaat edilir. Dilekçeye sadece tapu, mimariproje, statik proje, elektrik <strong>ve</strong> tesisat projeleri, resim <strong>ve</strong> hesapları, röperli<strong>ve</strong>ya yoksa ebatlı kroki eklenmesi gereklidir. Belediyeler <strong>ve</strong>ya valilikçeruhsat <strong>ve</strong> ekleri incelenerek eksik <strong>ve</strong> yanlış bulunmuyorsa müracaat tarihindenitibaren en geç otuz gün içinde yapı ruhsatı <strong>ve</strong>rilir. Eksik <strong>ve</strong>ya yanlışolduğu takdirde; müracaat tarihinden itibaren onbeş gün içinde müracaatçıyailgili bütün eksik <strong>ve</strong> yanlışları yazı ile bildirilir. Eksik <strong>ve</strong> yanlışlargiderildikten sonra yapılacak müracaattan itibaren en geç onbeş gün içinderuhsat <strong>ve</strong>rilir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 187
Yapı ruhsatlarının müddetinin ruhsat tarihinden itibaren iki yıl olduğuaynı Kanunun 29.maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, bu müddet zarfındayapıya başlanmadığı <strong>ve</strong>ya yapıya başlanıp da her ne sebeple olursaolsun, başlama müddetiyle birlikte beş yıl içinde bitirilmediği takdirde <strong>ve</strong>rilenruhsat hükümsüz sayılır. Bu durumda yeniden ruhsat alınması mecburidir.Aynı Kanunun 32.maddesine göre ise, ruhsat alınmadan yapıya başlandığı<strong>ve</strong>ya ruhsat <strong>ve</strong> eklerine aykırı yapı yapıldığının ilgili idarece tespiti, fennimesulce tespiti <strong>ve</strong>ya ihbarı <strong>ve</strong>ya herhangi bir şekilde bu durumdan haberdarolunması üzerine, belediye <strong>ve</strong>ya valiliklerce o andaki inşaat durumutespit edilir. Yapı mühürlenerek inşaat derhal durdurulur. Bu tarihten itibarenen çok bir ay içinde yapı sahibi, yapısını ruhsata uygun hale getirerek<strong>ve</strong>ya ruhsat alarak, belediyeden <strong>ve</strong>ya valilikten mührün kaldırılmasınıister. Bu yapılmazsa, ruhsat iptal edilir, ruhsata aykırı <strong>ve</strong> ruhsatsız yapılanbina , belediye encümeni <strong>ve</strong>ya il idare kurulu kararını müteakip, belediye<strong>ve</strong>ya valilikçe yıktırılır <strong>ve</strong> masrafı yapı sahibinden tahsil edilir.II .3 .2 .5- İhaleli işlerin Kuruma bildirilmesiII .3 .2 .5 .1 – Genel olarak<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 90.maddesi birinci fıkrası gereğince, kamu idareleriile döner sermayeli kuruluşlar 5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamındakikuruluşlar, kanunla kurulan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar, ihale yolu ile yaptırılanher türlü işleri üstlenenleri <strong>ve</strong> bunların adreslerini onbeş gün içindeKuruma bildirmekle yükümlüdür. Düzenleme 506 sayılı Kanunun mülga83.maddesine paralel bir nitelik taşımaktadır.İdare, ihale yoluyla yaptırdığı her türlü işleri üzerine alanları <strong>ve</strong> adresleriniKuruma bildirmekle yükümlü tutulduğundan, yapılan işi <strong>5510</strong> sayılı Kanunkapsamına girecek nitelikte olsun ya da olmasın Kuruma bildirmektedir.Kurumda bu bildirim sonucunda ilgili ünitesini, işyeri sicil numarasını<strong>ve</strong> tediye mahallini idareye <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>rene bildirecektir.Ancak Kurumun bu bildirimi yapabilmesi için işyerinin tescil edilmiş/<strong>5510</strong>sayılı Kanun kapsamına alınmış olması zorunlu bulunmaktadır. 18 Oysa ki,<strong>5510</strong> sayılı Kanun açısından bir işyerinin tescil edilebilmesi için, o işyerindesigortalı çalıştırılmaya başlanması gerekmektedir. Bu bakımdan ortayaçıkan bu çelişkinin giderilmesinde Kurum aşağıdaki prosedürü takip edecektir:İdarece ihaleli işin <strong>ve</strong>rildiğinin –sigortalı çalıştırılıyor olsun ya da olmasınher türlü ihaleli işin- ilgili Kurum ünitesine bildirilmesi üzerine, işyerinintescilinde önce, iş<strong>ve</strong>rene, ekinde işyeri bildirgesi örneği bulunan bir yazıgönderilecek, bu bildirgenin düzenlenip Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi istenecek, işyeribildirgesi <strong>ve</strong>rildiğinde işyeri bu bildirgeye göre tescil edilecek, yapılan18 SSK Genel Müdürlüğünün 09.02.1999 tarih <strong>ve</strong> 16-184 Ek sayılı Genelgesi188Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ihtara rağmen işyeri bildirgesi <strong>ve</strong>rilmediğinde ise, ihale makamının yazısıdoğrultusunda işyeri re’sen tescil edilecek <strong>ve</strong> tescil bilgileri ihale makamınaayrıntılı olarak bildirilecektir.Ayrıca, re’sen tescil üzerine ihale makamına bilgi <strong>ve</strong>rilirken, yapılan ihtararağmen iş<strong>ve</strong>rence işyeri bildirgesi <strong>ve</strong>rilmediği belirtilecek <strong>ve</strong> ihale konusuişte sigortalı çalıştırılmaya başlanıldığı tarih (yer teslimi ya da işe başlama tarihideğil) ihale makamından sorulacak <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rilecek cevaba göre gerekiyorsaişyeri tescil tarihi düzeltilecektir. Netice itibariyle, re’sen tescil edilen bu niteliktekiişler için iş<strong>ve</strong>rence sonradan işyeri bildirgesi <strong>ve</strong>rilip bu belgedekisigortalı çalıştırılmaya başlanan tarih farklı olursa, sigortalı çalıştırılmayabaşlanan tarih ile ilgili olarak ihale makamı kesin bir bilgi <strong>ve</strong>remediğinde<strong>ve</strong> aksi de ispat edilemediğinde iş<strong>ve</strong>ren beyanına itibar edilecektir. Görüldüğüüzere bir iş ya da işyerinin re’sen tescilinde dahi ihale makamındanalınan bilgilerin en azından işyeri bildirgesinde olan bilgileri ihtiva etmesigerekmektedir.II .3 .2 .5 .2 – İhale konusu işlerin devriİhale konusu işin eksik kalan kısmının sonradan düzenlenen sözleşmeyeistinaden işi devir alan tarafından yapılması <strong>ve</strong> üstlenilen bu kısım için ayrıcateminat alınması halinde işi devir alan adına işyeri dosyası açılacaktır.Şöyle ki; işin devrine idarece muvafakat edildiğine ilişkin yazılı sözleşmeninibraz edilmesi kaydıyla işi devir alan adına işyeri dosyası açılacak <strong>ve</strong>eksik kalan kısımlar ile ilgili işlemler açılacak yeni dosyadan yürütülecektir.Öte yandan, bu sözleşmede işin önceki kısımlarından dolayı işi deviralanın sorumluluğunun bulunduğu hususunda herhangi bir hükme yer<strong>ve</strong>rilip <strong>ve</strong>rilmediği üzerinde durulmayacaktır.II .3 .2 .5 .3 - İş Ortaklıkları ile Konsorsiyumlar4734 sayılı Kamu İhale Kanununun 14. göre; ortak girişimler iş ortaklığı<strong>ve</strong> konsorsiyum olarak ikiye ayrılmaktadır. İş ortaklığı, üyelerinin hak <strong>ve</strong>sorumluluklarıyla işin bütününü yapmak üzere; konsorsiyumlar ise üyelerininhak <strong>ve</strong> sorumluluklarını ayırarak, işin kendi uzmanlık alanlarınıyapmak üzere bir araya geldikleri, organizasyonlardır.İş ortaklığı anlaşma <strong>ve</strong> sözleşmelerinde iş ortaklığını oluşturan gerçek <strong>ve</strong>tüzel kişilerin taahhütlerinin yerine getirilmesinde müşterek <strong>ve</strong> müteselsilensorumlu oldukları, konsorsiyum anlaşma <strong>ve</strong> sözleşmelerinde ise gerçek<strong>ve</strong>ya tüzel kişilerin, işin hangi kısmını taahhüt ettikleri, taahhütlerle ilgiliolarak koordinatör ortak aracılığıyla koordinasyonun sağlanacağı açıklanmışbulunmaktadır.Şu halde, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 90.maddesine göre ihale konusu işlerin konsorsiyumşeklinde üstlenilmesi halinde; konsorsiyumu oluşturan üstlenicilerinher birine müstakilen istihkak ödenmesi <strong>ve</strong> bu üstleniciler tarafındanidareye ayrı ayrı teminat <strong>ve</strong>rilmiş olması kaydıyla üstlenicilerin her birine,Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 189
<strong>ve</strong>recekleri işyeri bildirgelerine istinaden Kurumca ayrı ayrı sicil numarası<strong>ve</strong>rilebilir. İhale konusu işin iş ortaklığı şeklinde üstlenilmesi durumundaise, işyeri, iş ortaklığı adına <strong>ve</strong> tek işyeri sicil numarası <strong>ve</strong>rilerek tescil edilir.(SSİY/29-5)II .3 .2 .5 .4 – Tek ihale ile birden çok işin yapılması haliTek ihale ile birden çok işin yapılması hâlinde istihkaklarının bir ödenmesi<strong>ve</strong> teminatlarının tek olması şartıyla, işe ilk başlanılan yeri çevresine alanünitece tek sicil numarası <strong>ve</strong>rilebilir. Aynı anda birden fazla ünitede işebaşlanılması hâlinde, hangi ünitede tek sicil numarası alınacağını iş<strong>ve</strong>renbelirler. İlgisi bulunan ünitelere yazılı olarak bilgi <strong>ve</strong>rir.(SSİY/29-8)II .4- İŞYERİNİN TESCİLİII .4 .1-Genel bilgiler<strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında da işyeri tescil işlemleri 506 sayılı Kanunuygulamasına benzer biçimde yürütülecektir. SSİY’nin 30.maddesinegöre; Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi gereğince sigortalıçalıştırılan işyerine;a) Kurumca “Mahiyet Kodu”, “İşkolu Kodu”, “Ünite Kodu”, “Sıra Numarası”,“İl Kodu”, “İlçe Kodu” “Kontrol Numarası” <strong>ve</strong> varsa “Geçici İş İlişkisiKurulan İş<strong>ve</strong>ren Numarası” ile “Alt İş<strong>ve</strong>ren Numarası” nı ihtiva edenbir sicil numarası <strong>ve</strong>rilir <strong>ve</strong> bu numara iş<strong>ve</strong>rene tebliğ edilir.b) Yapılan işin özel <strong>ve</strong>ya kamu sektörüne ait daimi <strong>ve</strong>ya geçici olduğunubelirleyen “Mahiyet Kodu” ile ilgili haneye; kamu sektörüne bağlı devamlıişyerleri için “1”, özel sektöre bağlı devamlı işyerleri için “2”, kamu sektörünebağlı geçici <strong>ve</strong>ya mevsimlik işyerleri için “ 3”, özel sektöre bağlı geçici<strong>ve</strong>ya mevsimlik işyerleri için “4” rakamı yazılır.c) Yapılan işin “Kısa Vadeli Sigorta Kolları Prim Tarifesi” ne göre hangi işkoluna girdiğini belirleyen bölüme, Prim Tarifesinde bu işe karşılık gösterilendört rakamlı işkolu kodu yazılır.Ünite Kodu Hanesine, işyerinin işlem gördüğü Ünitenin kodu yazılır. Herişyerine ilgili Ünite tarafından iller itibariyle <strong>ve</strong> sıra takip etmek suretiylebir sıra numarası <strong>ve</strong>rilir. Kurumca, sigorta işlemlerinde kullanılmak üzereher il’e bir kod numarası <strong>ve</strong>rilir. İşyeri hangi ilde ise, o il’e ait trafik kodnumarası ilgili bölüme yazılır. İllere bağlı ilçelerin her birine ayrı kod numarası<strong>ve</strong>rilir. İşyeri hangi ilçede ise, bu ilçe kodu da ilgili bölüme yazılır.İşyeri sicil numarasının doğru kullanılması amacıyla da Kurumca “KontrolNumarası” <strong>ve</strong>rilir.190Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalıçalıştırılan işyerlerine, Kurumca ünite kodu, saymanlık <strong>ve</strong> kurumnumarası, il kodu, ilçe kodu <strong>ve</strong> kontrol numarasını ihtiva eden sicil numarası<strong>ve</strong>rilir <strong>ve</strong> bu numara iş<strong>ve</strong>rene tebliğ edilir.II .4 .2-Belli bir yerden yapılmayan işlerin tesciliBelirli yerde yapılmayan <strong>ve</strong> belirli bir merkezden sevk <strong>ve</strong> idare edilenişlerin tescili SSİY’nin 32.maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre; işyeribildirgesi, sigortalı çalıştırılmaya başlanılan, devir alınan <strong>ve</strong>ya başka biriş<strong>ve</strong>rene intikal eden işin belirli bir yerde yapılmaması hâlinde, iş<strong>ve</strong>reninikametgâhının bulunduğu, bir “il”den diğer bir “il”e geçmesi <strong>ve</strong> devametmesi hâlinde ise işin başladığı yeri çevresine alan üniteye <strong>ve</strong>rilir. Büro,yazıhane gibi belli bir merkezden sevk <strong>ve</strong>ya idare edilmeyen <strong>ve</strong> faaliyetibelirli bir yere bağlı olmayan işler, belirli yerde yapılmayan işler olarakkabul olunur.Belirli bir yerde yapılmayan işlerde iş<strong>ve</strong>renin ikametgâhı ile işin görüldüğüyerler, Kuruma ait ayrı ünite bölgelerinde bulunuyorsa, sigorta işlemlerininiş<strong>ve</strong>renin yazılı başvurması üzerine, işin yapıldığı yeri çevresine alanünite <strong>ve</strong>ya ünitelerinden biri tarafından yürütülmesine, Kurumca izin <strong>ve</strong>rilebilir.Faaliyeti belirli bir yere bağlı olmamakla beraber, büro, yazıhanegibi belirli bir merkezden sevk <strong>ve</strong> idare edilen işler, belirli bir yerde yapılmışsayılır <strong>ve</strong> işyeri bildirgesi, işin sevk <strong>ve</strong> idare edildiği yeri çevresine alanüniteye <strong>ve</strong>rilir.II .4 .3- İşyeri tesciline ilişkin geçiş hükümleri<strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici maddelerinde, ev<strong>ve</strong>lden beri Kurumda tesciliolan işyerleri ile bu Kanun uygulaması ile ilk defa işyeri bildirgesi <strong>ve</strong>recekolanlar için geçiş hükümlerine yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; 506 sayılı Kanunhükümlerine göre yapılmış olan işyeri tescilleri, bu Kanun hükümlerinegöre yapılmış sayılacaktır.(<strong>5510</strong>/geçici 6-3) Bu şekilde tescili olanların ayrıcabildirimde bulunmaları gerekmeyecek.Bu Kanun yürürlüğe girmeden önce 5434 sayılı Kanun hükümlerine göreiştirakçi çalıştıran <strong>ve</strong> bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra da4.maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı sayılan kişileriçalıştırmaya devam eden kamu idareleri 11.madde uyarınca işyeribildirgesini Kurumca belirlenecek sürede <strong>ve</strong>rmek zorundadırlar. İşyeribildirgesinin Kurumca belirlenecek süre içinde <strong>ve</strong>rilmemesi durumunda,102.maddenin (b) bendi gereğince idari para cezası uygulanacaktır.(<strong>5510</strong>/Geçici 11-6)III –İŞYERİ DOSYASININ KAPATILMASIKurumca yukarıda açıklanan esaslara göre tescil edilerek dosya oluşturulmuşişyeri dosyalarının hangi durumlarda işlemden kaldırılacağı SSİY’nin36.maddesinde düzenlenmiş bulunmaktadır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 191
III .1 -İŞYERİNİN, KAPANMASI, TERKİ VE TASFİYESİ HALİNDEYukarıda açıklanan koşullardan birisinin gerçekleşmesiyle kapsama alınaraktescil edilen işyeri <strong>ve</strong> işyeri dosyası çeşitli hukuki süreçler sonucundaKanun kapsamından çıkarılabilir. İş<strong>ve</strong>ren, işyerinin kapanması, terki <strong>ve</strong>yatasfiyesi halinde bu durumu işyerinin tescilli bulunduğu Kurum ünitesineyazılı olarak bildirecektir. Gerekli görülmesi halinde Kurumca yaptırılacakyoklama sonucunda işyerinin kapandığı ya da terk edildiği fiilin de tespitedilerek işyeri dosyası kapatılabilecektir.III .2 -YANLIŞ VEYA YERSİZ TESCİL HALİNDEİşyerleri bazen yanlış ya da yersiz olarak <strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamına alınabilir.Bu durum, önceki dönemde olduğu gibi daha çok kamu kurumlarındanalınan görüşler ya da ihale makamlarının yazıları neticesinde yapılantescil işlemlerinde ortaya çıkabilir. Örneğin, mali açıdan iş<strong>ve</strong>ren(mükellef)olan bir gerçek kişi, işyerinde sigortalı çalıştırmadığı halde <strong>ve</strong>rgi dairesindenalınan bir yazı ile yersiz olarak tescil edilebilir. Böylesi bir durumdayani işyerinin yanlış <strong>ve</strong>ya yersiz olarak Kanun kapsamına alındığının tespitedilmesi halinde, Kurum ünitesince tescil işleminin iptali yapılabilecektir.Yine çeşitli sebeplerle aynı iş <strong>ve</strong>ya işyerine birden fazla sicil numarası <strong>ve</strong>rilmişolabilir. Bu durumun anlaşılması halinde, sonradan <strong>ve</strong>rilen numaralarünitece re’sen iptal edilecektir. İptal edilen numaralar ise başka bir işyerine<strong>ve</strong>rilmeyecektir. Böylesi tescil işleminin iptal edildiği durumlarda da açılmışbulunan işyeri dosyası kapanmış olmaktadır. Ancak işlemler sonradan<strong>ve</strong>rilen numaradan yürütülmüşse geriye dönük işlem yapmamak için diğernumaralar, işlem gören işyeri dosyasının numarasında birleştirilirIII .3 -SİGORTALI ÇALIŞTIRILMAMASI HALİNDE<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86.maddesi birinci fıkrasında, “iş<strong>ve</strong>ren,… sigortalıçalıştırmadığı takdirde, bu hususu sigortalı çalıştırmaya son <strong>ve</strong>rdiği tarihtenitibaren, onbeş gün içinde Kuruma bildirmekle yükümlüdür.” denilmiştir.Bu hükme rağmen bildirmeme durumunda iş<strong>ve</strong>ren için Kanundaherhangi bir yaptırım da öngörülmemiştir.İnşaat <strong>ve</strong> ihale konusu işyerleri hariç olmak üzere, kapanma, terk <strong>ve</strong>yatasfiye olmadığı hâlde, işyerinde en az iki yıllık bir süreden beri sigortalıçalıştırılmadığı, iş<strong>ve</strong>renler tarafından bildirilen <strong>ve</strong>ya Kurumca tespit edilenişyeri dosyaları, sigortalı çalıştırılmaya son <strong>ve</strong>rilen tarih itibarıyla üniteceKanun kapsamından çıkarılır <strong>ve</strong> taahhütlü bir yazıyla iş<strong>ve</strong>rene bildirilir.Belirtelim ki, geçmiş dönemde işyerinde en az beş yıllık bir süreden berisigortalı çalıştırılmaması halinde işyeri dosyaları işlemden kaldırılıyordu.192Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
T.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMUEK:6YER BLDRGES(4/1-a kapsamndaki sigortallar için)A- YER BLDRGESNN VERLME EKL1- VEREN 2- RE'SENB- YER DOSYASININ TESCL NEDEN1- Bildirge 2- Devir 3- ntikal 4- Nakil5- Nevi Deitirme 6- Birleme7- Katlm8- Adi irketlerde Yeni Ortak AlnmasC- YERNN NTEL / FAALYETN MAHYET1- Devaml 2- Geçici 90. Maddeye stinaden hale Özel BinaD- VEREN / YER BLGLERGerçek Kii(T.C. Kimlik No)1- VEREN NUMARASITüzel Kii (Vergi Adi Ort./Kimlik No) OrtaklApartmanYöneticiliiMkolu KoduÜnite KoduYeni Eski2- YER SCL NUMARASIyeri Sra Numaras l KodulçeKoduKont.NoAlt <strong>ve</strong>ren3- <strong>ve</strong>renin Ad-Soyad, Ünvan:5- Telefon / Faks / e-posta6- Sigortal Çaltrlmaya Balanlaca / Devir / ntikal/ Nakil/Nevi Deitirme / Birleme / Katlm / Adiirketlerde Yeni Ortak Alnmas Tarihi :8- Faaliyette Bulunulan Sektör:Genel BütçeKapsamndakiKamu9- Yaplan in Nitelii:10- Tüzel Kiiliin Ortak Says:11- Adi Ortaklk/ Ortakl/Kat Malikleri<strong>ve</strong>ren Says4- yerininAdresiyeri Telefon Numaras1……/……/……….Kamu Hukuk Tüzel KiiliiÖzel Düzenleyici <strong>ve</strong> SosyalÖzelBütçeli Denetleyici Gü<strong>ve</strong>nlikBelediye KT Dierdarelerdareler Kurumlar Kurumlar……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Mahalle : ………. lçe : …………D Kap No:ç Kap No:Cep Telefonu7- Çaltrlacak Sigortal Says :irket TürüSpor Klupleril : ……………Ada/Parsel :……..Faks NumarasÖzel Hukuk Tüzel KiiliiDernekVakfBasnSendikaPosta Kodu:E-posta AdresiAp. Yön.DierSiyasi Parti12- Tutmak Zorunda Olduu Defter Türü:Kamu daresiBilançoDier DefterDeftere Tabi DeilDoldurulucak Bilgiler<strong>ve</strong>ren1 T.C. Kimlik Numaras :2 Ad Soyad:3 Tüzel Kii ise Ünvan:4 Baba Ad:5 Anne Ad:6 Doum Yeri / Doum Tarihi :…../…../…….7 Cinsiyeti :ErkekKadn8Uyruu :Ülke Ad :T.C.(Yabanc ise ülke ad)9 Nüfusa Kaytl Olduu Yer :l:………………….lçe:………………..10 Cilt No/Aile Sra No/Sra No/Sayfa No:…….../…….../…….../……………11 Vergi Kimlik No / Kurumlar Vergisi No :12 Vergi Dairesi Ad:Ticaret Sicili Gaz. Tarihi/No/Sayfa No/<strong>ve</strong>ren Vekili için13<strong>ve</strong>kaletname <strong>ve</strong>ya Atama Tarihi <strong>ve</strong> Says :…../…../…….14 Meslek Teekkülünün Ad:15 Ticaret/Esnaf Sicili/Vakf/Oda/Birlik/Dernek No :Bulvar: …..……………………….Cadde:…………………16 Yerleim Yeri AdresiAdnza Kaytl Olan / Alt <strong>ve</strong>reni / Üst Düzey Yöneticisi /17 Orta Olduunuz / <strong>ve</strong>ren Vekili Olarak BulunduunuzDier yeri Sicil Numaralarn Yaznz:18 Tatbik mza :E- VEREN / VEREN VEKLSokak:……………………………..D Kap No:.. ç Kap No:...Mahalle / Köy: ………………………………………………………lçe:……………………………….Posta Kodu:……………………l:………………………………………../…../…….Bulvar:………………………..Sokak:………………………… D Kap No:.. ç Kap No:…Mahalle / Köy:…………………………………………………………………..lçe:……………………………….F- 90. MADDEYE STNADEN HALE KONUSU LERDE HALEY YAPAN MAKAMÜnvan : Adresi :ErkekT.C.<strong>ve</strong>ren Vekili…../…../…….KadnÜlke Ad :l:…………………. lçe:………………..………/………/………/…………Cadde:……………………..Posta Kodu:……………………l:………………………………Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 193
Doldurulucak Bilgiler1 T.C. Kimlik Numaras :2 Ad:3 Soyad:4 Baba Ad:5 Anne Ad:6 Cinsiyeti :7Uyruu :(Yabanc ise ülke ad)8 Doum Yeri / Doum Tarihi :9 Nüfusa Kaytl Olduu Yer :10 Yerleim Yeri Adresi11 irketteki Ünvan8 Doum Yeri / Doum Tarihi : …../…../…….Bulvar: …..……………………….Cadde:…………………9 Yerleim Yeri AdresiG- ORTAK BLGLER EK-6 DEVAM1. Ortak 2. OrtakErkekT.C.Bulvar: …..……………………….Sokak:…………………………….. D Kap No:.. ç Kap No:... Sokak:………………………… D Kap No:.. ç Kap No:…Mahalle / Köy: ………………………………………………………Mahalle / Köy:…………………………………………………………………..lçe:……………………………….Sokak:…………………………….. D Kap No:.. ç Kap No:... Sokak:………………………… D Kap No:.. ç Kap No:…Mahalle / Köy: ………………………………………………………Mahalle / Köy:…………………………………………………………………..lçe:……………………………….KadnÜlke Ad :…../…../…….Cadde:…………………Posta Kodu:……………………l:……………………………………Posta Kodu:……………………l:……………………………………ErkekT.C.Bulvar:………………………..lçe:……………………………….Bulvar:………………………..lçe:……………………………….KadnÜlke Ad :…../…../…….Cadde:……………………..Posta Kodu:……………………l:………………………………12 Ortan Vergi Dairesi / Vergisi Kimlik Numaras :BalamaBalama13 Ortakla :…./…./…… Biti Tarihi …./…./………./…./…… Biti Tarihi …./…./……TarihiTarihi14 Hisse Oran :Yöneticileri Gösterir Ticaret Sicil Gazetesi Tarih / No /15 …../…../…….Sayfa : ….NO : ….. …../…../……. NO : ….. Sayfa : ….Sayfa16 Telefon / Fax : : Ev:Fax : : Ev: Fax :Adnza Kaytl Olan / Alt <strong>ve</strong>reni / Üst Düzey Yöneticisi /17 Orta Olduunuz / <strong>ve</strong>ren Vekili Olarak BulunduunuzDier yeri Sicil Numaralarn Yaznz:H- YÖNETC BLGLER - ÜST DÜZEY YÖNETC BLGLER /KAMU DARELERNN TAHAKKUK VE TEDYE LE GÖREVL KAMU GÖREVLLERDoldurulucak Bilgiler1. Yönetici2. Yönetici1 T.C. Kimlik Numaras :2 Ad:3 Soyad:4 Baba Ad:5 Anne Ad:6 Cinsiyeti :ErkekKadnErkekKadn7Uyruu :(Yabanc ise ülke ad)T.C.Ülke Ad :T.C.Ülke Ad :8 Doum Yeri / Doum Tarihi :…../…../…….…../…../…….9 Nüfusa Kaytl Olduu Yer :Bulvar: …..……………………….Cadde:…………………Bulvar:……………………….. Cadde:……………………..Sokak:……………………………..D Kap No:.. ç Kap No:... Sokak:………………………… D Kap No:.. ç Kap No:…10 Yerleim Yeri AdresiMahalle / Köy: ………………………………………………………Mahalle / Köy:…………………………………………………………………..Posta Kodu:……………………Posta Kodu:……………………lçe:………………………………. l:…………………………………… lçe:………………………………. l:………………………………11 Ünvan / Görevi :12 Göre<strong>ve</strong> :Balama …./…./…… Biti Tarihi …./…./…… Balama …./…./…… Biti Tarihi …./…./……13 Hisse Oran :Yöneticileri Gösterir Ticaret Sicil Gazetesi Tarih / No /…../…../…….NO : …..Sayfa : …. …../…../……. NO : ….. Sayfa : ….14 SayfaResmi Gazete/Atama Belgesi Tarih/Says:…../…../…….…../…../…….15 Telefon / Fax : : Ev :Fax : : Ev : Fax :Adnza Kaytl Olan / Alt <strong>ve</strong>reni / Üst Düzey Yöneticisi /16 Orta Olduunuz / <strong>ve</strong>ren Vekili Olarak BulunduunuzDier yeri Sicil Numaralarn Yaznz:1 T.C. Kimlik Numaras :2 Ad:3I- MUHASEBEC - MAL MÜAVR / MUHASEBE YETKLS6 Cinsiyeti : Erkek KadnUyruu :Ülke Ad :7T.C.(Yabanc ise ülke ad)10 irketteki / Kurumdaki Ünvan :11 Vergi Dairesi Ad / Vergi Kimlik Numaras :1213Soyad:4 Baba Ad:5 Anne Ad:Göre<strong>ve</strong> :Oda Kayt Numaras :BalamaTarihi…./…./……ErkekT.C.BalamaTarihi…./…./……14 Telefon / Fax : : Ev : Fax : : Ev :- MZALAR VE ONAYLAR<strong>ve</strong>renBu yeri Bildirgesinde yazl bilgilerin gerçee uygunolduunu beyan ederim. ………/……/…….<strong>ve</strong>renin <strong>ve</strong>ya Vekilinin<strong>ve</strong>ren VekiliAd-Soyad <strong>ve</strong> mzas, Mühür <strong>ve</strong>ya KaesiBiti TarihiÜnitece Tasdik Edilen Belgeyi Alan…./…./……yeri Bildirgesinin alndn gösterir belgeyi aldm.…./……/…….Belgeyi AlannAd-Soyad <strong>ve</strong> mzasKadnÜlke Ad :…../…../…….Cadde:……………………..Posta Kodu:……………………l:………………………………Biti TarihiKurum ÜnitesiFax :…./…./……<strong>5510</strong> sayl Sosyal Sigortalar Kanunu <strong>ve</strong> Genel Salk SigortasKanununun 11 inci maddesi gereince, i<strong>ve</strong>ren……………………………. Tarafndan düzenlenip …/…../……Ünitenin kaesi <strong>ve</strong> ilgili memurun paraf194Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
T.CSOSYAL GÜVENLK KURUMUYER BLDRGES(4/1-c kapsamndaki sigortallar için)A-YER SCL NUMARASI (Kurumca Doldurulacaktr)L LÇESAYMANLIK VE KURUM NUMARASIKODU KODUÜNTE KODUESK YEN6-AB- YER BLDRGESNN VERLME EKL(1) VEREN(2) RE'SENC - YERNN TESCL NEDEN(1) Yeni Kurulu (2) Saymanlk Deiiklii(3) Nakil(4) <strong>5510</strong> Geç.11.Madde(5)Sigortal çaltrmaya balad,Saymanlk Deiiklii <strong>ve</strong>ya NakilTARH.....…../....…./……....(6) Sigortal SaysD- YER BLGLER(1) YERNN ADI (2) YER ADRES………………………………………………………. Bulvar: …..………………………….. Cadde:………………………………...………………………………………………………. Sokak: ….…………..………………. D Kap No:……… ç Kap No:.…….……………………………………………………….. Mahalle / Köy: ………………………………………………………………..…..........………………………………………………………….Posta Kodu:……………………………lçe: ..……………………………... l: ………………………….………. ….TELEFON TELEFONFAXE-MAL(3) FAX 1 @E.POSTA 2 @(4) BALI OLDUU SAYMANLIK (5) MAA ÖDEMELER MUHASEBAT GENEL MÜDÜRLÜÜNEAd: ……………………………………………………………..BALI SAYMANLIKLARCA YAPILAN KURUMLARIN...…………………...……………………………………..Say-2000Kurum Numaras...…………………...……………………………………..Saymanlk Numaras 1 2 3 4 5lçe………………………….. L…………………………….(6) VERG DARES ADI VE NUMARASIAd …………………………………..Numaras …………………………………..(7) KURUMUN BALI OLDUU BAKANLIK……………..………………………………..……………..………………………………..……………..………………………………..Genel Bütçeli KurumÖzel Bütçeli KurumDüzenleyici <strong>ve</strong> Denetleyici KurumSosyal Gü<strong>ve</strong>nlik KurumlarMAHALLDARELERDöner SermayeBelediye <strong>ve</strong> Belediye letmeleriÖzel dareKamu ktisadi Teekkülü(9) BÜTÇE DURUMU(8) MAA ÖDEMELERNN YAPILDII TARHAyn 15.Günü -PeiinAyn 1.Günü -PeiinÇaltktan Sonra Ayn 15.günüÇaltktan Sonra Ayn 1.Günü(10) TEKLAT YAPISIMerkezTaraYurtdDöner SermayeFonKefaletDierE-MZA VE ONAYLAR(1)KAMU DARESBu yeri Bildirgesinde yazl bilgilerin gerçee uygun olduunubeyan ederim.……./……/……(2) KURUM ÜNTES<strong>5510</strong> Sayl Kanunun 11.Maddesi gereince <strong>ve</strong>ren……………………………..………………………………………tarafndan düzenlenip ..……./..……/..……..tarihinde Kurumumuza<strong>ve</strong>rilmitir.<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya VekilininAd-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya KaesiÜnitenin Kaesi <strong>ve</strong> lgili Memurun ParafAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 195
6-A DEVAMF- KAMU DARES YÖNETC BLGLERDOLDURULACAK BLGLER 1.YÖNETC 2.YÖNETC1 T.C Kimlik Numaras2 Ad3 Soyad4 Baba Ad5 Ana Ad6 CinsiyetiErkekKadnErkekKadn7 Doum Yeri8 Doum Tarihi.….../...…./………..….../...…./……….9 Nüfusa Kaytl Olduu Yer10 Görevi / Ünvan11 Kurum sicili12 Göre<strong>ve</strong> Balama Tarihi………./………./………………./………./………13 Telefon/FaxG-TAHAKKUK VE TEDYE LE LGL KAMU GÖREVLS BLGLERDOLDURULACAK BLGLER1 T.C Kimlik Numaras2 Ad3 Soyad4 Baba Ad5 Ana Ad1.Görevli 2.Görevli 3.Görevli6 CinsiyetiErkekKadnErkekKadnErkekKadn7 Doum Yeri8 Doum Tarihi………./………./………………./………./………………./………./………9 Nüfusa Kaytl Olduu Yer10 Görevi / Ünvan11 Kurum Sicili12 Göre<strong>ve</strong> Balama Tarihi………./………./………………./………./………………./………./………Telefon13 FaxE-Mail@@@TATBK MZALAR196Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
EK- 6-AYER BLDRGES AÇIKLAMALARI(<strong>5510</strong> sayl Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fkrasnn (c) bendi kapsamnda sigortal çaltran kamu idareleri için)A-YER SCL NUMARASI:yeri bildirgesinde istenilen bilgilerin elektronik <strong>ve</strong>ya benzeri ortamda tam doldurularak onayl bir ekilde Kuruma gönderilmesinimüteakip Kurumca i<strong>ve</strong>rene ayrca iyeri sicil numaras bildirileceinden bu ksm bo braklr.B-YER BLDRGESNN VERLME EKLBildirimin i<strong>ve</strong>ren tarafndan <strong>ve</strong>rilmesi durumunda i<strong>ve</strong>ren seçenei iaretlenir.C-YERNN TESCL NEDEN1)Yeni Kurulu: Kanunun yürürlüe girdii tarihten sonra 4 üncü maddenin birinci fkrasnn (c) bendi kapsamnda ilk defasigortal çaltrmaya balayacak kamu idareleri en geç sigortal çaltrmaya balad tarihte, iki <strong>ve</strong>ya daha fazla kamu idaresininbirleerek yeni bir kamu idaresinin kurulmas durumunda ise, birleme tarihini,2) Saymanlk Deiiklii: yeri sicil numaras (saymanlk <strong>ve</strong> kurum numaralar) iyerinin bal olduu saymanlk esas alnarak<strong>ve</strong>rildiinden, kamu idaresinin bal olduu saymanln deimesi durumunda, deiiklik tarihini,3) Nakil: Kamu daresinin faaliyette bulunduu adresten farkl bir ildeki adrese nakledilmesi durumunda nakil tarihini,takip eden 10 gün içinde iyeri bildirgesinin kamu i<strong>ve</strong>renlerince Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi zorunludur. Bu yükümlülüün yerinegetirilmemesi durumunda Kanunun 102 nci maddesine göre idari para cezas uygulanr.4)Kamu idaresinin yeni kurulmas nedeniyle tescil ileminin yaplmas durumunda, ilk defa sigortal çaltrmaya balad tarih,saymanlk deiiklii <strong>ve</strong>ya nakil nedeniyle tescil ilemi yaplmas halinde ise deiiklik <strong>ve</strong>ya nakil tarihi gün/ay/yl formatndayazlr.5)Sigortal says bölümüne, çaltrlacak sigortal says yazlr.D-YER BLGLER1) yerinin Ad: yerinin açk ad bal bulunulan üst kurulu ile birlikte eksiksiz olarak yazlr.2) yeri Adresi: yerinin adresi tam <strong>ve</strong> eksiksiz olarak yazlr.3) Telefon, fax, e-mail: Telefon <strong>ve</strong> fax numaralar alan kodu ile birlikte, varsa e-mail adresleri yazlr.4) Bal Olduu Saymanlk: Maa ödemeleri saymanlkça yaplan i<strong>ve</strong>renlerin bal bulunduu saymanln ismi tam olarakyazlr. Herhangi bir saymanla bal olmayp tahakkuk <strong>ve</strong> tediye ilemleri kendi iyerlerince gerçekletirilen (Döner Sermayeletmeleri, Belediye, Özel dare, K..T’ler vb.) iyerlerince bal olduu saymanlk bölümüne kendi iyeri ismi yazlr.5) Maa ödemeleri Muhasebat Genel Müdürlüüne bal saymanlklarca yaplan kamu idareleri: Bu tür kurumlarsaymanlklarndan temin edecekleri maa tahakkuklarnn yapld Say2000 projesinde yer alan saymanlk <strong>ve</strong> kurum numaralaryazlr.6) Vergi Dairesi Ad <strong>ve</strong> Numaras: Eksiksiz yazlr.7) Kurumun bal olduu Bakanlk: Eksiksiz yazlr.8) Maa Ödemelerinin Yapld Tarih: Kamu idaresinde maa ödemeleri tek bir dönemde yaplyor ise ödemenin yapld tarihseçenei, ayn kamu idaresinde birden fazla maa ödeme dönemi varsa her maa ödeme dönemi seçenei ayr ayr iaretlenir.9) Bütçe Durumu: Kamu idaresinin 5018 sayl Kamu Mali Yönetim <strong>ve</strong> Kontrol Kanununun I, II, III <strong>ve</strong> IV sayl cet<strong>ve</strong>llerindegösterilen <strong>ve</strong>ya bu cet<strong>ve</strong>ller dndaki kamu idareleri, bildirgedeki bütçe snflandrmasna uygun olan seçenek iaretlenir.10)Tekilat Yaps: Kamu idaresinin tekilat yaps için uygun olan seçenek iaretlenir.E-MZA VE ONAYLARKamu idareleri tarafndan düzenlenecek iyeri bildirgeleri en üst yöneticisi tarafndan ad soyad, imzas, mühür <strong>ve</strong>ya kaesi ileonaylandktan sonra gönderilir.F-YÖNETC BLGLERkamu idaresi yöneticisine ait bilgiler 1 <strong>ve</strong> 2 nci bölüme eksiksiz olarak yazlr. ayet tek bir yönetici var ise sadece 1 inci bölümdoldurulur.G-TAHAKKUK VE TEDYE LE LGL KAMU GÖREVLS BLGLERTahakkuk <strong>ve</strong> tediye ile ilgili kamu görevlileri için istenen bilgiler eksiksiz olarak doldurulur <strong>ve</strong> ilgili görevliler tarafndan tatbikiimzalar bildirgenin ilgili bölümüne mutlaka alnr. yeri bildirgesinin onayl bir ekilde Kuruma gönderilmesini müteakipbildirgede gösterilen tahakkuk <strong>ve</strong> tediye ile ilgili kamu görevlileri adna kullanc ad <strong>ve</strong> ifreleri gönderilir. Ayrca, Kanunun 4 üncümaddesinin birinci fkrasn (c) bendi kapsamnda sigortal saylanlarn sigorta primleri ile emekli kesenekleri <strong>ve</strong> kurumkarlklarnn internet, elektronik <strong>ve</strong> benzeri ortamda mevzuata uygun olarak gönderilmesi ile ilgili ilemleri yapacaklarndan kamuidaresinin personel, tahakkuk <strong>ve</strong> tediye ile ilgili görevli memurlarnn en az birinin bilgileri doldurulur.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 197
ONBİRİNCİ BÖLÜMSİGORTALILARINBİLDİRİMİ VE TESCİLİ
I –İŞVERENİN BİLDİRİM YÜKÜMLÜLÜĞÜI .1–GENEL KURAL<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 8.maddesi birinci fıkrasına göre; iş<strong>ve</strong>renler, Kanunun4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılan kişileri,7. maddenin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen “sigortalılıkbaşlangıcından önce”, sigortalı işe giriş bildirgesi ile Kuruma bildirmekleyükümlü tutulmuşlardır. Diğer taraftan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 100.maddesiikinci fıkrası gereğince, sigortalı işe giriş bildirgelerinin internet üzerindende <strong>ve</strong>rilmesi mümkün olabilecektir. Sigortalı işe giriş bildirgeleri, Kurumae-sigorta ile <strong>ve</strong>rilmesiyle yerine getirilir. Sigortalı işe giriş bildirgesi dışında,başka biçimlerde yapılan bildirimler geçerli sayılmaz.(SSİY/15-1)Büyük oranda hizmet akdine istinaden çalışan Kanunun 4.maddesi (a)bendi kapsamında sigortalı sayılanların sigortalılık başlangıç tarihleri iseaynı Kanunun 7.maddesi birinci fıkrası (a) bendinde düzenlenmiştir. Bunagöre; sözü edilen sigortalıların çalışmaya başladıkları tarihten önce, meslekieğitime <strong>ve</strong>ya zorunlu staja başladıkları tarihten önce sigortalı işe girişbildirgesi ile Kuruma bildirilmeleri gerekecektir. Kanun sigortalıların bildirimindeherhangi bir belgenin değil özel olarak sigortalı işe giriş bildirgesininkullanılmasını istemiştir.Sigortalının sigortalılık başlangıcından yani çalışmaya başladığı tarihtenönce işe giriş bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmesi esasının belirlenmiş olması geçmiş dönemtartışmalarının da sona ermesini sağlayacak gibi görülüyor. Kanundasigortalının “çalışmaya başlamasından önce” değil de “sigortalılık başlangıcından”yani “çalışmaya başladığı tarihten önce” kavramı kullanılmaksuretiyle, aynı gün çalışmaya başlamalarda işe giriş bildirgesinin deaynı gün <strong>ve</strong>rilmesi artık net bir biçimde süresi geçtikten sonra <strong>ve</strong>rilmiş gibiişlem görecektir. Kurum da esasen bunu işe giriş bildirgesinin en az bir günönceden <strong>ve</strong>rilmesi gerektiği şeklinde anlamakta <strong>ve</strong> işlem tesis etmekteydi 1 .Belirtelim ki; sigortalı işe giriş bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmesi için sigortalının “çalışmayabaşlaması” koşulu aranmamıştır. Çalışacak kişinin “işe alınmışolması”, başka bir söyleyişle, çalışacak kişi ile iş<strong>ve</strong>ren arasında bir “iş sözleşmesininyapılmış olması” bildirim için yeterli olacaktır. Oysa sigortalılıkiçin aslolan eylemli çalışma olup, ücret ödenmesi <strong>ve</strong> hizmet sözleşmesidahi sonucu etkilememektedir 2 . Yani bir kimsenin sigortalı sayılabilmesiiçin işe giriş bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmiş olması yeterli değildir 3 . Sigortalılığınoluşumu için aranan zorunlu koşullardan biri olan eylemli çalışma dahayapılmadan, çalışacak kişinin işe giriş bildirgesi düzenlenerek Kuruma<strong>ve</strong>rilmesi kuralının getirilmiş olması kayıt dışı çalışmayı önleme amacıylagetirilmiştir diyebiliriz. Kısacası iş<strong>ve</strong>ren, sigortalı işe giriş bildirgesini <strong>ve</strong>recek<strong>ve</strong> daha sonra sigortalıyı çalıştıracaktır.1 SSK Başkanlığı Sigorta İşleri Genel Müdürlüğü’nün 13.05.2004 tarih <strong>ve</strong> 16-318 Ek sayılı Genelgesi2 Y. HGK. 06.11.1996, E:1996/21-537, K:7353 Y. 21. HD. 15.06.1998, E:1998/4195, K:1998/4425Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 201
Diğer taraftan, Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararında 4 , sigortalının hizmetakdi sona ermeksizin aynı iş<strong>ve</strong>rene ait birden ziyade işyerinde çalışmasıhalinde, iş<strong>ve</strong>renin tek sigortalı işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rmesi yeterli sayılmış<strong>ve</strong> her işyeri için ayrı ayrı işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rmeye gerek olmadığınahükmolunmuştur. Bu yaklaşıma uygun olarak, ilk işyerindeki çalışması,Kanuni süresinde işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rilerek duyurulmuş <strong>ve</strong> tescil işlemiyapılmış olan sigortalıların naklen <strong>ve</strong> iş akdi ilişkisi sona ermeden aynıiş<strong>ve</strong>renin Kurumca tescil edilmiş diğer işyerinde çalışması halinde, bu işyerindenyasal süresi içinde Kuruma <strong>ve</strong>rilmeyen işe giriş bildirgelerindendolayı da iş<strong>ve</strong>renlere halihazırda idari para cezası uygulanmamaktadır 5 .Öte yandan sözkonusu Kanun hükmünde sigortalı işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rilmesüreleri düzenlenirken, Kanunun 5.maddesinde sayılan bazı sigortakollarının uygulanacağı sigortalılar açısından bir ayrıma gidilmemiştir.Dolayısıyla bazı sigorta kollarına tabi sigortalılar için <strong>ve</strong>rilecek işe giriş bildirgeleriiçin de genel hükümlere göre hareket edilecektir.I .2- SÜRE AÇISINDAN İSTİSNALARI .2 .1- Hizmet akdi ile çalışanların bildiriminde<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 8.maddesi birinci fıkrası alt bentlerinde, belirtilen sigortalılarınişe giriş bildirgeleri sigortalılık başlangıcından önce <strong>ve</strong>rilmemişolmakla birlikte, bunu belli oranda aşan süreler de <strong>ve</strong>rilse de süresinde<strong>ve</strong>rilmiş sayılmıştır. Buna göre; iş<strong>ve</strong>ren tarafından sigortalı işe giriş bildirgesi;a) İnşaat, balıkçılık <strong>ve</strong> tarım işyerlerinde işe başlatılacak sigortalılar için,en geç çalışmaya başlatıldığı gün Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi halinde,b) Yabancı ülkelere sefer yapan ulaştırma araçlarına sefer esnasında alınarakçalıştırılanlar ile Kuruma ilk defa işyeri bildirgesi <strong>ve</strong>rilecek işyerlerinde;ilk defa sigortalı çalıştırmaya başlanılan tarihten itibaren bir ayiçinde çalışmaya başlayan sigortalılar için, çalışmaya başladıkları tarihtenitibaren en geç söz konusu bir aylık sürenin dolduğu tarihe kadar, Kuruma<strong>ve</strong>rilmesi halinde,c) Kamu idarelerince istihdam edilen 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununagöre işsizlik sigortasına tabi olmayan sözleşmeli personel ile kamuidarelerince yurt dışı görevde çalışmak üzere işe alınanların, çalışmayabaşladıkları tarihten itibaren bir ay içinde, Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi halinde,sigortalılık başlangıcından önce bildirilmiş sayılır.I .2 .2- Kamu görevlisi olarak çalışanların bildiriminde<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 8.maddesi beşinci fıkrasında; Kanunun 4. maddesininbirinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı sayılan kişileri çalıştıracak4 Y. HGK. 02.05.1984, E:10-287, K:499; ÇAKMAK, İhsan:Şerhli Sosyal Sigortalar Kanunu, Adalet Yayınevi, Ankara2001, s:155-1575 SSK Genel Müdürlüğü’nün 25.03.1998 tarih <strong>ve</strong> 216793 sayılı Genel Yazısı202Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
iş<strong>ve</strong>renlerin, bu kapsamda ilk defa <strong>ve</strong>ya tekrar çalıştırmaya başlattıklarıkişileri, 7. maddenin birinci fıkrasının (c) bendinde belirtilen sigortalılıkbaşlangıcından itibaren (yani göre<strong>ve</strong> başladıkları <strong>ve</strong>ya okullarında eğitime başladıklarıtarihten itibaren), onbeş gün içinde sigortalı işe giriş bildirgesi ile Kurumabildirmekle yükümlü oldukları belirtilmiştir. Aynı kamu idaresininfarklı birimleri arasındaki naklen tayin <strong>ve</strong> görevlendirmelerde ise bildirimyapılmaz. Ancak kanundaki bu yükümlülüğün süresinde yerine getirilmemesihalinde 102.maddede öngörüle idari para cezası uygulanmayacaktır.(<strong>5510</strong>/8-8)II –BAĞIMSIZ ÇALIŞANLARIN BİLDİRİMLERİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 8.maddesi üçüncü fıkrasına göre; Kanunun4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (4) numaralı alt bendinde bulunanlarhariç olmak üzere diğer alt bentleri kapsamında sigortalı sayılankişiler için 7.maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde belirtilen sigortalılıkbaşlangıcından; (4) numaralı alt bendi kapsamında sigortalı sayılanlar içinise kanunla kurulu meslek kuruluşlarına kayıt tarihinden itibaren kendimevzuatına göre kayıt <strong>ve</strong>ya tescili yapan ilgili kurum, kuruluş <strong>ve</strong> birlikler,<strong>ve</strong>rgi daireleri <strong>ve</strong> esnaf sicil memurluğu sigortalı işe giriş bildirgesi düzenleyerekKuruma <strong>ve</strong>rmekle yükümlüdür. 4. maddenin birinci fıkrasının (b)bendinin (1), (2) <strong>ve</strong> (3) numaralı alt bentlerinde sayılanların bildirimlerien geç 15 gün, (4) numaralı alt bendinde sayılanların bildirimleri ise en geçbir ay içinde yapılır. Ayrıca 4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendinin (4)numaralı alt bendinde sayılanların kendileri tarafından da sigortalılık bildirimleriyapılabilir. 4.maddenin üçüncü fıkrasında belirtilenlerin(at yarışıjokey <strong>ve</strong> antrönerlerinin) ise çalışmaya başladıkları tarihten itibaren en geçbir ay içinde tescil eden kuruluş tarafından Kuruma bildirilmesi zorunludur.Kurum bu bildirimlerden itibaren bir ay içinde tescili yapılan kişilere,sigortalılık hak <strong>ve</strong> yükümlülüklerinin başladığını bildirir.III –BAĞIMLI ÇALIŞAN SİGORTALININ KENDİNİ BİLDİRİMİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 8.maddesi ikinci fıkrasında; sigortalılar, çalışmayabaşladıkları tarihten itibaren en geç bir ay içinde, sigortalı olarak çalışmayabaşladıklarını Kuruma bildirirler. Ancak, sigortalının kendini bildirmemesi,sigortalı aleyhine delil teşkil etmez. Dahası bu bildirim için Kanundaşekil şartı öngörülmemiş yani işe giriş bildirgesi ile kendilerini bildirmelerindenbahsedilmemiştir. Sigortalılar kendilerini belirtilen süre de Kurumabildirmezlerse herhangi bir idari para cezası uygulanması da sözkonusuolmayacaktır. (<strong>5510</strong>/8-8)Öte yandan, bağımlı olarak çalışan sigortalıların çalışmaya başladıklarını,çalışmaya başladıkları tarihten itibaren en geç bir ay içinde, internet üzerindenKuruma bildirmeleri de olanaklı kılınabileceğini söyleyebiliriz.Sigortalının bildirimi ile iş<strong>ve</strong>renin bildirimi arasında farklılık olduğu tak-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 203
dirde, Kurum ünitesince durum sigortalıya <strong>ve</strong> gerekiyorsa iş<strong>ve</strong>rene bildirilecektir.Öte yandan sigortalı Kuruma bildirimde bulunmakla birlikteiş<strong>ve</strong>rence sigortalı işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rilmemiş ise durumun bir yazıylasigortalıya haber <strong>ve</strong>rilmesi gerekecektir.IV –SİGORTALILARIN KURUMCA RE’SEN TESPİTİIV .1- FİİLİ TESPİT<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86.maddesi yedinci fıkrasında, “…fiilen yapılan denetimlersonucunda … çalıştığı anlaşılan sigortalılara ait olup, bu Kanunuyarınca Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi gereken belgelerin yapılan tebligata rağmenbir ay içinde <strong>ve</strong>rilmemesi <strong>ve</strong>ya noksan <strong>ve</strong>rilmesi halinde, bu belgeler Kurumcare’sen düzenlenir <strong>ve</strong> muhteviyatı sigorta primleri Kurumca tespitedilerek iş<strong>ve</strong>rene tebliğ edilir…” denilmiştir. Sigortalılara ait olup <strong>5510</strong> sayılıKanun uyarınca Kuruma <strong>ve</strong>rilecek belgeler ise aylık prim <strong>ve</strong> hizmetbelgesi ile sigortalı işe giriş bildirgesidir.İş<strong>ve</strong>rence sigortalı sayılmayı gerektirecek şekilde çalıştırıldığı halde sigortalıişe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rilmemiş sigortalıların fiili tespiti, bunların işyerlerindedenetim elemanlarınca fiilen çalışmalarının görülerek tutanağa alınmasıolarak adlandırılmaktadır. Böylesi bir tespitte beklenen, sigortalı işegiriş bildirgelerinin iş<strong>ve</strong>rence düzenlenerek Kuruma <strong>ve</strong>rilmesidir. İş<strong>ve</strong>ren<strong>ve</strong>rmez ise fiili tespitleri yapılan sigortalıların işe giriş bildirgesi Kurumcare’sen düzenlenecektir.Bu durumda sigortalı işe giriş bildirgelerinin Kurumca re’sen düzenlenebilmesiise düzenlenen tutanağın “sigortalamaya esas bilgileri” ihtiva etmesinebağlıdır. Yani, fiili tespiti yapılan sigortalının adı soyadı, vatandaşlıknumarası, işe başlama tarihi, ücreti <strong>ve</strong> kimlik alt bilgilerinin tutanaktabulunması re’sen tescile olanak sağlayabilecektir.Öte yandan, Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrolle görevli memurlarınca işyerindefiilen yapılan tespitlerden <strong>ve</strong> kamu idarelerinin denetim elemanlarıncakendi mevzuatı gereğince yapacakları soruşturma, denetim <strong>ve</strong> incelemelerdenkayıt <strong>ve</strong> belgelere dayanmaksızın çalıştığı belirlendiği halde, hizmetlerinin<strong>ve</strong>ya prime esas kazançlarının Kuruma bildirilmediği anlaşılan<strong>ve</strong>ya eksik bildirildiği tespit edilen sigortalıların geriye yönelik hizmetlerinin<strong>ve</strong>ya prime esas kazançlarının, en fazla tespitin yapıldığı tarihten geriyeyönelik bir yıllık süreye ilişkin kısmı dikkate alınır.(<strong>5510</strong>/86-8)Belirtelim ki; ev<strong>ve</strong>lden beri Kurum uygulaması da bu yöndedir <strong>ve</strong> bu uygulamasigortalıların sosyal sigorta haklarını sınırlayıcı etkisi sebebiyleçokça eleştirilmiştir 6 . Başbakanlığın 2006/28 sayılı Genelgesi eki <strong>ve</strong> 24 aysüreli “Kayıt Dışı İstihdam İle Mücadele (KADİM) Projesi”nde bu hu-6 KIZILOT, Şükrü: “Kaçak İşçi Çalıştırmanın Dayanılmaz Cazibesi”, Hürriyet, 08.12.2004; OLGAÇ, Cüneyt: “SSKda Fiilen Tespitte Getirilen Sınırlama Kurumsal Zarara <strong>ve</strong> Kayıtdışı İşçi Çalıştıranlara Teşvik Getirmiş midir ?”, SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Ocak-Şubat 2006, S:35, s:56-61204Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
susun yeniden ele alınacağı ifade edilmiş olmakla birlikte, düzenlemeninaynı şekilde varlığını koruduğu <strong>ve</strong> dahası kanuni dayanağa kavuştuğu görülmektedir.Fiili tespitlerde, Kuruma bildirimi yapılmamış sigortalının en fazla tespitinyapıldığı tarihten önceki bir yıllık süreye ilişkin kısmı dikkate alınmasıuygulamasının, saptanan çalışma süresinin yeterli <strong>ve</strong> inandırıcı delil bulgularlaortaya konulması halinde dikkate alınacağına dair düzenlemeninkayıtdışı çalıştırılanları kayıtdışında kalmaya mahkum etmek olduğu <strong>ve</strong>sigortalı tescilini imkansız hale getirdiği belirtilmiştir. Gerçekten de; fiilitespit yapmaya yetkili Kurum denetim elemanları ile kontrolle görevli memurları,1086 sayılı HUMK da sayılan delillerden yemin <strong>ve</strong>rdiremediklerine,bilirkişi atamadıklarına, kesinleşmiş mahkeme kararı olmadığına, ücretlerçekle <strong>ve</strong> senetle ödenmediğine <strong>ve</strong> işçiler herhangi bir kayıt tutmadıklarınagöre, “yeterli <strong>ve</strong> inandırıcı delil” sigortalının da müdahale edemediğibir yıldan fazla süreler için iş<strong>ve</strong>ren kaydı olacaktır, ki; yasal defterlerdeişçi adına bir kayıt yapılmadığına göre, geriye çalışmanın ücret ödenmesiyönüyle tespiti adına iş<strong>ve</strong>rence her zaman düzenlenmesi mümkün ücretbordroları kalmaktadır 7 .IV .2-KAYDEN TESPİT<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86.maddesi yedinci fıkrasında, “… işyeri kayıtlarındanişyeri kayıtlarından yapılan tespitlerden … çalıştığı anlaşılan sigortalılaraait olup, bu Kanun uyarınca Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi gereken belgelerinyapılan tebligata rağmen bir ay içinde <strong>ve</strong>rilmemesi <strong>ve</strong>ya noksan <strong>ve</strong>rilmesihalinde, bu belgeler Kurumca re’sen düzenlenir <strong>ve</strong> muhteviyatı sigortaprimleri Kurumca tespit edilerek iş<strong>ve</strong>rene tebliğ edilir…” hükmüne yer<strong>ve</strong>rilmiştir. Sözkonusu kanun hükmü “ilk görüş karinesi” ile de paralelliktaşımaktadır.İl görüş karinesi ise beyanname, defter <strong>ve</strong> belge düzenine uygun bulunanişlemin, aksi ispatlanmadığı sürece gerçek durumu yansıttığının kabulüolarak adlandırılmaktadır. Buna göre; bir adi karine olarak ilk görüş karinesininaksini iddia eden taraf ispatlamakla yükümlü olup, iş<strong>ve</strong>rencedüzenlenen defter <strong>ve</strong> belgeler aksi kanıtlanıncaya kadar delil kabul edilecektir.Belirtelim ki; defter <strong>ve</strong> belgelerin gerçek durumu yansıtmadığınınidarece ispatlanması halinde “defter <strong>ve</strong> belgelerin doğruluğu hakkındakiilk görüş karinesi” yerini “idarece yapılan takdirin doğruluğu karinesi”nebırakacaktır. 8Kurum denetim elemanları <strong>ve</strong> kontrol memurları ile kamu idarelerinin denetimelemanlarınca, iş<strong>ve</strong>rene ait kayıt <strong>ve</strong> belgelerden, işyerinde sigortalısayılmayı gerektirir şekilde çalıştığı halde sigortalı işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rilmemişsigortalıların tespit edilmesi de mümkündür. Bu tespitlerde de7 GÜNAY, Serdar: “Sigorta Hakkına Bürokrasi Tırpanı”, E-Yaklaşım, Mayıs 2004, S:108 GÜNAY, Serdar: “İlk Görüş Karinesi <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukukundaki Yeri”, E-Yaklaşım, Ekim 2007, S:51Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 205
sigortalamaya esas bilgilere ulaşılmış olması gerekmektedir. Yoksa, işyerikayıtlarında ücret ödemesi yapılmış <strong>ve</strong> isimlerine yer <strong>ve</strong>rilmiş kişilerin tespiti,tek başına işe giriş bildirgesi düzenlenmesi için yeterli değildir.İşyeri kayıt <strong>ve</strong> belgelerinde çalışanların sadece adının ya da ad <strong>ve</strong> soyadınıntespit edilmiş olması sigortalı işe giriş bildirgesi düzenlenmesi için yeterliolmamakla birlikte, <strong>5510</strong> sayılı kanunun 59.maddesi ikinci fıkrasındasözü edildiği üzere, “kurum alacağını doğuran olay <strong>ve</strong>ya bu olaya ilişkinişlem” olarak değerlendirilebilir. Bu durumda sadece sigorta primleri açısındantahakkuk işlemi yapılacaktır. İşyeri kayıtlarından sigortalı olarakçalıştıkları tespit edilenlerin, Kuruma bildirilmemiş olduğunun anlaşılmasıile iş<strong>ve</strong>ren tarafından işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rilmez ise Kurumca re’sen düzenlenmeside sözkonusu olabilecektir.Kayden tespit; sigortalının kimlik bilgileri ile sigorta primleri hesabına esastutulan kazançlar toplamı <strong>ve</strong> prim ödeme gün sayılarının, Kanun gereğitutulması zorunlu bulunan kayıtlarla(yasal defterlerle) usulünce düzenlenmişücret ödeme bordrosu <strong>ve</strong>ya ücret ödeme makbuzları gibi belgelerdentespit edilmesi olarak tanımlanmaktadır. Bu tanıma bağlı olarak,Kurumun, “… çalışma gün <strong>ve</strong> kazançların belirlenmesinde esas olan <strong>ve</strong>usulünce düzenlenen ücret ödeme bordrosu <strong>ve</strong>ya ücret ödeme makbuzu olmadığısürece, irsaliye, ceza makbuzu, borç-alacak senetlerinin imzalanması,senet, çek, fatura gibi belgelerin yazımı, ferdi çalışma sözleşmelerininyapılmış olması vb. saptamaları “kayden tespit” kapsamında kabuletmeyen…”yaklaşımı ise geçmiş dönemde sıkça eleştirilmekteydi. 9IV .3- KAMU İDARELERİNİN DENETİM ELEMANLARINCA TESPİT<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86.maddesi yedinci fıkrasında, “… kamu idarelerinindenetim elemanlarınca kendi mevzuatı gereğince yapacakları soruşturma,denetim <strong>ve</strong> incelemeler neticesinde … çalıştığı anlaşılan sigortalılara aitolup, bu Kanun uyarınca Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi gereken belgelerin yapılan tebligatarağmen bir ay içinde <strong>ve</strong>rilmemesi <strong>ve</strong>ya noksan <strong>ve</strong>rilmesi halinde, bubelgeler Kurumca re’sen düzenlenir <strong>ve</strong> muhteviyatı sigorta primleri Kurumcatespit edilerek iş<strong>ve</strong>rene tebliğ edilir…” denilmiştir.Anlaşılacağı üzere kamu idarelerinin denetim elemanları kendi mevzuatlarıgereğince yaptıkları soruşturma, denetim <strong>ve</strong> incelemeler neticesinde,sigortalıların fiilen <strong>ve</strong>ya kayden çalıştıklarını tespit edebilirler. Bu şekildeçalıştıklarının tespiti yapılan sigortalılara ait olan işe giriş bildirgeleri ileaylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgelerinin yapılan tebligata rağmen bir ay içinde<strong>ve</strong>rilmemesi <strong>ve</strong>ya noksan <strong>ve</strong>rilmesi halinde bu belgeler Kurumca resen düzenlenecektir.9 BİLGİLİ, Özkan: “SSK da Kayden Tespit (Edememe) Çilesi!”, Maliye Postası, 1 Haziran 2003, S:546, s:147-152;TOPCUK, Yılmaz: “Sosyal Sigortalarda Bitmeyen Hurafe: Kayden Tespit!”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Ocak-Mart2002,S:13, s:62-68206Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
IV .4- KAMU KURULUŞLARINDAN ALINANBELGELERDEN TESPİTIV .4 .1 –GENEL OLARAK<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86.maddesi yedinci fıkrasında, “…kamu kurum <strong>ve</strong>kuruluşları ile bankalar tarafından düzenlenen belge <strong>ve</strong>ya alınan bilgilerdençalıştığı anlaşılan sigortalılara ait olup, bu Kanun uyarınca Kuruma<strong>ve</strong>rilmesi gereken belgelerin yapılan tebligata rağmen bir ay içinde <strong>ve</strong>rilmemesi<strong>ve</strong>ya noksan <strong>ve</strong>rilmesi halinde, bu belgelerin Kurumca re’sen düzenleneceği…” belirtilmiştir.Bu hüküm ile Kurumun sigortalı tespitine yönelik imkan <strong>ve</strong> kabiliyetininartırıldığını söylemek mümkün olmakla birlikte yeterli olduğunu söylemekolanaklı görülmemektedir. Gerçekten de ruhsat <strong>ve</strong>rmeye yetkili kamu<strong>ve</strong> özel hukuk tüzel kişileri, <strong>ve</strong>rdikleri bu ruhsatları <strong>ve</strong> bunların <strong>ve</strong>rilmesineesas istihdama ilişkin bilgileri, <strong>ve</strong>rildikleri tarihten itibaren bir ay içindeKuruma bildirmekle yükümlü kılınmışlardır.(<strong>5510</strong>/11-6) İşyerlerininbildirilmesi konusunda kamu kuruluşlarına getirilen bu zorunluluk, çalışanlarınbildirilmesi açısından getirilmemiştir. Aşağıda yer <strong>ve</strong>rildiği üzere,Kurumca belirlenecek işlemlerde, kamu idareleri <strong>ve</strong> bankaların işlemyaptıklarından sigortasız olduklarını tespit ettiklerini Kuruma bildirilmesişeklindeki düzenleme ise ifade ettiğimiz nitelikte değildir.Gerçekten de, ilgililerince düzenlenip özel mevzuatları gereğince kimikamu kuruluşlarına <strong>ve</strong>rilmek zorunda olunan <strong>ve</strong> çalışanların tespitineimkan sağlayan bu belgelerin Kuruma belli periyotlarla gönderilmesinizorunlu kılan bir düzenlemeye ise Kanunda rastlanmamaktadır. Bu niteliktekibelgeler, ancak Kurumca istenilmesi halinde elde edilebilecektir.Örneğin; İl Milli Eğitim Müdürlüklerince <strong>ve</strong>rilen çalışma izin belgeleri,İl Sağlık Müdürlüklerince düzenlenen personel çalışma izin belgeleri bumahiyette sayılabilir.Önemli bir belge de, 1774 sayılı Kimlik Bildirme Kanunu 10 <strong>ve</strong> Kimlik BildirmeKanununun Uygulanması İle İlgili Yönetmelik 11 hükümleri çerçe<strong>ve</strong>sinceiş<strong>ve</strong>ren/çalıştıranlarca işyerlerinde çalıştırdıkları işçilere ait olup enyakın kolluk örgütüne (Jandarma ya da Emniyet) <strong>ve</strong>rilen Çalışanlara AitKimlik Bildirme Belgesidir. Sigortalamaya esas hemen tüm bilgileri ihtivaeden özellikle bu belgenin belli periyotlarla Kuruma intikalinin zorunlu kılınması,Kurumun sigortalı tespit oranını önemli ölçüde artırabilecektir 12* .Esasen, özellikle Çalışanlara Ait Kimlik Bildirme Belgelerinin belli periyotlarlaKuruma gönderilmesinin sağlanması ile buradan tespiti yapı-10 11.07.1973 tarih <strong>ve</strong> 14591 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.11 13.07.1974 tarih <strong>ve</strong> 14944 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.12 * 03.10.1972 tarihinde TBMM Başkanlığı’na sunulan Kimlik Bildirme Kanunu Tasarısı gerekçesinde bugüne ışıktutacak nitelikte bir açıklamaya da yer <strong>ve</strong>rilmiştir :“Demokratik idare tarzına sahip Batı memleketlerinde de çeşitlişekillerde uygulandığı bilinen kimlik bildirme sisteminin tesisi ile elde edilecek bilgiler, kolluk hizmetlerinin yürütülmesindebüyük faydalar sağlayacağı gibi, kamu hizmetlerini ifa eden diğer kuruluşlar için de, gerektiğinde, yararlanılacakdeğerli bir kaynak olacaktır.”Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 207
lanların sigortalılık durumlarının araştırılarak, kayıt dışı çalıştırılanlarınsigortalı olarak kapsama alınabileceği gösterilmiştir 13 .Önerimiz, kendi içerisindebir evrim yaşayan kolluk faaliyeti kapsamının suçları önleme <strong>ve</strong>işlenen suçların aydınlatılması şeklindeki klasik anlayışın ötesinde bir sosyalhizmet <strong>ve</strong> “sosyal gü<strong>ve</strong>nlik” boyutu da kazandığı yaklaşımına dayandırılmıştır.Siyasal iktidarın ise bu yönde adımlar attığı 14 <strong>ve</strong> yıllık programhedeflerine koyduğu 15 anlaşılmaktadır. Belirtelim ki, Kurum denetim elemanlarınınözellikle bu belgelerden denetimleri sırasında istifade etmeleride talimatlandırılmıştır. 16Diğer taraftan 5763 sayılı Kanunun 12.maddesi ile 1774 sayılı Kanuna ila<strong>ve</strong>edilen ek madde 2 ile bu husus düzenlenmiş bulunmaktadır. Sözkonusukanun hükmünde; “Bu Kanunun 4. <strong>ve</strong> 6. maddeleri gereğince <strong>ve</strong>rilen sürekli<strong>ve</strong>ya geçici olarak çalışanlara ait kimlik bilgileri, genel kolluk kuv<strong>ve</strong>tlerinceilgili Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Başkanlığı il müdürlükleri <strong>ve</strong>yamerkez müdürlüklerine bildirilir” denilmiştir. Bu düzenleme ile hem özelsağlık kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarında çalışanlar açısından, hem de diğer tüm sanayi<strong>ve</strong> ticari işyerlerinde çalışanlar açısından önemli bir adım atılmıştır diyebiliriz.SGK ise 2008/Haziran sonu itibariyle sözkonusu kimlik bildirimbelgelerini ilgili kolluk örgütünden alarak sigortalılık kayıtlarını kontrolebaşlamış bulunmaktadır. 17Belirtelim ki; yukarıdaki proje çalışması dışında kayıtdışı çalışanları kapsamaalmaya yönelik olarak <strong>5510</strong> sayılı Kanunda bütüncül bir yaklaşıma yer<strong>ve</strong>rilmeyip, bir sistem tedbiri geliştirilmemiştir. Oysa geçmiş dönemde, kayıtdışı çalışanların sisteme dahil edilebilmelerine yönelik teorik <strong>ve</strong> pratikönerilere yer <strong>ve</strong>rilmiştir 18 . Bu önerilerin bugünde uygulama kabiliyetleriolduğunu söyleyebiliriz.Bu şekilde, kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşları tarafından düzenlenen belge <strong>ve</strong>yaalınan bilgilerden sigortalı olarak çalıştıkları tespit edilenlerin, Kuruma bildirilmemişolduğunun anlaşılması ile iş<strong>ve</strong>ren tarafından işe giriş bildirgesi<strong>ve</strong> aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesi <strong>ve</strong>rilmez ise Kurumca re’sen düzenlenebilecektir.13 Sigorta Müfettişi Özkan BİLGİLİ tarafından düzenlenen 19.11.2003 tarih <strong>ve</strong> 2 sayılı Etüt-İnceleme Raporu14 Başbakanlığın 2006/28 sayılı, “Kayıtdışı İstihdam İle Mücadele (KADİM) Projesi” konulu Genelgesi (04.10.2006-26309 RG)15 Belirtelim ki; 2008 yılı Programında, kayıtdışı istihdamla mücadeleyi kolaylaştırmak amacıyla, “1774 sayılı KimlikBildirme Kanununda yapılacak değişiklikle genel kolluk kuv<strong>ve</strong>tlerine ait karakollara il merkezlerinden de sorgulanabilenbilgisayar terminalleri kurulması yoluyla başta otel, özel sağlık kurumları, tatil köyleri olmak üzere her türlüticaret <strong>ve</strong> sanat amacı güden işyerlerinde çalışanlara ait bilgilerin sigorta müdürlüklerindeki bilgilerle çapraz kontrolüyapılabilecek <strong>ve</strong> bu işyerlerinde kayıtdışı çalışanların sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kapsamına alınması sağlanabilecektir” denilmektedir.(2008Yılı Programı, 28.10.2007-26668 Mükerrer Sayılı RG)16 SGK Rehberlik <strong>ve</strong> Teftiş Başkanlığı’nın 10.03.2007 tarih <strong>ve</strong> 4757 sayılı yazıları17 SGK Başkanlığı Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü’nün 05.06.2008 tarih <strong>ve</strong> 408083 sayılı yazısı18 Bkz. DEMİR, Fevzi: “Sosyal Devlet <strong>ve</strong> Kayıt Dışı İşçiliğin Önlenmesi”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Kasım 1999-Ocak 2000, S:6, s:37-53; DEMİR, Fevzi: “Kayıt Dışı İşçilik <strong>ve</strong> 4447 Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu Yasası İle 4773 Sayılı İşGü<strong>ve</strong>ncesi Yasası”, Kamu-İş(Kamil Turan’a Armağan), 2003, C:3, S:2, s:93-113; ANDAÇ, Faruk: “Sosyal SigortalarKurumu <strong>ve</strong> Sendika İlişkisi Üzerine Bir Öneri”, Nusret Ekin’e Armağan, Ankara 2000, TÜHİS Yayın No: 38, s:845-849; DEMİR, Fevzi: “Kayıtdışı İşçiliği Önlemeye Yönelik Yeni Bir Sendikal Örgütlenme Modeli(I.Bölüm)”, Tes-İşDergisi, Şubat-Mart-Nisan 2001, S:2, s:27-32,; DEMİR, Fevzi: “Kayıtdışı İşçiliği Önlemeye Yönelik Yeni Bir SendikalÖrgütlenme Modeli II”, Tes-İş Dergisi, Haziran-Temmuz 2001, S:3, s:47-52; POLAT, Celal: “Kayıtdışı İstihdam <strong>ve</strong> ÇözümÖnerileri”, SSK Bülteni, Nisan-Haziran 2001, S:80, s:32-35; BİLGİLİ, Özkan: “Sigortasız İşçiler Kayda Alınabilir”,E-Yaklaşım, Şubat 2004, S:7208Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
IV .4 .2 – KAMU İDARELERİ İLE BANKALARINSORUMLULUKLARI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 8.maddesi yedinci fıkrası ile; kamu idareleri ile bankalar,Kurumca sağlanacak elektronik altyapıdan yararlanmak suretiyle,Kurumca belirlenecek işlemlerde, işlem yaptığı kişilerin sigortalılık bakımındantescilli olup olmadığını kontrol etmek <strong>ve</strong> sigortasız olduğunu tespitettiği kişileri, Kuruma bildirmekle yükümlü kılınmışlardır.Bu kuruluşların bu görevlerini yerine getirmemesi de idari para cezasınabağlanmıştır. Sigorta kaçağını önlemeye yönelik bu hüküm, olumlu birhüküm olarak değerlendirilmiş; kamu idareleri <strong>ve</strong> bankalara adeta sigortamüfettişliği görevi <strong>ve</strong>rilmekle birlikte, bankaların ceza yaptırımı tehdidiylemüşterilerine karşı bu görevi yapmaktan ne kadar mutlu olacaklarınınkuşkulu olduğu ifade edilmiştir 19 .IV .5 –RE’SEN TESPİT EDİLEN SİGORTALILARINPRİMLERİNE İTİRAZYukarıda yer <strong>ve</strong>rdiğimiz yöntemlerle Kurumca resen tespit edilen sigortalıların,yapılan bir aylık tebligata rağmen Kuruma <strong>ve</strong>rilmeyen prim belgelerindekihesaplanan sigorta primleri Kurumca tespit edilerek iş<strong>ve</strong>renetebliğ edilecektir. İş<strong>ve</strong>rene tebliğ edilen bu kapsamdaki prim borcuna nasılitiraz edileceği ise yine <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86.maddesi yedinci fıkrasındagösterilmiştir.Buna göre, iş<strong>ve</strong>ren, bu maddeye göre tebliğ edilen prim borcuna karşı tebliğtarihinden itibaren bir ay içinde, ilgili Kurum ünitesine itiraz edebilir.İtiraz, takibi durdurur. İtirazın reddi halinde, iş<strong>ve</strong>ren kararın tebliğ tarihindenitibaren bir ay içerisinde yetkili iş mahkemesine başvurabilir. Yetkilimahkemeye başvurulması, prim borcunun takip <strong>ve</strong> tahsilini durdurmaz.Mahkemenin Kurum lehine karar <strong>ve</strong>rmesi halinde, 88. <strong>ve</strong> 89. maddelerinprim borcuna ilişkin hükümleri uygulanır.Gerçekten de; Kurumca tahakkuk ettirilen <strong>ve</strong> tebliğ edilen prim borcunakarşı tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde, prim borcunu tebliğ edenüniteye dilekçe <strong>ve</strong>rmek <strong>ve</strong>ya bu dilekçeyi taahhütlü olarak göndermek suretiyleiş<strong>ve</strong>rence itiraz edilebilir. İtiraz takibi durdurur. İtiraz, Ünite PrimTahakkuk İtiraz Komisyonunda incelenerek en geç 30 gün içinde kararabağlanır. İtirazın reddi hâlinde iş<strong>ve</strong>ren, kararın tebliğ tarihinden itibarenbir ay içinde yetkili iş mahkemesine başvurabilir. İş<strong>ve</strong>renin mahkemeyedava açması Kurumun takibini durdurmaz.(SSİY/121-3)Belirtelim ki; Kurumca, sigortasız çalıştırıldığı <strong>ve</strong>ya eksik gün ya da kazançüzerinden Kuruma bildirildiği tespit edilen sigortalılara ilişkin tahakkuklarayapılacak itirazlar Prim Tahakkuk İtiraz Komisyonunca kararabağlanır.(SSİY/121-1) Ünite Prim Tahakkuk İtiraz Komisyonu ise, ünite19 ŞAKAR, Yusuf: “SSK’lıların Adı “4/a’lı” Oldu !”, Mercek, Temmuz 2006, S:43, s: 86-100Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 209
amiri <strong>ve</strong>ya görevlendireceği yardımcısı, ilgili şef, dosya memuru <strong>ve</strong> varsaavukattan oluşur.(SSİY/121-2)V- SİGORTALILIĞIN YARGI KARARI İLE TESPİTİV .1 – HİZMET TESPİT DAVASIV .1 .1 – Hizmet tespit davasının niteliğiİş<strong>ve</strong>renin fiilen çalıştırdığı halde prim ödeme gün sayıları ile prime esas kazançlarınıbildirmediği yani prim <strong>ve</strong> hizmet belgesini <strong>ve</strong>rmediği <strong>ve</strong>ya çalışmalarıda Kurumca tespit edilemeyen sigortalılar İş Mahkemelerine başvuraraksigortalı çalışmalarını tespit ettirebilirler. Bu davalara hizmet tespitdavası denilmektedir. Bu imkan, bağımlı sigortalılar için geçerli olup, bağımsızolarak çalışan sigortalılar açısından sözkonusu değildir. 1479 sayılıKanun uygulamasında da geçmişe yönelik kayıtsız <strong>ve</strong> tescilsiz geçmiş eskihizmet sürelerinin tespit usulü bulunmamaktaydı 20 . Ancak bunlar içindeaşağıda istisnai bir uygulamadan söz edeceğiz.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86.maddesi dokuzuncu fıkrasına göre; aylık prim <strong>ve</strong>hizmet belgesi iş<strong>ve</strong>ren tarafından <strong>ve</strong>rilmeyen <strong>ve</strong>ya çalıştıkları Kurumcatespit edilemeyen sigortalılar, çalıştıklarını hizmetlerinin geçtiği yılın sonundanbaşlayarak beş yıl içerisinde iş mahkemesine başvurarak, alacaklarıilam ile ispatlayabilirlerse, bunların mahkeme kararında belirtilen aylıkkazanç toplamları ile prim ödeme gün sayıları Kurumca dikkate alınır. Belirtelimki; Anayasa Mahkemesi 30.06.1998 tarihli, E:1997/18 <strong>ve</strong> K:1998/42kararı ile, 506 sayılı Kanunun mülga 79.maddesi sekizinci fıkrasındaki(4447sayılı Kanun ile onuncu fıkra) benzer bir hükmü Anayasaya uygun bulmuştur21 .Dikkat edileceği üzere, burada 506 sayılı Kanunun mülga 79.maddesi uygulamasındanfarklı olarak “yönetmelikteki belgelerin” <strong>ve</strong>rilmemesindendeğil, açık bir biçimde “aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesinin” <strong>ve</strong>rilmemiş olmasındansöz edilmiştir. Dolayısıyla, sigortalı işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rilmişolmasına rağmen prim <strong>ve</strong> hizmet belgesi <strong>ve</strong>rilmemiş ise bu durum sigortalıçalışmanın karinesi olmakla birlikte 22 , yine de çalışma olgusunun hiçbirkuşku <strong>ve</strong> duraksamaya yer <strong>ve</strong>rmeyecek şekilde kanıtlanması gerekecektir 23 .Kanunda herhangi bir ayrım bulunmamakla birlikte, prensip olarak hizmettespiti yoluna malüllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları için gidilebileceğiifade edilmektedir 24 . Yargıtay ise <strong>ve</strong>rdiği bir kararda; “Kurumun kısa vadelisigorta kolları için geçmiş döneme ilişkin olmak üzere yapabileceği20 Y.10. HD. 26.06.1995, E:1995/5576, K:1995/5869;YALÇINKAYA, Orhan: Bağ-Kur Kanunu, Turhan Kitabevi, Ankara2001, s:82 : Y. 21. HD. 04.04.2002, E:2002/4030, K:2002/5331; ÇAKMAK, İhsan: 1479 Sayılı Esnaf <strong>ve</strong> Sanatkarlar <strong>ve</strong>Diğer Bağımsız Çalışanlar Kanunu ile 2926 Sayılı Tarım Bağ-Kur Kanunu, Bilge Yayınevi, Ankara 2004, s:289-29021 06.12.2000 tarih <strong>ve</strong> 24252 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.22 Y .HGK. 14.02.2001, E:2001/10-121, K:2001/152; ERTÜRK, Erkan: Sosyal Sigortalar Kanunu <strong>ve</strong> Uygulaması, 2.Cilt,Turhan Kitabevi, Ankara 2001, s:1580-158523 Y. HGK. 22.11.2000, E:2000/21-1652, K:2000/1719; ERTÜRK, Erkan: Sosyal Sigortalar Kanunu <strong>ve</strong> Uygulaması,2.Cilt, Turhan Kitabevi, Ankara 2001, s:1580-158524 SÖZER, A.Nazım: Sosyal Sigorta İlişkisi, DEÜ. Yayın No:0906.AR.89.012.074, İzmir 1991, s:76210Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ir hizmet, prim tespit <strong>ve</strong> tahsili sözkonusu olmaz. O halde mahkemeninkabul biçimine göre kısa vadeli sigorta kollarına ait primlerin alınmasınakarar <strong>ve</strong>rilmesi … isabetsizdir” sonucuna ulaşmaktadır 25 .Yargıtay’ın, kısa vadeli sigorta kollarına yönelik hizmet tespitinde hukukiyarar olmadığını düşündüğü anlaşılmaktadır. Öte yandan, kısa vadeli sigortakollarlı bakımından hizmet tespit davasının açılamayacak olmasının,“yükümlü olduğu halde ödemediği primler bakımından iş<strong>ve</strong>renin sebepsizzenginleşmesine izin <strong>ve</strong>rilmiş <strong>ve</strong> bu tür davranışların teşvik edilmişolacağı”na işaret edilerek eleştirilmiştir 26 .V .1 .2 – Davanın tarafları <strong>ve</strong> sonucuHizmet tespit davasının hem iş<strong>ve</strong>rene hem de Kuruma yöneltilmesi gerekmektedir27 . Zira, SGK ye devrolunan SSK Yönetim Kurulunun 11.02.1994tarih <strong>ve</strong> K.VIII/532 sayılı kararında, Kuruma husumet yöneltilmeyen hizmettespit davaları sonucu <strong>ve</strong>rilen kararların işleme alınmaması kararlaştırılmıştır28 . Hizmet tespit davalarında davacı sigortalı <strong>ve</strong>ya hak sahipleriiken davalı iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong> Kurum olmaktadır. Şunu da belirtelim ki; Kurumuntaraf olmadığı sigortalının işçilik hakları ile ilgili olarak iş<strong>ve</strong>ren aleyhineaçtığı dava “hizmet tespit davası” niteliğinde olmayıp, ancak davada <strong>ve</strong>rilenkarar güçlü delil niteliğindedir 29 .Dava tespiti istenen dönemdeki iş<strong>ve</strong>rene açılacaktır. Yine iş<strong>ve</strong>ren nam <strong>ve</strong>hesabına işin yönetimini yapan iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili içinde bu dava açılabilir.Burada önemli husus prim borçlarına halef olma halidir. Buna göre sigortalılarınçalıştırıldığı işyeri devredilir <strong>ve</strong>ya intikal ederse, eski iş<strong>ve</strong>reninKuruma olan sigorta primi ile gecikme zammı <strong>ve</strong> faiz borçlarından, aynızamanda yeni iş<strong>ve</strong>rende müteselsilen sorumludur. Bu sebeple yeni iş<strong>ve</strong>rendavaya müdahil olarak katılabilir. Ancak onun sorumluluğu Kuruma karşıdır<strong>ve</strong> prim borcu, gecikme zammı <strong>ve</strong> faiziyle sınırlıdır. Bize göre de, eskiiş<strong>ve</strong>renin prim belgelerinin süresinde <strong>ve</strong>rilmesi gibi yükümlülüklerindendolayı sorumlu olmayan yeni iş<strong>ve</strong>ren için tespit davası açılamayacaktır.Ancak, davanın işyerini devralan iş<strong>ve</strong>ren ile iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kiline <strong>ve</strong> alt iş<strong>ve</strong>renasıliş<strong>ve</strong>ren ilişkisinde asıl iş<strong>ve</strong>rene de husumet yöneltilebileceği ifade edilmektedir30 .Dava sonucunda yetkili mahkemenin hangi tarihler arasında, aylar itibariylekaç gün çalışıldığını (prim ödeme gün sayısını) <strong>ve</strong> o dönemin günlükçalışma ücretini belirlemesi neticesinde, Kurum, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun25 Y 10. HD. 29.11.1983, E:7011, K:7693; ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara1985, s:419; DUMAN, Barış: 506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa Göre Hizmetlerin Tespiti, Turhan Kitabevi,Ankara2002, s:5526 SÖZER, A.Nazım: Sosyal Sigorta İlişkisi, DEÜ. Yayın No:0906.AR.89.012.074, İzmir 1991, s:7627 Y. HGK. 04.10.2000, E:2000/21-1241, K:2000/123628 SSK Genel Müdürlüğünün 28.02.1994 tarih <strong>ve</strong> 16-75 Ek sayılı Genelgesi29 Y. 10. HD. 20.03.1989, E:2317, K:2503; ASLANKÖYLÜ, Resul: Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, Nurol Matbaacılık,Ankara 2003, s:74930 DUMAN, Barış: 506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa Göre Hizmetlerin Tespiti, Turhan Kitabevi,Ankara 2002,s:86-90Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 211
81.maddesine uygun olarak ilamda belirtilen ücretler üzerinden alınacak/alınması imkan dahilindeki primleri hesaplayacaktır.Uygulamada bazen, mahkemelerce <strong>ve</strong>rilen kesinleşmiş nitelikteki kararlardasigortalıların ücretlerine yer <strong>ve</strong>rilmediğine rastlanılmaktadır. Bu durumda,söz konusu kararların uygulanması zorunlu olduğundan, yerleşmişyargı kararları <strong>ve</strong> <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 82.maddesi dikkate alınarak,ücret unsuru bulunmayan bu tür mahkeme kararları, hizmetin ilişkin olduğusüredeki sigorta primleri hesabına esas kazancın alt sınırı üzerindenişleme konulmaktadır.Kurum mahkeme tarafından hüküm altına alınan prim ödeme gün sayıları<strong>ve</strong> sigorta primine esas kazanç tutarları üzerinden iş<strong>ve</strong>rene tebligat çıkararako döneme ait prim belgelerini <strong>ve</strong> prim ödeme yükümlülüklerini yerinegetirmesini isteyecektir. İş<strong>ve</strong>ren sözkonusu belgeleri <strong>ve</strong>rmezse Kurumbunları re’sen düzenleyebilecektir. Sigortalı hizmetinin tespiti neticesindeKurumca kendisinden istenen ödemeyi yapan iş<strong>ve</strong>ren, sigortalıya ait primpayını ise ondan isteme hakkına sahiptir. İş<strong>ve</strong>ren ise yukarıda Kurumcaresen tespitleri yapılan sigortalıların sigorta primlerine itiraz yolunda olduğugibi itiraz edebilecektir.(<strong>5510</strong>/86-7)Belirtelim ki; mahkeme kararı ile tespit edilen günlere ilişkin primleri ödemeyükümünün iş<strong>ve</strong>rene, tahsil yükümünün de Kuruma ait olması nedeniyle,tespite konu hizmetlere ilişkin prim borcunun ödenip ödenmediğinebakılmaksızın hizmet tespiti kararıyla kazanılan gün sayısı, hizmet tespitineilişkin hükmün kesinleşmesinden sonra Kurum yönünden bağlayıcılıkkazanacaktır 31 . Buna göre, hizmet tespitlerinden sonra sigorta primleriniödemeyen iş<strong>ve</strong>renler yerine Kurum iş<strong>ve</strong>rene ait sigorta primlerini de sigortalıdanisteyemeyecektir. 32V .1 .3 – Dava açma süresi <strong>ve</strong> yetkili mahkemeHizmet tespit davalarında yetkili mahkeme, kanun metninde açıkça belirtilmediği,davada iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong> Kurum olarak birden fazla davalı olduğu içindavalılardan birisinin ikametgahındaki iş mahkemesi olabilecektir. Hizmettespit davalarının açılabilmesi için daha önceden aynı nitelikte açılmış <strong>ve</strong>kesinleşmiş bir davanın olmaması gerektiği gibi sigortalı ya da hak sahipleriaçısından da bir hukuki yararın bulunması gerekmektedir.Hizmet tespit davası, tespiti istenilen hizmetin geçtiği yılın sonundan başlayarakbeş yıl içerisinde açılmalıdır. Dikkat edileceği üzere bu davanın,sigortalının işten ayrıldığı günden itibaren değil, hizmetin geçtiği yılın sonundanbaşlayarak beş yıl içerisinde açılması gerekmektedir 33 . Bu beş yıllıksüre ise zamanaşımı süresi değil hak düşürücü süredir 34 .31 Y. 10.HD. 20.03.2006, E:2005/12426, K:2006/2934; Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2007/1, S:12, s:335-33732 Y. 21. HD. 27.11.2006, E: 2006/3797, K:2006/1317933 Y .HGK. 24.09.1997. E:21-396, K:724; Y. 10. HD. 22.09.1998, E:6473, K:588034 Y .HGK. 24.09.1997, E:1997/10-496, K:1997/737; ERTÜRK, Erkan: Sosyal Sigortalar Kanunu <strong>ve</strong> Uygulaması, 2.Cilt,Turhan Kitabevi, Ankara 2001, s:1594-1595212Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Hizmet tespit davasının bu beş yıllık hak düşürücü sürede açılması gerekmekteolup, süre geçirilince dava açma hakkı da kaybedilir. Bu beş yıllıkhak düşürücü sürenin kesilmesi <strong>ve</strong> durması da mümkün değildir. Belirtelimki; Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun kararına göre 35 , “sigortalınınaynı işyerinden <strong>ve</strong>rilmiş birden fazla işe giriş bildirgesinin varlığı halindehak düşürücü süre, her kesim çalışma için ayrı ayrı hesap edilmelidir. Çıkıştarihinden sonra işçinin aynı işyerinde çalışmasını sürdürmesi <strong>ve</strong>yahak düşürücü süre içinde tekrar aynı işyerine girerek çalışması hak düşürücüsürenin işlemesine engel olamaz.”V .2 – TEVKİF SURETİYLE PRİM TAHSİLİ HALİNDEHİZMET KAZANILMASIEsasen hizmet tespit davası yolu ile sigortalı çalışma sürelerinin tespit edilmesimekanizması bağımlı çalışan sigortalılar için sözkonusudur. Ancak,geçmiş dönemdeki 2926 sayılı Kanun uygulaması kapsamında geçmişe yönelikhizmet kazanımına imkan tanıyan bir mekanizma bulunmaktaydı 36 .Bir nevi “hizmet tespiti” diyebileceğimiz uygulama <strong>5510</strong> sayılı Kanundada varlığını korumaktadır.Mülga 2926 Sayılı Tarımda Kendi Adına <strong>ve</strong> Hesabına Bağımsız ÇalışanlarSosyal Sigortalar Kanunu’nun 36.maddesi <strong>ve</strong> 4956 sayılı Kanun ile yapılandeğişiklik ile de 1479 sayılı Kanunun mülga 53.maddesi gereğince, 2926sayılı Kanun kapsamındaki sigortalıların primleri Bakanlar Kurulu kararıile ürün bedellerinden tevkif suretiyle tahsil edilebilmekteydi. Uygulama01.07.1993 günü başlamış, önceleri %3 olan kesinti oranı 01.01.1994 tarihindenitibaren de %1 olarak devam etmiştir.Sosyal sigortacılığın zorunluluk ilkesine uygun biçimde primleri kaynaktankeserek hem tarım sektöründe uzun erimli düşünemeyen bağımsızçalışanların sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kapsamına girmelerini zorlamak, hem çiftçilerinprim ödeme ataletlerini kırmak <strong>ve</strong> hem de Bağ-Kur’un prim tahsilatıkonusunda yaşadığı sıkıntıyı hafifletebilmek amacıyla yola çıkan “tarımtevkifatı uygulamasının” kısmen de olsa bu amacına ulaştığı ifade edilmiş<strong>ve</strong> özellikle gerçek <strong>ve</strong> tüzel kişilerin, çiftçilerden satın aldıkları ürün bedelleriüzerinden yaptıkları prim tevkifatları için düzenledikleri müstahsilmakbuzlarına sahte, ölmüş kişilerin isimlerini yazmak gibi yolara başvurduklarıbilgisine yer <strong>ve</strong>rilmiştir 37 .<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 88.maddesi onikinci fıkrasına göre de; Kanunun 4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendinin (4) numaralı alt bendi kapsamındasigortalı olarak tescil edilmiş olanların prim borçlarını, sattıkları tarımsalürün bedellerinden borç tutarını geçmemek şartıyla % 1 ilâ % 5 oranları35 Y. HGK. 26.02.2003, E:2003/21-43, K:2003/9736 DEMİR, Vakkas: “Bağ-Kur’da Geçmişe Yönelik Hizmet Kazanmanın Önemli Bir Yolu”, Yaklaşım, Eylül 2006,S:165, s: 183-187; Ayrıca bkz. AKCAN, Derda: “Bağ-Kur’un Uyguladığı Tevkifat Kesintilerinin Yasal Olmadığı YönündekiTereddütler <strong>ve</strong> Bunların Cevapları”, E-Yaklaşım, Ekim 2007, S:5137 ÇAKMAK; Fevzi: “Bağ-Kur Tarım Sigortalılarında Tarım Tevkifatı (Kaynaktan Prim Kesintisi) Uygulaması”, SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Temmuz-Ekim 2002, S:15, s:69-77Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 213
arasında olmak üzere kesinti yapılmak suretiyle tahsil etmeye Kurum yetkilidir.Burada sözü edilenler ise tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlardan,tarımsal faaliyette bulunan <strong>ve</strong> aylık tarımsal kazanç ortalamasıprime esas aylık kazanç tutarının aylık alt sınırı üzerinde olanlardır. Zira,tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlardan; tarımsal faaliyettebulunan <strong>ve</strong> yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden, bu faaliyete ilişkin masraflardüşüldükten sonra kalan tutarın aylık ortalamasının, bu Kanundatanımlanan prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunubelgeleyenler zaten zorunlu sosyal sigortalı sayılmamışlardır.Tevkifat kesintisinin yapılmaya başlandığı 01.01.1994 tarihinden 2002 yılıMayıs ayına kadar Bağ-Kur, kendisinden tevkifat kesintisi yapılanların tarımsigortalılıklarını, tevkifatın kesildiği tarihi takip eden aybaşı itibariylegeriye dönük olarak başlatırken; daha sonra, tevkifatın rızai bir ödeme olmadığı<strong>ve</strong> kişinin sigortalı olma iradesini yansıtmadığı şeklindeki gerekçelerile 2926 Sayılı Tarımda Kendi Adına <strong>ve</strong> Hesabına Bağımsız ÇalışanlarSosyal Sigortalar Kanunu 4 Seri Numaralı Uygulama Tebliği 38 ’ndeki primtevkifatı nedeniyle tescil <strong>ve</strong> sigortalılığın başlatılması hükmünü bir başkatebliğ değişikliğiyle iptal etmiştir 39 .Bu idari düzenlemelere rağmen Yargıtay, tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabınaçalışanların zorunlu sigortalı olduklarını, bunlardan tevkifat kesmenin onlarısigortalı olarak kabul etmek anlamına geleceğini <strong>ve</strong> sigortalılıklarınınilk tevkifatın yapıldığı tarihi takip eden aybaşından itibaren başladığınınkabulü ile tescil edilmeleri gerektiğini belirtmektedir. 40 Yargıtay benzer birçokkararında bu hususa dikkat çekmek suretiyle tarımda kendi adına <strong>ve</strong>hesabına bağımsız olarak çalışanların Kurumca tescil edilmemiş olmaklabirlikte, sigortalı sayılarak geriye doğru tescillerine olanak tanımaktadır 41 .Netice itibariyle, 4 Seri Numaralı Uygulama Tebliğinin “Prim TevkifatıNedeniyle Tescil <strong>ve</strong> Sigortalılığın Başlangıcı” başlıklı (I) bendinin yürürlüktenkaldırılması üzerine tevkifata dayalı geriye dönük tescilleri yapılamayançiftçiler tarafından yukarıda belirtildiği üzere çoğu Kurum aleyhinesonuçlanan tespit davaları açılmaya başlanılmıştır. 42 Bu tespit davalarındançiftçilerin mağdur oldukları <strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nlik hakkına kavuşmakamacıyla hareket ettikleri anlaşıldığından, kurumla vatandaşlarımızı karşıkarşıya getiren bu duruma son <strong>ve</strong>rmek amacıyla 4 Seri Numaralı UygulamaTebliğinin mülga (I) bendi yeniden düzenlenmiştir. 43Buna göre, 2926 sayılı Kanunun 2.maddesine göre sigortalı sayıldıklarıhalde, Kanunun 7. maddesinde öngörülen üç aylık süre içinde Kuru-38 26.03.1994 tarih <strong>ve</strong> 21886 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.39 21.03.2002 tarih <strong>ve</strong> 24702 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Ayrıca, Bağ-Kur Genel Müdürlüğü’nün 01.05.2002tarih <strong>ve</strong> 2002/19 sayılı Genelgesi40 Y.10. HD. 23.12.2002, E:2002/9460, K:2002/9997; ÇAKMAK, İhsan: 1479 Sayılı Esnaf <strong>ve</strong> Sanatkarlar <strong>ve</strong> Diğer BağımsızÇalışanlar Kanunu ile 2926 Sayılı Tarım Bağ-Kur Kanunu, Bilge Yayınevi, Ankara 2004, s:1187-118841 Y. 21. HD. 08.04.2004, E:2004/5981, K:2004/8999; Y. 10. HD. 05.05.2005, E:2005/1263, K:2005/501542 SGK Başkanlığı Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü’nün 13.06.2007 tarih <strong>ve</strong> 2007/44 sayılı Genelgesi43 22.05.2007 tarihli <strong>ve</strong> 26529 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.214Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ma kayıt <strong>ve</strong> tescilini yaptırmayan sigortalıların tescil işlemleri, Kanunun9.maddesine göre Kurumca re’sen yapılmakta <strong>ve</strong> sigortalıların hak <strong>ve</strong> yükümlülükleride kayıt <strong>ve</strong> tescil edildikleri tarihi takip eden aybaşından itibarenbaşlamaktadır.Ancak, Kanunun 2. maddesine göre sigortalı sayıldıkları halde Kurumakayıt <strong>ve</strong> tescilleri yapılmamış <strong>ve</strong> bu Tebliğ uyarınca sattıkları ürün bedellerinden01.04.1994 tarihinden itibaren prim tevkifatı yapılan çiftçilerin, tevkifatınyapıldığını gösteren belgeleri de eklemek suretiyle Kuruma yazılıtalepte bulunmaları halinde, tevkifat tutarının Kurum hesaplarına intikaletmesi şartıyla, tevkifat yapılan tarihi takip eden aybaşından itibaren sigortalılıklarıbaşlatılır. Sigortalılıkları bu şekilde başlatılan çiftçilerin tarımsalfaaliyetlerini devam ettirmeleri koşuluyla, sigortalılıkları devam ettirilir.Tarımsal faaliyetin tespitinde ziraat odası kayıtları esas alınır. Ziraat odasıkaydı olmaması halinde, tevkifata esas ürüne ilişkin kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarının,meslek kuruluşlarının, kooperatif <strong>ve</strong>ya birliklerin, kayıtları esasalınır. Sigortalının Kurumca re’sen tescili yapılmış ise, sigortalılık tevkifatınyapıldığı tarihi takip eden aybaşından itibaren başlatılır.VI – SİGORTALI HİZMET TESPİTİNDE GEÇİŞ HÜKMÜBelli bir döneme kadar kayıt <strong>ve</strong> tescillerini yaptırmamış Bağ-Kur sigortalılarınsigortalılık hak <strong>ve</strong> mükellefiyetleri, geçmiş dönemde çıkarılan bazıkanuni düzenlemeler ile geriye götürülmüştür. Örneğin, önce 2000 yılında619 KHK ile ardından 2003 yılında 4956 sayılı Kanun ile 1479 sayılı Kanunaeklenen geçici 18.madde ile bu yönlü bir düzenleme yapılmıştır.Bu düzenlemeye göre; 1479 sayılı Kanuna göre sigortalılık niteliği taşıdıklarıhalde 04.10.2000 tarihine kadar kayıt <strong>ve</strong> tescilini yaptırmamış olan sigortalılarınsigortalılık hak <strong>ve</strong> mükellefiyetleri 04.10.2000 tarihinden itibarenbaşlatılmıştır. Ancak, 1479 sayılı Kanuna göre zorunlu sigortalı olaraktescil edilmiş olanların sigortalılıkları, 02.08.2003 tarihinden itibaren altıay içinde(02.02.2004 gününe kadar) Kuruma yazılı olarak başvurmaları <strong>ve</strong>20.04.1982-04.10.2000 tarihleri arasındaki <strong>ve</strong>rgi kayıtlarını belgelemek <strong>ve</strong>belgelenen bu sürelere ilişkin prim borçlarının tamamını, tebliğ tarihindenitibaren bir yıl içinde, ödemek kaydıyla bu süreler sigortalılık süresi olarakdeğerlendirilebilmiştir.Öte yandan <strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici 17.maddesinde kendi nam <strong>ve</strong> hesabınaçalışanların sigortalılıklarının durdurulmasına ilişkin hükme yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Buna göre; kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlarla tarımdakendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlardan, 1479 <strong>ve</strong> 2926 sayılı kanunlaragöre tescilleri yapıldığı halde, bu maddenin yürürlük tarihi(01.10.2008)itibarıyla beş yılı aşan süreye ilişkin prim borcu bulunanların, bu sürelereilişkin prim borçlarını, prim borçlarının ödenmesine ilişkin Kurumca çıkarılacakgenel tebliğin yayımı tarihini takip eden aybaşından itibaren 6Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 215
ay içerisinde ödememeleri halinde, prim ödemesi bulunan sigortalılarındaha önce ödedikleri primlerin tam olarak karşıladığı ayın sonu itibarıyla,prim ödemesi bulunmayan sigortalıların ise tescil tarihi itibarıyla sigortalılığıdurdurulur. Prim borcuna ilişkin süreler sigortalılık süresi olarak değerlendirilmez<strong>ve</strong> bu sürelere ilişkin Kurum alacakları takip edilmeyerek,Kurum alacakları arasında yer <strong>ve</strong>rilmez.Ancak, sigortalı ya da hak sahipleri daha sonra müracaatları tarihindeki80. maddenin ikinci fıkrasına göre belirlenecek prime esas kazanç tutarıüzerinden hesaplanacak borç tutarının tamamını, borcun tebliğ tarihindenitibaren üç ay içinde ödedikleri takdirde, bu süreler sigortalılık süresi olarakdeğerlendirilir. Sigortalılıkları önceki kanunlara göre durdurulanlariçin de bu hüküm uygulanır.VII –BİLDİRİLMEYEN SİGORTALILAR İÇİN YAPILACAK İŞLEMKurumun kendisine bildirilen sigortalılara olduğu kadar bildirilmeyen sigortalılarakarşı da ödev <strong>ve</strong> sorumlulukları bulunmaktadır. Bildirilmeyen/kaçak çalıştırılan sigortalılar herhangi bir zararlandırıcı sigorta olayına maruzkaldıklarında, Kurum onlara da sigorta yardımlarını yapmakla ödevlidir.Ancak bu yardımlar daha sonra iş<strong>ve</strong>rene ödettirilmektedir. Bağımsızolarak çalışıp da Kuruma bildirimini yapmayan sigortalılar da aşağıda görüleceğiüzere kimi haklardan yararlanamayacaktır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 23.maddesine göre; sigortalı çalıştırmaya başlandığınınsüresi içinde sigortalı işe giriş bildirgesi ile Kuruma bildirilmemesihalinde, bildirgenin sonradan <strong>ve</strong>rildiği <strong>ve</strong>ya sigortalı çalıştırıldığının Kurumcatespit edildiği tarihten önce meydana gelen iş kazası, meslek hastalığı,hastalık <strong>ve</strong> analık halleri sonucu ilgililerin gelir <strong>ve</strong> ödenekleri Kurumcaödenir. Düzenleme 506 sayılı Kanunun mülga 10.maddesine paralelliktaşımaktadır.Belirtilsin ki; sigortalılığın oluşumu için işyerinin <strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamınaalınması koşul olmadığı 44 gibi işyerinin Kurumca tescil edilmemişolması hizmet akdinin geçerliliğini engellemeyecektir 45 .Kaldı ki, zorunlusigortalılığın oluşumu için salt sigortalı işe giriş bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmesiyani çalıştırılanın Kuruma bildirilmiş olması yeterli değildir. Eylemli çalışmanınvarlığının ortaya konulması gerekecektir 46 .Kanunda açıkça sigortalı işe giriş bildirgesi ile bildirimden bahsedilmeklebirlikte, Yargıtay bir kararında 47 , Kuruma <strong>ve</strong>rilen prim belgesinde sigortalınınişe girdiği tarih yazılı ise işe giriş bildirgesi bulunmasa bile sözkonusuKanun hükmünün (506/mülga 10) uygulanamayacağına hükmetmiştir.44 Y.21.HD. 21.06.1999. E:1999/4299, K:1999/444845 Y.10.HD. 19.01.1994, E:1993/12404, K:1994/22146 YHGK, 16.06.1999, E:1999/21-509, K:1999/526; 30.06.1999, E:1999/21-549, K:1999/555 <strong>ve</strong> 29.03.2000, E:2000/21-702, K:2000/22647 Y. 10. HD. 17.10.1996, E:8903, K:8635216Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Diğer taraftan, halihazırdaki Kurum uygulaması, “İlk işyerindeki çalışmasıKanuna uygun şekilde işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rilerek Kuruma bildirilmiş sigortalıların,iş bağıtı sona ermeden aynı iş<strong>ve</strong>renin ikinci işyerinde çalışmayabaşlaması halinde bu işyerinden ikinci bir işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rilmesinegerek olmadığı <strong>ve</strong> bu bildirgenin <strong>ve</strong>rilmemiş olmasından dolayı sözkonusuKanun hükmü(506/mülga 10) uyarınca iş<strong>ve</strong>renin sorumlu sayılmaması…” 48 şeklindedir. Yargıtay ise bir kararında 49 ; iki ayrı işyeri bulunan iş<strong>ve</strong>reninişe aldığı sigortalıyı ilk işyerinden bildirmesine rağmen ikinci işyerindenbildirmemiş olması <strong>ve</strong> kazanın ikinci işyerinde çalışırken ortaya çıkmasıhalinde sözkonusu Kanun hükmünün (506/mülga 10) uygulanamayacağınıbelirtirken, Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararında ise bu durumdabelirtilen Kanun hükmünün(eski 506/10.md) uygulanması koşullarınınoluştuğuna hükmedilmiştir 50 .Diğer taraftan, birçok yargı kararında işe giriş bildirimi hiç yapılmayan<strong>ve</strong>ya yasal süresi dışında yapılan sigortalıların maruz kaldığı zararlandırıcısigorta olayının, işe giriş bildirimi süresinde meydana gelmiş olması halinde506/mülga 10. maddenin uygulama koşullarının oluşmadığı, bu maddeninuygulama koşullarından birinin de sigorta olayının bildirim süresiiçinde meydana gelmemesi koşulu olduğu, bildirim süresinde meydanagelen sigorta olayları için söz konusu maddenin uygulanamayacağı tespitineyer <strong>ve</strong>rilmiştir 51 . Bu bakımdan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 23. maddesininkaçak istihdamla mücadelede beklenen etkin rolünü yerine getirebilmesiiçin madde lafzında değişiklik yapılması önerilmiştir 52 .Yukarıda belirtilen hallerde, Kurumca yapılan <strong>ve</strong> ileride yapılması gereklibulunan her türlü masrafların tutarı ile gelir bağlanırsa bu gelirin başladığıtarihteki ilk peşin sermaye değeri tutarı, Kanunun 21. maddesi birinci fıkrasındayazılı sorumluluk halleri aranmaksızın, iş<strong>ve</strong>rene ayrıca ödettirilir.İş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığının meydana gelmesinde, iş<strong>ve</strong>renin kastı <strong>ve</strong>yasigortalıların sağlığını koruma <strong>ve</strong> iş gü<strong>ve</strong>nliği mevzuatına aykırı bir hareketiolmasa bile yapılan giderler iş<strong>ve</strong>rene ödettirilecektir. Zira, zararlandırıcısigorta olayının meydana gelmesinde iş<strong>ve</strong>renin kusurlu olmaması onusorumluluktan kurtarmamaktadır. Burada iş<strong>ve</strong>renin sorumluluk kaynağı,çalıştırdığı sigortalıları Kuruma bildirme yükümlülüğünü yerine getirmemesidir.Buna kusursuz sorumluluk da denilmektedir.Tarımsal faaliyette bulunması sebebiyle <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesibirinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı olduğu halde, Kanunun8.maddesi üçüncü fıkrasında belirtilen süre içerisinde bildirimde bulunmayanlaraise, bildirimde bulunulmayan sürede meydana gelen iş kazası,48 SSK Genel Müdürlüğü’nün 15.07.1986 tarih <strong>ve</strong> 24610674 sayılı Genel Yazısı49 Y. 10. HD. 25.08.1998, E:3034, K:391750 Y. HGK. 28.04.1999, E:239, K:25151 ORDU, Harun: “Kaçak Çalıştırılan İşçilerin Bildirim Süresi İçinde Maruz Kaldıkları Sigorta Olaylarından DoğanSorumluluk”, Yaklaşım, Eylül 2006, S:165, s:154-15852 ORDU, Harun: “Kaçak Çalıştırılan İşçilerin Bildirim Süresi İçinde Maruz Kaldıkları Sigorta Olaylarından DoğanSorumluluk”, Yaklaşım, Eylül 2006, S:165, s:154-158Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 217
meslek hastalığı, <strong>ve</strong> analık halleri sonucu ilgililerin gelir <strong>ve</strong> ödenekleri Kurumcaödenmeyecektir.VIII -SİGORTALILARIN TESCİL EDİLMESİVIII .1- GENEL OLARAK TESCİL İŞLEMİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 92.maddesi dördüncü fıkrasına göre; sigortalılar, isteğebağlı sigortalılar ile bunların hak sahiplerinin; genel sağlık sigortalıları<strong>ve</strong> bunların bakmakla yükümlü olduğu kişilerin tescil <strong>ve</strong> diğer tüm işlemlerindesosyal gü<strong>ve</strong>nlik sicil numarası olarak Türk vatandaşları için T.C.kimlik numarası, yabancı uyruklu kişiler için ise İçişleri Bakanlığınca <strong>ve</strong>rilenkimlik numarası kullanılır.Gerçekten de, sigortalılar, Kuruma <strong>ve</strong>rilen ilk <strong>ve</strong>ya tekrar sigortalı işe girişbildirgelerine göre Türkiye Cumhuriyeti kimlik numaraları ile bilgisayarortamında tutulan tescil kütüğüne kayıt edilir. Türkiye Cumhuriyeti kimliknumarası, aynı zamanda sigortalıların sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sicil numarasınıoluşturur. Sigortalıların tescil, hizmet <strong>ve</strong> her türlü bilgisayar kayıtları ilediğer sosyal sigorta işlemleri, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sicil numarası altında tutulur.(SSİY/16-1)Yabancı uyruklulara ise, Nüfus <strong>ve</strong> Vatandaşlık İşleri GenelMüdürlüğünce <strong>ve</strong>rilecek kimlik numaraları aynı zamanda bunlar için sosyalgü<strong>ve</strong>nlik sicil numarası olarak kullanılır.(SSİY/16-2)Sigortalı işe giriş bildirgeleri ise, Kuruma e-sigorta ile <strong>ve</strong>rilmesiyle yerinegetirilir. Sigortalı işe giriş bildirgesi dışında, başka biçimlerde yapılan bildirimlergeçerli sayılmaz.(SSİY/15-1)Kanuna göre sigortalılık niteliği taşımadığı hâlde, gerçeğe aykırı olarak bildirimyapıldığı bu Yönetmeliğin 25.maddesinde belirtilen usul <strong>ve</strong> esaslaragöre tespit edilen tescil kayıtları, aynı maddenin ikinci fıkrasındaki usuldâhilinde iptal edilir. Yersiz tescil yapılan sigortalılara ilişkin Kurumca yapılanher türlü masraf <strong>ve</strong> ödemeler, ilgili mevzuat hükümlerine göre tahsilolunur.(SSİY/20)Belirtelim ki, Kamu İdarelerinde Çalışanlar İle Bunların Bakmakla YükümlüOlduğu Kişilerin Tesciline İlişkin Tebliğ(Seri No: 2) 53 uyarınca da5434 sayılı kanun gereği, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumuna devredilen EmekliSandığına tabi daire, kurum <strong>ve</strong> kuruluşların iş yeri bilgileri ile çalıştırdıklarıkamu görevlilerine ait bilgilerin <strong>5510</strong> sayılı Kanun hükümlerine uyumluhale getirmeleri talimatlandırılmıştı.Sigortalı işe giriş bildirgesi düzenlenmeden tescil işlemi yapılan bir durumdanda söz edebiliriz. Şöyle ki; Türkiye’de, <strong>5510</strong> sayılı Kanuna <strong>ve</strong>yabu Kanunla yürürlükten kaldırılan sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kanunlarına tabi hizmetleribulunmayanların, 3201 sayılı Kanun uyarınca yapılan hizmet borçlanmalarındatescil işlemleri, sigortalı işe giriş bildirgesi düzenlenmedensonuçlandırılır.(SSİY/19-4)53 07.12.2006 tarih <strong>ve</strong> 26369 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.218Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
VIII .2 –SİGORTALI TESCİLİNDE GEÇİŞ HÜKÜMLERİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici 11.maddesi birinci fıkrasında; bu Kanun yürürlüğegirmeden önce mevcut sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarında tescili yapılansigortalılar <strong>ve</strong> ilk defa tescili yapılacak sigortalılar ile bunların hak sahipleriiçin ortak bilgi bankası oluşturulacağı, bu sigortalılar ile sisteme yenikatılacak sigortalıların tescilinde, Türkiye Cumhuriyeti kimlik numaralarısosyal gü<strong>ve</strong>nlik sicil numarası olarak esas alınacağı ifade edilmiştir.Sigortalıların eski sigorta sicil numaraları ise <strong>5510</strong> sayılı Kanuna göre tesciledilecekleri tarihe kadar kullanılmaya devam edilecektir. Ayrıca <strong>ve</strong>rgimükellefi olan sigortalıların <strong>ve</strong>rgi numaraları da sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sicil numaralarıile birlikte kayıt altına alınacak <strong>ve</strong> işlemlerde birlikte kullanılacaktır.Sigortalıların eski sigorta sicil numaraları ise, <strong>5510</strong> sayılı Kanunagöre tescil edilecekleri tarihe kadar kullanılmaya devam edilecektir.(<strong>5510</strong>/Geçici 11-2)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarınatescili yapılan sigortalıların eski tescil bilgileri, sosyal gü<strong>ve</strong>nliksicil numarası altında güncellenerek Kanuna göre tescil işlemleri sonuçlandırılır.Bunlar için ayrıca sigortalı işe giriş bildirgesi talep edilmez. Sosyalgü<strong>ve</strong>nlik sicil numarası ile tescil edilene kadar eski emekli, sigorta <strong>ve</strong> Bağ-Kur sicil numaraları kullanılır. Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sicil numaraları ile birliktebu numaraların sadece arşivleme işlemlerinde kullanılmasına devam edilir.(SSİY/Geçici1-1)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 219
T.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMUSGORTALI E GR BLDRGES(4/1-a-b kapsamndaki sigortallar için)Ek-4SOSYAL GÜVENLK SCL NUMARASI(T.C.Kimlik Numaras)A-SGORTALININ KMLK BLGLERBELGENN MAHYETlkTekrar1 Ad2 Soyad3 lk Soyad4 Baba Ad11 Yabanc Uyruklu se Ülke Ad12 Örenim durumulkör.LiseÖn lisansLisansOkur yazar Dier5 Ana Ad6 Doum Yeri13 Askerlik durumuErBalangç-Biti Tarihi…/…./……-…./…./……Yedek Sb7 Doum TarihiMuafTecilli8 CinsiyetiErkekKadn9 Medeni HaliEvli BekarNÜFUSA KAYITLI OLDUU YERllçe10 Mahalle/KöyCilt NoAile SraNo(Hane-Kütük)(Birey) Sra Nokametgah adresi :Bulvar: …………………….……… Cadde: ………………...….....Sokak:……….. D Kap No:……………..… ç K.No:………………....Mahalle/Köy:……………………...…. Posta Kodu : ……………………..……14lçe:…………………………...... l:…………………………….....GöreviEv TelCep TelB- SGORTALININ SOSYAL GÜVENLK BLGLER15SigortallkTürü/'kodu4 (a) Hizmet Akdine Tabi Çalan4 (b) Muhtar ile Hizmet Akdine BalOlmakszn Kendi Adna <strong>ve</strong> HesabnaBamsz ÇalanSigortallk Kodu16Sigortal Kanununun30. Maddesine GöreÇaltrlyorsaEski HükümlüÖzürlüTerör Maduru1701.10.2008 Tarihinden ÖnceÇalm seKurumuSicil NumarasSSKBa-KurEmekli Sand506-G.20. mad. san.18 Yallk Ayl Alyorsa Devam Etmek stedii Sigorta KoluSosyal Güv.Dest.PrimiTüm Sig. Kollar19 4-1/b Kapsamndaki SigortalnnMesleiMeslek liMeslek lçesi20 Sigortalnn e Balad Tarih…./…./……...C-BEYAN VE TAAHHÜTLERYukarda yazl hususlarn gerçee uygun olduunu <strong>ve</strong> olabilecek deiiklikleri derhal Kuruma <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rene21bildireceimi beyan ederim. …./……/……….Sigortalnn Ad- Soyad:mzasYER SCL NUMARASI22 ÜNTE KODU LÇE KONT23M KOLU KODU YER SIRA NUMARASI L KODUALT VESK YENKODU NOLGL KURUM/KURULU/ VERGDARES / ODA /TCARET-ESNAF SCLNUMARASI24<strong>ve</strong>renin/yerinin/lgili Kuruluun Ad-Soyad/Ünv.………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………<strong>ve</strong>renin/yerinin/lgili Kuruluun AdresiBulvar: …...………….………....…… Cadde: …..……………….........Sokak:………………...…. D Kap No:………... ç K.No:………...Mahalle/Köy:………………….……..…… Posta Kodu : …………..…….lçe:…………………...…..... l:…………........................Yukarda yazl hususlarn sigortalnn nüfus cüzdanndaki <strong>ve</strong> beyan ettii resmi belgelerdeki kaytlara uygun bulunduunu <strong>ve</strong> doru olduunu beyanederim.…..…./…...…./………....Onaylayann YetkilininAd Soyad, mzas, Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi220Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
EK-4EK-4AÇIKLAMALAR1. Bu belge, hizmet akdine tabi çalanlar ile muhtar <strong>ve</strong> kendi adna <strong>ve</strong> hesabna bamsz çalan sigortallarn<strong>5510</strong> sayl Kanunun 8 inci maddesine göre Kuruma bildirilmesi amacyla kullanlr.2.Sigortal e Giri Bildirgesi Kuruma internet, elektronik <strong>ve</strong>ya benzeri ortamda <strong>ve</strong>rilir. <strong>ve</strong>renlerbilgisayarlarndan alacaklar Kurumca üretilmi barkod numaral çktlarn bir nüshasn sigortalya <strong>ve</strong>rir, bir nüshasda i<strong>ve</strong>rence sigortal dosyasnda saklanr. Ancak, Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fkrasnn (b) bendine göresigortal saylanlar hakknda Kuruma yaplacak bildirimler, söz konusu sigortallar bildirmekle yükümlü kurum <strong>ve</strong>kurulular ile Kurum arasnda internet <strong>ve</strong> elektronik alt yap oluturuluncaya kadar kat ortamnda yürütülür.Tarmsal faaliyette bulunanlara ait sigortal ie giri bildirgesi, ziraat odasnca, ziraat odas bulunmayan yerlerdetarm il/ilçe müdürlüklerince <strong>ve</strong>ya kendileri tarafndan kayt tarihinden itibaren 30 gün içinde Kuruma bildirilir.Ziraat odalar, tarm il/ilçe müdürlükleri ie giri bildirgesini elektronik <strong>ve</strong>ya benzeri ortamda bildirebilecei gibipostayla da gönderilebilirler.3. “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sicil Numaras” hanesine, T.C kimlik numaras, yabanc uyruklular için ise Nüfus <strong>ve</strong>Vatandalk leri Genel Müdürlüünce <strong>ve</strong>rilen kimlik numaras yazlr. Bu alan en soldaki kutucuktan balamaküzere her kutuya bir rakam gelecek ekilde doldurulur.4. Bu bildirgenin bütün haneleri, nüfus cüzdanna <strong>ve</strong> sigortal tarafndan i<strong>ve</strong>rene ibraz edilen dier resmibelgelere göre tam, doru <strong>ve</strong> okunakl olarak doldurulur. Noksan <strong>ve</strong> hatal düzenlenen bildirge ileme alnmaz <strong>ve</strong>sigortalnn tescil ilemi yaplmaz. Bundan doabilecek tüm sorumluluklar i<strong>ve</strong>ren, ilgili kurum <strong>ve</strong> kurulu ilesigortalya aittir.5. "Belgenin Mahiyeti" bölümünde ilk defa sigortal olacak kii için düzenlenen bildirgenin üst bölümündeki“lk”, daha önce sigorta olanlar ise “Tekrar” kelimesinin yanndaki kutu (X) ile iaretlenir.6. 1 ila 14 numaral alanlar sigortalnn nüfus cüzdan bilgileri ile uyruk, örenim, askerlik durumu <strong>ve</strong> adresbilgilerine göre doldurulur.7. 15 numaral alanda belirtilen sigortallk türü alan,, <strong>5510</strong> sayl Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fkrasnn(a) <strong>ve</strong>ya (b) bendi kapsamnda olup olmadna göre iaretlenir. Sigortallk kodlar;(a) bendi kapsamnda sigortal saylanlar için;(b) bendi kapsamnda sigortal saylanlar için;(0) Mecburi sigortal (1) Muhtar(2) Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözlemesi bulunmayan ülkelerde çalan (2) Vergi mükellefleriTürk içileri(3) Vergiden muaf olanlar(5) Göçmenler (4) irket ortaklar(6) Yurtd borçlanmas yapanlar (5) Tarmsal faaliyette bulunanlar(7) Çraklar <strong>ve</strong> stajyer örenciler (6) stee bal sigortallar(8) Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primine tabi çalanlar (7) Jokey <strong>ve</strong> antrenörler(10) Cezaevlerindeki hükümlü <strong>ve</strong> tutuklular (8) Avukatlar(11) Sanatçlar, düünürler <strong>ve</strong> yazarlar (9) Noterler(12) Sözlemesiz ülkeler yabanc uyruklu sigortallar(13) 4081 Sayl Kanuna göre çalanlar(14) Umumi kadnlar(15) Usta <strong>ve</strong> sözlemeli öretici(16) Sendika konfederasyon bakanlklar, yönetim kurulu üyeleri(17) 657 sayl Kanunun 4/b kapsamnda çalanlar(18) 657 sayl Kanunun 4/c kapsamnda çalanlar8. Yallk ayl almakta iken yeniden çalmaya balayanlardan; aylklarnn ödenmesine devam edilmesiniisteyenler için bu bildirgenin 18 numaral alandaki “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Destek Primi”, aylklarnn kesilmesiniisteyenler için ise ayn alandaki “Tüm Sigorta Kollar” sözcüünden sonraki kutu (X) ile iaretlenir.9. 19 numaral alana Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fkrasnn (b) bendi kapasamndaki sigortallarnmeslei, meslek ili <strong>ve</strong> ilçesi yazlr.10.20 numaral alana sigortalnn ilk <strong>ve</strong>ya tekrar ie balad tarih yazlr..11. Bildirgenin "C-Beyan <strong>ve</strong> Taahhütler" bölümünün 21 numaral alan, internet ortam dnda <strong>ve</strong>rilmesi halindesigortal tarafndan imzalanr. 22 numaral alana, Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fkrasnn (a) bendikapsamndaki sigortallar çaltran i<strong>ve</strong>ren bilgileri, 23 numaral alana ise, 4 üncü maddesinin birinci fkrasnn (b)kapsamndaki sigortallar bildirmekle yükümlü ilgili kurum, kurulu, birlikler <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>rgi daireleri bilgileri yazlr..12. Kanunun 4 <strong>ve</strong> 5 inci maddeleri gereince hizmet akdine tabi olarak sigortal çaltran i<strong>ve</strong>renlerle 4 üncümaddenin birinci fkrasnn (b) bendi gereince sigortallar sigortallk balangcndan itibaren kendi mevzuatlarnagöre kayt <strong>ve</strong>ya tescil yapan ilgili kurum, kurulu <strong>ve</strong> birlikler <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>rgi dairelerinden sigortal ie giri bildirgesiniyasal süresi içinde Kuruma <strong>ve</strong>rmeyenlere her bir sigortal için idari para cezas uygulanr. Belgenin Kuruma yasalsüresinde <strong>ve</strong>rilip <strong>ve</strong>rilmediinin tespitinde adi postayla gönderilmesi halinde Kurum kaytlarna intikal ettii tarih,iadeli taahhütlü <strong>ve</strong>ya acele posta ile gönderilmesi halinde postaya <strong>ve</strong>rili tarihi esas alnr.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 221
5 Ana Ad7SOSYAL GÜVENLK SCL NUMARASI(T.C.Kimlik Numaras)1 Ad2 Soyad3 lk Soyad4 Baba Ad6 Doum YeriDoum Tarihi8 Tashihli doum tarihi9 Kaza-i Rüt Karar10 Cinsiyeti11 Medeni Halillçe12 Mahalle/KöyCilt NoAile SraNo(Hane-Kütük)(Birey) Sra NoErkekNÜFUSA KAYITLI OLDUU YERT.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMUSGORTALI E GR BLDRGES(4/1-c kapsamndaki sigortallar için)VarEvliA-SGORTALININ KMLK BLGLERYokKadnBekar131415BELGENN MAHYETYabanc Uyruklu se Ülke AdÖrenim DurumuSon Örenim Biti TarihiAskerlik Durumukametgah AdresiMahalle / Köy : ………………………………Barkod No:TecilliSokak :…………………… D Kap No:……………. ç Kap No:……………Posta Kodu……………lçe : …………..………………… l : ……………………………………………..Erlk kez göre<strong>ve</strong> giriTekrar göre<strong>ve</strong> giriMuafBulvar………………………….Cadde :……………..………….…………B-SGORTALININ SOSYAL GÜVENLK BLGLER16EK - 4-A……………/…………../………………..Balangç Tarihi Terhis Tarihi……/……./……… - ……../……./………Yedek Sb17Daimi kadrolu çalanlarSözlemeli çalanlar657 sayl Kanunun 86. maddesiuyarnca <strong>ve</strong>kil olarak atananlarSeçimle <strong>ve</strong>ya atama yoluyla kamuidarelerinde göre<strong>ve</strong> girenlerBabakan, Bakanlar, T.B.M.M.Üyeleri,Belediye Bakanlar, l Encümen ÜyeleriMemur Sendikalarnda Ücretsiz izinli olarakgörev alanlarAskeri örencilerEmniyet Genel Müdürlüü hesabna Fakülte <strong>ve</strong>ya<strong>ve</strong>ya Yüksekokullarda okuyan örenciler18 Sigortalnn e Balad Tarih…………../……...…./………...…...19 Hizmet Snf20 Görev Ünvan21 Kurum Sicil Numaras01.01.2009 Tarihinden Önce KurumuSSKBAKUR EMEKL SAN. 506-G.20. MAD. SAN.22Hizmeti varsa;Sicil Numaras23 C- YER BLGLERyerinin (Kurumun) AdGörev Yaplan Birim Adyerinin (Kurumun)AdresiYER SCL NUMARASIBulvar …………………...Cadde: …………….….....Sokak:…………Dkap No:…...… çK..No………Mahalle/Köy:……………………Posta Kodu : …………….lçe:…………….... l:….....................SAYMANLIK VE KURUM NUMARASIL KODULÇEKODUÜNTE KODUESKYENYukarda yazl hususlarn sigortalnn beyan ettii nüfus cüzdanndaki bilgiler <strong>ve</strong>resmi belgelerdeki kaytlara uygun bulunduunu <strong>ve</strong> doru olduunu kabul ederim.……./……./……..Kurum Yetkilisinin;Ad-Soyad :Ünvan :Mühür <strong>ve</strong>ya Kae / mza222Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
EK-4/AAÇIKLAMALAR1. Bu belge, kamu idarelerinde <strong>5510</strong> sayl Kanunun 4/1-c bendi kapsamnda çalan sigortallarn, ayn Kanunun 8 inci maddesine göre Kurumabildirilmesi amacyla kullanlr.2. Sigortal ie giri bildirgesi, Kuruma internet, elektronik <strong>ve</strong>ya benzeri ortamda <strong>ve</strong>rilir. <strong>ve</strong>renler bilgisayarlarndan alacaklar Kurumcaüretilmi barkot numaral çktlarn bir nüshasn sigortalya <strong>ve</strong>rir, bir nüshas da i<strong>ve</strong>rence sigortal dosyasnda saklanr. e giri bildirgesisigortalnn Kanunun 6 nc maddesinin (l) bendi kapsamna girenler için ie balad tarihten itibaren 1 ay içerisinde, dier hallerde ise iebalad tarihten itibaren 15 gün içerisinde bildirilmek zorundadr.3. “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sicil Numaras” hanesine, T.C Kimlik Numaras, yabanc uyruklular için ise Nüfus <strong>ve</strong> Vatandalk leri GenelMüdürlüünce <strong>ve</strong>rilen kimlik numaras yazlr. Bu alan en soldaki kutucuktan balamak üzere her kutuya bir rakam gelecek ekildedoldurulur.4. Bu belgenin bütün haneleri, nüfus cüzdanna <strong>ve</strong> sigortal tarafndan i<strong>ve</strong>rene ibraz edilen dier resmi belgelere göre tam, doru <strong>ve</strong> okunaklolarak doldurulur. Noksan <strong>ve</strong> hatal düzenlenen belge ileme alnmaz <strong>ve</strong> sigortalnn tescil ilemi yaplmaz. Bundan doabilecek sorumluluk,i<strong>ve</strong>ren, ilgili kurum <strong>ve</strong> kurulu ile sigortalya aittir.5. "Belgenin Mahiyeti" bölümünde ilk defa sigortal olacaklar için düzenlenen bildirgenin üst bölümündeki “lk kez göre<strong>ve</strong> giri" daha öncesigorta olanlar ise “Tekrar göre<strong>ve</strong> giri” kelimesinin yanndaki kutu (X) ile iaretlenir. Kamu idaresinin farkl birimleri arasndaki naklentayin <strong>ve</strong> görevlendirmelerde bu bildirim yaplmaz.6. 1 ila 7 <strong>ve</strong> 10 ila 15 numaral alanlar sigortalnn nüfus cüzdan bilgileri ile uyruk, örenim, askerlik durumu <strong>ve</strong> adres bilgilerine göredoldurulur. (14 numaral alandaki örenim durumu bölümüne, sigortalnn en son örenim durumu <strong>ve</strong> okul biti tarihi yazlacaktr.)7. 8 numaral alan, Kanunun yürürlüünden önce 5434 sayl Kanuna tabi hizmeti bulunanlardan, doum tarihinde tashih karar olanlar içindoldurulur.8. 9 numaral alana, bir meslek <strong>ve</strong>ya sanat okulunu bitirenlerden, 22.11.2001 tarihli <strong>ve</strong> 4721 sayl Türk Medeni Kanunu hükümlerine göremahkemece ergin klndna dair alnm bir karar varsa iaretlenir. Buna ait kesinlemi mahkeme kararnn bir sureti Kuruma gönderilir.9. 17 numaral alanda belirtilen sigortallk türü alan, bu Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fkrasnn (c) bendi kapsamnda olanlar içinaadaki açklamalar dorultusunda uygun olan kutucuk iaretlenir1. Kamu kurulularna ait kadro <strong>ve</strong> pozisyonlarda sürekli (daimi) olarak çalanlardan Kanunun 4/1-a bendi kapsamna girenler gibi sigortal olmasöngörülmemi olanlar. (657 S.K. tabi memurlar, 926 S.K. tabi muvazzaf subay <strong>ve</strong> astsubaylar.. v.b.)2. Kamu kurulularnda sözlemeli olarak çalanlardan 4/1-a bendi kapsamna girenler gibi sigortal olmas öngörülmemi olanlar.3. 657 sayl Devlet Memurlar Kanunun 86 nc maddesi uyarnca açktan <strong>ve</strong>kil olarak atananlar. (Vekil öretmen, <strong>ve</strong>kil imam, <strong>ve</strong>kil mühendis.. gibi )4. Seçimle <strong>ve</strong>ya atama yoluyla kamu idarelerinde göre<strong>ve</strong> gelenlerden ilgili kanunlar gerei Devlet memurlar gibi emeklilik hakk tannm olanlar.5. Babakan, bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, belediye bakanlar, il encümeninin seçimle gelen üyeleri,6. 4/1-c bendi kapsamnda iken, bu kapsamdaki kiilerin kurduu sendikalar <strong>ve</strong> konfederasyonlar ile sendika ubelerinin bakanlklar <strong>ve</strong> yönetimkurullarna seçilenlerden aylksz izine ayrlanlar,7. Harp okullar ile fakülte <strong>ve</strong> yüksek okullarda, Türk Silâhl Kuv<strong>ve</strong>tleri hesabna okuyan <strong>ve</strong>ya kendi hesabna okumakta iken askerî örenci olanlar ileastsubay meslek yüksek okullar <strong>ve</strong> astsubay naspedilmek üzere temel askerlik eitimine tâbi tutulan adaylar,8. Polis Akademisi ile fakülte <strong>ve</strong> yüksek okullarda, Emniyet Genel Müdürlüü hesabna okuyan <strong>ve</strong>ya kendi hesabna okumakta iken Emniyet GenelMüdürlüü hesabna okumaya devam eden örenciler,10. 18 numaral alana sigortalnn ilk, tekrar <strong>ve</strong>ya naklen baka bir kurumda göre<strong>ve</strong> balad tarih yazlr.11. 19 numaral alanda sigortalnn atand <strong>ve</strong>ya seçildii hizmet snfnn iaretlenmesi gerekir.12. 20 numaral alana sigortalnn atand <strong>ve</strong>ya seçildii görev unvan (millet<strong>ve</strong>kili, belediye bakan, mühendis, öretmen, polis memuru, vhkigibi...) seçilmek suretiyle iaretlenir.13. 21 numaral alana sigortalnn kurum sicil numaras yazlr.14. 22 numaral alan Kanunun yürürlüe girdii tarihinden önce Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumuna devredilen sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurulularna (EmekliSand, SSK, Ba-Kur, Banka Sandklar) tabi hizmeti olanlar için doldurulur.15. 23 numaral alana sigortalnn;a. Görev yapt kurumun tam ad, (Çalma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanl, Karayollar Genel Müdürlüü , Gelir daresiBakanl....vb. )b. Görev yapt birimin tam ad, (Karayollar 4. Bölge Müdürlüü, l Milli Eitim Müdürlüü, Mehmet Akif Ersoy lköretimOkulu.....vb.)Yazlr. Kurumca iyerine <strong>ve</strong>rilen sicil numaras eksiksiz yazlr <strong>ve</strong> i<strong>ve</strong>ren tarafndan imzalanr.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 223
Ek-3T.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMUSGORTALI BLDRM BELGESSOSYAL GÜVENLK SCL NUMARASI(TC KMLK NUMARASI)A- SGORTALININ KMLK BLGLER1AdNÜFUSA KAYITLI OLDUU YER2 Soyadl3lk Soyadlçe4 Baba Ad10Mahalle/Köy5Ana AdCilt No6 Doum YeriAile Sra No (Hane-Kütük)7 Doum Tarihi8 CinsiyetiErkekKadnBirey Sra NoYabanc Uyruklu se11Ülke Ad9 Medeni HaliEvliBekarkametgah adresi :12Bulvar: …………………….……… Cadde: ………………...…..... Sokak:……….. D Kap No:……………..… ç Kap No:………………....Mahalle/Köy:……………………...…. Posta Kodu : ……………………..…… lçe:…………………………...... l:…………………………….....Ev Tel : ……………. Cep Tel : ……………………… E-mail : ...........................<strong>ve</strong>renin Ad- Soyad /Ünvan :…………………………………………………………………………B-BEYAN VE TAAHHÜTLERletme Ad ……………………………………………..yeri Adresi :Bulvar: ……………………...…… Cadde: ………........Sokak:…………….....… D Kap No:…………...…ç Kap No:…………...Mahalle/Köy……………….Posta Kodu : ……….… lçe:………. l:…………...M KOLUKODUYER SCL NUMARASIÜNTEYER SIRAilçeKODUl KoduNUMARASIkoduESK YENKontrolKodualt<strong>ve</strong>renT.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMU……………………………………………………….………………..Yukarda ünvan, adresi <strong>ve</strong> iyeri sicil numarasn belirttiim iyerinde ......./....../............ tarihinden itibaren çalmaya baladm <strong>ve</strong> bu belgedekibilgilerin gerçee uygun olduunu beyan ederim. ……./……./……..Ad-Soyad <strong>ve</strong> mzas224Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
EK-3AÇIKLAMALAR1-Bu belge,hizmet akti ile sigortal olarak çalmaya balayanlarnkendilerini <strong>5510</strong> sayl Kanunun 8’inci maddesi gerei Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikKurumuna bildirmeleri amacyla kullanlr.2- “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sicil Numaras” hanesine, T.C kimlik numaras,yabanc uyruklular için ise Nüfus <strong>ve</strong> Vatandalk leri Genel Müdürlüütarafndan <strong>ve</strong>rilen kimlik numaras yazlr. Bu alan doldurulurken en soldakikutucuktan balamak üzere her kutuya bir rakam gelecek ekilde yazlr.3- “ A-Sigortallarn Kimlik Bilgileri ” bölümünün bütün haneleri nüfushüviyet cüzdanndaki bilgilere göre tam <strong>ve</strong> doru olarak doldurulur.4- -"B-Beyan <strong>ve</strong> Taahhütler ” bölümünde; "<strong>ve</strong>renin Ad-Soyad, Ünvan"satrnda ; iyerinin varsa ünvan, iyeri kiiye ait ise ad <strong>ve</strong> soyad, "yeriSicil Numaras" satrnda biliniyorsa çalmaya balanlan iyerinin SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Kurumundaki iyeri sicil numaras ile iyerinde çalmayabalanlan tarih, gün, ay, yl olarak noksansz yazlr.5- Bu belgenin, ie balanlan tarihten itibaren 30 gün içinde iyerinin balbulunduu Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikMüdürlüüne/Merkezine <strong>ve</strong>rilmesi gerekir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 225
KOLLUK ÖRGÜTÜNE(JANDARMA VEYA POLS) VERLENÇALIANLARA AT KMLK BLDRME BELGES ( FORM 2 )ÇALIILAN YERNTÜRÜyeri Konut YurtBulunduul - ilçe Bucak - Köy Mevki - Semt Cadde - Sokak Bina - No Tel.-NoÇALIANINT.C Kimlik NoSoyad – AdNüfusa Kaytl OlduuBaba – Adl – lçeD.Yeri <strong>ve</strong> Tar.Bucak – KöyMedeni Hali Pas.Tar. <strong>ve</strong> S.UyruuÖnceki.Tez <strong>ve</strong> Sa.Ev Adresi <strong>ve</strong> TelefonuininAd YeriAyrlTarihiYapt yerinde yaplan ie Balama Tarihi…./…./……..yerinde Barnyor mu?mzasSoyad – Ad-ÜnvanÇALITIRANIN / BELGEY DÜZENLEYENNDURUMUBaba – Ad . yerindeD. Yeri <strong>ve</strong> Tar KonuttaSahibiKiracsSorumlu letmecisiAile ReisiYön. <strong>ve</strong>ya Yetkili ÜyeUyruu Yurtta Sorumlu leticisiKonut Adresi <strong>ve</strong> TelefonNoVerdiim bu bilgilerin doruluunu onaylarmKöy Muhtar(Ad Soyad) …../…../…….. mza(Resmi Mühür, mza)Belgeyi Teslim AlannAd Soyad : ............................ Görevi:………………Rütbesi : ............................ mzas:………………Aln tarih <strong>ve</strong> says: …../…../…….ÇALIANIN AYRILMASI HALNDE BELGEY DÜZENLEYEN LE KOLLUKÖRGÜTÜ ARASINDA DETRLECEK KISIMAd SoyadÇallan YerinAdresiBaba AdAyrl TarihiDo.Yeri TarihimzaBu ksmn belge örnei ile birlikte üç yl saklanmas zorunludur.(25x19)226Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ONİKİNCİ BÖLÜMSİGORTA PRİMİNE TABİOLAN KAZANÇLAR
I - PRİM ALINMASI ZORUNLULUĞU<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 79.maddesi gereğince, kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigortalarile genel sağlık sigortası için, bu Kanunda öngörülen her türlü ödemeler ileyönetim giderlerini karşılamak üzere Kurum prim almak, ilgililer de primödemek zorundadır. Kurumca tahsil edilen genel sağlık sigortası primleri,tahsil edilmesini müteakip doğrudan Kurum bütçesinin genel sağlık sigortasıkalemine aktarılır.Düzenlemenin sigorta priminin tanımı ile yakından ilgili olduğunu söyleyebiliriz.Sigorta primleri devletin parafiskal gelirlerindendir. Yani <strong>ve</strong>rgibenzeri gelirdir. Vergiden ayıran en belirgin yanı ise bir karşılığının olmasıdır.Başka bir söyleyişle, devletin zor gücüne dayalı olarak aldığı <strong>ve</strong>rginindoğrudan bir karşılığı yoktur. Oysa sigorta primleri karşılığında sigortalılaraçeşitli sosyal sigorta yardımları yapılması gerekir. Bu bakımdan dasosyal sigortacılıkta da bir nimet-külfet dengesi vardır. Sigorta primininniteliği ile ilgili birçok görüş bulunmakla birlikte, “kamu hukukuna dayalı,kendine özgü bir müessese olduğu görüşü” bize göre de kabul edilebilirliğiağır basmaktadır 1 .Anayasa Mahkemesine göre de; “çalışma hayatının ortaya çıkardığı çeşitlimesleki <strong>ve</strong> sosyal risklere karşı kollektif bir gü<strong>ve</strong>nce düzeninden yararlanançalışanlar ile bunları çalıştıranların, düzenin parasal gereksinimlerinekatılma payı olarak tanımlanması mümkün bulunan primler çoğu yabancımemlekette olduğu gibi ülkemizde de Sosyal Sigortalar Kurumunun(şimdi SGK nun) en önemli parasal kaynağını oluştururlar.” 2II – HİZMET AKDİ İLE ÇALIŞANLAR AÇISINDAN PRİMİNEESAS KAZANÇLARII .1 –Genel bilgiler<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 80.maddesi birinci fıkrası (a) alt bendinde, Kanunun4.maddesi birinci fıkrası (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanların primeesas kazançlarının nelerden oluştuğu belirtilmiştir. Düzenleme büyük ölçüde506 sayılı Kanunun mülga 77.maddesi ile paralellik arzetmektedir.Buna göre; Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (a) bendi kapsamında sigortalısayılanların prime esas kazançların hesabında;1) Hak edilen ücretlerin,2) Prim, ikramiye <strong>ve</strong> bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde yapılanödemelerin <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına<strong>ve</strong> bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarların,3) İdare <strong>ve</strong>ya yargı mercilerince <strong>ve</strong>rilen karar gereğince yukarıdaki (1)1 SARAÇ, Coşkun: İş<strong>ve</strong>renin Prim Ödeme Yükümlülüğü, Türkiye İşçi Emeklileri Cemiyeti Yayınları:9 Ankara 1998,s:25-302 Anaysa Mahkemesi Kararı. 21.10.1986, E:1986/16, K:1986/25; AKAD, Mehmet:Teori <strong>ve</strong> Uygulamada Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikHakkı, Kazancı Yayınları, İstanbul 1992, s:100-116Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 229
<strong>ve</strong> (2) numaralı alt bentlerde belirtilen kazançlar niteliğinde olmak üzeresigortalılara o ay içinde yapılan ödemelerin, brüt toplamı esas alınır. Öteyandan, iş<strong>ve</strong>renler, sosyal sigortalar <strong>ve</strong> genel sağlık sigortası için kendisinedüşen yükümlülükler nedeniyle, sigortalıların ücretlerinden herhangi birkesinti yapamazlar.(<strong>5510</strong>/98-1)Şunu da belirtelim ki; ücretler hak edildikleri aya mal edilmek suretiyleprime tabi tutulur. Diğer ödemeler ise öncelikle ödendiği ayın kazancınadahil edilir <strong>ve</strong> ücret dışındaki bu ödemelerin yapıldığı ayda üst sınırın aşılmasınedeniyle prime tabi tutulamayan kısmı, ödemenin yapıldığı ayı takipeden aydan başlanarak iki ayı geçmemek üzere üst sınırın altında kalansonraki ayların prime esas kazançlarına ilâ<strong>ve</strong> edilir. (<strong>5510</strong>/80-1-d)Kanunda ayrıca başka bir noktaya da dikkat çekilmiş <strong>ve</strong> bu konuda ki tartışmasona erdirilmiştir: Toplu iş sözleşmelerine tabi işyerleri iş<strong>ve</strong>renlerince<strong>ve</strong>ya kamu idareleri <strong>ve</strong>ya yargı mercilerince <strong>ve</strong>rilen kararlara istinaden,sonradan ödenen ücret dışındaki ödemelerin hizmet akdinin mevcut olmadığı<strong>ve</strong>ya askıda olduğu bir tarihte ödenmesi durumunda, 82. maddehükmü de nazara alınmak suretiyle prime esas kazancın tabi olduğu enson ayın kazancına dahil edilir. Bu durumlarda sigorta primlerinin, yukarıdabelirtilen mercilerin kararlarının kesinleşme tarihini izleyen ayın sonunakadar ödenmesi halinde, gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikme zammı alınmaz <strong>ve</strong>102.madde hükümleri uygulanmaz.(<strong>5510</strong>/80-1-d) Aşağıda bu niteliktekiücret <strong>ve</strong> ödemeler açıklanmaya çalışılmıştır.II .2 – Sigortalıların hak ettikleri ücretlerSigortalıların o ay için hak ettikleri ücret prime esas kazançtır. Ücretinödenmesi önemli değildir. Önemli olan hak edilmesidir. Ücret ekleri ile birbütündür. Bu yanı ile de ücret eklerinden de prim alınır.İş sözleşmesinin gereği olarak işçinin iş görme borcunun karşılığın iş<strong>ve</strong>reninücret ödeme borcudur. 1982 Anayasası 18.maddesinde, “Hiç kimsezorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır.” demek suretiyle ücret ödenmeksizinçalışmayı kesin olarak yasaklamıştır. Yine Anayasanın 55.maddesinde,“Ücret emeğin karşılığıdır. Devlet, çalışanların yaptıkları işe uygun adaletlibir ücret elde etmeleri <strong>ve</strong> diğer sosyal haklardan yararlanmaları içingerekli tedbirleri alır.(…)” hükmüne yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Ücret ise 4857 sayılı İş Kanununun 32.maddesinde; “Genel anlamda ücretbir kimseye bir iş karşılığında iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya üçüncü kişiler tarafındansağlanan <strong>ve</strong> para ile ödenen tutardır. (…) Ücret en geç ayda bir ödenir. İşsözleşmeleri <strong>ve</strong>ya toplu iş sözleşmeleri ile ödeme süresi bir haftaya kadarindirilebilir.(…)” şeklinde tanımlanmıştır.Esasen ücret iş sözleşmesinin zorunlu bir unsuru olup sözleşmede kendiliğindenmevcuttur. Zira, iş sözleşmesi, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak işgörmeyi, diğer tarafın (iş<strong>ve</strong>ren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan230Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
sözleşmedir.(4857/8) Bu noktada, iş hukukunda ücretin kural olarak işkarşılığı olduğu 3 , çalışılmayan süre için ücret ödenmeyeceği 4 söylenebilir.Hatta bu sebeple iş hukukunda “çalışma yok ise ücrette yoktur” şeklindebir ilkeden bahsedilir.İş Hukukunda ücret “kural olarak” bir iş karşılığı 5 iken bunun istisnalarıda vardır. Bir iş karşılığı olmaksızın <strong>ve</strong>rilen <strong>ve</strong> sosyal ücret olarak adlandırılandurumlara örnek <strong>ve</strong>rmek gerekirse; örneğin çalışılmayan hafta tatiligünü için iş<strong>ve</strong>ren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tamolarak ödenir.(4857/46-2) İş Kanunu kapsamına giren işyerlerinde çalışanişçilere, kanunlarda ulusal bayram <strong>ve</strong> genel tatil günü olarak kabul edilengünlerde çalışmazlarsa , bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olaraködenir.(4857/47-1)Anlaşıldığı üzere sosyal devlet olmanın bir gereği olarak, bazı koşullar altındabir iş karşılığı olmaksızın da ücret ödenebilmektedir 6 . Ayrıca iş<strong>ve</strong>reninişi kabulden kaçınması, işçinin işi yapmasının imkansız hale gelmesi <strong>ve</strong>zorlayıcı sebepler sözkonusu olduğunda da işçi için ücret alabilme olanağıvardır 7 . Bazı iş sözleşmelerinde, örneğin çağrı üzerine iş sözleşmesinde işçiçağrılmasa/işe gelmemiş olsa da, sözleşmede hüküm yok ise haftalık çalışmasüresi yirmi saat kararlaştırılmış sayılır <strong>ve</strong> çağrı üzerine çalıştırılmakiçin belirlenen sürede işçi çalıştırılsın <strong>ve</strong>ya çalıştırılmasın ücrete hak kazanır.(4857/14-2)Asıl ücretin ekleri olup prime esas kazançlardan sayılan <strong>ve</strong> hak edilen ücretkapsamında değerlendirilen unsurlara ise aşağıda yer <strong>ve</strong>rilmiştir.II .2 .1 –Hafta tatili ücreti4857 sayılı Kanunun 46.maddesinde; “Bu Kanun kapsamına giren işyerlerinde,işçilere tatil gününden önce 63 üncü maddeye göre belirlenen iş günlerindeçalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içindekesintisiz en az yirmidört saat dinlenme (hafta tatili) <strong>ve</strong>rilir. Çalışılmayanhafta tatili günü için iş<strong>ve</strong>ren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın ogünün ücreti tam olarak ödenir…” hükmüne yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Bu düzenleme gereği, hafta tatili ücreti asıl ücretin eki niteliğinde olup, oay içerisinde hak edilen ücret olarak değerlendirilmek suretiyle prime tabitutulmaktadır.II .2 .2 – Ulusal bayram <strong>ve</strong> genel tatil günü ücretleri4857 sayılı Kanunun 47.maddesinde; “Bu Kanun kapsamına giren işyerlerindeçalışan işçilere, kanunlarda ulusal bayram <strong>ve</strong> genel tatil günü olarak3 Y.9.HD. 15.05.1996, E:1995/36684, K:1996/10554; KILIÇOĞLU, Mustafa: İş Kanunu Şerhi, Turhan Kitabevi, Ankara1999, s:684-6854 Y.HGK. 14.10.1998, E:1998/9-686, K:1998/719; KILIÇOĞLU, Mustafa: İş Kanunu Şerhi, Turhan Kitabevi, Ankara1999, s:684-6855 DEMİR, Fevzi:İş Hukuku <strong>ve</strong> Uygulaması, Anadolu Matbaası, 4.Baskı, İzmir 2005, s:101; MOLLAMAHMUTOĞLU,Hamdi:İş Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara 2004, s:361-3626 EYRENCİ, Ö; TAŞKENT, S; ULUCAN, D: Bireysel İş Hukuku, Legal Yayıncılık, İstanbul 2005, s:112-1137 SÖZER, Ali N: Hasta İşçinin İş İlişkisi, Ege Üni<strong>ve</strong>rsitesi(Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir 1981, s:40Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 231
kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o gününücretleri tam olarak, tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan hergün için bir günlük ücreti ödenir...”hükmü yer almaktadır. Bunun da primetabi tutulacağı açıktır.II .2 .3 – Yıllık izin ücreti4857 sayılı Kanunun 47.maddesine göre; “ İş<strong>ve</strong>ren, yıllık ücretli iznini kullananher işçiye, yıllık izin dönemine ilişkin ücretini ilgili işçinin izinebaşlamasından önce peşin olarak ödemek <strong>ve</strong>ya avans olarak <strong>ve</strong>rmek zorundadır…”Şu halde iş<strong>ve</strong>renler, yıllık izin hakkını kullanan sigortalı işçilerineizin süresinde de ücretini ödeyeceklerdir.Öte yandan, 4857 sayılı Kanunun 61.maddesi gereğince de; “Sigortalılarayıllık ücretli izin süresi için ödenecek ücretler üzerinden iş kazaları ilemeslek hastalıkları primleri hariç, diğer sigorta primlerinin,…işçi <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renleryönünden ödenmesine devam olunur.” Dolayısıyla Kanunun açıkhükmü gereği hak edilen yıllık izin ücretinden prime esas kazanç unsuruolarak iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortası primi hariç diğerleri kesilecek<strong>ve</strong> ödenecektir.Bu noktada, sigortalı işçilerin 4857 sayılı Kanunun 59.maddesine göre, hakkazanıp da kullanmadıkları yıllık izin ücretini iş sözleşmesinin sona ermesihalinde alabilmeleri, iş sözleşmesi sona erdikten sonra ödenen ücrettenprim alınıp alınmayacağı tartışmasını da beraberinde getirmektedir. Zirasözkonusu Kanun hükmünde, “ İş sözleşmesinin, herhangi bir nedenlesona ermesi halinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerineait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine<strong>ve</strong>ya hak sahiplerine ödenir.” denilmektir.Buna göre, birinci durumda; sigortalı işçinin hak kazanıp da kullanmadığıyılık izin süresine ait ücret, iş sözleşmesinin feshedilmesi halinde ödenmesizorunlu olduğunda, dolayısiyle sözleşmenin feshinde hak edildiği nazara alınarak,sigortalılara ödendiği ayın kazancına dahil edilmek suretiyle sigorta primlerine tabitutulacaktır. İkinci durumda ise, yani izin ücretinin iş sözleşmesinin feshinden sonraödenmesi halinde ise, izin ücretine sözleşmenin feshinde hak kazanılmış olduğundan,akdin feshedildiği ayın kazancına dahil edilerek <strong>ve</strong> ek prim belgesi düzenlenmeksuretiyle sigorta primi kesilecektir. İkinci durum için, iş ilişkisi sona erdiktensonra yapılan ödemelerden prim alınmaması gerektiği belirtilmekle birlikte, ödemeninyapıldığı dönemden ziyade ücretin hak edilip edilmediği üzerinde durulmasıgerektiğini söyleyebiliriz.II .2 .4 – Fazla çalışma ücreti4857 sayılı Kanunun 41 <strong>ve</strong> 42.maddelerinde düzenlendiği üzere, “ülkeningenel yararları yahut işin niteliği <strong>ve</strong>ya üretimin artırılması gibi nedenlerle”,“acele işlerde <strong>ve</strong>ya zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkmasında” fazla çalışmayapılabilir. Fazla çalışma ücretleri ile fazla sürelerle çalışma ücretleri232Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
normal ücretin eki niteliğinde olmak üzere sigortalı işçilerin o ay içerisindehak ettikleri ücretler kapsamında değerlendirilerek sigorta primine tabi tutulacaktır.Yoğunlaştırılmış <strong>ve</strong> denkleştirilmiş sürelerde işçinin ortalama haftalık çalışmasüresinin 45 saat <strong>ve</strong>ya altında olması durumunda prime esas kazançtabir değişiklik olmayacaktır. Zira, yoğunlaştırılmış <strong>ve</strong> denkleştirilmiş süredeişçinin ücretinde bir değişiklik olmayacaktır. Ancak, bu süreçte ortalamahaftalık çalışma süresi 45 saati aşar ise bu süre fazla çalışma sayılacak,normal saatlik ücretin yüzde elli artırılması ile önenecektir 8 . Bu da sigortaprimine tabi tutulacaktır.II .2 .5 – Belirsiz zaman <strong>ve</strong> miktar üzerinden alınan ücretler<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 80.maddesi birinci fıkrası (e) alt bendinde; saatlik,günlük, haftalık <strong>ve</strong>ya aylık olarak belirli bir ücrete dayanmış olmayıp dakomisyon ücreti <strong>ve</strong> kâra katılma gibi belirsiz zaman <strong>ve</strong> tutar üzerindenücret alan sigortalıların prim <strong>ve</strong> ödeneklerinin hesabında esas tutulacakgünlük kazançlarının, 82.madde hükmüne göre belirlenen alt sınır olduğubelirtilmiştir. Prime esas günlük kazancın alt sınırı ise, asgarî ücretin otuzdabiri olarak kabul edilmiştir.Dahası, bir iş<strong>ve</strong>rene tabi olarak çalışan sigortalının belirli ücretinin dışındaayrıca (e) bendi kapsamında ücret alması halinde, prime esas günlük kazancıbunların toplamından oluşur.(<strong>5510</strong>/80-1-f)II .2 .6 – İşe iade edilen işçilere ödenen ücretler4857 sayılı İş Kanununun 18.maddesinde; otuz <strong>ve</strong>ya daha fazla işçi çalıştıranişyerlerinde en az altı aylık kıdemi olan işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesinifesheden iş<strong>ve</strong>renin, işçinin yeterliliğinden <strong>ve</strong>ya davranışlarındanyada işletmenin, işyerinin <strong>ve</strong>ya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli birsebebe dayanmak zorunda olduğu belirtilmiştir. Aksi halde feshin geçersizbir sebebe dayandığı kararlaştırılacaktır.4857 sayılı Kanunun 20.maddesinde, iş sözleşmesi feshedilen işçinin, fesihbildiriminde sebep gösterilmediği <strong>ve</strong>ya gösterilen sebebin geçerli bir sebepolmadığı iddiası ile fesih bildiriminin tebliği tarihinden itibaren bir ay içindeiş mahkemesinde dava açabileceği, toplu iş sözleşmesinde hüküm varsa<strong>ve</strong>ya taraflar anlaşırlarsa uyuşmazlığın aynı sürede özel hakeme götürülebileceğibelirtilmiştir.4857 sayılı Kanunun 21.maddesine göre, iş<strong>ve</strong>rence geçerli sebep gösterilmediği<strong>ve</strong>ya gösterilen sebebin geçerli olmadığı mahkemece <strong>ve</strong>ya özelhakem tarafından tespit edilerek feshin geçersizliğine karar <strong>ve</strong>rildiğinde,iş<strong>ve</strong>ren, işçiyi bir ay içinde işe başlatmak zorundadır. İş<strong>ve</strong>ren, işçiyi başvurusuüzerine iş<strong>ve</strong>ren bir ay içinde işe başlatmaz ise, işçiye en az dört8 TOPCUK, Yılmaz: “Yoğunlaştırılmış-Denkleştirilmiş Haftalarda Çalışan İşçilerin Sosyal Gü<strong>ve</strong>nliği”, Dayanışma,Ekim 2006, S:93, s:51-56Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 233
aylık <strong>ve</strong> en çok sekiz aylık ücreti tutarında tazminat ödemekle yükümlüolur. Mahkeme <strong>ve</strong>ya özel hakem tarafından belirlenen <strong>ve</strong> işçiye ödenen enaz dört, en çok sekiz aylık tutarındaki tazminat, -ki bu sınırların altında<strong>ve</strong> üstünde belirlenemez 9 , niteliği itibariyle ücret sayılabilecek bir kazançolmaması <strong>ve</strong> işçinin işe başlatılmaması dolayısıyla sigortalılık vasfının dakalmaması, ödenecek/ödenen paralar işçiyi himaye amacına <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>reneişe başlatmama nedeniyle <strong>ve</strong>rilen bir medeni ceza niteliğinde olması sebepleriylesigorta primine tabi tutulmaması gerekecektir. İhbar <strong>ve</strong> kıdemtazminatına paralellik arzettiği düşünülebilir.Aynı Kanun hükmüne göre işçi ister işe başlatılsın ister başlatılmasın, kararınkesinleşmesine kadar çalıştırılmadığı süre için işçiye en çok dört ayakadar doğmuş bulunan ücret <strong>ve</strong> diğer hakları da ödenir. İşçi işe başlatılırsa,peşin olarak ödenen bildirim süresine ait ücret ile kıdem tazminatı,yukarıdaki hükümlerine göre yapılacak ödemeden mahsup edilir. İşebaşlatılmayan işçiye bildirim süresi <strong>ve</strong>rilmemiş <strong>ve</strong>ya bildirim süresine aitücret peşin ödenmemişse, bu sürelere ait ücret tutarı ayrıca ödenir. Böylece,sözleşmenin fesih tarihi, en çok dört aya kadar ileri bir tarihe atılmışbulunmaktadır.Buna göre, işe başlatılsın <strong>ve</strong>ya başlatılmasın işçiye çalıştırılmadığı süre içinödenen en çok dört aya kadar ücret <strong>ve</strong> diğer haklarından iş kazaları <strong>ve</strong>meslek hastalıkları(şimdi kısa vadeli sigorta kolları primi) ile işsizlik sigortasıprimi de dahil olmak üzere tüm sigorta kollarına ait primler kesilecek<strong>ve</strong> bu süreler hizmetten sayılacaktır 10 . Bu durumda, 4857 sayılı Kanunuygulamasından dolayı ortaya çıkan bir tür “varsayılı=farazi sigortalılık”durumundan bahsedebiliriz 11 . Belirtelim ki; işçinin boşta geçen sürede yenibir iş bulması <strong>ve</strong> burada çalışmaya başlaması, feshin geçersizliğini <strong>ve</strong> işeiadeyi etkileyen bir unsur olmadığı gibi 12 dört aylık ücret alacağına daolumsuz bir etkisi olmayacaktır 13 .II .2 .7 – Mahkeme kararı ile toplu iş sözleşmesi hükümlerindenyararlandırılanların ücretleriSigortalıların, çalışmış oldukları işyerlerinde uygulanan toplu iş sözleşmesihükümlerinden yararlandırılmadıkları gerekçesi ile iş<strong>ve</strong>renler aleyhineaçtıkları davaların sonucunda mahkemelerce bu durumdaki sigortalılarhakkında toplu iş sözleşmesi hükümlerinin uygulanmasına <strong>ve</strong> bunun sonucundatoplu iş sözleşmesinde öngörülen ücret <strong>ve</strong> diğer hakların ödenmesinekarar <strong>ve</strong>rilmesi halinde, bu nitelikteki kararlar uyarınca sigortalılarageriye yönelik olarak ödenmesi gereken ücretler de hak edilen ücretolarak değerlendirilmek suretiyle ilişkin olduğu aylara mal edilerek sigortaprime tabi tutulacaktır.9 Y.9 HD. 13.11.2003, E:2003/19019, K:2003/1923410 SSK Başkanlığı Sigorta İşleri Genel Müdürlüğü’nün 03.04.2005 tarih <strong>ve</strong> 16-316 Ek sayılı Genelgesi11 ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1977, s:10812 Y. 9.HD. 06.02.2006, E:2006/942, K:2005/1936213 Y. 9.HD. 26.05.2005, E:2005/12592, K:2006/2409234Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
II .2 .8 – İdari Yargı Kararlarına İstinaden Görevlerine İade EdilenSigortalılara Yapılan ÖdemelerBilindiği gibi, anayasa ile tanınan, kamu hizmetinin gerektirdiği asli <strong>ve</strong> sürekligörevleri yürütmek üzere “diğer kamu görevlilerinin” çalıştırılması,bu kişilerin “atanma, görev, yetki, her türlü özlük hakları ile hukuki durumlarınınkanunlarla düzenlenmesi” esasının sonucu olarak bazı kişiler;toplu iş sözleşmesi ile istihdam edilen <strong>ve</strong> iş hukuku kurallarına bağlı bulunanişçilerden farklı olarak idare hukuku içinde yer almaktadırlar.Bu nedenle, bazı işyerlerinin hukuki statüleri, hangi istihdam şeklinde personelçalıştırılacağını belirtmekte <strong>ve</strong> bunlardan bir kısmı memur yada işçistatüsünde olmayan sözleşmeli personel niteliğini taşımaktadır. Kamu hizmetigörevi yapan bu durumdaki personel ile iş<strong>ve</strong>ren arasındaki ilişkidendoğan uyuşmazlıklar da idari yargının görev alanına girmektedir.Bu durumdaki personelin görevlerine iş<strong>ve</strong>renlerince son <strong>ve</strong>rilmesi üzerinegörevlerine iadesi amacıyla idari yargı nezdinde açılan davalar üzerine,anılan mahkemelerce yürütmenin durdurulmasına karar <strong>ve</strong>rilmesi durumunda,esas hakkında karar <strong>ve</strong>rilinceye kadar, eski, yani idari işlemin tesisindenönceki durumun devamı sağlanmaktadır. İdareler bu kararlarınicaplarına göre <strong>ve</strong> gecikmeksizin işlem yapmaya <strong>ve</strong>ya eylemde bulunmayamecburdur. Bu konudaki ana kural, yürütmenin durdurulması kararınıngeriye yürür biçimde sonuç doğurması, dava konusu işlemin yapıldığı andanönceki durumun geri gelmesidir.Aynı şekilde, kamu personeli durumunda olan bir kimsenin iş<strong>ve</strong>rencegörevine son <strong>ve</strong>rilmesi üzerine iş<strong>ve</strong>ren (idare) aleyhine açtığı iptal davasısonucunda mahkemece işlemin iptaline karar <strong>ve</strong>rilmişse, idarece yapılmışidari işlem <strong>ve</strong> buna bağlı olarak yapılmış diğer işlemlerin eski durumunagetirilmesi gerekmektedir.İptal davası sonucunda iptal <strong>ve</strong>ya göre<strong>ve</strong> iade kararı <strong>ve</strong>rilmesiyle yasa gereği,kişinin görevde olmadığı sürelerdeki hakları kendisine <strong>ve</strong>rilmekte,ücreti ödenmekte <strong>ve</strong> kişinin bu idari davadan önceki durumu iş<strong>ve</strong>rence(idarece) sağlanmaktadır.Bu bakımdan, idari yargı tarafından <strong>ve</strong>rilen kararlara istinaden sigortalılarınfiilen çalışmadıkları süreler için ücret <strong>ve</strong> benzeri nitelikte ödeme yapılmasıhalinde, Kurum uygulamasında, ücretler ilişkin olduğu aylara maledilmekte,ücret dışındaki diğer ödemeler ise ödendiği ayın kazancına dahiledilmek suretiyle sigorta primlerine tabi tutulmaktadır 14 . Bu durumda da,bir tür “varsayılı=farazi sigortalılık” halinden bahsedebiliriz.II .2 .9 –Maktu aylıklı işçilere istirahat <strong>ve</strong> izinliyken ödenecek ücretlerEsasen ücret iş sözleşmesinin zorunlu bir unsuru olup sözleşmede kendiliğindenmevcuttur. Zira, iş sözleşmesi, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş14 SSK Başkanlığı Sigorta İşleri Genel Müdürlüğünün 04.03.2005 tarih <strong>ve</strong> 16-330 Ek sayılı GenelgesiAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 235
görmeyi, diğer tarafın (iş<strong>ve</strong>ren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşansözleşmedir.(4857/8.md) Bu noktada, iş hukukunda ücretin kural olarakiş karşılığı olduğu söylenebilir. Yukarıda bunun istisnalarına değinmiştik.Bir istisna da maktu aylıkla çalışan işçiler açısından geçerlidir.4857 sayılı İş Kanunun 49.maddesi son fıkrasında “aylık ücretli işçiden”söz edilmekle birlikte, kanunda açıkça tanımlanmamıştır. Aylık ücreteöğretide “maktu aylık”da denilmektedir 15 . “Maktu”nun sözlük anlamı ise“değeri önceden belirlenmiş, götürü-pazarsızlık” biçimindedir. ”Maktufiyat” da benzer biçimde, “değişmez olarak tespit edilmiş, pazarlık edilmeyenfiyat, kesin fiyat” olarak tanımlanmıştır 16 . Öte yandan aylık ücreti,ücretin ayda bir ödendiği öteki ücret şekillerinden ayırmak gerekmektedir.Ödeme şeklinin ayda bir olması ile aylık ücret şekli karıştırılmamalıdır.Ayda bir ödenen öteki ücret şekilleri ile aylık ücretin ayırt edilmesini sağlamak<strong>ve</strong> öteki ücret şekillerinden farklı niteliğini belirtmek için uygulamadaaylık ücret şekline “maktu aylık” da denilmektedir 17 .Öte yandan aylık ücretin özelliği bir aylık çalışma karşılığı ücretin toptanmaktu(kesin) karşılığının belirlenmiş olmasıdır. Aylık ücret için uygulanacağıayın uzunluğu önemli değildir. Önemli olan bir ayın ölçü olarakalınmasıdır. Bu ay 28, 29 <strong>ve</strong>ya 30, 31 gün olabilir 18 . Gerçektende, davacıişçinin 31 gün çeken aylarda kendisine 30 gün üzerinden ücret ödendiğini,buna göre bir günün eksik hesaplandığını yani ödenmediğini ileri sürerekalacak talebinde bulunması üzerine, Yargıtay; taraflar arasında düzenlenmişyazılı bir hizmet akdinin mevcut olmadığı, ücret bordrolarından ücretingünlük yada haftalık ödendiği sonucunun çıkarılamadığı, bordrolarınaylık düzenlendiği, bu durumunda ücretlerin aylık ödendiği <strong>ve</strong> aylık miktarlarınınmaktu olduğu, bazı ayların 30 bazı ayların 31 <strong>ve</strong> bazı ayların dadaha az günden oluşabileceği, bu bakımdan 31 gün çeken aylar için birgün eksik ücret ödendiği sonucuna varılamayacağına hükmetmiştir 19 . Neticede,bu bir aylık süre içinde aylık ücretli işçinin hasta, izinli <strong>ve</strong>ya diğernedenlerle mazeretli olduğu hallerde dahi aylığı tam olarak ödenecektir.(4857/49-4) Bu kapsamda hak edilen ücret olan bu tutarların prime tabitutulacağı ise açıktır 20 .Öte yandan 1475 sayılı eski İş Kanunu dönemine ait olan, işçinin hasta,izinli <strong>ve</strong>ya diğer nedenlerle mazeretli iken ücretinin ödenip ödenmeyeceğiile ödenince sigorta primine tabi tutulup tutulmayacağı yönlü tartışmaya,15 CANİKLİOĞLU, Nurşen: Hastalık <strong>ve</strong> Sakatlığın Hizmet Akdine Etkisi, Beta Yayınları, İstanbul 2002, s:13016 Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, 10.Baskı, Ankara 2005, s:133417 ÇELİK, Nuri: İş Hukuku Dersleri, Beta Yayınları, Genişletilmiş 15.Bası, İstanbul 2000, s:276-27718 EYRENCİ, Ö; TAŞKENT, S; ULUCAN, D: Bireysel İş Hukuku, Legal Yayıncılık, İstanbul 2005, s:12319 Y.9.HD. 30.10.2001, 14351/16856; AKYİĞİT, Ercan:4857 sayılı İş Kanunu Şerhi Cilt 2, Seçkin Kitabevi, Ankara 2006,s:1359-136020 Bkz: BİLGİLİ, Özkan: “İşçinin Hastalığı Halinde Ücretin Tam Olarak Ödenmesi Tartışması”, Dayanışma, Aralık2006, S:94, s:81-96; ORDU, Harun: “ Aylık Ücretli İşçilerin Mazeretleri Nedeniyle Çalışamadıkları Günler İçin SSK yaBildirim Zorunluluğu(Prim Ödeme Yükümlülüğü) Var mıdır?”, E-Yaklaşım, Aralık 2006, S:41; T.C.Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikKurumu Başkanlığı SSK Sigorta Teftiş Kurulu Başkanlığı(Devredilen)’nın 13.10.2006 tarih <strong>ve</strong> 803874 sayılı görüş yazısı;FIRAT, Hüseyin İrfan: “İstirahatli İşçiye Ücret Ödenir mi ?”, http://www.alomaliye.com/ocak_06/huseyin_irfan_istirahatli.htm,(Erişim: 15.01.06); GÖKTAŞ, Murat:: “Şubat Ayı <strong>ve</strong> Otuz Bir Günden Oluşan Aylarda Ücret Bordrosu GünSayısı <strong>ve</strong> Sigorta Prim Gün Sayısının Belirlenmesi”, Lebip Yalkın Mevzuat Dergisi, Ağustos 2007, S:44, s:262-266236Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
4857 sayılı yeni İş Kanunu açıkça son <strong>ve</strong>rmiştir diyebiliriz. Öyle ki, yeniyasa hastalık nedeniyle çalışılmayan günlerde işçiye SSK tarafından ödenengeçici iş göremezlik ödeneğinin (maktu aylıklı) aylık ücretli işçiye iş<strong>ve</strong>renceödenen ücretten düşüleceğini belirterek(İş K.48/2) hastalığın aylıklıişçilerde bir haksız zenginleşmeye yol açmasını önlemek istemiştir. Ayrıca,bu hükümlerin(İş K.48 <strong>ve</strong> 49/son) kesin aylıklı işçinin iş göremezlik ödeneğiniücret seviyesine çıkaran (tama iblağ eden) değil, zaten ödenecek ücrettengeçici iş göremezlik ödeneği tutarında indirimi öngören bir düzenlemeolduğu açıktır 21 .Gerçekten de 4587 sayılı İş Kanununun 48.maddesi ikinci fıkrasında, “Hastalıknedeni ile çalışılmayan günlerde Sosyal Sigortalar Kurumu tarafındanödenen geçici iş göremezlik ödeneği aylık ücretli işçilerin ücretlerindenmahsup edilir.”denilmek suretiyle bu alanda yaşanan tartışmaya da son<strong>ve</strong>rilmiştir. Bunun anlamı, işçinin aylık ücreti iş göremezlik ödeneğindenfazla ise işçi bir kesintiye uğramaksızın ücretini almaya devam edecektir 22 .II .2 .10 – Genel olarak istirahatli sigortalılara ödenen ücretlerMaktu aylıkla çalışan işçilerden başka, genel olarak sigortalı işçilere istirahatlioldukları dönemlerde çeşitli sebeplerle ücretleri ödenmeye devamedilmektedir. Bu ödemeler, sözleşmelerden kaynaklanabileceği gibi iş<strong>ve</strong>renceatıfet kabulünden de ödenebilir.Sigortalı işçinin hastalığı sebebiyle istirahatli olduğu dönemler için Kanundanyada sözleşmeden dolayı iş<strong>ve</strong>renlerce çalışılmayan/istirahatlibu günler için yapılan ücret ödemelerinin sigorta primine tabi tutulmasıkonusunda Yargıtay’ın farklı görüşleri bulunmaktadır. Eski tarihli kararlarında;“iş<strong>ve</strong>renin hasta sigortalısına istirahatli bulunduğu sürece SSKtarafından <strong>ve</strong>rilen %50 geçici iş göremezlik ödeneğini tama ikmal etmesidurumunda, tamamlanan bu kısmın prime esas kazanç miktarına dahiledilmeyip prim alınmayacağı 23 ”, “hasta işçilere Kurumca <strong>ve</strong>rilen geçici işgöremezlik ödeneğinin tama iblağı ile yapılan ücret ödemesinden primalınmayacağı 24 ”belirtilmiştir. Daha yeni sayılabilecek kararlarında ise bunitelikteki ödemelerin prime tabi tutulmasından bahsedilmiştir 25 .Sigortalıya ödenmekte olan geçici iş göremezlik ödeneğinin toplu iş sözleşmesihükümleri uyarınca iş<strong>ve</strong>ren tarafından tam ücrete iblağı halinde,iş<strong>ve</strong>renin ödediği tamamlayıcı kesim, ücret kavramına dahil bir türsosyal ücrettir. Sosyal ücretlerin prime bağlı bulundukları ise SSK nın77.maddesinin birinci fıkrasının açıklığı gereğidir 26 .21 AKYİĞİT, Ercan:4857 sayılı İş Kanunu Şerhi Cilt 2, Seçkin Kitabevi, Ankara 2006, s:158122 EYRENCİ, Ö; TAŞKENT, S; ULUCAN, D: Bireysel İş Hukuku, Legal Yayıncılık, İstanbul 2005, s:12323 Y.9.HD. 4.7.1972, E:71/39545, K:72/22112; OZANOĞLU,T.;YALNIZOĞLU,S. <strong>ve</strong> TÜMER,A.:Açıklamalı-İçtihatlıSosyal Sigorta Mevzuatı, 1.Cilt, Atak Matbaası, Ankara 1974, s:101124 Y.10.HD. 28.10.1974, E:5014, K:6331; ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara1977, s:120325 SARAÇ, Coşkun: İş<strong>ve</strong>renin Prim Ödeme Yükümlülüğü, Türkiye İşçi Emeklileri Cemiyeti Yayınları:9 Ankara 1998,s:39’da yer alan 200’nolu atıftaki kararlar…26 Y.10.HD. 12.04.1983, 15/181914; ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara1985, s:443Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 237
Diğer taraftan Sayıştay Genel Kurulu Kararında 27 da, iş kazalarıyla meslekhastalıkları <strong>ve</strong> hastalık hallerinde geçici iş görememe durumuna düşen sigortalılara,toplu iş sözleşmelerinde yer alan hükümler uyarınca, çalışılmayansüreye ilişkin olarak iş<strong>ve</strong>renlerce yapılan ödemelerden sigorta primikesileceğine hükmedilmiştir. Dahası, Yargıtay, bizimde katıldığımız, nisbetendaha yeni tarihli bir kararında 28 da; sigortalının hastalığı nedeniyleiş göremediği sürede Kurumca <strong>ve</strong>rilen ödeneğin tam ücrete iblağ edilmesidurumunda, bu fark ücretten prim kesilecek olmakla birlikte; “bir günlükistirahatli süre sonunda elde edilen kazancın tamamından prim kesilmediğinegöre, bir günün tamamının ‘primi ödenmiş sigortalı gün’ olarak değerlendirilemeyeceği,fakat sigortalının istirahatli kaldığı süre için iş<strong>ve</strong>rentarafından ödenen normal yevmiye ile günlük geçici iş göremezlik ödeneğiarasındaki fark ücretin toplamının prime esas günlük ücrete bölünmesi suretiylebulunacak gün sayısının ‘primi ödenmiş sigortalı gün’ olarak kabuledileceğine” hükmetmiştir.Daha yakın tarihli yargı kararlarındaki çözümün dikkate alınmak suretiylekonunun, Sosyal Sigortalar Kurumunun 16 sayılı Genelge kitapçığındaaçıklığa kavuşturulduğunu söyleyebiliriz. Buna göre; Kurumdan geçici işgöremezlik ödeneği alan sigortalılara istirahatlı bulundukları devrede iş<strong>ve</strong>renlerceödenen, geçici iş göremezlik ödeneği ile o devredeki kazancı arasındaki fark ücretlerin<strong>ve</strong>ya bu devrede Kurumca ödenen geçici iş göremezlik ödeneği nazara alınmadanödenen tam ücretlerin bundan böyle Tüzük, Yönetmelik, Toplu Sözleşmegibi genel düzenleyici tasarruflara dayanarak <strong>ve</strong>ya iş<strong>ve</strong>rence atıfet kabilinden ödenmişolmasına bakılmaksızın 506 sayılı Kanunun 77. maddesinin (a) fıkrası (şimdi<strong>5510</strong>/80.md) kapsamında mütalâa edilerek prime tabi tutulması, bu fark ücretlerinprime esas asgari günlük kazancın altında kalması halinde 506 sayılı Kanunun 78.maddesi(şimdi <strong>5510</strong>/82.md) gereğince prime esas asgari günlük kazanca iblağ edilmeksuretiyle iş kazaları <strong>ve</strong> meslek hastalıkları sigortası primi de dahil olmak üzereprime tabi tutulması <strong>ve</strong> bu primlerin ilişkin olduğu sürenin, aylık sigorta primleribildirgeleri ile dört aylık sigorta primleri bordrolarında (şimdi aylık prim <strong>ve</strong> hizmetbelgesinde) gün sayısı olarak gösterilmesi gerekmektedir.II .2 .11 –İş görmekten kaçınana işçiye ödenecek ücretII .2 .11 .1- İş görmekten kaçınma hakkıİnsan bulunduğu ortamda tehlikeli bir durum meydana geldiği vakit oradanuzaklaşmak ister. İçten gelen <strong>ve</strong> kendini koruma güdüsü ile hareketeder. Benzer bir biçimde işçi de, işyerinde sağlığı ile ilgili bir risk ile karşılaştığındaoradan ayrılmak isteyecektir. Bir başka söyleyişle iş görmektenkaçınacaktır…Esasen 4857 sayılı İş Kanununda işçinin iş görmekten kaçınması iki farklı27 21.2.1985 tarih <strong>ve</strong> 4487/1 sayılı Karar; 8.4.1985 tarih <strong>ve</strong> 18719 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.28 Y.10.HD. 12.12.1989, E:8350, K:9055; ÇAKMAK, İhsan: Şerhli Sosyal Sigortalar Kanunu, Cilt 2, Adalet Yayınevi,Ankara 2001, s:1764-1765238Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
maddede <strong>ve</strong> farklı amaçlarla düzenlenmiştir. Birisi, yukarıda kısaca bahsettiğimizgibi işyerinde iş sağlığı <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nliği açısından sağlığını bozacakbir tehlike ile karşılaşırsa. Bu durumda işçi, tehlike giderilinceye kadar işgörmekten kaçınabilir. Diğeri ise mücbir sebep olmaksızın işçinin ücretininsüresinde ödenmemesi halidir. Bu durumda da işçi iş görmekten kaçınabilecektir.Doğal bir hakkını kullanan işçinin bu tutumu bir yaptırım özelliğide ihtiva etmektedir.II .2 .11 .2 – Ücret ödeme zorunluluğuII .2 .11 .2 .1 – Ücretin gününde ödenmemesi halinde işten kaçınmaİş Kanununun 32.maddesine göre, “ücret en geç ayda bir ödenir.” Öte yandan,iş sözleşmeleri <strong>ve</strong>ya toplu iş sözleşmeleri ile ödeme süresi bir haftayakadar indirilebilir. Ücreti gününde ödenmeyen işçi ise İş Kanununun24.maddesi (II) numaralı bendinin ( e ) fıkrasına göre; sözleşmenin süresibelirli olsun <strong>ve</strong>ya olmasın, “iş<strong>ve</strong>ren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri<strong>ve</strong>ya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez <strong>ve</strong>ya ödenmezse”iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce <strong>ve</strong>ya bildirim süresinibeklemeksizin feshedebilir.Öte yandan iş sözleşmesini sona erdirmek yerine işçi bu durumda bir hakolarak iş görmekten kaçınma yoluna da gidebilecektir. 4857 sayılı Kanunun“Ücretin gününde ödenmemesi” başlıklı 34.maddesine göre ise, “ücretiödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışındaödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir.” Bu nedenlekişisel kararlarına dayanarak iş görme borcunu yerine getirmemelerisayısal olarak toplu bir nitelik kazansa dahi grev olarak nitelendirilemez.Gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faizoranı uygulanır. İşçilerin bu nedenle iş akitleri çalışmadıkları için feshedilemez<strong>ve</strong> yerine yeni işçi alınamaz, bu işler başkalarına yaptırılamaz.Ücreti gününde ödenmediği için iş görmekten kaçınan işçinin, çalışmaktankaçındığı sürenin ücretini sonradan iş<strong>ve</strong>renin ödemesi gerektiğini düzenleyenbir hükme ise 4857 sayılı Kanunun 34.maddesinde yer <strong>ve</strong>rilmemiştir.Aşağıda görüleceği üzere İş Kanunun 83.maddesi uygulamasında iştenkaçınan işçiye bu sürenin ücretini ödeme yükümlülüğü iş<strong>ve</strong>rene getirilmişkenburada böyle bir düzenlemeden adeta “kaçınılmıştır” denilebilir.Nitekim Yargıtay bir kararında 29 , “Bu süre içinde ücret ödemesi uygulamasıyapılacağı yasa tasarısında düzenlendiği halde Türkiye Büyük MilletMeclisi’ndeki görüşmeler sırasında bu düzenleme yasa metninden çıkarılmış<strong>ve</strong> bu suretle Yasama organı boşta geçen bu sürede ücret istenemeyeceğinedair iradesini açık olarak ortaya koymuştur. 34. maddenin budüzenlemesine göre işçinin iş görme borcunu yerine getirmekten kaçındığıbu sürenin ücretini iş<strong>ve</strong>renden talep etmesi mümkün değildir. Zira işçininçalışmaması kendi iradesi ile oluşmuştur…”denilmiştir.29 Y.9.HD. 10.02.2005, E:2004/13259, K:2005/3782Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 239
Şöyle ki; ücreti ödenmediği için iş görmekten kaçınan işçiye iş görmektenkaçındığı boşta geçen süreye ait ücreti ödenmemektedir. Bu konudayüksek yargı, işçinin iş görmekten kaçınma hakkını kullanmasının kendiiradesi ile olduğu <strong>ve</strong> 4857 sayılı Kanunun 34.maddesinde de boşta geçensürenin ücretinin ödeneceğine dair açıkça bir hüküm bulunmadığından busürenin ücretinin ödenemeyeceğine hükmetmiştir. 30Bazı yazarlar da işçinin iş görmekten kaçındığı sırada iş yapmadığı içinücrete hak kazanamayacağını savunmuşlardır. 31 Tersine bazı yazarlar iseücretin zamanında ödenmemesi halinde işçinin, ödemezlik def’i temelindeiş görme edimini yerine getirmekten kaçınması <strong>ve</strong> çalışmadığı süre içiniş<strong>ve</strong>renin temerrüdü hükümleri çerçe<strong>ve</strong>sinde ücrete hak kazanmasına birengelin olmadığını savunmaktadırlar. 32Belirtelim ki; ücreti ödenmediği için iş görmekten kaçınan sigortalı işçi, çalışmadığısüreleri mahkeme yoluyla sigortalılığına da saydıramamaktadır.Zira, “Fiilen çalışmayan sürelerin tespiti mümkün değildir. Sonuç olarak ücretiödenmeyen işçi, işgörme edimini yerine getirmekten kaçındığı takdirde, kendisineücret ödenmeyeceği için sigorta ilişkisinden söz edilemeyecektir. Ve bu nedenleçalışılmayan sürelerin tespitine karar <strong>ve</strong>rilemeyecektir.” 33II . 2. 11. 2. 2 –İşyerinde işçinin sağlığını bozacak birdurumda işten kaçınma4857 sayılı İş Kanununun “işçilerin hakları” başlıklı 83.maddesine göre,işyerinde iş sağlığı <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nliği açısından işçinin sağlığını bozacak <strong>ve</strong>yavücut bütünlüğünü tehlikeye sokacak yakın, acil <strong>ve</strong> hayati bir tehlike ilekarşı karşıya kalan işçi, madde hükmünde belirtilen prosedüre de uygundavranmak kaydı ile, tehlike giderilinceye kadar iş görmekten kaçınabilir.Esasen madde hükmü de bu koşullar altındaki işçinin tutumu da, Anayasamızın17.maddesinde sözü edilen “Herkes yaşama, maddi <strong>ve</strong> manevivarlığını koruma <strong>ve</strong> geliştirme hakkına sahiptir.” hükmü ile uyum içerisindedir.Esasen bu durumda olan işçi iş sözleşmesini, İş Kanununun24.maddesi (I) numaralı bendi gereğince haklı nedenle feshedebilirde.4857 sayılı Kanunun 83.maddesi dördüncü fıkrasında ise; “işçinin çalışmaktankaçındığı dönem içinde ücreti <strong>ve</strong> diğer hakları saklıdır.”denilmiştir.Kanundaki bu açık düzenlemeye göre, kuralına uygun olarak iş görmektenkaçınma hakkını kullanan işçi kaçındığı süreye ait ücret <strong>ve</strong> diğer haklarını30 Y.9.HD. 10.02.2005, E:2004/13259, K:2005/3782; Öte yandan, “ücretlerin gününde ödenmemesi sebebiyle iş görmektenkaçınma hakkını kullanan işçinin bu nedenle de iş akdinin feshi geçersizdir <strong>ve</strong> işe iadesine karar <strong>ve</strong>rilmesigerekir.” Y.9. HD. 14.04.2007, E:2007/11016, K:2007/11509; Yaklaşım, Aralık 2007, S:180, s:296-29731 GÜNAY, Cevdet İlhan: “Ücret Ödemede Gecikmenin Hukuki Sonuçları”, Sicil, Mart 2006, S:1, s:36-5232 GÜZEL, Ali: “İşçinin Ücretinin Ödenmemesi Nedeniyle İş Görme Edimini Yerine Getirmekten Kaçınması Ve ÇalışmadığıSüre İçin Ücret Talep Edememesi- Karar İncelemesi”, Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2005/2, s:123-147; AKYİĞİT, Ercan:“Ücreti Geciken İşçinin Çalışmaktan Kaçınması”, Legal İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Dergisi, 2005/5,s:15-26; TUNCAY, Can: “Ücretin Ödenmemesinin Sonuçları(İşçinin İş Görmekten Kaçınma Hakkı)”, Legal İş Hukuku<strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Dergisi, 2005/6, s:650-65433 Y. 10. HD. 24.09.2007, E:2007/7349, K:20007/14363; CENTEL, Tankut: “Ücreti Ödenmediği İçin Çalışmamış OlanSigortalının Hizmet Tespiti İsteği”, Sicil, Aralık 2007, s:178-185240Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
iş<strong>ve</strong>renden talep edebilecektir. 34 Bu durumda iş<strong>ve</strong>ren tarafından, iş görmektenkaçınan işçiye sonradan ödenen ücretler hak edilen ücret kapsamındadeğerlendirilmek suretiyle prime tabi tutulacak <strong>ve</strong> hizmetten sayılacaktır35 .II .2 .12 – Çağrı üzerine çalışma halinde hak edilen ücretÇağrı üzerine çalışmada esasen esnek çalışma türlerinden olup kısmi süreliçalışmanın başka bir şeklidir. 4857 sayılı Kanunun 14.maddesi birinci fıkrasındaise şu şekilde tanımlanmıştır: “Yazılı sözleşme ile işçinin yapmayıüstlendiği işle ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması halinde iş görmeediminin yerine getirileceğinin kararlaştırıldığı iş ilişkisi, çağrı üzerineçalışmaya dayalı kısmi süreli bir iş sözleşmesidir.”Kanun hükmünün ikinci fıkrasında ise, “Hafta, ay <strong>ve</strong>ya yıl gibi bir zamandilimi içinde işçinin ne kadar süreyle çalışacağını taraflar belirlemedikleritakdirde, haftalık çalışma süresi yirmi saat kararlaştırılmış sayılır. Çağrıüzerine çalıştırılmak için belirlenen sürede işçi çalıştırılsın <strong>ve</strong>ya çalıştırılmasınücrete hak kazanır.”denilmiştir. Bu durumda da işçi çağrılmadığıhalde diyelim sözleşmede de bir süre öngörülmemiş ise haftalık 20 saatliücreti hak edecektir. Hak edilen ücret üzerinden yapılacak hesaplama ilede <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 80 <strong>ve</strong> 82.maddeleri gereğince sigorta primi tahakkukettirilebilecektir.Çağrı üzerine çalışma sözleşmesinde işçi çağrıldığında ne kadar çalıştırılacağısözleşmede yar alıyor ise çalıştırılacağı toplam saat 7,5’e bölünerekelde edilen rakam prim ödeme gün sayısını <strong>ve</strong>recektir. Sözleşmede nekadar süre çalıştırılacağı belirtilmemiş ise işçinin 20 saat çalıştırıldığı bazalınarak 20/7,5=2,44(=3) gün/hafta olacaktır. Bir ay 4 haftaya tekabül ettiğinden3x4=12 gün/ay rakamına ulaşılarak işçinin ay bazında 12 sigortagünü Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumuna bildirilecektir 36 .II .2 .13 –Geçmiş ay ücret artışlarının prime dahil edilmesiÇalışma yaşamında esasen ücretler geriye doğru esnek değildir. Çeşitli sebeplerleücretlerin artırılması suretiyle belirli bir düzeye tutunmasındansonra daha düşük bir ücret seviyesine düşürülmesi zordur. Özellikle toplupazarlık sisteminin bulunduğu <strong>ve</strong> işçi sendikaların güçlü olduğu ülkelerdeücretler hep yükselme eğilimindedir.Ekonomik <strong>ve</strong> sosyal şartların gereği olarak işçi -iş<strong>ve</strong>ren arasında ücretlerbelirlenirken ileriye yönelik olarak yapılan ücret artışları bazı durumlardageçmiş aylara da şamil kılınabilmektedir. İster toplu pazarlık sistemi içerisindeolsun isterse kamusal nedenlerle geriye dönük ücret artışlarındansosyal sigorta primlerinin alınmasında <strong>ve</strong> bu amaçla düzenlenen prim belgelerindeuygulamada karışıklıklar olabilmektedir.34 AYDINLI, İbrahim: “İşçilerin İş Görmekten Kaçınma Hakkı”, Çimento İş<strong>ve</strong>ren, Temmuz 2005, C:19, S:4, s:16-2935 BİLGİLİ, Özkan: “İşçinin İşgörmekten Kaçınmasının Sonuçları”, Dayanışma, Şubat 2006, S:89, s:55-6936 TOPCUK, Yılmaz: “Kanunen Ücret Alındığı Halde Fiilen Çalışılmayan Sürelerde Sigortalılık Durumu”, Dayanışma,Şubat 2006, S:89, s:70-77Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 241
Uygulama, başlangıçta toplu iş sözleşmeleri hükümlerine istinaden sigortalılarınücretlerine geçmiş ayları da kapsar şekilde yapılan ücret artışlarının,ödendiği ay kazancına dahil edilerek sigorta primlerine dahil edilmesişeklinde yürütülmüştür. 1990 yılından bu yana ise uygulamada değişikliğegidilerek geriye dönük ücret artışları ait olduğu ay için mütalaa edilerekprime tabi tutulmaktadır. Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun kararı 37 dauygulamanın bu şekilde gelişmesine ışık tutmuştur. Keza artık ücretler hakedildikleri aya mal edilmek suretiyle prime tabi tutulacaklardır.II .3 – Ödenen prim, ikramiye gibi her çeşit istihkakHak edilen ücretlerin prime tabi olmalarına ilişkin olarak yukarıda gerekliaçıklamalarda bulunduk. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 80.maddesi birinci fıkrası(a) alt bendi 2.maddesine göre, o ayki prime esas kazancın brüt toplamınaesas olacak bir diğer kazanç kalemi ise “sigortalıya o ay için ödenen prim,ikramiye <strong>ve</strong> bu nitelikteki her çeşit istihkaktır.” Buna göre, tam olarakprim <strong>ve</strong> ikramiye kavramlarına girmeyen, ama nitelikçe onları andıran herçeşit istihkak da anılan hüküm uyarınca prim hesabında dikkate alınacaktır 38 .Kanun prime tabi olacak kazançlardan ücretin hak edilmiş olmasını yeterlisaymış iken, prim <strong>ve</strong> ikramiye gibi kazançlarda ödemenin yapılmış olmasışartını aramıştır. Buna karşılık, ikramiyelerin “ikramiye avansı” yada “ikramiyedilimi” biçiminde taksitle ödendiği durumlarda, bunların, toplamikramiyenin son dilimin ödendiği ayın prime esas kazancına değil, her birödeme diliminin ödendiği ayın prim matrahına dahil edilmesi gerekecektir 39 .Prim <strong>ve</strong> ikramiye olarak yapılan ödemeler, özel kanun ile prim matrahıdışında tutulmadıkları müddetçe prime esas kazanca dahil edilirler. Örneğin;6772 sayılı Kanun uyarınca devlet kuruluşlarında çalışan işçilere yıldaiki kez ödenen ikramiyeler, anılan Kanunun 4.maddesi gereğince prim hesabındadikkate alınmazlar.Bunların dışında, özendirme ikramiyeleri, başarı primleri, sporcularaödenen galibiyet primleri, futbolculara ödenen transfer paraları, eğitimöğretimtazminatı, satış primi, üretim primi, yılbaşı ikramiyesi gibi adlaraltında yapılan ödemeler prime esas kazanca dahil edileceklerdir 40 .II .4 – Özel sağlık sigortası primi <strong>ve</strong> bireysel emeklilik katkı paylarıUzun zamandır tartışılan özel sağlık sigortası primi <strong>ve</strong> bireysel emeklikkatkı paylarının prime tabi tutulup tutulmayacağı meselesi bu Kanun ileçözüme kavuşturulmuştur. Geçmiş dönemde Kurum bunların prim matrahınadahil edilmesi görüşündeydi 41 . Yargıtay ise bir kararında, iş<strong>ve</strong>re-37 Y.HGK. 17.05.1989, E:1989-10-250, K:1989/36138 GÜZEL, Ali: “<strong>5510</strong> Sayılı Yasa İle İş<strong>ve</strong>renlere Getirilen Önemli Ek Sosyal Sigorta Yükümlülükleri”, İş<strong>ve</strong>ren, Aralık2006, C:45, S:3, s:28-3139 GEÇER, Bekir: “İkramiye Avansları <strong>ve</strong> Ücretsiz İzinli Dönemde Ödenen İkramiyelerin Sigorta Primine Tabi OlupOlmadığı”, Yaklaşım, Temmuz 2004, s:218-40 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, 8.Bası, İstanbul 2002, s:15241 SSK Başkanlığı Sigorta İşleri Genel Müdürlüğü Sigorta Primleri Daire Başkanlığı’nın 15.09.2004 tarih <strong>ve</strong> 704928sayılı yazısı242Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
nin özel sağlık sigortası olarak çalışanlarına yaptığı ödemelerin prime esaskazanca dahil edilmemesi gerektiğine hükmetmiştir. 42 Ancak, artık sözkonusuödemeler prim matrahına dahil edilecektir. Fakat, kanunla buna birsınırlama getirilmiştir. Buna göre; iş<strong>ve</strong>renler tarafından sigortalılar içinözel sağlık sigortalarına <strong>ve</strong> bireysel emeklilik sistemine ödenen <strong>ve</strong> aylıktoplamı asgari ücretin % 30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi <strong>ve</strong>bireysel emeklilik katkı payları tutarları, prime esas kazanca tabi tutulmaz.(<strong>5510</strong>/80-1-b) Aşan kısmın prime tabi olacağı ize tartışmasızdır.II .5 – Sigorta primine tabi olmayan kazançlar<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 80.maddesi birinci fıkrası ( b ) alt bendinde, Kanunun4.maddesi birinci fıkrası (a) alt bendi kapsamında sigortalı sayılanlaraçısından hangi kazançların prime tabi tutulmayacağı tahdidi olarak sayılmıştır.Burada “gibi”, “<strong>ve</strong> benzeri” kazançlar denilmeyerek prime tabitutulmayacak kazanç kalemlerine bir sınırlama getirilmiştir. Bununla dayetinilmemiş, Kanunun 80.maddesi birinci fıkrası ( c ) alt bendinde; aşağıdayer <strong>ve</strong>rildiği üzere Kanunda belirtilen istisnalar dışında her ne adlayapılırsa yapılsın tüm ödemeler ile ayni yardım yerine geçmek üzere yapılannakdi ödemelerin prime esas kazanca tabi tutulacağı <strong>ve</strong> diğer kanunlardakiprime tabi tutulmaması gerektiğine dair muafiyet <strong>ve</strong> istisnaların buKanunun uygulanmasında dikkate alınmayacağı hüküm altına alınmıştır.Aşağıda, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (a) bendi kapsamındasigortalı sayılanlar için prime esas kazanca dahil edilmeyecek kazançlaratek tek yer <strong>ve</strong>rilmiştir.II .5 .1– Aynî yardımlarAyni yardımlar prim matrahına dahil edilmeyecektir. Ancak ayni yardımlardanne anlaşılması gerektiği ise kimi zaman tartışmalı olmaktadır. Ayniyardımlar, “gıda yardımı” gibi eşya şeklinde yapılan ödemelerdir. Ancakbunlar ayni yardım adı adlında nakden ödenirler ise sigorta primine tabitutulacaklardır. 506 sayılı Kanun döneminde <strong>ve</strong>rilen bir yargı kararındaise yardımın ayni ya da para olarak yapılmasının bir önemi bulunmadığıbelirtilmiştir. 43 <strong>5510</strong> sayılı Kanun bu noktada ortaya çıkan tartışmaları dasonuçlandırmıştır diyebiliriz.II .5 .2– Ölüm, doğum <strong>ve</strong> evlenme yardımlarıİnsan hayatında doğum kadar ölüm de önemli yer tutmakta. Hayatın birparçası olan bu olaylarda insanların mutluluğuna katılmak dertlerini paylaşmakise insanlaşma sürecinin bir parçasıdır. İşyerinde çalışan sigortalılara,ailelerinde meydana gelen doğum, ölüm ya da evlenme hallerinde42 Y.21.HD. 05.02.2007, E:2006/4180, K:2007/1193; ÖZKARACA, Ercüment:“Ayni Yardım Kavramı <strong>ve</strong> Nakden ÖdenenAyni Yardımların Sosyal Sigorta Primine Tabi Olup Olmadığı-Karar İncelemesi”, Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2007/4,s:173-18943 Y.21.HD. 05.02.2007, E:2006/4180, K:2007/1193; ÖZKARACA, Ercüment:“Ayni Yardım Kavramı <strong>ve</strong> Nakden ÖdenenAyni Yardımların Sosyal Sigorta Primine Tabi Olup Olmadığı-Karar İncelemesi”, Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2007/4,s:173-189Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 243
iş<strong>ve</strong>rence yapılan yardım tutarlarından prim alınmamaktadır. Nitekim butür ödeme kalemlerinin süreklilik arzetmeyeceği de ortadadır.II .5 .3– Görev yolluklarıHizmet akdine istinaden çalışan sigortalılar çeşitli sebeplerle bulunduklarıyerden başka yere gidebilirler. Görevleri sebebiyle gittikleri yerlerdekimasraflarının karşılanmasına yönelik olarak iş<strong>ve</strong>rence yolluk adı altındayapılan ödemeler bu kapsamdadır. Bu ödemelerden de tutarı ne olursaolsun prim alınmaz. 6245 sayılı Harcırah Kanununda memurlara tanınanhakların bu mahiyette olduğu bilinmekte. 6245 sayılı Kanunda harcırahkavramının, yol parasını, memurun yer değiştirme masraflarını kapsadığınısöyleyebiliriz. Çok karıştırıldığı üzere yollukların yol parası olmadığınıda söyleyelim. Zira “yol parası” adı altında yapılan ödemeler prime esaskazançtan istisna sayılmadığı için prime tabi tutulacaktır.II .5 .4– Seyyar görev tazminatı6245 sayılı Kanunun 1.maddesinde sayılan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarda çalışansigortalı personele Kanunun 49.maddesine istinaden ödenen seyyar görevtazminatının ücret niteliğinde değil, yolluk niteliğinde bir ödeme olduğunaolmadığına Sayıştay Genel Kurulunca da karar <strong>ve</strong>rilmiştir.Dolayısıyla, 6245 sayılı Kanunun 1.maddesinde sayılan daire <strong>ve</strong> müesseselerdeçalışan sigortalılardan, arazi üzerinde seyyar olarak vazife gören işçilereilgililerin belediye hudutları haricinde <strong>ve</strong> belirli bir görev sahası dahilinde,seyyar olarak yaptıkları vazifenin gerektirdiği masrafların karşılığınıteşkil etmek üzere 6245 sayılı Kanunun 49.maddesine göre ödenen seyyargörev tazminatı, Sayıştay Genel Kurulunun 08.12.1975 tarihli, 1975/10E., 3800/3 K. sayılı kararı 44 uyarınca sigortası primine esas kazanca dahiledilmeyecektir. 45II .5 .5– Kıdem tazminatıBilindiği üzere 4857 sayılı İş Kanunu ile 1475 sayılı İş Kanunu, kıdem tazminatınındüzenlendiği 14.maddesi hariç yürürlükten kaldırılmıştır. 1475sayılı İş Kanununun 14.maddesine göre iş sözleşmesi;1) İş<strong>ve</strong>ren tarafından 4857 sayılı İş Kanununun 25.maddesinin maddesininII numaralı bendinde gösterilen sebepler dışında,2) İşçi tarafından 4857 sayılı İş Kanununun 24. maddesi uyarınca,3) Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla,4) Bağlı bulundukları kanunla kurulu kurum <strong>ve</strong>ya sandıklardan yaşlılık,emeklilik <strong>ve</strong>ya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla;5) (08.09.1999 tarih <strong>ve</strong> 23810 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4447 sayılı44 22.01.1976 tarih <strong>ve</strong> 15476 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.45 SGK Başkanlığı Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü’nün 13.06.2007 tarih <strong>ve</strong> 2007/45 sayılı Genelgesi244Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Kanunun 45.maddesiyle eklenen <strong>ve</strong> yayımı tarihinde yürürlüğe girin bent) 506sayılı Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının ( A ) bendinin (a) <strong>ve</strong> (b)alt bentlerinde öngörülen yaşlar dışında kalan diğer şartları <strong>ve</strong>ya aynı Kanunungeçici 81.maddesine göre yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülensigortalılık süresini <strong>ve</strong> prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi istekleriyleişten ayrılmaları nedeniyle,Feshedilmesi <strong>ve</strong>ya kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisindekendi arzusu ile sona erdirmesi <strong>ve</strong>ya işçinin ölümü sebebiyle son bulmasıhallerinde işçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet aktinin devamı süresinceher geçen tam yıl için iş<strong>ve</strong>rence işçiye 30 günlük ücreti tutarındakıdem tazminatı ödenir. Bu şekilde ödenen kıdem tazminatları prim matrahınadahil edilmezler.Belirtelim ki, kıdem tazminatı mahiyetinde kabul edilebilecek toplu ödemelerde sigorta primine esas kazanca dahil edilmeyecektir:II .5 .6– İş sonu tazminatıBilindiği üzere kamuda işçi sayılmayan sözleşmeli personel statüsündekikamu görevlilerinin çalıştırılması, Bakanlar Kurulunca yürürlüğekonulmuş bulunan “7/15754 sayılı Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasınaİlişkin Esaslar 46 ”a göre yürütülmektedir. Sözkonusu düzenlemenin7.maddesindeki, “…sözleşmenin feshi halinde iş sonu tazminatının <strong>ve</strong>rilmeyeceğine…”dair hükmün Danıştay’ca iptalinden 47 sonra konu ile ilgiliyeni düzenlemeler yapılmıştır.Ev<strong>ve</strong>la, 21.04.2005 tarihli <strong>ve</strong> 5335 sayılı Kanunun 48 28. maddesi ile 657 sayılıDevlet Memurları Kanununun 4/B maddesinin ikinci paragrafı yenidendüzenlenerek, “Bunlara ödenebilecek ücretlerin üst sınırları ile <strong>ve</strong>rilecekiş sonu tazminatı miktarı, kullandırılacak izinler <strong>ve</strong> bu hususlara ilişkinesas <strong>ve</strong> usûller Bakanlar Kurulunca kararlaştırılır.” hükmü getirilmiştir.Daha sonra, Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslarda değişiklikyapan 2005/9245 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı 49 ile en az 2 hizmetyılını tamamlayan sözleşmeli personelden;a) 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu gereğince malûllük <strong>ve</strong>ya yaşlılık aylığıbağlanması <strong>ve</strong>ya toptan ödeme yapılması,b) Hizmetlerine gerek kalmadığı için sözleşmesinin feshedilmesi <strong>ve</strong>ya yenilenmemesi,c) İstihdamına ilişkin mevzuatında yer alan hükümler uyarınca ilgilininkendi isteği ile sözleşmeyi feshetmesi,d) İlgilinin ölümü, hallerinden birinin vuku bulmasından dolayı hizmet46 28.6.1978 tarih <strong>ve</strong> 16330 Sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır.47 Danıştay 11.D. 25.11.2001, E:2001/365, K:2001/233548 27.04.2005 tarih <strong>ve</strong> 25798 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.49 02.09.2005 tarih <strong>ve</strong> 25924 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 245
sözleşmesi sona erenlere, hizmet yılı <strong>ve</strong> öğrenim durumu aynı olan emsalipersonele 5434 sayılı Kanun hükümlerine göre bir hizmet yılı için ödenecekazami emeklilik ikramiyesi tutarını geçmemek üzere, çalışılan hertam hizmet yılı için ayrılış tarihindeki hizmet sözleşmesinde yazılı aylıkbrüt ücret tutarında iş sonu tazminatı ödeneceği kararlaştırılmıştır. İşte bukapsamda ödenecek olan iş sonu tazminatı prime esas kazancın tespitindedikkate alınmayacaktır.II .5 .7– Keşif ücretiGenel olarak keşif, uyuşmazlık konusu olan şeyin yetkili kamu görevlisitarafından bizzat tetkik <strong>ve</strong> tespitidir. Yargı sürecinde keşfe taraflardan birinintalebi yada resen karar <strong>ve</strong>rilebilir. Bu şekilde özellikle yargı sürecindegörev alan kamu çalışanlarına yapılan keşif ücreti adı altındaki ödemelerdeprim matrahına dahil edilmeyecektir.II .5 .8– İhbar <strong>ve</strong> kasa tazminatları4857 sayılı İş Kanununun 17.maddesine uygun olarak belirsiz süreli iş sözleşmesiile çalışan işçinin iş sözleşmesi sona erdirilirken tarafların haber<strong>ve</strong>rme zorunlulukları bulunmaktadır. Kanunda sayılan <strong>ve</strong> işçinin kıdeminebağlı olarak değişen ihbar önelleri dikkate alınarak işçinin haber <strong>ve</strong>rilmesindenitibaren belirtilen sürelerde işyerinde çalışması esastır. İş<strong>ve</strong>renbelirtilen sürelerin ücretini peşin <strong>ve</strong>rmek suretiyle de iş sözleşmesini hemensona erdirebilir. İşte uygulamada ihbar tazminatı denilen, ihbar sürelerineait ücret de prim matrahına dahil edilmeyecektir.İşyerinde muhasebe ya da <strong>ve</strong>znede kasadan sorumlu personele kasa tazminatıadı altında ödemeler yapılabilmektedir. Bu tür ödemeler de primeesas kazanca dahil edilmeyecektir.II .5 .9– Yemek, çocuk <strong>ve</strong> aile zamlarıYemek, çocuk <strong>ve</strong> aile zamlarının tamamı değil ancak bir kısmı prim matrahınadahil edilmeyecektir. Bunların prime dahil edilmeyecek kısımlarınıise Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığı yılar itibariyle belirleyecektir.II .5 .10– Özel sağlık sigortası primi <strong>ve</strong> bireysel emeklilik katkı paylarıUzun zamandır tartışılan özel sağlık sigortası primi <strong>ve</strong> bireysel emeklikkatkı paylarının prime tabi tutulup tutulmayacağı meselesi bu Kanun ileçözüme kavuşturulmuştur. Geçmiş dönemde Kurum bunların prim matrahınadahil edilmesi görüşündeydi 50 . <strong>5510</strong> sayılı Kanun ile yapılan düzenlemeyegöre; iş<strong>ve</strong>renler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına<strong>ve</strong> bireysel emeklilik sistemine ödenen <strong>ve</strong> aylık toplamı asgari ücretin %30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi <strong>ve</strong> bireysel emeklilik katkıpayları tutarları, prime esas kazanca tabi tutulmayacaktır.50 SSK Başkanlığı Sigorta İşleri Genel Müdürlüğü Sigorta Primleri Daire Başkanlığı’nın 15.09.2004 tarih <strong>ve</strong> 704928sayılı yazısı246Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
II .5 .11– Kısa çalışma ödeneğiKısa çalışma ödeneği, başlangıçta 4857 sayılı İş Kanununun 65.maddesindedüzenlenmiş iken, 5763 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik ile 4447 sayılıKanunun ek 2.maddesinde yeniden düzenlenmiş bulunmaktadır. Bunagöre; “Bu Kanuna göre sigortalı sayılan kişileri hizmet akdine tabi olarakçalıştıran iş<strong>ve</strong>ren; genel ekonomik kriz <strong>ve</strong>ya zorlayıcı sebeplerle işyerindekihaftalık çalışma sürelerini geçici olarak önemli ölçüde azaltması <strong>ve</strong>yaişyerinde faaliyeti tamamen <strong>ve</strong>ya kısmen geçici olarak durdurması halinde,durumu derhal gerekçeleri ile birlikte Türkiye İş Kurumuna, varsa topluiş sözleşmesi tarafı sendikaya bir yazı ile bildirir… Yukarıda belirtilennedenlerle işyerinde geçici olarak en az dört hafta işin durması <strong>ve</strong>ya kısaçalışma hallerinde işçilere çalıştırılmadıkları süre için işsizlik sigortasındankısa çalışma ödeneği ödenir. Kısa çalışma süresi, zorlayıcı sebebindevamı süresini <strong>ve</strong> herhalde üç ayı aşamaz. İşçinin kısa çalışma ödeneğinehak kazanabilmesi için, çalışma süreleri <strong>ve</strong> işsizlik sigortası primiödeme gün sayısı bakımından işsizlik ödeneğine hak kazanma şartlarınıyerine getirmesi gerekir… Günlük kısa çalışma ödeneğinin miktarı, işsizliködeneği miktarı kadardır. Kısa çalışma ödeneğinden yararlananlaraait sigorta primlerinin aktarılması <strong>ve</strong> sağlık hizmetlerinin sunulmasınailişkin işlemler 506 sayılı Kanunda belirtilen esaslar çerçe<strong>ve</strong>sinde yürütülür...”Kanun hükmünde, kısa çalışma ödeneğinden yararlananlara ait sigortaprimlerinin aktarılmasından söz edilmekle birlikte ödeneceği belirtilmeklebirlikte, sigorta kollarına ait primlerin ödenmesine ilişkin bir hükme yer<strong>ve</strong>rilmemiştir. Kısa çalışma ödeneğinin ücret değil, adından da anlaşılacağıüzere bir ödenek olduğundan hastalık <strong>ve</strong> analık sigortası hariç diğer sigortakolları için prim tahakkuk ettirilmemesi gerektiği belirtilmektedir 51 .III – BAĞIMSIZ ÇALIŞANLAR AÇISINDAN PRİMEESAS KAZANÇLARBağımsız çalışan sigortalı olarak adlandırdığımız, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun4.maddesi birinci fıkrası (b) bendi kapsamında sigortalı olanların primeesas kazancının tespitinde kendi beyanları esas alınmıştır. Şöyle ki; <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 80.maddesi ikinci fıkrasına göre; Kanunun 4.maddesi birincifıkrasının (b) bendi kapsamındaki sigortalıların prime esas kazançlarıaşağıdaki şekilde belirlenir:a) Aylık prime esas kazanç, 82.maddeye göre belirlenen prime esas günlükkazanç alt sınırı ile üst sınırı arasında kalmak şartı ile kendileri tarafındanbeyan edilecek günlük kazancın otuz katıdır. Bu sigortalılar tarafından Kurumcabelirlenen sürelerde aylık prime esas kazanç beyan edilir. Beyandabulunmayan sigortalıların aylık prime esas kazancı, prime esas günlük kazançalt sınırının otuz katı olarak belirlenir.51 TOPCUK, Yılmaz: “Kanunen Ücret Alındığı Halde Fiilen Çalışılmayan Sürelerde Sigortalılık Durumu”, Dayanışma,Şubat 2006, S:89, s:70-77Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 247
) Sigortalı aynı zamanda iş<strong>ve</strong>ren ise aylık prime esas kazancı, çalıştırdığısigortalıların prime esas günlük kazancının en yükseğinin otuz katındanaz olamaz. Aylık prime esas kazancı, çalıştırdığı sigortalının otuz günlükprime esas kazancından düşük olduğu tespit edilen sigortalıların aylık primeesas kazançları, tespit edilen kazanç düzeyine çıkartılarak aradaki farkınprimi, 89. madde hükümlerine göre gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikme zammıuygulanmak suretiyle tahsil edilir.c) 4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı sayılmayıgerektirecek birden fazla durumun söz konusu olması halinde, bu fıkranın(a) <strong>ve</strong> (b) bentlerinde belirtilen esaslara göre tek beyanda bulunulur.Öte yandan, bu Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde yeralan köy muhtarları ile (4) numaralı alt bendinde belirtilenler(tarımsal faaliyettebulunanlar) için 80. maddenin ikinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen“otuz” ibaresi, bu maddenin yürürlüğe girdiği yıl için “onbeş” olarakuygulanır <strong>ve</strong> prime esas günlük kazancın otuz katını geçmemek üzere takipeden her yıl için bir puan artırılır.(<strong>5510</strong>/Geçici 16-1)IV –KAMU GÖREVLİSİ OLARAK ÇALIŞANLAR AÇISINDANPRİME ESAS KAZANÇLAR<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 80.maddesi üçüncü fıkrasına göre, bu Kanuna göreilk defa 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalıolanların prime esas kazançlarının hesabında;a) Aylıklarını personel kanunlarına göre alan sigortalılar için;1) İlgili kanunları uyarınca aylık gösterge <strong>ve</strong> ek göstergeler üzerinden ödenenaylık tutarları,2) Memuriyet taban aylık <strong>ve</strong> kıdem aylık tutarları,3) Makam, temsil <strong>ve</strong> görev tazminatları, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun152. maddesi uyarınca ödenen tazminatlar (bölge, kurum, birim,çalışma mahalli, görevin niteliği <strong>ve</strong> benzeri kriterlere dayalı olarak asıl tazminatlaraila<strong>ve</strong>, ek <strong>ve</strong>ya ayrıca ödenen tazminatlar hariç), 926 sayılı TürkSilahlı Kuv<strong>ve</strong>tleri Personel Kanununun ek 17.maddesinin (A) bendindeyer alan cet<strong>ve</strong>lde belirtilen oranlar üzerinden ödenen hizmet tazminatı(2629 sayılı Kanun ile 2955 sayılı Kanuna göre tazminat <strong>ve</strong>ya üni<strong>ve</strong>rsiteödeneği alanların sadece rütbelerinin karşılığı hizmet tazminatları), 2914sayılı Yükseköğretim Personel Kanununun 12. maddesi uyarınca ödenenüni<strong>ve</strong>rsite ödeneği, 2802 sayılı Hakimler <strong>ve</strong> Savcılar Kanununun 106. maddesininüçüncü fıkrası uyarınca ödenen ek ödeme,b) Kadro karşılığı sözleşmeli olarak görev yapan sigortalılar için işgal ettiklerikadrolar esas alınmak suretiyle (a) bendinde öngörülen unsurlar üzerindenhesaplanan tutarı,c) Açıktan <strong>ve</strong>kil olarak atanan sigortalılar için, (a) bendinde öngörülen unsurlardanilgili mevzuatı uyarınca ödenen tutarı,248Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ç) Başka bir kadro ya da görevin ödeme unsurları esas alınmak <strong>ve</strong> kıyaslanmaksuretiyle aylık <strong>ve</strong>ya ücret ödenen sigortalılar için; emsal alınan kadro<strong>ve</strong>ya görevin prime esas kazanç tutarını geçmemek üzere, bu kazancın aylık<strong>ve</strong>ya ücret ödenmesinde öngörülen oranında hesaplanacak tutarı,d) Büyükşehir belediye başkanları için bakanlık genel müdürünün, diğerbelediye başkanları için ise öğrenim durumları itibarıyla 657 sayılı Kanunagöre yükselebilecekleri dereceyi aşmamak kaydıyla, 657 sayılı Kanuna ekli(I) sayılı ek gösterge cet<strong>ve</strong>linin “VIII. Mülki İdare Amirliği Hizmetleri Sınıfı”bölümünün (d) bendinde belirtilenlerin prime esas kazançları,e) 78 sayılı Yükseköğretim Kurumları Öğretim Elemanlarının KadrolarıHakkında Kanun Hükmünde Kararname eki cet<strong>ve</strong>llerde yer alan yükseköğretimkurumlarına bağlı konservatuvarlarda 2914 sayılı Yüksek ÖğretimPersonel Kanununun 15.maddesi uyarınca sözleşme ile istihdam edilenöğretim elemanlarından sanatçı öğretim elemanı olarak istihdam edilenleriçin, anılan Kanunda öğretim görevlisi kadro unvanında istihdamedilenlerin tahsil <strong>ve</strong> derecelerine göre belirlenen prime esas kazanç tutarı;kamu idarelerinde sanatçı, sanatkar <strong>ve</strong> sanatçı öğretmen olarak sözleşmeile istihdam edilenler için, tahsil <strong>ve</strong> dereceleri itibarıyla 657 sayılı Kanunatabi olarak teknik hizmetler sınıfında yer alan mühendislerin (a) bendindekiprime esas kazanç tutarı; yüksek öğretim kurumları ile diğer kamuidarelerinde sanat uygulatıcısı <strong>ve</strong> sahne uygulatıcısı olarak sözleşme ile istihdamedilenlerden en az önlisans mezunu olanlar için tahsil <strong>ve</strong> dereceleriitibarıyla 657 sayılı Kanuna tabi olarak teknik hizmetler sınıfında yer alanteknikerlerin, diğerleri için ise teknisyenlerin prime esas kazanç tutarları,f) İlgili kanunlarında emeklilik ya da ek gösterge açısından belirli bir kadro,unvan <strong>ve</strong>ya görevle bağlantı kurulanlar için, bağlantı kurulan kadro,unvan <strong>ve</strong>ya görevin prime esas kazanç tutarı,g) Bu fıkranın (a) ilâ (f) bentleri kapsamı dışında kalan sigortalılar için atandıklarıgörev itibarıyla 657 sayılı Kanuna göre girebilecekleri sınıflardakibenzer görevlerin aynı kadro, unvan, tahsil <strong>ve</strong> derecesi için belirlenen primeesas kazanç tutarları,esas alınır. Vekalet <strong>ve</strong>ya ikinci görev karşılığında ilgili mevzuatı uyarıncayapılacak ödemeler prime esas kazancın hesabında dikkate alınmaz.Öte yandan, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce 5434 sayılı Kanunatâbi olan iştirakçilerin, bu Kanuna göre belirlenen prime esas kazançmatrahı ile 5434 sayılı Kanuna göre keseneğe tâbi kazançları arasındakimatrah farkına ait sigorta primi iki yıl süre ile kurumlarınca karşılanır.(<strong>5510</strong>/Geçici 4-19)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 249
ONÜÇÜNCÜ BÖLÜMPRİME ESAS KAZANCINTESPİTİ VE PRİM ORANLARI
I – TEMEL ESASLARÖnceki bölümde açıklandığı üzere, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birincifıkrası (a) (b) <strong>ve</strong> (c) bentlerine göre sigortalı sayılanların prime esas kazançlarınınhesabında nelerin dikkate alındığına yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Özellikle <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlariçin; kanundaki istisnalar haricinde hak edilen ücretler ile prim, ikramiye<strong>ve</strong> bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay için yapılan ödemelerinbrüt toplamı esas alınmaktadır. Ayrıca, belirsiz zaman <strong>ve</strong> miktar üzerindenelde edilen kazançlar da buna ila<strong>ve</strong> edilecektir. Kanunun 4.maddesi birincifıkrasının (b) bendi kapsamındaki sigortalıların aylık prime esas kazançlarıise prime esas günlük kazanç alt sınırı ile üst sınırı arasında kalmak şartıile kendileri tarafından beyan edilecek günlük kazancın otuz katı olarakdikkate alınacaktır.Öte yandan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (a) bendi kapsamındasigortalı sayılanlar için primlerin hesabına esas tutulacak günlükkazanç, sigortalının, bir ay için prime esas tutulan kazancının otuzda biridir.Ancak günlük kazancın hesabına esas tutulan ay içindeki bazı günlerdeçalışmamış <strong>ve</strong> çalışmadığı günler için ücret almamış sigortalının günlükkazancı, o ay için prime esas tutulan kazancının ücret aldığı gün sayısınabölünmesi suretiyle hesaplanır. (<strong>5510</strong>/80-1-g)II –GÜNLÜK VE AYLIK KAZANCIN SAPTANMASIII .1- GENEL OLARAK PRİME ESAS KAZANCINALT VE ÜST SINIRI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 82.maddesi birinci fıkrasına göre; bu Kanun gereğincealınacak prim <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rilecek ödeneklerin hesabına esas tutulan günlükkazancın alt sınırı, asgari ücretin otuzda biri, üst sınırı ise günlük kazançalt sınırının 6,5 katıdır. Buradaki üst sınır, kamu <strong>ve</strong> özel sektörde hizmetakdi ile çalışarak Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (a) bendi kapsamındasigortalı sayılanlar ile kendi nam <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışmak suretiyleKanunun 4.maddesi birinci fıkrası (b) bendi kapsamında sigortalı sayılanlariçin geçerlidir. Açıklanacağı üzere kamu çalışanı sigortalılar için üst sınırbulunmamaktadır.Günlük kazançları yukarıdaki fıkrada belirtilen alt sınırın altında olan sigortalılarile ücretsiz çalışan sigortalıların günlük kazançları alt sınır üzerinden,günlük kazançları üst sınırdan fazla olan sigortalıların günlük kazançlarıda üst sınır üzerinden hesaplanır.(<strong>5510</strong>/82-2) Sigortalının kazancıalt sınırın altında ise bu kazanç ile alt sınır arasındaki farka ait sigortaprimleri ile ücretsiz çalışan sigortalılara ait sigorta primlerinin tümünüiş<strong>ve</strong>ren öder.(<strong>5510</strong>/82-3)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 253
II .2- BAZI KAMU GÖREVLİLERİNİNFARK PRİME ESAS KAZANÇLARI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 46.maddesinin ilk dört fıkrasında, görevlerinin özelliğindendolayı ortaya çıkan fark prime esas kazançları ile buna ait farksigorta primlerinin ödenmesine yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; harp okulları ilefakülte <strong>ve</strong> yüksek okullarda silâhlı kuv<strong>ve</strong>tler hesabına okuyanların <strong>ve</strong> astsubaymeslek yüksek okulu öğrencileri ile astsubay nasbedilmek üzere temelaskerlik eğitimine tabi tutulan adayların öğrenci harçlıkları ile ilgisinegöre en az aylık alan teğmen <strong>ve</strong>ya astsubay çavuşun prime esas kazançlarıarasındaki farkın primi; polis akademisi ile fakülte <strong>ve</strong> yüksek okullardaEmniyet Genel Müdürlüğü hesabına okuyan öğrencilerin öğrenci harçlıklarıile komiser yardımcısı <strong>ve</strong>ya polis memuru prime esas kazançları arasındakifarkın primi, öğrenciler adına kurumlarınca ödenir.(<strong>5510</strong>/46-1)Fakülte <strong>ve</strong>ya yüksek okullarda kendi hesabına okuduktan sonra subay<strong>ve</strong>ya astsubaylığa nasbedilen <strong>ve</strong>ya yedek subaylık hizmetini takiben subaylığageçirilenler ile fakülte <strong>ve</strong> yüksekokullarda kendi hesabına okuduktansonra, komiser yardımcısı <strong>ve</strong>ya polis memuru olarak atananlarınbaşarılı öğrenim süreleri; borçlanmanın yapıldığı tarihte ilgisine göre en azaylık alan teğmenin, astsubay çavuşun <strong>ve</strong>ya polis memuru ya da komiseryardımcısının prime esas kazancı üzerinden, bu sürelere ait primler kendilerinceödenerek borçlandırılmak suretiyle hizmetten sayılır. Bu şekildehesap edilecek borç, tebliğ tarihinden itibaren iki yıl içinde eşit taksitlerhalinde ödenir.(<strong>5510</strong>/46-2)Fakülte <strong>ve</strong>ya yüksek okullarda kendi hesabına okumakta iken Türk SilahlıKuv<strong>ve</strong>tleri <strong>ve</strong>ya Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına okumaya devameden öğrencilerin, daha önce kendi hesabına okudukları normal okul sürelerihakkında, ikinci fıkra hükümleri uygulanır.(<strong>5510</strong>/46-3)Talim <strong>ve</strong> manevra için rütbe ile silâh altına alınan 4 üncü maddenin birincifıkrasının (c) bendi kapsamında olan sigortalılardan rütbelerinin primeesas kazançları, vazifelerinin prime esas kazancından fazla olanların primeesas kazanç farklarına ait primleri vazife gördükleri kurumlarınca <strong>ve</strong>seferberlik <strong>ve</strong> harp için silâh altına alınanlardan vazifelerinin prime esaskazançları, rütbelerinin prime esas kazancından fazla olanların prime esaskazançları arasındaki farkın primleri de, rütbelerinin prime esas kazancınıödeyen kamu idaresince kesilerek Kuruma ödenir. (<strong>5510</strong>/46-4)II .3 - ÜST SINIRIN UYGULANMADIĞI SİGORTALILAR<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 46.maddesinin beşinci fıkrasına göre; kamu görevlilerininyani Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (c) bendi kapsamına girensigortalıların, prime esas kazançlarının tespitinde yukarıda 82. maddedebelirtilen üst sınır aranmayacaktır. Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının(c) bendi kapsamına giren sigortalılardan, aylıksız izinli sayılmaksızın <strong>ve</strong>254Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
tabi olduğu personel kanunu ile ilgisi devam edecek şekilde yurt dışınageçici ya da sürekli görevle gönderilenlerin prime esas kazancının hesabında;geçici görevle gönderilenlerin bulundukları kadroya ilişkin primeesas kazancı, yurt dışı kadrolarına atananların ise yurt dışına atanma tarihiitibarıyla, atandıkları kadro ile atanmadan önceki yurt içi kadrosuna ilişkinprime esas kazançtan yüksek olanı esas alınır. Sürekli görevle atananlarınyurt dışı kadrolarına ilişkin prime esas kazancın hesabında dikkate alınacaködeme unsurlarından, ilgili mevzuatı uyarınca söz konusu kadroyabağlı olarak belirleme yapılmamış ödeme unsur <strong>ve</strong> tutarlarını, kadrosununbulunduğu kurum personelinin yararlanmakta olduğu ödeme unsurlarıylasınırlı olmak <strong>ve</strong> aynı <strong>ve</strong>ya benzer nitelikteki kadroya ilişkin prime esaskazanca tabi ödemeleri gözönünde bulundurmak suretiyle belirlemeye ilgilikamu idaresinin görüşü üzerine Kurum <strong>ve</strong> Maliye Bakanlığı müşterekenyetkilidir.kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kollarının uygulaması bakımından prime esaskazançlarının tespitinde yukarıda 82. maddede belirtilen üst sınır aranmayacaktır.Ancak yurt dışında geçici ya da sürekli göre<strong>ve</strong> gönderilen kamugörevlilerinin prime esas kazancı olarak, Türkiye’deki emsali kadrodakisigortalının prime esas kazancı ile yurt dışında görevlendirme öncesindekigörevlerinin prime esas kazancından yüksek olanı esas alınır.Sistemin açıklarının kısa dönemde bu kesimler tarafından finanse edilmesininöngörüldüğü, kamu görevlileri için böyle bir sınırlama getirilmesinin,bunlara hizmet sözleşmesiyle <strong>ve</strong> bağımsız çalışanlara göre daha yüksekemekli aylığı bağlanması sonucunu doğuracağı, bu düzenlemeyle debireysel emeklilik sisteminin dolaylı olarak özendirilmeye çalışıldığı dilegetirilmiştir 1 .III –BİRDEN FAZLA İŞTE ÇALIŞANLARIN DURUMUGeçmiş dönemde, 506 sayılı Kanun uygulamasında sigortalının birden fazlasigortalı işte çalışması halinde prime esas kazancı bunlardan elde ettiğikazançların toplamından oluşmaktaydı. <strong>5510</strong> sayılı kanun uygulamasındada benzer bir süreç var. Ancak, sigortalı tanımının genişlemiş olması,hizmet akdi ile çalışanların da, kamu görevlisi olarak çalışanların da <strong>ve</strong>bağımsız çalışanların da sigortalı sayılmış olması bu şekilde çalışanlarınkazanç tespitlerini de zorlaştıracak gibi. Zira ülkemizde özellikle sağlık çalışanlarındaolduğu üzere, tamamen farklı statülerde çalışılması mümkün<strong>ve</strong> <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında da bu statülere bağlı çalışmalar sigortalısayılma açısından herhangi bir engel teşkil etmemektedir.O halde, kamu görevlisi olarak bir Devlet hastanesinde çalışan hekim, birsağlık işletmesinde şirket ortağı olup bir özel hastanede de hizmet sözleşmesiile kısmi süreli olarak çalışıyorsa adı geçenin sigortalılık niteliği <strong>ve</strong>prime esas kazancı nasıl hesaplanacaktır ?1 KILIÇDAROĞLU, Kemal: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu mu ?”, Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:7-12Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 255
<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 53.maddesinin birinci fıkrasında, sigortalılık hallerininbirleşmesinde hangi sigortalılık ilişkinin esas alınacağı belirlenmiştir.Buna göre; sigortalının, Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) <strong>ve</strong>(c) bentlerinde yer alan sigortalılık hallerinden birden fazlasına aynı andatabi olmasını gerektirecek şekilde çalışması halinde; öncelikle aynı maddeninbirinci fıkrasının (c) bendi kapsamında, (c) bendi kapsamında çalışmasıyoksa ilk önce başlayan sigortalılık ilişkisi esas alınarak sigortalı sayılacaktır.Sigortalının, 4.maddenin birinci fıkrasının (a), (b) <strong>ve</strong> (c) bentlerinde yeralan sigortalılık halleri ile 5.maddenin (a) <strong>ve</strong> (e) bentlerine tâbi sigortalılıkhallerinin çakışması halinde, 4.madde kapsamında sigortalı sayılacak <strong>ve</strong>birinci fıkra hükmü uygulanacaktır.(<strong>5510</strong>/53-4)Diğer taraftan, sigortalıların bu Kanunun 53.maddesine göre belirlenenaynı sigortalılık haline tâbi olacak şekilde birden fazla işte çalışması nedeniyleKuruma ödenen primler toplamı, bu sigortalılık hali için belirlenenprime esas kazanç üst sınırı üzerinden hesaplanacak miktarı aşarsa,aşan kısmın tamamı, sigortalının talebi üzerine en geç talep tarihini takipeden ay içinde hissesi oranında sigortalıya defaten geri ödenir. Geri <strong>ve</strong>rilenprimler için ayrıca gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikme zammı ile faiz ödenmez.(<strong>5510</strong>/82-4)IV –YALNIZ GENEL SAĞLIK SİGORTASINA TABİ OLANLAR<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 80.maddesi dördüncü fıkrasında yalnızca genel sağlıksigortasına tâbi olanlar bakımından prime esas aylık kazancın nasıl tespitedileceğine yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; yalnızca genel sağlık sigortasınatâbi olanlar bakımından prime esas aylık kazancın tespitinde;a) Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (d) <strong>ve</strong> (g) bentlerinde sayılankişiler için; yani, “Mütekabiliyet esası da dikkate alınmak şartıyla, oturmaizni almış yabancı ülke vatandaşlarından yabancı bir ülke mevzuatıkapsamında sigortalı olmayan kişiler” ile “diğer genel sağlık sigortalılarındansayılmayan <strong>ve</strong> başka bir ülkede sağlık sigortasından yararlanmahakkı bulunmayan vatandaşlar” için, 82.maddeye göre belirlenen primeesas günlük kazanç alt sınırının iki katının otuz günlük tutarı esas alınır.b) Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde belirtilen kişileriçin asgari ücret esas alınır. Bu kapsamda sayılan kişiler ise şunlardır:1) Harcamaları, taşınır <strong>ve</strong> taşınmazları ile bunlardan doğan hakları da dikkatealınarak, Kurumca belirlenecek test yöntemleri <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>riler kullanılaraktespit edilecek aile içindeki geliri kişi başına düşen aylık tutarı asgari ücretinüçte birinden az olan vatandaşlar,2) Vatansızlar <strong>ve</strong> sığınmacılar,3) 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz <strong>ve</strong> Kimsesiz Türk VatandaşlarınaAylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylıkalan kişiler,256Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
4) 1005 sayılı İstiklal Madalyası Verilmiş Bulunanlara Vatani Hizmet TertibindenŞeref Aylığı Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre şerefaylığı alan kişiler,5) 3292 sayılı Vatani Hizmet Tertibi Aylıklarının Bağlanması Hakkında Kanunhükümlerine göre aylık alan kişiler,6) 2330 sayılı Nakdi Tazminat <strong>ve</strong> Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerinegöre aylık alan kişiler,7) 2828 sayılı Sosyal Hizmetler <strong>ve</strong> Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu hükümlerinegöre korunma, bakım <strong>ve</strong> rehabilitasyon hizmetlerinden ücretsizfaydalanan kişiler,8) Harp malûllüğü aylığı alanlar ile Terörle Mücadele Kanunu kapsamındaaylık alanlar,9) 442 sayılı Köy Kanununun 74.maddesinin ikinci fıkrasına göre görevlendirilenkişiler ile aynı Kanunun ek 16.maddesine göre aylık alan kişiler,10) 2913 sayılı Dünya Olimpiyat <strong>ve</strong> Avrupa Şampiyonluğu Kazanmış Sporculara<strong>ve</strong> Bunların Ailelerine Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerinegöre aylık alan kişiler.Ancak, Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralıalt bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılmak için müracaatetmekle birlikte, Kurumca belirlenecek test yöntemleri <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>riler kullanılaraktespit edilen aile içindeki gelirin kişi başına düşen aylık tutarı; asgariücretin üçte birinden asgari ücrete kadar olduğu tespit edilen kişiler için82.maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının otuzgünlük tutarının üçte biri, asgari ücretten asgari ücretin iki katına kadar olduğutespit edilen kişiler için 82.maddeye göre belirlenen prime esas günlükkazanç alt sınırının otuz günlük tutar, asgari ücretin iki katından fazlaolduğu tespit edilen kişiler için 82.maddeye göre belirlenen prime esasgünlük kazanç alt sınırının otuz günlük tutarının iki katı prime esas asgarikazanç tutarı olarak esas alınır. Düzenlemenin önceki halinin bu gelir farklılıklarınıdikkate almadığı <strong>ve</strong> uygulama kabiliyetini azaltarak genel sağlıksigortasında bir kördüğüme sebep olacağına daha önce işaret edilmişti. 2Öte yandan, bu Kanunun yürürlük tarihinden itibaren iki yıl süresincebu Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralı altbendi uygulanmaz. Bu sürede, 3816 sayılı Kanun kapsamında yeşil kart <strong>ve</strong>rilen<strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rilecek kişiler durumlarında değişiklik olmaması kaydıyla başkabir işleme gerek kalmaksızın bu Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının(c) bendinin (1) numaralı alt bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılır.3816 sayılı Kanun kapsamında yeşil kart almak için müracaat etmeklebirlikte, 3816 sayılı Kanun hükümlerine göre tespit edilen aile içindeki kişi2 BİLGİLİ, Özkan: “Genel Sağlık Sigortasında Kör Düğüm!”, E-Yaklaşım, Şubat 2008, S:55Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 257
aşına düşen gelir payının aylık tutarı; asgari ücretin üçte birinden asgariücrete kadar olduğu tespit edilen kişiler için 82.maddeye göre belirlenenprime esas günlük kazanç alt sınırının otuz günlük tutarının üçte biri,asgari ücretten asgari ücretin iki katına kadar olduğu tespit edilen kişileriçin 82. maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırınınotuz günlük tutarı; asgari ücretin iki katından fazla olduğu tespit edilenkişiler için 82. maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazançalt sınırının otuz günlük tutarının iki katı prime esas asgari kazanç tutarıolarak esas alınır.(<strong>5510</strong>/Geçici 12-4)c) Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (e) bendinde belirtilen yani“4447 sayılı Kanun gereğince işsizlik ödeneği <strong>ve</strong> ilgili kanunları gereğincekısa çalışma ödeneğinden yararlandırılan” kişiler için ise prime esas asgarikazanç tutarı esas alınır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici 13. maddesinde belirtilen <strong>ve</strong> iş kaybı tazminatıalanların iş kaybı tazminatı aylık tutarı prime esas kazanç tutarı olarak esasalınır.(SSİY/106)V –PRİM ÖDEME GÜN SAYILARIV .1 –GENEL KURAL<strong>5510</strong> sayılı Kanunun birçok yerinde, ileride görüleceği üzere, sosyal sigortahaklarından yararlanmak için belli gün sayısı prim ödenmiş olması koşuluaranmaktadır. Sigortalıların günlük kazançlarının hesabında esas tutulangün sayıları, aynı zamanda, bunların prim ödeme gün sayılarını gösterir.Kısacası, günlük kazanç sayısı prim ödeme gün sayısına eşittir 3 .Aynı şekilde, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 80.maddesi birinci fıkrasının (h) alt bendinegöre de; Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındakisigortalıların günlük kazançlarının hesabında esas tutulan gün sayıları,aynı zamanda, bunların prim ödeme gün sayılarını gösterir. Kanunun4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı sayılanlarınise, her ay için otuz tam gün prim ödemesi zorunludur.(<strong>5510</strong>/88-8) Gerçektende, Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındaolan sigortalıların aylık prim ödeme gün sayısı, ay içinde işe başlama <strong>ve</strong>yaişten ayrılmaları hâli hariç olmak üzere her ay için otuz gün olarak hesaplanacaktır.(SSİY/107-8)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındabir göre<strong>ve</strong> başlayanların o aya ait kıst aylıklarından sigorta primi alınır.Aybaşlarından sonra görevlerinden ayrılanların eksik aylık <strong>ve</strong> ücretlerindeno ayın tamamı için prim alınır. Tam ay çalışma hâli prim gün sayılarıaçısından 30 gün olarak kabul edilir.(SSİY/107-6)3 ÇENBERCİ, Mustafa: Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1977, s:564258Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
V .2 – KISMİ SÜRELİ ÇALIŞANLAR AÇISINDANYukarıda belirtildiği üzere Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendikapsamındaki sigortalıların günlük kazançlarının hesabında esas tutulangün sayıları, aynı zamanda, bunların prim ödeme gün sayılarını da göstermektedir.Ancak, iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong> sigortalı arasında kısmî süreli hizmet akdininyazılı olarak yapılmış olması kaydıyla, ay içerisinde günün bazısaatlerinde çalışan <strong>ve</strong> çalıştığı saat karşılığında ücret alan sigortalının ayiçindeki prim ödeme gün sayısı, ay içindeki toplam çalışma saati süresinin4857 sayılı İş Kanununa göre belirlenen haftalık çalışma süresine göre hesaplanangünlük çalışma saatine bölünmesi suretiyle bulunur. Bu şekildekihesaplamada gün kesirleri bir gün kabul edilir.(<strong>5510</strong>/80-1-h)İş sözleşmesi saat ücreti karşılığı yapılmış ise kısmi süreli çalışan sigortalılarınay içinde çalıştığı toplam sürenin, 4857 sayılı İş Kanununa göre günlükolağan çalışma süresi olan 7,5 saate bölünmesiyle, sigortalı için bildirilmesigereken prim ödeme gün sayısı hesaplanır. Bu şekilde yapılacak hesaplamalarda7,5 saatin altındaki çalışmalar 1 güne tamamlanır.(SSİY/108-3)854 sayılı Deniz İş Kanunu <strong>ve</strong> 5953 sayılı Basın Mesleğinde ÇalışanlarlaÇalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun kapsamındaçalışan sigortalıların ay içinde çalıştığı toplam sürenin sekiz(8) saatebölünmesiyle, ayda kaç gün sigortalı bildirileceği hesaplanır. Bu şekildeyapılacak hesaplamalarda 8 saatin altındaki çalışmalar 1 güne tamamlanır.(SSİY/108-3)İş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong> Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındakisigortalı arasında çağrı üzerine çalışmaya dayalı yazılı iş sözleşmesindetaraflar arasında çalışma süresi gün, hafta <strong>ve</strong> ay olarak belirlenmemiş ise,sigortalının ay içindeki prim ödeme gün sayısı haftalık çalışma süresi enaz yirmi saat kararlaştırılmış sayılarak (h) bendi hükmüne göre hesaplanır.(<strong>5510</strong>/80-1-ı) Kanunun 88.maddesinin dördüncü fıkrasına göre ay içerisinde30 günden az prim ödeme gün sayılarına ait eksik günlerin genel sağlıksigortası primleri ise, eksik çalışma süreleri dikkate alınmak suretiyle hesaplanır.(<strong>5510</strong>/80-1-i)Belirtelim ki; 4857 sayılı Kanunun 13.maddesine göre, işçinin normal haftalıkçalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göreönemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda sözleşme kısmi süreli işsözleşmesidir. Yine aynı Kanunun 14.maddesinde, yazılı sözleşme ile işçininyapmayı üstlendiği işle ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması halindeiş görme ediminin yerine getirileceğinin kararlaştırıldığı iş ilişkisi,çağrı üzerine çalışmaya dayalı kısmi süreli bir iş sözleşmesi olarak tanımlanmıştır.Öte yandan, Milli Eğitim Bakanlığına bağlı her derece <strong>ve</strong> türdeki örgün<strong>ve</strong> yaygın eğitim kurumlarında ek ders ücreti karşılığında ilgili mevzuatıAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 259
çerçe<strong>ve</strong>sinde uzman <strong>ve</strong> usta öğretici olarak çalıştırılanların prim ödeme günsayısı 30 günü aşmamak kaydıyla, bir takvim ayı içerisinde hak kazandıklarıbrüt ek ders ücreti toplam tutarının, prime esas günlük kazanç altsınırına bölünmesi sonucu bulunur. Bu şekilde yapılacak hesaplamalardatam sayıdan sonraki küsuratlar dikkate alınmaz. (<strong>5510</strong>/80-1-J)VI -PRİM ORANLARI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 81.maddesinde bu Kanun gereğince alınacak sigortaprim oranları ile Devlet katkısına yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Sosyal sigorta sistemindeDevlet, işsizlik sigortasından sonra ilk defa sisteme düzenli olarak primödemek suretiyle katılmaktadır. Aşağıda sigorta kolları itibariyle sigortaprim oranlarına yer <strong>ve</strong>rilmiştir.VI .1- MALÛLLÜK, YAŞLILIK VE ÖLÜMSİGORTALARI PRİM ORANIMalûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları prim oranı, sigortalının prime esaskazancının % 20’sidir. Bunun % 9’u sigortalı hissesi, % 11’i iş<strong>ve</strong>ren hissesidir.Ancak, <strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamında farazi hizmet süreleri diyebileceğimiz“fiili hizmet süresi zammı” <strong>ve</strong> “itibari hizmet süresi zammı”uygulamalarında uzun vadeli sigorta prim oranı değişebilmektedir. İlerideuzun vadeli sigorta kolları bahsinde bu hususlara değinilmiş olmakla birlikte,burada sadece sigorta prim oranına etkilerinin açıklanması ile yetinilmiştir.Kanunda fiili hizmet süresi zammı uygulanan işler için iş<strong>ve</strong>renlerden ayrıcaprim alınması öngörülmüştür. Gerçektende fiili hizmet zammı karşılığındauzun vadeli sigorta kolları primi zamlı sürenin oranı kadar artırılarakalınacaktır 4 . Buna göre; <strong>5510</strong> sayılı Kanunda belirtilen fiilî hizmet süresizammı uygulanan işlerde 4.maddesinin birinci fıkrasının;1) (a) bendi kapsamında çalışan sigortalılar için uygulanacak malûllük,yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları prim oranı, bu maddenin (a) bendinde belirtilen% 20 oranına; 40.maddeye göre 60 fiilî hizmet gün sayısı eklenecekişlerde 1 puan, 90 fiilî hizmet gün sayısı eklenecek işlerde 1,5 puan, 180 fiilîhizmet gün sayısı eklenecek işlerde 3 puan,2) (c) bendi kapsamında çalışan sigortalılar için ise uygulanacak malûllük,yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları prim oranı, bu maddenin (a) bendinde belirtilen% 20 oranına; 40.maddeye göre 60 fiilî hizmet gün sayısı eklenecekişlerde 3,33 puan, 90 fiilî hizmet gün sayısı eklenecek işlerde 5 puan, 180fiilî hizmet gün sayısı eklenecek işlerde 10 puan,eklenmesi suretiyle belirlenir <strong>ve</strong> bu şekilde bulunan oran ile bu maddenin(a) bendinde belirtilen % 20 oranı arasındaki farka ait primin tamamı iş<strong>ve</strong>rentarafından ödenir.4 TUNCAY, A.Can: “Yeni Sistemde Fiili Çalışma İlişkisine Dayanmayan Sigortalılık”, Mercek, Temmuz 2006, S:43,s:68-75260Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Öte yandan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 49.maddesi üçüncü fıkrasına göre; heryıl sonunda, Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındakisigortalının fiilî hizmet süresine bu maddenin birinci fıkrasının (a), (b) <strong>ve</strong>(c) bentleri ile ikinci fıkrası hükümleri uyarınca eklenen itibarî hizmet süresininher otuz günü için, yılın son ayında sigortalı adına ödenen malûllük,yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortasına ait sigortalı <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>ren prim toplamı kadar ayrıcaitibarî hizmet süresi primi iş<strong>ve</strong>renden tahsil edilir. Süresinde yatırılmayantutarlar için 89.madde hükümleri uygulanır.VI .2- KISA VADELİ SİGORTA KOLLARI PRİM ORANIKısa vadeli sigorta kolları prim oranı, yapılan işin iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığıbakımından gösterdiği tehlikenin ağırlığına göre % 1 ilâ % 6,5 oranlarıarasında olmak üzere, 83.maddeye göre Kurumca belirlenir. Bu primintamamını iş<strong>ve</strong>ren öder. Kısa vadeli sigorta kolları ise, iş kazası <strong>ve</strong> meslekhastalığı, hastalık <strong>ve</strong> analık sigortası kollarından oluşmaktadır. Kanundabunlar için ayrı ayrı oranlar belirlemek yerine tek bir oran belirlenmiştir.VI .3- GENEL SAĞLIK SİGORTASI PRİMİGenel sağlık sigortası primi, kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kollarına tâbi olanlariçin 82.maddenin birinci fıkrasına göre hesaplanan prime esas kazancın% 12,5’idir. Bu primin % 5’i sigortalı, % 7,5’i ise iş<strong>ve</strong>ren hissesidir. Yalnızcagenel sağlık sigortasına tâbi olanlar ile 60.maddenin birinci fıkrasının (e)bendi <strong>ve</strong> bu Kanunun geçici 13.maddesinde belirtilenlerin genel sağlık sigortasıprimi, prime esas kazancın % 12’sidir.VI .4- SOSYAL GÜVENLİK DESTEK PRİMİ ORANI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaçalışanlar için sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primi oranı 80.maddeye göre tespitedilen prime esas kazançlar üzerinden 81.maddenin birinci fıkrasının (c)bendinde belirtilen prim oranına % 30 oranının eklenmesi suretiyle bulunantoplamdır. Yüzde 30 oranının dörtte biri sigortalı, dörtte üçü iş<strong>ve</strong>renhissesidir.(<strong>5510</strong>/Geçici 14-a) Yani, % 1 ilâ % 6,5 arasında değişen kısa vadelisigorta prim oranına %30 oranı ila<strong>ve</strong> edilecektir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındasigortalı sayılanlar için sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek prim oranı ise %15’tir.Bunlardan, almakta oldukları aylıklarının % 15’i oranında sosyal gü<strong>ve</strong>nlikdestek primi kesilir. Bu oran, bu maddenin yürürlüğe girdiği yılda(2008yılında) % 12 olarak, takip eden her yılın Ocak ayında bir puan artırılarakuygulanır. Ancak bu oran % 15’i geçemez. (<strong>5510</strong>/Geçici 14-b)VI .5- ÖĞRENCİ VE KURSİYERLER İÇİN PRİM ORANIBilindiği üzere, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 5.maddesi birinci fıkrasının (b) bendinegöre; 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanununda belirtilen aday çırak,çırak <strong>ve</strong> işletmelerde meslekî eğitim gören öğrenciler hakkında iş kazası,Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 261
meslek hastalığı <strong>ve</strong> hastalık sigortası; meslek liselerinde okumakta iken<strong>ve</strong>ya yüksek öğrenimleri sırasında zorunlu staja tâbi tutulan öğrencilerhakkında ise iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortası uygulanmakta <strong>ve</strong> bunlarKanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalısayılmaktadırlar.Yine, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 5.maddesi birinci fıkrasının (e) bendine göre;Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme<strong>ve</strong> değiştirme eğitimine katılan kursiyerler, Kanunun 4. maddesi birincifıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılmakta <strong>ve</strong> bunlar hakkında işkazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulanmaktadır.İşte yukarıda yer <strong>ve</strong>rdiğimiz aday çırak, çırak <strong>ve</strong> işletmelerde meslekî eğitimgören öğrenciler <strong>ve</strong> zorunlu staja tâbi tutulan öğrenciler ile İŞKUR tarafındandüzenlenen meslek edindirme, geliştirme <strong>ve</strong> değiştirme eğitiminekatılan kursiyerler için prim oranı prime esas kazançlarının % 1’idir.Kursiyerlerin prime esas günlük kazançlarının hesaplanmasında primeesas günlük kazanç alt sınırı dikkate alınır. Aday çırak, çırak <strong>ve</strong> meslekîeğitim gören öğrencilerin prime esas kazancı ilgili kanunlarında belirtilenşekilde uygulanır. 3308 sayılı Kanunun 25.maddesine göre bunların sigortaprimine esas kazançları ise, 4857 sayılı Kanun gereğince belirlenen yaşlarınauygun asgari ücretin %50’sidir.VI .6 -BAĞIMSIZ ÇALIŞAN SİGORTALILAR İÇİN PRİM ORANIBağımsız olarak çalışan yani <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının(b) bendi kapsamındaki sigortalılar, uzun vadeli sigorta kolları, kısavadeli sigorta kolları <strong>ve</strong> genel sağlık sigortası prim oranlarının toplamıüzerinden primlerini öderler.VI .7 –EK KARŞILIK PRİMİKanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındaki sigortalılarabağlanan <strong>ve</strong>ya bağlanacak vazife malûllüğü aylıkları ile bunlarınhak sahiplerine bağlanacak ölüm aylıklarının karşılığı olmak üzere, bukapsamdaki sigortalılar için kamu idarelerinin bütçelerinden ayrılan sosyalgü<strong>ve</strong>nlik kurumlarına devlet primi ödeneklerinin % 20’si oranında ekkarşılık primi alınır. Ayrılan ek karşılık priminin tamamı kurum bütçelerininyetkili makamlarca onaylanarak yürürlüğe girdiği tarihi takip edenay başlarından itibaren altı ay içinde <strong>ve</strong> aylık eşit taksitlerle ödenir. Genelbütçe kapsamındaki idarelerin ek karşılık primleri Maliye Bakanlığı bütçesinekonulacak ödenekten karşılanır.(<strong>5510</strong>/81-1-h)VI .8- DEVLET KATKISIDevlet, Kurumun ay itibarıyla tahsil ettiği malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarıile genel sağlık sigortası priminin dörtte biri oranında Kuruma katkıyapar. Devlet katkısı olarak hesaplanacak tutar talep edilen tarihi takipeden 15 gün içinde Hazinece Kuruma ödenir.262Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
VII - KISA VADELİ SİGORTA KOLLARI PRİM ORANININ TESPİTİVII .1 –İŞ KOLU KODU VE TEHLİKE SINIFVE DERECESİ KAVRAMLARI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 83.maddesi birinci fıkrasına göre; kısa vadeli sigortakolları primi, yapılan işin iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı bakımından gösterdiğitehlikenin ağırlığına göre tespit edilir. İş kolları tehlikenin ağırlığınagöre sınıflara, bu sınıflar da özel iş şartlarına <strong>ve</strong> tehlikeyi önlemek için alınmışolan tedbirlere göre derecelere ayrılır. Hangi iş kollarının hangi tehlikesınıfına girdiği, tehlike sınıf <strong>ve</strong> derecesine ait prim oranlarının <strong>ve</strong> tehlikederecelerinin belirlenmesinde uygulanacak esaslar, ilgili bakanlıkların görüşleride alınarak Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığının teklifi üzerineBakanlar Kurulu kararıyla yürürlüğe konulacak bir tarife ile tespit edilir.Prim tarifesi gerekli görülürse aynı usûlle değiştirilebilir.VII .2 - TEHLİKE SINIF VE DERECELERİNİN BELLİ EDİLMESİYapılan işin yukarıda belirtilen tarifeye göre hangi tehlike sınıf <strong>ve</strong> derecesinegirdiği <strong>ve</strong> ödenecek kısa vadeli sigorta kolları primi oranı Kurumcabelirlenerek iş<strong>ve</strong>rene <strong>ve</strong> 4. maddenin birinci fıkrasının (b) bendine göre sigortalısayılanlara tebliğ edilir. İş kazasını <strong>ve</strong> meslek hastalığını önleyecektedbirler hakkındaki mevzuat hükümlerine uygun bulunmadığı tespit edilenişler, Kurumca daha yüksek primli derecelere konulabilir.(<strong>5510</strong>/83-2)Kurum, işyerinin tespit edilmiş bulunan tehlike sınıf <strong>ve</strong> derecesini yaptıracağıincelemelere dayanarak kendiliğinden <strong>ve</strong>ya iş<strong>ve</strong>renin yada4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendine göre sigortalı sayılanların isteğiüzerine değiştirebilir. Kurumca yapılacak değişikliklere ilişkin kararıntakvim yılından en az bir ay önce iş<strong>ve</strong>rene, iş<strong>ve</strong>ren tarafından değişiklikisteğinin de takvim yılından en az iki ay önce Kuruma bildirilmesi şarttır.(<strong>5510</strong>/83-3) Böylece karara bağlanacak değişiklikler, karar <strong>ve</strong>ya istektensonraki takvim yılı başında yürürlüğe girer. (<strong>5510</strong>/83-4)İş<strong>ve</strong>renler ile 4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendine göre sigortalı sayılanlar,tehlike sınıf <strong>ve</strong> derecesi ile prim oranı hakkında Kurumca yapılacakyazılı bildirimi aldıktan sonra bir ay içinde Kuruma itiraz edebilir. Kurum,bu itirazı inceleyerek en geç üç ay içinde karara bağlayarak sonucunu itirazedene bildirir. İlgililer, Kurumun kararı üzerine, kararın tebliğ tarihindenitibaren bir ay içinde yetkili mahkemeye başvurabilir. Kuruma itiraz edilmesi<strong>ve</strong>ya mahkemeye başvurulması, primlerin takip <strong>ve</strong> tahsilini durdurmaz.(<strong>5510</strong>/83-5)İş<strong>ve</strong>renin <strong>ve</strong>ya 4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendine göre sigortalı sayılanlarınitirazı; işyerinin tehlike sınıfı <strong>ve</strong> derecesi ile kısa vadeli sigortakolları prim oranının tebliğine ilişkin yazının iş<strong>ve</strong>rence <strong>ve</strong>ya 4. maddeninbirinci fıkrasının (b) bendine göre sigortalı sayılanlar tarafından tebellüğündenitibaren bir ay içinde yapılmış ise, değiştirilen iş kolu kodu <strong>ve</strong> teh-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 263
like sınıfı ile tehlike derecesinin hatalı uygulandığı tarihten, bir aylık süredışında yapılmış ise, itirazın Kurum kayıtlarına intikali tarihini izleyenyılbaşından, üçüncü fıkrada belirtilen sürelerin aşılması durumunda ise,Kurumca yapılacak değişikliğe ilişkin kararın tebliğini izleyen takvim yılıbaşından geçerli olarak uygulanır. (<strong>5510</strong>/83-6)Bu değişiklik nedeniyle tehlike sınıf <strong>ve</strong> derecesinin yükselmesi halinde, kararıniş<strong>ve</strong>rene <strong>ve</strong>ya 4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendine göre sigortalısayılanlara tebliğ edildiği tarih ile yürürlük tarihi arasındaki süreye ilişkinkısa vadeli sigorta kollarına ait prim farkının tebliği tarihini takip eden biray içerisinde Kuruma ödenmesi halinde, fark prim için gecikme cezası <strong>ve</strong>gecikme zammı alınmaz. Aksi takdirde, fark primi 89.madde uyarınca gecikmecezası <strong>ve</strong> gecikme zammı ile birlikte tahsil olunur. Tehlike sınıf <strong>ve</strong>derecesinin düşmesi halinde ise, kısa vadeli sigorta kolları sigortası primfarkı, iş<strong>ve</strong>renin varsa borçlarına mahsup edilir, yoksa iade edilir. Bir ayiçinde iade edilmesi halinde faiz ödenmez. (<strong>5510</strong>/83-7)İşkolu koduna yapılan itirazlar ise İşkolu Kodu İtiraz Komisyonunca değerlendirilerekkarara bağlanır. İşkolu Kodu İtiraz Komisyonu, ünite amiri<strong>ve</strong>ya görevlendireceği yardımcısı ilgili şef, dosya memuru <strong>ve</strong> varsa sosyalgü<strong>ve</strong>nlik kontrol memurundan oluşur.(SSİY/121-6)VII .3 - TEHLİKE SINIF VE DERECELERİNİETKİLEYEBİLECEK DEĞİŞİKLİKLER<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 84.maddesinde tehlike sınıf <strong>ve</strong> derecelerini etkileyebilecekdeğişiklikler <strong>ve</strong> yapılacak işlemlere yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; iş<strong>ve</strong>renlerile 4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendine göre sigortalı sayılanlar,tehlike sınıf <strong>ve</strong> derecesini etkileyebilecek her türlü değişikliği bir ay içindeKuruma bildirmekle yükümlüdür. Bu bildirim üzerine Kurum, yaptıracağıincelemeler sonunda tehlike sınıf <strong>ve</strong> derecesini değiştirebilir. Tehlike sınıf<strong>ve</strong> derecesini etkileyebilecek değişiklik bir ay içinde bildirilirse bu konudaKurumca <strong>ve</strong>rilecek karar, değişikliğin meydana geldiği tarihten sonraki aybaşından başlanarak uygulanır.Tehlike sınıf <strong>ve</strong> derecesini etkileyebilecek değişiklik bir ay içinde bildirilmezse;a) Tehlike sınıfı yükseliyorsa, değişikliğin meydana geldiği,b) Tehlike sınıfı düşüyorsa, değişikliğin Kurumca öğrenildiği,tarihler esas alınmak <strong>ve</strong> bu tarihlerden sonraki ay başından itibaren uygulanmaküzere, Kurumca karar alınır <strong>ve</strong> ilgililere tebliğ olunur.264Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ONDÖRDÜNCÜ BÖLÜMAYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİ
I – İŞVERENLERİN AYLIK PRİM VE HİZMETBELGESİ DÜZENLEMESİGeçmiş dönemde, SSK uygulamasında prim belgeleri, aylık sigorta primbildirgesi, dört aylık sigorta primleri bordrosu <strong>ve</strong> aylık sosyal gü<strong>ve</strong>nlikdestek primleri bordrosundan oluşmakta iken, bu belgeler 1 Mayıs 2004tarihinden geçerli olmak üzere teke indirilmiş <strong>ve</strong> aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesiadını almıştır. Yeni dönemde de aynı isim altındaki prim belgesi kullanılacaktır.Aşağıda görüleceği üzere prim belgesi, sosyal sigorta haklarınıelde etme yönü ile sigortalı hesapları açısından <strong>ve</strong> Kurum gelirleri yönü ileprim tahakkuku açısından önem arzetmektedir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86.maddesi birinci fıkrasına gereğince; iş<strong>ve</strong>ren bir ayiçinde 4. <strong>ve</strong> 5. maddeye tâbi çalıştırdığı sigortalıların <strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nlikdestek primine tâbi sigortalıların;a) Ad <strong>ve</strong> soyadlarını, T.C. kimlik numaralarını,b) 80 inci maddeye göre hesaplanacak prime esas kazançlarını,c) Prim ödeme gün sayıları ile prim tutarlarını,gösteren <strong>ve</strong> örneği Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirlenenasıl <strong>ve</strong>ya ek aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesini, 4.maddenin birinci fıkrasının(c) bendi kapsamındakiler için en geç Kurumca belirlenecek günün sonunakadar, diğer sigortalılar için ise ait olduğu ayı takip eden ayda Kurumcabelirlenecek günün sonuna kadar Kuruma <strong>ve</strong>rmekle <strong>ve</strong>ya sigortalı çalıştırmadığıtakdirde, bu hususu sigortalı çalıştırmaya son <strong>ve</strong>rdiği tarihtenitibaren, onbeş gün içinde Kuruma bildirmekle yükümlüdür.Kurum, aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesini, diğer kamu idarelerine <strong>ve</strong>rilen <strong>ve</strong>çalışanlara ait bilgileri ihtiva eden belgelerle birleştirmeye, kamu idarelerinininternet <strong>ve</strong>ya elektronik bilgi işlem ortamından almaya <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renleribu yönde yükümlü kılmaya yetkilidir.(SSİY/109-2)Belirtilsin ki; sigortalılar için aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesi <strong>ve</strong>rme yükümü,fiili çalışmaya değil ücret ödenmesine bağlı bir yükümlülüktür. Başka biranlatımla sigortalı fiilen çalıştırılmasa dahi, kendisine ücret ödenen <strong>ve</strong>yaödenmesi gereken hallerde sigorta primlerinin ödenmesi <strong>ve</strong> kuruma bildirilenprim ödeme gün sayılarının geçerli kabul edilmesi gerekmektedir 1 .Gerçektende, 4857 sayılı İş Kanununun 55 <strong>ve</strong> 61. maddeleri ile 2821 sayılıSendikalar Kanununun 30. maddesi de çalışılmayan sürelerin sigortalı hizmetolarak değerlendirilebileceğini hükme bağlamıştır.Öte yandan, iş<strong>ve</strong>renin, sigortalıyı, 4857 sayılı İş Kanununun 7. maddesinegöre başka bir iş<strong>ve</strong>rene iş görme edimini yerine getirmek üzere geçiciolarak devretmesi halinde, sigortalıyı devir alan, geçici iş ilişkisi süresineilişkin birinci fıkrada belirtilen belgelerin aynı süre içinde iş<strong>ve</strong>rene ait iş-1 Y. 10.HD. 14.04.2005, E:2004/11825, K:2005/4071Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 267
yerinden Kuruma <strong>ve</strong>rilmesinden, iş<strong>ve</strong>ren ile birlikte müteselsilen sorumluolduğuna hükmolunmuştur.(<strong>5510</strong>/86-3)Belirtelim ki; yalnızca genel sağlık sigortasına tabi olanlar için aylık prim<strong>ve</strong> hizmet belgesi <strong>ve</strong>rilmez. Genel sağlık sigortası priminin alınmasına esastahakkuk işlemi, Kurumca oluşturulur.(SSİY/109-17) <strong>5510</strong> sayılı Kanunun4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar içinde aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesi <strong>ve</strong>rilmez. Ancak, Kanunun 4.maddesininbirinci fıkrasının (b) bendi gereğince sigortalı olan <strong>ve</strong> sigortalı çalıştıraniş<strong>ve</strong>renlerin kendilerinin <strong>ve</strong>ya tüzel kişi şirket ortaklarının da bu belge ileKuruma bildirilmesi hususunda Kurum yetkilidir.(SSİY/109-1)II –E-SİGORTA UYGULAMASISosyal sigorta işlemlerinin elektronik ortamda yapılması geçmiş dönemde“e-bildirge” olarak adlandırılmıştır. Esasen e-bildirge; iş<strong>ve</strong>renlerin, işyeribildirgelerini, sigortalı işe giriş bildirgelerini, çalıştırdıkları sigortalılara aitsigorta prim belgeleri ile kesinleşmiş sosyal gü<strong>ve</strong>nlik prim borçlarının olupolamadığına ilişkin borcu yoktur yazılarını, sigortalıların işten çıkış tarihlerini;isteğe bağlı sigortalılık işe giriş <strong>ve</strong> prim tahakkuklarını, sigortalı hesapfişini internet üzerinden <strong>ve</strong>rmeleri <strong>ve</strong> bildirimlerine ait tahakkuk bedellerinioluşturan elektronik portalı ihtiva etmektedir. İlk <strong>ve</strong> yaygın kullanımıprim belgesinin internet üzerinden <strong>ve</strong>rilmesi olmuştur.Bilindiği üzere, 2006/Kasım <strong>ve</strong> takip eden aylardan itibaren işyerlerinde2 <strong>ve</strong> üzeri sigortalı çalıştıran iş<strong>ve</strong>renler 2 , Kurumla “e-bildirge sözleşmesi”düzenleyip, “kullanıcı kodu <strong>ve</strong> şifresi” almak suretiyle, cari aya ait asıl,ek <strong>ve</strong> iptal aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesini zorunluluk kapsamında internetüzerinden Kuruma <strong>ve</strong>rmektedirler. Toplu iş sözleşmesi düzenlenenişyerlerinde ise cari ay dışındaki aylara ilişkin ek nitelikteki aylık prim <strong>ve</strong>hizmet belgelerinin de internet üzerinden <strong>ve</strong>rilmesi mümkün bulunmaktadır.Uygulamanın yeni dönemde de geliştirilerek sürdürüleceği bekleyebiliriz.Bu kapsamda olmak üzere; iş<strong>ve</strong>renler yasal süresi içerisinde, sigortalı işegiriş bildirgesi, asıl ek <strong>ve</strong> iptal prim <strong>ve</strong> hizmet belgesi, sigortalı hesap fişininyanı sıra işyeri bildirgesini <strong>ve</strong> genel sağlık sigortası giriş bildirgesini deinternet yoluyla Kuruma göndermeye zorunlu tutulabileceklerdir.Yeni dönemde uygulama “e-sigorta” olarak adlandırılacaktır. e-sigorta; İş<strong>ve</strong>ren,alt iş<strong>ve</strong>ren, sigortalı, genel sağlık sigortalısı, hak sahibi <strong>ve</strong> diğer ilgilikişi <strong>ve</strong> kuruluşlarca bu Yönetmelikte belirtilen belgelerde yer alan bilgileriinternet, elektronik <strong>ve</strong> benzeri ortamda Kurumun <strong>ve</strong>ri tabanına aktarılmasını<strong>ve</strong> bu şekilde aktarılan bilgiler <strong>ve</strong> talepler ile Kurumca yürütülen sosyalsigorta işlemleri sonuçlarından uygun görülenlerin iş<strong>ve</strong>ren, sigortalı,hak sahibi <strong>ve</strong> diğer ilgili kişi <strong>ve</strong> kuruluşlara <strong>ve</strong>rilmesini sağlayan elektronikportalı ifade etmektedir.2 SGK, SSK Sigorta Primleri Daire Başkanlığı’nın(Devredilen) 27.09.2006 tarih <strong>ve</strong> 16-382 Ek sayılı Genelgesi268Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Zira, <strong>5510</strong> sayılı 100.maddesinin ikinci fıkrası ile Kurum; bu Kanun gereği<strong>ve</strong>rilecek her türlü belge <strong>ve</strong>ya bilginin internet, elektronik <strong>ve</strong> benzeri ortamdagönderilmesi hususunda, gerçek <strong>ve</strong> tüzel kişileri zorunlu tutmayayetkili kılınmıştır.Öte yandan, belge <strong>ve</strong>ya bilgileri internet, elektronik <strong>ve</strong> benzeri ortamdagöndermekle zorunlu tutulan gerçek <strong>ve</strong> tüzel kişilerin, Kurumun bilgi işlemsistemlerinin herhangi bir nedenle hizmet dışı kalması sonucu belge<strong>ve</strong> bilgiyi, bu Kanunda öngörülen sürenin son gününde Kuruma gönderememesi<strong>ve</strong> muhteviyatı primleri de yasal süresi içinde ödeyememesi halinde,sorunların ortadan kalktığı tarihi takip eden beşinci işgününün sonunakadar belge <strong>ve</strong>ya bilgiyi gönderir <strong>ve</strong> muhteviyatı primleri de aynı süredeKuruma öder ise bu yükümlülükleri Kanunda öngörülen sürede yerine getirmişkabul edilir.(<strong>5510</strong>/100-4)III –AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİNKURUMCA DÜZENLENMESİKurum işyeri <strong>ve</strong> sigortalı tescilinde olduğu gibi çalıştırılanların sosyal sigortahaklarını korumak <strong>ve</strong> geliştirmek, prim tahakkuk <strong>ve</strong> tahsilatını artırmakadına re’sen harekete geçebilme yetkisi ile donatılmıştır. Kurum buyetkisini aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesinin iş<strong>ve</strong>rence <strong>ve</strong>rilmediği durumlardada kullanabilmektedir. Bu durumda Kurum hem aylık prim <strong>ve</strong> hizmetinidüzenleyerek işleme almakta hem de sigorta primi hesaplamaktadır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86.maddesi yedinci fıkrasında aylık prim <strong>ve</strong> hizmetbelgesinin Kurumca re’sen düzenlenebileceği yetkisi açıklanmıştır. Bunagöre; Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrol ile görevlendirilmiş memurlarınca, fiilenyapılan denetimler sonucunda <strong>ve</strong>ya işyeri kayıtlarından yapılan tespitlerdenya da kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatı gereğinceyapacakları soruşturma, denetim <strong>ve</strong> incelemeler neticesinde <strong>ve</strong>yakamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşları ile bankalar tarafından düzenlenen belge <strong>ve</strong>yaalınan bilgilerden çalıştığı anlaşılan sigortalılara ait olup, bu Kanun uyarıncaKuruma <strong>ve</strong>rilmesi gereken belgelerin yapılan tebligata rağmen biray içinde <strong>ve</strong>rilmemesi <strong>ve</strong>ya noksan <strong>ve</strong>rilmesi halinde, bu belgeler Kurumcare’sen düzenlenir <strong>ve</strong> muhteviyatı sigorta primleri Kurumca tespit edilerekiş<strong>ve</strong>rene tebliğ edilir.İş<strong>ve</strong>ren, bu maddeye göre tebliğ edilen prim borcuna karşı tebliğ tarihindenitibaren bir ay içinde, ilgili Kurum ünitesine itiraz edebilir. İtiraz, takibidurdurur. İtirazın reddi halinde, iş<strong>ve</strong>ren kararın tebliğ tarihinden itibarenbir ay içerisinde yetkili iş mahkemesine başvurabilir. Yetkili mahkemeyebaşvurulması, prim borcunun takip <strong>ve</strong> tahsilini durdurmaz. MahkemeninKurum lehine karar <strong>ve</strong>rmesi halinde, 88 <strong>ve</strong> 89. maddelerin prim borcunailişkin hükümleri uygulanır.Belirtelim ki; bazı durumlarda sigortalıların otuz günden az bildirilenAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 269
sürelere ait aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgeleri de Kurumca re’sen düzenlenmektedir.Bu da; sigortalıların otuz günden az çalıştığını gösteren bilgi <strong>ve</strong>belgelerin aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesinin <strong>ve</strong>rilmesi gereken süre içindeKuruma <strong>ve</strong>rilmemesi <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>rilen bilgi <strong>ve</strong> belgelerin Kurumca geçerli sayılmamasıhalinde sözkonusu olmaktadır.IV –AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİNSONRADAN KURUMA VERİLMESİAylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesinin süresinde <strong>ve</strong>rilmesi asıl olup, süresinde<strong>ve</strong>rilmemesi idari para cezası yaptırımına bağlı olmakla birlikte çeşitli sebeplerlebu belgenin sonradan Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi de sözkonusu olabilmektedir.İş<strong>ve</strong>ren tarafından yasal süresi geçirildikten sonra Kuruma <strong>ve</strong>rilenasıl, ek <strong>ve</strong>ya iptal mahiyetteki aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesi, aylık fiilî hizmetsüresi zammı prim belgesi <strong>ve</strong> yıllık itibari hizmet süresi prim belgesimuhteviyatının işyeri defter <strong>ve</strong> belgelerinden tespit edilecek her türlü bilgiya da kamu idareleri tarafından düzenlenen belge <strong>ve</strong>ya alınan bilgi ile doğrulanmasıhâlinde işleme konulur. Diğer kanunlar gereği defter tutmaklayükümlü olan iş<strong>ve</strong>renlerce yasal süresi geçirildikten sonra <strong>ve</strong>rilen aylıkprim <strong>ve</strong> hizmet belgelerinin fiilî tespitler sonucunda işleme alınmasındageriye doğru en fazla bir yıllık süre esas alınır.(SSİY/110-1)Bazı durumlarda ise, sonradan <strong>ve</strong>rilen prim belgeleri işyeri kayıtları incelenmeksuretiyle ya da incelenmeksizin işleme konulabilecek ya da işlemealınmayacaktır. Defter tutmakla yükümlü olmayan iş<strong>ve</strong>ren, alt iş<strong>ve</strong>ren<strong>ve</strong>ya sigortalıyı devir alanlar tarafından yasal süresi geçirildikten sonraüç ay içinde <strong>ve</strong>rilen aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgeleri, Kurumun denetim <strong>ve</strong>kontrolle görevli memurları tarafından yapılacak incelemeye göre işlemekonulup konulmayacağı karara bağlanır. Söz konusu üç aylık süre dışında<strong>ve</strong>rilen aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgeleri ise işleme alınmaz.(SSİY/110-2)Defter tutmak zorunda olan iş<strong>ve</strong>ren, alt iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong> sigortalıyı devir alanlartarafından yasal süresi geçirildikten sonra <strong>ve</strong> cari yıl içinde <strong>ve</strong>rilen aylıkprim <strong>ve</strong> hizmet belgeleri için, aksine yapılmış bir tespit yoksa aylık prim <strong>ve</strong>hizmet belgesinde bulunan sigortalıların, işe giriş bildirgelerinin yasal süresiiçinde <strong>ve</strong>rilmiş olması hâlinde ayrıca incelemeye gidilmez.(SSİY/110-3)İhbar, şikayet <strong>ve</strong> şüphe hâllerinde, bu maddenin birinci fıkrasında belirtilenbelgelerden, sonradan <strong>ve</strong>rilenlerin içeriği bildirimleri iş<strong>ve</strong>renin yasalkayıt <strong>ve</strong> belgelerinden doğrulanması koşuluyla kabul edilir.(SSİY/110-4)İş<strong>ve</strong>renin; sigortalıların sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primine tabi olarak çalışırkenseh<strong>ve</strong>n tüm sigorta kollarından <strong>ve</strong>ya tüm sigorta kollarına tabi çalışırkenseh<strong>ve</strong>n sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primine tabi bildirildiğini ileri sürerek,yapılan bu yanlışlığı düzeltmek amacıyla <strong>ve</strong>rdiği iptal <strong>ve</strong> asıl/ek aylıkprim <strong>ve</strong> hizmet belgeleri incelemeye gerek kalmaksızın işleme alınır. Buamaçla <strong>ve</strong>rilen asıl/ek aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgelerine idarî para cezasıuygulanmaz.(SSİY/110-6)270Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde sayılansigortalıların, ihbar, şikayet <strong>ve</strong> şüphe hâlleri bulunmadığı sürece sonradan<strong>ve</strong>rilen aylık prim hizmet belgesi kayıt incelemesine gidilmeden kabul edilir.(SSİY/110-5)V –AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİNVERİLME SÜRESİNİN ERTELENMESİYukarıda belirtildiği üzere aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesinin, 4.maddeninbirinci fıkrasının (c) bendi kapsamındakiler için en geç Kurumca belirlenecekgünün sonuna kadar, diğer sigortalılar için ise ait olduğu ayı takipeden ayda Kurumca belirlenecek günün sonuna kadar Kuruma <strong>ve</strong>rilmesigerekmektedir. Ancak Kurum bu süre ile bağlı olmaksızın prim belgelerinin<strong>ve</strong>rilme süresini belirlemeye <strong>ve</strong> ertelemeye de yetkilidir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 91.maddesi üçüncü fıkrasına göre; 7269 sayılı UmumiHayata Müessir Afetler Dolayısiyle Alınacak Tedbirlerle YapılacakYardımlara Dair Kanun uyarınca genel hayatı etkilediğine karar <strong>ve</strong>rilenafetler nedeniyle, afet bölgesinde doğrudan <strong>ve</strong>ya dolaylı olarak zarar göreniş<strong>ve</strong>renlerle sigortalı <strong>ve</strong> hak sahiplerinin bu Kanuna göre <strong>ve</strong>rmekle yükümlüoldukları belgelerin <strong>ve</strong>rilme süresini bu Kanundaki sürelere bağlıolmaksızın, afet bölgesindeki şartları <strong>ve</strong> gelişmeleri göz önünde tutarakbelirlemeye <strong>ve</strong> ertelemeye Kurum yetkilidir.İşyerleri yangın, su baskını, yer kayması, deprem gibi afete uğrayan, tabiiafet nedeniyle tarımsal faaliyetinden dolayı zarar gören iş<strong>ve</strong>renlerin, budurumu belgelemeleri kaydıyla olayın meydana geldiği tarihten itibarenüç ay içinde talepte bulunmaları durumunda, afetin meydana geldiği ayda<strong>ve</strong>rilmesi gereken aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgeleri, afetin meydana geldiğiayı takip eden üç ay içinde Kuruma <strong>ve</strong>rildiği takdirde, süresinde <strong>ve</strong>rilmişsayılır.(<strong>5510</strong>/91-2)VI –AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİN İŞYERİNDE ASILMASI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86.maddesi altıncı fıkrası gereğince; sigortalıyı çalıştıraniş<strong>ve</strong>ren ile alt iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong> iş görme edimini yerini getirmek üzere sigortalıyıgeçici olarak devralan iş<strong>ve</strong>ren; aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesininKurumca onaylanan bir nüshasını sigortalının çalıştığı işyerinde, birdenziyade işyeri olması halinde ise sigortalının çalıştığı her işyerinde ayrı ayrıolmak üzere, Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi gereken sürenin son gününü takip edengünden başlanarak, müteakip belgenin <strong>ve</strong>rilmesi gereken sürenin sonunakadar, sigortalılar tarafından görülebilecek bir yere asmak zorundadır. Buyükümlülüğün yerine getirilmemesi ise Kanunun 102.maddesinde idaripara cezası yaptırımına bağlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 271
VII –AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNDENDAMGA VERGİSİ ALINMASI488 sayılı Damga Vergisi Kanununa ekli ( 1 ) sayılı tablonun “IV.Makbuzlar<strong>ve</strong> diğer kağıtlar” başlıklı bölümünün ( 2 ) numaralı fıkrasının ( e ) maddesiile SGK ye <strong>ve</strong>rilen sigorta prim bildirgelerinden damga <strong>ve</strong>rgisinin alınmaktadır.Sigorta prim bildirgelerinden alınan eğitime katkı payı ile özel işlem<strong>ve</strong>rgisi uygulamasına ise 01.01.2004 tarihi itibariyle son <strong>ve</strong>rilmiştir. Öteyandan, Kuruma <strong>ve</strong>rilen asıl <strong>ve</strong> ek nitelikteki prim belgelerinden dolayı2006 yılında alınan damga <strong>ve</strong>rgisi tutarı 9,80 YTL, 2007 yılında 10,50 YTLiken 2008 yılında bu tutar 11,20 YTL olarak belirlenmiştir.<strong>5502</strong> sayılı Kanunun “Vergi <strong>ve</strong> Fon Muafiyeti Başlıklı” 36.maddesinde, “İlgilikanunlarda yer <strong>ve</strong>rilmemiş olsa dahi, Kuruma ait taşınır <strong>ve</strong> taşınmazlar, bunlarınalım <strong>ve</strong> satım işlemleri ile Kuruma yapılacak bağış <strong>ve</strong> yardımlar, Kurumuntaraf olduğu davalar, icra kovuşturmaları ile ilâmlar, Kurum tarafından satın alınantaşınmazlar ile ilgili tüm tapu işlemleri, Kurum tarafından yapılan bütünişlemler <strong>ve</strong> bu işlemler için ilgililere <strong>ve</strong>rilmesi <strong>ve</strong>ya bunlardan alınmasıgereken yazı <strong>ve</strong> belgeler <strong>ve</strong> bunların suretleri; damga <strong>ve</strong>rgisi <strong>ve</strong> harçlar ilebelediyelerde yürütülecek her türlü hizmet karşılığı alınan ücret <strong>ve</strong> katılma payındanmüstesnadır.” hükmü yer almıştır.Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığının 14.12.2006 tarih <strong>ve</strong> 16 no’luDamga Vergisi Sirkülerinde; 488 sayılı Kanunun 8.maddesinde tanımlananresmi daireler ya da damga <strong>ve</strong>rgisinden muaf tutulmuş diğer kişi <strong>ve</strong> kuruluşlartarafından <strong>5502</strong> sayılı Kanuna göre damga <strong>ve</strong>rgisi muafiyeti bulunanSosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumuna <strong>5510</strong> sayılı Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel SağlıkSigortası Kanunu hükümleri gereğince <strong>ve</strong>rilecek sigorta prim bildirgesiniteliğindeki aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesi ile bu Kurumla düzenleneceke-bildirge sözleşmesinin damga <strong>ve</strong>rgisine tabi tutulmaması gerektiği belirtilmiştir.Ancak, 488 sayılı Kanuna göre resmi daire sayılmayan ya da damga <strong>ve</strong>rgisimuafiyeti bulunmayan kişi <strong>ve</strong> kuruluşlarca, <strong>5502</strong> sayılı Kanuna göre damga<strong>ve</strong>rgisi muafiyeti tanınan Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumuna <strong>ve</strong>rilecek aylık prim<strong>ve</strong> hizmet belgesinin 488 sayılı Kanuna ekli (1) sayılı tablonun IV-2/e fıkrasınagöre maktu damga <strong>ve</strong>rgisine, bu Kurumla düzenlenecek e-bildirgesözleşmesinin de belli parayı ihtiva etmesi durumunda I-A/1 inci fıkrasınagöre nispi damga <strong>ve</strong>rgisine tabi tutulması; söz konusu damga <strong>ve</strong>rgisininkişi konumunda bulunan ya da damga <strong>ve</strong>rgisi muafiyeti bulunmayan kişi<strong>ve</strong> kuruluşlarca ödenmesi; bu kağıtlara ait <strong>ve</strong>rginin ödenmemesi <strong>ve</strong>ya noksanödenmesi halinde ise <strong>ve</strong>rgi <strong>ve</strong> cezanın tamamından kişi konumundabulunan yada damga <strong>ve</strong>rgisi muafiyeti bulunmayan kişi <strong>ve</strong> kuruluşlarlabirlikte Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumunun da müteselsilen sorumlu tutulmasıgerektiği ifade edilmiştir.272Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
VIII –OTUZ GÜNÜN ALTINDA BİLDİRİMLERDEUSUL VE ESASLARVIII .1 –GENEL BİLGİLER<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86.maddesi dördüncü fıkrasında; ay içinde bazı işgünlerindeçalıştırılmadığı <strong>ve</strong> ücret ödenmediği beyan edilen sigortalıların,otuz günden az çalıştıklarını ispatlayan belgelerin iş<strong>ve</strong>rence ilgili ayaait aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesine eklenmesinin şart olduğu, kamu idareleriile toplu iş sözleşmesi imzalanan işyerlerinde ise bu şartın aranmayacağıifade edilmiştir.Düzenlemeye göre; sigortalının ay içerisinde bazı iş günlerinde çalışmadığı<strong>ve</strong> ücret de ödenmediği durumlarda otuz günden az çalışıldığı ispatlanmayaçalışılacak. Anlaşılacağı üzere iki koşulun birlikte bulunması gerekecek.Yoksa, sigortalı ay içinde çalışmamış fakat iş<strong>ve</strong>rence ücreti hak ettiği içinya da atıfet kabulünden ödenmiş ise bildirimi tam ay üzerinden yapılacaktır.Benzer biçimde iş<strong>ve</strong>rence ücret ödenmese bile sigortalı çalışmışsa dabildirimi tam ay üzerinden yapılacaktır.Sigortalının ay içersinde otuz günün altında bildirilmesinde, iş<strong>ve</strong>renceotuz günün altında çalıştığına dair kanıtlayıcı nitelikteki belgeler Kuruma<strong>ve</strong>rilmez ise bunun yaptırımı da Kanunda düzenlenmiştir. Sigortalılarınotuz günden az çalıştığını gösteren bilgi <strong>ve</strong> belgelerin aylık prim <strong>ve</strong> hizmetbelgesinin <strong>ve</strong>rilmesi gereken süre içinde Kuruma <strong>ve</strong>rilmemesi <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>rilenbilgi <strong>ve</strong> belgelerin Kurumca geçerli sayılmaması halinde, otuz günden azbildirilen sürelere ait aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesi Kurumca re’sen düzenlenir<strong>ve</strong> muhteviyatı primler, bu Kanun hükümlerine göre tahsil olunur.(<strong>5510</strong>/86-5)Belirtelim ki; Kurumca, sigortasız çalıştırıldığı <strong>ve</strong>ya eksik gün ya da kazançüzerinden Kuruma bildirildiği tespit edilen sigortalılara ilişkin tahakkuklarayapılacak itirazlar Prim Tahakkuk İtiraz Komisyonunca karara bağlanır.(SSİY/121-1) Ünite Prim Tahakkuk İtiraz Komisyonu ise, ünite amiri <strong>ve</strong>yagörevlendireceği yardımcısı, ilgili şef, dosya memuru <strong>ve</strong> varsa avukattanoluşur.(SSİY/121-2)Diğer taraftan, sigortalının çalıştığı bir <strong>ve</strong>ya birden fazla işte, bu Kanundayazılı şartları yerine getirmiş olmasına rağmen, kendisi için <strong>ve</strong>rilmesi gerekenaylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesinin iş<strong>ve</strong>ren tarafından <strong>ve</strong>rilmediği <strong>ve</strong>ya<strong>ve</strong>rilen aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesinde kazançların <strong>ve</strong>ya prim ödeme günsayılarının eksik gösterildiği Kurumca tespit edilirse, hastalık <strong>ve</strong> analık sigortalarındangerekli ödemeler yapılır. (<strong>5510</strong>/86-10)VIII .2 –KANITLAYICI NİTELİKTEKİ BELGELERSSİY’nin 109.maddesi onüçüncü fıkrasında, ay içinde otuz günden az çalışan<strong>ve</strong>ya eksik ücret ödenene sigortalılara ilişkin olarak Aylık Prim <strong>ve</strong> Hiz-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 273
met Belgesi ile birlikte <strong>ve</strong> Sigortalıların Eksik Gün Bildirim Formu ekindeKuruma <strong>ve</strong>rilmesi <strong>ve</strong>ya Acele Posta Servisi, iadeli taahhütlü ya da taahhütlüolarak gönderilmesi gereken kanıtlayıcı nitelikteki belgelere aşağıda yer<strong>ve</strong>rilmiştir :a) Kurumca yetkilendirilmiş sağlık hizmeti sunucularından <strong>ve</strong>ya işyeri hekimlerindenalınmış istirahatlı olduğunu gösteren rapor,b) Ücretsiz <strong>ve</strong>ya aylıksız izinli olduğunu kanıtlayan izin belgesi,c) Disiplin cezası uygulaması, gözaltına alınma ile tutukluluk hâline ilişkinbelgeler,ç) Kısmi süreli çalışmalara ait yazılı iş sözleşmesi,d) İş<strong>ve</strong>renin imzasını da taşıyan puantaj kayıtları,e) Grev, lokavt, genel hayatı etkileyen olaylar, doğal afetler nedeniyle işyerindefaaliyetin durdurulduğunu <strong>ve</strong>ya işe ara <strong>ve</strong>rildiğini gösteren ilgiliresmî makamlardan alınan yazı örneği,Toplu iş sözleşmesi yapılan işyerleriyle kamu işyerlerinde çalışan sigortalılarailişkin eksik bildirim nedenlerinin aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesindebelirtilmesi şartıyla ayrıca belge aranmaz.(SSİY/109-15) Öte yandan, işyerindesigortalı çalıştırmaya ara <strong>ve</strong>rdiğini sigortalıyı çalıştırmaya son <strong>ve</strong>rdiğitarihten itibaren 15 gün içinde yazılı olarak bildiren iş<strong>ve</strong>renin, her ayayrıca sigortalı çalıştırmadığına <strong>ve</strong> ücret ödemediğine ilişkin bir bildirimdebulunması gerekmez.(SSİY/109-16)Mevcut uygulamada bunlardan, işyerlerinde kısmi zamanlı olarak çalışansigortalılar için düzenlenmiş olan yazılı iş sözleşmesinin, Eksik Gün BildirimFormu ekinde <strong>ve</strong> aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesinin <strong>ve</strong>rilmesi gerekenyasal süre içinde Kuruma <strong>ve</strong>rilmiş olması kaydıyla, söz konusu form <strong>ve</strong>sözleşmenin iş<strong>ve</strong>renlerden her ay tekrar istenilmediğini de belirtelim.VIII .3 –KANITLAYICI NİTELİKTEKİBELGELERİN VERİLMESİNDE USULKanıtlayıcı nitelikteki belgelerin aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesinin <strong>ve</strong>rilmesigereken süre içersinde Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi gerektiğine yukarıda değinmiş,bu sürede <strong>ve</strong>rilmemesi halinde Kurumca uygulanan yaptırımın da “otuzgünden az bildirilen sürelere ait aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesinin re’sen düzenlenmesi<strong>ve</strong> muhteviyatı primlerin tahsil edilmesi” olduğunu yukarıdabelirtmiştik. Kanıtlayıcı nitelikteki belgelerin süresinde <strong>ve</strong>rilmemesi ayrıcaidari para cezası uygulanması şeklinde bir yaptırıma da bağlanmamıştır.Acaba, sigortalının ay içinde otuz günden az çalıştırıldığına dair belgelerinkanuni süresi geçtikten sonra Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi durumunda nasıl bir işlemyürütülecektir ? Otuz günün altında bildirimlerde kanıtlayıcı niteliktebelgelerin geriye yönelik olarak her zaman düzenlenebilir nitelikte olanla-274Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ı, aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesinin <strong>ve</strong>rilmesi gereken süreden sonra <strong>ve</strong>rilmesihâlinde işleme konulmaz. Bu durumların dışındaki otuz günden azçalışılan sürelere ait geçerli belgeleri belirlemeye Kurum Yönetim Kuruluyetkilidir.(SSİY/109-14)Mevcut uygulamaya göre ise, kanıtlayıcı nitelikteki belgelerin yasal süresigeçtikten sonra <strong>ve</strong>rilmesi durumunda Kurumca;a) Otuz günden az çalışıldığını <strong>ve</strong>ya az ücret ödendiğini gösteren belgeler,noter tasdikli <strong>ve</strong>ya resmi nitelikte olması kaydıyla, yani bu durumların herzaman düzenlenmesi mümkün olmayan belgeler ile kanıtlanması kaydıylakabul edilmekte,b) Otuz günden az çalışıldığının <strong>ve</strong>ya eksik ücret ödendiğinin geriye doğruher zaman düzenlenmesi mümkün olabilecek nitelikteki belgeler ile kanıtlansabile bu belgelere itibar edilmemektedir.Kurumun bu yöndeki düzenlemesini Yüksek Yargıda kabul etmiş görünüyor.Zira Yargıtay 10.HD.’nin bir kararında 3 ; “otuz günden az çalışan<strong>ve</strong> ücreti ödenmeyen sigortalıların, hangi nedenle daha az çalıştıklarının<strong>ve</strong> hangi nedenle tam ay üzerinden ücret ödenmediğinin kanıtlarının iş<strong>ve</strong>rencebelgeleriyle birlikte Kuruma bildirilmesi gerekir. İş<strong>ve</strong>renin, eksikçalışmayı yasanın öngördüğü sürede geçerli <strong>ve</strong> inandırıcı kanıtlarla belgeleyememesi,‘sigortalının ayın tamamında çalıştığına’ yasal karine oluşturur.Bu karinenin aksinin ise ‘sonradan düzenlenmesi olası bulunmayangeçerli <strong>ve</strong> inandırıcı bilgiler içeren’ belgelerle kanıtlanması zorunludur.”denilmiştir.VIII .4 –EKSİK GÜN NEDENLERİ VE KODLARI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındasigortalı sayılanlardan, ay içerisinde eksik gün <strong>ve</strong> kazanç bildirilmesi halinde,aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesi düzenlenirken/internetten <strong>ve</strong>rilirken,eksik gün nedenleri <strong>ve</strong> kodları aşağıdaki şekilde olacaktır.Kodu Eksik Gün Nedeni Kodu Eksik Gün Nedeni01. İstirahat 08. Grev02. Ücretsiz/aylıksız izin 09. Lokavt03. Disiplin cezası 10. Genel hayatı etkileyen olaylar04. Gözaltına alınma 11. Doğal afet05. Tutukluluk 12. Birden fazla06. Kısmi istihdam 13. Görevden uzaklaştırılma07. Puantaj kayıtları 14. Diğer3 Y.10.HD. 04.03.2004, E:2003/9847 K:2004/1533Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 275
Ad Soyad/ÜnvanT.C.Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik KurumuAylk Prim <strong>ve</strong> Hizmet Belgesi(4/a sigortallar için)VERENNMKOLUKODU……………………………………………………………………………………………………Adresi Semt: lçe:Semt: lçe:D Kap No: l: D Kap No: l:ç Kap No: Posta Kodu: ç Kap No: Posta Kodu:Telefon/ e-posta@T.C. Kimlik- Vergi Kimlik NoAYER SCL NUMARASIÜNTE KODUYER SIRA NUMARASI L KODU LÇEYEN ESKKODALT VERENNKONTNOSGORTALIYI DEVR ALANINALT V……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………@Ait OlduuMahiyetiBelge TürüDüzenlenmesine Esas KanunNumarasToplam Sayfa SaysSayfa NumarasBELGENN EK:9YlAyAslEk ptalI- TÜM SAYFALARA AT TOPLAM BLGLERTOPLAM SGORTALI BLGLERSigortal SaysPrim Ödeme Gün Sayse GirenlerAy çindeten AyrlanlarSaysÜcretli zinGün SaysKullananlarnzin ÜcretiSGORTA KOLLARIKsa Vadeli Sigorta Kollar PrimiMalüllük, Yallk <strong>ve</strong> Ölüm Sigortas PrimiGenel Salk Sigortas PrimiSosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Destek Primisizlik Sigortas PrimiGENEL TOPLAMTOPLAM TAHAKKUK BLGLERPRME ESAS KAZANÇ TOPLAMIPRM ORANI %PRM TUTARISraNo1.Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik SicilNumarasAd SoyadII - A Y Ç N D E Ç A L I T I R I L A N S G O R T AL I L A RPrim Prime Esas KazançÜcretli zin Ay çindelk Soyad Öd.e Giri Tarihiten Çk TarihiPrim/Günü ÜcretGün Says zin Ücretikramiye Vb.Gün AyGünAyEksik GünNedeniten ÇkNedeni2.3.4.5.6.7.8.9.10.BU SAYFANIN TOPLAMLARISigortal Says…. sayfadan ibaret bu belgede yazl bilgilerin iyeri defter <strong>ve</strong> kaytlarna uygun olduunu beyan <strong>ve</strong> kabul ederiz.ÜNTEYE VERLDTARHRESEN DÜZENLENMTRVERENN-ALTVERENNSGORTALIYI DEVRALANINADI-SOYADIMÜHÜR <strong>ve</strong>ya KAESSerbest Muhasebeci Mali MüavirAd Soyad:Oda Kayt No:Kae-mza:(Kurum TarafndanDoldurulacaktr.)276Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
AYLIK PRM VE HZMET BELGES AÇIKLAMALARI EK-9A. Bu belge <strong>5510</strong> sayl Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fkrasnn (a) bendikapsamnda sigortal çaltran i<strong>ve</strong>renler tarafndan 86’nc madde gereince her 29 40 sizlik sigortas hariç 60 gün fiili hizmet süresi zammna tabi çalanlaray için düzenlenerek ait olduu ay takip eden ayn sonuna kadar Kuruma <strong>ve</strong>rilir.15 Toplu içi çkarmaAit olduu yl <strong>ve</strong> ay tam olarak yazlr.30 40 Tüm sigorta kollarna tabi çalp 90 gün fiili hizmet süresi zammna tabi çalanlarB. Bu belge 3 nüsha olarak düzenlenir. Birinci nüshas özel sektöre ait iyerlerinde16 Nakililikin olduu ay izleyen ayn sonuna kadar Kuruma <strong>ve</strong>rilir. kinci nüshas i<strong>ve</strong>ren 31 40 sizlik sigortas hariç 90 gün fiili hizmet süresi zammna tabi çalanlar<strong>ve</strong>ya alt i<strong>ve</strong>ren yada sigortaly devir alan tarafndan saklanr. Kurumca onayl17 Çalt iyerinin kapanmasTüm sigorta kollarna tabi çalp 180 gün fiili hizmet süresi zammna tabiüçüncü nüshas ise Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi gereken son gününü takip eden günden 32 40çalanlarbalanarak müteakip belgenin <strong>ve</strong>rilmesi gereken sürenin sonuna kadar iyerinde18 in sona ermesisigortallarn görebilecei bir yere aslr. Süresinde Kuruma <strong>ve</strong>rilmeyen <strong>ve</strong>ya33 40 sizlik sigortas hariç 180 gün fiili hizmet süresi zammna tabi çalanlariyerine aslmayan belgeler için idari para cezas uygulanr.19 Mevsim bitimiC. yeri sicil numaras bölümü mahiyet (M), ikolu kodu, eski <strong>ve</strong> yeni ube kodu,iyeri sra numaras, il kodu, ilçe kodu, kontrol numaras <strong>ve</strong> alt i<strong>ve</strong>ren no20 Kampanya bitimibölümlerinden olutuundan, Kurum tarafndan <strong>ve</strong>rilen iyeri sicil numaras bubölüme eksiksiz olarak yazlr.F. yerinde özel kanun hükümleri uygulanyor ise “düzenlenmesine esas kanun no” bölümüne ilgili Kanun 21 Statü deiikliiD. Belgenin mahiyeti bölümü belgenin asl, ek <strong>ve</strong>ya iptal olup olmadna göre numaras yazlr. Ayn iyerinde birden fazla kanun hükmü uygulanyor ise her kanun uygulamas içiniaretlenir.ayr belge düzenlenir.22 Dier nedenlerE. Belge türü alanna, sigortalnn çalmasnn niteliine göre aada belirtilen G. Toplam sigortal bilgileri bölümüne, iyerinde belgenin ait olduu ayda çalan sigortal says, primgruplardan uygun olan iki haneli kodlardan birisi yazlr.ödeme gün says, ücretli izin gün says, ücretli izin ücreti, ay içinde ie girenler <strong>ve</strong> iten ayrlanlarntoplam says yazlr.Bu durumlara ilikin kantlayc belgelerin yasada öngörülen sürede elden <strong>ve</strong>ya postaBelge KanunH. “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sicil Numaras” hanesine, T.C kimlik numaras, yabanc uyruklular için ise Nüfus kanalyla ya da elektronik ortamda gönderilmesi zorunludur.SigortallarTürü Mad.<strong>ve</strong> Vatandalk leri Genel Müdürlüü tarafndan <strong>ve</strong>rilen numara eksiksiz olarak yazlr. Sigortallarn ad L. yerinde on kiiden fazla sigortal çaltrlmas halinde “Aylk Prim Hizmet Belgesi<strong>ve</strong> soyad ksaltma yaplmadan yazlr. Çift isimler birinci isimle ikinci isim arasnda bir boluk braklarak Devam Sayfas” kullanlr. Kaç adet devam sayfas kullanld “Toplam Devam Sayfasdoldurulur. lk soyad bölümüne, ilk tescil ileminde kullanlan soyad yazlr. Bu satrdaki prime esas01 4-1/a Tüm sigorta kollarna tabi çalanlarSays” bölümünde belirtilir. Her sayfann sigortal saylar, kazanç toplamlar <strong>ve</strong> günkazanç bölümüne her bir sigortal için primlendirilen ücretler ile prim, ikramiye vb. nitelikteki ödemelersays toplamlar devam eden sayfaya aktarlarak son sayfada (son sayfa dahil) toplanr.ayr ayr belirtilerek kazanç tutarlar yazlr.Geçici02Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primine tabi çalanlarM. Bu belge, i<strong>ve</strong>renler, alt i<strong>ve</strong>renler, 3568 sayl yasa uyarnca yetki alm serbest14. Sigortal hizmetlerine ilikin gün saylar bölümüne sigortalnn o ay içinde ücret ald gün says yazlr,tam çalma halinde gün says 30 gün olarak dikkate alnr. Ay içinde ücretli izin kullananlarn gün saysmuhasebeciler, serbest muhasebeci mali müavirler ya da yeminli mali müavirler04 Yer alt sürekliile ücretli izin ücret tutar yazlr. Ay içinde ie giri <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya ayrl tarihi mevcut ise çalma gün says tarafndan; isim, unvan, bal olduklar oda, sicil numaras yazlmak suretiyleücret alnan gün saysdr. Ay içinde ie giri <strong>ve</strong> iten çk tarihleri ay <strong>ve</strong> gün olarak yazlr.mütereken imzalanr. Elektronik ortamda <strong>ve</strong>rilmesi halinde ise i<strong>ve</strong>ren ya da yetkiliJ.kld kii tarafndan hazrlanr.Sigortallar için eksik gün <strong>ve</strong> kazanç bildirilmesi halinde eksik gün nedeni hanesine aadaki05 Yer alt grupluseçeneklerden birisine ait iki haneli kod yazlr.N. Bu belgenin Kurumca resen düzenlenmesi halinde, “resen düzenlenmitir” bölümü <strong>5510</strong>01-stirahat 08-Grevsayl Kanunun 102 nci maddesinin (c) bendi gereince Kurumca doldurulur.06 Yer üstü gruplu02-Ücretsiz/aylksz izin 09-LokavtO. Bu belgenin tüm haneleri, dayana belgelere göre tam <strong>ve</strong> doru olarak doldurulur.03-Disiplin cezas 10-Genel hayat etkileyen olaylarNoksan <strong>ve</strong> hatal düzenlenen belgeler ileme alnmaz. Bundan doabilecek sorumluluklar3308 sayl Kanunda belirtilen aday çrak, çrak <strong>ve</strong> mesleki iletmelerde eitim04-Gözaltna alnma 11-Doal afet07 5/bi<strong>ve</strong>rene aittir.gören örenciler05-Tutukluluk 12-Birden fazla06-Ksmi istihdam 13-Görevden uzaklatrlmaSosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözlemesi imzalanmam ülkelerde Türk i<strong>ve</strong>renler tarafndan09 5/g07-Puantaj kaytlar 14-Diergötürülerek çaltrlan Türk içileri11 2547 sayl Kanuna göre ksmi istihdam edilen örencilerK. Sigortallarn iten çk nedeni hanesine aada belirtilen nedenlerden birinin iki haneli kodu yazlr.12 Geçici 20’nci madde sandklarnda çalanlarKodu ten Çk Nedeni13 Tüm sigorta kollarna tabi olup, isizlik sigortas primi kesilmeyenler01Deneme süreli i sözlemesinin i<strong>ve</strong>rence feshi14 Libya'da çalanlar02 Deneme süreli i sözlemesinin içi tarafndan feshi03 Belirsiz süreli i sözlemesinin içi tarafndan feshi18 Sadece malullük, yallk <strong>ve</strong> ölüm sigortasna tabi olanlar04 Belirsiz süreli i sözlemesinin i<strong>ve</strong>ren tarafndan feshiCeza infaz kurumlar ile tutuk evleri bünyesinde oluturulan tesis atölye <strong>ve</strong> benzeri19 5/aünitelerde çaltrlan hükümlü <strong>ve</strong> tutuklular05 Belirli i süresinin sona ermesi.20 Federal Almanya Cumhuriyetinde istisna akdine tabi çalanlar06 sözlemesinin hakl nedenlerle içi tarafndan feshiMeslek liselerinde okumakta iken <strong>ve</strong>ya yüksek örenimleri srasnda zorunlu staja21 5/b07 sözlemesinin hakl nedenlerle i<strong>ve</strong>ren tarafndan feshitabi tutulan örencilerHarp malulleri ile 3713 <strong>ve</strong> 2330 sayl <strong>Kanunlara</strong> göre vazife malullüü ayl08 Emeklilik (yallk) <strong>ve</strong>ya toptan ödeme nedeniyle22 5/calanlar09 Malulen emeklilik nedeniyleHarp malulleri ile 3713 <strong>ve</strong> 2330 sayl <strong>Kanunlara</strong> göre vazife malullüü ayl23 5/calanlardan uzun vadeli sigorta kollarna da tabi olanlar10 Ölüm4447 sayl Kanun gereince isizlik ödenei almayp Türkiye Kurumu24 5/etarafndan düzenlenen eitimlere katlan kursiyerler11 Kazas sonucu ölüm4447 sayl Kanun gereince isizlik ödenei alp Türkiye Kurumu tarafndan25 5/edüzenlenen eitimlere katlan kursiyerler12 Askerlik4447 sayl Kanun gereince isizlik ödenei alp Türkiye Kurumu tarafndan2613 Kadn içinin evlenmesidüzenlenen eitimlere katlmayanlarGeçici-14 Emeklilik için ya dnda dier artlarn tamamlanmas274046 Sayl Kanunun 21 nci maddesi kapsamnda i kayb tazminat alanlar1328 40 Tüm sigorta kollarna tabi çalp 60 gün fiili hizmet süresi zammna tabi çalanlarAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 277
T.CSOSYAL GÜVENLK KURUMU BAKANLIIAYLIK PRM VE HZMET BELGES<strong>5510</strong> Sayl Kanunun yürürlüe girdii tarihten sonra4.maddenin birinci fkrasnn (c) bendi kapsamndailk defa sigortal olacaklar için.(3) VERENN ADI……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………(1) YER SCL NUMARASISAYMANLIK VE KURUM NUMARASIL LÇE ÜNTE KODUKODU KODUESK(4) YERNN ADRES (5) BALI OLDUU SAYMANLIK………..………………………………………………………. Ad ……………………………………………..………..………………………………………………………. ………………………………………………….………..………………………………………………………. ………………………………………………….Semt:…………..................lçe:………………………… l:…….………………….…lçe:………………….. l:……………………..YENAitMahiyeti(2) BELGENNYILOlduu AYBelge TürüToplam Sayfa Says(Bu sayfa dahil)Sayfa No9-AAsl Ek ptal(6) TÜM SAYFALARA AT TOPLAM SGORTALI BLGLERToplam Sigortal Says(7) TÜM SAYFALARA AT TOPLAM TAHAKKUK BLGLERMalüllük-Yallk <strong>ve</strong> Ölüm Sigortalar PrimiGenel Salk Sigortas PrimiTahakkuk Genel ToplamAy içinde Göre<strong>ve</strong> Girenler9% Sigortal5% SigortalAy içinde Görevden Ayrlanlar11% <strong>ve</strong>ren7,5% <strong>ve</strong>renToplamToplamSraNoTC.NOEmekliSicil NoAdSoyadAçkVekil(8) AY ÇNDE ÇALITIRILAN SGORTALILARINPrime PrimÖdenen Aylk BilgileriEsas ÖdemeEk KdemKazanç GünDer KadTazminatlarGösterge Hizmeti Toplam SaysSigortalM.Y.O G.S.S9% 5%Primler<strong>ve</strong>renM.Y.O G.S.S11% 7.5 %AY ÇERSNDEBalama AyrlmaTarihi TarihiSebebi12345678910BU SAYFADAK SGORTALI SAYISI TOPLAMI:BU SAYFADAK PRM TOPLAMLARI:………Sayfadan ibaret bu belgede yazl bilgilerin iyeri kaytlarna uygun olduunu <strong>ve</strong>Prime Esas Kazançlarnn mevzuata uygun olarak tespit edildii beyan <strong>ve</strong> kabul ederiz<strong>ve</strong>ren(9) yeri OnayTahakkuk <strong>ve</strong> Tediye le lgili Kamu Görevlisi(10) Saymanlk Onay(11) Kuruma Verildii(12) Kurum Ünitesi…………………………………………………………………Tarih <strong>5510</strong> Sayl Kanunun 86.Maddesi gereince <strong>ve</strong>ren.……./...…../………..tarafndan düzenlenip ……..../….…../……….. TarihindeKurumumuza <strong>ve</strong>rilmitir.<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya VekilininAd-SoyadAd-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi Ad-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesimza,Mühür <strong>ve</strong>ya KaesiÜnitenin Kaesi <strong>ve</strong> lgili Memurun Paraf278Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
T.CSOSYAL GÜVENLK KURUMU BAKANLIIAYLIK PRM VE HZMET BELGES(1) YER SCL NUMARASISAYMANLIK VE KURUM NUMARASIL LÇE ÜNTE KODUKODU KODU ESK YEN4.maddenin birinci fkrasnn (c) bendi kapsamnda (3) VERENN ADI (5) BALI OLDUU SAYMANLIKOlduu AYilk defa sigortal olacaklar için.………………………………………………………… Ad: ……………………………………………..………………………………………………………… ………………………………………………….Mahiyeti Asl………………………………………………………… ………………………………………………….………………………………………………………… …………………………………………………. Belge TürüNOT:Birinci sayfann açklamalarna göre doldurulacaktr. ………………………………………………………… lçe:………………….. l:…………………….. Sayfa No9-A DEVAM SAYFASI(2) BELGENN<strong>5510</strong> Sayl Kanunun yürürlüe girdii tarihten sonra Ait YILEk ptal91011121314151617(8) AY ÇNDE ÇALITIRILAN SGORTALILARINPrime Prim PrimlerÖdenen Aylk BilgileriAY ÇERSNDEEsas Ödeme Sigortal <strong>ve</strong>renSraEmekliAçkEk M.Y.O G.S.S M.Y.O G.S.S Balama AyrlmaTC.NOAdSoyad Der KadKdem Tazminatlar Kazanç Gün SebebiNo Sicil No VekilGösterge Hizmeti Toplam Says 9% 5% 11% 7.5 % Tarihi Tarihi12345678BU SAYFADAK SGORTALI SAYISI TOPLAMI: BU SAYFADAK PRM TOPLAMLARIÖNCEK SAYFADAN DEVRLERÖNCEK SAYFADAN DEVRLERBU SAYFA DAHL TOPLAM GORTALI SAYISIBU SAYFA DAHL TOPLAMLAR(9) yeri Onay (10) Saymanlk Onay (11) Kuruma Verildii (12) Kurum Ünitesi………Sayfadan ibaret bu belgede yazl bilgilerin iyeri kaytlarna uygun olduunu <strong>ve</strong>Tarih <strong>5510</strong> Sayl Kanunun 86.Maddesi gereince <strong>ve</strong>renPrime Esas Kazançlarnn mevzuata uygun olarak tespit edildii beyan <strong>ve</strong> kabul ederiz …………………………………………………………………<strong>ve</strong>ren Tahakkuk <strong>ve</strong> Tediye le lgili Kamu Görevlisi .……./...…../……….. tarafndan düzenlenip ……..../….…../……….. TarihindeKurumumuza <strong>ve</strong>rilmitir.<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya Vekilinin Ad-SoyadAd-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi Ad-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi mza,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi Ünitenin Kaesi <strong>ve</strong> lgili Memurun ParafAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 279
AYLIK PRM VE HZMET BELGES AÇIKLAMALAR 9-A(<strong>5510</strong> Sayl Kanunun 4.Maddesinin birinci fkrasnn (c) bendi kapsamnda ilk defa sigortal olacaklar için)A-) Aylk Prim <strong>ve</strong> Hizmet Belgesi <strong>5510</strong> sayl Kanunun 86’nc maddesi gereince sigortal çaltran Kamu darelerince her ay içindüzenlenerek …?………..süre sonuna kadar Kuruma <strong>ve</strong>rilir. Süresi içinde <strong>ve</strong>rilmemesi halinde Kanunun 102’nci maddesine göre dari ParaCezas uygulanr.B-) Bu belge üç nüsha olarak düzenlenir.Birinci nüshas maa ödemesinin yapld tarihi takip eden ..?....gün içinde kuruma <strong>ve</strong>rilir. kincinüshas Kamu daresi tarafndan saklanr. Üçüncü nüshas ise belgenin Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi gereken sürenin sonuna kadar i<strong>ve</strong>ren tarafndansigortallarn görebilecei bir yere aslr.C-) Bu belge ayn Kamu daresinde farkl dönemde maa ödemesi yaplan personel var ise her bir maa dönemi için ayr ayr düzenlenir.D-) Belgenin doldurulmas ile ilgili açklamalar:1-yeri Sicil Numaras: Kamu idaresinin tescil ilemini müteakip Kurumca bildirilen yeri Sicil Numaras eksiksiz <strong>ve</strong> tam olarak yazlacaktr.2-Belgenin: Ait olduu ay <strong>ve</strong> yl <strong>ve</strong> mahiyeti, toplam sayfa says tam olarak yazlr. Ayn Kamu daresinde farkl dönemlerde maa ödemesiyaplan personelin olmas halinde belge türüne aadaki gruplandrlan iki haneli kodlardan uygun olan kod yazlarak her bir grup için ayrbelge düzenlenir.Maa ödemeleri ayn 15.günü pein yaplanlar 01Maa ödemeleri ayn 1.günü pein olarak yaplanlar 02Maa ödemeleri çaltktan sonra ayn 15’de yaplanlar 03Maa ödemeleri çaltktan sonra ayn 1’ne yaplanlar 043-<strong>ve</strong>renin Ad: yerinin açk ad bal bulunulan üst kurulu ile birlikte eksiksiz olarak yazlacaktr.4-yerinin Adresi: yerinin adresi tam <strong>ve</strong> eksiksiz olarak yazlacaktr.5-Bal Bulunduu Saymanlk: Personel maa ödemeleri herhangi bir Saymanlkça yaplan i<strong>ve</strong>renlerin balk bulunduu Saymanlk isimlerinitam olarak yazlacaktr. Herhangi bir Saymanla bal olmayp tahakkuk <strong>ve</strong> tediye ilemleri kendi iyerlerince gerçekletirilen(Döner Sermayeletmeleri, Belediye, Özel dare, K..T’ler vb.) iyerleri bal olduu Saymanlk bölümüne kendi yeri ismi yazlacaktr.6-Tüm sayfalara ait toplam sigortal bilgileri: Bütün sayfalardaki toplam sigortal says ile ay içinde göre<strong>ve</strong> balayan <strong>ve</strong> ayrlan sigortal saystoplam yazlacaktr7-Tüm sayfalara ait toplam tahakkuk bilgileri: Belgenin bütün sayfalarndaki toplam prim tahakkuk bilgileri yazlacaktr.8-Ay çerisinde Çaltrlan Sigortal Bilgileri:a)T.C Kimlik Numaras: Nüfus Müdürlüünce <strong>ve</strong>rilen 11 karakterden oluan numara, Türk soylu yabanclar içinse pasaport numarasyazlacaktr.b)Emekli Sicil Numaras: lgilinin Emekli Sand Genel Müdürlüü (Devredilen)’ce <strong>ve</strong>rilen 8 karakterli sicil numaras yazlacaktr Sicilnumarasnn bilinmemesi <strong>ve</strong>ya hatal olarak bilinmesi halinde www.emekli.gov.tr adresinden emeklilik sicil no tespit ksmndan sicil numarastespit edilebilecektir.c)Ad <strong>ve</strong> Soyad: Sigortalnn bugün itibariyle Nüfus Müdürlüü kaytlarndaki ad <strong>ve</strong> soyad kaytlarda olduu ekliyle, iki ad bulunanlarn iseher iki ad da açk olarak (örnek:Ad: Mehmet Ali ) yazlacaktrd)Açk –Vekil Kodu: Herhangi bir sebepten aça alnarak Prime Esas Kazançlarn yars üzerinden prim alnan sigortallar için (A) kodu,açktan <strong>ve</strong>kil olarak atanan (<strong>ve</strong>kil öretmen, <strong>ve</strong>kil imam, <strong>ve</strong>kil memur) sigortallar için (V) kodu yazlacaktr.e)Ödenen Aylk Bilgileri : Aylklarn personel kanunlarna göre alan sigortallar için fiilen ödenen aylk derece, kademe <strong>ve</strong> ek göstergesi ileödenen kdem aylna esas hizmet süresi yl olarak, tazminatlar bölümüne ise Kanunun 80’nci maddesinin üçüncü fkrasnda belirtilen PrimeEsas Kazançlarn hesabnda dikkate alnacak mevzuata uygun olarak ödenen tazminat tutarlar para miktar cinsinden yazlacaktr. Aylklarnpersonel Kanunlarna göre almayan dier sigortallar için ise Kanunun 80’nci maddesinin üçüncü fkrasnda belirtilen prime esas kazançlarnnhesabnda dikkate alnacak derece, kademe, ek gösterge, kdem hizmeti bilgileri <strong>ve</strong> tazminat tutarlar ilgili bölümlere yazlacaktr.f)Prime Esas Kazanç Toplam Kamu idaresinde görevli sigortalya ait Kanuna göre tespit edilecek aylk gösterge <strong>ve</strong> ek göstergeler üzerindenödenen aylk tutarlar, memuriyet taban aylk <strong>ve</strong> kdem aylk tutarlar ile tazminat tutarlar toplam yazlacaktr.g)Prim Ödeme Gün Says: Sigortal hizmetlerine ilikin gün saylar bölümüne sigortalnn o ay içinde maa ald gün says yazlr, tamçalma halinde gün says 30 gün olarak dikkate alnr. Ay içinde ie giri <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya ayrl tarihi mevcut ise çalma gün says maa ödenen günsaysdr.h)Aça alnalar:<strong>5510</strong> sayl Kanunun 45’nci maddesine göre Görevden uzaklatrlan, görevi ile ilgili olsun <strong>ve</strong>ya olmasn herhangi bir suçtantutuklanan <strong>ve</strong>ya gözaltna alnanlardan, kanunlar gereince eksik ayla müstahak bulunanlarn prime esas kazançlarnn yars üzerinden primalnacandan belgedeki Prime Esas Kazanç Toplam bölümüne sigortalnn kazancnn yars yazlacaktr. Prim Ödeme Gün Says bölümüneise bu sürelerin yars olarak yazlacaktr.I) Prim Tutarlar : Prime Esas Kazanç Toplam üzerinden Malüllük Yallk <strong>ve</strong> Ölüm Sigortalar Primi olarak % 9 Sigortal , %11 <strong>ve</strong>ren hisesi,Genel Salk Sigortas olarak %5 sigortal %7,5 <strong>ve</strong>ren hissesi olarak tahakkuk ettirilerek belgedeki ilgili bölümlerine para miktar cinsindenyazlacaktr.j) Belgenin ait olduu ay içinde göre<strong>ve</strong> balama <strong>ve</strong> görevden ayrlma tarihleri ay <strong>ve</strong> gün olarak yazlarak, sebebi bölümüne aadakikodlamalardan uygun olan seçenek yazlacaktr.Göre<strong>ve</strong> Balama SebepleriGörevden Ayrlma Sebeplerilk atama 01 Emekliye ayrld 07 Askere nedeniyle ücretsiz izin 13Nakil geldi 02 Ölüm 08 Baka bir kurumda geçici görevli 14Göre<strong>ve</strong> iade 03 stifa 09Ücretsiz izin dönüü göre<strong>ve</strong> balama 04 Nakil Gitti 10Askerlik dönüü göre<strong>ve</strong> balama 05 Görevine son <strong>ve</strong>rildi 11Geçici görevlendirme sonu balama 06 Ücretsiz izine ayrld 12k) Kamu daresinde on kiiden fazla sigortal çaltrlmas halinde “Aylk Prim Hizmet Belgesi Devam Sayfas” kullanlr. Her sayfannsigortal says toplamlar ile tahakkuk ettirilen prim tutarlar devam eden sayfaya aktarlr. En son sayfadaki “BU SAYFA DAHLTOPLAMLAR” satrndaki toplamlar ile birinci sayfadaki “TOPLAM SGORTALI BLGLER” <strong>ve</strong> “TOPLAM TAHAKKUKBLGLER” bölümünde yaplan icmal arasnda denklik salanrE-) yeri onay: Bu belge Kamu daresi yöneticisi <strong>ve</strong> tahakkuk <strong>ve</strong> tediye ile ilgili kamu görevlisi tarafndan imzalandktan sonra, balbulunduu Saymanlk onaynn da alnmas gerekmektedir.F ) Bu Belgenin tüm bölümleri, mevzuata <strong>ve</strong> dayana belgelere göre tam <strong>ve</strong> doru olarak doldurulur. Noksan <strong>ve</strong> hatal düzenlenenbelgeler ileme alnmaz. Bundan doacak sorumluluklar i<strong>ve</strong>rene aittir.280Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
T.CSOSYAL GÜVENLK KURUMU BAKANLIIAYLIK PRM VE HZMET BELGES(Emekli Kesenek<strong>ve</strong> Kurum karlklar 5434 Sayl Kanunhükümlerine göre tespit olunanlar için)6)TÜM SAYFALARA AT TOPLAMSGORTALI BLGLER(1) YER SCL NUMARASISAYMANLIK VE KURUM NUMARASIL LÇE ÜNTE KODUKODU KODU ESK YEN(3) VERENN ADI (4) YERNN ADRES(5) BALI OLDUU SAYMANLIK………………………………………………………… ………..………………………………………………………. ADI: ……………………………………………..Mahiyeti ASIL EK: PTAL:………………………………………………………… ………..………………………………………………………. ………………………………………………….………………………………………………………… ………..………………………………………………………. …………………………………………………. Belge Türü………………………………………………………… SEMT:…………..................Toplam Sayfa Says………………………………………………………… LÇE:………………………… L:…….………………….… LÇE:………………….. L:…………………….. (Bu sayfa dahil)POSTA KODU:……….. Sayfa No(7) TÜM SAYFALARA AT TOPLAM TAHAKKUK BLGLERAit YILOlduu AY(2) BELGENN9-A/1Toplam Sigortal SaysToplam SayfaKesenek Kurum Karl G.S.S Primi Geçmi Hizmet ntibakTas. Aylk Kesim TahakkukAy içinde Göre<strong>ve</strong> GirenlerSays16% 100% 20% 100% 12% Borçlanmas (Terfi Fark) Cezas Genel ToplamAy içinde Görevden AyrlanlarSraNo(8) AY ÇNDE ÇALITIRILAN SGORTALILARINEmekli Keseneine EsasAylk BilgileriAçkta-VekilEkT.C No Emekli Sicil NoAdSoyadDerece KademeKodu GöstergeDereceÖdemeye EsasAylk BilgileriKademeEkGöstergeKdemHizmetiEmekli KeseneineEsas Aylk Toplam16%Kesenek100%Kurum Karl Genel Salk Sigortas Geçmi Hiz.20% 100% 12% Borçlanmasntibak Tashihi(Terfi Fark)Aylk KesimCezasGöre<strong>ve</strong>Balama TarihiAy çerisindeGörevden Ayrlma Tarihi Sebebi(9) yeri Onay……..Sayfadan ibaret bu belgede yazl bilgilerin yeri kaytlarna uygun olduunu<strong>ve</strong> tirakçilere ait Emekli Keseneine Esas Aylklarnn mevzuata uygun olaraktespit edildii beyan <strong>ve</strong> kabul ederiz<strong>ve</strong>ren Tahakkuk <strong>ve</strong> Tediye le lgili Kamu Görevlisi(10) Saymanlk Onay(11) Kuruma Verildii(12) Kurum ÜnitesiTarihi <strong>5510</strong> Sayl Kanunun 86.Maddesi gereince <strong>ve</strong>ren.……./...…../………..…………………………………………………………………tarafndan düzenlenip ……..../….…../……….. TarihindeKurumumuza <strong>ve</strong>rilmitir.<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya Vekilinin Ad-SoyadAd-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi Ad-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi mza,Mühür <strong>ve</strong>ya KaesiÜnitenin Kaesi <strong>ve</strong> lgili Memurun ParafAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 281
T.C (1) YER SCL NUMARASISOSYAL GÜVENLK KURUMU BAKANLIIL LÇE ÜNTE KODUSAYMANLIK VE KURUM NUMARASIAYLIK PRM VE HZMET BELGES KODU KODU ESK YEN(Emekli Kesenek <strong>ve</strong> Kurum karlklar 5434 Sayl Kanunhükümlerine göre tespit olunanlar için)(3) VERENN ADI (5) BALI OLDUU SAYMANLIK………………………………………………………… ADI: ……………………………………………..………………………………………………………… ………………………………………………….NOT:Birinci sayfann açklamalarna göre doldurulacakt ………………………………………………………… ………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………… LÇE:………………….. L:……………………..9-A/1-DEVAMDEVAM SAYFASI(2) BELGENNAit YILOlduu AYMahiyeti ASIL EK: PTAL:Belge TürüSayfa NoSraNo1(8) AY ÇNDE ÇALITIRILAN SGORTALILARINEmekli Keseneine Esas Ödemeye EsasAylk BilgilerAylk BilgilerAçkta-VekilEkT.C No Emekli Sicil NoAd SoyadDerece KademeDerece KademeKodu GöstergeEk Kdem Emekli KeseneineGösterge Ayl Esas Aylk ToplamKesenek Kurum Karl Genel Salk Sigortas Geçmi Hiz. ntibak Tashihi Aylk Kesim Ay çerisinde16% 100% 20% 100%12% Borçlanmas (Terfi Fark) Cezas Göre<strong>ve</strong>Balama Tarihi Görevden Ayrlma TarihiSebebiSraNo2T.C No Emekli Sicil No AdSoyadEmekli Keseneine Esas Ödemeye EsasAylk Bilgileri Aylk BilgileriAçkta-VekilEkEkDerece KademeDerece KademeKodu Gösterge GöstergeKdem Emekli KeseneineAyl Esas Aylk ToplamKesenek Kurum Karl Genel Salk Sigortas Geçmi Hiz. ntibak Tashihi Aylk Kesim Ay çerisinde16% 100% 20% 100% 12% Borçlanmas (Terfi Fark) Cezas Göre<strong>ve</strong>Balama Tarihi Görevden Ayrlma Tarihi SebebiSGORTALITAHAKKUK BLGLER SAYFA TOPLAMIKesenek Kurum Karl G.S.S Primi Geçmi Hizmet ntibakTas. Aylk Kesim TahakkukSAYISI 16% 100% 20% 100% 12% Borçlanmas (Terfi Fark) Cezas Genel Toplam(9) yeri Onay(10) Saymanlk Onay (11) Kuruma Verildii(12) Kurum Ünitesi……..Sayfadan ibaret bu belgede yazl bilgilerin yeri kaytlarna uygun olduunuTarihi<strong>5510</strong> Sayl Kanunun 86.Maddesi gereince <strong>ve</strong>ren<strong>ve</strong> tirakçilere ait Emekli Keseneine Esas Aylklarnn mevzuata uygun olaraktespit edildii beyan <strong>ve</strong> kabul ederiz …………………………………………………………………<strong>ve</strong>ren Tahakkuk <strong>ve</strong> Tediye le lgili Kamu Görevlisi .……./...…../……….. tarafndan düzenlenip ……..../….…../……….. TarihindeKurumumuza <strong>ve</strong>rilmitir.<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya Vekilinin Ad-SoyadAd-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi Ad-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi mza,Mühür <strong>ve</strong>ya KaesiÜnitenin Kaesi <strong>ve</strong> lgili Memurun Paraf282Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
AYLIK PRM VE HZMET BELGES AÇIKLAMALAR(Emekli Kesenek <strong>ve</strong> Kurum Karlklar 5434 Sayl Kanun hükümlerine göre tespit olunanlar için )9-A/1A-) Aylk Prim <strong>ve</strong> Hizmet Belgesi <strong>5510</strong> sayl Kanunun 86’nc maddesi gereince sigortal çaltran Kamu darelerince her ay içindüzenlenerek …?………..süre sonuna kadar Kuruma <strong>ve</strong>rilir. Süresi içinde <strong>ve</strong>rilmemesi halinde Kanunun 102’nci maddesine göre dari ParaCezas uygulanr.B-) Bu belge üç nüsha olarak düzenlenir.Birinci nüshas maa ödemesinin yapld tarihi takip eden ..?....gün içinde kuruma <strong>ve</strong>rilir. kincinüshas Kamu daresi tarafndan saklanr. Üçüncü nüshas ise belgenin Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi gereken sürenin sonuna kadar i<strong>ve</strong>ren tarafndansigortallarn görebilecei bir yere aslr.C-) Bu belge ayn Kamu daresinde farkl dönemde maa ödemesi yaplan personel var ise her bir maa dönemi için ayr ayr düzenlenir.D-) Belgenin doldurulmas ile ilgili açklamalar:1-yeri Sicil Numaras: Kamu idaresinin tescil ilemini müteakip Kurumca bildirilen yeri Sicil Numaras eksiksiz <strong>ve</strong> tam olarak yazlacaktr.2-Belgenin: Ait olduu ay <strong>ve</strong> yl <strong>ve</strong> mahiyeti, toplam sayfa says tam olarak yazlr. Ayn Kamu daresinde farkl dönemlerde maa ödemesiyaplan personelin olmas halinde belge türüne aadaki gruplandrlan iki haneli kodlardan uygun olan kod yazlarak her bir grup için ayrbelge düzenlenir.Maa ödemeleri ayn 15.günü pein yaplanlar 01Maa ödemeleri ayn 1.günü pein olarak yaplanlar 02Maa ödemeleri çaltktan sonra ayn 15’de yaplanlar 03Maa ödemeleri çaltktan sonra ayn 1’ne yaplanlar 043-<strong>ve</strong>renin Ad: yerinin açk ad bal bulunulan üst kurulu ile birlikte eksiksiz olarak yazlacaktr.4-yerinin Adresi: yerinin adresi tam <strong>ve</strong> eksiksiz olarak yazlacaktr.5-Bal Bulunduu Saymanlk: Personel maa ödemeleri herhangi bir Saymanlkça yaplan Kamu darelerinin bal bulunduu Saymanlkisimlerini tam olarak yazlacaktr. Herhangi bir Saymanla bal olmayp tahakkuk <strong>ve</strong> tediye ilemleri kendileri gerçekletiren (Döner Sermayeletmeleri, Belediye, Özel dare, K..T’ler vb.) Kamu dareleri bal olduu Saymanlk bölümüne kendi ismini yazacaklardr.6-Tüm sayfalara ait toplam personel bilgileri: Belgenin bütün sayfalarnda kaytl toplam sigortal says ile o ay içinde göre<strong>ve</strong> balayan <strong>ve</strong>ayrlan toplam itirakçi itirakçi says yazlacaktr7-Toplam Tahakkuk Bilgileri: Bu bölüme belgenin bütün sayfalarnda kaytl sigortallara ait emekli kesenekleri tahakkuk bilgileri yazlacaktr.8-Ay içerisinde çaltrlan sigortal bilgileri.a)T.C Kimlik Numaras: Nüfus Müdürlüünce <strong>ve</strong>rilen 11 karakterden oluan numara, Türk soylu yabanclar içinse pasaport numarasyazlacaktr.b)Emekli Sicil Numaras: lgilinin Emekli Sand Genel Müdürlüü (Devredilen)’ce <strong>ve</strong>rilen 8 karakterli sicil numaras yazlacaktr Sicilnumarasnn bilinmemesi <strong>ve</strong>ya hatal olarak bilinmesi halinde www.emekli.gov.tr adresinden emeklilik sicil no tespit ksmndan sicil numarastespit edilebilecektir.c)Ad <strong>ve</strong> Soyad: tirakçinin bugün itibariyle Nüfus Müdürlüü kaytlarndaki ad <strong>ve</strong> soyad kaytlarda olduu ekliyle, iki ad bulunanlarn iseher iki ad da açk olarak (örnek:Ad: Mehmet Ali ) yazlacaktr.d)Açk –Vekil Kodu: Herhangi bir sebepten aça alnarak Emekli Keseneine Esas Ayllarndan 1/2 orannda kesenek alnan itirakçiler için(A) kodu, açktan <strong>ve</strong>kil olarak atananlar (<strong>ve</strong>kil öretmen, <strong>ve</strong>kil imam, <strong>ve</strong>kil memur) için (V) kodu yazlacaktr.e) Emekli keseneine esas aylk bilgileri: tirakçinin Emekli Kesenei <strong>ve</strong> kurum karlna esas tutulan derece, kademe <strong>ve</strong> ek gösterge rakamyazlacaktr. Ek göstergenin tespitinde ödemeye <strong>ve</strong>ya kazanlm hak aylna ait dereceye tannan ek gösterge <strong>ve</strong>yahut ilgili daha önce yüksekek göstergeli bir görevde bulunmu ise 5434 sayl Kanunun Ek 48 <strong>ve</strong>ya Ek 67. maddesi gereince yüksek olan ek gösterge dikkate alnarakyazlacaktr.f) Ödemeye esas aylk bilgileri: tirakçiye fiilen aylk ödenen derece, kademe <strong>ve</strong> ek gösterge rakam yazlacaktr.g)Kdem Hizmeti : tirakçiye fiilen ödenen kdem aylna esas hizmet süresi yazlacaktr.h) Emekli keseneine esas aylk toplam: Bu bölüme tirakçinin 5434 sayl kanuna göre Emekli keseneine esas aylk derece, kademe, ekgösterge ile kdem ayl, taban ayl <strong>ve</strong> özel hizmet tazminat dikkate alnarak bulanacak Emekli Keseneine Esas Aylk tutar yazlacaktr.) Kesintiler:%16 kesenek tutar: Emeklilik kesenek <strong>ve</strong> kurum karlna esas alnan derece kademe <strong>ve</strong> ek gösterge tutar ile emekli keseneine esas dierunsurlarn toplam üzerinden ilgili tarafndan ödenmesi gereken % 16 emekli kesenei tutar yazlacaktr.%100 art tutar: Derece, kademe kdem hizmetine esas hizmeti ile ek gösterge yükselmesinden kaynaklanan artlardan dolay eski intibakile yeni intibak arasndaki farktan ilk aya ait art tutar olarak ilgiliden kesilen tutar yazlacaktr.%20 karlk tutar: tirakçinin emeklilik kesenek <strong>ve</strong> kurum karlna esas alnan derece kademe <strong>ve</strong> ek gösterge tutar ile emeklikeseneine esas dier unsurlarn toplam üzerinden kurumca ödenmesi gereken % 20 kurum karlk tutar yazlacaktr.%100 art kurum karl: tirakçinin derece, kademe kdem hizmetine esas hizmeti ile ek gösterge yükselmesinden kaynaklanan artlardandolay eski intibak ile yeni intibak arasndaki farktan ilk aya ait art tutar olarak kurumca yatrlmas gereken tutar yazlacaktr.Genel Salk Sigortas Primi: Her ay sigortalnn emekli keseneklerine esas aylklarndan kesilecek % 12’si oranndaki Genel Salk SigortasPrimi belgenin ilgili bölümüne yazlacaktr.Geçmi hizmet borçlanmas: tirakçinin talebi üzerine sandmzca borçlandrlan hizmetine ait geçmi hizmet borçlanmas kesinti tutarburaya yazlacaktr.Aylktan Kesim Cezas(nzibati Para Cezas): tirakçinin aylktan kesme cezas almas halinde bu tutarn miktar buraya yazlacaktr.Terfi Farklar (ntibak Tashihi): tirakçinin yeni bir hizmetinin intibaknda deerlendirilmesi <strong>ve</strong>ya normal terfisinin zamanndayaplamamas nedeniyle eski intibak ile yeni intibak arasndaki farklarn hesaplanarak yatrlmas gereken miktar buraya yazlacaktr.j) Belgenin ait olduu ay içinde göre<strong>ve</strong> balama <strong>ve</strong> görevden ayrlma tarihleri ay <strong>ve</strong> gün olarak yazlarak, sebebi bölümüne aadakikodlamalardan uygun olan seçenek yazlacaktr.Göre<strong>ve</strong> Balama SebepleriGörevden Ayrlma Sebeplerilk atama 01 Emekliye ayrld 07 Askere nedeniyle ücretsiz izin 13Nakil geldi 02 Ölüm 08 Baka bir kurumda geçici görevli 14Göre<strong>ve</strong> iade 03 stifa 09Ücretsiz izin dönüü göre<strong>ve</strong> balama 04 Nakil Gitti 10Askerlik dönüü göre<strong>ve</strong> balama 05 Görevine son <strong>ve</strong>rildi 11Geçici görevlendirme sonu balama 06 Ücretsiz izine ayrld 12k) Kamu daresinde birden fazla sigortal çaltrlmas halinde “Aylk Prim Hizmet Belgesi Devam Sayfas” kullanlr <strong>ve</strong> bütün sayfalarntoplam “TOPLAM SGORTALI BLGLER” <strong>ve</strong> “TOPLAM TAHAKKUK BLGLER” bölümünde gösterilir.E-) yeri onay: Bu belge Kamu daresi yöneticisi <strong>ve</strong> tahakkuk <strong>ve</strong> tediye ile ilgili kamu görevlisi tarafndan imzalandktan sonra, balbulunduu Saymanlk onaynn da alnmas gerekmektedir.F ) Bu Belgenin tüm bölümleri, mevzuata <strong>ve</strong> dayana belgelere göre tam <strong>ve</strong> doru olarak doldurulur. Noksan <strong>ve</strong> hatal düzenlenenbelgeler ileme alnmaz. Bundan doacak sorumluluklar i<strong>ve</strong>rene aittir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 283
T.CSOSYAL GÜVENLK KURUMU BAKANLIIAYLIK FL HZMET SÜRES ZAMMIPRM BELGES<strong>5510</strong> Sayl Kanunun Yürürlüe girdii tarihten sonra4.maddenin birinci fkrasnn (c) bendi kapsamnda ilkdefa sigortal olacaklar için(1) YER SCL NUMARASISAYMANLIK VE KURUM NUMARASI(3) VERENN ADI(4) YERNN ADRES (5) BALI OLDUU SAYMANLIK………………………………………………………… Bulvar:..………………..…………Cadde:………………………. Ad ……………………………………………..………………………………………………………… Sokak:……………………… D kap No:….. ç Kap No:…… ………………………………………………….………………………………………………………… Mahalle/Köy:…...……..…………………………………………. ………………………………………………….…………………………………………………………Posta Kodu:………….....................………………………………………………………… lçe:………………………… l:…….………………….… lçe:………………….. l:……………………..(6) TÜM SAYFALARA AT TOPLAM SGORTALI BLGLERToplam Sigortal Says Tahakkuk Genel ToplamAy çinde Göre<strong>ve</strong> GirenlerSraNoTC NO Emekli Sicil No Ad Soyad(7) AY ÇERSNDE ÇALITIRILAN SGORTALILARINÜnvanFiili HizmetSüresiZammKoduDereceKademeL LÇE ÜNTE KODU (2) BELGENNKODU KODU ESK YEN Ait YILEk GöstergePrime EsasKazançToplamOlduuMahiyetiBelge TürüToplam Sayfa Says(Bu sayfa dahil)Sayfa NoAy çinde Görevden AyrlanlarPrimÖdemeGünSaysFHZGünSaysAY9-BAsl Ek ptalFiili Hizmet SüresiZamm PrimTutar12345678910BU SAYFADAK SGORTALI SAYISI TOPLAMIBU SAYFADAK PRM TOPLAMI(8) yeri Onay………Sayfadan ibaret bu belgede yazl bilgilerin iyeri kaytlarna uygun olduunu <strong>ve</strong>Prime Esas Kazançlarnn mevzuata uygun olarak tespit edildiini beyan <strong>ve</strong> kabul ederiz<strong>ve</strong>renTahakkuk <strong>ve</strong> Tediye le lgili Kamu Görevlisi(9) Saymanlk Onay(10) Kuruma Verildii(11) Kurum ÜnitesiTarih <strong>5510</strong> Sayl Kanunun 40. <strong>ve</strong> 86. Maddeleri gereince <strong>ve</strong>ren………………………………………………………………….……./...…../……….. tarafndan düzenlenip ……..../….…../……….. TarihindeKurumumuza <strong>ve</strong>rilmitir.<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya VekilininAd-SoyadAd-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi Ad-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi mza,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi Ünitenin Kaesi <strong>ve</strong> lgili Memurun Paraf284Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
T.CSOSYAL GÜVENLK KURUMU BAKANLIIAYLIK FL HZMET SÜRES ZAMMIPRM BELGES<strong>5510</strong> Sayl Kanunun Yürürlüe girdii tarihten sonra4.maddenin birinci fkrasnn (c) bendi kapsamnda ilk defasigortal olacaklar içinNOT:Birinci sayfann açklamalarna göre doldurulacaktr.SAYMANLIK VE KURUM NUMARASI(3) VERENN ADI(1) YER SCL NUMARASI……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………L LÇE ÜNTE KODUKODU KODUESK(5) BALI OLDUU SAYMANLIKAd ……………………………………………..………………………………………………….………………………………………………….lçe:………………….. l:……………………..YENAitOlduuMahiyetiBelge TürüToplam Sayfa Says(Bu sayfa dahil)Sayfa No9-B DEVAM SAYFASI(2) BELGENNYILAYAsl EkptalSraNo910111213141512345678TC NO Emekli Sicil No Ad Soyad ÜnvanBU SAYFADAK SGORTALI SAYISI TOPLAMI(7) AY ÇERSNDE ÇALITIRILAN SGORTALILARINFiili HizmetSüresiZammKoduDereceKademe Ek GöstergePrime EsasKazançToplamBU SAYFADAK PRM TOPLAMLARIPrimÖdemeGünSaysFHZGünSaysFiili Hizmet SüresiZamm PrimTutarÖNCEK SAYFADAN DEVRLERÖNCEK SAYFADAN DEVRLERBU SAYFA DAHL TOPLAM SGORTALI SAYISIBU SAYFA DAHL TOPLAMLAR(8) yeri Onay (9) Saymanlk Onay(10) Kuruma Verildii(11) Kurum Ünitesi………Sayfadan ibaret bu belgede yazl bilgilerin iyeri kaytlarna uygun olduunu <strong>ve</strong>Tarih <strong>5510</strong> Sayl Kanunun 40. <strong>ve</strong> 86. Maddeleri gereince <strong>ve</strong>renPrime Esas Kazançlarnn mevzuata uygun olarak tespit edildiini beyan <strong>ve</strong> kabul ederiz…………………………………………………………………<strong>ve</strong>renTahakkuk <strong>ve</strong> Tediye le lgili Kamu Görevlisi.……./...…../……….. tarafndan düzenlenip ……..../….…../……….. TarihindeKurumumuza <strong>ve</strong>rilmitir.<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya VekilininAd-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi Ad-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya KaesiAd-Soyadmza,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi Ünitenin Kaesi <strong>ve</strong> lgili Memurun ParafAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 285
EK - 9/BAYLIK FL HZMET SÜRES ZAMMI PRM BELGES AÇIKLAMALAR(<strong>5510</strong> Sayl Kanunun 4.Maddesinin birinci fkrasnn (c) bendi kapsamnda ilk defa sigortal olacaklar için)A-) Aylk Fiili Hizmet Süresi Zamm Prim <strong>ve</strong> Hizmet Belgesi <strong>5510</strong> sayl Kanunun 40’nc <strong>ve</strong> 86’nc maddeleri gereince sigortalçaltran Kamu darelerince her ay için düzenlenerek, ait olduu ayn sonundan itibaren onbeinci günün sonuna kadar Kuruma <strong>ve</strong>rilir.Süresi içinde <strong>ve</strong>rilmemesi halinde Kanunun 102’nci maddesine göre dari Para Cezas uygulanr.B-) Bu belge üç nüsha olarak düzenlenir.Birinci nüshas maa ödemesinin yapld ayn sonundan itibaren onbeinci günün sonunakadar kuruma <strong>ve</strong>rilir. kinci nüshas Kamu daresi tarafndan saklanr. Üçüncü nüshas ise belgenin Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi gereken süreninsonuna kadar i<strong>ve</strong>ren tarafndan sigortallarn görebilecei bir yere aslr.C-) Bu belge ayn Kamu daresinde farkl dönemde maa ödemesi yaplan personel var ise her bir maa dönemi için ayr ayr düzenlenir.D-) Belgenin doldurulmas ile ilgili açklamalar:1-yeri Sicil Numaras: Kamu idaresinin tescil ilemini müteakip Kurumca bildirilen yeri Sicil Numaras eksiksiz <strong>ve</strong> tam olarakyazlacaktr.2-Belgenin: Ait olduu ay <strong>ve</strong> yl <strong>ve</strong> mahiyeti, toplam sayfa says tam olarak yazlr. Ayn Kamu daresinde farkl dönemlerde maaödemesi yaplan personelin olmas halinde belge türüne aadaki gruplandrlan iki haneli kodlardan uygun olan kod yazlarak her birgrup için ayr belge düzenlenir.Maa ödemeleri ayn 15.günü pein yaplanlar 01Maa ödemeleri ayn 1.günü pein olarak yaplanlar 02Maa ödemeleri çaltktan sonra ayn 15’de ödenenler 03Maa ödemeleri çaltktan sonra ayn 1’ne ödenenler 043-<strong>ve</strong>renin Ad: yerinin açk ad bal bulunulan üst kurulu ile birlikte eksiksiz olarak yazlacaktr.4-yerinin Adresi: yerinin adresi tam <strong>ve</strong> eksiksiz olarak yazlacaktr.5-Bal Bulunduu Saymanlk: Personel maa ödemeleri herhangi bir Saymanlkça yaplan i<strong>ve</strong>renlerin bal bulunduu Saymanlkisimlerini tam olarak yazlacaktr. Herhangi bir Saymanla bal olmayp tahakkuk <strong>ve</strong> tediye ilemleri kendi iyerlerincegerçekletirilen(Döner Sermaye letmeleri, Belediye, Özel dare, K..T’ler vb.) iyerleri bal olduu Saymanlk bölümüne kendi yeriismi yazlacaktr.6-Tüm sayfalara ait toplam sigortal bilgileri: Bütün sayfalardaki toplam sigortal says, toplam prim tahakkuku ile ay içinde göre<strong>ve</strong>balayan <strong>ve</strong> ayrlan sigortal says toplam yazlacaktr7-Ay çerisinde Çaltrlan Sigortal Bilgileri:a)T.C Kimlik Numaras: Nüfus Müdürlüünce <strong>ve</strong>rilen 11 karakterden oluan numara, Türk soylu yabanclar içinse pasaport numarasyazlacaktr.b)Emekli Sicil Numaras: lgilinin Emekli Sand Genel Müdürlüü (Devredilen)’ce <strong>ve</strong>rilen 8 karakterli sicil numaras yazlacaktrSicil numarasnn bilinmemesi <strong>ve</strong>ya hatal olarak bilinmesi halinde www.emekli.gov.tr adresinden emeklilik sicil no tespit ksmndan sicilnumaras tespit edilebilecektir.c)Ad <strong>ve</strong> Soyad: Sigortalnn bugün itibariyle Nüfus Müdürlüü kaytlarndaki ad <strong>ve</strong> soyad kaytlarda olduu ekliyle, iki adbulunanlarn ise her iki ad da açk olarak (örnek:Ad: Mehmet Ali ) yazlacaktr.d)Ünvan: lgilinin kadro <strong>ve</strong> görev ünvan yazlacaktr.e) Fiili hizmet süresi zamm kodu: <strong>5510</strong> sayl Kanunun 40.maddesinin ikinci fkrasnda yer alan çizelgenin hangi bendine göre fiili hizmetsüresi zamm <strong>ve</strong>riliyorsa bu maddenin <strong>ve</strong> bendin numaras yazlacaktr. (Örnek: Kurun <strong>ve</strong> arsenik ilerinde çalanlar için 40.01)f) Ödenen Aylk Bilgileri : Aylklarn personel kanunlarna göre alan sigortallar için fiilen ödenen aylk derece, kademe <strong>ve</strong> ekgöstergesi yazlacaktr.g)Prime Esas Kazanç Toplam: Kamu idaresinde görevli sigortalya ait Kanuna göre tespit edilecek aylk gösterge <strong>ve</strong> ek göstergelerüzerinden ödenen aylk tutarlar, memuriyet taban aylk <strong>ve</strong> kdem aylk tutarlar ile tazminat tutarlar toplam yazlacaktr.h)Prim Ödeme Gün Says: Sigortal hizmetlerine ilikin gün saylar bölümüne sigortalnn o ay içinde maa ald gün says yazlr, tamçalma halinde gün says 30 gün olarak dikkate alnr. Ay içinde ie giri <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya ayrl tarihi mevcut ise çalma gün says maa ödenengün saysdr.) Fiili Hizmet Süresi Zamm Gün Says: Fiili hizmet süresi zammna müstehak maddede belirtilen ilerde fiilen çalt gün saysnagöre yine maddede belirtilen miktarlarda hesap edilen gün says yazlacaktr.j) Fiili Hizmet Süresi Zamm Prim Tutar : Prime Esas Kazanç Toplam üzerinden Malüllük Yallk <strong>ve</strong> Ölüm Sigortalar Primi olarak% 9 Sigortal , %11 <strong>ve</strong>ren hissesine göre belirlenen toplam miktar üzerinden kesilecek tutar, para cinsinden yazlacaktr.8-) yeri onay: Bu belge Kamu daresi yöneticisi <strong>ve</strong> tahakkuk <strong>ve</strong> tediye ile ilgili kamu görevlisi tarafndan imzalandktan sonra,bal bulunduu Saymanlk onaynn da alnmas gerekmektedir.E) Bu Belgenin tüm bölümleri, mevzuata <strong>ve</strong> dayana belgelere göre tam <strong>ve</strong> doru olarak doldurulur. Noksan <strong>ve</strong> hatal düzenlenenbelgeler ileme alnmaz. Bundan doacak sorumluluklar i<strong>ve</strong>rene aittir.286Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
T.CSOSYAL GÜVENLK KURUMU BAKANLIIAYLIK FL HZMET SÜRES ZAMMIPRM BELGES(Fiili Hizmet Süresi Zamm Kesenek <strong>ve</strong> KurumKarlklar 5434 Sayl Kanuna göre tespit olunanlar için)(1) YER SCL NUMARASISAYMANLIK VE KURUM NUMARASI(3) VERENN ADI(4) YERNN ADRES (5) BALI OLDUU SAYMANLIK………………………………………………………… Bulvar:..………………..…………Cadde:………………………. Ad ……………………………………………..………………………………………………………… Sokak:……………………… D kap No:….. ç Kap No:…… ………………………………………………….………………………………………………………… Mahalle/Köy:…...……..…………………………………………. ………………………………………………….…………………………………………………………Posta Kodu:………….....................………………………………………………………… lçe:………………………… l:…….………………….… lçe:………………….. l:……………………..(6) TÜM SAYFALARA AT TOPLAM SGORTALI BLGLERToplam Sigortal Says Tahakkuk Genel ToplamAy çinde Göre<strong>ve</strong> GirenlerSraNoTC NO Emekli Sicil No Ad Soyad(7) AY ÇERSNDE ÇALITIRILAN SGORTALILARINÜnvanFiili HizmetSüresiZammKoduDereceKademeL LÇE ÜNTE KODU (2) BELGENNKODU KODU ESK YEN Ait YILEk GöstergeEmekliKeseneineEsas AylkToplamOlduuMahiyetiBelge TürüToplam Sayfa Says(Bu sayfa dahil)Sayfa NoAy çinde Görevden AyrlanlarPrimÖdemeGünSaysFHZGünSaysAY9-B1Asl Ek ptalFiili Hizmet SüresiZamm Tutar12345678910BU SAYFADAK SGORTALI SAYISI TOPLAMIBU SAYFADAK KES. KAR. TOPLAMI(8) yeri Onay………Sayfadan ibaret bu belgede yazl bilgilerin iyeri kaytlarna uygun olduunu <strong>ve</strong>Emekli Kes.Es.Aylklarnn mevzuata uygun olarak tespit edildiini beyan <strong>ve</strong> kabul ederiz<strong>ve</strong>renTahakkuk <strong>ve</strong> Tediye le lgili Kamu Görevlisi(9) Saymanlk Onay(10) Kuruma Verildii(11) Kurum ÜnitesiTarih <strong>5510</strong> Sayl Kanunun 40. <strong>ve</strong> 86.Maddesi gereince <strong>ve</strong>ren………………………………………………………………….……./...…../……….. tarafndan düzenlenip ……..../….…../……….. TarihindeKurumumuza <strong>ve</strong>rilmitir.<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya VekilininAd-SoyadAd-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi Ad-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi mza,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi Ünitenin Kaesi <strong>ve</strong> lgili Memurun ParafAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 287
T.CSOSYAL GÜVENLK KURUMU BAKANLIIAYLIK FL HZMET SÜRES ZAMMIPRM BELGES(Fiili Hizmet Süresi Zamm Kesenek <strong>ve</strong> Kurum Karlklar5434 Sayl Kanuna göre tespit olunanlar için)NOT:Birinci sayfann açklamalarna göre doldurulacaktr.SAYMANLIK VE KURUM NUMARASI(3) VERENN ADI(1) YER SCL NUMARASI……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………L LÇE ÜNTE KODUKODU KODUESK(5) BALI OLDUU SAYMANLIKAd ……………………………………………..………………………………………………….………………………………………………….lçe:………………….. l:……………………..YENAitOlduuMahiyetiBelge TürüToplam Sayfa Says(Bu sayfa dahil)Sayfa No9-B1 DEVAM SAYFASI(2) BELGENNYILAYAsl EkptalSraNo910111213141512345678TC NO Emekli Sicil No Ad Soyad ÜnvanBU SAYFADAK SGORTALI SAYISI TOPLAMI(7) AY ÇERSNDE ÇALITIRILAN SGORTALILARINFiili HizmetSüresiZammKoduDereceKademe Ek GöstergeEmekliKeseneineEsas AylkToplamPrimÖdemeGünSaysBU SAYFADAK KES. KAR. TOPLAMLARIFHZGünSaysFiili Hizmet SüresiZamm TutarÖNCEK SAYFADAN DEVRLERÖNCEK SAYFADAN DEVRLERBU SAYFA DAHL TOPLAM SGORTALI SAYISIBU SAYFA DAHL TOPLAMLAR(8) yeri Onay (9) Saymanlk Onay(10) Kuruma Verildii(11) Kurum Ünitesi………Sayfadan ibaret bu belgede yazl bilgilerin iyeri kaytlarna uygun olduunu <strong>ve</strong>Tarih <strong>5510</strong> Sayl Kanunun 40. <strong>ve</strong> 86.Maddeleri gereince <strong>ve</strong>renEmekli Kes. Es. Aylklarnn mevzuata uygun olarak tespit edildiini beyan <strong>ve</strong> kabul ederiz…………………………………………………………………<strong>ve</strong>renTahakkuk <strong>ve</strong> Tediye le lgili Kamu Görevlisi.……./...…../……….. tarafndan düzenlenip ……..../….…../……….. TarihindeKurumumuza <strong>ve</strong>rilmitir.<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya VekilininAd-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi Ad-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya KaesiAd-Soyadmza,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi Ünitenin Kaesi <strong>ve</strong> lgili Memurun Paraf288Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
EK-9-B/1AYLIK FL HZMET SÜRES ZAMMI PRM BELGES AÇIKLAMALAR(Fiili Hizmet Süresi Zamm Kesenek <strong>ve</strong> Kurum Karlklar 5434 Sayl Kanuna göre tespit olunanlar için)A-) Aylk Fiili Hizmet Süresi Zamm Prim <strong>ve</strong> Hizmet Belgesi <strong>5510</strong> sayl Kanunun 40’nc 86’nc maddeleri gereince sigortal çaltranKamu darelerince her ay için düzenlenerek, ait olduu ayn sonundan itibaren onbeinci günün sonuna kadar Kuruma <strong>ve</strong>rilir. Süresi içinde<strong>ve</strong>rilmemesi halinde Kanunun 102’nci maddesine göre dari Para Cezas uygulanr.B-) Bu belge üç nüsha olarak düzenlenir.Birinci nüshas kuruma gönderilir. kinci nüshas Kamu daresi tarafndan saklanr. Üçüncünüshas ise belgenin Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi gereken sürenin sonuna kadar i<strong>ve</strong>ren tarafndan sigortallarn görebilecei bir yere aslr.C-) Bu belge ayn Kamu daresinde farkl dönemde maa ödemesi yaplan personel var ise her bir maa dönemi için ayr ayr düzenlenir.D-) Belgenin doldurulmas ile ilgili açklamalar:1-yeri Sicil Numaras: Kamu idaresinin tescil ilemini müteakip Kurumca bildirilen yeri Sicil Numaras eksiksiz <strong>ve</strong> tam olarakyazlacaktr.2-Belgenin: Ait olduu ay <strong>ve</strong> yl <strong>ve</strong> mahiyeti, toplam sayfa says tam olarak yazlr. Ayn Kamu daresinde farkl dönemlerde maaödemesi yaplan personelin olmas halinde belge türüne aadaki gruplandrlan iki haneli kodlardan uygun olan kod yazlarak her birgrup için ayr belge düzenlenir.Maa ödemeleri ayn 15.günü pein yaplanlar 01Maa ödemeleri ayn 1.günü pein olarak yaplanlar 02Maa ödemeleri çaltktan sonra ayn 15’de ödenenler 03Maa ödemeleri çaltktan sonra ayn 1’ne ödenenler 043-<strong>ve</strong>renin Ad: yerinin açk ad bal bulunulan üst kurulu ile birlikte eksiksiz olarak yazlacaktr.4-yerinin Adresi: yerinin adresi tam <strong>ve</strong> eksiksiz olarak yazlacaktr.5-Bal Bulunduu Saymanlk: Personel maa ödemeleri herhangi bir Saymanlkça yaplan i<strong>ve</strong>renlerin bal bulunduu Saymanlkisimlerini tam olarak yazlacaktr. Herhangi bir Saymanla bal olmayp tahakkuk <strong>ve</strong> tediye ilemleri kendi iyerlerincegerçekletirilen(Döner Sermaye letmeleri, Belediye, Özel dare, K..T’ler vb.) iyerleri bal olduu Saymanlk bölümüne kendi yeriismi yazlacaktr.6-Tüm sayfalara ait toplam sigortal bilgileri: Bütün sayfalardaki toplam sigortal says, toplam prim tahakkuku ile ay içinde göre<strong>ve</strong>balayan <strong>ve</strong> ayrlan sigortal says toplam yazlacaktr7-Ay çerisinde Çaltrlan Sigortal Bilgileri:a)T.C Kimlik Numaras: Nüfus Müdürlüünce <strong>ve</strong>rilen 11 karakterden oluan numara, Türk soylu yabanclar içinse pasaport numarasyazlacaktr.b)Emekli Sicil Numaras: lgilinin Emekli Sand Genel Müdürlüü (Devredilen)’ce <strong>ve</strong>rilen 8 karakterli sicil numaras yazlacaktrSicil numarasnn bilinmemesi <strong>ve</strong>ya hatal olarak bilinmesi halinde www.emekli.gov.tr adresinden emeklilik sicil no tespit ksmndan sicilnumaras tespit edilebilecektir.c)Ad <strong>ve</strong> Soyad: Sigortalnn bugün itibariyle Nüfus Müdürlüü kaytlarndaki ad <strong>ve</strong> soyad kaytlarda olduu ekliyle, iki adbulunanlarn ise her iki ad da açk olarak (örnek:Ad: Mehmet Ali ) yazlacaktr.d)Ünvan: lgilinin kadro <strong>ve</strong> görev ünvan yazlacaktr.e) Fiili hizmet süresi zamm kodu: <strong>5510</strong> sayl Kanunun 40.maddesinin ikinci fkrasnda yer alan çizelgenin hangi bendine göre fiili hizmetzamm <strong>ve</strong>riliyorsa bu maddenin <strong>ve</strong> bendin numaras yazlacaktr. (Örnek: Kurun <strong>ve</strong> arsenik ilerinde çalanlar için 40.01)f) Ödenen Aylk Bilgileri : Aylklarn personel kanunlarna göre alan sigortallar için fiilen ödenen aylk derece, kademe <strong>ve</strong> ekgöstergesi yazlacaktr.g) Emekli keseneine esas aylk toplam: Kamu idaresinde görevli sigortalnn 5434 sayl Kanuna göre Emekli keseneine esas aylkderece,kademe, ekgösterge ile kidem ayl,taban ayl <strong>ve</strong> özel hizmet tazminat dikkate alnarak bulunacak Emekli keseneine esas aylktutar yazlacaktr.h)Prim Ödeme Gün Says: Sigortal hizmetlerine ilikin gün saylar bölümüne sigortalnn o ay içinde maa ald gün says yazlr, tamçalma halinde gün says 30 gün olarak dikkate alnr. Ay içinde ie giri <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya ayrl tarihi mevcut ise çalma gün says maa ödenengün saysdr.) Fiili Hizmet Süresi Zamm Gün Says: Fiili hizmet süresi zammna müstehak maddede belirtilen ilerde fiilen çalt gün saysnagöre yine maddede belirtilen miktarlarda hesap edilen gün says yazlacaktr.j) Fiili Hizmet Süresi Zamm Tutar : Emekli keseneine esas aylk toplam üzerinden % 16 kesenek sigortaldan, %20 karlk <strong>ve</strong>renhissesine göre belirlenen toplam miktar üzerinden, yararlandrlaca güne göre kesilecek tutar, para cinsinden yazlacaktr.8-) yeri onay: Bu belge Kamu daresi yöneticisi <strong>ve</strong> tahakkuk <strong>ve</strong> tediye ile ilgili kamu görevlisi tarafndan imzalandktan sonra,bal bulunduu Saymanlk onaynn da alnmas gerekmektedir.E) Bu Belgenin tüm bölümleri, mevzuata <strong>ve</strong> dayana belgelere göre tam <strong>ve</strong> doru olarak doldurulur. Noksan <strong>ve</strong> hatal düzenlenenbelgeler ileme alnmaz. Bundan doacak sorumluluklar i<strong>ve</strong>rene aittir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 289
T.CSOSYAL GÜVENLK KURUMU BAKANLIIYILLIK TBAR HZMET SÜRESPRM BELGES<strong>5510</strong> Sayl Kanunun Yürürlüe girdii tarihten sonra 4.maddeninbirinci fkrasnn (c) bendi kapsamnda ilk defasigortal olacaklar için(1) YER SCL NUMARASISAYMANLIK VE KURUM NUMARASIL LÇE ÜNTE KODU (2) BELGENNKODU KODUESKYENAit Olduu Yl(3) VERENN ADI(4) YERNN ADRES(5) BALI OLDUU SAYMANLIKMahiyeti………………………………………………………… Bulvar:..………………..…………Cadde:………………………. Ad ……………………………………………..………………………………………………………… Sokak:……………………… D kap No:….. ç Kap No:…… …………………………………………………. Belge Türü………………………………………………………… Mahalle/Köy:…...……..…………………………………………. …………………………………………………. Toplam Sayfa Says…………………………………………………………Posta Kodu:………….....................(Bu sayfa dahil)………………………………………………………… lçe:………………………… l:…….………………….… lçe:………………….. l:…………………….. Sayfa No(6) TÜM SAYFALARA AT TOPLAM SGORTALI BLGLERToplam Sigortal SaysTahakkuk Genel ToplamYl çinde Göre<strong>ve</strong> GirenlerYl çinde Görevden Ayrlanlar9-CAsl Ek ptalSraNoTC NOEmekli Sicil No Ad Soyad(7) YIL ÇERSNDE ÇALITIRILAN SGORTALILARINÜnvantibariHizmetSüresi KoduDereceKademeEk GöstergePrime EsasKazançToplamPrimÖdemeGünSaysHS GünSaystibari HizmetSüresi PrimTutar12345678910BU SAYFADAK SGORTALI SAYISI TOPLAMIBU SAYFADAK PRM TOPLAMI(8) yeri Onay………Sayfadan ibaret bu belgede yazl bilgilerin iyeri kaytlarna uygun olduunu <strong>ve</strong>Prime Esas Kazançlarnn mevzuata uygun olarak tespit edildiini beyan <strong>ve</strong> kabul ederiz<strong>ve</strong>renTahakkuk <strong>ve</strong> Tediye le lgili Kamu Görevlisi(9) Saymanlk Onay (10) Kuruma Verildii(11) Kurum ÜnitesiTarih <strong>5510</strong> Sayl Kanunun 49. <strong>ve</strong> 86.Maddesi gereince <strong>ve</strong>ren.……./...…../………..…………………………………………………………………tarafndan düzenlenip ……..../….…../……….. TarihindeKurumumuza <strong>ve</strong>rilmitir.<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya VekilininAd-SoyadAd-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi Ad-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi mza,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi Ünitenin Kaesi <strong>ve</strong> lgili Memurun Paraf290Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
T.CSOSYAL GÜVENLK KURUMU BAKANLIIYILLIK TBAR HZMET SÜRESPRM BELGES<strong>5510</strong> Sayl Kanunun Yürürlüe girdii tarihten sonra4.maddenin birinci fkrasnn (c) bendi kapsamnda ilk defasigortal olacaklar için(3) VERENN ADI………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………NOT:Birinci sayfann açklamalarna göre doldurulacaktr. ……………………………………………………………………………………………………………………(1) YER SCL NUMARASISAYMANLIK VE KURUM NUMARASIL LÇE ÜNTE KODUKODU KODU ESK YEN(5) BALI OLDUU SAYMANLIKAd ……………………………………………..………………………………………………….………………………………………………….lçe:………………….. l:……………………..Mahiyeti AslBelge TürüToplam Sayfa Says(Bu sayfa dahil)Sayfa NoAit Olduu Yl9-C DEVAM SAYFASI(2) BELGENNEkptalSraNo910111213141512345678(7)YIL ÇERSNDE ÇALITIRILAN SGORTALILARINtibariTC NO Emekli Sicil No Ad Soyad Ünvan Hizmet DereceSüresi KoduKademe Ek GöstergePrime EsasKazançToplamPrimÖdemeGünSaysHS GünSaystibari HizmetSüresi Prim TutarBU SAYFADAK SGORTALI SAYISI TOPLAMIBU SAYFADAK PRM TOPLAMLARIÖNCEK SAYFADAN DEVRLERÖNCEK SAYFADAN DEVRLERBU SAYFA DAHL TOPLAM SGORTALI SAYISIBU SAYFA DAHL TOPLAMLAR(8) yeri Onay………Sayfadan ibaret bu belgede yazl bilgilerin iyeri kaytlarna uygun olduunu <strong>ve</strong>Prime Esas Kazançlarnn mevzuata uygun olarak tespit edildiini beyan <strong>ve</strong> kabul ederiz<strong>ve</strong>renTahakkuk <strong>ve</strong> Tediye le lgili Kamu Görevlisi(9) Saymanlk Onay(10) Kuruma Verildii(11) Kurum ÜnitesiTarih <strong>5510</strong> Sayl Kanunun 49.<strong>ve</strong> 86.Maddeleri gereince <strong>ve</strong>ren………………………………………………………………….……./...…../……….. tarafndan düzenlenip ……..../….…../……….. TarihindeKurumumuza <strong>ve</strong>rilmitir.<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya VekilininAd-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi Ad-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya KaesiAd-Soyadmza,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi Ünitenin Kaesi <strong>ve</strong> lgili Memurun ParafAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 291
EK- 9/CYILLIK TBAR HZMET SÜRES PRM BELGES AÇIKLAMALAR(<strong>5510</strong> Sayl Kanunun 4.Maddesinin birinci fkrasnn (c) bendi kapsamnda ilk defa sigortal olacaklar için)A-) Yllk tibari Hizmet Süresi Prim Belgesi <strong>5510</strong> sayl Kanunun 49’uncu <strong>ve</strong> 86’nc maddesi gereince sigortal çaltran Kamudarelerince her yl sonunda sigortalnn aralk ayndaki malüllük, yallk <strong>ve</strong> ölüm sigortasna ait prime esas kazancna göre düzenlenerek,sözkonusu yl takip eden birinci ayn onbeine kadar Kuruma <strong>ve</strong>rilir. Süresi içinde <strong>ve</strong>rilmemesi halinde Kanunun 102’nci maddesine göredari Para Cezas uygulanr.B-) Bu belge üç nüsha olarak düzenlenir. Birinci nüshas , sözkonusu yl takip eden birinci ayn onbeine kadar kuruma <strong>ve</strong>rilir. kincinüshas Kamu daresi tarafndan saklanr. Üçüncü nüshas ise belgenin Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi gereken sürenin sonuna kadar i<strong>ve</strong>ren tarafndansigortallarn görebilecei bir yere aslr.C-) Belgenin doldurulmas ile ilgili açklamalar:1-yeri Sicil Numaras: Kamu idaresinin tescil ilemini müteakip Kurumca bildirilen yeri Sicil Numaras eksiksiz <strong>ve</strong> tam olarakyazlacaktr.2-Belgenin: Ait olduu yl <strong>ve</strong> mahiyeti, toplam sayfa says tam olarak yazlr. Ayn Kamu daresinde farkl dönemlerde maa ödemesiyaplan personelin olmas halinde belge türüne aadaki gruplandrlan iki haneli kodlardan uygun olan kod yazlarak her bir grup içinayr belge düzenlenir.Maa ödemeleri ayn 15.günü pein yaplanlar 01Maa ödemeleri ayn 1.günü pein olarak yaplanlar 02Maa ödemeleri çaltktan sonra ayn 15’de ödenenler 03Maa ödemeleri çaltktan sonra ayn 1’ne ödenenler 043-<strong>ve</strong>renin Ad: yerinin açk ad bal bulunulan üst kurulu ile birlikte eksiksiz olarak yazlacaktr.4-yerinin Adresi: yerinin adresi tam <strong>ve</strong> eksiksiz olarak yazlacaktr.5-Bal Bulunduu Saymanlk: Personel maa ödemeleri herhangi bir Saymanlkça yaplan i<strong>ve</strong>renlerin bal bulunduu Saymanlkisimlerini tam olarak yazlacaktr. Herhangi bir Saymanla bal olmayp tahakkuk <strong>ve</strong> tediye ilemleri kendi iyerlerincegerçekletirilen(Döner Sermaye letmeleri, Belediye, Özel dare, K..T’ler vb.) iyerleri bal olduu Saymanlk bölümüne kendi yeriismi yazlacaktr.6-Tüm sayfalara ait toplam sigortal bilgileri: Bütün sayfalardaki toplam sigortal says, toplam prim tahakkuku ile yl içinde göre<strong>ve</strong>balayan <strong>ve</strong> ayrlan sigortal says toplam yazlacaktr7-Yl çerisinde Çaltrlan Sigortal Bilgileri:a)T.C Kimlik Numaras: Nüfus Müdürlüünce <strong>ve</strong>rilen 11 karakterden oluan numara, Türk soylu yabanclar içinse pasaport numarasyazlacaktr.b)Emekli Sicil Numaras: lgilinin Emekli Sand Genel Müdürlüü (Devredilen)’ce <strong>ve</strong>rilen 8 karakterli sicil numaras yazlacaktrSicil numarasnn bilinmemesi <strong>ve</strong>ya hatal olarak bilinmesi halinde www.emekli.gov.tr adresinden emeklilik sicil no tespit ksmndan sicilnumaras tespit edilebilecektir.c)Ad <strong>ve</strong> Soyad: Sigortalnn bugün itibariyle Nüfus Müdürlüü kaytlarndaki ad <strong>ve</strong> soyad kaytlarda olduu ekliyle, iki adbulunanlarn ise her iki ad da açk olarak (örnek:Ad: Mehmet Ali ) yazlacaktrd)Ünvan: lgilinin kadro <strong>ve</strong> görev ünvan yazlacaktr.e) tibari hizmet süresi kodu: <strong>5510</strong> sayl Kanunun 49.maddesinin birinci <strong>ve</strong> ikici fkrasnn hangi bendine göre itibari hizmet süresi<strong>ve</strong>riliyorsa bu maddenin <strong>ve</strong> bendin numaras yazlacaktr. (Örnek: 49.a.1)f) Ödenen Aylk Bilgileri : Aylklarn personel kanunlarna göre alan sigortallar için fiilen ödenen aylk derece, kademe <strong>ve</strong> ekgöstergesi yazlacaktr.g)Prime Esas Kazanç Toplam Kamu idaresinde görevli sigortalya ait Kanuna göre tespit edilecek aylk gösterge <strong>ve</strong> ek göstergelerüzerinden ödenen aylk tutarlar, memuriyet taban aylk <strong>ve</strong> kdem aylk tutarlar ile tazminat tutarlar toplam yazlacaktr.h)Prim Ödeme Gün Says: Sigortal hizmetlerine ilikin gün saylar bölümüne sigortalnn o yl içinde maa ald gün says yazlr,tam çalma halinde gün says 360 gün olarak dikkate alnr. Yl içinde ie giri <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya ayrl tarihi mevcut ise çalma gün says maaödenen gün saysdr.) tibari Hizmet Süresi Gün Says: tibari hizmet süresine müstehak maddede belirtilen görevlerde fiilen çalt gün saysna göre yinemaddede belirtilen miktarlarda hesap edilen gün says yazlacaktr.j) tibari Hizmet Süresi Prim Tutar :Eklenen itibari hizmet süresinin her 30 günü için yln son aynda sigortal adna ödenen Prime EsasKazanç Toplam üzerinden Malüllük Yallk <strong>ve</strong> Ölüm Sigortalar Primi olarak % 9 Sigortal , %11 <strong>ve</strong>ren hissesine göre belirlenentoplam miktar üzerinden yaralandrlaca güne göre kesilecek tutar, para cinsinden yazlacaktr.8-) yeri onay: Bu belge Kamu daresi yöneticisi <strong>ve</strong> tahakkuk <strong>ve</strong> tediye ile ilgili kamu görevlisi tarafndan imzalandktan sonra,bal bulunduu Saymanlk onaynn da alnmas gerekmektedir.D-) Bu Belgenin tüm bölümleri, mevzuata <strong>ve</strong> dayana belgelere göre tam <strong>ve</strong> doru olarak doldurulur. Noksan <strong>ve</strong> hatal düzenlenenbelgeler ileme alnmaz. Bundan doacak sorumluluklar i<strong>ve</strong>rene aittir.292Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
T.CSOSYAL GÜVENLK KURUMU BAKANLIIYILLIK TBAR HZMET SÜRESPRM BELGES(tibari Hizmet Süresi Kesenek <strong>ve</strong> Kurum Karlklar 5434Sayl Kanuna göre tespit olunanlar için)(1) YER SCL NUMARASISAYMANLIK VE KURUM NUMARASIL LÇE ÜNTE KODU (2) BELGENN(3) VERENN ADI(4) YERNN ADRES(5) BALI OLDUU SAYMANLIKMahiyeti………………………………………………………… Bulvar:..………………..…………Cadde:………………………. Ad ……………………………………………..………………………………………………………… Sokak:……………………… D kap No:….. ç Kap No:…… …………………………………………………. Belge Türü………………………………………………………… Mahalle/Köy:…...……..…………………………………………. …………………………………………………. Toplam Sayfa Says…………………………………………………………Posta Kodu:………….....................(Bu sayfa dahil)………………………………………………………… lçe:………………………… l:…….………………….… lçe:………………….. l:…………………….. Sayfa No(6) TÜM SAYFALARA AT TOPLAM SGORTALI BLGLERToplam Sigortal SaysTahakkuk Genel ToplamYl çinde Göre<strong>ve</strong> GirenlerYl çinde Görevden AyrlanlarKODUKODUESKYENAit Olduu YlAsl9-C1Ek ptalSraNo(7) YIL ÇERSNDE ÇALITIRILAN SGORTALILARINtibariTC NO Emekli Sicil No Ad SoyadÜnvan Hizmet Derece Kademe Ek GöstergeSüresi KoduEmekliKeseneineEsas AylkToplamPrimÖdemeGünSaysHS GünSaystibari HizmetSüresi Tutar12345678910BU SAYFADAK SGORTALI SAYISI TOPLAMIBU SAYFADAK KES. KAR. TOPLAMI(8) yeri Onay………Sayfadan ibaret bu belgede yazl bilgilerin iyeri kaytlarna uygun olduunu <strong>ve</strong>Emekli Kes. Es. Aylklarnn mevzuata uygun olarak tespit edildiini beyan <strong>ve</strong> kabul ederiz<strong>ve</strong>renTahakkuk <strong>ve</strong> Tediye le lgili Kamu Görevlisi(9) Saymanlk Onay (10) Kuruma Verildii(11) Kurum ÜnitesiTarih <strong>5510</strong> Sayl Kanunun 49. <strong>ve</strong> 86.Maddesi gereince <strong>ve</strong>ren.……./...…../………..…………………………………………………………………tarafndan düzenlenip ……..../….…../……….. TarihindeKurumumuza <strong>ve</strong>rilmitir.<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya VekilininAd-SoyadAd-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi Ad-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi mza,Mühür <strong>ve</strong>ya KaesiÜnitenin Kaesi <strong>ve</strong> lgili Memurun ParafAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 293
T.CSOSYAL GÜVENLK KURUMU BAKANLIIYILLIK TBAR HZMET SÜRESPRM BELGES(1) YER SCL NUMARASISAYMANLIK VE KURUM NUMARASIL LÇE ÜNTE KODUKODU KODU ESK YENAit Olduu Yl9-C1 DEVAM SAYFASI(2) BELGENN(tibari Hizmet Süresi Kesenek <strong>ve</strong> Kurum Karlklar 5434Sayl Kanuna göre tespit olunanlar için)(3) VERENN ADI………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………NOT:Birinci sayfann açklamalarna göre doldurulacaktr. ……………………………………………………………………………………………………………………(5) BALI OLDUU SAYMANLIKAd ……………………………………………..………………………………………………….………………………………………………….lçe:………………….. l:……………………..MahiyetiBelge TürüToplam Sayfa Says(Bu sayfa dahil)Sayfa NoAslEk ptalSraNo910111213141512345678(7)YIL ÇERSNDE ÇALITIRILAN SGORTALILARINtibariTC NO Emekli Sicil No Ad Soyad Ünvan Hizmet DereceSüresi KoduKademe Ek GöstergeEmekliKeseneineEsas AylkToplamPrimÖdemeGünSaysHS GünSaystibari HizmetSüresi TutarBU SAYFADAK SGORTALI SAYISI TOPLAMIBU SAYFADAK KES. KAR. TOPLAMLARIÖNCEK SAYFADAN DEVRLERÖNCEK SAYFADAN DEVRLERBU SAYFA DAHL TOPLAM SGORTALI SAYISIBU SAYFA DAHL TOPLAMLAR(8) yeri Onay………Sayfadan ibaret bu belgede yazl bilgilerin iyeri kaytlarna uygun olduunu <strong>ve</strong>Emekli Kes. Es.Aylklarnn mevzuata uygun olarak tespit edildiini beyan <strong>ve</strong> kabul ederiz<strong>ve</strong>renTahakkuk <strong>ve</strong> Tediye le lgili Kamu Görevlisi(9) Saymanlk Onay(10) Kuruma Verildii(11) Kurum ÜnitesiTarih <strong>5510</strong> Sayl Kanunun 49.<strong>ve</strong> 86.Maddeleri gereince <strong>ve</strong>ren………………………………………………………………….……./...…../……….. tarafndan düzenlenip ……..../….…../……….. TarihindeKurumumuza <strong>ve</strong>rilmitir.<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya VekilininAd-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi Ad-Soyad <strong>ve</strong> mzas,Mühür <strong>ve</strong>ya KaesiAd-Soyadmza,Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi Ünitenin Kaesi <strong>ve</strong> lgili Memurun Paraf294Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
EK-9-C/1YILLIK TBAR HZMET SÜRES PRM BELGES AÇIKLAMALAR(tibari Hizmet Süresi Kesenek <strong>ve</strong> Kurum Karlklar 5434 Sayl Kanuna göre tespit olunanlar için)A-) Yllk tibari Hizmet Süresi Prim <strong>ve</strong> Hizmet Belgesi <strong>5510</strong> sayl Kanunun 49’uncu <strong>ve</strong> 86’nc maddeleri gereince sigortal çaltranKamu darelerince her yl sonunda, sigortalnn aralk ayndaki emekli keseneine esas aylna göre düzenlenerek, ait olduu ylnsonundan itibaren onbeinci günün sonuna kadar Kuruma <strong>ve</strong>rilir. Süresi içinde <strong>ve</strong>rilmemesi halinde Kanunun 102’nci maddesine göre dariPara Cezas uygulanr.B-) Bu belge üç nüsha olarak düzenlenir.Birinci nüshas kuruma gönderilir. kinci nüshas Kamu daresi tarafndan saklanr. Üçüncünüshas ise belgenin Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi gereken sürenin sonuna kadar i<strong>ve</strong>ren tarafndan sigortallarn görebilecei bir yere aslr.C-) Belgenin doldurulmas ile ilgili açklamalar:1-yeri Sicil Numaras: Kamu idaresinin tescil ilemini müteakip Kurumca bildirilen yeri Sicil Numaras eksiksiz <strong>ve</strong> tam olarakyazlacaktr.2-Belgenin: Ait olduu yl <strong>ve</strong> mahiyeti, toplam sayfa says tam olarak yazlr. Ayn Kamu daresinde farkl dönemlerde maa ödemesiyaplan personelin olmas halinde belge türüne aadaki gruplandrlan iki haneli kodlardan uygun olan kod yazlr.Maa ödemeleri ayn 15.günü pein yaplanlar 01Maa ödemeleri ayn 1.günü pein olarak yaplanlar 02Maa ödemeleri çaltktan sonra ayn 15’de ödenenler 03Maa ödemeleri çaltktan sonra ayn 1’ne ödenenler 043-<strong>ve</strong>renin Ad: yerinin açk ad bal bulunulan üst kurulu ile birlikte eksiksiz olarak yazlacaktr.4-yerinin Adresi: yerinin adresi tam <strong>ve</strong> eksiksiz olarak yazlacaktr.5-Bal Bulunduu Saymanlk: Personel maa ödemeleri herhangi bir Saymanlkça yaplan i<strong>ve</strong>renlerin bal bulunduu Saymanlkisimlerini tam olarak yazlacaktr. Herhangi bir Saymanla bal olmayp tahakkuk <strong>ve</strong> tediye ilemleri kendi iyerlerincegerçekletirilen(Döner Sermaye letmeleri, Belediye, Özel dare, K..T’ler vb.) iyerleri bal olduu Saymanlk bölümüne kendi yeriismi yazlacaktr.6-Tüm sayfalara ait toplam sigortal bilgileri: Bütün sayfalardaki toplam sigortal says, toplam kesenek karlk tahakkuku ile yl içindegöre<strong>ve</strong> balayan <strong>ve</strong> ayrlan sigortal says toplam yazlacaktr7-Yl çerisinde Çaltrlan Sigortal Bilgileri:a)T.C Kimlik Numaras: Nüfus Müdürlüünce <strong>ve</strong>rilen 11 karakterden oluan numara, Türk soylu yabanclar içinse pasaport numarasyazlacaktr.b)Emekli Sicil Numaras: lgilinin Emekli Sand Genel Müdürlüü (Devredilen)’ce <strong>ve</strong>rilen 8 karakterli sicil numaras yazlacaktrSicil numarasnn bilinmemesi <strong>ve</strong>ya hatal olarak bilinmesi halinde www.emekli.gov.tr adresinden emeklilik sicil no tespit ksmndan sicilnumaras tespit edilebilecektir.c)Ad <strong>ve</strong> Soyad: Sigortalnn bugün itibariyle Nüfus Müdürlüü kaytlarndaki ad <strong>ve</strong> soyad kaytlarda olduu ekliyle, iki adbulunanlarn ise her iki ad da açk olarak (örnek:Ad: Mehmet Ali ) yazlacaktrd)Ünvan: lgilinin kadro <strong>ve</strong> görev ünvan yazlacaktr.e) tibari hizmet süresi kodu: <strong>5510</strong> sayl Kanunun 49’ncmaddesinin birinci <strong>ve</strong> ikinci fkrasnn hangi bendine göre itibari hizmet süresi<strong>ve</strong>riliyorsa bu maddenin <strong>ve</strong> bendin numaras yazlacaktr. (Örnek: 49.a.1)f) Ödenen Aylk Bilgileri : Aylklarn personel kanunlarna göre alan sigortallar için fiilen ödenen aylk derece, kademe <strong>ve</strong> ekgöstergesi yazlacaktr.g) Emekli keseneine esas aylk toplam: Kamu idaresinde görevli sigortalnn 5434 sayl Kanuna göre Emekli keseneine esas aylkderece,kademe, ekgösterge ile kidem ayl,taban ayl <strong>ve</strong> özel hizmet tazminat dikkate alnarak bulunacak Emekli keseneine esas aylktutar yazlacaktr.h)Prim Ödeme Gün Says: Sigortal hizmetlerine ilikin gün saylar bölümüne sigortalnn o yl içinde maa ald gün says yazlr,tam çalma halinde gün says 360 gün olarak dikkate alnr. Ay içinde ie giri <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya ayrl tarihi mevcut ise çalma gün says maaödenen gün saysdr.) tibari Hizmet Süresi Gün Says: tibari hizmet süresine müstehak maddede belirtilen görevlerde fiilen çalt gün saysna göre yinemaddede belirtilen miktarlarda hesap edilen gün says yazlacaktr.j) tibari Hizmet Süresi Tutar : Emekli keseneine esas aylk toplam üzerinden % 16 kesenek sigortaldan, %20 karlk <strong>ve</strong>ren hissesinegöre belirlenen toplam miktar üzerinden, yararlandrlaca güne göre kesilecek tutar, para cinsinden yazlacaktr.8-) yeri onay: Bu belge Kamu daresi yöneticisi <strong>ve</strong> tahakkuk <strong>ve</strong> tediye ile ilgili kamu görevlisi tarafndan imzalandktan sonra,bal bulunduu Saymanlk onaynn da alnmas gerekmektedir.D) Bu Belgenin tüm bölümleri, mevzuata <strong>ve</strong> dayana belgelere göre tam <strong>ve</strong> doru olarak doldurulur. Noksan <strong>ve</strong> hatal düzenlenenbelgeler ileme alnmaz. Bundan doacak sorumluluklar i<strong>ve</strong>rene aittir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 295
EK -10T.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMU……………………………………………..SGORTALILARIN EKSK GÜN BLDRM FORMUAitOlduuSayfa No-B E L G E N NYlAyVEREN NUMARASI(Gerçek Kii için T.C. Kimlik No / Tüzel Kiileriçin Vergi Kimlik No)Mkolu KoduYER SCL NUMARASIÜnite Kodu yeri Sra Numaras l Kodu lçeKoduYeni EskiKont.NoAlt v.Kodu<strong>ve</strong>renin, Alt <strong>ve</strong>renin <strong>ve</strong>ya geçici iilikisi kurulan i<strong>ve</strong>renin Ad Soyad /UnvanYERNNADRES:Bamsz Türü:……….Baml Türü:……………….Bamsz/BamlMeydan:…………………. Bulvar:……………… Cadde:………………Sokak:……. Küme D Kap No:…... Posta Kodu:……….Ad:... ç Kap No:…..Mahalle:………. Köy:………. Bucak:………. lçe:………… l:………………….SraNoSosyal Güv. No(T.C.Kimlik No)Ad-SoyadSGORTALININPrime EsasGünlük KazancEksikBildirilenGün SaysEksikBildirilmeNedeniDeerlendirme Sonucu1.2.3.4.5.6.7.8.9.10.11.12.13.14.15.SAYFA TOPLAMIBEYAN VE TAAHHÜTLER……… sayfadan ibaret bu belgede yazl bilgilerin iyeri defter <strong>ve</strong> kaytlarna uygun olduunu beyan <strong>ve</strong> kabul ederiz. …… / …… / ……….VERENN-ALTVERENN-GEÇC LKSKURULANVERENNADI-SOYADIMÜHÜR <strong>ve</strong>yaKAESSERBEST MUHASEBECMAL MÜAVRADI-SOYADIMÜHÜR <strong>ve</strong>ya KAESBELGENN ÜNTE KAYIT LEMLER..….. sayfadan ibaret, iki nüsha düzenlenmi olan bu formun birinci nüshas, …………..……………….…………. ………………………… Müdürlüünce…… adet eki ile …….. / …... / ……… tarihinde elden teslim alnmtr / posta ile gönderilmitir. kinci nüshas, Ünitece, giri tarih <strong>ve</strong> says <strong>ve</strong>rildikten sonra, alndbelgesi yerine geçmek üzere i<strong>ve</strong>rene / alt i<strong>ve</strong>rene iade edilmitir.BelgeninAlndTarih: …….. / …….. /…………Say : TeslimAlannAd <strong>ve</strong> SoyadGörevimzas :: ……………………………………..: ……………………………………..296Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
EK -10AÇIKLAMALAR<strong>5510</strong> sayl Kanunun 86 nc maddesinin 4 üncü <strong>ve</strong> 5 inci fkralarndayaplan düzenlemelere göre, aylk prim <strong>ve</strong> hizmet belgesi ile birlikte ay içinde(30) günden az çalan <strong>ve</strong>ya eksik ücret ödenen sigortallarn aadakibelgelerden durumlarna uygun olan/olanlar;1) stirahatl olduunu gösteren resmi kurululara ait salk tesisleri <strong>ve</strong>yaiyeri hekimlerince düzenlenmi hekim raporu,2) Ücretsiz izinli olduunu kantlayan izin belgesi,3) Disiplin cezas uygulamas, gözaltna alnmas, tutukluluk haline ilikinbelgeler,4) Ksmi süreli çalmalara ait yazl i sözlemesi,5) En az i<strong>ve</strong>ren tarafndan imzalanm puantaj kaytlar,6) Grev, lokavt, genel hayat etkileyen olaylar, doal afetler nedeniyleiyerinde faaliyetin durdurulduunu <strong>ve</strong>ya ie ara <strong>ve</strong>rildiini gösteren ilgili resmimakamlardan alnan yaz örnei,bu formun ekinde ilgili üniteye <strong>ve</strong>rilir <strong>ve</strong>ya acele posta servisi (aps),iadeli taahhütlü ya da taahhütlü olarak gönderilir.Yasal süresi dnda <strong>ve</strong>rilen söz konusu belgelerden geriye yönelik olarakher zaman düzenlenebilir nitelikte olanlar ileme konulmaz.Yukarda saylan durumlarn dndaki (30) günden az çallan sürelereait geçerli belgeleri belirlemeye Kurum yetkilidir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 297
ONBEŞİNCİ BÖLÜMPRİM ÖDEME YÜKÜMLÜLÜLERİVE SİGORTA PRİMLERİNİN ÖDENMESİ
I – PRİM ÖDEME YÜKÜMLÜLÜLERİ<strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında sigortalıların primlerini ödeyecek olansadece iş<strong>ve</strong>renler değildir. Sigortalılık niteliklerine <strong>ve</strong> hallerine bağlı olaraksigorta primlerini ödeme yükümlülüğü getirilenler <strong>5510</strong> sayılı Kanunun87.maddesinde düzenlenmiş, kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kolları ile genelsağlık sigortası <strong>ve</strong> isteğe bağlı sigorta bakımından yükümlü tutulanlar tektek sayılmıştır. Buna göre;a) Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (c) bentlerine tabi hizmetakdiyle çalışanlar ile kamu görevlisi olarak çalışan zorunlu sosyal sigortalılar<strong>ve</strong> Kanunun 5. maddesi birinci fıkrasının (a) bendine tâbi olan tutuklu<strong>ve</strong> hükümlüler için bunların iş<strong>ve</strong>renleri,b) Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendine tâbi olan kendi nam<strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlar ile bu kapsamda sayılan kişilerden sosyalgü<strong>ve</strong>nlik destek primine tâbi olanlar, isteğe bağlı sigortalı olanlar <strong>ve</strong> Kanunun60.maddesi birinci fıkrasının (d) <strong>ve</strong> (g) bentlerinde sayılan, yani “Mütekabiliyetesası da dikkate alınmak şartıyla, oturma izni almış yabancıülke vatandaşlarından yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında sigortalıolmayan olmayan” <strong>ve</strong> “60.maddede sayılan diğer genel sağlık sigortalılarınındışında kalan <strong>ve</strong> başka bir ülkede sağlık sigortasından yararlanmahakkı bulunmayan” kişilerin kendileri,c) Kanunun 60.maddesi birinci fıkrasının (c) bendinde sayılan, yani “zorunlusosyal sigortalı <strong>ve</strong> isteğe bağlı sigortalı sayılmayıp sosyal yardım<strong>ve</strong> hizmet kapsamında sağlık hizmeti alan <strong>ve</strong> aylık bağlanan kişiler ilevatansız <strong>ve</strong> sığınmacılar “ için primi yılı merkezî yönetim bütçesindenkarşılanmak üzere ilgili kamu idareleri,d) Kanunun 60.maddesi birinci fıkrasının (e) bendinde sayılan, yani “İşsizliködeneği <strong>ve</strong> ilgili kanunları gereğince kısa çalışma ödeneğinden yararlandırılan”kişiler ile 5. maddenin (e) bendinde belirtilen, yani “İŞKURtarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme <strong>ve</strong> değiştirme eğitiminekatılan kursiyerler”” için Türkiye İş Kurumu,e) Kanunun 5.maddesi (b) bendinde belirtilen aday çırak, çırak <strong>ve</strong> işletmelerdemeslekî eğitim görenler ile meslek liselerinde zorunlu staja tâbitutulan öğrenciler için Milli Eğitim Bakanlığı <strong>ve</strong>ya bu öğrencilerin eğitimgördükleri okullar, yüksek öğrenim sırasında zorunlu staja tâbi tutulan öğrencileriçin öğrenim gördükleri yüksek öğretim kurumu,f) Kanunun 5.maddesinin (c) bendine tâbi olan, yani “harp malülleri <strong>ve</strong>vazife malülleri” ile 5.maddenin (g) bendine tabi olan, yani “Ülkemiz ilesosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen iş<strong>ve</strong>renlerce yurtdışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri” için iş<strong>ve</strong>renleri<strong>ve</strong>ya kendileri, prim ödeme yükümlüsü sayılmışlardır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 301
II –SİGORTA PRİMLERİNİN İŞVERENLERCE ÖDENMESİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 88.maddesi birinci fıkrasına göre; Kanunun 4. maddesininbirinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen sigortalıları çalıştıran iş<strong>ve</strong>ren,bir ay içinde çalıştırdığı sigortalıların primlerine esas tutulacak kazançlartoplamı üzerinden bu Kanun gereğince hesaplanacak sigortalı hissesi primtutarlarını ücretlerinden keserek <strong>ve</strong> kendisine ait prim tutarlarını da bu tutaraekleyerek en geç Kurumca belirlenecek günün sonuna kadar Kurumaöder. Kanunun 88.maddesi ikinci fıkrası gereğince, hak edilen ancak, ödenmemişolan ücretler üzerinden hesaplanacak primler hakkında da aynı hükümuygulanacaktır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 88.maddesi dokuzuncu fıkrasına göre ise; 4.maddeninbirinci fıkrasının (c) bendinde belirtilen sigortalıları çalıştıran iş<strong>ve</strong>renler,çalıştırdığı sigortalıların primlerine esas tutulacak kazançlar toplamı üzerindenbu Kanun gereğince hesaplanacak prim tutarlarını ücretlerindenkeserek <strong>ve</strong> kendisine ait prim tutarlarını da bu tutara ekleyerek, en geç Kurumcabelirlenecek günün sonuna kadar Kuruma öderler. Bununla birlikteKurum, kamu idarelerinde işyerinin özelliği nedeniyle primlerin farklı zamanlardaödeme süresini belirlemeye yetkilidir.(<strong>5510</strong>/88-21)Öte yandan, belge <strong>ve</strong>ya bilgileri internet, elektronik <strong>ve</strong> benzeri ortamdagöndermekle zorunlu tutulan gerçek <strong>ve</strong> tüzel kişilerin, Kurumun bilgi işlemsistemlerinin herhangi bir nedenle hizmet dışı kalması sonucu belge<strong>ve</strong> bilgiyi, bu Kanunda öngörülen sürenin son gününde Kuruma gönderememesi<strong>ve</strong> muhteviyatı primleri de yasal süresi içinde ödeyememesi halinde,sorunların ortadan kalktığı tarihi takip eden beşinci işgününün sonunakadar belge <strong>ve</strong>ya bilgiyi gönderir <strong>ve</strong> muhteviyatı primleri de aynı süredeKuruma öder ise bu yükümlülükleri Kanunda öngörülen sürede yerine getirmişkabul edilecektir.(<strong>5510</strong>/100-4)III –BAĞIMSIZ ÇALIŞANLARIN PRİMLERİNİN ÖDENMESİIII .1- PRİMLERİNİN KENDİLERİNCE ÖDENMESİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 88.maddesi altıncı fıkrasına göre; Kanunun 87. maddesininbirinci fıkrasının (b) bendinde belirtilen yükümlülerden, 4.maddeninbirinci fıkrasının (b) bendine tâbi olanlar ile bu kapsamda sayılan kişilerdensosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primine tâbi olanlar; her aya ait primlerini takipeden ayda Kurumca belirlenecek günün sonuna kadar Kuruma öderler.Bu kişiler primlerini en fazla 360 günle sınırlı olmak üzere peşin olarak erkenödeyebilir. Erken ödeme halinde erken ödenen her gün için 6183 sayılıAmme Alacaklarının Tahsil Usûlü Hakkında Kanunun ek 1.maddesinegöre erken ödeme indirimi hükümleri uygulanır. Ancak yapılan erkenödeme indirimi, prime esas kazançtan indirilmez. Erken ödemede sigortalılıksüresi, sigorta priminin ait olduğu her ayın ilk gününden itibaren,prim ödeme gün sayısına dahil edilir. Erken ödeme yapılan <strong>ve</strong> prim ödeme302Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
gün sayısına dahil edilmeyen sürede isteğe bağlı sigortalılığın sona ermesihalinde, sigortalılık süresinden sayılmayan günlere ait primler ilgililereiade edilir. Belirtelim ki; bunlardan sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primine tâbiolanların primleri, aylıklarından kesilmek suretiyle tahsil edilir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalısayılanların, her ay için otuz tam gün prim ödemesi zorunludur.(<strong>5510</strong>/88-8)Diğer taraftan, sigorta prim alacaklarının zamanaşımına uğramasına rağmen,sonradan yapılan ödemeler Kurumca kabul edilecektir. Ancak, <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 4. maddesi birinci fıkrasının (b) bendine tâbi sigortalılarınzamanaşımı nedeniyle prim ödenmeyen süreleri, sigortalılık süresindensayılmaz <strong>ve</strong> bu süreye ilişkin sigortalılık hak <strong>ve</strong> yükümlülükleri düşer.(<strong>5510</strong>/93-4)III .2- TEVKİF SURETİYLE TAHSİLYukarıda görüldüğü üzere, asıl olan kendi nam <strong>ve</strong> hesabına bağımsız olarakçalışan sigortalıların primlerini doğrudan kendilerinin ödemesidir.Ancak, bu kapsamdakilerin yani Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b)bendinin (4) numaralı alt bendi kapsamında sigortalı olarak tescil edilmişolanların prim borçlarını, sattıkları tarımsal ürün bedellerinden borç tutarınıgeçmemek şartıyla % 1 ilâ % 5 oranları arasında olmak üzere kesintiyapılmak suretiyle tahsil etmeye Kurum yetkilidir.(<strong>5510</strong>/88-12) Böylecetarımsal faaliyet yürüten bağımsız çalışan sigortalıların kamu idare <strong>ve</strong>müesseselerine, kooperatiflere, ticaret şirketlerine vb. satmış olduğu ürünbedellerinden prim borçları kesilerek tahsil edilebilecektir. Bağ-Kur uygulamasındada(1479/mülga 53), sigorta primlerinin Bakanlar Kurulu kararıile ürün bedellerinden tevkif suretiyle tahsil edilebildiğini de söyleyelim.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendinin (4) numaralıalt bendine tabi sigortalılar için, genel sağlık sigortası primi ile kısa <strong>ve</strong> uzunvadeli sigorta kolları primlerini ayrı ayrı <strong>ve</strong>ya birlikte tahsil edilecek şekildeprim ödeme tarihlerini <strong>ve</strong>ya dönemlerini belirlemeye Kurum yetkilidir.(<strong>5510</strong>/88-7)Geçmiş dönemde tevkifat uygulamasının kapsamını, Bağ-Kur’a prim borcubulunan tarım sigortalılarının sattıkları ürünler oluşturmakta <strong>ve</strong> uygulamanınkapsamı belirlenirken de, tevkifattan muaf olan kişilere Bağ-Kurtarafından “muafiyet belgesi” <strong>ve</strong>rilmekte <strong>ve</strong> böylece sözkonusu kişilerürün satarken bu belgelerini gösterdiklerinde ürün bedellerinden kesintiyapılmamaktaydı. 1IV-GENEL SAĞLIK SİGORTASI PRİMLERİNİN ÖDENMESİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası kapsamında, genel olarak1 KARA, Fazıl: “Tarım Bağ-Kur Sigortalılarına Ait Prim Borçlarının, Ürün Bedellerinden Kesilmek Suretiyle TahsiliUygulaması <strong>ve</strong> Yersiz Kesintilerin Durumu”, E-Yaklaşım, Eylül 2007, S:50Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 303
hizmet akdi ile <strong>ve</strong> kamu görevlisi olarak bağımlı çalışmak suretiyle sigortalısayılanların, sigorta primleri ile genel sağlık sigortası primlerini iş<strong>ve</strong>renleriyukarıda belirtildiği üzere birlikte Kuruma ödemektedirler. Kanundagenel sağlık sigortası primlerinin ödenmesi ile ilgili olarak ise kimi özeldüzenlemelere de yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Aşağıda bunları açıklamaya çalışacağız.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 88.maddesi onuncu fıkrası gereğince, Kanunun87.maddesi birinci fıkrasının (c) <strong>ve</strong> (d) bentlerinde belirtilen yükümlüler,her aya ait primleri ilgili ayı takip eden ayın sonuna kadar Kuruma ödeyeceklerdir.Buna göre; Kanunun 60.maddesi birinci fıkrasının (c) bendindesayılan, yani “zorunlu sosyal sigortalı <strong>ve</strong> isteğe bağlı sigortalı sayılmayıpsosyal yardım <strong>ve</strong> hizmet kapsamında aylık bağlanan” kişiler için primiyılı merkezî yönetim bütçesinden karşılanmak üzere ilgili kamu idareleri<strong>ve</strong> Kanunun 60.maddesi birinci fıkrasının (e) bendinde sayılan, yani “İşsizliködeneği <strong>ve</strong> ilgili kanunları gereğince kısa çalışma ödeneğinden yararlandırılan”kişiler ile 5. maddenin (e) bendinde belirtilen, yani “İŞKURtarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme <strong>ve</strong> değiştirme eğitiminekatılan kursiyerler” için için Türkiye İş Kurumu, her aya ait genelsağlık sigortası primleri ilgili ayı takip eden ayın sonuna kadar KurumaödeyeceklerdirÖte yandan, Kanunun 60.maddenin birinci fıkrasının (b), (c), (d) <strong>ve</strong> (g) bentlerigereği genel sağlık sigortalısı sayılanlar için, her ay otuz tam gün genelsağlık sigortası primi ödenmesi zorunludur. Şu kadar ki, 60.maddenin birincifıkrasının (b) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı olanların aynıay içinde zorunlu sigorta kapsamında prim ödeme gün sayısı bulunmasıhalinde, ayın kalan günleri için isteğe bağlı sigorta gün sayısı kadar genelsağlık sigortası primi ödenir.(<strong>5510</strong>/88-3)Yani; ”isteğe bağlı sigortalı olan kişiler, “zorunlu sosyal sigortalı <strong>ve</strong> isteğebağlı sigortalı sayılmayıp sosyal yardım <strong>ve</strong> hizmet kapsamında sağlıkhizmeti alan <strong>ve</strong> aylık bağlanan kişiler ile vatansız <strong>ve</strong> sığınmacılar”, “Mütekabiliyetesası da dikkate alınmak şartıyla, oturma izni almış yabancıülke vatandaşlarından yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında sigortalıolmayan olmayan kişiler” <strong>ve</strong> “60.maddede sayılan diğer genel sağlık sigortalılarınındışında kalan <strong>ve</strong> başka bir ülkede sağlık sigortasından yararlanmahakkı bulunmayan kişiler” için zorunlu olarak her ay otuz tamgün üzerinden genel sağlık sigortası primi ödenecektir.Bunlardan; “Mütekabiliyet esası da dikkate alınmak şartıyla, oturma iznialmış yabancı ülke vatandaşlarından yabancı bir ülke mevzuatı kapsamındasigortalı olmayan olmayan kişiler” ile “60.maddede sayılan diğergenel sağlık sigortalılarının dışında kalan <strong>ve</strong> başka bir ülkede sağlıksigortasından yararlanma hakkı bulunmayan kişiler”, isteğe bağlı sigortalılar<strong>ve</strong> kendi nam <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışan sigortalılar gibi sigortaprimlerini peşin olarak erken ödeme imkanına da sahiptirler.304Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4. maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındasigortalı olmakla birlikte, 4857 sayılı Kanunun 13 <strong>ve</strong> 14.maddelerine görekısmi süreli <strong>ve</strong>ya çağrı üzerine çalışanlar ile bu Kanuna göre ev hizmetlerindeay içerisinde 30 günden az çalışan sigortalılar için eksik günlerine aitgenel sağlık sigortası primlerinin 30 güne tamamlanması zorunludur. Budurumda olan sigortalıların eksik günlerine ilişkin genel sağlık sigortasıprimleri, 60.maddenin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralı alt bendi<strong>ve</strong>ya (g) bendi kapsamında ödenir. Kamu idaresine ait işyerlerinde çalıştırılansigortalıların iş sözleşmesinin askıda kaldığı aylara ait genel sağlıksigortası primi, 82.maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazancınalt sınırının 30 günlük tutarı üzerinden ilgili kamu idaresince ödenir.(<strong>5510</strong>/88-4)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 60.maddesi birinci fıkrasının (c) bendi kapsamına girenleriçin prim ödeme yükümlülerinin ödeyecekleri genel sağlık sigortasıprimi; primin tahakkuk ettirileceği ay itibarıyla anılan bendin (1) <strong>ve</strong> (2)numaralı alt bentlerinde sayılan toplam kişi sayısının üçe bölünmesi suretiylebulunacak kişi sayısına (3) ilâ (10) numaralı alt bentlerde sayılankişi sayısının eklenmesi suretiyle bulunacak toplam kişi sayısı esas alınarakhesaplanır. Ancak, bu kişilerden aynı zamanda 60. maddenin birincifıkrasının (c) bendi kapsamı dışındaki bentlerin kapsamına girerek genelsağlık sigortalısı sayılanlar, bu fıkraya göre tespit edilecek kişi sayısı hesabınadahil edilmez.(<strong>5510</strong>/88-5)V-SİGORTA PRİMLERİNİN ÖDENME USULLERİV .1 –GENEL OLARAKSigorta primleri genel olarak Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumunun taşradaki SosyalGü<strong>ve</strong>nlik İl Müdürlüğü <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Merkezlerindeki <strong>ve</strong>znelereödenebilecek. Ancak geçmiş dönemdeki SSK <strong>ve</strong> Bağ-Kur uygulamasındaolduğu gibi sigorta primlerinin bankalar kanalı ile de ödenmesi mümkün.Örneğin; SSK uygulamasında olduğu üzere, cari döneme ait sigorta primleri,sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primi, işsizlik sigortası primi <strong>ve</strong> damga <strong>ve</strong>rgisianlaşmalı bankalar üzerinden on-line tahsil edilebilmektedir.Ancak, cari ay prim borçlarının on-line olarak bankalar kanalıyla tahsil edilebilmesiiçin, aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesinin Kuruma Internet (e-bildirge)kanalıyla gönderilmesi <strong>ve</strong>ya doğrudan Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi suretiyle tahakkukmakbuzunun alınmış olması şarttır. Başka bir ifadeyle, tahakkuk ettirilmemişcari ay prim borçlarının bankalar kanalıyla tahsili mümkün bulunmamaktadır.Bu nedenle, iş<strong>ve</strong>renlerin öncelikle cari aya ilişkin prim tahakkukişlemini yapmış/yaptırmış olmaları gerekmektedir. Yine, on-linetahsilat uygulamasında cari aya ilişkin borç türü bazında (sigorta primi,işsizlik vd.) tahakkuk etmiş borçların tamamının tahsilatı yapılacağından,kısmi tahsilatın bankalar kanalıyla yapılması mümkün bulunmamaktadır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 305
Belirtelim ki; sigorta primleri Kurumla anlaşma yapmış postaneler aracılığıylaödenebileceği gibi çizgili çekle de ödenebilir. Kurumla anlaşmalıpostaneye süresinde yapılmış ödeme Kuruma da süresinde yapılmış sayılacaktır.Çizgili çekin, primlerin ödenmesi gereken süre içinde posta idaresinetevdi edilmesi durumunda, çekin bloke edilmiş olması ya da blokeedilmemekle birlikte keşide tarihinde karşılığının mevcut olduğunun saptanmışolması <strong>ve</strong> tahsil için yapılan başvuru sırasında da tahsilin gerçekleşmesikoşuluyla, çekin postaya <strong>ve</strong>rildiği tarih itibariyle primlerin Kurumaödendiği kabul edilmektedir 2 .Esasen <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 88.maddesi onbeşinci fıkrasında; primlerinözel ödeme şekilleri kullanılmak suretiyle ödenmesi zorunluluğunu getirmeye<strong>ve</strong> primlerin yatırılacağı tahsilât kuruluşlarını belirlemeye Kurumunyetkili olduğu da belirtilmiştir.V .2- KDV İADE ALACAĞINDAN MAHSUP<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 88.maddesi onüçüncü fıkrasına göre; prim borçlarıkatma değer <strong>ve</strong>rgisi iade alacağından mahsubu suretiyle de ödenebilir. Butakdirde katma değer <strong>ve</strong>rgisi iade hakkı sahibi kendisinin, mal <strong>ve</strong>ya hizmetsatın aldığı <strong>ve</strong>ya iştirak <strong>ve</strong>ya ortaklık ilişkisi içinde bulunduğu iş<strong>ve</strong>renlerinprim borçları için de mahsup talep edebilir. Bu iş<strong>ve</strong>renlerin mahsuptalebinde bulundukları ayda muaccel olan prim borçlarının birinci fıkradabelirtilen ödeme sürelerini izleyen onbeş gün içinde mahsup suretiyleödenmesi halinde, yasal süresi içinde ödendiği kabul edilir.Ancak prim borçlarının katma değer <strong>ve</strong>rgisi iade alacağından mahsup suretiyleödenmesi talebinde bulunulduğu halde, süresinde mahsup edilemeyen<strong>ve</strong>ya eksik mahsup edilen prim borçları için birinci fıkrada belirtilenödeme sürelerini izleyen günden başlanarak gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikmezammı uygulanır. Kurum, Maliye Bakanlığının uygun görüşü ile bu uygulamadanfaydalanacak iş<strong>ve</strong>renleri; iştigal konusu, işletme türü <strong>ve</strong> işletmebüyüklüğü itibarıyla belirlemeye <strong>ve</strong> lehine mahsup talebinde bulunulaniş<strong>ve</strong>renlerin prim borcu ödeme süresini otuz günü aşmamak üzere uzatmayayetkilidir.V .3- KURUM BORÇLARINA MAHSUPPrim alacaklarını tahsilde Kuruma başka bir olanak daha tanınmıştır. <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 88.maddesi ondördüncü fıkrası ile Kurum, prim <strong>ve</strong> hertürlü alacaklarını, iş<strong>ve</strong>renlere olan borçlarından mahsup etmek suretiyletahsil etmeye yetkili kılınmıştır. Buna göre Kurum, iş<strong>ve</strong>renlere olan çeşitliborçlarını ödeme yerine prim alacaklarına mahsup edebilecektir. Örneğin;genel sağlık sigortası uygulaması kapsamında aynı zamanda sağlık hizmetsunucusu da olan iş<strong>ve</strong>renlere olan borçlarını Kurumun prim alacaklarınamahsup etmesi mümkün olabilecektir.2 KURT, Resul:İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Sigorta Mevzuatında Usul <strong>ve</strong> Esaslar, İSMMMO Yayın No:37, 3.Baskı, İstanbul2004, s:372306Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
V .4- TMSF KANALI İLEN YAPILACAK ÖDEMELER5411 sayılı Bankacılık Kanununun 106, 107, 134 <strong>ve</strong> 136.maddelerine göre;Devletin <strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kuruluşlarının amme alacağı niteliğinde olanalacakları, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu(TMSF) alacaklarından öncegelmektedir. Fon alacakları, ancak bunlardan sonra imtiyazlı alacak niteliğindesayılmaktadır. Bankaların <strong>ve</strong> bankalarla birlikte sorumlu tutulankişilerin Devlete <strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kuruluşlarına olan amme alacağı niteliğindekiborçlarının öncelikli alacak sayılması, amme alacaklarının (<strong>ve</strong>rgi,sigorta primi vb.) kamu hizmetlerinin temel finansman kaynağı olması ilede yakından ilgilidir.Nitekim 5411 sayılı Kanunun 106.maddesine göre; bankacılık izni kaldırılan,bu sebeple de yönetim <strong>ve</strong> denetimi TMSF na intikal eden banka hakkındaiflas kararı <strong>ve</strong>rilmesi hâlinde Fon, iflas masasına 2004 sayılı İcra <strong>ve</strong>İflas Kanununun 206. maddesinde yer alan üçüncü sıradaki tüm imtiyazlıalacaklılardan önce, ancak Devletin <strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kuruluşlarının 6183sayılı Kanun kapsamındaki alacaklarından sonra gelmek üzere imtiyazlıalacaklı sıfatıyla iştirak edebilecektir.5411 sayılı Kanunun 134.maddesinde Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna(TMSF) belirli koşullarda SGK ye borçlarını ödeme yetkisi de <strong>ve</strong>rilmiştir.Buna göre TMSF; yönetim <strong>ve</strong> denetimine sahip olduğu şirketlerin <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>yayönetimini <strong>ve</strong> denetimini devir aldığı şirketlerin, Fon tarafından atananyönetim <strong>ve</strong> denetim kurulu üyeleri <strong>ve</strong> müdürleri ile Fonun atadığı bu yöneticilertarafından şirketi temsil <strong>ve</strong> ilzam ile yetkili kılınan genel müdür,genel müdür yardımcısı <strong>ve</strong> müdür gibi şirket çalışanları <strong>ve</strong>ya Fon, bu fıkradasayılan gerçek <strong>ve</strong>ya tüzel kişilere ait şirket hisselerinin <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya buşirketlerdeki lisans, ruhsat, 3984 sayılı Kanunun geçici 6. maddesi hükmükapsamında geçici frekans <strong>ve</strong> kanal kullanımı <strong>ve</strong> imtiyaz sözleşmelerindendoğan hakları dahil olmak üzere diğer tüm hak <strong>ve</strong> varlıklarının <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>yabu hisselerle orantılı aktiflerinin satışını gerçekleştirmeye <strong>ve</strong> bu satışlardanelde edilen tutarları Fon alacaklarına mahsup etmeye <strong>ve</strong>ya şirketlerinkamu borçları <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya Sosyal Sigortalar Kurumuna borçları ile sair borçlarınıödemede kullanmaya <strong>ve</strong> bu işlemler ile ilgili kararlar almaya 6762sayılı Türk Ticaret Kanununun 324.maddesi ile bağlı kalmaksızın yetkilidirler.Gerçek <strong>ve</strong> tüzel kişilerin sahip olduğu varlıkların, bu maddede yer alanhükümler çerçe<strong>ve</strong>sinde ticari <strong>ve</strong> iktisadi bütünlük kapsamında <strong>ve</strong>ya buKanunda yer alan hükümler çerçe<strong>ve</strong>sinde ayrı ayrı cebri icra yoluyla satışlarındanelde edilen bedelden; satış tarihine kadar tahakkuk etmiş olmakşartıyla, sırasıyla Fon Kurulu tarafından karar <strong>ve</strong>rilmesi halinde şirketlerinteknik bilgi, yazılım, donanım, ekipman, mal <strong>ve</strong> hizmet alımından doğangeçmiş dönem borçları, kişilerin Devlete <strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kuruluşlarınaolan 6183 sayılı Kanun kapsamındaki borçları ile GSM imtiyaz sözleşme-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 307
sinden doğan Hazine payı borçları ödendikten sonra kalan kısım, kişilerindiğer kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşları ile üst kurullara olan borçlarına garametentaksim edilerek ödenir. Bu hükme göre yapılan dağıtım sonrasındabakiye borç kalması; lisans, ruhsat, imtiyaz sözleşmesi, geçici frekans <strong>ve</strong>kanal kullanımı <strong>ve</strong> benzeri hakların devri <strong>ve</strong> yeni alıcısı tarafından işletilmesiiçin gerekli olan <strong>ve</strong> kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşları ile üst kurullarcayapılması gereken devrin tescil <strong>ve</strong> nakli işlemine engel teşkil etmez.V .5- SİGORTA PRİMLERİNİN HAZİNECE ÖDENMESİ<strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında Devlet, Kurumun ay itibarıyla tahsil ettiğimalûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası priminindörtte biri oranında Kuruma katkı yapacaktır. Bunun dışında Hazine; istihdamı<strong>ve</strong> yatırımları teşvik gayesiyle, kültür yatırım <strong>ve</strong> girişimlerini desteklemekamacıyla <strong>ve</strong> kontenjan fazlası özürlü çalıştırılmasını özendirme gibiçeşitli iktisadi <strong>ve</strong> sosyal politikalar bağlamında çalıştırılan sigortalıların sigortaprimi iş<strong>ve</strong>ren paylarının bir bölümünü ödemeyi de üstlenmiş bulunmaktadır.Bu hususlara “Sigorta Primlerinin Hazine <strong>ve</strong> İşsizlik SigortasıFonunca Ödendiği Durumlar” bölümde detaylı olarak değinilmiştir.VI –PRİM BORÇLARINDAN KURUMA KARŞI SORUMLULUKVI .1- GENEL OLARAKDiğer birçok yükümlülük gibi sigorta primlerinin Kuruma ya hiç ya da süresindeödenmemesinden ötürü iş<strong>ve</strong>renin sorumlu tutulacağı pek tabiidir.Öte yandan <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili, alt iş<strong>ve</strong>ren, sigortalıyıdevralan iş<strong>ve</strong>ren de sigorta primlerinin ödenmesinden iş<strong>ve</strong>ren ilebirlikte sorumlu sayılmışlardır. Böylece Kurum duruma göre prim ödemeyükümlülüğünün yerine getirilmemesi sebebiyle iş<strong>ve</strong>ren ile iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili,alt iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong> sigortalıyı devralan iş<strong>ve</strong>rene birlikte başvurabilecektir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 12.maddesi ikinci fıkrasına göre, iş<strong>ve</strong>ren adına <strong>ve</strong> hesabına,işin <strong>ve</strong>ya görülen hizmetin bütününün yönetim görevini yapan kimse iş<strong>ve</strong>ren<strong>ve</strong>kili sayılmakta, iş<strong>ve</strong>ren deyimi iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kilini de kapsamaktadır.Dolayısıyla, iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili bu Kanunda belirtilen yükümlülüklerinden, buarada sigorta primlerinin ödenmesi yükümünden dolayı, iş<strong>ve</strong>ren ile birliktemüştereken <strong>ve</strong> müteselsilen sorumludur.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 12.maddesi altıncı fıkrasına göre ise; sigortalılar, üçüncü birkişinin aracılığı ile işe girmiş <strong>ve</strong> bunlarla sözleşme yapmış olsalar dahi,asıl iş<strong>ve</strong>ren, bu Kanunun iş<strong>ve</strong>rene yüklediği yükümlülüklerden dolayı altiş<strong>ve</strong>ren ile birlikte sorumlu tutulmuştur.Benzer bir biçimde, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 12.maddesi ikinci fıkrasına göre, 4857sayılı İş Kanununda tanımlanan geçici iş ilişkisi kurulan iş<strong>ve</strong>ren de, buKanunda belirtilen yükümlülüklerinden, bu arada sigorta primlerininödenmesi yükümlülüğünden dolayı iş<strong>ve</strong>ren ile birlikte müştereken <strong>ve</strong> müteselsilensorumludur.308Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Diğer taraftan işyerinin devri durumunda da birlikte sorumluluk halisözkonusudur. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 89. maddesi birinci fıkrasına göre; sigortalınınçalıştırıldığı işyeri aktif <strong>ve</strong>ya pasifi ile birlikte devralınır <strong>ve</strong>yaintikal ederse ya da başka bir işyerine katılır <strong>ve</strong>ya birleşirse eski iş<strong>ve</strong>reninKuruma olan prim ile gecikme cezası, gecikme zammı <strong>ve</strong> diğer ferilerindenoluşan borçlarından, aynı zamanda yeni iş<strong>ve</strong>ren de müştereken <strong>ve</strong> müteselsilensorumludur. Bu hükme aykırı sözleşme hükümleri Kuruma karşıgeçersizdir.VI .2-TAHAKKUK VE TEDİYE İLE GÖREVLİ KAMU GÖREVLİLERİ<strong>5510</strong>sayılı Kanunun 88.maddesi yirminci fıkrasında; “Kurumun sigortaprimleri <strong>ve</strong> diğer alacakları haklı bir sebep olmaksızın bu Kanunda belirtilensürelerde ödenmez ise kamu idarelerinin tahakkuk <strong>ve</strong> tediye ile görevlikamu görevlileri, …Kuruma karşı iş<strong>ve</strong>renleri ile birlikte müştereken<strong>ve</strong> müteselsilen sorumludur.” hükmüne yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Kurum uygulamasında ise Kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarında genel müdür,yönetim kurulu üyesi olanlar, belediye başkanları <strong>ve</strong> belediye saymanlarısorumlu sayılmaktadırlar. Tartışmalı bu alanda Yargıtay prim borçlarındandolayı belediye başkanlarını sorumlu sayarken 3 , Danıştay ise belediyebaşkanlarının sorumlu sayılamayacağına hükmetmiştir 4 .Kamu idarelerinin tahakkuk <strong>ve</strong> tediye ile görevli kamu görevlilerinin sorumlusayılmalarında aranan diğer bir koşul ise prim borcunun bu görevlilertarafından haklı bir sebep olmaksızın ödenmediğinin anlaşılmasıdır 5 .Örneğin, genel müdürün primlerin ödenmemesi konusunda yazılı emrivar ise alt kademedekiler sorumlu sayılmamıştır 6 .VI .3- TÜZEL KİŞİLERDE ÜST DÜZEY YÖNETİCİ VE YETKİLİLERİNSORUMLULUĞU<strong>5510</strong>sayılı Kanunun 88.maddesi yirminci fıkrasında; “Kurumun sigortaprimleri <strong>ve</strong> diğer alacakları haklı bir sebep olmaksızın bu Kanunda belirtilensürelerde ödenmez ise … tüzel kişiliği haiz diğer iş<strong>ve</strong>renlerin şirketyönetim kurulu üyeleri de dahil olmak üzere üst düzeydeki yönetici <strong>ve</strong>yayetkilileri ile kanuni temsilcileri Kuruma karşı iş<strong>ve</strong>renleri ile birlikte müştereken<strong>ve</strong> müteselsilen sorumludur.” denilmiştir.Kurum uygulamalarında, tüzel kişiliğe haiz işyerlerinde, genel müdürler,yönetim kurulu üyeleri primlerin ödenmesinden dolayı üst düzey yetkilisayılmakta <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>ren ile birlikte müteselsilen sorumlu tutulmaktadırlar 7 .Anonim şirketlerde yönetim kurulu üyeliği bulunmayan ortakların Kurumakarşı sorumlulukları bulunmamakla birlikte, yönetim kurulu üyesiolan ortaklar üst düzey yönetici olarak sorumlu sayılmaktadırlar. Ger-3 Y. 10. HD, 25.06.1992, E:866, K:72704 D. 1.D, 27.06.1989, E:85, K:935 Y. 10. HD. 13.10.2000, E:5975, K:62076 Y. 10. HD. 03.10.1995, E:8159, K:77897 SSK Genel Müdürlüğü’nün 11.08.1997 tarih <strong>ve</strong> 16-145 Ek sayılı GenelgesiAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 309
çektende anonim şirketlerde primlerin ödenmesi yönünden sorumlu üstdüzey yöneticiden söz edebilmek için, bu kimsenin yönetim kurulundabaşkan <strong>ve</strong>ya başkan yardımcısı gibi unvan taşıması <strong>ve</strong>ya imza yetkisinesahip üye olması <strong>ve</strong>ya şirketin yönetiminde parasal konularda yetkili genelmüdür, finansman <strong>ve</strong>ya muhasebe müdür gibi üst düzeyde sorumluluktaşıyan görevli olması gerekir 8 .Türk Ticaret Kanununun 540.maddesi gereğince, aksi kararlaştırılmadıkçalimited şirket ortakları şirketi birlikte yöneteceklerinden, müşterek sorumlusayılacaklardır. Ancak, limited şirket ortaklar kurulu karar almış ise bukişilerin üst düzey yönetici sayılacağı kabul edilmiştir 9 .Sözkonusu tüzel kişiliklerde üst düzey yöneticilerin Kuruma karşı sorumlusayılmalarında Yargıtay, bunların primlerin tahakkuk <strong>ve</strong> ödenmesindeyetkili üst düzey yönetici olması şartını aramaktadır 10 . Öte yandan üstdüzey yönetici görevinden ayrılsa bile yöneticilik yaptığı dönemle sınırlıolmak üzere primlerin ödenmesinden Kuruma karşı sorumluluğu devameder 11 . Cezaların şahsiliği ilkesi gereğince, üst düzey yöneticiler iş<strong>ve</strong>rene<strong>ve</strong>rilen cezalardan ise sorumlu değildirler 12 .VI .4-KURUM YETKİLİ PERSONELİNİN SORUMLULUĞUVI .4 .1 – Kurum personelinin sorumluluk sınırı<strong>5510</strong>sayılı Kanunun 88.maddesi yirmibirinci fıkrasında; “…Prim alacaklarınıntahsili için muacceliyet tarihinden itibaren en geç bir yıl içinde icrayoluna başvurmayan Kurum yetkili personeli hakkında genel hükümleregöre kovuşturma yapılır. ” denilmiştir.Kanunda, önceki dönem uygulamalarında yer almayan bir hükme yer <strong>ve</strong>rdiğigörülmektedir. Kurum prim alacaklarında tahsil gü<strong>ve</strong>ncesi oluşturmakiçin kendi personelini dahi sorumlu tutacağını açıklamıştır. Böylece,yetkili Kurum personeli, prim alacaklarının tahsili için muacceliyet tarihindenitibaren en geç bir yıl içinde harekete geçip icra yoluna başvurmaz isekovuşturmaya uğrayacaktır. Hakkında hem idari hem de cezai kovuşturmayapılabilecektir.Belirtelim ki yetkili Kurum personeli sadece “prim alacaklarının” tahsilindegecikmeye sebep <strong>ve</strong>rirse kovuşturmaya uğrar iken, “diğer Kurumalacakları” yönüyle böyle bir yaptırım öngörülmemiştir. Örneğin; tebliğ<strong>ve</strong> itiraz süreci sonunda ödenmediği için Kurum alacağına dönüşen idaripara cezalarının tahsili için belirtilen sürede harekete geçmeyen Kurumpersoneli hakkında bu madde hükmü kapsamında kovuşturma yapılmasısözkonusu olamayacaktır.8 Y.21.HD. 21.12.2002, E:2002/9012, K:2002/9985; GÜLER, Şerafettin: “Sigorta Primlerinin Ödenmesinde Üst DüzeyYöneticilerin Sorumluluğu”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Eylül-Ekim 2006, S:39, s:105-1109 Y. 10. HD. 24.03.1997, E:2287, K:226210 Y. 21. HD. 07.06.1999, E:3785, K:4011; Y. 10. HD. 02.05.2005, E:2005/2042, K:2005/485811 Y. 10. HD. 22.09.1997, E:5849, K:601312 Y. 10. HD. 08.02.1997, E:10513, K:902310Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
VI .4 .2 – Uygulanacak kanun hükümleri<strong>5502</strong> sayılı Kanunun 28.maddesi altıncı fıkrasına göre, Kurum personeli,5237 sayılı Türk Ceza Kanununun uygulanmasında kamu görevlisi sayılır<strong>ve</strong> 4483 sayılı Memurlar <strong>ve</strong> Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması HakkındaKanun, 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüş<strong>ve</strong>t <strong>ve</strong> YolsuzluklarlaMücadele Kanunu <strong>ve</strong> 6245 sayılı Harcırah Kanunu hükümlerinetabidir. Dolayısıyla prim alacaklarının tahsili için belirtilen sürede hareketegeçmeyen yetkili Kurum personeli, 4483 sayılı Kanun hükümlerine görekovuşturmaya tabi tutulacağı gibi unsurlarının oluşmasına göre 5237 sayılıKanun hükümleri de uygulanabilecektir.Zira, memur <strong>ve</strong> diğer kamu görevlisi Kurum personelinin görevleri sebebiyleişledikleri suçlar hakkında 4483 sayılı Kanun hükümlerine göre soruşturmayapılacaktır. Öte yandan, görev sırasında işlenen suç ile görevsebebiyle işlenen suçun birbirine karıştırılmaması gerekmektedir.Görev sırasında işlenen suçlar, niteliği itibari ile memur <strong>ve</strong>ya diğer kamugörevlisi olan <strong>ve</strong> olmayan herkes tarafından işlenebilen, ancak, görev yaptıklarızaman içerisinde işledikleri suçlardır. İşlenen suç ile görev arasındailliyet bağı aranmaz. Görev sırasında demek ise mutlaka görev yerindedemek değildir. Memur <strong>ve</strong> diğer kamu görevlisi ister görev yerinde, istersegörev yerinden başka bir yerde olsun, görev yaparken suç işlemişse bukapsamda değerlendirilir. Memurlar <strong>ve</strong> diğer kamu görevlilerinin görevlerisırasında işlenen suçları, eğer aynı zamanda görevlerinden doğmuyorsa, genel hükümlere göre Cumhuriyet savcısı tarafından kovuşturulacak,4483 sayılı Kanun hükümleri uygulanmayacaktır 13 .4483 sayılı kanun hükümlerinin uygulanacağı görevden doğan suçlar ise,yalnız memurlar <strong>ve</strong> diğer kamu görevlisi olan kişiler tarafından <strong>ve</strong> görevlerinedeniyle işlenebilen suçlardır. Memur <strong>ve</strong>ya diğer kamu görevlisiolmayan kişiler bu suçları işleyemez, ancak işlenmesine katılabilirler. Suçungörevden doğması için memur <strong>ve</strong> diğer kamu görevlisinin işiyle ilgiliolması yeterlidir. Memurun <strong>ve</strong>ya diğer kamu görevlilerinin görevlerini,kanun <strong>ve</strong> ilgili diğer mevzuata göre yerine getirmeyerek, kanunlarda suçolduğu belirtilen eylemleri gerçekleştirmiş olmaları gerekir 14 .Memur <strong>ve</strong>ya diğer kamu görevlisi olmak, bu suçlarda suçun asli unsurudur.Bu unsur gerçekleşmezse, suç da oluşmaz. 5237 sayılı Kanunun 257.maddesinde düzenlenen görevi kötüye kullanma suçunda olduğu gibi görevile işlenen suç arasında bir illiyet bağı mevcuttur. Bir suçun görevdendoğan suç olarak nitelendirilebilmesi için yapılan görevle ilgili olması yeterlidir.Suçun işlendiği yer <strong>ve</strong> zaman önemli değildir.Gerçektende, prim alacaklarının tahsili için en geç bir yıl içinde icra yo-13 USTA, İlknur: “4483 Sayılı Yasa <strong>ve</strong> Getirdiği Değişiklikler”, SSK Bülteni, Ekim-Aralık 2002, S:86, s:19-2714 USTA, İlknur: “4483 Sayılı Yasa <strong>ve</strong> Getirdiği Değişiklikler”, SSK Bülteni, Ekim-Aralık 2002, S:86, s:19-27Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 311
luna başvurmayan Kurum yetkili personeli; “görevinin gereklerine aykırıhareket etmek suretiyle ya da görevinin gereklerini yapmakta ihmal <strong>ve</strong>yagecikme göstererek Kurumun zararına neden olduğu” için, 4483 sayılı Kanunuyarınca kovuşturmaya uğrayacak <strong>ve</strong> hakkında 5237 sayılı Kanunun257.maddesi hükümleri uygulanabilecektir. Görüldüğü üzere görevi kötüyekullanma suçunun oluşması için, görevin gereklerine aykırı davranışınmutlaka eylemli bir davranış olması gerekmez, “prim alacaklarının tahsiliiçin en geç bir yıl içinde icra yoluna başvurmayarak” hareketsiz kalmakgibi ihmali hareket de görevi kötüye kullanma suçunu oluşturur.VII - PRİM BORÇLARININ ERTELENMESİSigorta prim borçları bazı durumlarda ertelenebilmektedir. <strong>5510</strong> sayılıKanunun 91.maddesi birinci fıkrası ile Kuruma Kanunda sayılan hallerdeprim borçlarını erteleme yetkisi <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; “işyerleri yangın,su baskını, yer kayması, deprem gibi afete uğrayan, tabii afet nedeniyletarımsal faaliyetinden dolayı zarar gören iş<strong>ve</strong>renler ile 4. maddenin birincifıkrasının (b) bendi kapsamındaki sigortalılar, bu durumu belgelemelerikaydıyla olayın meydana geldiği tarihten itibaren üç ay içinde talepte bulunmaları<strong>ve</strong> prim ödeme aczine düştüklerinin, yapılacak inceleme sonucuanlaşılması halinde, afet tarihinden önce ödeme süresi dolmuş mevcutprim borçları ile afetin meydana geldiği tarihten itibaren tahakkuk edeceküç aylık prim borçları, olayın meydana geldiği tarihten itibaren bir yılakadar Kurumca ertelenebilir.”Anlaşılacağı üzere, Kanunda sayılan tabii afet durumlarında ilgililer, durumubelgeleyerek üç ay içerisinde Kuruma başvurmaları gerekmektedir.Tabii afetler sebebiyle de prim ödeme aczine düşüldüğü Kurumca yapılacakaraştırma sonucunda tespit edilebilir ise prim borçları ertelenebilecektir.Ertelenecek prim borçları ise afet tarihinden önce ödeme süresi dolmuşmevcut prim borçları ile afetin meydana geldiği tarihten itibaren tahakkukedecek üç aylık prim borçlarıdır. Kurum bu prim borçlarını olayın meydanageldiği tarihten itibaren bir yıla kadar erteleme yetkisine sahiptir.Diğer taraftan, prim borcunun ertelendiği sürede zamanaşımı işlemez <strong>ve</strong>ertelenen kısmına gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikme zammı uygulanmaz. Belirtilsinki; 7269 sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısiyle AlınacakTedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun uyarınca genel hayatı etkilediğinekarar <strong>ve</strong>rilen afetler nedeniyle, afet bölgesinde doğrudan <strong>ve</strong>yadolaylı olarak zarar gören iş<strong>ve</strong>renler <strong>ve</strong> sigortalıların bu Kanuna göreödenmesi gereken primlerin <strong>ve</strong> diğer Kurum alacaklarının ödeme sürelerinibu Kanundaki sürelere bağlı olmaksızın, afet bölgesindeki şartları <strong>ve</strong>gelişmeleri göz önünde tutarak belirlemeye <strong>ve</strong> ertelemeye Kurum yetkilikılınmıştır.(<strong>5510</strong>/91-3)312Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
VIII –SÜRESİNDE ÖDENMEYEN PRİMLERİN TAHSİLİKurumun süresi içinde ödenmeyen prim <strong>ve</strong> diğer alacaklarının tahsilinde,6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 51, 102<strong>ve</strong> 106.maddeleri hariç, diğer maddeleri uygulanmaktadır. Öte yandan,süresinde ödenmeyen prim alacakları için Kurum gecikme zammı <strong>ve</strong> gecikmecezası uygulamaktadır. <strong>5510</strong> sayılı Kanun ile primlerini ödemeyeniş<strong>ve</strong>renler için bir de pasaport <strong>ve</strong>rilmesi yasağı uygulanmaktadır. Konu ileilgili olarak “Süresinde Ödenmeyen Sigorta Primlerinin Tahsili” bölümündedaha detaylı açıklamalara yer <strong>ve</strong>rilmiştir.IX –PRİM ALACAKLARINDA ZAMANAŞIMI VE YETKİLİ MAHKEMEKurumca zamanaşımı, süre geçmesi suretiyle Kurumun prim, rücu <strong>ve</strong>diğer alacağının kalkmasıdır. Zamanaşımı, bu hususta bir müracaat olupolmadığına bakılmaksızın hüküm ifade eder. Bir borcun zamanaşımınauğraması alacağı sona erdirmemekte, alacaklının dava yolu ile alacağınıelde etme imkanını ortadan kaldırmaktadır. Bir başka deyişle zamanaşımı,borcun eksik bir borç haline gelmesidir 15 .<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 93.maddesi ikinci fıkrasına göre; Kurumun prim <strong>ve</strong>diğer alacakları ödeme süresinin dolduğu tarihi takip eden takvim yılı başındanbaşlayarak on yıllık zamanaşımına tâbidir. Kurumun prim <strong>ve</strong> diğeralacakları; mahkeme kararı sonucunda doğmuş ise mahkeme kararının kesinleşmetarihinden, Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrolle görevli memurlarıncayapılan tespitlerden doğmuş ise rapor tarihinden, kamu idarelerinin denetimelemanlarınca kendi mevzuatı gereğince yapacakları soruşturma, denetim<strong>ve</strong> incelemelerden doğmuş ise bu soruşturma, denetim <strong>ve</strong> incelemesonuçlarının Kuruma intikal ettiği tarihten <strong>ve</strong>ya bankalar, döner sermayelikuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulmuş kurum <strong>ve</strong> kuruluşlardanalınan bilgi <strong>ve</strong> belgelerden doğmuş ise bilgi <strong>ve</strong> belgenin Kuruma intikalettiği tarihten itibaren, zamanaşımı on yıl olarak uygulanır. Bu alacaklariçin 89. madde gereğince hesaplanacak gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikme zammı,88. maddede belirtilen ödeme süresinin son gününü takip eden gündenitibaren uygulanır.Belirtelim ki; Zamanaşımından sonra yapılan ödemeler kabul edilir. Ancak,Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendine tâbi sigortalılarınzamanaşımı nedeniyle prim ödenmeyen süreleri, sigortalılık süresindensayılmaz <strong>ve</strong> bu süreye ilişkin sigortalılık hak <strong>ve</strong> yükümlülükleri düşer.(<strong>5510</strong>/93-4)Bu Kanuna dayanılarak Kurumca açılacak tazminat <strong>ve</strong> rücû davaları ise,on yıllık zamanaşımına tâbidir. Zamanaşımı tarihi; rücû konusu gelir <strong>ve</strong>aylıklar bakımından Kurum onay tarihinden, masraf <strong>ve</strong> ödemeler için isemasraf <strong>ve</strong>ya ödeme tarihinden itibaren başlar.(<strong>5510</strong>/93-3)15 CAMKURT, M.Zülfi “Sosyal Sigorta Kurumu Uygulamasında Sigorta Primlerinin Tahakkuk Ve Tahsil ZamanaşımıSüreleri”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Eylül-Ekim 2006, S:39, s:80-92Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 313
Kurumun prim <strong>ve</strong> diğer alacaklarının tahsilinde, Amme AlacaklarınınTahsil Usulü Hakkında Kanunun uygulamasından doğacak uyuşmazlıklarınçözümlenmesinde ise Kurumun alacaklı biriminin bulunduğu yer işmahkemesi yetkilidir. Yetkili iş mahkemesine başvurulması alacakların takip<strong>ve</strong> tahsilini durdurmaz.(<strong>5510</strong>/88-19)X –SİGORTA PRİMLERİN İADESİX .1 –TAVANI AŞAN PRİMLERİN SİGORTALILARA İADESİ<strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında sigortalı aynı anda birden fazla sigortalılıkhaline tabi olacak şekilde çalışabilecektir. Hizmet akdine dayalı olarakçalışıp Kanunun kısaca 4/a maddesi kapsamına girecek olan sigortalı, aynıanda şirket ortağı olarak kendi nam <strong>ve</strong> hesabına çalışmakla kısaca 4/b <strong>ve</strong>kamu görevlisi olarak çalışarak da kısaca 4/c kapsamında sigortalı sayılabilecektir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 53.maddesi gereğince, sigortalının, 4. maddeninbirinci fıkrasının (a), (b) <strong>ve</strong> (c) bentlerinde yer alan sigortalılık nedenlerindenbirden fazlasına aynı anda tâbi olmasını gerektirecek şekildeçalışması halinde; öncelikle (c) bendi kapsamında, (c) bendi kapsamındaçalışması yoksa ilk önce başlayan sigortalılık ilişkisi esas alınarak sigortalısayılacaktır.İşte bu şekilde çalışan sigortalıların, yani Kanunun 53. maddesine göre belirlenenaynı sigortalılık haline tâbi olacak şekilde birden fazla işte çalışmasınedeniyle Kuruma ödenen primler toplamı, bu sigortalılık hali için belirlenenprime esas kazanç üst sınırı üzerinden hesaplanacak miktarı aşarsa,aşan kısmın tamamı, sigortalının talebi üzerine en geç talep tarihini takipeden ay içinde hissesi oranında sigortalıya defaten geri ödenir. Geri <strong>ve</strong>rilenprimler için ayrıca gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikme zammı ile faiz ödenmez.(<strong>5510</strong>/82-4)Bu durumdaki sigortalının talepte bulunması halinde Kurum prim iadesindebulunacaktır. Bu şekilde prim iadesi defaten sigortalıya hissesi oranındaödenecek, geri <strong>ve</strong>rilen primler için ise ayrıca gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikmezammı ile faiz ödenmeyecektir.X .2 –YERSİZ ALINAN PRİMLERİN İADESİX .2 .1 –Genel bilgiler<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 89.maddesi üçüncü <strong>ve</strong> dördüncü fıkralarında iadesigereken sigorta primlerine yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; yanlış <strong>ve</strong>ya yersizalınmış olduğu tespit edilen primler, alındıkları tarihten on yıl geçmemişise, hisseleri oranında iş<strong>ve</strong>renlere, sigortalılara, isteğe bağlı sigortalılara<strong>ve</strong>ya genel sağlık sigortalılarına <strong>ve</strong>ya hak sahiplerine kanunî faizi ile birliktegeri <strong>ve</strong>rilir. Kanunî faiz, primin Kuruma yatırıldığı tarihi takip eden aybaşından, iadenin yapıldığı ayın başına kadar geçen süre için hesaplanır.Ancak Borçlar Kanununun 65.maddesi hükmü saklıdır.314Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Düzenlemeye göre, primlerin yanlış <strong>ve</strong>ya yersiz olarak alınmış olduğununanlaşılması halinde, alındıkları tarihten itibaren on yıl geçmemiş ise ilgililerintalepte bulunması şartı da olmaksızın, hisseleri oranında iş<strong>ve</strong>renlere,sigortalılara, isteğe bağlı sigortalılara <strong>ve</strong>ya genel sağlık sigortalılarına <strong>ve</strong>yahak sahiplerine kanunî faizi ile birlikte geri <strong>ve</strong>rilecektir. Şüphesiz prim iadeişlemleri yürütülürken iptal prim belgelerinin de düzenlenmesi gerekmektedir.Şu halde Kurumun geri <strong>ve</strong>rme yükümünün doğması için aşağıdakikoşulların gerçekleşmesi gerekmektedir :a ) Primler gerçektende yanlış <strong>ve</strong> yersiz olarak alınmış olmalı. Eşanlam ifadeeden “yanlış <strong>ve</strong> yersiz” kelimeleri, sosyal sigorta uygulamalarının öngördüğüesaslar dışındaki bütün prim ödemelerini kapsar. Primlerin ödenişbiçimlerinin ise önemi bulunmamaktadır. Örneğin; mükerrer ödenmişprimler, sigortalı olmayanlar için ödenmiş primler ya da <strong>5510</strong> sayılı Kanunkapsamına alınmaması gerekli işyerleri için ödenen primler vb. hep yanlış<strong>ve</strong> yersiz alınmış primler olarak telakki edilmektedir.b ) Tarafların ayrı ayrı <strong>ve</strong>ya çıkar birliği oluşturarak birlikte haksız eylemlerisonucu Kurumca tahsil edilmiş primler ise yanlış <strong>ve</strong> yersiz alınmakapsamında değerlendirilmemiştir. Başka bir söyleyişle yapılan prim ödemelerininsuç niteliği taşıyan davranışlar sonucu olmaması gerekmektedir.Benzeri durumlarda Borçlar Kanununun 65.maddesi hükmü gereğince Kurumayatırılmış tutarlar iade edilmeyecek <strong>ve</strong> irat kaydedilecektir. Zira, 818sayılı Borçlar Kanunun 65.maddesine göre, haksız yahut ahlaka (adaba)mugayir bir maksat istihsali için <strong>ve</strong>rilen bir şeyi istirdada mahal yoktur.c ) Şüphesiz iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong> sigortalılara geri ödemenin yapılması, ödeme olgusunungerçekleşmiş olmasına bağlıdır. Yoksa Kurumca yanlışlıkla primtahakkuk ettirilmiş olması sigortalı yada iş<strong>ve</strong>ren için geri alma hakkı doğurmayacaktır.d )Yanlış <strong>ve</strong> yersiz olarak alındığı anlaşılan primlerin geri <strong>ve</strong>rilmesi alındıklarıtarihten itibaren on yıl geçmemesine bağlıdır. Şayet primlerin ödenmesindeon yıllık süre geçmişse Kurum için artık geri <strong>ve</strong>rme yükümü sözkonusu olmayacaktır.X .2 .2 –Prim iadesinin sonuçları<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 89.maddesi dördüncü fıkrasında yersiz alınan primlerinilgililere iadesinin sonuçlarına yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; prim iadesinedeniyle sigortalıların, isteğe bağlı sigortalıların, genel sağlık sigortalılarınınaylık, gelir, ödenek <strong>ve</strong> sağlık hizmetlerinden yararlanma şartlarınıyitirmeleri durumunda, bu Kanuna göre ödenen aylık, gelir <strong>ve</strong> ödeneklerile sağlanan sağlık hizmetleri durdurulur. Yanlış <strong>ve</strong>ya yersiz yapılan masraflarKanunun 96. madde hükümlerine göre ilgililerden geri alınır. <strong>5510</strong>sayılı Kanunun 96.maddesinde ise, Kurumca yapılan yersiz ödemeleringeri alınmasındaki usul <strong>ve</strong> esaslara yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 315
XI – SİGORTA PRİMLERİNİN GİDER OLARAK YAZILMASI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 88.maddesi onbirinci fıkrasına gereğince, Kurumafiilen ödenmeyen prim tutarları, gelir <strong>ve</strong>rgisi <strong>ve</strong> kurumlar <strong>ve</strong>rgisi uygulamasındagider yazılamaz. Primler ödendiği vakit giderleştirilebilecektir.Sigorta primleri hangi döneme ait olursa olsun, fiilen ödendikleri tarihtegider olarak kaydedilebileceklerdir. Sigorta primi daha önceki yıllara aitolmakla birlikte, ödendiği yılı gelir <strong>ve</strong> kurumlar <strong>ve</strong>rgisi uygulamasında giderolarak yazılabilecektir.Genel olarak sigorta primleri, en geç Kurumca belirlenecek günün sonunakadar Kuruma yatırılacaktır. Sigorta primlerinin ait oldukları ayı takipeden ayın sonuna kadar Kuruma yatırılması durumunda, ilgili yıl Aralıkayı primi takip eden yıl Ocak ayında Kuruma ödenir ise, bu durumda ödenenAralık ayı primi takip eden yılın gideri mi olacak ? Maliye Bakanlığıkonuya açıklık getirmiş <strong>ve</strong> Aralık ayına ait sigorta primlerinin takip edenayın Ocak ayı içinde ödenmiş olması durumunda bu primlerin Aralık ayınıngideri olarak kaydedilebileceğini ifade etmiştir 16 .Sigorta primlerinin süresinde ödenmemesinin yaptırımı olarak, Kurumaödenen gecikme zam <strong>ve</strong> faizlerinin gider olarak kaydedilip kaydedilemeyeceğiise tartışmalıdır. Gecikme zam <strong>ve</strong> cezalarının giderleştirilmesininmümkün olduğunu söyleyenler; gerek Gelir Vergisi Kanunu gerekse KurumlarVergisi Kanunu uygulamasında yer alan 6183 sayılı Kanun hükümlerinegöre ödenen cezaların, gecikme zamları <strong>ve</strong> faizlerinin <strong>ve</strong>rgi matrahlarınınsaptanması sırasında gider olarak indirilemeyeceğini belirtenhükümlerin, 6183 sayılı Kanunun birinci maddesindeki kapsam ile sınırlıolarak anlaşılması gerektiği, 6183 sayılı Kanuna göre ödenen ceza, gecikmezammı <strong>ve</strong> faizlerin indirilememesinin, bunların 6183 sayılı Kanunun birincimaddesi kapsamına giren kamu alacaklarından kaynaklanmış olmasıkoşuluna bağlandığını ifade etmektedirler 17 .Birçok Danıştay kararında da olduğu üzere, ödenmeyen sigorta primlerinedeniyle tahakkuk ettirilen gecikme zamları gider olarak yazılamayacaktır18 . Zira, gecikme zam <strong>ve</strong> faizlerinin gider olarak düşülebileceği şeklindekiyaklaşımın kabulü, hüsnüniyetle primlerini süresinde ödeyenler açısındanhaksız rekabete konu olabileceği gibi primlerini süresinde değil degecikme zam <strong>ve</strong> cezası ile sonradan ödeyenleri ödüllendirecektir. Kanunkoyucunun böylesi bir sonucu amaçlamadığı söylenebilir 19 .Bir diğer husus da, özellikle inşaat <strong>ve</strong> taahhüt işleriyle uğraşan iş<strong>ve</strong>renlerin,sözkonusu işler dolayısıyla <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 85.maddesinde düzenlendiğişekliyle, Kuruma bildirmiş oldukları işçiliklerin eksik olması16 Maliye Bakanlığı’nın 23.01.1995 tarih <strong>ve</strong> 10-1933/1347 sayılı Özelgesi; KURT, Resul: age. s:403-40417 UZUN, H.İbrahim: “SSK ya Ödenen Gecikme Zam <strong>ve</strong> Faizleri Gider Yazılabilir mi ?”, Mükellefin Dergisi, Aralık2001, S:108, s:27-3318 Danıştay. 4.D. 29.05.1998, E:1997/2066, K:1998/234719 BİLGİLİ, Özkan: “Sigorta Primleri İle Gecikme Zam <strong>ve</strong> Faizleri Gider Yazılabilir mi ?”, Maliye Postası, Nisan 2002,s:97-104316Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
nedeniyle, asgari işçilik oranlarını tutturabilmek için ödedikleri tutarlarınkazancın tespitinde gider olarak indirilip indirilmeyeceğidir. Gerçektendeyukarıda yer <strong>ve</strong>rildiği üzere, Kanunda “ödenen prim tutarlarının” giderolarak indirilebileceği belirtilmiştir. Oysa, devamlı işyerlerinden olsun,ihaleli işler <strong>ve</strong> özel bina inşaatlarından olsun, asgari işçilik uygulamasıkapsamında yapılan hesaplama sonucu tespit edilen “eksik işçilik”, giderolarak “indirilebilecek prim” midir ? Vergiye en fazla yaklaşılan alanolarak asgari işçilik uygulaması kapsamında, yapılan hesaplama sonucutespit edilen eksik işçilik sigorta primi olmamakla birlikte, iş<strong>ve</strong>renlerce Kurumaödenmesi durumunda, bize göre Kanun hükmünün lafzına değil deamacına bakmak suretiyle gelir <strong>ve</strong> kurumlar <strong>ve</strong>rgisi uygulamasında giderolarak indirilebilmelidir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 317
ONALTINCI BÖLÜMSİGORTA PRİMLERİNİNHAZİNE VE İŞSİZLİKSİGORTASI FONUNCAÖDENDİĞİ DURUMLAR
I –GENEL OLARAK HAZİNECE ÖDEMEBilindiği üzere 1998 yılından bu yana çeşitli tarihlerde çıkarılan kanunlarile ( 4325, 4369 <strong>ve</strong> 4747 sayılı Kanunlar ) sigorta primleri iş<strong>ve</strong>ren paylarınınbazen tamamının bazen de yarısının Hazinece üstlenilmesi ya dasigorta primi iş<strong>ve</strong>ren paylarının ertelenmesi şeklinde yapılan düzenlemelerle,<strong>ve</strong>rgi benzeri bir gelir olarak sigorta primlerinden, oluşturulan iktisatpolitikalarında önemli bir araç olarak yararlanılmıştır. Sigorta primi iş<strong>ve</strong>renpaylarının Hazinece üstlenilerek, bazen ülkenin bazı bölgelerinde işçiistihdamının artırılması bazen de toplumda öncelikle gözetilmesi gerekenkesimlerin istihdamının cazip kılınması şeklinde sosyal politika tercihleriöne çıkmıştır. Siyasal iktidarlar, kimi zamanda gelişmesini istediği sektörlereyatırımları yönlendirmek için bu tür düzenlemeler yapmıştır.Öte yandan, daha önce İşsizlik Sigortası Kanunu uygulamasında yaptığıüzere, <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında da Devlet ilk defa sosyal sigortasistemine düzenli prim ödemek suretiyle katılmaktadır. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun81.maddesi ikinci fıkrasına göre; Devlet, Kurumun ay itibarıyla tahsilettiği malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası priminindörtte biri oranında Kuruma katkı yapacaktır. Devlet katkısı olarakhesaplanacak tutar talep edilen tarihi takip eden 15 gün içinde HazineceKuruma ödenecektir.Bu düzenli prim ödemelerinin dışında devlet aşağıda açıklayacağımız durumlardada sigorta primleri iş<strong>ve</strong>ren paylarını belirli oranlarda ödemektedir.II - ÖZEL SEKTÖR İŞVERENLERİNİN MALÜLLÜK, YAŞLILIKÖLÜM SİGORTASI PRİMLERİNİN ÖDENMESİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 81.maddesi birinci fıkrasının (ı) alt bendinde bu Kanunun4.maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalılarıçalıştıran özel sektör iş<strong>ve</strong>renleri için prim teşviğine yer <strong>ve</strong>rilmiş bulunmaktadır.Buna göre; bu Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) bendikapsamındaki sigortalıları çalıştıran özel sektör iş<strong>ve</strong>renlerinin, bu maddesininbirinci fıkrasının (a) bendine göre malullük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarıprimlerinden, iş<strong>ve</strong>ren hissesinin beş puanlık kısmına isabet eden tutarHazinece karşılanır.İş<strong>ve</strong>ren hissesine ait primlerin Hazinece karşılanabilmesi için, iş<strong>ve</strong>renlerinçalıştırdıkları sigortalılarla ilgili olarak bu Kanun uyarınca aylık prim <strong>ve</strong>hizmet belgelerinin yasal süresi içerisinde Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumuna <strong>ve</strong>rmeleri,sigortalıların tamamına ait sigorta primlerinin sigortalı hissesineisabet eden tutarı ile Hazinece karşılanmayan iş<strong>ve</strong>ren hissesine ait tutarıyasal süresinde ödemeleri, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumuna prim, idari paracezası <strong>ve</strong> bunlara ilişkin gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikme zammı borcu bulunmamasışarttır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 321
Ancak Kuruma olan prim, idari para cezası <strong>ve</strong> bunlara ilişkin gecikme cezası<strong>ve</strong> gecikme zammı borçlarını 6183 sayılı Amme Alacaklarının TahsilUsulü Hakkında Kanunun 48.maddesine göre tecil <strong>ve</strong> taksitlendiren iş<strong>ve</strong>renlerile 4958 sayılı Sosyal Sigortalar Kurumu Kanununa <strong>ve</strong> 5458 sayılıSosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Prim Alacaklarının Yeniden Yapılandırılması <strong>ve</strong> Bazı KanunlardaDeğişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile diğer taksitlendirme<strong>ve</strong> yapılandırma Kanunlarına göre taksitlendiren <strong>ve</strong> yapılandıran iş<strong>ve</strong>renlerbu tecil, taksitlendirme <strong>ve</strong> yapılandırmaları devam ettiği sürece bu fıkrahükmünden yararlandırılır.Bu fıkra hükümleri Kamu idareleri işyerleri ile bu Kanuna göre sosyalgü<strong>ve</strong>nlik destek primine tabi çalışanlar <strong>ve</strong> yurt dışında çalışan sigortalılarhakkında uygulanmaz. Hazinece karşılanan prim tutarları gelir <strong>ve</strong> kurumlar<strong>ve</strong>rgisi uygulamalarında gider <strong>ve</strong>ya maliyet unsuru olarak dikkatealınmaz. Bu fıkrayla düzenlenen destek unsurundan diğer ilgili mevzuatuyarınca ayrıca yararlanmakta olan iş<strong>ve</strong>renler aynı dönem için <strong>ve</strong> mükerrerolarak bu destek unsurundan yararlanamaz. Bu durumda, iş<strong>ve</strong>renlerintercihleri dikkate alınmak suretiyle uygulama, destek unsurlarından sadecebiriyle sınırlı olarak yapılır. Bu Kanun gereğince yapılan kontrol <strong>ve</strong>denetimlerde çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği tespit edileniş<strong>ve</strong>renler bir yıl süreyle bu fıkrayla sağlanan destek unsurlarından yararlanamaz.Bu fıkrada düzenlenen teşvik, kamu idareleri hariç bu Kanunun 4. maddesininbirinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalılara ilişkin matrah,oran <strong>ve</strong> esaslar üzerinden 506 sayılı Kanunun geçici 20.maddesi kapsamındakisandıkların statülerine tabi personel için de uygulanır. Bu fıkranınuygulanmasına ilişkin usul <strong>ve</strong> esaslar Maliye Bakanlığı ile Çalışma <strong>ve</strong>Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığı <strong>ve</strong> Hazine Müsteşarlığı tarafından müşterekenbelirlenir.III -YATIRIM VE İSTİHDAMIN TEŞVİKİ KAPSAMINDAPRİMLERİN ÖDENMESİIII .1–UYGULAMANIN SÜRESİ VE KAPSAMIZaman zaman kapsamını genişletmek maksadıyla üzerinde değişikliklerde yapılan, 5084 sayılı Yatırımların <strong>ve</strong> İstihdamın Teşviki ile Bazı KanunlardaDeğişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile bazı illerde <strong>ve</strong>rgi <strong>ve</strong>sigorta primi teşvikleri uygulamak, enerji desteği sağlamak <strong>ve</strong> yatırımlarabedelsiz arsa <strong>ve</strong> arazi temin etmek suretiyle yatırımları <strong>ve</strong> istihdamimkânlarını artırmak amaçlanmıştır. Kurum uygulamalarına yön <strong>ve</strong>rmeküzere de idari düzenlemeler yapılmıştır 1 . 5568 sayılı Kanun 2 <strong>ve</strong> 5615 sayılıKanun 3 ile 5084 sayılı Kanunda yapılan değişikliklerle kapsamın birazdaha genişletildiğini söyleyebiliriz. 41 SSK Başkanlığı Sigorta İşleri Genel Müdürlüğü’nün 16-314 Ek, 16-344 Ek <strong>ve</strong> 16-375 Ek sayılı Genelgeleri2 30.12.2006 tarih <strong>ve</strong> 26392 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.3 04.04.2007 tarih <strong>ve</strong> 26483 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.4 SGK Başkanlığı Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü’nün 15.06.2007 tarih <strong>ve</strong> 2007/48 sayılı Genelgesi322Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
5084 sayılı Kanunun 4.maddesine göre; 01.03.2004 tarihinde yürürlüğe girmek<strong>ve</strong> 31.12.2008 tarihine kadar uygulanmak üzere, Devlet İstatistik EnstitüsüBaşkanlığınca 2001 yılı için belirlenen fert başına gayri safi yurt içihâsıla tutarı, 1500 ABD Doları <strong>ve</strong>ya daha az olan iller ile bu iller dışındakalan <strong>ve</strong> Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığınca 2003 yılı için belirlenensosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasına göre endeks değeri eksi olanillerde;a) 01.04.2005 tarihinden itibaren yeni işe başlayan gelir <strong>ve</strong> kurumlar <strong>ve</strong>rgisimükelleflerinin, en az on işçi çalıştırmaları koşuluyla, bu iş yerlerindeçalıştırdıkları işçilerin,b) 01.04.2005 tarihinden önce işe başlamış olan gelir <strong>ve</strong> kurumlar <strong>ve</strong>rgisimükelleflerinden asgarî on işçi çalıştıranların iş yerlerinde fiilen çalışan işçilerin,prime esas kazançları üzerinden 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 72<strong>ve</strong> 73.maddeleri(<strong>5510</strong>/81) uyarınca hesaplanan sigorta primlerinin iş<strong>ve</strong>renhissesinin; organize sanayi <strong>ve</strong>ya endüstri bölgelerinde kurulu iş yerleriiçin tamamı, diğer yerlerdeki iş yerleri için yüzde sekseni Hazinece karşılanır.Prime esas kazançları üzerinden 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 72<strong>ve</strong> 73.maddeleri(<strong>5510</strong>/81) uyarınca hesaplanan sigorta primlerinin iş<strong>ve</strong>renhissesinin; organize sanayi <strong>ve</strong>ya endüstri bölgelerinde kurulu iş yerleriiçin tamamı, diğer yerlerdeki iş yerleri için yüzde sekseni Hazinece karşılanmaktadır.Hazinece karşılanacak tutar, işçi sayısı ile Sosyal Sigortalar Kanununun 78.maddesi(<strong>5510</strong>/82) uyarınca belirlenen prime esas kazanç alt sınırına görehesaplanan iş<strong>ve</strong>ren hissesi prim tutarının çarpımı sonucu bulunacak değerüzerinden, yukarıda belirtilen oranlara göre saptanan tutarı aşamaz.İş<strong>ve</strong>ren hissesine ait primlerin Hazinece karşılanabilmesi için iş<strong>ve</strong>renlerinçalıştırdıkları sigortalılarla ilgili olarak 506 sayılı Sosyal SigortalarKanunu(şimdi <strong>5510</strong> sayılı Kanun) uyarınca aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgelerininyasal süresi içerisinde Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi <strong>ve</strong> sigortalıların tamamına aitsigorta primlerinin işçi hissesine isabet eden tutarı ile Hazinece karşılanmayaniş<strong>ve</strong>ren hissesine ait tutarın ödenmiş olması şarttır. İş<strong>ve</strong>ren tarafındanödenmesi gereken primlerin geç ödenmesi halinde, Hazinece Kurumayapılacak ödemenin gecikmesinden kaynaklanan gecikme zammı, iş<strong>ve</strong>rendentahsil edilir.III .2– KAPSAMDAKİ İLLERBöylece, Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığınca 2001 yılı için belirlenenfert başına gayrisafi yurtiçi hasıla tutarı 1500 ABD Doları <strong>ve</strong>ya daha azolan Adıyaman, Afyon, Ağrı, Aksaray, Amasya, Ardahan, Batman, Bartın,Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 323
Bayburt, Bingöl, Bitlis, Çankırı, Diyarbakır, Düzce, Erzincan, Erzurum,Giresun, Gümüşhane, Hakkari, Iğdır, Kars, Kırşehir, Malatya, Mardin,Muş, Ordu, Osmaniye, Siirt, Sinop, Sivas, Şanlıurfa, Şırnak, Tokat, Uşak,Van <strong>ve</strong> Yozgat illeri dahil olmak üzere 36 İl’de 01.03.2004 tarihinden itibarenuygulanan, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığınca 2003 yılı için belirlenensosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasına göre endeks değeri eksiolan Kilis, Tunceli, Kastamonu, Niğde, Kahramanmaraş, Çorum, Artvin,Kütahya, Trabzon, Rize, Elazığ, Karaman <strong>ve</strong> Nevşehir olmak üzere 13 ildaha 01.04.2005 tarihi itibariyle kapsama dahil edilerek toplam 49 İl’de04.04.2007 tarihinden itibaren 5 yıl süreyle, bu maddelerdeki şartları taşımalarıkaydıyla Gökçeada <strong>ve</strong> Bozcaada’da faaliyet gösteren gelir <strong>ve</strong> kurumlar<strong>ve</strong>rgisi mükellefi olan iş<strong>ve</strong>renlerin diğer teşviklerin yanı sıra yukarıdasözü edilen sigorta primi iş<strong>ve</strong>ren hissesi teşvikinden şartları taşımalarıkaydıyla yararlanma imkanı sağlanmıştır.Şunu da belirtelim ki; bu Kanun kapsamına giren illerde 31.12.2007 tarihinekadar tamamlanan yeni yatırımlar için sigorta prim teşviki, 31.12.2008 tarihinekadar değil de yatırımın tamamlandığı tarihi izleyen beş yıl süresinceuygulanacaktır. Öte yandan; 5084 sayılı Kanunun 7/h maddesinde 5568sayılı Kanunun 5.maddesi ile yapılan değişiklikle; 5084 sayılı Kanunun 3,4 <strong>ve</strong> 6. maddelerinde yer alan destek <strong>ve</strong> teşvikler, bu maddelerde belirtilensürelere bakılmaksızın Kanun kapsamına giren illerdeki yeni yatırımlardan;31.12.2007 tarihine kadar tamamlananlar için 5 yıl, 31.12.2008 tarihinekadar tamamlananlar için 4 yıl, 31.12.2009 tarihine kadar tamamlananlariçin 3 yıl süreyle uygulanacaktır.III –KÜLTÜR YATIRIM VE GİRİŞİMLERİ KAPSAMINDAPRİMLERİN ÖDENMESİIII .1 –KÜLTÜR YATIRIM VE GİRİŞİMLERİDevletin kültür varlıklarının korunması <strong>ve</strong> yaşatılması ilkeleri çerçe<strong>ve</strong>sindeyatırımcıların, girişimcilerin, bu işe gönül <strong>ve</strong>renlerin önünü açmak,onları yönlendirmek amacıyla, yasal <strong>ve</strong> idari düzenlemeleri yapılması gerekliliğindenhareketle, kültür yatırımları <strong>ve</strong> kültür girişimlerinin teşvikedilmesine yönelik olarak 5225 sayılı Kültür Yatırımları <strong>ve</strong> GirişimleriniTeşvik Kanunu 5 çıkarılmıştır.Kanunun uygulanmasına dönük, Kültür Yatırım <strong>ve</strong> Girişimlerinin Nitelikleri<strong>ve</strong> Nicelikleri Yönetmeliği 6 , Kültür Yatırım <strong>ve</strong> Girişimlerine TaşınmazKullandırılması Hakkında Yönetmelik 7 ile Kültür Yatırım Ve GirişimlerineGelir Vergisi Stopajı, Sigorta Primi İş<strong>ve</strong>ren Payı <strong>ve</strong> Su Bedeli İndirimi İleEnerji Desteği Uygulamasına Dair Yönetmelik 8 de yayımlanmıştır.5 21.07.2004 tarih <strong>ve</strong> 25529 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.6 16.08.2005 tarih <strong>ve</strong> 25908 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.7 20.10.2005 tarih <strong>ve</strong> 25972 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.8 14.07.2006 tarih <strong>ve</strong> 26228 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.324Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Kanunda tanımlanan, kültür yatırımı; 5225 sayılı Kanunun amacı doğrultusunda,kültür merkezleri ile her türlü kültürel <strong>ve</strong> sanatsal faaliyetlerinüretildiği, sergilendiği, eğitim <strong>ve</strong> öğretimi ile bunlarla ilgili bilimsel çalışmalarınyapıldığı alan, yapı <strong>ve</strong> mekânların yapımına, teknolojik alt yapılarınkurulmasına <strong>ve</strong>ya donatılmasına yönelik yatırım faaliyetlerini kapsamaktadır.Kültür girişimi ise, bu Kanunun amacı doğrultusunda, kültürmerkezlerinin işletilmesi <strong>ve</strong>ya her türlü kültürel <strong>ve</strong> sanatsal faaliyetlerinüretilmesi, sergilenmesi, eğitim <strong>ve</strong> öğretimi ile bunlara ilişkin bilimselçalışmaların yapılması faaliyetleri ile bu faaliyetlerin yapıldığı alan, yapı<strong>ve</strong>ya mekânların işletilmesini ifade etmektedir.Tanımlarda geçen kültür merkezi ise bireyler arasında sosyal <strong>ve</strong> kültüreliletişim <strong>ve</strong> etkileşim ortamlarının kurulması ile ulusal kültürün yaşatılmasıtemel amaçlarına dönük olmak üzere; asli unsur olarak güzel sanatlar,sinema, geleneksel <strong>ve</strong> çağdaş el sanatları gibi her türlü kültürel <strong>ve</strong> sanatsalfaaliyetlerden en az birkaçının üretildiği, sergilendiği, bunların eğitim, öğretim<strong>ve</strong> bilimsel çalışmalarının yapıldığı bölümler ile sağlık, spor, eğitim<strong>ve</strong> alış<strong>ve</strong>riş gibi gereksinimlerin karşılandığı birimlerin de bulunduğu yapılardır.III .2 –SİGORTA PRİMİ İŞVEREN PAYLARININ ÖDENEN KISMIKültür yatırım <strong>ve</strong> girişimlerinde bir teşvik unsuru olarak sigorta primi iş<strong>ve</strong>renpaylarında indirim bahsi 5225 sayılı Kanunun 5/c.maddesinde <strong>ve</strong>Kültür Yatırım Ve Girişimlerine Gelir Vergisi Stopajı, Sigorta Primi İş<strong>ve</strong>renPayı Ve Su Bedeli İndirimi İle Enerji Desteği Uygulamasına Dair Yönetmeliğinin6.maddesinde açıklanmıştır.Buna göre; kurumlar <strong>ve</strong>rgisi mükellefi olan kültür belgeli yatırımcı <strong>ve</strong>yagirişimcilerin, münhasıran belgeli yatırım <strong>ve</strong>ya girişimde fiilen çalıştıracaklarıişçilerin, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun mülga 72 <strong>ve</strong> 73.maddeleri(şimdi <strong>5510</strong>/81) uyarınca prime esas kazançları üzerinden hesaplanansigorta primlerinin iş<strong>ve</strong>ren paylarının yatırım aşamasında üç yılıaşmamak üzere yüzde ellisi, işletme aşamasında yedi yılı aşmamak üzereyüzde yirmi beşi oranındaki tutar, Kültür <strong>ve</strong> Turizm Bakanlığı Bütçesinekonulacak ödenekten karşılanır. Bakanlık, sigorta primi iş<strong>ve</strong>ren paylarınailişkin indirim tutarlarını, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumunun talep tarihindenitibaren en geç bir ay içerisinde öder.Öte yandan, sigorta primi iş<strong>ve</strong>ren payı indiriminden yararlanabilmekiçin çalıştırılacak sigortalılara mahsus olarak düzenlenen aylık prim<strong>ve</strong> hizmet belgesinin 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun mülga79.maddesinde(şimdi <strong>5510</strong>/86) belirtilen süre <strong>ve</strong> şekilde Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikKurumuna <strong>ve</strong>rilmiş olması şarttır. İndirimli sigorta primlerinin karşılanmasıile kültür yatırım <strong>ve</strong>ya girişimlerinin nitelikleri dikkate alınarak iş<strong>ve</strong>renceçalıştırılabilecek azami işçi sayısının belirlenmesiyle ilgili usul <strong>ve</strong>Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 325
esaslar, Maliye Bakanlığı, Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığı ile HazineMüsteşarlığının bağlı olduğu Bakanlıkça müştereken belirlenir.5225 sayılı Kanunun 7.maddesinde, <strong>ve</strong>rgi, sigorta primi, su <strong>ve</strong> enerji desteğişeklindeki teşvik <strong>ve</strong> indirim unsurlarından yararlanan kültür yatırım <strong>ve</strong>girişimleri için başka bir teşvik mevzuatında da benzer teşvik <strong>ve</strong> indirimlerinbulunması halinde, yatırımcı <strong>ve</strong>ya girişimcinin lehine olan hükümlerinuygulanacağı hüküm altına alınmıştır. Buna göre, 5084 sayılı Kanunda dabenzer teşvik unsurları yer aldığından lehe olan hükümler uygulanacaktır.Yatırımcının iki kanun hükmünden aynı anda yararlanma şansı bulunmamaktadır.IV – ÖZÜRLÜ SİGORTALILARIN SİGORTAPRİMLERİNİN ÖDENMESİIV .1 – KONTENJAN DAHİLİNDE ÇALIŞTIRILANLAR4857 sayılı İş Kanununun 5763 sayılı Kanun ile değişik 30.maddesi birincifıkrasına göre; iş<strong>ve</strong>renler, elli <strong>ve</strong>ya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektörişyerlerinde yüzde üç özürlü, kamu işyerlerinde ise yüzde dört özürlü <strong>ve</strong>yüzde iki eski hükümlü işçiyi meslek, beden <strong>ve</strong> ruhi durumlarına uygunişlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeribulunan iş<strong>ve</strong>renin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı,toplam işçi sayısına göre hesaplanır. 4857 sayılı Kanunun 30.maddesiüçüncü fıkrasına göre ise, iş<strong>ve</strong>renler çalıştırmakla yükümlü oldukları işçileriTürkiye İş Kurumu aracılığı ile sağlarlar.4857 sayılı Kanunun 30.maddesi altıncı fıkrasında, “Özel sektör iş<strong>ve</strong>renlerincebu madde kapsamında çalıştırılan 506 sayılı Sosyal SigortalarKanununa tabi özürlü sigortalıların … aynı Kanunun 72 <strong>ve</strong> 73.maddelerinde(<strong>5510</strong>/81) sayılan <strong>ve</strong> 78. maddesiyle(<strong>5510</strong>/82) belirlenen primeesas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait iş<strong>ve</strong>renhisselerinin tamamı…Hazinece karşılanır.”denilmiştir. Anlaşılacağı üzereözel sektör iş<strong>ve</strong>renlerince %3 kontenjan kapsamında çalıştırılan özürlülerinprime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine aitiş<strong>ve</strong>ren hisselerinin tamamını Hazine karşılayacaktır. Konuya ilişkin yürütülecekidari işlemlere ise Kurumun 2008/77 sayılı Genelgesinde yer<strong>ve</strong>rilmiştir. 9IV .2 – KORUMALI İŞYERLERİNDE ÇALIŞTIRILANLAR4857 sayılı Kanunun 30.maddesi altıncı fıkrasında, “…5378 sayılı Kanunun14 üncü maddesinde belirtilen korumalı işyerlerinde çalıştırılan özürlü sigortalıların506 sayılı Kanunun 72 <strong>ve</strong> 73. maddelerinde(<strong>5510</strong>/81) sayılan<strong>ve</strong> 78. maddesiyle(<strong>5510</strong>/82) belirlenen prime esas kazanç alt sınırı üzerindenhesaplanan sigorta primine ait iş<strong>ve</strong>ren hisselerinin tamamı…Hazinecekarşılanacağ” hüküm altına alınmıştır.9 SGK Başkanlığı Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü’nün 19.08.2008 tarih <strong>ve</strong> 2008/77 sayılı Genelgesi326Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Korumalı işyerleri ise Korumalı İşyerleri Hakkında Yönetmelik 10 ile düzenlenmişbulunmaktadır. Buna göre korumalı işyeri; normal işgücü piyasasınakazandırılmaları güç olan özürlüler için mesleki rehabilitasyon <strong>ve</strong>istihdam oluşturmak amacıyla, Devlet tarafından ilgili mevzuatta teknikdonanımın sağlandığı <strong>ve</strong> mali yönden desteklendiği, çalışma ortamınınözel olarak düzenlendiği işyeridir.Korumalı İşyerleri Hakkında Yönetmeliğinin 4.maddesi birinci fıkrası gereğince,çalışan sayısının büyükşehir belediye sınırları içinde en az 30, büyükşehirbelediye sınırları dışında en az 15 olduğu <strong>ve</strong> çalışanlarının %75’inibu Yönetmeliğin 17. maddesinin birinci fıkrasında belirtilen nitelikleri haizözürlülerin oluşturduğu işyeri iş<strong>ve</strong>renleri korumalı işyeri statüsünün kazanılmasıiçin İŞKUR il müdürlüğüne başvuruda bulunur. Yönetmeliğin8.maddesine göre de, bu talepler en geç otuz gün içerisinde işyerinde gereklitespit <strong>ve</strong> inceleme yapmak suretiyle değerlendirilir. Başvurusu yapılanlardanilgili Komisyonca yapılacak değerlendirme sonucunda uygungörülen işyerlerine Valilikçe, Korumalı İşyeri Statüsü Belgesi düzenlenir.Yönetmeliğin 17.maddesine göre ise korumalı işyerinde istihdam edilebilmekiçin; en az %40 oranında zihinsel, ruhsal-duyusal <strong>ve</strong> davranışsalözürlü olmak <strong>ve</strong>ya diğer özür gruplarından ise %60 <strong>ve</strong> üzeri özürlü olmak,İŞKUR’a kayıtlı olmak <strong>ve</strong> 15 yaşını bitirmiş olmak gerekmektedir.IV .3 – KONTENJAN FAZLASI VEYA YÜKÜMLÜ OLUNMADIĞIHALDE ÇALIŞTIRILANLAR4857 sayılı Kanunun 30.maddesi altıncı fıkrasında, “…kontenjan fazlasıözürlü çalıştıran, yükümlü olmadıkları halde özürlü çalıştıran iş<strong>ve</strong>renlerinbu şekilde çalıştırdıkları her bir özürlü için prime esas kazanç alt sınırıüzerinden hesaplanan sigorta primine ait iş<strong>ve</strong>ren hisselerinin %50’sininHazinece karşılanacağı” hüküm altına alınmıştır.Buna göre, elli ya da daha fazla işçi çalıştırılan özel sektör işyerlerinde%3’lük kontenjandan başka özürlü çalıştırılması <strong>ve</strong>ya yükümlülük kapsamındaolunmadığı halde özürlü çalıştırılması durumlarında da her birözürlü için prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primineait iş<strong>ve</strong>ren hisselerinin %50’sini Hazine karşılayacaktır.IV .4 – ORTAK KONULARYukarıda yer <strong>ve</strong>rdiğimiz, özürlü sigortalıları primlerinin tamamının ya dabir kısmının Hazinece ödenmesi hususlarından başka, 4857 sayılı Kanunun30.maddesi altıncı fıkrasında iş<strong>ve</strong>renlerin dikkat etmesi gereken unsurlarda açıklanmıştır. Buna göre; iş<strong>ve</strong>ren hissesine ait primlerin Hazinece karşılanabilmesiiçin iş<strong>ve</strong>renlerin çalıştırdıkları sigortalılarla ilgili olarak 506sayılı Kanun uyarınca aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgelerinin yasal süresi içerisindeSosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumuna <strong>ve</strong>rilmesi <strong>ve</strong> sigortalıların tamamına ait10 30.05.2006 tarih <strong>ve</strong> 26183 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 327
sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden tutarı ile Hazinece karşılanmayaniş<strong>ve</strong>ren hissesine ait tutarın ödenmiş olması şarttır.Bu fıkraya göre iş<strong>ve</strong>ren tarafından ödenmesi gereken primlerin geç ödenmesihalinde, Hazinece Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumuna yapılacak ödemeningecikmesinden kaynaklanan gecikme zammı, iş<strong>ve</strong>renden tahsil edilir. Hazinecekarşılanan prim tutarları gelir <strong>ve</strong> kurumlar <strong>ve</strong>rgisi uygulamalarındagider <strong>ve</strong>ya maliyet unsuru olarak dikkate alınmaz.İşsizlik sigortası primleri hakkında, sigorta primi iş<strong>ve</strong>ren hissesi teşvikiuygulanmayacağı gibi, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primine tabi olarak çalışanlar,topluluk sigortasına tabi olanlar, yurt dışında çalışan sigortalılar, adayçırak, çırak <strong>ve</strong> öğrenciler için de teşvikten yararlanılması sözkonusu olmayacaktır.Belirtelim ki; diğer teşvik Kanunlarına istinaden sigorta primi iş<strong>ve</strong>ren hissesiteşviki uygulamasından yararlanmakta olan iş<strong>ve</strong>renlerin, teşvik kapsamınagiren özürlü sigortalılarından dolayı aynı dönem için <strong>ve</strong> mükerrerolarak 4857 sayılı Kanunun 30.maddesinde öngörülen teşvikten yararlanmalarımümkün bulunmamaktadır.Öte yandan, 4857 sayılı Kanunun 30.maddesi altıncı fıkrasına göre; yalnızcaözel sektör iş<strong>ve</strong>renlerince çalıştırılan özürlü sigortalılardan dolayı sigortaprimi iş<strong>ve</strong>ren hissesi teşvikinden yararlanılması sözkonusu olup, kamuişyerlerinde (genel <strong>ve</strong> katma bütçeli idareler, il özel idareleri, belediyeler,köyler ile bunlara bağlı işletmeler, sermayesinin yarısından fazlası bunlaraait olan işyerleri <strong>ve</strong> diğer kamu işyerlerinde) çalıştırılan özürlü sigortalılariçin, bahse konu sigorta prim teşvikinden yararlanılması mümkün bulunmamaktadır.IV .5 –KURUM UYGULAMALARI4857 sayılı Kanunun 30 uncu maddesinde düzenlenen teşvikten yararlanmakisteyen iş<strong>ve</strong>renlerin yapacakları işlemler 2008/77 sayılı Kurum Genelgesindegösterilmiştir. Buna göre iş<strong>ve</strong>renlerin; Türkiye İş Kurumu İl/ŞubeMüdürlüklerinden onaylatacakları <strong>ve</strong> özürlü statüsünde çalıştırdıklarısigortalıların TC kimlik numarasını, ad-soyadını, İş Kurumuna tescil tarihini,kontenjan dahilinde/korumalı işyerinde/kontenjan fazlası olarak/yükümlü olunmadığı halde çalıştırma durumlarını ihtiva eden belgeninaslını işyerinin bağlı bulunduğu Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik İl/Merkez Müdürlüklerineibraz etmeleri gerekmektedir.İş<strong>ve</strong>renler, işyerinde çalıştırdıkları özürlü sigortalıların tamamının son durumlarınıgöstermek üzere Türkiye İş Kurumu İl/Şube Müdürlüklerindenonaylatacakları belgeyi, her yılın Ocak ayı içinde Kuruma ayrıca ibraz edeceklerdir.Korumalı işyerlerinde çalıştırılan özürlü işçilerden dolayı teşviktenyararlanmak isteyen iş<strong>ve</strong>renler ayrıca, işyerlerinin korumalı işyeristatüsünde olduğuna ilişkin belgenin aslını <strong>ve</strong>ya ilgili Türkiye İş Kurumu328Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
İl/Şube Müdürlüğünce onaylanmış suretini işyerinin işlem gördüğü SosyalGü<strong>ve</strong>nlik İl/Merkez Müdürlüğüne ibraz edeceklerdir.V – ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME FAALİYETLERİNİNDESTEKLENMESİ KAPSAMINDA PRİMLERİN ÖDENMESİV .1 –GENEL OLARAKAr-Ge <strong>ve</strong> yenilik yoluyla ülke ekonomisinin uluslararası düzeyde rekabetedebilir bir yapıya kavuşturulması için teknolojik bilgi üretilmesini,üründe <strong>ve</strong> üretim süreçlerinde yenilik yapılmasını, ürün kalitesi <strong>ve</strong> standardınınyükseltilmesini, <strong>ve</strong>rimliliğin artırılmasını, üretim maliyetlerinindüşürülmesini, teknolojik bilginin ticarileştirilmesini, rekabet öncesi işbirlikleriningeliştirilmesini, teknoloji yoğun üretim, girişimcilik <strong>ve</strong> bu alanlarayönelik yatırımlar ile Ar-Ge’ye <strong>ve</strong> yeniliğe yönelik doğrudan yabancısermaye yatırımlarının ülkeye girişinin hızlandırılmasını, Ar-Ge personeli<strong>ve</strong> nitelikli işgücü istihdamının artırılmasını desteklemek <strong>ve</strong> teşvik etmekamacıyla 5746 sayılı Araştırma Ve Geliştirme Faaliyetlerinin DesteklenmesiHakkında Kanun 11 yayımlanmış bulunmaktadır.Bu kapsamda Ar-Ge indirimi, gelir <strong>ve</strong>rgisi stopajı teşviki, damga <strong>ve</strong>rgisiistisnasının yanı sıra sigorta primi desteği de öngörülmüştür. Buna göre;kamu personeli hariç olmak üzere teknoloji merkezi işletmelerinde, Ar-Gemerkezlerinde, kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşları ile kanunla kurulan vakıflartarafından <strong>ve</strong>ya uluslararası fonlarca desteklenen ya da TÜBİTAK tarafındanyürütülen Ar-Ge <strong>ve</strong> yenilik projeleri ile rekabet öncesi işbirliği projelerinde<strong>ve</strong> teknogirişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmelerdeçalışan Ar-Ge <strong>ve</strong> destek personeli ile 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme BölgeleriKanununun geçici 2.maddesi uyarınca ücreti gelir <strong>ve</strong>rgisinden istisnaolan personelin; bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretleri üzerindenhesaplanan sigorta primi iş<strong>ve</strong>ren hissesinin yarısı, her bir çalışan içinbeş yıl süreyle Maliye Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanır.(5746/3-3)Belirtelim ki; Kanun kapsamına giren sigortalılara ücret dışında yapılanödemeler, Kanun kapsamında düzenlenen aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesindeyer alan prime esas kazanca dâhil edilmez. Bu ödemeler, destek kapsamınagirmeyen aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesiyle Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumunabildirilir.V .2 –SİGORTA PRİMİ DESTEĞİ UYGULAMASISigorta primi desteği uygulamasının nasıl yürütüleceği ise Araştırma VeGeliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesine İlişkin Uygulama Ve DenetimYönetmeliği 12 ’nin 11.maddesinde açıklanmıştır.İş<strong>ve</strong>ren hissesi sigorta primi desteğinden yararlanacak olan destek per-11 12.03.2008 tarih <strong>ve</strong> 26814 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.12 31.07.2008 tarih <strong>ve</strong> 26953 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 329
sonelinin tam zaman eşdeğer sayısı toplam tam zamanlı Ar-Ge personelisayısının %10’unu aşamaz. Küsuratlı sayılar tama iblağ edilir. Destek personelinintoplam tam zamanlı Ar-Ge personeli sayısının %10’unu aşmasıhâlinde, brüt ücreti en az olan destek personelinin ücretinden başlamaküzere sigorta primi iş<strong>ve</strong>ren hissesi teşviki uygulanır. Brüt ücretlerin aynıolması hâlinde, sigorta primi iş<strong>ve</strong>ren hissesi teşviki uygulanacak destekpersoneli iş<strong>ve</strong>rence belirlenir.Sigorta primi iş<strong>ve</strong>ren hissesi desteğinden yararlanılabilmesi için teknolojimerkezi işletmelerinin TEKMER(teknoloji geliştirme merkezleri) müdürlüğünden,kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşları ile kanunla kurulan vakıflar tarafındandesteklenen Ar-Ge <strong>ve</strong> yenilik projelerinde desteği <strong>ve</strong>ren kamu kurum/kuruluşu<strong>ve</strong>ya kanunla kurulan vakıftan, uluslararası fonlarca desteklenenya da TÜBİTAK tarafından yürütülen Ar-Ge <strong>ve</strong> yenilik projeleriiçin TÜBİTAK’tan, Ar-Ge merkezleri ile rekabet öncesi işbirliği projeleriiçin Sanayi <strong>ve</strong> Ticaret Bakanlığından, teknogirişim sermaye desteği alanişletmeler için merkezî yönetim kapsamındaki kamu idarelerinden, TeknolojiGeliştirme Bölgeleri Kanunu kapsamında ücreti gelir <strong>ve</strong>rgisindenistisna tutulan personel çalıştıran iş<strong>ve</strong>renlerin, sigortalının bölgede fiilençalışıp çalışmadığını denetlemekle yükümlü yönetici şirketten alacaklarıbelgeyle işyerinin bağlı bulunduğu Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik (Devredilen SSK) İlSigorta Müdürlüğüne yazılı olarak müracaat etmeleri şarttır.İş<strong>ve</strong>renlerin, iş<strong>ve</strong>ren hissesi sigorta prim desteğinden yararlanabilmeleriiçin kapsama giren sigortalıların çalışmalarına ilişkin aylık prim <strong>ve</strong> hizmetbelgelerini yasal süresi içinde Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik (Devredilen SSK) İl SigortaMüdürlüğüne <strong>ve</strong>rmeleri zorunludur. Söz konusu belgenin yasal süresidışında <strong>ve</strong>rilmesi hâlinde, Kanunda belirtilen sigorta primi iş<strong>ve</strong>ren hissesidesteğinden yararlanılamaz <strong>ve</strong> bu belgelerdeki sigorta primlerinin sigortalı<strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>ren hisselerinin tümü iş<strong>ve</strong>renlerden tahsil edilir.Kapsama giren sigortalılara ilişkin aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgelerinin yasalsüresi içinde <strong>ve</strong>rilmesi hâlinde, tahakkuk eden sigorta primi iş<strong>ve</strong>ren hissesininyarısı ile sigortalı hissesinin iş<strong>ve</strong>renlerce ödenip ödenmediğine bakılmaksızın,sigorta primi iş<strong>ve</strong>ren hissesinin diğer yarısı Maliye Bakanlığıbütçesine konulacak ödenekten karşılanır.İş<strong>ve</strong>ren hissesi sigorta prim desteği, kapsama giren her bir personel içinKanunda sayılan şartları taşımaları kaydıyla, Kanuna göre Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikKurumuna ilk defa bildirilmeye başlanılan tarihten itibaren beş yılı aşmamaküzere uygulanır. Destekten yararlanılmaya başlanıldıktan sonraherhangi bir sebeple çalışmaya ara <strong>ve</strong>rilmesi <strong>ve</strong>ya destekten yararlanılmayabaşlanıldıktan sonra işten ayrılıp aynı işe tekrar başlanılması ya da Kanunkapsamına giren başka bir işyerinde çalışmaya başlanılması bu süreyiuzatmaz.330Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Kanun kapsamında sigorta primi iş<strong>ve</strong>ren hissesi desteğinden yararlanılansigortalılardan dolayı ayrıca, 5084 sayılı Kanunun değişik 4. maddesi <strong>ve</strong>.4857 sayılı İş Kanununun 30.maddesinde öngörülen sigorta primi iş<strong>ve</strong>renhissesi desteğinden yararlanılamaz. Ancak, Ar-Ge <strong>ve</strong> destek personeli dışındakalan personel ile tam zamanlı Ar-Ge personeli sayısının %10’unuaşan tam zaman eşdeğer destek personeli için gerekli şartların taşınmasıhâlinde, 5084 <strong>ve</strong> 4857 sayılı kanunlarda öngörülen sigorta primi iş<strong>ve</strong>renhissesi desteğinden yararlanılabilir.İş<strong>ve</strong>ren hissesi sigorta prim desteğinden yararlanan işyerlerinin, SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Kurumunun denetim <strong>ve</strong> kontrolle görevli memurlarınca <strong>ve</strong>yaKanunun 4. maddesi gereğince yapılacak denetimler sonucunda ya daTEKMER müdürlüğünden, yönetici şirketlerden <strong>ve</strong>ya resmî kurum <strong>ve</strong> kuruluşlardanalınacak belgelerden iş<strong>ve</strong>ren hissesi sigorta prim desteğindenyararlanabilmek için gerekli şartları taşımadıklarının anlaşılması hâlinde,daha önce Maliye Bakanlığınca karşılanmış olan iş<strong>ve</strong>ren hissesi sigortaprim tutarları, ödeme vadesinin bittiği tarihi takip eden aydan başlanaraksosyal gü<strong>ve</strong>nlik mevzuatının ilgili hükümleri gereğince hesaplanacak gecikmecezası <strong>ve</strong> gecikme zammıyla birlikte iş<strong>ve</strong>renlerden tahsil edilir.Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununun geçici 2.maddesi uyarınca ücretigelir <strong>ve</strong>rgisinden istisna tutulmuş <strong>ve</strong> bölgede fiilen çalışan personelinücretleri üzerinden hesaplanan sigorta primi iş<strong>ve</strong>ren hissesi desteği uygulamasında,Yönetmeliğin bu maddesi dışındaki diğer şartlar aranmaz.Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu kapsamındaki yönetici şirketler budestekten yararlanan iş<strong>ve</strong>renlerin ilgili mevzuata göre gerekli şartları taşıyıptaşımadığını denetlemek, şartların taşınmadığının tespiti hâlinde durumuişyerinin bağlı bulunduğu Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik (Devredilen SSK) İl SigortaMüdürlüğüne 10 gün içinde bildirmekle yükümlüdür.Belirtilen projelerde görev alan <strong>ve</strong>ya işletmelerde çalışan kamu personeli,aylık sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primine tabi olanlar, 3308 sayılı Mesleki EğitimKanununda belirtilen aday çırak, çırak <strong>ve</strong> işletmelerde mesleki eğitimgören öğrenciler ile topluluk sigortasına tabi olanlar için, iş<strong>ve</strong>ren hissesisigorta primi desteğinden yararlanılamaz. Kanun kapsamında düzenlenenaylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgelerinden dolayı tahakkuk eden işsizlik sigortasıprimleri hakkında iş<strong>ve</strong>ren hissesi sigorta primi desteği uygulanmaz.VI -SİGORTA PRİMLERİNİN DEVLETÇE KARŞILANDIĞIDİĞER DURUMLAR<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 5.maddesi birinci fıkrası (a) bendine göre; hizmet akdiile çalışmamakla birlikte, ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesindeoluşturulan tesis, atölye <strong>ve</strong> benzeri ünitelerde çalıştırılan hükümlü <strong>ve</strong> tutuklularhakkında, iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı ile analık sigortası uygulanmaktadır.Bunların iş<strong>ve</strong>renleri de, Ceza İnfaz Kurumları ile TutukevleriAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 331
İş Yurtları Kurumudur. Dolayısıyla bunlar adına sigorta primlerini Devletödemektedir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 60.maddesi birinci fıkrasının (c) bendinde sayılan,yani “zorunlu sosyal sigortalı <strong>ve</strong> isteğe bağlı sigortalı sayılmayıp sosyalyardım <strong>ve</strong> hizmet kapsamında sağlık hizmeti alan <strong>ve</strong> aylık bağlanan kişilerile vatansız <strong>ve</strong> sığınmacılar “ için genel sağlık sigortası primi ilgili yılmerkezî yönetim bütçesinden karşılanmak üzere ilgili kamu idareleri yaniDevlet tarafından ödenmektedir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 5.maddesi birinci fıkrası (b) bendine göre; 3308 sayılıMeslek Eğitim Kanununda belirtilen aday çırak, çırak <strong>ve</strong> işletmelerdemesleki eğitim gören öğrenciler hakkında iş kazası, meslek hastalığı <strong>ve</strong>hastalık sigortası; meslek liselerinde okumakta iken <strong>ve</strong>ya yüksek öğrenimlerisırasında zorunlu staja tabi tutulan öğrenciler hakkında ise iş kazası<strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortası uygulanmaktadır. Bunların iş<strong>ve</strong>renleriyani prim ödeme yükümlüleri ise, aday çırak, çırak <strong>ve</strong> işletmelerde meslekîeğitim görenler ile meslek liselerinde zorunlu staja tâbi tutulan öğrencileriçin Milli Eğitim Bakanlığı <strong>ve</strong>ya bu öğrencilerin eğitim gördükleri okullar,yüksek öğrenim sırasında zorunlu staja tâbi tutulan öğrenciler için öğrenimgördükleri yüksek öğretim kurumudur.Yine, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 5.maddesi birinci fıkrasının (e) bendine göre;Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme<strong>ve</strong> değiştirme eğitimine katılan kursiyerler, Kanunun 4. maddesi birincifıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılmakta <strong>ve</strong> bunlar hakkında işkazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulanmaktadır.İşte yukarıda yer <strong>ve</strong>rdiğimiz aday çırak, çırak <strong>ve</strong> meslekî eğitim görenöğrenciler <strong>ve</strong> zorunlu staja tâbi tutulan öğrenciler ile İŞKUR tarafındandüzenlenen meslek edindirme, geliştirme <strong>ve</strong> değiştirme eğitimine katılankursiyerler için prim oranı prime esas kazançlarının % 1’idir. Bunların iş<strong>ve</strong>reniise Türkiye İş Kurumudur.Yukarıda belirtildiği üzere iş<strong>ve</strong>renlerin <strong>ve</strong> prim ödeme yükümlülerininMilli Eğitim Bakanlığı <strong>ve</strong>ya bağlı okullar, Devlete ait yüksek öğretim kurumlarıile İŞKUR olması durumunda sigorta primleri ile genel sağlık sigortasıprimlerinin Devlet tarafından ödendiğini söylememiz mümkünolabilecektir. 3308 sayılı Kanunun 25.maddesinde aday çırak, çırak <strong>ve</strong> işletmelerdebeceri eğitimi gören öğrencilerin sigorta primlerinin 4857 sayılıİş Kanununun 39.maddesi gereğince bunların yaşına uygun asgari ücretin%50’si üzerinden Milli Eğitim Bakanlığı bütçesine konulan ödenekle karşılanacağıaçıkça belirtilmiştir.332Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
VII –SİGORTA PRİMLERİNİN İŞSİZLİK SİGORTASIFONUNCA ÖDENMESİVII .1 –GENEL OLARAK5763 sayılı Kanunun 20.maddesi ile 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununageçici 7.madde ila<strong>ve</strong> edilerek, 18-29 yaş aralığında olan erkek <strong>ve</strong> 18 yaşındanbüyük kadın sigortalılardan yeni işe alınanlara ilişkin iş<strong>ve</strong>ren hissesisigorta primi teşviki getirilmiştir. Uygulamanın usul <strong>ve</strong> esasları ise Kurumun2008/73 sayılı Genelgesinde gösterilmiştir. 13Sözkonusu kanun hükmüne göre; 18 yaşından büyük <strong>ve</strong> 29 yaşından küçükolanlar ile yaş şartı aranmaksızın 18 yaşından büyük kadınlardan; bumaddenin yürürlük tarihinden(01.07.2008) önceki altı aylık dönemde prim<strong>ve</strong> hizmet belgelerinde kayıtlı sigortalılar dışında olması şartıyla, bu maddeninyürürlük tarihinden önceki bir yıllık dönemde işyerine ait prim <strong>ve</strong>hizmet belgelerinde bildirilen ortalama sigortalı sayısına ila<strong>ve</strong> olarak bumaddenin yürürlük tarihinden itibaren bir yıl içinde işe alınan <strong>ve</strong> fiilen çalıştırılanlariçin; 506 sayılı Kanunun 72 <strong>ve</strong> 73.maddelerinde(<strong>5510</strong>/81) sayılan<strong>ve</strong> 78.maddesi(<strong>5510</strong>/82) uyarınca belirlenen prime esas kazanç alt sınırıüzerinden hesaplanan sigorta primine ait iş<strong>ve</strong>ren hisselerinin;a) Birinci yıl için yüzde yüzü,b) İkinci yıl için yüzde sekseni,c) Üçüncü yıl için yüzde altmışı,d) Dördüncü yıl için yüzde kırkı,e) Beşinci yıl için yüzde yirmisi,İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanır.İş<strong>ve</strong>ren hissesine ait primlerin İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanabilmesiiçin iş<strong>ve</strong>renlerin çalıştırdıkları sigortalılarla ilgili olarak 506 sayılı Kanunuyarınca aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgelerinin yasal süresi içerisinde SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Kurumuna <strong>ve</strong>rilmesi <strong>ve</strong> sigortalıların tamamına ait sigorta primlerininsigortalı hissesine isabet eden tutarı ile İşsizlik Sigortası Fonundankarşılanmayan iş<strong>ve</strong>ren hissesine ait tutarın ödenmiş olması şarttır. Bu maddeyegöre iş<strong>ve</strong>ren tarafından ödenmesi gereken primlerin geç ödenmesihalinde, İşsizlik Sigortası Fonundan Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumuna yapılacaködemenin gecikmesinden kaynaklanan gecikme zammı, iş<strong>ve</strong>renden tahsiledilir.VII .2 –ORTAK HUSUSLAR4447 sayılı Kanunun geçici 7.maddesi hükümleri;a) 01.10.2003 tarihinden sonra özelleştirme kapsamında devir alınan işyerlerihariç olmak üzere, mevcut <strong>ve</strong> faaliyette bulunan işyerlerinin devredil-13 SGK Başkanlığı Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü’nün 01.08.2008 tarih <strong>ve</strong> 2008/73 sayılı GenelgesiAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 333
mesi, birleşmesi, bölünmesi <strong>ve</strong>ya nevi değiştirmesi gibi hallerde yeni işebaşlama olarak değerlendirilmez.b) Mevcut bir işyerinin kapatılarak; değişik bir ad <strong>ve</strong>ya unvan ya da bir işbirimi olarak aynı faaliyette açılması <strong>ve</strong>ya çalışan sigortalıların bütün olarakdevredilmesi halinde, bu işyerleri hakkında uygulanmaz.c) Yönetim <strong>ve</strong> kontrolü elinde bulunduracak şekilde doğrudan <strong>ve</strong>ya dolaylıortaklık ilişkisi bulunan şirketler arasında istihdamın kaydırılması, şahısişletmelerinde işletme sahipliğinin değiştirilmesi gibi ek bir kapasite <strong>ve</strong> istihdamartışına neden olmayan, sadece teşviklerden yararlanmak amacıylayapılan işlemler hakkında uygulanmaz.d) 506 sayılı Kanun gereğince yapılan kontrol <strong>ve</strong> denetimler sonucundaçalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği tespit edilen işyerleri hakkındabir yıl süreyle uygulanmaz.e) 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu ile 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu <strong>ve</strong>uluslararası anlaşma hükümlerine istinaden yapılan hizmet <strong>ve</strong> yapım konuluişyerlerine yönelik işyerleri hakkında uygulanmaz.f) Kamu idareleri işyerleri hakkında uygulanmaz.g) 506 sayılı Kanuna göre sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primine tabi çalışanlar ileyurt dışında çalışan sigortalılar hakkında uygulanmaz.İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanan prim tutarları gelir <strong>ve</strong> kurumlar <strong>ve</strong>rgisiuygulamalarında gider <strong>ve</strong>ya maliyet unsuru olarak dikkate alınmaz.Bu maddeyle düzenlenen destek unsurundan diğer ilgili mevzuat uyarıncaayrıca yararlanmakta olan iş<strong>ve</strong>renler; aynı dönem için <strong>ve</strong> mükerrer olarakbu destek unsurundan yararlanamaz. Bu durumda, iş<strong>ve</strong>renlerin tercihleridikkate alınmak suretiyle uygulama, destek unsurlarından sadece biriylesınırlı olarak yapılır.334Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
TÜRKYE KURUMU................................... L/UBE MÜDÜRLÜÜ4857 sayl Kanunun 30 uncu Maddesine Göre Özürlü Çaltran <strong>ve</strong>renlereSigorta Primi <strong>ve</strong>ren Hissesi Tevikinden Yararlanmak Amacyla Verilecek Belge<strong>ve</strong>renin Ad-Soyad / Unvan : (Ait Olduu Ay/Yl : ..................../200.....)yeri Sicil No :yeri Adresi :yerinde Çaltrlan ÖzürlününTC Kimlik No Ad-Soyad KurumunaTescil TarihiKontenjanDahilindeÇaltrlmaktadr.Korumal yerindeÇaltrlmaktadr.Kontenjan Fazlas OlarakVeya YükümlüOlunmad Halde ÖzürlüStatüsündeÇaltrlmaktadr.AÇIKLAMA:ONAY1- Hiçbir sütun bo braklmayacak, kullanlmayan sütunlar (0) ile kapatlacaktr.2- Hangi kapsamda çalt (*) ile iaretlenecek, dier sütunlar (0) ile kapatlacaktr. l/ube Müdürlüü3- Kontenjan fazlas olarak <strong>ve</strong>ya yükümlü olunmadan çaltrlanlara ilikin belge düzenlenmi olanlarKontenjan dâhilinde çalmalarn sürdürdüü takdirde belge tekrar <strong>ve</strong>rilecektir4- ten çklar için belge <strong>ve</strong>rme zorunluluu bulunmamaktadr.5- e tekrar girilerde belge yeniden düzenlenecektir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 335
ONYEDİNCİ BÖLÜMSÜRESİNDE ÖDENMEYENPRİM VE DİĞERALACAKLARIN TAHSİLİ
I - 6183 SAYILI KANUN UYGULAMASII .1 –GENEL BİLGİLER<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 88.maddesi onaltıncı fıkrasına göre; Kurumun süresiiçinde ödenmeyen prim <strong>ve</strong> diğer alacaklarının tahsilinde, 6183 sayılı AmmeAlacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 51, 102 <strong>ve</strong> 106.maddelerihariç, diğer maddeleri uygulanır. Kurum, Amme Alacaklarının TahsilUsûlü Hakkında Kanunun uygulanmasında Maliye Bakanlığı ile diğerkamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşları <strong>ve</strong> mercilere <strong>ve</strong>rilen yetkileri kullanır. Mevcutuygulamada Kurumca kullanılan yetkilere özet olarak aşağıda yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Görüldüğü üzere Kurum, 6183 sayılı Kanunun 51, 102 <strong>ve</strong> 106. maddeleriniuygulamamaktadır. Buna göre, sigorta primlerinin süresinde ödenmemesidurumunda uygulanacak yaptırımlardan biri olan gecikme zammı 6183sayılı Kanunun 51.maddesine göre hesaplanmayacaktır. Kurum aşağıdaaçıklandığı üzere bu hususta daha özel bir düzenlemeye yer <strong>ve</strong>rmiştir.Kurum prim <strong>ve</strong> diğer alacakları için 6183 sayılı Kanunun 102.maddesindedüzenlenen 5 yıllık tahsil zaman aşımı yerine, özel bir hüküm ile 10 yıllıkzamanaşımı süresini uygulamaktadır. Kurum tahsili imkansız ya da dahamasraflı alacaklarını terkin etme yetkisini de 6183 sayılı Kanunun 106.maddesikapsamında değil de <strong>5502</strong> sayılı Kanunun 7/f.maddesi uyarınca YönetimKuruluna <strong>ve</strong>rilen yetki kapsamında kullanabilecektir.Kurum, 6183 sayılı Kanun kapsamında takip edilen alacakları hariç olmaküzere her türlü alacağın teminatını teşkil etmek üzere Yeni Türk Lirası <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya yabancı para birimi üzerinden ticari işletme, taşınır <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya taşınmazrehni dahil olmak üzere her türlü teminat almaya yetkilidir.(<strong>5510</strong>/88-17)Kurumun 6183 sayılı Kanun kapsamında takip edilen prim <strong>ve</strong> diğer alacaklarıamme alacağı niteliğinde olup, imtiyazlı alacaktır. Kurumun tarafolduğu her türlü dava <strong>ve</strong> icra takiplerinin kısmen <strong>ve</strong>ya tamamen aleyheneticelenmesi halinde 2004 sayılı İcra <strong>ve</strong> İflas Kanununda yazılı tazminat<strong>ve</strong> cezalar Kurum hakkında uygulanmaz.(<strong>5510</strong>/88-18)Belirtelim ki; <strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce 1479 sayılıKanunun 53.maddesi gereğince İcra <strong>ve</strong> İflas Kanununa göre başlatılmışolan icra takipleri anılan kanun hükümlerine göre takip edilerek sonuçlandırılacaktır.(<strong>5510</strong>/Geçici 8-3) Aynı şekilde, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlüğegirdiği tarihten önceki dönemlere ait 5434 sayılı Kanundan kaynaklananalacakların takip <strong>ve</strong> tahsil işlemleri 5434 sayılı Kanunun bu Kanunla yürürlüktenkaldırılan ilgili hükümlerine göre Kurumca sonuçlandırılır. Ancakbunlardan bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce Maliye Bakanlığınınilgili birimleri tarafından takip <strong>ve</strong> tahsil işlemleri başlatılmış olanlarınişlemleri bunlar tarafından sonuçlandırılır.(<strong>5510</strong>/Geçici 4-12)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 339
I .2- KURUM ALACAKLARININ KORUNMASINAİLİŞKİN YETKİLERI .2 .1 - Teminat istemeTürkiye’de ikametgahı bulunmayan borçlunun durumu Kurum alacaklarınıntahsilinin tehlikede olduğunu gösteriyorsa, Kurumun tahsilatla görevliünitesi, servisi <strong>ve</strong> memurları kendisinden teminat isteyebilirler. 6183sayılı Kanunun 10.maddesinde, para, bankalar <strong>ve</strong> özel finans kurumlarıtarafından <strong>ve</strong>rilen süresiz teminat mektupları, hazine bonosu <strong>ve</strong> tahvilleri,hükümetçe belli edilecek milli esham <strong>ve</strong> tahvilat, ilgililer <strong>ve</strong>ya ilgililer lehineüçüncü şahıslarca gösterilen <strong>ve</strong> amme idaresince haczedilen menkul <strong>ve</strong>gayrimenkul malların teminat olarak gösterilebileceği belirtilmiştir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 59.maddesi, 8.maddesinin birinci fıkrası <strong>ve</strong> 86.maddesiuyarınca Kurum alacağını tahakkuk ettirecek gerekli işlemlere başlanmışolması halinde, Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmiş memurlarıncayapılan tespitler sonucunda bulunan tutar üzerinden tahsil dairesinceteminat istenebilir.I .2 .2 - Şahsi kefaletBorçluların Kuruma geçerli bir teminat gösterememesi durumunda 6183sayılı Kanunun 11/II.maddesine göre, muteber bir kimseyi müteselsil kefil<strong>ve</strong> müşterek müteselsil borçlu olarak gösterebilmeleri mümkündür. Ancak,Kurum alacaklarının tahsilatı ile ilgili olarak borçlu kişiler tarafındangösterilecek şahsi kefaleti <strong>ve</strong> gösterilen şahsı kabul edip etmeme konusundatahsil daireleri(Kurumun tahsilatla görevli ünitesi, servisi <strong>ve</strong> memurları)yetkilidir.I ..2 .3 - İhtiyati Hacizİhtiyati haciz, Kurum alacakları ile ilgili olarak Kanunda belirtilen sebeplerinbulunması halinde, hiçbir süreye bağlı kalmaksızın tahsil dairelerindeicra işlemlerinden sorumlu bir yetkilinin talebi üzerine sosyal gü<strong>ve</strong>nlik il/sosyal gü<strong>ve</strong>nlik merkez müdürünün kararıyla haczin ne suretle yapılacağınailişkin olan hükümlere göre derhal tatbik olunur. Haciz normalde,vadesi dolmuş, muaccel hale gelmiş alacaklar için sözkonusu iken ihtiyatihaciz ise kesinleşmemiş ya da kesinleşmekle birlikte ödeme emri tebliğedilmemiş alacaklar açısından sözkonusudur.6183 sayılı Kanunun 13.maddesi gereğince ihtiyati haciz; borçlununTürkiye’de bulunmaması <strong>ve</strong> durumunun Kurum alacağını tehlikeye düşürmesi,teminat istenmesini gerektiren durumların mevcut olması, borçlununbelli ikametgahının olmaması, borçlunun kaçma <strong>ve</strong>ya mallarınıkaçırma <strong>ve</strong> hileli yollara sapma ihtimalinin bulunması, istendiği haldeborçlunun teminat <strong>ve</strong>ya kefil göstermemiş olması, gösterdiği kefilin kabuledilmemiş olması, mal bildiriminde bulunmamış olması yada eksik malbeyanında bulunması hallerinde başvurulacak bir gü<strong>ve</strong>nlik tedbiri olarakkarşımıza çıkmaktadır.340Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Haklarında ihtiyati haciz uygulanan borçlular, haczin yapıldığı tarihten,gıyapta yapılan hacizlerde ise haczin tebliğ tarihinden itibaren 7 gün içindeyetkili iş mahkemesinde dava açabilir. Borçlu tarafından, ihtiyati haczekarşı 7 gün içinde ihtiyati haczin iptali için dava açılmış olsa bile, hükümkesinleşinceye kadar ihtiyati haciz devam eder. İhtiyati hacze karşı 7 günlükdava açma süresinin geçmesinden sonra alacaklı tahsil dairesince ödemeemrinin tebliği ile ihtiyati haciz kesin hacze çevrilir.I .2 .4 - İhtiyati tahakkukSosyal gü<strong>ve</strong>nlik il/sosyal gü<strong>ve</strong>nlik merkez müdürü; 6183 sayılı Kanunun17.maddesinde belirtilen sebeplerin bulunması halinde, sigorta primlerinintakip <strong>ve</strong> tahsilatından sorumlu servisin yazılı talebi üzerine, borçlununhenüz tahakkuk etmemiş borçlarından Kurumca tespit <strong>ve</strong> ilan edilecekolanlarla bunların gecikme cezası, gecikme zammı <strong>ve</strong> idari para cezalarınınderhal tahakkuk ettirilmesi hususunda yazılı emir <strong>ve</strong>rebilir.Haklarında ihtiyati tahakkuk üzerine ihtiyati haciz uygulanan borçlular,ihtiyati tahakkuk sebeplerine <strong>ve</strong> miktarına haczin yapıldığı tarihten, gıyaptayapılan hacizlerde ise haczin tebliğ tarihinden itibaren 7 gün içinde yetkiliiş mahkemesinde dava açabilir. Ünitenin ilgili birimleri bu emri derhaltatbik etmek zorundadır.Anlaşılacağı üzere ihtiyati tahakkuk, henüz tahakkuk etmemiş Kurum alacaklarınıntahakkuk, tebliğ, itiraz gibi süreç izlenmeden yapılan tahakkukişlemidir. Borçlunun yukarıda “ihtiyati haciz” bahsinde yer <strong>ve</strong>rildiği şekilde,Kuruma olan borçlarından ötürü kaçma/kaçınma eğilimlerini gösterirşartların varlığı halinde bu yola başvurulabilecektir.I .2 .5 - Tasfiye halinde mesuliyetTasfiye memurları <strong>ve</strong>ya tasfiyeyi yürütenler, tasfiyenin başladığını üç güniçinde ilgili tahsil dairesine bildirmek zorundadırlar. Tasfiye memur1arı<strong>ve</strong>ya tasfiyeyi yürütenler, Kurum alacaklarını ödemeden <strong>ve</strong>ya ödemeküzere ayırmadan önce tasfiye sonucunda elde edileni dağıtamazlar <strong>ve</strong>yabunlar üzerinde herhangi bir şekilde tasarrufta bulunamazlar. Aksi haldetahakkuk etmiş <strong>ve</strong> edecek Kurum alacaklarından tasfiye memurları <strong>ve</strong>yatasfiyeyi yürütenler şahsen <strong>ve</strong>ya müteselsilen sorumlu olurlar. Bu sorumluluk,yapılan tasarrufların ifade ettiği para miktarını geçemez. Bunlarınödedikleri borçlar için Kurum alacağı ödenmeden kendilerine dağıtım yapılmışolanlara rücu hakları mahfuzdur.I .2 .6 - Gelir, aylık <strong>ve</strong> ödeneklerin hacziKurumca <strong>ve</strong>rilen gelir, aylık <strong>ve</strong> ödenekler, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun88.maddesine göre takip <strong>ve</strong> tahsili gereken alacaklar ile nafaka borçları dışındahaczedilemez.(<strong>5510</strong>/93-1)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 341
I .3- KURUM ALACAKLARININ CEBRENTAHSİLİNE İLİŞKİN YETKİLERI .3 .1- Teminatın paraya çevrilmesi ile Kurum alacağının tahsiliKurum borcuna karşılık olarak teminat almış ise bu teminatın paraya çevrilmesiyoluna gidebilecektir. 6183 sayılı Kanunun 56.maddesinde; “karşılığındateminat gösterilmiş bulunan amme alacağı vadesinde ödenmediğitakdirde, borcun 7 gün içinde ödenmesi, aksi halde teminatın paraya çevrileceği<strong>ve</strong>ya diğer şekillerle cebren tahsil devam olunacağı borçluya bildirilir.7 gün içinde borç ödenmediği takdirde teminat bu kanun hükümlerinegöre paraya çevrilerek amme alacağı tahsil edilir.”denilmiştir.I .3 .2- Kefilin takibi ile Kurum alacağının tahsili6183 sayılı Kanunun 11/II.maddesine göre borçlarına karşılık olarak muteberbir kimse olarak gösterilen müteselsil kefilin Kurumca kabul edilmesidurumunda, borç ödenmez ise kefil de cebri icra yolu ile takip edilebilecektir.Buna göre, ödeme emri asıl borçlu yerine kefile de tebliğ edilebilecektir.Zira, 6183 sayılı kanunun 57.maddesine göre; kefil <strong>ve</strong> yabancı şahıs <strong>ve</strong>yakurumların mümessilleri bu kanun hükümlerine göre <strong>ve</strong> aynen asıl borçlularıntabi tutuldukları usullerle takip olunurlar.I .3 .3- Kurum alacağının haciz yolu ile takibiI .3 .3 .1- Borçluya ödeme emri gönderilmesi6183 sayılı Kanunun 55.maddesinde, amme alacağını/prim borcunu vadesindeödemeyenlere, 7 gün içinde borçlarını ödemeleri <strong>ve</strong>ya mal bildirimindebulunmaları gerektiğine dair bir “ödeme emri” nin tebliğ olunacağıbelirtilmiştir. Ödeme emrinde borcun asıl <strong>ve</strong> ferilerinin mahiyet <strong>ve</strong> miktarlarınereye ödeneceği, müddetinde ödemediği <strong>ve</strong>ya mal bildirimindebulunmadığı takdirde borcun cebren tahsil <strong>ve</strong> borçlunun mal bildirimindebulununcaya kadar üç ayı geçmemek üzere hapis ile tazyik olunacağı,gerçeğe aykırı bildirimde bulunduğu takdirde hapis ile cezalandırılacağıkayıtlı olacaktır.Kendisine ödeme emri tebliğ edilen borçlu iş<strong>ve</strong>ren, ödeme emrine yedigün içinde itiraz edebilecektir. Ödeme emrine itiraz ise tahsil dairesininbulunduğu yer iş mahkemesidir. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 88.maddesi ondokuzuncufıkrasına göre, Kurumun prim <strong>ve</strong> diğer alacaklarının tahsilinde,Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun uygulamasındandoğacak uyuşmazlıkların çözümlenmesinde Kurumun alacaklı birimininbulunduğu yer iş mahkemesi yetkilidir. Yetkili iş mahkemesine başvurulmasıalacakların takip <strong>ve</strong> tahsilini durdurmaz.Uyuşmazlık Mahkemesi de, idari para cezasından doğan Kurum alacağınıntahsili için düzenlenen ödeme emrine karşı açılan davanın, anılan Yasamaddesi uyarınca adli yargı yerinde yani yetkili iş mahkemesinde çözümlenmesigerektiğine karar <strong>ve</strong>rmiştir 1 .1 Uyuş.Mah. 01.07.2004, E:2004/36, K:2004/44; 29.11.2004 tarih <strong>ve</strong> 25655 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.342Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
I .3 .3 .2- Borçlunun ödeme emrine itirazı6183 sayılı Kanunun 58.maddesine göre, kendisine ödeme emri tebliğ olunanborçlu şahıs ise, böyle bir borcu olmadığı <strong>ve</strong>ya kısmen ödediği <strong>ve</strong>yazamanaşımına uğradığı hakkında tebliğ tarihinden itibaren 7 gün içindealacaklı tahsil dairesine itirazda bulunabilir. İtirazın şekli, incelenmesi <strong>ve</strong>itiraz incelemelerinin iadesi hususlarında Vergi Usul Kanunu hükümleritatbik olunur. Borcun bir kısmına itiraz eden borçlunun o kısmın cihet <strong>ve</strong>miktarını açıkça göstermesi lazımdır, aksi halde itiraz edilmemiş sayılır.İtirazda bulunan borçlu bu kanuna göre teminat gösterdiği takdirde takipmuamelesi itirazlı borç miktarı için <strong>ve</strong> itiraz komisyonunca bu hususta karar<strong>ve</strong>rilinceye kadar durdurulur. İtiraz komisyonu bu itirazları en geç 7gün içinde karara bağlamak mecburiyetindedir. İtirazında tamamen <strong>ve</strong>yakısmen haksız çıkan borçludan, hakkındaki itirazın reddolunduğu miktardakiamme alacağı % 10 zamla tahsil edilir. İtiraz komisyonlarının bukonudaki kararları kesindir. Borcun tamamına bu madde gereğince vakıitirazların tamamen <strong>ve</strong>ya kısmen reddi halinde, borçlu ret kararının kendisinetebliği tarihinden itibaren 7 gün içinde mal bildiriminde bulunmakmecburiyetindedir. Borcun bir kısmına karşı bu madde gereğince vakı itirazlarmal bildiriminde bulunma müddetini uzatamaz.I .3 .3 .3- Kurumun hapisle tazyikte bulunma yetkisi6183 sayılı Kanunun 60. maddesi gereğince Kurumun, 7 günlük süresiiçinde borcunu ödemeyen <strong>ve</strong> mal bildiriminde bulunmayan borçlular hakkında,hapisle tazyik kararının alınmasını sağlamak amacıyla icra tetkikmercii hakimliğine yazılı talepte bulunma yetkisi bulunmaktadır.Buna göre; kendisine ödeme emri tebliğ edilen borçlu, 7 günlük müddetiçinde borcunu ödemediği <strong>ve</strong> mal bildiriminde de bulunmadığı takdirdemal bildiriminde bulununcaya kadar bir defaya mahsus olmak <strong>ve</strong> üç ayıgeçmemek üzere hapisle tazyik olunur. Hapisle tazyik kararı, ödeme emrinintebliğini <strong>ve</strong> 7 günlük müddetin bitmesini mütaakip tahsil dairesininyazılı talebi üzerine icra tetkik mercii hakimi tarafından <strong>ve</strong>rilir. Bu kararlarCumhuriyet Savcılığınca derhal infaz olunur.I .3 .3 .4- Haciz işleminin uygulanması6183 sayılı Kanunun 62.maddesi gereğince, borçlunun, mal bildirimindegösterilen <strong>ve</strong>ya tahsil dairesince tesbit edilen borçlu <strong>ve</strong>ya üçüncü şahıslarelindeki menkul malları ile gayrimenkullerinden, alacak <strong>ve</strong> haklarındanamme alacağına yetecek miktarı tahsil dairesince haczolunur. Borçlu tarafındanbaşkasının olduğu beyan <strong>ve</strong>ya üçüncü şahıs tarafından ihtiyatenhaciz <strong>ve</strong>ya istihkak iddia edilmiş bulunan malların haczi en sonraya bırakılır.Ancak haczolunan gayrimenkul artırmaya çıkarılmadan, borçlu, borcunitfasına yetecek menkul mal <strong>ve</strong>ya vadesi gelmiş sağlam alacak gösterirsegayrimenkul üzerinde haciz baki kalmak üzere gösterilen menkul <strong>ve</strong>yaAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 343
alacak da haczolunur. Haciz işlemleri, tahsil dairelerince düzenlenen <strong>ve</strong>ilgili sigorta müdürünce onaylanan haciz kağıtlarına dayanılarak yapılır.Köylerde <strong>ve</strong> Köy Kanunu uygulanan bucaklarda menkul mal haczi, hacizkağıtları üzerine alacaklı tahsil dairesince yapılır. Kurum alacakları nedeniylehaczedilen gayrimenkuller, neticede satış komisyonlarınca açık artırmaile satılır.6183 sayılı Kanunun 70.maddesinde haczedilemeyecek mallar, 71.maddesindeise kısmen haczedilebilecek gelirler sayılmıştır. Gerçek kişi borçlununşahsı <strong>ve</strong> mesleği için gerekli mallar ile kendisi <strong>ve</strong> ailesinin geçiminisürdürebilmesi için zorunlu olan mallar heczedilemez. Zati eşyalar, araçlar,iki aylık yiyecek <strong>ve</strong> yakacak, emeklilik <strong>ve</strong> ölüm aylıklarının da haczikabil değildir. Haczi kabil gelirler ise, aylıklar, ödenekler, her çeşit ücretler,intifa hakları, ilama bağlı olmayan nafakalar, emeklilik aylıkları, sigorta <strong>ve</strong>emeklilik sandıkları tarafından bağlanan gelirlerdir. Ancak bunların üçtebirinden çok dörtte birinden azı haczedilemeyecektir. Yine asgari ücretiaşmayan aylık gelirlerin onda birinden fazlası haczedilemeyecektir.I .4- KURUMUN PRİM BORÇLARINI TAKSİTLENDİRME YETKİSİI .4 .1 –Genel olarakTecil <strong>ve</strong> taksit işlemlerinden yararlanmak isteyen borçluların Kurumabu kapsamda talepte bulunmaları gerekmektedir. 6183 sayılı Kanunun48.maddesi gereğince, borcun vadesinde ödenmesi <strong>ve</strong>ya haczin tatbiki<strong>ve</strong>yahut haczolunmuş malların paraya çevrilmesi borçluyu çok zor durumadüşürecekse, borçlu tarafından yazı ile talepte bulunulması <strong>ve</strong> teminatgösterilmiş olması şartıyla tecil <strong>ve</strong> taksitlendirme yapılabilmektedir. Bukapsamda yapılacak taksitlendirmelerde, borçlu için son iki yıl içerisindeyapılan tecil <strong>ve</strong> taksitlendirme sayısı ile borçlunun çok zor durumda olupolmadığı belirleyici olmaktadır 2 .Öte yandan, <strong>5502</strong> sayılı Kanunun 7/f maddesi uyarınca Kurum YönetimKuruluna, Kurum yararının bulunması halinde; yılı merkezî yönetim bütçekanununda gösterilen miktara kadar olan hak <strong>ve</strong> alacakların terkininekarar <strong>ve</strong>rmek yetkisi <strong>ve</strong>rilmiştir. Bunun yanında, yine Kurum yararının bulunmasıhalinde; uyuşmazlıkların dava açılmadan <strong>ve</strong>ya icra takibi yapılmadanuzlaşma <strong>ve</strong>ya tahkim yoluyla çözümlenmesine, Kurum tarafından<strong>ve</strong>ya Kuruma karşı açılan dava <strong>ve</strong>ya icra takiplerinin uzlaşma <strong>ve</strong>ya tahkimyoluyla çözümlenmesine, sulhe, kabule, feragate <strong>ve</strong> kanun yollarına başvurulmamasınakarar <strong>ve</strong>rmek yetkisi ise “prim <strong>ve</strong> primlerden kaynaklananalacaklar hariç olmak üzere” Kurum Yönetim Kuruluna <strong>ve</strong>rilmiştir.I .4 .2 – Son iki yıl içinde yapılan tecil <strong>ve</strong> taksitlendirme sayısıİş<strong>ve</strong>renlerin Kuruma olan borçlarının taksitlendirilmesi taleplerine ilişkinbaşvuruları üzerine öncelikle söz konusu borcun takip <strong>ve</strong> tahsiline ilişkin2 SGK Başkanlığı SSK Sigorta Primleri Daire Başkanlığı(Devredilen)’nın 21.08.2006 tarih <strong>ve</strong> 16-381 Ek sayılı Genelgesi344Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
daha önce yürütülen işlemler araştırılarak; tecil <strong>ve</strong> taksitlendirme taleptarihinden itibaren geriye doğru son 2 yıl içerisinde 6183 sayılı Kanunun48. maddesine göre 3 defa taksitlendirme yapılmış, ancak yükümlülüklerinyerine getirilmemesi nedeniyle bozulmuş <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>rence 4 üncü defataksitlendirme talebinde bulunulmuş ise bu talebin değerlendirilebilmesiiçin anılan Kanunun 10. maddesinde belirtilen teminatları göstermesininyanı sıra, 11. madde uyarınca muteber bir şahsı kefil <strong>ve</strong> müşterek müteselsilborçlu gösterdiklerine dair noterden tasdikli şahsi kefalet senedi ibrazetmeleri istenilmektedir.Son iki yıl içerisinde yapılmış olan tecil <strong>ve</strong> taksitlendirme sayısının tespitindesadece 6183 sayılı Kanunun 48.maddesine göre yapılan tecil <strong>ve</strong> taksitlendirmeişlemleri dikkate alınacağından, özel kanunlara (örneğin 5458sayılı Kanun) istinaden yapılan taksitlendirme/yapılandırma/uzlaşmagibi işlemler dikkate alınmamaktadır. Son iki yıl içinde yapılan tecil <strong>ve</strong> taksitlendirmesayısının tespitinde, yükümlülükleri yerine getirilen (bozulmamışolan) tecil <strong>ve</strong> taksitlendirme işlemleri de dikkate alınmayacaktır.I .4 .3 – Borçlunun çok zor durum halinin tespiti6183 sayılı Kanunun 48. maddesinde, “Amme borcunun vadesinde ödenmesi<strong>ve</strong>ya haczin tatbiki <strong>ve</strong>yahut haczolunmuş malların paraya çevrilmesiamme borçlusunu çok zor duruma düşürecekse (…) “ hükmü yer almış olmaklabirlikte, çok zor durum halinin tespitine ilişkin yöntem düzenlenmemiştir.İşletmelerin mali analizlerinde genel yaklaşım olarak, likidite oranının“1” <strong>ve</strong> altına düşmesi halinde, işletmenin çok zor durumda olduğu kabuledilmektedir. Bu bakımdan yapılacak tecil <strong>ve</strong> taksitlendirme işlemlerindeborçlunun “çok zor durum” halinin tespitinde;“Kasa+Banka+Kısa Vadeli Alacaklar / Kısa Vadeli Borçlar”formülü sonucu bulunacak oranın “1” <strong>ve</strong> altında olması halinde, bu durumborçlu açısından “çok zor durum” hali olarak kabul edilecektir. 3II – PRİMLERİN SÜRESİNDE ÖDENMEMESİNİNYAPTIRIMI:GECİKME CEZASI VE GECİKMEZAMMI UYGULANMASI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 89.maddesi ikinci fıkrasına göre; Kurumun prim <strong>ve</strong>diğer alacakları süresi içinde <strong>ve</strong> tam olarak ödenmezse, ödenmeyen kısmısürenin bittiği tarihten itibaren ilk üç aylık sürede her bir ay için % 3oranında gecikme cezası uygulanarak artırılır. Ayrıca, her ay için bulunantutarlara ödeme süresinin bittiği tarihten başlamak üzere borç ödeninceyekadar her ay için ayrı ayrı Hazine Müsteşarlığınca açıklanacak bir öncekiaya ait Yeni Türk Lirası cinsinden iskontolu ihraç edilen Devlet iç borçlanmasenetlerinin aylık ortalama faizi bileşik bazda uygulanarak gecikmezammı hesaplanır. Ancak, ödemenin yapıldığı ay için gecikme zammı gün-3 SGK Başkanlığı Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü’nün 06.02.2007 tarh <strong>ve</strong> 2007/10 sayılı GenelgesiAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 345
lük hesaplanır. Bakanlar Kurulu, ilk üç ay için uygulanan gecikme cezasıoranını iki katına kadar artırmaya <strong>ve</strong>ya bu oranı % 1 oranına kadar indirmeye,yeniden kanunî oranına getirmeye <strong>ve</strong> uygulama tarihini belirlemeyeyetkilidir. Dava <strong>ve</strong> icra takibi açılmış olsa bile, prim <strong>ve</strong> diğer Kurum alacaklarınınödenmemiş kısmı için gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikme zammı tahsiledilir.Yapılan bu düzenleme ile, Kurumun prim <strong>ve</strong> diğer alacaklarının süresiiçinde <strong>ve</strong> tam olarak ödenmemesi halinde, ödenmeyen kısmına, süreninbittiği tarihten itibaren, ilk üç aylık sürede her ay için % 3 oranında gecikmecezası, ayrıca her ay için bulunan bu tutarlara ödeme süresinin bittiğitarihten başlamak üzere borç ödeninceye kadar, her ay için ayrı ayrı HazineMüsteşarlığınca açıklanacak bir önceki aya ait YTL cinsinden ıskontoluihraç edilen Devlet İç Borçlanma Senetlerinin aylık ortalama faizi, bileşikbazda uygulanarak gecikme zammı hesaplanacaktır.Bu itibarla, yasal süresi içinde <strong>ve</strong> tam olarak ödenmemesi halinde, ödenmeyensigorta primi, işsizlik sigortası primi, idari para cezası, sosyal yardımzammı, kira sözleşmelerinden doğan alacaklar ile mülga 3320 <strong>ve</strong> 3417sayılı Kanunlar gereğince Kurumca takip <strong>ve</strong> tahsili gereken konut edindirmeyardımı <strong>ve</strong> tasarrufu teşvik kesinti <strong>ve</strong> katkı tutarlarının tahsilindeyukarıdaki şekilde hareket edilecektir.Örneğin; (A) Ltd. şirketince 2006/Şubat ayına ilişkin olarak düzenlenenasıl nitelikteki aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesinden dolayı tahakkuk eden2.500,00 YTL sigorta priminin 17.04.2006 tarihinde ödenmesi <strong>ve</strong> 2006/Martayındaki D.İ.B.S. oranının da 1,25 olduğu varsayıldığında, toplam borç aşağıdagösterildiği şekilde hesaplanacaktır.2.500,00 x %3 =75,00 YTL (gecikme cezası)2.500,00 + 75,00 = 2.575,00 YTL (gecikme cezalı borç)2.575,00 x 1,25 x 17 = 18,24 YTL (17 günlük gecikme zammı)3.00018,24 +2.575,00 = 2.593,24 YTL (Ödenecek toplam alacak tutarı)Tahsilatın mahsubu ise ; 2.500,00 YTL Borç aslışeklinde olacaktır.+ 93,24 YTL Gecikme cezası + Gecikme zammı2.593,24 YTLÖrnekten de anlaşılacağı üzere, ödemenin yapıldığı ayda gecikme zammıgünlük olarak hesaplandığı halde, gecikme cezası günlük olarak değil, tamay olarak hesaplanmaktadır.346Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ONSEKİZİNCİ BÖLÜMASGARİ İŞÇİLİKUYGULAMASI
I –ASGARİ İŞÇİLİK UYGULAMASII .1- KISA TARİHÇEÖzel bina inşaatlarında <strong>ve</strong> ihaleli işlerde asgari işçilik uygulamasının “hikayesi”oldukça eskidir. 1994 öncesinde “ölçümleme” denen uygulama,2003 yılına gelinceye kadar “asgari işçilik uygulaması” olarak adlandırılmıştır.Bu tarihten sonra da “araştırma” kavramı kullanılmıştır. SerbestMuhasebeci Mali Müşavirler ile Yeminli Mali Müşavirlerin bu konulardarapor düzenlemesine ise “inceleme” denilmiştir.İnşaat sektörü ülkemizde de ekonominin ileri <strong>ve</strong> geri bağlantılarıyla ekonomininitici gücüdür. Bununla birlikte, Türki ye’deki inşaatların % 90’ındanfazlası özel sektörün yaptığı inşaatlar olduğu halde, inşaat sektöründenKuruma bildirilen sigortalıların ancak % 8’i özel sektörün yaptığı inşaatlardanbildiril mektedir. Bunun sonucunda da, bir otokontrol tedbiri olarak,özellikle özel bina inşatları <strong>ve</strong> ihaleli işlerden belli oranların altındaKuruma işçilik bildirilmemesi uygulamasına başlanmıştır.Özellikle inşaat sektörüne özgü geliştirilmiş olan ölçümleme sisteminin1987 yılında kaldırılmasıyla, kaçak sigortalı çalış tırılması, inşaat sektöründeyeniden önlem almayı gerektirecek düzeylere ulaşmıştır. Böylece 1994başından geçerli olmak üzere 3917 sayılı Kanun ile asgari işçilik uygulamasıbaşlatılmıştır. Bu sefer belli kriterler altında devamlı işyerlerinde de Kurumdenetim elemanlarının incelemeleri sonucunda Kuruma yeterli işçilikbildirilip bildirilmediği de tespit edilmeye çalışılmıştır. 616 sayılı KHK ilekısa bir süre kanuni dayanaktan yosun kalan uygulama, 4958 sayılı Kanunile 2003 yılından beri uygulanmaktadır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 85.maddesinde ise “asgari işçilik uygulaması” adıaltında konu yeniden düzenlenmiştir. Geçmiş deneyimler ışığında dahakurumsal bir düzenlemeye yer <strong>ve</strong>rilirken, Kanunun 59.maddesinde isemeslek mensuplarına özel bina inşaatı <strong>ve</strong> ihaleli işlerde rapor düzenlemeyetkisi <strong>ve</strong>rilmiştir. Öte yandan Kanunun 90.maddesinde, özellikle ihaleliişler <strong>ve</strong> özel bina inşaatlarının tamamlanması sonucunda yetkili makamlara,bu işlerden dolayı iş<strong>ve</strong>renlerin bu işlemlerden dolayı Kuruma borçlarınınolmadığına dair Kurumca düzenlenmiş bir belge isteme zorunluluğugetirilmiş olması, asgari işçilik uygulamasını daha da anlamlı kılmıştır diyebiliriz.Aşağıda usul <strong>ve</strong> esaslarına yer <strong>ve</strong>rdiğimiz asgari işçilik uygulaması ileKurumun kayıtdışılık ile mücadelede daha da güçlendirilebileceği halde,bunun yapılmadığı <strong>ve</strong> Kanunda kayıt dışı çalışmayı önleyecek bir mekanizmayayer <strong>ve</strong>rilmediği eleştirileri de yapılmıştır 1 . Diğer taraftan, asgariişçilik uygulamasının sosyal gü<strong>ve</strong>nlikle bir alakasının bulunmadığı, devletin<strong>ve</strong>rgi kaybına da sebep olduğu gibi sebeplerle eleştirilmekte <strong>ve</strong> uygulamanınmisyonunu tamamlayıp tamamlamadığı <strong>ve</strong> revize edilmesineihtiyaç olup olmadığı tartışmaya açılmaktadır 2 .1 KILIÇDAROĞLU, Kemal: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu mu ?”, Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:7-122 İTİŞKEN, Mustafa: “Asgari İşçilik Uygulaması İle Hizmet Alım Sözleşmeleri Örseleniyor (mu ?) –I”, Yaklaşım,Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 349
I .2 –İHALELİ İŞLERDE VE ÖZEL BİNA İNŞAATLARINDA YETERLİİŞÇİLİK BİLDİRİMİI .2 .1 –Yeterli işçiliğin Kurumca araştırılması<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 85.maddesi ikinci fıkrasına göre; Kamu idareleri, dönersermayeli kuruluşlar, kanunla kurulan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar ile bankalartarafından ihale mevzuatına göre yaptırılan işlerden <strong>ve</strong> özel niteliktekiinşaat işlerinden dolayı bu işleri yapan iş<strong>ve</strong>ren tarafından yeterli işçilikbildirilmiş olup olmadığı Kurumca araştırılır. Bu araştırma sonucunda yeterliişçiliğin bildirilmemiş olduğu anlaşılırsa, eksik bildirilen işçilik tutarıüzerinden hesaplanan prim tutarı, 89. madde gereği hesaplanacak gecikmecezası <strong>ve</strong> gecikme zammı ile birlikte bir ay içinde ödenmek üzere iş<strong>ve</strong>renetebliğ edilir. Tebliğ edilen prim <strong>ve</strong> gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikme zammınınödendiği <strong>ve</strong>ya ödeneceğinin iş<strong>ve</strong>ren tarafından yazılı olarak taahhüt edilmesihalinde borç kesinleşir. Kuruma <strong>ve</strong>rilecek taahhütnamede üstlenilenödeme yükümlülüğünün yerine getirilmemesi halinde, iş<strong>ve</strong>ren hakkında88. <strong>ve</strong> 89. maddeler uyarınca işlem yapılır. Tebliğ edilen prim <strong>ve</strong> gecikmecezası <strong>ve</strong> gecikme zammının ödenmemesi, taahhütname <strong>ve</strong>rilmemesi <strong>ve</strong>yaKurumca işyerinin denetlenmesine gerek görülmesi durumunda Kurumcainceleme yapılır.I .2 .2 –Yeterli işçiliğin SMMM <strong>ve</strong> YMM aracılığıyla araştırılması<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 59.maddesi dördüncü fıkrasında ise özel bina inşaatları<strong>ve</strong> ihaleli işlerde Kuruma yeterli işçilik bildirilip bildirilmediğininSMMM <strong>ve</strong> YMM vasıtasıyla da araştırılabileceği düzenlenmiştir. Bunagöre; ihaleli işler ile özel bina inşaatı işyerleri iş<strong>ve</strong>renlerine, Kuruma primborçlarının bulunmadığını gösteren ilişiksizlik belgesinin <strong>ve</strong>rilmesinde,3568 sayılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Malî Müşavirlik <strong>ve</strong>Yeminli Malî Müşavirlik Kanununa göre yetki <strong>ve</strong>rilmiş serbest muhasebecimalî müşavirler ile yeminli malî müşavirler tarafından işyeri kayıtlarınınincelenmesi sonucunda Kuruma bildirildiği tespit edilen işçilik tutarlarınınuygunluğu, Kurumun denetim yetkisi saklı kalmak kaydıyla, esas alınabilir.Usûl <strong>ve</strong> esasları Kurumca belirlenmiş hesaplama yöntemine uygun olarakserbest muhasebeci malî müşavirler ile yeminli malî müşavirlerce düzenlenenrapor ile Kuruma yeterli işçilik bildirilmediği anlaşılan işyeri <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renlerinin,tespit edilen fark işçilik tutarı üzerinden hesaplanacak prim,gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikme zammı tutarını 102.maddenin birinci fıkrasının(d) bendi ile (e) bendinin (4) numaralı alt bendi uyarınca <strong>ve</strong>rilecek idarîpara cezaları ile birlikte ödemeleri kaydıyla ilişiksizlik belgesi <strong>ve</strong>rilebilir.(<strong>5510</strong>/59-5)Kurumca belirlenen usûl <strong>ve</strong> esaslara aykırı hareket ederek Kurum zararı-Ağustos 2006, S:164, s:239-244; İTİŞKEN, Mustafa: “Asgari İşçilik Uygulaması İle Hizmet Alım Sözleşmeleri Örseleniyor(mu ?) –II”, Yaklaşım, Eylül 2006, S:165, s:262-265350Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
na sebebiyet <strong>ve</strong>rdiği anlaşılan serbest muhasebeci malî müşavirler ile yeminlimalî müşavirler tarafından düzenlenen raporlar dikkate alınmaz <strong>ve</strong>bunların daha sonra düzenleyecekleri raporlar Kurumca işleme konulmaz.Gerçeğe aykırı rapor düzenleyen serbest muhasebeci malî müşavirler ileyeminli malî müşavirler, Kurumun bu nedenle uğradığı zarardan iş<strong>ve</strong>renlebirlikte müştereken <strong>ve</strong> müteselsilen sorumlu olup, bunlar hakkında,genel hükümlere göre Kurumun takip hakkı saklıdır. Meslek mensupları,iş<strong>ve</strong>renlerin devamlı işyerlerinin sigortalıları ile yaptıkları işler ile Kurumdatescil edilmemiş <strong>ve</strong>ya tescil edilmiş olmakla birlikte işçilik bildirimindebulunulmamış olan yukarıdaki işler hakkında inceleme yapamazlar.(<strong>5510</strong>/59-6)I .3 – İŞİN YÜRÜTÜMÜ İÇİN GEREKLİ OLAN ASGARİİŞÇİLİĞİN TESPİTİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 85.maddesi birinci fıkrasında işin yürütümü için gerekliolan asgari işçiliğin tespit edilmesi hususuna yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Burada,işin özel bina inşaatı, ihaleli iş ya da devamlı işyeri olup olmaması üzerindedurulmamıştır. Buradan şunu söyleyebiliriz; teknik olarak asgari işçiliğintespiti herhangi bir sınırlama sözkonusu olmaksızın Kanun kapsamındakitüm işyerlerinde geçerli bir yol iken, yeterli işçiliğin araştırılması sadeceözel bina inşaatları <strong>ve</strong> ihaleli işlere mahsus bir yoldur. Asgari işçiliğintespiti Kurum denetim elemanları ile yapılırken, yeterli işçilik araştırmasıKurumun yanı sıra meslek mensuplarınca da yapılabilmektedir.İş<strong>ve</strong>renin, işin emsaline, niteliğine, kapsam <strong>ve</strong> kapasitesine göre işin yürütümüaçısından gerekli olan sigortalı sayısının, çalışma süresinin <strong>ve</strong>yaprime esas kazanç tutarının altında bildirimde bulunduğunun tespiti halinde,işin yürütümü açısından gerekli olan asgarî işçilik tutarı; yapılanişin niteliği, kullanılan teknoloji, işyerinin büyüklüğü, benzer işletmelerdeçalıştırılan sigortalı sayısı, ilgili meslek <strong>ve</strong>ya kamu kuruluşlarının görüşügibi unsurlar dikkate alınarak tespit edilir. Söz konusu tespitler, Kurumundenetim <strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmiş memurları tarafından yapılır.(<strong>5510</strong>/85-1)Belirtelim ki; hem Kurum denetim <strong>ve</strong> kontrol elemanlarınca işin yürütümüiçin gerekli olan asgari işçiliğin tespitinde, hem de ihaleli işler <strong>ve</strong> özel binainşaatlarından dolayı yeterli işçiliğin Kuruma bildirilip bildirilmediğininKurumca araştırılmasında resmi belgelere ihtiyaç duyulabilir. İşte bu kapsamdaolmak üzere; Kamu idareleri, döner sermayeli kuruluşlar, kanunlakurulan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar ile bankalar, bu maddenin uygulanmasıylailgili Kurumca istenilecek bilgileri <strong>ve</strong> belgeleri yazılı olarak en geç bir ayiçinde <strong>ve</strong>rmeye mecbur tutulmuşlardır.(<strong>5510</strong>/85-5)Diğer taraftan, Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca,Kuruma işin yürütümü için gerekli olan asgarî işçilik tutarının bildirilmediğitespit edilen işyerleri hakkında ayrıca Kanunun 102.maddesiAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 351
irinci fıkrasının (d) bendi ile (e) bendinin (4) numaralı alt bendi uyarıncaidarî para cezası da uygulanır.(<strong>5510</strong>/85-4)I .4 – ARAŞTIRMA VE TESPİTTE YÖNTEMI .4 .1 –Asgari İşçilik Tespit Komisyonu<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 85.maddesi altıncı fıkrasında, Kurum bünyesindeAsgari İşçilik Tespit Komisyonu oluşturulmasından bahsedilmiştir. Bunagöre; Kuruma yeterli işçilik tutarının bildirilmiş olup olmadığının araştırılmasında,işin yürütümü için gerekli olan asgarî işçilik tutarının tespitindedikkate alınacak asgarî işçilik oranlarının saptanması <strong>ve</strong> asgarîişçilik oranlarına vaki itirazların incelenerek karara bağlanması amacıylaKurum bünyesinde; Kurum teknik elemanlarından dört üye, Yönetim Kurulundatemsil edilen işçi <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>ren konfederasyonlarınca görevlendirilecekiki üye, Türkiye Odalar <strong>ve</strong> Borsalar Birliğinden bir üye olmak üzeretoplam yedi teknik elemandan oluşan, Asgarî İşçilik Tespit Komisyonukurulur.Dahası, Kurumca gerek görüldüğünde, aynı esaslara göre birden fazlaAsgarî İşçilik Tespit Komisyonu kurulabilir. Komisyon salt çoğunluklatoplanır <strong>ve</strong> kararlar en az dört üyenin aynı yöndeki oyu ile alınır. Kurumdışındaki üyelerin üst üste üç toplantıya, son altı ay içinde ise beş toplantıyakatılmaması halinde, toplantıya katılmayan üyeyi görevlendiren konfederasyonlarınyerine, üye sayısı bakımından en yüksek bir sonraki konfederasyondanüye da<strong>ve</strong>t edilir.(<strong>5510</strong>/85-7)Asgarî İşçilik Tespit Komisyonuna Kurum dışından görevlendirilenlere,katıldıkları her toplantı günü için (2500) gösterge rakamının memur aylıklarınınhesabında kullanılan katsayı ile çarpılarak bulunacak tutarı üzerindenhuzur hakkı Kurumca ödenir.(<strong>5510</strong>/85-8)I .4 .2 – İhaleli işlerde araştırmaİhaleli işlerde araştırmanın nasıl yapılacağı SSİY’nin 117.maddesinde açıklanmıştır.Buna göre; Kanunun 85.maddesi ikinci fıkrasında belirtilen kurum<strong>ve</strong> kuruluşlar tarafından ihale mevzuatına göre yaptırılan her türlüişlerde ünitece yapılacak araştırma; işin kesin kabulünün ya da geçici kabulününnoksansız olarak yapıldığı tarihten sonra <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>rene ödenmesigereken Katma Değer Vergisi hariç, malzeme fiyat farkı <strong>ve</strong> akreditif bedelidâhil toplam istihkak tutarına, işin asgari işçilik oranının yüzde 25 eksiğiuygulanmak suretiyle yapılır. Asgari işçilik oranları ise, Kurum bünyesindeoluşturulan Asgari İşçilik Tespit Komisyonunca belirlenir <strong>ve</strong> bu oranlartebliğ ile yayımlanır.İşin sözleşmesinde çalıştırılacak sigortalı sayısı belli ise, öncelikle bu sigortalılarınkişi/gün sayısı üzerinden Kuruma bildirilmiş olup olmadığıaraştırılır. Bu araştırma sonucunda Kuruma bildirilmeyen sigortalılar ileilgili belgelerin <strong>ve</strong>rilmesi, yapılacak bir ay süreli bir tebligat ile iş<strong>ve</strong>renden352Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
istenir. Belgelerin <strong>ve</strong>rilmemesi <strong>ve</strong>ya eksik <strong>ve</strong>rilmesi hâlinde bu belgelerünitece re’sen düzenlenir. Belgelerin ünitece düzenlenmesinin mümkünolmadığı hâllerde ise birinci fıkrada öngörüldüğü gibi işlem yapılır. İşinsözleşmesi ile Kuruma yapılan bildirimler arasında herhangi bir eksikliğinbulunması hâlinde söz konusu eksikliğin ihale makamınca doğrulanmasıdurumunda bazı aylardaki kişi/gün sayısı eksikliği üzerinde durulmaz.İhaleli işin birden fazla konuyu kapsıyor olması <strong>ve</strong> bünyesindeki her birişin asgari işçilik oranı daha önce belirlenmiş olmak kaydıyla, ihale makamıtarafından her bir işe ait istihkak tutarlarının ayrı ayrı bildirilmesi hâlinde,araştırma işlemi, her bir işe ait asgari işçilik oranları dikkate alınarak yapılır.Her bir işe ait istihkak tutarının ayrı ayrı bildirilmemesi hâlinde ise,iş<strong>ve</strong>renin yazılı isteği üzerine araştırmada, bu işlerin en yükseğine ilişkinasgari işçilik oranı dikkate alınır. İş<strong>ve</strong>ren tarafından yapılan işlere ilişkinen yüksek asgari işçilik oranının uygulanmasının kabul edilmemesi durumundaişin asgari işçilik oranı Asgari İşçilik Tespit Komisyonu tarafındanbelirlenir.I .4 .3 – Özel bina inşaatlarında araştırmaÖzel bina inşaatlarında araştırmanın nasıl yapılacağı ise SSİY’nin 118.maddesindegösterilmiştir. Gerçek <strong>ve</strong>ya tüzel kişiler ile tüzel kişiliği haiz olmayankurum <strong>ve</strong> kuruluşlar tarafından yapılan özel nitelikteki inşaat işyerlerihakkında ünitece yapılacak araştırma; inşaat maliyetine Kurumca yayımlanantebliğ ile belirlenen asgari işçilik oranının %25 eksiği uygulanmaksuretiyle yapılır.Bina maliyeti, belediyeler, valilikler <strong>ve</strong> ruhsat <strong>ve</strong>rmeye yetkili diğer makamların<strong>ve</strong>rmiş olduğu inşaatın ruhsatnamesinde yazılı bulunan, ruhsatnamesiyoksa ünitece tespit edilecek yüzölçümü ile birim maliyet bedelininçarpımı suretiyle bulunacak tutar üzerinden hesaplanır. Birim maliyet bedelleri,her yıl inşaatın sınıfı <strong>ve</strong> grubuna göre Bayındırlık <strong>ve</strong> İskan Bakanlığıncatespit edilerek Kurumca çıkarılacak bir genelge ile açıklanır.İnşaatın niteliği dikkate alınarak, inşaatın ruhsatnamesi ile Bayındırlık <strong>ve</strong>İskan Bakanlığınca tespit edilen listede kayıtlı yapının sınıfı <strong>ve</strong> grubununfarklı olduğunun anlaşılması hâlinde, inşaatın yapı grup <strong>ve</strong> sınıfı, Kurumundenetim <strong>ve</strong> kontrolle görevli memurlarınca mahallinde düzenlenentespit tutanağına istinaden ünitece belirlenerek işlem yapılır; ünitece tespitedilen yapı sınıf <strong>ve</strong> grubuna gelen itirazlar ise karara bağlanmak üzere Asgariİşçilik Tespit Komisyonuna intikal ettirilir.Genelgede belirtilmemiş olan inşaata ait birim maliyet bedeli, genelgedekayıtlı benzeri bir inşaatın birim maliyet bedeli üzerinden hesaplanabilir.Başladığı yıl içinde bitirilmiş olan inşaatın maliyetinin hesaplanmasındao yıl için tespit edilen, başladığı yıldan sonraki yıllarda bitirilmiş inşaatınmaliyetinin hesabında ise bitirildiği yıldan önceki yıla ait birim maliyet bedeliesas alınır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 353
Araştırma, bina inşaatının bittiği tarihten sonra yapılır.Gerektiğinde, inşaatınbaşladığı <strong>ve</strong> bitirildiği tarihin iş<strong>ve</strong>rence resmî makamlardan alınacakbelgelerle kanıtlanması istenebilir. İnşaatın başladığı tarihin resmî belge ilekanıtlanamaması hâlinde, yapı ruhsat tarihi inşaatın başladığı tarih olarakkabul edilir.I .4 .4 – Asgari işçiliğin tespitiİş<strong>ve</strong>renin, işin emsaline, niteliğine, kapsam <strong>ve</strong> kapasitesine göre işin yürütümüaçısından gerekli olan sigortalı sayısının, çalışma süresinin <strong>ve</strong>yaprime esas kazanç tutarının altında bildirimde bulunduğunun tespiti halinde,işin yürütümü açısından gerekli olan asgarî işçilik tutarı; yapılanişin niteliği, kullanılan teknoloji, işyerinin büyüklüğü, benzer işletmelerdeçalıştırılan sigortalı sayısı, ilgili meslek <strong>ve</strong>ya kamu kuruluşlarının görüşügibi unsurlar dikkate alınarak tespit edilir.Söz konusu tespitler, Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmiş memurlarıtarafından yapılır. Öte yandan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 59.maddesiikinci fıkrasına göre, Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrol ile görevlendirilmiş memurlarıgörevleri sırasında tespit ettikleri Kurum alacağını doğuran olay <strong>ve</strong>bu olaya ilişkin işlemleri, yemin hariç her türlü delile dayandırılabilirler.Bu düzenleme ile sigortasız işçi çalıştırma, prime esas kazancın <strong>ve</strong> primödeme gün sayılarının noksan gösterilmesi durumlarında daha etkin birdenetimin gerçekleştirilmesi amacıyla, Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrollegörevlendirilmiş memurlarına “Kanunda öngörülen koşullarda” <strong>ve</strong> “Kanunundabelirtilen yöntemleri” kullanarak bir işin yürütümü için gerekliolan asgari işçilik miktarını tespit etme yetkisi <strong>ve</strong>rilmiştir. Kurumun denetim<strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmiş memurları, işin yürütümü için gerekliolan asgari işçilik miktarının tespitini yaparken; o iş için belirlenmiş asgariişçilik oranlarının yanı sıra yapılan işin niteliği, bünyesinde kullanılan teknoloji,işyerinin büyüklüğü, benzer işletmelerde çalıştırılan işçi sayısı, ilgilimeslek <strong>ve</strong>ya kamu kuruluşlarının görüşünün alınması gibi unsurları dadikkate alacaklardır 3 .I .4 .5 – Araştırma <strong>ve</strong> re’sen yapılacak işlemlerde ortak hükümlerAraştırma yapılırken, ihale konusu işlerde kesin kabulün ya da geçici kabulünnoksansız yapıldığı, özel nitelikteki inşaat işyerlerinde de inşaatınbitirildiği tarihe kadar Kuruma bildirilmiş olan işçilik miktarı dikkate alınır.İşin başlangıç tarihinden önce <strong>ve</strong> bitim tarihinden sonra Kuruma bildirilmişolan sigorta primine esas kazanç tutarları ile gün sayıları araştırmaişleminde dikkate alınmaz. Ancak, aksine tespit yoksa iptali de yapılmaz.(SSİY/119-1)Kurumda tescil edilmemiş <strong>ve</strong>ya tescil edilmiş olmakla beraber hiç işçilikbildirilmemiş işyerleri ya da gerekli görülen diğer hâllerde işin yürütümü3 SSK Başkanlığı Sigorta Teftiş Kurulu’nun 2003/1 sayılı İç Emri354Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
için gerekli olan asgari işçilik miktarı, Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmişmemurlarınca tespit olunur. İhale konusu <strong>ve</strong> özel niteliktekiinşaat işlerinde ünitece yapılacak araştırma, söz konusu işlerin Kurumatesciline <strong>ve</strong> bildirimde bulunulması koşuluna bağlıdır. Şu kadar ki, faaliyetsüresinin tümü zamanaşımına uğramış olan bu tür işlerde ünitece primtahakkuku <strong>ve</strong> tahsilinin yapılabilmesi için yukarıda belirtilen işlerin tescili<strong>ve</strong> bildirim koşulu aranmaz.(SSİY/119-2)Ünitece ihale konusu işlerde yapılan araştırma sonucunda bu Yönetmeliğin117.maddesine göre tespit edilen <strong>ve</strong> Kuruma bildirilmediği anlaşılanasgari işçilik miktarı üzerinden, gerçek <strong>ve</strong>ya tüzel kişiler ile tüzel kişiliğihaiz olmayan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarca yapılan özel nitelikteki inşaat işyerlerindeise bu Yönetmeliğin 118. maddesi uyarınca hesaplanan prim tutarı,aksine bir tespit olmaması hâlinde, faaliyet süresinin son ayına maledilerek tahakkuk ettirilmek suretiyle gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikme zammıile birlikte ödenmek üzere iş<strong>ve</strong>rene tebliğ olunur. İş<strong>ve</strong>rence borcun tebliğtarihinden itibaren bir ay içinde ödeneceğinin <strong>ve</strong> daha sonra Kurumundenetim <strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca inceleme yapılmasıistenilmeyeceğinin bir dilekçe ile bildirilmesi hâlinde, borç kesinleşir <strong>ve</strong>işlemler sonuçlandırılır. Kesinleşen fark prime esas kazanç tutarları Gelirİdaresi Başkanlığının ilgili birimine bildirilir. (SSİY/119-3)Ünitece hesaplanan borcun yapılan tebligata rağmen ödenmeyeceğinin bildirilmesi<strong>ve</strong>ya tebligatta belirtilen sürede bildirimde bulunulmaması durumunda,Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmiş memurlarıncainceleme yapılır. (SSİY/119-4)Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca incelemeyapılmasına başlandıktan sonra inceleme sonucuna göre işlem yapılır. Ancak,denetim <strong>ve</strong> kontrole başlanmakla birlikte, iş<strong>ve</strong>renin borcu ödeyeceğineilişkin üniteye yazılı başvurusu üzerine, ünitenin bu isteği ön kabulü, Kurumdenetim <strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmiş memurlarının uygun bulmasıkoşuluyla inceleme durdurulur. En geç 15 gün içinde borcun ödendiğineilişkin yazının Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmiş memurlarınaulaşması üzerine, kontrol <strong>ve</strong> inceleme işleminden vazgeçilmiş sayılır<strong>ve</strong> yasal kayıt <strong>ve</strong> belgeleri iş<strong>ve</strong>rene iade edilir. İş<strong>ve</strong>renin borcu ödememesidurumunda ise incelemeye devam edilir. (SSİY/119-5)İşyerleri hakkında ünitece araştırma yapılmış olması gerektiğinde, Kurumundenetim <strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca işin yürütümüiçin gerekli olan asgari işçilik miktarının tespiti hususunda inceleme yapılmasınaengel oluşturmaz. Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmişmemurlarınca sonradan inceleme yapılması durumunda, daha önce ödenmişprim ile varsa gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikme zammı tutarı, işin yürütümüiçin gerekli olan asgari işçilik miktarı üzerinden hesaplanan <strong>ve</strong> Kurumaödenmediği anlaşılan prim ile varsa gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikme zammındanmahsup edilir. (SSİY/119-6)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 355
Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca yapılacakincelemede işin yürütümü için gerekli olduğu saptanan asgari işçilik miktarınınKuruma bildirilmediğinin <strong>ve</strong>ya eksik bildirildiğinin tespiti hâlinde,bildirilmeyen tutar, hangi aylara ait olduğu hususunda bir tespit varsa oaylara; tespit yoksa faaliyette bulunulan son aya mal edilir <strong>ve</strong> bu maddeninsekizinci fıkrası ile Kanunun 102 nci maddesinin birinci fıkrasının (d) bendiile (e) bendinin (4) numaralı alt bendi de dikkate alınarak gerekli işlemyapılır. (SSİY/119-7)I .5 –ARAŞTIRMA VE TESPİTİN SONUÇLARIÖzel bina inşaatı <strong>ve</strong> ihaleli işlerde Kurumca yapılan araştırma neticesindeyeterli işçiliğin bildirilmediğinin tespit edilmesi halinde <strong>ve</strong> Kurumun denetim<strong>ve</strong> kontrol ile görevli memurları tarafından işin yürütümü için gerekliolan asgari işçiliğin bildirilmediğinin tespit edilmesi halinde yapılacak işlemler<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 85.maddesi üçüncü fıkrasında açıklanmıştır.Buna göre; yukarıda açıklanan şekillerde Kuruma bildirilmediği tespitedilen asgarî işçilik tutarı üzerinden Kurumca re’sen tahakkuk ettirilen sigortaprimleri, 88. <strong>ve</strong> 89.maddeler dikkate alınarak iş<strong>ve</strong>rene tebliğ edilir.İş<strong>ve</strong>ren, tebliğ edilen prim borcuna karşı tebliğ tarihinden itibaren bir ayiçinde Kuruma itiraz edebilir. İtiraz takibi durdurur. Kurumca itirazın reddihalinde iş<strong>ve</strong>ren, kararın tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde yetkiliiş mahkemesine başvurabilir. Mahkemeye başvurulması, prim borcununtakip <strong>ve</strong> tahsilini durdurmaz.II –SOSYAL SİGORTA UYGULAMASINDA UZLAŞMAKurumun denetim <strong>ve</strong> kontrolle görevli memurları tarafından devamlı mahiyettekiişyerlerinde yapılan asgari işçilik incelemesi sonucunda tespitiyapılan <strong>ve</strong> sigortalılara maledilemeyen fark sigorta primine esas kazançmatrahı üzerinden gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikme zammı ile birlikte hesaplanacaksigorta primi <strong>ve</strong> buna bağlı uygulanacak idari para cezalarında,konuya ilişkin raporun Kurumun ilgili birimine gönderilmesinden önceiş<strong>ve</strong>renle uzlaşma yapılabilir. Uzlaşmaya varılması halinde, bu durum tutanaklatespit edilir. Uzlaşılan tutarlar kesin olup, uzlaşma konusu yapılantutarlar hakkında iş<strong>ve</strong>rence dava açılamaz <strong>ve</strong> hiçbir mercie şikayet <strong>ve</strong> itirazdabulunulamaz. Uzlaşılan prim <strong>ve</strong> idari para cezaları, uzlaşma tutanağınındüzenlendiği tarihten itibaren bir ay içinde ödenir. İş<strong>ve</strong>ren, uzlaşılanidari para cezası tutarı için ayrıca peşin ödeme indiriminden yararlandırılmaz.Uzlaşılan tutarların, bu sürede tam olarak ödenmemesi halinde uzlaşmabozulur <strong>ve</strong> uzlaşılan tutarlar kazanılmış hak teşkil etmez. Uzlaşmanıntemin edilememiş <strong>ve</strong>ya uzlaşma müzakeresinde uzlaşmaya varılamamışolması <strong>ve</strong>ya uzlaşmanın bozulması hallerinde iş<strong>ve</strong>ren, bu konuya ilişkindaha sonra uzlaşma talep edemez.(<strong>5510</strong>/85-9)Uzlaşma neticesinde indirim yapılması nedeniyle tahsil edilmemiş olansigorta primlerinin daha sonra Kurum <strong>ve</strong>ya mahkeme kararıyla sigortalı-356Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
lara mal edilmesi halinde, daha önce eksik tahsil olunan sigorta primleri,sigortalının çalıştığı süre <strong>ve</strong> sigorta primine esas kazancı dikkate alınarakgecikme cezası <strong>ve</strong> gecikme zammı ile birlikte tahsil olunur.(<strong>5510</strong>/85-10)III –İLİŞİKSİZLİK BELGESİ ARANMASI4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununun “Kesin Teminat <strong>ve</strong> EkKesin Teminatların Geri Verilmesi” başlıklı 13.maddesinde; taahhüdün,sözleşme <strong>ve</strong> ihale dokümanı hükümlerine uygun olarak yerine getirildiği<strong>ve</strong> yüklenicinin “bu işten dolayı idareye herhangi bir borcunun olmadığı”tespit edildikten sonra alınmış olan kesin teminat <strong>ve</strong> varsa ek kesin teminatların;a) Yapım işlerinde; varsa eksik <strong>ve</strong> kusurların giderilerek geçici kabul tutanağınınonaylanmasından sonra yarısı, Kurumundan ilişiksiz belgesi getirilmesi<strong>ve</strong> kesin kabul tutanağının onaylanmasından sonra kalanının,b) Yapım işleri dışındaki işlerde, Kurumundan ilişiksiz belgesinin getirildiğisaptandıktan sonra; alınan mal <strong>ve</strong>ya yapılan iş için bir garanti süresiöngörülmesi halinde yarısı, garanti süresi dolduktan sonra kalanı, garantisüresi öngörülmeyen hallerde ise tamamının yükleniciye iade edileceği belirtilmiştir.Öte yandan <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 90.maddesi dördüncü fıkrasında da hangidurumlarda ilişiksizlik belgesi aranması gerektiğine yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Bunagöre; valilikler, belediyeler, il özel idareleri <strong>ve</strong> ruhsat <strong>ve</strong>rmeye yetkili diğermerciler tarafından, geçici iskân <strong>ve</strong>ya yapı kullanma izin belgesi <strong>ve</strong>rilmedenönce yapılan inşaat dolayısıyla, diğer kamu idareleri ile döner sermayelikuruluşlar, kanunla kurulan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar <strong>ve</strong> bankaların iseBakanlar Kurulu kararı ile belirlenecek işlemlerinde Kuruma borçlarınınbulunmadığına dair ilgililerden Kurumca düzenlenmiş bir belgenin istenmesizorunludur.Bu düzenlemeler ile ilgililerin sözkonusu işten ötürü Kuruma borçlarınınolmadığını gösteren ilişiksizlik belgesi olmadan ruhsat <strong>ve</strong>rmeye yetkilimakamlarca özel bina inşaatları için yapı kullanma izin belgesi <strong>ve</strong>rilemeyecektir.Yine, ihale makamları, iş<strong>ve</strong>renlerin hak edişlerini, Kuruma ihalekonusu işin yapıldığı süreye ilişkin prim <strong>ve</strong> her türlü borçlarının olmamasıdurumunda, kesin teminatlarını ise ihale konusu işle ilgili olarak Kurumaborçlarının bulunmadığının Kurumca düzenlenen ilişiksizlik belgesi iletespit edilmesinden sonra iade edebileceklerdir.Belirtelim ki; belirtilen yükümlülükler yerine getirilmeden hak ediş ödenmesi,kesin teminatın iade edilmesi <strong>ve</strong>ya geçici iskân izin belgesi <strong>ve</strong> yapıkullanma izin belgesi <strong>ve</strong>rilmesi <strong>ve</strong>ya diğer işlemlerin gerçekleştirilmesihallerinde, ilgililer hakkında genel hükümlere göre idarî <strong>ve</strong> cezaî işlem yapılır.(<strong>5510</strong>/90-5)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 357
IV – İŞVERENLERİN BORÇLU OLMADIKLARININARANDIĞI ÖZELLİKLİ DURUMLARIV .1 - BORCU YOKTUR YAZILARIYukarıda açıklandığı üzere, <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında, ihale konusuiş ile ilgili teminatın iade edilebilmesi <strong>ve</strong> özel bina inşaatı işyerlerindendolayı yapı kullanma izin belgesi alınabilmesi için münhasıran bu işyerleriile ilgili olarak iş<strong>ve</strong>renlerin Kuruma borçlarının bulunmaması gerekmektedir.Bu kapsamda olmak üzere Kurumca düzenlenen “ilişiksizlik belgesi”,sadece belgede kayıtlı işyerinden dolayı iş<strong>ve</strong>renin Kuruma borcununbulunmadığı anlamına gelmektedir.4734 sayılı Kamu İhale Kanunu <strong>ve</strong> bu Kanuna istinaden çıkarılan uygulamayönetmelikleri uyarınca düzenlenmesi gereken “borcu yoktur” yazılarıise, iş<strong>ve</strong>renin Türkiye genelindeki tüm işyerlerinden dolayı Kuruma borcununolup olmadığı araştırıldıktan sonra <strong>ve</strong>rilmekte <strong>ve</strong> bu yazılar teminatıniadesi için değil, ihalelere katılmak isteyen <strong>ve</strong>ya ihaleli işleri üstleneniş<strong>ve</strong>renler için düzenlenmektedir. Görüldüğü gibi, her iki belge (ilişiksizlikbelgesi ile borcu yoktur yazıları) düzenlenme amacı açısından birbirindenfarklıdır.Bu nedenle, Kurumca düzenlenen “borcu yoktur” yazılarına istinadenidarelerce (ihale makamlarınca) iş<strong>ve</strong>renlere teminatlarının iade edilmesimümkün değildir. Teminatların iade edilebilmesi için Kurumca düzenlenmişolan “ilişiksizlik belgesi”nin idarelerce aranılması gerekmektedir.4734 sayılı Kamu İhale Kanununun “İhaleye Katılımda Yeterlik Kuralları”başlığını taşıyan 10.maddesinde, Türkiye’nin <strong>ve</strong>ya kendi ülkesinin mevzuathükümleri uyarınca kesinleşmiş sosyal gü<strong>ve</strong>nlik prim borcu olan isteklilerinihale dışında bırakılacağı öngörüldüğü için, Kurumdan “borcuyoktur” yazısının talep edildiği durumlarda, yüklenicilerin (ihale üzerindekalan isteklinin) kesinleşmiş sosyal gü<strong>ve</strong>nlik prim borçlarının olup olmadığınıntespiti amacıyla Türkiye çapında (tüm sosyal gü<strong>ve</strong>nlik il müdürlükleribazında) sorgulama yapılması zorunludur.Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik prim borcu kavramına, sigorta primi , sosyal gü<strong>ve</strong>nlikdestek primi <strong>ve</strong> işsizlik sigortası primi ile bunlara ilişkin gecikme zamları<strong>ve</strong> varsa faiz <strong>ve</strong> diğer fer’ileri ile asgari işçilik miktarı üzerinden hesaplananprim <strong>ve</strong> gecikme zammı tutarları sosyal gü<strong>ve</strong>nlik prim borcu kapsamınadahil edilecektir. Özel İşlem <strong>ve</strong>rgisi, eğitime katkı payı <strong>ve</strong> damga <strong>ve</strong>rgisiborçları sosyal gü<strong>ve</strong>nlik prim borcu kapsamı dışında olmakla birlikte Kurumcatahsil edilmeleri sebebiyle bu borçlar da kapsama dahil edilecektir.Öte yandan “e-Borcu Yoktur Projesi” geliştirilmiş bulunmaktadır 4 . Bu projeile Kurumda tescilli işyeri bulunan <strong>ve</strong> e-Bildirge kullanıcı kodu <strong>ve</strong> şifresialmış olan iş<strong>ve</strong>renlere, <strong>ve</strong>rgi kimlik numaraları anahtar olarak kullanılmak4 SSK Başkanlığı Sigorta İşleri Genel Müdürlüğü’nün 22.11.2005 tarih <strong>ve</strong> 16-357 Ek sayılı Genelgesi358Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
suretiyle Kurum ünitelerine gitmeksizin “borcu yoktur yazılarını” istenilengün <strong>ve</strong> saatte internet üzerinden alabilmelerine imkan sağlanmıştır.e-Borcu Yoktur uygulaması kapsamında, Kurum bilgi işlem programlarıtarafından elektronik ortamda üretilecek olan bu belge ile iş<strong>ve</strong>renler,Kamu İhale Kanunu <strong>ve</strong> uygulama yönetmelikleri uyarınca ihalelere katılabilecekler,ihaleli bir işi üstlenmişler ise hak edişlerini alabilecekler <strong>ve</strong>yaihale konusu olmayan işlerde ilgili kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşları ile yaptıklarısözleşme <strong>ve</strong>ya protokoller gereği <strong>ve</strong>rdikleri hizmetler karşılığı olanödemelerini yada aracı (taşeron) olarak faaliyette bulundukları işlerde asıliş<strong>ve</strong>renden olan alacaklarını alabileceklerdir.IV .2 – DEVLETTEN TEŞVİK, DESTEK VE YARDIM ALACAKİŞVERENLERİNİN BORCUNUN OLMAMASIÜlke çapında uygulanan <strong>ve</strong> özel bir izne <strong>ve</strong>ya belgeye dayanmayan geneldüzenlemeler hariç olmak üzere, belirli bölgelere <strong>ve</strong>ya sektörlere yönelikya da kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşları tarafından <strong>ve</strong>rilen özel belgelere <strong>ve</strong>yaizinlere dayalı olarak kamudan kaynak tahsis edilmesi şeklinde kanun,kararname <strong>ve</strong> diğer mevzuatla sağlanan araştırma, geliştirme, üretim, yatırım,pazarlama <strong>ve</strong> benzeri tüm aşamalarda uygulanan devlet yardımı,teşvik <strong>ve</strong> desteklerin, daha önce başlayıp devam eden nakdi olmayanlarhariç olmak üzere, <strong>ve</strong>rilmesinden önce iş<strong>ve</strong>renlerden Kuruma muaccel olmuşprim <strong>ve</strong> idari para cezası borçlarının bulunmadığına <strong>ve</strong>ya tecil <strong>ve</strong> taksitlendirildiğineya da yapılandırıldığına dair belge <strong>ve</strong> bilgilerin istenmesizorunludur. Tecil <strong>ve</strong> takside bağlanmış ya da yapılandırılmış olan borçlarailişkin yükümlülüklerin yerine getirilmemesinden dolayı anlaşması bozulanlardan<strong>ve</strong>ya bu sebepler dışında söz konusu yardım, teşvik <strong>ve</strong> desteklerdenyararlanmaması gerektiği sonradan anlaşılanlardan, yapılan devletyardımı teşvik <strong>ve</strong> destek ödemeleri ilgili mevzuat çerçe<strong>ve</strong>sinde müeyyideleriile birlikte geri alınır. Bu fıkranın uygulanmasına ilişkin usûl <strong>ve</strong> esaslarMaliye Bakanlığı ile Hazine Müsteşarlığının görüşleri alınarak Kurumcabelirlenir.(<strong>5510</strong>/90-6)IV .3 – HAKEDİŞLERİN ÖDENMESİ VE KESİN TEMİNATLARINİADESİNDE BORCUN OLMAMASIİş<strong>ve</strong>renlerin hakedişleri, Kuruma idari para cezası, prim <strong>ve</strong> prime ilişkinborçlarının olmaması kaydıyla ödenir. Kesin teminatları ise ihale konusuişle ilgili olarak Kuruma borçlarının bulunmadığının tespit edilmesindensonra iade edilir. İş<strong>ve</strong>renlerin, kamu idareleri ile döner sermayeli kuruluşlar,bankalar <strong>ve</strong> kanunla kurulan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar nezdindeki her çeşitalacak, teminat <strong>ve</strong> hakedişleri üzerinde işçi ücreti alacakları hariç olmaküzere yapılacak her türlü devir, temlik <strong>ve</strong> el değiştirme, Kurum alacaklarınıkarşılayacak kısım ayrıldıktan sonra, kalan kısım üzerinde hüküm ifadeeder.(<strong>5510</strong>/90-2)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 359
T.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMUNAATIN KMAL EDLEN KISMININ,BNA MALYETNE ORANLARINIGÖSTERR CETVELSraNoLERORANLARI- BODRUMSUZ TEK KATLI BNALAR:A) Temel Hafriyat <strong>ve</strong> Ta Duvar, (Subasman Hatl Dahil) % 5B) Blokaj, Grobeton, Tula Duvar, Tavan <strong>ve</strong> Saçak, % 26C) Çat, % 12D) Dorama (Komple) <strong>ve</strong> Svalar, % 14E) Tesisat <strong>ve</strong> Teçhizat, (Temiz <strong>ve</strong> Pis Su <strong>ve</strong> Elektrik) % 18F) Kaplamalar, Mozaik, Yal Boya, % 7G)Merdi<strong>ve</strong>n, Harici Sva, D Kap, Badana, Fosseptik <strong>ve</strong> Bütün Bakiye lerinkmalinde,% 18% 100II- (BODRUMSUZ) ZEMN VE BRNC KATLI BNALAR:A) Temel Hafriyat, Grobeton <strong>ve</strong> Ta Duvar, (Subasman Hatlna Kadar) % 7B) Zemin Katn kmalinde, (Betonarme Tavan Dahil) % 15C) Birinci Katn kmalinde, % 17D) Çatnn kmalinde, (Oluklar Dahil) % 8E) Bütün Doramalarn kmalinde, % 14F) ç Svalarn kmalinde, % 6G) Tesisatn kmalinde, % 15H) ap, Mozaik <strong>ve</strong> Yal Boyalarn kmalinde, % 9)Badana, Merdi<strong>ve</strong>n, D Sva, Harici Kap, akuli Borular <strong>ve</strong> Fosseptik <strong>ve</strong> BakiyeBütün ler Tamamlandnda,% 9% 100III- BODRUMSUZ, ZEMN, BR VE KNC KATI HAZ BNALAR:A) Temel Hafriyat, Grobeton <strong>ve</strong> Ta Duvar, (Subasmana Kadar) % 6B) Zemin Katn kmalinde, % 15C) Birinci Katn kmalinde, % 12D) kinci Katn kmalinde, % 12E) Çatnn kmalinde, % 7F) Doramalarn kmalinde, % 13G) ç Svalarn kmalinde, % 5H) Tesisat <strong>ve</strong> Teçhizatn kmalinde, % 14) ap, Mozaik <strong>ve</strong> Yal Boyalarn kmalinde, % 8J)Badana, Merdi<strong>ve</strong>n, D Sva, Harici Kap, Fosseptik <strong>ve</strong> Bakiye Bütün lerTamamlandnda,% 8% 100IV- IV-BODRUMLU TEK KATLI BNALAR:A)Temel Hafriyat, Ta Duvar, Tula, Duvar, Lentolar, Blokaj, Grobeton <strong>ve</strong>Betonarme Tavan (Bodrum) kmalinde,% 22B) Yarm Tula Duvar, Bir Tula Duvar <strong>ve</strong> Betonarme Lentolarn kmalinde, % 15C) Betonarme Tavan <strong>ve</strong> Saçaklar, % 14D) Çat, % 8E) Dorama, (Komple) % 11Ek-111360Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
NAATIN KMAL EDLEN KISMININ,BNA MALYETNE ORANLARINIGÖSTERR CETVELF) ç Svalar, Tesisat <strong>ve</strong> Teçhizat % 13G) Döeme Kaplamalar, ap, Mozaik <strong>ve</strong> Yal Boyalar, % 6H) Badana, D Sva, Harici Kap Merdi<strong>ve</strong>n, Fosseptik <strong>ve</strong> Bütün Bakiye ler, % 11% 100V- BODRUM, ZEMN VE BRNC KATI HAZ BNALAR:A) Temel Hafriyat <strong>ve</strong> Bodrum Katn kmalinde, (Betonarme Tavan Dahil) % 20B)Zemin Katn kmalinde, (Lento, Döeme, Tula Duvarlar <strong>ve</strong> Betonarme TavanDahil)% 12C) Birinci Katn kmalinde, % 14D) Çat kmalinde, (Oluklar Dahil) % 6E) Bütün Doramalarn kmalinde, % 13F) ç Svlarn kmalinde, % 5G) Shhi Tesisat <strong>ve</strong> Dier Tesis leri kmalinde, % 14H) ap, Mozaik <strong>ve</strong> Yal Boyalar Tamamlandnda, % 8)Badana, Merdi<strong>ve</strong>n, D Sva, Harici Kap, akuli Borular, Fosseptik <strong>ve</strong> BakiyeBütün lerin kmalinde,% 8% 100VI- BODRUMLU ZEMN, BRNC VE KNC KATI HAZ BNALARDA:A) Bodrum kmalinde, % 15B) Zemin Katn kmalinde, % 9C) Birinci Katn kmalinde, % 9D) kinci Katn kmalinde, % 10E) Çat kmalinde, % 5F) Doramalarn kmalinde, % 14G) ç Svalarn kmalinde, % 5H) Tesisat <strong>ve</strong> Teçhizat kmalinde, % 15) ap, Mozaik <strong>ve</strong> Yal Boya, % 8J)Badana, Merdi<strong>ve</strong>n D Sva, Harici Kanal (Veya Fosseptik) <strong>ve</strong> Bakiye Bütün lerTamamlandnda% 10%100VII- FAZLA KATLI BNALAR:A) Temel Hafriyat, Ta <strong>ve</strong> Tula Duvarlar, Beton <strong>ve</strong> Betonarmeler, (Kaba naat) % 45B) Çat, (Oluklar Dahil) % 5C) Doramalar, (Kap <strong>ve</strong> Pencereler Komple) % 15D) Svalar, Mozaik, Karo fayans <strong>ve</strong>sair Kaplamalar, Yal Boyalar, % 25E) Shhi Tesisat, Su <strong>ve</strong> Elektrik Tesisat le Her Türlü Noksanlarn kmalinde, % 10% 1002Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 361
ONDOKUZUNCU BÖLÜMKAYIT VE BELGELER
I –İŞVERENCE TUTULACAK KAYIT VE BELGELERDaha önce 506 sayılı Kanun uygulamasında iş<strong>ve</strong>renlerin defter <strong>ve</strong> belgedüzenleme yükümlülükleri ile bunların saklanması hususları kanundadüzenlenmemişti. Sosyal sigorta açısından iş<strong>ve</strong>ren sayılanlar genel olarak<strong>ve</strong>rgi kanunları açısından da mükellef olduklarından düzenleyecekleridefter <strong>ve</strong> belgelerin tespiti Vergi Usul Kanuna göre yapılmaktaydı. Şüphesizdiğer kanunlara göre defter tutan yükümlüler de bulunmaktadır.Kanundaki bu açıklık yönetmeliklerle giderilmeye çalışılsa da tartışmalarhiç eksik olmamıştır. Zira bu yükümlülükler beraberinde idari para cezasışeklinde yaptırımları da getirmektedir.Kanun koyucunun bu sefer sosyal sigorta kapsamındaki iş<strong>ve</strong>renlerin deftertutma <strong>ve</strong> saklama yükümlülüklerini kanunla düzenlediğini görüyoruz.Nitekim <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86. maddesi ikinci fıkrasına göre; iş<strong>ve</strong>ren, işyerisahipleri; işyeri defter, kayıt <strong>ve</strong> belgelerini ilgili olduğu yılı takip edenyıl başından başlamak üzere on yıl süreyle, kamu idareleri otuz yıl süreyle,tasfiye <strong>ve</strong> iflâs idaresi memurları ise görevleri süresince, saklamak <strong>ve</strong>Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrol ile görevlendirilen memurlarınca istenilmesihalinde on beş gün içinde ibraz etmek zorundadırlar.Burada sözü edilen işyeri sahibi ise, Kanuna göre sigortalı olanların işleriniyaptıkları işyerlerinin sahibi <strong>ve</strong>ya kullanıcısı olan gerçek ya da tüzelkişilikler ile tüzel kişiliği olmayan kurum <strong>ve</strong> kuruluşları kapsamaktadır.(SSİY/4) Söz konusu kanun hükmünde iş<strong>ve</strong>renlerden başka işyeri sahiplerinede defter <strong>ve</strong> belgelerini saklayıp denetim elemanlarınca istenilmesihalinde ibraz etme yükümlülüğünün getirilmiş olması ile çeşitli nedenlerle<strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamına alınamamış iş yerlerinin de gerektiğinde defter<strong>ve</strong> belgelerinin incelenmesi olanağının getirildiği düşünülmektedir.Kanundaki düzenlemeden de anlaşılacağı üzere iş<strong>ve</strong>renlerin düzenleyeceğidefter <strong>ve</strong> belgeler tek tek sayılmamıştır. Ancak, iş<strong>ve</strong>renlerin tutmakzorunda oldukları defterlerle dayanağı belgeler, aylık prim <strong>ve</strong> hizmetbelgesinin, aylık fiilî hizmet süresi zammı prim belgesinin <strong>ve</strong> yıllık itibarihizmet süresi prim belgesinin dayanağı belgeler niteliğinde sayılmaktadır.(SSİY/111-1) Aynı şekilde, iş<strong>ve</strong>renler, işyeri sahipleri, alt iş<strong>ve</strong>renler ile sigortalıyıdevralanların kanunlar gereğince tutmak zorunda oldukları defterlerledayanağı belgeler, prim belgelerinin dayanağı belgeler niteliğindesayılmaktadır.(SSİY/111-3) İş<strong>ve</strong>renlerin tabi oldukları <strong>ve</strong> sektörler itibariyledeğişiklikler olmakla birlikte Vergi Usul Kanunu, Türk Ticaret Kanunu,Sendikalar Kanunu, Dernekler Kanunu, Siyasal Partiler Kanunu, Kat MülkiyetiKanunu <strong>ve</strong> diğer tüm kanunlara göre tutulması gereken defterler iledayanağı belgeleri bu kapsamda sayabiliriz.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 365
II –KAYIT VE BELGELERİN SAKLANMASIII .1 –VERGİ USUL KANUNUNDAVergi Usul kanununun 253.maddesine göre, defter tutmak mecburiyetindeolanlar, tutukları defterler ile ispat edici kağıtlar olan <strong>ve</strong>sikaları ilgilibulunduğu yılı takip eden takvim yılından başlayarak beş yıl süre ile muhafazaetmek zorundadırlar. Defter tutma zorunluluğu bulunmayanlar da,almaya mecbur oldukları fatura, gider pusulası <strong>ve</strong> müstahsil makbuzlarını,tanzim tarihini takip eden yılbaşından başlayarak beş yıl süre ile saklamakzorundadırlar.II .2 –TÜRK TİCARET KANUNUNDATürk Ticaret Kanununun 68.maddesine göre defter tutmak zorunluluğundabulunan kimse <strong>ve</strong> işletmeye devam eden halefleri, defterleri sonkayıt tarihinden <strong>ve</strong> saklanması zorunlu diğer hesap <strong>ve</strong> kağıtları tarihlerindenitibaren 10 yıl geçinceye kadar saklamak zorundadırlar. Kanunun68.maddesine göre de; tacirler yürüttükleri ticari faaliyet nedeniyle aldıklarımektup, yazı, telgraf, fatura, cet<strong>ve</strong>l, senet gibi <strong>ve</strong>sika <strong>ve</strong> kağıtlarla ödemelerinigösteren <strong>ve</strong>sikaları <strong>ve</strong> yazdıkları mektup, yazı <strong>ve</strong> telgraf kopyalarını<strong>ve</strong> anlaşmaları, taahhüt <strong>ve</strong> kefalet <strong>ve</strong> diğer teminat senetleri <strong>ve</strong> mahkemeilamları gibi belgeleri düzenli bir biçimde saklamak zorundadırlar.Tacirin defter <strong>ve</strong> belgelerini saklaması <strong>ve</strong> gerektiğinde yetkili makamlaraibrazı, özellikle ticari işletmesinin davalı yada davacı olarak taraf olduğumahkeme süreçlerinde önemli bir yer tutmaktadır. Örneğin; karşı tarafticari defterlerini ibraz etmemişse <strong>ve</strong>ya ibraz edip de usulüne uygun tutulmamışsatacirin ibraz ettiği <strong>ve</strong> usulüne uygun tutulmuş defter <strong>ve</strong> budefter kayıtlarını doğrulayan belgeleri kendisinin lehine delil olacaktır<strong>ve</strong>ya bunun aksine tacir defter ibraz edememiş <strong>ve</strong>ya defteri usulüne uygunolarak tutulmamışsa karşı tarafın usulüne uygun olan defter <strong>ve</strong> belgelerikendisinin aleyhine sonuç doğuracaktır. 1 Zira, Türk Ticaret Kanununun85.maddesine göre kanuna uygun olarak tutulan <strong>ve</strong> birbirini teyit edendefterler sahibi lehine delil olarak kullanılabilmektedir.II .3 –SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIK SİGORTASIKANUNUNDAYukarıda da belirttiğimiz üzere <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86. maddesi ikinci fıkrasınagöre; iş<strong>ve</strong>ren, işyeri sahipleri; işyeri defter, kayıt <strong>ve</strong> belgelerini ilgiliolduğu yılı takip eden yıl başından başlamak üzere on yıl süreyle, kamuidareleri otuz yıl süreyle, tasfiye <strong>ve</strong> iflâs idaresi memurları ise görevlerisüresince, saklamak <strong>ve</strong> Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrol ile görevlendirilenmemurlarınca istenilmesi halinde on beş gün içinde ibraz etmek zorundadırlar.1 SANLI, Erdal:”Ticari Defterlerin Zayii”, Maliye <strong>ve</strong> Sigorta Yorumları Dergisi, S.363, s.107-109366Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Anlaşılacağı üzere özel sektör iş<strong>ve</strong>renleri ile kamu idareleri arasında kayıt<strong>ve</strong> belgelerin saklanması süresi açısından bir ayrıma gidilmiştir. Özel sektöriş<strong>ve</strong>renleri, kayıt <strong>ve</strong> belgelerini ilgili olduğu yılı takip eden yıl başındanbaşlamak üzere 10 yıl süreyle saklayacaklardır. Kamı idareleri ise 30 yılsüreyle saklayacaklardır. Tasfiye <strong>ve</strong> iflâs idaresi memurlarının saklama zorunluluklarıise görev süreleriyle sınırlandırılmıştır.Öte yandan, yukarıda yer <strong>ve</strong>rildiği üzere defter <strong>ve</strong> belgeleri; 10 yıl olansaklama süresi 2008 yılı için 5 yıl, 2009 yılı için 6 yıl, 2010 yılı için 7 yıl, 2011yılı için 8 yıl, 2012 yılı için 9 yıl olarak; 30 yıl olan saklama süresi ise 2008yılı için 5 <strong>ve</strong> sonraki yıllarda 30 yıl tamamlanıncaya kadar her yıl birer yılartırılarak uygulanacaktır.(SSİY/Geçici 23)III –KAYIT VE BELGELERİN İBRAZIIII .1 –GENEL OLARAK<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86. maddesi ikinci fıkrasına göre; iş<strong>ve</strong>ren, işyeri sahipleri,kamu idareleri, tasfiye <strong>ve</strong> iflâs idaresi memurları Kurumun denetim<strong>ve</strong> kontrol ile görevlendirilen memurlarınca istenilmesi halinde tutupmuhafaza ettikleri işyeri defter, kayıt <strong>ve</strong> belgelerini on beş gün içinde ibrazetmek zorundadırlar. Dahası, Kurumun hakkın kötüye kullanılması anlamınagelmemek <strong>ve</strong> zamanaşımı süresinde kalmak koşulu ile iş<strong>ve</strong>rendendefter <strong>ve</strong> kayıtlarını göstermesi birden çok istenebilir 2 . Zira, mevzuatta Kurumunzamanaşımı süresinde kayıtları bir defa inceledikten sonra, tekrarbaşka sebeple bunları inceleme istemini kısıtlayıcı bir hüküm bulunmamaktadır3 .Yapılacak tebligat üzerine defter <strong>ve</strong> belgeler, incelemeyi yapacak denetim<strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmiş ilgili memurun tebligatta belirttiği adresegetirilir. Ancak, iş<strong>ve</strong>renler, işyeri sahipleri, alt iş<strong>ve</strong>ren ya da sigortalıyı deviralan iş<strong>ve</strong>ren tarafından defter <strong>ve</strong> belgelerin işyerinde ya da belge ilekanıtlanması kaydıyla işletme merkezinde incelenmesinin yazılı olarakistenilmesi <strong>ve</strong>ya bu isteğin bir tutanakla tespit edilmesi hâlinde, denetim<strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmiş ilgili memurca da teftişe el<strong>ve</strong>rişli bulunursainceleme orada yapılabilir.(SSİY/114-2)Denetim <strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmiş ilgili memurların istemeleri hâlindeiş<strong>ve</strong>renler, bilgisayar ortamında sakladığı işyeri kayıt <strong>ve</strong> belgelerini manyetikortamda <strong>ve</strong>rirler. İş<strong>ve</strong>ren, denetim <strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmiş ilgilimemurlara uygun donanım <strong>ve</strong> yazılımlar, terminallere ulaşım imkânları<strong>ve</strong> uzman personel sağlamak zorundadır. (SSİY/114-3)Defter <strong>ve</strong> belgeler Kanunun 99.maddesi gereğince 7201 sayılı Tebligat Kanununagöre yapılacak bildirim ile istenilebileceği gibi, iş<strong>ve</strong>ren, iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>-2 Y. 10.HD. 02.02.1977, E:5455, K:590; ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara1977, s:12633 Y. 10.HD. 04.03.1976, E:6728, K:1556; ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara1977, s:1263Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 367
kili, işyeri sahibi, alt iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya sigortalıyı devir alan iş<strong>ve</strong>ren ile düzenlenecektutanakla da istenebilir.(SSİY/114-4) Yapılacak tebligata rağmen,15 gün ya da haklı bir sebep ileri sürülerek yazılı istekte bulunulması <strong>ve</strong>yabu durumun ilgililerin şahsen başvurusu ile bir tutanakla tespiti üzerine<strong>ve</strong>rilen mehil süresi içinde ibraz edilmeyen defter <strong>ve</strong> belgelerin daha sonraibraz edilmesi hâlinde de gerekli inceleme yapılır. (SSİY/114-5)İş<strong>ve</strong>ren, işyeri sahibi, iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili, alt iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya sigortalıyı devir alaniş<strong>ve</strong>ren tarafından haklı bir sebep ileri sürülerek istenilen mehil süresi, ilgilidenetim <strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmiş memurca belirlenir <strong>ve</strong> ilgiliyeyazılı bildirilir. Zamanaşımının söz konusu olduğu hâllerde mehil süresineilişkin istekler kabul edilmez. (SSİY/114-6) Defter <strong>ve</strong> belgelerin ibraz edilmeyeceği<strong>ve</strong>ya mevcut olmadığı iş<strong>ve</strong>ren, işyeri sahibi, iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>kili, altiş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya sigortalıyı devir alan iş<strong>ve</strong>ren tarafından yazılı olarak bildirildiğiya da bu durum ilgili denetim <strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmiş memurcabir tutanakla tespit edildiği takdirde, ilgililere defter <strong>ve</strong> belgelerin ibrazıhususunda ayrıca tebligat yapılmaz.(SSİY/114-7)III .2 –DEFTER VE BELGELERİN KAYBOLMASIDefter <strong>ve</strong> belgelerini 10 yıl süreyle saklamak <strong>ve</strong> istendiğinde ibraz etmekyükümlülüğü bulunan sigortalı çalıştıran tacir, bu defter <strong>ve</strong> belgelerinimücbir sebeplerin 4 varlığı halinde <strong>ve</strong> zayii olmaları sebebiyle istendiğindeyetkili makamlara ibraz edemeyebilir. Kayıt <strong>ve</strong> belgelerin süresinde ibrazınaengel teşkil edecek olan yangın, yer sarsıntısı, su baskını <strong>ve</strong> benzeridoğal afetlerde de sosyal sigorta uygulamaları açısından idari para cezasıuygulanmayacak olmakla birlikte, ibraz edememenin tacir aleyhine sonuçdoğurmaması için bu durumların belgelenmesi gerekmektedir.Gerçekten de ticari defter <strong>ve</strong> belgeler yangın, yer sarsıntısı, su baskını <strong>ve</strong>benzeri doğal afetler nedeniyle zayi olabileceği gibi çalınabilirde. İşte bugibi durumlarda tacir, ziyaı öğrendiği tarihten itibaren onbeş gün içerisindeticari işletmesinin bulunduğu yerin ticaret mahkemesinden, bu mahkemeyoksa ticari davalara bakmakla görevli asliye hukuk mahkemesindenkendisine, defter <strong>ve</strong> belgelerinin kullanılamaz hale geldiğini ya da kaybolduğunubelgeleyen bir karar <strong>ve</strong>rmesini isteyecektir. Bu 15 günlük süre isehak düşürücü süredir <strong>ve</strong> hakim tarafından da uzatılamaz.Örneğin, deprem su baskını nedeniyle defterler kullanılamaz hale gelmişsemahkemece bu durum yerinde tespit edilecek <strong>ve</strong> bu konudaki bilirkişi raporuzayii ile ilgili davada delil olacaktır yada yangında itfaiyenin tuttuğututanak <strong>ve</strong> defterlerin varsa kalan kısımlarının tespiti gerekecektir. 5 Hırsızlıkolaylarında ise polis tutanakları faydalı olacaktır.4 Sosyal sigorta uygulamaları açısından mücbir sebep sayılan haller, SSK Genel Müdürlüğü’nün 21.02.1994 tarihli<strong>ve</strong> 16-74 Ek sayılı Genelgesinde detaylı olarak açıklanmıştır.5 SANLI, Erdal:”Ticari Defterlerin Zayii”, Maliye <strong>ve</strong> Sigorta Yorumları Dergisi, S.363, s.107-109368Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Burada dikkat edilmesi gereken husus, benzer nedenlerden dolayı mahkemedentalepte bulunulurken, bu taleplerin hayatın olağan akışına uygunolaylara dayanıyor olması gerekmektedir. Örneğin, tacir su baskını nedeniile defter <strong>ve</strong> belgelerin zayi olduğunu iddia edip zayi belgesi istemektedir.Yapılan tespitte bütün defter <strong>ve</strong> belgelerin bunların bulunduğu odayıbasan <strong>ve</strong> yüksekliği yarım metreyi ancak bulan sular altında kaldığı belirlendiğindemahkemece bu iddia genellikle kabul edilmemektedir, çünkütacirin bütün ticari defter <strong>ve</strong> belgelerinin bir odanın tabanına yayılmasıhayatın olağan akışına aykırıdır, bunların genellikle raflarda, en azındanmasa üzerinde bulundurulması gerekir, bu nedenle zayii isteminin düzmecebir olaya dayandırılmak istendiği çok açıktır. Mahkemeden geçen birolayda tacir, ticari defter <strong>ve</strong> belgelerin arabanın bagajında iken araba ilebirlikte çalındığını iddia ederek zayi belgesi istemiş, mahkemede defter <strong>ve</strong>belgelerin tümünü araba bagajında bulundurmanın mutad bir davranış olmadığınıbelirterek zayii ile ilgili istemi reddetmiştir. 6Mahkemeden zayi belgesini alan tacir, ticari defter <strong>ve</strong> belgelerini ibraz etmemeninhukuki <strong>ve</strong> cezai sorumluluklarından kurtulacaktır. Zira, TürkTicaret Kanununun 68.maddesi son fıkrasında, mahkemeden zayi belgesialmamış olan tacirin defterlerini ibrazdan kaçınmış sayılacağına hükmedilmiştir.Buna göre de, bir davada karşı tarafın usulüne uygun olan defterlerialeyhine delil olarak kabul edilecektir. Diğer taraftan, zayi ile ilgili olarak<strong>ve</strong>rilen mahkeme kararı da kesin değildir. Böyle bir karar alınmış olsa bilekarşı taraf, tacirin ticari defterlerinin zayi olmadığını ispatlayabilir.Öte yandan tacir olmayan iş<strong>ve</strong>renlerin mahkemeden böyle bir belge almalarınagerek bulunmamaktadır. İşyeri kayıt <strong>ve</strong> belgeleri zayi olan <strong>ve</strong> fakattacir niteliği olmayan iş<strong>ve</strong>renin, yetkili resmi makamlardan alacağı belgeile bu durumu belgelemesi yeterli olacaktır. Esasen, Sosyal Sigortalar Mevzuatıdefter <strong>ve</strong> kayıtların ziyaının ancak Türk Ticaret Kanunu’nun 68. maddesindebelirlendiği yolda kanıtlanacağını emreden bir hükmü de ihtivaetmemektedir 7 .Yargıtay aynı yönlü diğer bir kararda da 8 ; “…Türk Ticaret Kanunu’nun68’nci maddesinin son fıkrasında öngörülen ziyaın tespitine ilişkin prosedür,salt tacir kimselerin saklamakla mükellef olduğu defter <strong>ve</strong> kağıtlar ileilgilidir <strong>ve</strong> ticaret defterlerinin ispat kuv<strong>ve</strong>ti yönündendir. Sosyal SigortalarKanunu bakımından ziyaın bu şekilde tespitini zorunlu kılan bir hükümbulunmadığı gözetilmeksizin, ziyaın Türk Ticaret Kanunu’nun 68’ncimaddesinin son fıkrası gereğince tespit ettirilmediğinden bahisle yazılışekilde karar <strong>ve</strong>rilmesi yasaya aykırı olup, bozma nedenidir…”demiştir.6 SANLI, Erdal:”Ticari Defterlerin Zayii”, Maliye <strong>ve</strong> Sigorta Yorumları Dergisi, S.363, s.107-1097 Y. 10. HD. 02.07.1974, E:3355, K:4787; YÜKSEL, Şahin: Ölçümleme Esasları <strong>ve</strong> İtirazlar, Sosyal Sigorta Yayınları,İstanbul 1982, s:67-688 Y. 10. HD. 22.12.1976, E:7637, K:8674; YÜKSEL, Şahin: Ölçümleme Esasları <strong>ve</strong> İtirazlar, Sosyal Sigorta Yayınları,İstanbul 1982, s:69Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 369
III .3 –İBRAZA ENGEL MÜCBİR SEBEPLER<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (e) bendinde; “işyeridefter, kayıt <strong>ve</strong> belgelerini Kurumca yapılan yazılı ihtara rağmen onbeşgün içinde mücbir sebep olmaksızın yerine getirmeyenlere…” idari paracezası uygulanacağından söz edilmiştir. Dolayısıyla mücbir sebebin varlığıkayıt <strong>ve</strong> belgelerin süresinde ibrazına engel teşkil edecek <strong>ve</strong> idari paracezası da uygulanmayacaktır. Mücbir sebepler, kayıt <strong>ve</strong> belgelerin ibrazsüresini kesmektedir. Mücbir sebebin ortadan kalkması ile önceden kesilmişolan ibraz süresi yeniden işlemeye başlamaktadır.İşyeri kayıt <strong>ve</strong> belgelerinin 15 günlük süre içerisinde ibraz edilmemesinerağmen, iş<strong>ve</strong>rene <strong>ve</strong> alt iş<strong>ve</strong>rene idari para cezası <strong>ve</strong>rilmemesini gerektiren“mücbir sebepler” aşağıdaki gibidir :a) İlgili resmi kuruluşlardan alınacak belgelerle kanıtlanmak kaydıyla işyerikayıt <strong>ve</strong> belgelerinin <strong>ve</strong>rilen sürede ibrazına engel olacak derecede ağırhastalık <strong>ve</strong> tutukluluk halleri.b) İlgili resmi kuruluşlardan alınacak belgelerle kanıtlanmak kaydıyla işyerikayıt <strong>ve</strong> belgelerinin <strong>ve</strong>rilen sürede ibrazına engel olacak yangın, yersarsıntısı,su baskını <strong>ve</strong> benzeri doğal afetler. Ağır kaza <strong>ve</strong> ağır hastalıkhallerinin, kayıt ibrazına engel bulunması <strong>ve</strong> mutlak surette yatarak tedavişeklinde geçmiş olması; ayrıca resmi yataklı sağlık kuruluşlarınca düzenleneceksağlık kurulu raporları ile belgelendirilmesi, resmi olmayan yataklısağlık kuruluşlarından alınmış raporların ise yine sözü edilen sağlık kuruluncaonaylanmış bulunması, aksi halde mücbir sebep olarak kabul edilmemesisözkonusu olacaktır.c) İş<strong>ve</strong>renin <strong>ve</strong>ya alt iş<strong>ve</strong>renin iradesi dışında oluşan mecburi gaybubetler(kaybolma hali).d) Belgelendirilmesi kaydı ile, iş<strong>ve</strong>renin <strong>ve</strong>ya alt iş<strong>ve</strong>renin iradesi dışındakinedenler dolayısıyla defter <strong>ve</strong> belgelerin elden çıkması hali. Örneğin,<strong>ve</strong>rgi incelemesi için <strong>ve</strong>rgi denetim elemanları tarafından incelenmekteolan kayıtlarını, bu inceleme süresi içerisinde Kuruma ibraz edilememesi.Bu durumda ibraz süresi kesilmekte, bu sebebin ortadan kalktığı tarihtenitibaren kaldığı yerden işlemektedir.Herhangi bir şekilde, yukarıda sayılan mücbir sebeplerin varlığına rağmenidari para cezası <strong>ve</strong>rildiğinin saptanması halinde, <strong>ve</strong>rilmiş olan idari paracezaları, İdare Hukukunun idarenin kendi hatasını her zaman kendiliğindendüzeltebileceği prensibinden hareketle Kurum Ünite İtiraz Komisyonukararına göre re’sen iptal edilecektir.370Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
IV –ÜCRET TEDİYE BORDROSUIV .1 - ÜCRET TEDİYE BORDROSU DÜZENLEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ213 sayılı VUK’nun 238.maddesinde, iş<strong>ve</strong>renlerin her ay ödedikleri ücretleriçin ücret bordrosu düzenlemek zorunda oldukları ifade edilmiştir. Ücretbordrosunda bulunması gereken unsurlar ise szökonusu Kanun hükmündegösterilmiştir. Öte yandan, VUK’nun 238.maddesi birinci fıkrası hükmügereğince; Gelir Vergisi Kanununa göre <strong>ve</strong>rgiden muaf olan ücretlerle diğerücret üzerinden <strong>ve</strong>rgiye tabi hizmet erbabına yapılan ücret ödemeleriiçin ücret bordrosu tutulmayacaktır. Anlaşılacağı üzere gelir <strong>ve</strong>rgisindenmuaf olan ücretliler için iş<strong>ve</strong>renlerin bordro düzenleme yükümlülüğü bulunmamaktadır.4857 sayılı İş Kanununun 37.maddesinde ise Ücret Hesap Pusulası düzenlenmiştir.Buna göre; iş<strong>ve</strong>ren işyerinde <strong>ve</strong>ya bankaya yaptığı ödemelerdeişçiye ücret hesabını gösterir imzalı <strong>ve</strong>ya işyerinin özel işaretini taşıyan birpusula <strong>ve</strong>rmek zorundadır. Bu pusulada ödemenin günü <strong>ve</strong> ilişkin olduğudönem ile fazla çalışma, hafta tatili, bayram <strong>ve</strong> genel tatil ücretleri gibi asılücrete yapılan her çeşit eklemeler tutarının <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rgi, sigorta primi, avansmahsubu, nafaka <strong>ve</strong> icra gibi her çeşit kesintilerin ayrı ayrı gösterilmesigerekir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrası (e) bendinin (5) numaralıalt bendinde, “iş<strong>ve</strong>renler tarafından ibraz edilen aylık ücret tediye bordrosundan”sözedilmek <strong>ve</strong> bordroda bulunması gereken unsurlara yer <strong>ve</strong>rilmişolmakla birlikte, iş<strong>ve</strong>renin ücret tediye bordrosu düzenlemesi “yükümlülüğüne”ayrıca yer <strong>ve</strong>rilmemiştir. Öte yandan, yıllardır uygulandığıüzere yönetmelik gibi idari düzenlemeler ile iş<strong>ve</strong>renleri ücret tediye bordrosudüzenlemeye zorunlu tutmak mümkün olabilir, ancak, bu Kanun kapsamındakiiş<strong>ve</strong>renlerin ücret tediye bordrosu düzenlememelerinin cezaiyaptırıma bağlanması, Ceza Hukukunun “kanunsuz suç <strong>ve</strong> ceza olmaz”ilkesi gereği mümkün olamayacaktır. Uyarılara rağmen bu hususun <strong>5510</strong>sayılı Kanunda dikkate alınmadığını görüyoruz. Bu eksikliğin “ücret tediyebordrosu” ibraz edilmemesine bağlı idari para cezalarına ilişkin olarakKurum aleyhine yargı kararlarını gündeme getireceğini söyleyebiliriz 9 .IV .2 – ÜCRET TEDİYE BORDROSUNDAKİ BİLGİLERKurum uygulamasında ise iş<strong>ve</strong>renler, Kuruma <strong>ve</strong>rdikleri prim belgesindeyazılı olanları doğrulayıcı nitelikte olmak üzere aylık ücret tediye bordrosudüzenlemekle yükümlü tutulmaktadır.(SSİY/112-1) Bu yükümlülük,yukarıda belirtildiği üzere kaynağını <strong>5510</strong> sayılı Kanundan almamaktadır.İdari düzenlemeler ile iş<strong>ve</strong>renlere ücret tediye bordrosu düzenleme zorunluluğugetirilmektedir. Uygulamanın bu şekilde yürütülmesinin ise yerin-9 BİLGİLİ, Özkan: “Sosyal Sigorta Hukukunda Ücret Bordrosu Düzenleme Yükümlülüğünün Sınırları Ve Sonuçları”,Mali Pusula, Ağustos 2005, S:8, s:72-77Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 371
de olmadığına yukarıda değindik.Aylık ücret tediye bordrosunda asgari olarak bulunması zorunlu unsurlaraise <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrası (e) bendinin (5)numaralı alt bendinde yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Zorunlu unsurlar aşağıda sıralanmıştır:a)İşyerinin sicil numarası,b)Bordronun ilişkin olduğu ay,c)Sigortalının adı, soyadı,ç)Sigortalının sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sicil numarası,d)Ücret ödenen gün sayısı,e)Sigortalının ücreti,f)Ödenen ücret tutarı,g)Ücretin alındığına dair sigortalı imzası.Sözkonusu madde hükmüne göre, belirtilen unsurlardan herhangi biriniihtiva etmeyen (imza şartı yönünden makbuz mukabilinde <strong>ve</strong>ya bankakanalıyla yapılan ödemeler hariç) ücret tediye bordroları geçerli sayılmayacaktır.Ücretlerin <strong>ve</strong> diğer ödemelerin makbuz mukabilinde <strong>ve</strong>ya bankaaracılığı ile yapılması hâlinde ücret tediye bordrosunda imza şartı aranmaz.(SSİY/112-3)Tehlike sınıfları farklı olan işyerlerinde çalışan sigortalıların aylık ücret tediyebordroları iş<strong>ve</strong>rence ayrı ayrı düzenlenir. Aynı iş<strong>ve</strong>rene ait iş <strong>ve</strong>yaişyerleri ile ilgili defter <strong>ve</strong>ya kayıtların müştereken tutulmuş olması <strong>ve</strong> budefter <strong>ve</strong>ya kayıtların, her iş <strong>ve</strong>ya işyeri için ayrı ayrı <strong>ve</strong>rilmiş olan aylıkprim <strong>ve</strong> hizmet belgesinde yazılı kazançlar toplamı ile uyumlu olmasıhâlinde, iş <strong>ve</strong>ya işyeri kayıtlarının <strong>ve</strong>rilen bu belgelerde yazılı olanları doğrulayıcınitelikte olduğu kabul edilir.(SSİY/113)V –KAYIT VE BELGELERİN GEÇERLİLİĞİV .1 –GENEL BİLGİLER506 sayılı Kanunun 140.maddesi ( d ) fıkrasında, süresinde ibraz edilendefter <strong>ve</strong> belgelerin “yönetmelikte belirtilen usul <strong>ve</strong> esaslara uygun olarakdüzenlememesi” durumunda idari para cezası uygulanacağı hükmüne yer<strong>ve</strong>rilmiş, buna uygun olarak da kayıt <strong>ve</strong> belgelerin geçersizlik halleri yönetmeliktetek tek sayılmıştı.Ancak uygulamanın bu şekliyle; Anayasamızın 38.maddesinde sözü edilen“Ceza <strong>ve</strong> ceza yerine geçen gü<strong>ve</strong>nlik tedbirleri ancak kanunla konur”hükmüne, 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun “suçta <strong>ve</strong> cezada kanunilikilkesi” başlıklı 2.maddesindeki, “Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil372Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
için kimseye ceza <strong>ve</strong>rilemez <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nlik tedbiri uygulanamaz” <strong>ve</strong> “İdarenindüzenleyici işlemleriyle suç <strong>ve</strong> ceza konulamaz.” ilkelerine aykırı olduğubelirtilmiş <strong>ve</strong> Kanunla düzenlenmesi önerilmişti 10 .Esasen evrensel bir nitelik taşıyan “kanunsuz suç <strong>ve</strong> ceza olmaz” ilkesinindoğal sonucu ise suçun da cezanın da kanun ile konulmasıdır. Keza kanunçıkarmak bir yasama faaliyetidir <strong>ve</strong> kanun koyma yetkisi de ülkemizdeTBMM ne aittir. Kaldı ki, Anayasamıza göre yasama görevi, devredilmesimümkün olmayan bir yetkidir. Dolayısıyla suçların da bunlara uygulanacakcezaların da kanun ile düzenlenmesi gerekmektedir. Öte yandan, idarenindüzenleyici işlemleriyle suç <strong>ve</strong> ceza konulamayacaktır. Başka bir söyleyişleidare, tüzük, yönetmelik, genelge vb. düzenlemeler ile suçlar koyupcezalar salamayacaktır. Anlaşılacağı üzere böyle bir uygulamaya ne yeniCeza Kanunumuz ne de Anayasamız imkan <strong>ve</strong>rmemektedir.Gerçekten de ülkemizde uzun yıllar tartışılan, fakat tartışmaya rağmen uygulanan,düzenleyici işlemlerle suç <strong>ve</strong> ceza konulması uygulamasına 5237sayılı Kanunun ile artık son <strong>ve</strong>rilmektedir. Yeni Türk Ceza Kanunununyukarıda yer <strong>ve</strong>rilen açık hükmü karşısında, eski uygulamayı oluşturan,suça bir yasada yer <strong>ve</strong>rmek, fakat suçun <strong>ve</strong> cezanın ayrıntılarını düzenleyiciişlemlerle yapmak geleneği terk edilmek zorundadır. 11Kanun koyucu, sosyal sigorta uygulamaları açısından işyeri kayıt <strong>ve</strong> belgelerininhangi hallerde geçersiz sayılacağını artık kanun ile düzenlenmiştir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (e) bendinin (4) <strong>ve</strong> (5)numaralı alt bentlerinde, geçersizlik halleri tahdidi olarak sayılmıştır.V .2 – GEÇERSİZLİK HALLERİV .2 .1 –Genel olarak geçersizlik halleri<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (e) bendinin (4) numaralıalt bendinde, genel olarak geçersizlik hallerine sayma yolu ile yer<strong>ve</strong>rilmiştir. Dolayısıyla kanunda sayılan geçersizlik halleri dışında idaridüzenlemeler ile yeni geçersizlik halleri düzenlenemeyecek <strong>ve</strong> idari paracezası da uygulanamayacaktır. Bunlar aşağıda gösterilmiştir:a)Kanunî tasdik süresi geçtikten sonra tasdik ettirilmiş olan defterlerin tasdiktarihinden önceki kısmı,b)İşçilikle ilgili giderlerin işlenmemiş olduğu tespit edilen defterler,c)Sigorta primleri hesabına esas tutulan kazançların kesin olarak tespitineimkân <strong>ve</strong>rmeyecek şekilde usûlsüz <strong>ve</strong>ya noksan tutulmuş defterler,d)Herhangi bir ay için sigorta primleri hesabına esas tutulması gerekenkazançların <strong>ve</strong> kazançlarla ilgili ödemelerin (sigorta primine esas kazancınödemeye bağlı olduğu durumlar dahil) o ayın dahil bulunduğu hesap dö-10 BİLGİLİ, Özkan: “Yönetmelikle Belirlenen Geçersizlik Hallerinden Dolayı Uygulanan İdari Para Cezaları AnayasayaUygun mu ?”, Yaklaşım, Nisan 2005, S:148, s:152-15511 YURTCAN, Erdener: Yeni Türk Ceza Kanunu <strong>ve</strong> Yorumu, Kazancı Yayınları, Kasım 2004, s:33Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 373
nemine ait defterlere işlenmemiş olması halinde, o aya ait defter kayıtları,e)Kullanılmaya başlanmadan önce tasdik ettirilmesi zorunlu olduğu haldetasdiksiz tutulmuş olan defterler,f)Vergi Usûl Kanunu gereğince bilanço esasına göre defter tutulması gerekirkenişletme hesabı esasına göre tutulmuş defterler.Öte yandan, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 111.maddesi üçüncüfıkrasında, geçersiz sayılan defter kayıtları kanundaki düzenlemeye uygunolarak daha da detaylandırılmıştır. Buna göre;a) Kullanılmaya başlanmadan önce tasdik ettirilmesi zorunlu olduğu hâldetasdiksiz tutulmuş olan defterlerde sigorta primine esas kazanç ödemeleribulunan ilgili aylara,b) Kanunî tasdik süresi geçtikten sonra tasdik ettirilmiş olan defterlerintasdik tarihinden önceki sigorta primine esas kazanç ödemeleri bulunanilgili aylara,c) İşçilikle ilgili giderlerin işlenmemiş, eksik <strong>ve</strong>ya fazla işlenmiş olduğutespit edilen defterlere ilişkin aylara,ç) Gerçek <strong>ve</strong> fiilî çalışmaya dayanmadığı hâlde, kayıt <strong>ve</strong> belgelerde ücrettahakkuk <strong>ve</strong>ya ödemesi bulunan aylara,d) Sigorta primleri hesabına esas tutulan kazançların kesin olarak tespitineimkân <strong>ve</strong>rmeyecek şekilde usulsüz, karışık <strong>ve</strong>ya noksan tutulmuş defterlereait aylara,e) Herhangi bir ay için sigorta primleri hesabına esas tutulması gerekenkazançların <strong>ve</strong> kazançlarla ilgili ödemelerin o ayın dâhil bulunduğu hesapdönemine ait defterlere işlenmemiş olması hâlinde o aylara,f) 213 sayılı Vergi Usul Kanunu gereğince bilanço esasına göre defter tutulmasıgerekirken işletme hesabı esasına göre tutulmuş defterlerde, sigortaprimine esas kazanç ödemelerinin ilgili olduğu aylara,g) Kanunun 85.maddesinin birinci fıkrasında getirilen hükümler doğrultusundayapılan inceleme sonucunda, işin yürütümü için gerekli olan sigortaprimine esas kazanç tutarının Kuruma noksan bildirilmesi dolayısıylare’sen tahakkuk yapılan ay <strong>ve</strong>ya aylara,ğ) Durum tespiti, kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşları ile 5411 sayılı Kanun kapsamındakikuruluşlardan alınan bilgi <strong>ve</strong> belgelerden çalıştığı tespit edilensigortalıların kaydedilmemiş ücret tediye bordrolarının ait olduğu ay <strong>ve</strong>yaaylara,h) Kamu idareleri ile 5411 sayılı Kanun kapsamındaki kuruluşlardan alınankayıtlardan tespit edilen ücretin altında ücret tahakkuklarının bulunduğuaylara,374Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ı) Tasdikli sayfalarının dolması üzerine, yeni defter tasdiki yerine, belgelibilgilerin yazım sayfaları kalmayan defterin tasdiksiz sayfalarına kaydedilenay <strong>ve</strong>ya aylara, ilişkin defter kayıtları geçerli sayılmamaktadır.V .2 .2 – Ücret tediye bordrosuna bağlı geçersizlik halleri<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (e) bendinin (5) numaralıalt bendinde, ücret tediye bordrosunda asgari olarak bulunması gerekenunsurlara yer <strong>ve</strong>rilmiş, belirtilen unsurlardan herhangi birini ihtivaetmeyen (imza şartı yönünden makbuz mukabilinde <strong>ve</strong>ya banka kanalıylayapılan ödemeler hariç) ücret tediye bordroları geçerli sayılmamıştır.Belirtelim ki; SSİY’nin 113. maddesi birinci fıkrasında tehlike sınıfları farklıolan işyerlerinde çalışan sigortalıların aylık ücret tediye bordrolarının iş<strong>ve</strong>renceayrı ayrı düzenleneceğine yer <strong>ve</strong>rilmiş olmakla birlikte, bu husus<strong>5510</strong> sayılı Kanunda sayılan geçersizlik hallerinden olmadığı için, bize göreidari para cezası da uygulanamayacaktır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 375
YİRMİNCİ BÖLÜMKURUMUN DENETLEMEVE KONTROL YETKİSİ
I –KURUMUN DENETİM VE KONROLE GÖREVLİ MEMURLARII .1 –GENEL BİLİGİLERSosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumunun denetim <strong>ve</strong> kontrol ile görevli memurlarına<strong>ve</strong> bunların görevlerine <strong>5502</strong> sayılı Kanunda yer <strong>ve</strong>rilmiştir. BunlardanSGK Müfettişleri merkezde Rehberlik <strong>ve</strong> Teftiş Başkanlığı bünyesindeKurum başkanı adına görevlerini merkezi demetim elemanları olarak yürütürlerken,kontrol memurları taşrada Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik İl Müdürlükleribünyesinde görevlendirilmişlerdir. Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrol yetkisiise <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 59.maddesinde açıklanmıştır.Madde gerekçesinde de kademeli denetim sisteminin gereğine yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Buna göre; “kayıt dışı çalışmanın önlenmesi açısından sigorta işlemlerininbüyük önem arz ettiği, sigortalılık işlemlerinin denetiminin yaygın<strong>ve</strong> mahallinde yapılmasının yanı sıra daha fazla denetim niteliği, bilgi <strong>ve</strong>tecrübe gerektirecek konularda da dış denetim ihtiyacı bulunduğu gözönüne alınarak, yerelden merkeze doğru yapacakları denetimlerin mahiyeti<strong>ve</strong> niteliği farklılaştırılarak merkez denetim elemanlarının daha fazlayetkiyi haiz olacağı kademeli bir denetim sisteminin öngörüldüğü” ifadeedilmiştir 1 . Bu anlayışın sadece sosyal sigorta işlemlerinin denetiminde değilgenel sağlık sigortası işlemlerinin denetiminde de sözkonusu olduğunusöyleyebiliriz.I .2 –SGK MÜFETTİŞLERİNİN GÖREVLERİ<strong>5502</strong> sayılı Kanunun 17.maddesine göre müfettişleri bünyesinde toplayanRehberlik <strong>ve</strong> Teftiş Başkanlığı, Başkan adına aşağıdaki rehberlik <strong>ve</strong> teftişgörevlerini yapar:a) Sosyal gü<strong>ve</strong>nliğe ilişkin hükümlerin uygulanmasını; usûlsüzlükleri önleyici,eğitici <strong>ve</strong> rehberlik yaklaşımını ön plâna çıkaran bir anlayışla denetlemek.b) Kayıtdışı istihdamı önlemek, sosyal sigorta suiistimalleri ile mücadeleetmek, bu amaçla sektörel analizlere dayalı denetimleri yürütmek <strong>ve</strong> bukonularda alınması gerekli tedbirleri önermek.c) Prim ödeme yükümlülerini gruplar <strong>ve</strong> sektörler itibarıyla analiz etmek,denetlenecek sektörleri her yıl için belirlenecek risk değerlendirme kriterlerinegöre sınıflandırmak suretiyle riskli sektörlerin denetimine öncelik<strong>ve</strong>rmek.ç) Görevleriyle ilgili her türlü kayıt <strong>ve</strong> belgeleri incelemek, ilgililerden bilgiistemek <strong>ve</strong> toplamak.d) İşin yürütümü açısından gerekli olan asgarî işçilik tutarını tespit etmek.1 Ayrıca Bkz:YILMAZ, Cafer: “Yabancı Kaçak İşçiliğin Önlenmesi Konusunda Almanya’nın Mevzuatı <strong>ve</strong> DenetimUygulamaları”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Temmuz-Ekim 2002, S:15, s:45-52; BİLGİLİ, Özkan: “4447 Sayılı Yasa İleSSK da Denetim Fonksiyonunun Yeniden Tanımlanması (Türkiye’de Kaçak İşçilikle Mücadele Gereği)”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikDünyası, Şubat-Haziran 2000, S:7-8, s:45-48Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 379
e) Yıl boyunca müfettişler tarafından düzenlenen raporların sonuçlarınıdeğerlendirmek, raporlar hakkında istatistikî bilgiler ile birlikte uygulamadakisorunlara <strong>ve</strong> yapılması gereken mevzuat değişikliklerine ilişkinöneriler sunmak.f) Kurumun merkez <strong>ve</strong> taşra teşkilâtı ile personelinin idarî, malî <strong>ve</strong> hukukîişlemleri hakkında teftiş, inceleme <strong>ve</strong> soruşturma yapmak, sosyal gü<strong>ve</strong>nlikmevzuatının <strong>ve</strong>rdiği yetkiye dayanılarak Kurumla sözleşme yapmış gerçek<strong>ve</strong> tüzel kişiler hakkında ise inceleme <strong>ve</strong> soruşturma yapmak.g) Müfettişler tarafından yapılacak denetimlere ilişkin yöntem <strong>ve</strong> tekniklerigeliştirmek, standart <strong>ve</strong> ilkelerin oluşturulmasını sağlamak, denetimrehberleri hazırlamak, denetimlerin etkililiğini <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rimliliğini artırıcı tedbirlerialmak, bu konuda görüş <strong>ve</strong> öneriler sunmak.h) Başkan tarafından <strong>ve</strong>rilecek benzer nitelikteki diğer görevleri yapmak.I .3 – SGK KONTROL MEMURLARININ GÖREVLERİ<strong>5502</strong> sayılı Kanunun 31.maddesine göre, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik il müdürlükleribünyesinde, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik mevzuatının uygulanmasına ilişkin tespit,denetim <strong>ve</strong> taramalarda görevlendirilmek üzere sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kontrolmemuru çalıştırılır. Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kontrol memurları, görevleriyle ilgilikayıt <strong>ve</strong> belgeleri inceleme yetkisine de sahiptir. Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kontrolmemurlarının tespit, denetim <strong>ve</strong> taramalara ilişkin görevleri ise SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kontrol Memurları Yönetmeliği 2 ’nin9.maddesinde sayılmış bulunmaktadır.Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kontrol memurları, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik il müdürü <strong>ve</strong>ya görevlendireceğisosyal gü<strong>ve</strong>nlik il müdür yardımcısı ya da sosyal gü<strong>ve</strong>nlikmerkezi müdürü tarafından <strong>ve</strong>rilen yazılı emir üzerine:a) Yapılacak denetim <strong>ve</strong> kontrol sonucunda;1) İşyerinin mevcut durumunun, gerektiğinde ruhsatsız yapılmış olanlarda dahil olmak üzere özel bina inşaatlarının yapı, sınıf <strong>ve</strong> grubunun belirlenmesiiçin inşaatın niteliğinin <strong>ve</strong> yüzölçümünün, yarım kalan inşaatlarınyapılmış olan kısımlarının seviyelerinin,2) İşyerinin faal olup olmadığı ile işyeri tescilinde <strong>ve</strong>rilen bilgilerin doğruluğunun,3) İşyerlerinde yapılan işin niteliği ile, yapılan işte değişiklik olup olmadığının,4) Sigortalıların <strong>ve</strong> sigortalı olması gerekenlerin Kuruma bildirilip bildirilmediğinin,5) Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarından, <strong>ve</strong>rgi dairelerin-2 20.07.2007 tarih <strong>ve</strong> 26588 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.380Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
den, belediyelerden, özel idarelerden, ilgili diğer kurum <strong>ve</strong> kuruluşlardan,muhtarlıklardan Kuruma tescili gerekenler ile sigortalılığı sona erenlerin,6) Sigortalıların kimlik bilgilerinin, çalışma sürelerinin, ücretlerinin <strong>ve</strong> primeesas kazançlarının,7) Sigortalıların prime esas kazanç <strong>ve</strong> prim ödeme gün sayılarıyla diğerbilgileri içeren ilgili aya ait aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgelerinin işyerlerindeasılı olup olmadığının,8) İşten ayrıldığı bildirilen sigortalının, fiilen çalışmalarının devam edipetmediğinin tespit edilmesi ile aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesi <strong>ve</strong> sigortalı hesapfişi bilgilerinin farklı olduğunun tespit edilmesi halinde, sigortalılarınişten ayrılış tarihinin,9) Sigortalıların/iştirakçilerin fiili hizmet <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya itibari hizmet uygulamasındanyararlandırılıp yararlandırılmayacağı hususlarının, tespit edilmesi,b) Rehberlik <strong>ve</strong> Teftiş Başkanlığının görüşü, Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğününteklifi <strong>ve</strong> Kurum Başkanının onayı ile belirlenecek işyerleri <strong>ve</strong>iş<strong>ve</strong>renlerin defter <strong>ve</strong> belgelerinin incelenmesi,c) İş<strong>ve</strong>renlerin, aracıların, sigortalıyı devir alan iş<strong>ve</strong>renlerin, sigortalıların<strong>ve</strong> diğer şahıs <strong>ve</strong>ya kuruluşların adreslerinin <strong>ve</strong> Kurum alacağının tahsiliamacıyla ilgililerin hacze kabil mal varlığının olup olmadığının araştırılması,ç) Sigortalı işe giriş tarihinde, sigortalının bildirimi ile iş<strong>ve</strong>renin bildirimiarasında farklılık olması halinde, farklılık nedeninin saptanması,d) Sicilsiz tahakkuklar olarak adlandırılan bildirimlerin hak iddia eden kişiyeait olup olmadığının tespitinde denetim sonucuna göre karar <strong>ve</strong>rilebilmeihtimalinin bulunması halinde, ihtiyaç duyulan bilgi <strong>ve</strong> belgelerin nelerolduğu açıkça belirtilerek araştırılması,e) 06.08.2003 tarihinden önce ölen sigortalının ana <strong>ve</strong> babasının geçimlerininsigortalı tarafından sağlanmadığı hususunda ihbarda bulunulmasıhalinde gerekli araştırma işleminin yapılması,f) Sigortalılar ile Kurumdan gelir <strong>ve</strong>ya aylık alanların, geçindirmekle yükümlübulundukları kimselerinin olup olmadıkları ile bunların sağlık yardımlarınamüstehak bulunup bulunmadıklarının araştırılması,g) Sigortalı <strong>ve</strong>ya diğer hak sahiplerinin gelir <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya aylık alma şartlarınındevam edip etmediğinin tespitinin yapılması,ğ) Rehberlik <strong>ve</strong> Teftiş Başkanlığının görüşü, ilgili Genel Müdürlüğün teklifi<strong>ve</strong> Kurum Başkanının onayı ile belirlenecek iş kazası, meslek hastalığı <strong>ve</strong>hastalık iddiası olaylarının incelenmesi,Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 381
h) İş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün %49 <strong>ve</strong>ya daha aşağısını kaybetmesi nedeniyle sürekli iş göremezlik gelirialmakta iken ölen sigortalıların, ölüm sebebini bildiren <strong>ve</strong> ilgili makamlarcadüzenlenen onaylı ölüm tutanağı, defin ruhsatı, gömme izin kağıdı, ölümuayene zabıt varakası, otopsi raporu <strong>ve</strong>ya doktor raporu gibi belgelerdenölüm sebebinin anlaşılamadığı <strong>ve</strong>ya şüphelenildiği hallerde, ölüm sebebininmahallinde tahkikinin yapılması,ı) Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik mevzuatının uygulanması ile ilgili olarak iş<strong>ve</strong>renlere,sigortalılara <strong>ve</strong> diğer üçüncü kişilere hakları <strong>ve</strong> ödevleri konusunda bilgilendirmeyapılması,i) Rehberlik <strong>ve</strong> Teftiş Başkanlığının görüşü, ilgili Genel Müdürlüğün teklifi<strong>ve</strong> Kurum Başkanının onayı ile belirlenecek program kapsamında; sigortalılarınsosyal gü<strong>ve</strong>nlik mevzuatı kapsamındaki işlemleri ile Kurumlasözleşme <strong>ve</strong> protokol yapmak suretiyle, sigortalılara sağlık hizmeti sunanişyerleri ile ilaç, tıbbi malzeme <strong>ve</strong> tedavi edici ürünler temin eden işyerlerininsözleşme <strong>ve</strong> protokol şartlarına uyup uymadığı konusunda inceleme,tespit, denetim <strong>ve</strong> tarama yapılması,j) Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik il müdürü <strong>ve</strong>ya görevlendireceği sosyal gü<strong>ve</strong>nlik il müdüryardımcısı ya da sosyal gü<strong>ve</strong>nlik merkez müdürü tarafından <strong>ve</strong>rilecekbenzeri inceleme, araştırma, tespit, denetim <strong>ve</strong> tarama yapılması,görevlerini <strong>ve</strong> bu hususlarda, ilgililerin beyanlarını alarak tutanağa kaydedilmesiişlemlerini yürütür.I .4 –KURUMUN DENETİM VE KONTROL YETKİSİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 59.maddesinde Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrol yetkisineyer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; bu Kanunun uygulanmasına ilişkin işlemlerindenetimi, Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrol ile görevlendirilmiş memurlarıeliyle yürütülür. Askerî işyerlerine ait sigorta işlemlerinin denetim <strong>ve</strong> kontrolü,askerî iş müfettişleri tarafından da yapılabilir.(<strong>5510</strong>/59-1) Anlaşılacağıüzere, Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrol yetkisinin yerine getirilmesinde, “buKanunun uygulanmasına ilişkin işlemlerin denetimi“ denilmek suretiylesosyal sigorta <strong>ve</strong> genel sağlık sigortası işlemleri arasında bir ayrıma gidilmemiştir.Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrol ile görevlendirilmiş memurlarısosyal sigorta <strong>ve</strong> genel sağlık sigortası işlemlerini denetleyebileceklerdir.Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrol ile görevlendirilmiş memurlarının görevlerisırasında tespit ettikleri Kurum alacağını doğuran olay <strong>ve</strong> bu olaya ilişkinişlemler, yemin hariç her türlü delile dayandırılabilir. Bunlar tarafındandüzenlenen tutanaklar aksi sabit oluncaya kadar geçerlidir.(<strong>5510</strong>/59-2)Bu Kanunun uygulanması bakımından, Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrol ilegörevlendirilmiş memurları, 4857 sayılı İş Kanununda belirtilen denetim,teftiş <strong>ve</strong> kontrol yetkisini de haizdir 3 .(<strong>5510</strong>/59-3)3 TOPCUK, Yılmaz: “Sigorta Müfettişi Tutanaklarının Hizmet Tespit Davalarındaki Önemi”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik382Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Dolayısıyla Kurumun denetim elemanları <strong>ve</strong> kontrol ile görevlendirilmişmemurları tarafından düzenlenen tutanağın aksini ispat yükü bunu iddiaedene düşmektedir. Tutanağın aksinin ispatı ise tanık beyanları ile değilancak eşdeğerde delille ispat edilebilecektir. Yargıtay Hukuk Genel KuruluKararlarına göre, Kurum yetkili memurlarınca düzenlenen <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>reninkaydı ihtirazı olmaksızın imzasını taşıyan tutanaklar, aksi kanıtlanıncayakadar geçerlidirler; sadece eşdeğerde delil ile çürütülebilirler 4 . Tutanağınaksi, iş<strong>ve</strong>renin beyanı <strong>ve</strong> tanık sözleriyle çürütülemez 5 .İş<strong>ve</strong>renler <strong>ve</strong> sigortalılar ile işyeri sahipleri, tasfiye <strong>ve</strong> iflâs idaresinin memurları,işle ilgili gerçek <strong>ve</strong> tüzel kişiler, Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrol ilegörevlendirilmiş memurlarına bilgi <strong>ve</strong>rilmek üzere çağrıldıkları zamangelmek, gerekli olan defter, belge <strong>ve</strong> delilleri getirip göstermek <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rmek,görevlerini yapmak için her türlü kolaylığı sağlamak <strong>ve</strong> bu yoldaki isteklerinigeciktirmeksizin yerine getirmekle yükümlüdürler. Kurumun denetim<strong>ve</strong> kontrol ile görevlendirilmiş memurları görevlerini yaparken, tüm kamugörevlileri gerekli kolaylığı gösterir <strong>ve</strong> yardımcı olurlar.(<strong>5510</strong>/59-2)İlgililerin Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrol ile görevli memurlarının bilgi <strong>ve</strong>belge <strong>ve</strong>rmek üzere gelmeye zorlanmalarının bu alandaki olumsuzluklarıngiderilmesine katkısı olması beklenebilir. Zira, asgari işçilik miktarınınbelirlenmesine yönelik incelemelerde <strong>ve</strong> sigorta olaylarının soruşturulmasında,bilgisine başvurulanların bilgi <strong>ve</strong>rmekten kaçınmaları durumunda,denetimler çoğunlukla sonuçlandırılamamakta, bu durum hem sigortalı <strong>ve</strong>hak sahiplerinin mağdur olmalarına hem de denetimin etkinliğinin zedelenmesine<strong>ve</strong> Kurumun prim kaybına <strong>ve</strong> yersiz masraflarına neden olmaktadır.II – KAMU İDARELERİNİN DENETİM ELEMANLARI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 59.maddesi yedinci fıkrasına göre; kamu idarelerinindenetim elemanları, kendi mevzuatı gereğince işyerlerinde yapacakları soruşturma,denetim <strong>ve</strong> incelemeler sırasında, çalıştırılanların sigortalı olupolmadığını da tespit ederek, sigortasız çalıştırılanları Kuruma bildirmekzorundadır. Bu kurumlar ayrıca kendi mevzuatları gereğince yaptıkları inceleme<strong>ve</strong> tespitler sırasında bu Kanuna göre sigortalı sayılanların primeesas kazançlarının <strong>ve</strong>ya sigortalı gün sayılarının eksik bildirilmesi sonucunudoğuran tespitlerini de en geç bir ay içinde Kuruma bildirirler. Kurumbu bildirimleri esas almak üzere gerekli yasal işlemi yapar. İlgililerin itirazhakları saklıdır.Kamu idarelerinin denetim <strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmiş memurlarına sigortasızişçileri tespit etme zorunluluğunun getirilmiş olması dikkat çekmektedir.Burada, kendi mevzuatları gereği yaptıkları denetim neticesindeDünyası, Temmuz-Ekim 2002, S:15, s:9-144 Y. HGK. 14.11.1979, E:1014, K:1364; Y. HGK. 24.11.1975, E:1797, K:2555; ASLANKÖYLÜ, Resul: Sosyal SigortalarKanunu Yorumu, Nurol Matbaacılık, Ankara 2003, s:10025 Y.10.HD. 06.07.1982, E:3171, K:3422Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 383
sigortasız çalışanların da tespit edilebilmesi halinde Kuruma yapılacak birbildirim sözkonusu değildir. Kamu idarelerinin denetim <strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmişmemurlarına bu konuda açıkça “görev” <strong>ve</strong>rilmiştir. Dolayısıyla,bunlar için de birincil görev kılınan sigortasız işçileri tespit <strong>ve</strong> bildirimzorunluluğunun yerine getirilmemesinin denetim elemanı <strong>ve</strong> kontrolile görevli memuru “görevi ihmal” gibi ağır bir suçlama ile karşı karşıyabırakabileceğini de ifade edelim 6 .III – MESLEK MENSUPLARININ YETKİLERİİhaleli işler ile özel bina inşaatı işyerleri iş<strong>ve</strong>renlerine, Kuruma prim borçlarınınbulunmadığını gösteren ilişiksizlik belgesinin <strong>ve</strong>rilmesinde, 3568sayılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Malî Müşavirlik <strong>ve</strong> YeminliMalî Müşavirlik Kanununa göre yetki <strong>ve</strong>rilmiş serbest muhasebecimalî müşavirler ile yeminli malî müşavirler tarafından işyeri kayıtlarınınincelenmesi sonucunda Kuruma bildirildiği tespit edilen işçilik tutarlarınınuygunluğu, Kurumun denetim yetkisi saklı kalmak kaydıyla, esas alınabilir.(<strong>5510</strong>/59-4)Usûl <strong>ve</strong> esasları Kurumca belirlenmiş hesaplama yöntemine uygun olarakserbest muhasebeci malî müşavirler ile yeminli malî müşavirlerce düzenlenenrapor ile Kuruma yeterli işçilik bildirilmediği anlaşılan işyeri <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renlerinin,tespit edilen fark işçilik tutarı üzerinden hesaplanacak prim,gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikme zammı tutarını 102.maddenin birinci fıkrasının(d) bendi ile (e) bendinin (4) numaralı alt bendi uyarınca <strong>ve</strong>rilecek idarîpara cezaları ile birlikte ödemeleri kaydıyla ilişiksizlik belgesi <strong>ve</strong>rilebilir.(<strong>5510</strong>/59-5)Kurumca belirlenen usûl <strong>ve</strong> esaslara aykırı hareket ederek Kurum zararınasebebiyet <strong>ve</strong>rdiği anlaşılan serbest muhasebeci malî müşavirler ile yeminlimalî müşavirler tarafından düzenlenen raporlar dikkate alınmaz <strong>ve</strong>bunların daha sonra düzenleyecekleri raporlar Kurumca işleme konulmaz.Gerçeğe aykırı rapor düzenleyen serbest muhasebeci malî müşavirler ileyeminli malî müşavirler, Kurumun bu nedenle uğradığı zarardan iş<strong>ve</strong>renlebirlikte müştereken <strong>ve</strong> müteselsilen sorumlu olup, bunlar hakkında,genel hükümlere göre Kurumun takip hakkı saklıdır. Meslek mensupları,iş<strong>ve</strong>renlerin devamlı işyerlerinin sigortalıları ile yaptıkları işler ile Kurumdatescil edilmemiş <strong>ve</strong>ya tescil edilmiş olmakla birlikte işçilik bildirimindebulunulmamış olan yukarıdaki işler hakkında inceleme yapamazlar.(<strong>5510</strong>/59-6)6 KARAKULAK, İ. Zafer: “506 Sayılı Yasa İle Getirilen Çok Başlı Denetim”, Ankara SMMMO Bülteni, 1999, Yıl 8,S:106, s:17-18384Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
YİRMİBİRİNCİ BÖLÜMİDARİ PARA CEZALARI
Ankara SMMMO
<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesinde uygulanacak idari para cezalarınayer <strong>ve</strong>rilmiş, diğer kanunlarda suç oluştursa dahi Kurumca dayanağı belirtilmeksuretiyle yine de bu cezaların uygulanacağı hüküm altına alınmıştır.Ayrıca, idari para cezaları hakkında, bu Kanunda hüküm bulunmayanhallerde 5326 sayılı Kabahatler Kanunu hükümleri uygulanacaktır. Dahaönce genel sağlık sigortasına ilişkin işlemlerde de idari para cezaları düzenlenmişken,5754 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik ile bu yaklaşım terkedilmiştir. Bu bölümde sadece sosyal sigorta hükümlerine ilişkin olarakuygulanacak idari para cezaları incelenmiştir.I –İŞYERİ BİLDİRGESİNE BAĞLI İDARİ PARA CEZASII –GENEL OLARAK<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (b) bendi gereğince; Kanunun11.maddesinde düzenlenen işyeri bildirgesini Kurumca belirlenenşekle <strong>ve</strong> usûle uygun <strong>ve</strong>rmeyenler <strong>ve</strong>ya Kurumca internet, elektronik <strong>ve</strong>yabenzeri ortamda göndermekle zorunlu tutulduğu halde, anılan ortamdagöndermeyenler <strong>ve</strong>ya bu Kanunun 11.maddesinde belirtilen süreler içindeKuruma <strong>ve</strong>rmeyenlere idari para cezası uygulanacaktır. İdari para cezasıuygulanmasının işyeri bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmesi yükümlülüğünü ortadankaldırmadığını da belirtelim.(<strong>5510</strong>/102-3)İşyeri bildirgesinden dolayı uygulanacak idari para cezasında kamu idareleriile bilanço esasına göre defter tutanlar <strong>ve</strong> tutmayanlar arasında ayrımagidilmiştir. Buna göre;1) Kamu idareleri ile bilanço esasına göre defter tutmak zorunda olanlariçin asgarî ücretin üç katı tutarında,2) Diğer defterleri tutmak zorunda olanlar için asgarî ücretin iki katı tutarında,3) Defter tutmakla yükümlü olmayanlar için bir aylık asgarî ücret tutarında,idarî para cezası uygulanacaktır.I .2 – TİCARET SİCİL MEMURLUKLARINA<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11.maddesi üçüncü fıkrası gereğince, şirket kuruluşuaşamasında, çalıştıracağı sigortalı sayısını <strong>ve</strong> bunların işe başlama tarihini,ticaret sicili memurluklarına bildiren iş<strong>ve</strong>renlerin, bu bildirimleri Kurumayapılmış sayılacaktır. Ticaret sicili memurlukları da, kendilerine yapılanbu bildirimi en geç on gün içinde Kuruma bildirmekle zorunlu tutulmuşlardır.İşte bu yükümlülüğü yasal süresinde yerine getirmeyen ticaret sicilmemurluklarına <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (h)bendi gereğince de, yerine getirilmeyen her bir bildirim yükümlülüğü içinaylık asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanacaktır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 387
I .2 –RUHSAT VERMEYE YETKİLİ MAKAMLARA<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11.maddesi altıncı fıkrası göre; valilikler, belediyeler<strong>ve</strong> ruhsat <strong>ve</strong>rmeye yetkili diğer kamu <strong>ve</strong> özel hukuk tüzel kişileri, yapıruhsatı <strong>ve</strong> diğer tüm ruhsat <strong>ve</strong>ya ruhsat niteliği taşıyan işlemlerine ilişkinbilgi <strong>ve</strong> belgeler ile varsa bunların <strong>ve</strong>rilmesine esas olan istihdama ilişkinbilgileri, <strong>ve</strong>rildiği tarihten itibaren bir ay içinde Kuruma bildirmekle yükümlüdürler.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (h) bendigereğince de, yerine getirilmeyen her bir bildirim yükümlülüğü için aylıkasgari ücret tutarında idari para cezası uygulanacaktır.II – İŞE GİRİŞ BİLDİRGELERİNE BAĞLI İDARİ PARA CEZASIII .1 – GENEL OLARAKSigortalı işe giriş bildirgesi ile genel sağlık sigortası giriş bildirgesine bağlıolarak uygulanacak idari para cezaları <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesibirinci fıkrasının (a) bendinde düzenlenmiştir. Buna göre;1) Kanunun 8.maddesinin birinci fıkrası ile 61.maddede belirtilen bildirgeyi,bu Kanunda belirtilen süre içinde ya da Kurumca belirlenen şekle <strong>ve</strong>usûle uygun <strong>ve</strong>rmeyenler <strong>ve</strong>ya Kurumca internet, elektronik <strong>ve</strong>ya benzeriortamda göndermekle zorunlu tutulduğu hâlde anılan ortamda göndermeyenlerhakkında her bir sigortalı için asgari ücret tutarında idari paracezası uygulanır.2) 8.maddenin birinci fıkrasında belirtilen sigortalı işe giriş bildirgesinin<strong>ve</strong>rilmediğinin, mahkeme kararından <strong>ve</strong>ya Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrollegörevli memurlarınca yapılan tespitlerden ya da diğer kamu idarelerinindenetim elemanlarının kendi mevzuatları gereğince yapacakları soruşturma,denetim <strong>ve</strong> incelemelerden <strong>ve</strong>ya bankalar, döner sermayeli kuruluşlar,kamu idareleri ile kanunla kurulan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlardan alınan bilgi <strong>ve</strong>belgelerden anlaşılması halinde bildirgeyi <strong>ve</strong>rmekle yükümlü olanlar hakkındaher bir sigortalı için asgari ücretin iki katı tutarında idari para cezasıuygulanır. İdarî para cezası uygulanması sigortalı işe giriş bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmesiyükümlülüğünü kaldırmamaktadır.(<strong>5510</strong>/102-3)3) İşyeri esas alınmak suretiyle bildirgenin <strong>ve</strong>rilmediğine ilişkin; mahkemeninkarar tarihinden, Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrolle görevli memurlarınıntespit tarihinden, diğer kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarının denetim elemanlarınınrapor tarihinden, bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamuidareleri ile kanunla kurulan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlardan alınan bilgi <strong>ve</strong>yabelgelerin Kuruma intikal tarihinden itibaren bir yıl içinde bu bendin (2)numaralı alt bendinde sayılan durumlardan biriyle tekrar bildirge <strong>ve</strong>rilmediğininanlaşılması halinde, bildirgeyi <strong>ve</strong>rmekle yükümlü olanlar hakkındabu defa her bir sigortalı için asgari ücretin beş katı tutarında idari paracezası uygulanır.388Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Kanunun 8.maddesi üçüncü fıkrasına göre; 4.maddenin birinci fıkrasının(b) bendinin (4) numaralı alt bendinde bulunanlar hariç olmak üzere diğeralt bentleri kapsamında sigortalı sayılan kişiler için 7.maddenin birincifıkrasının (b) bendinde belirtilen sigortalılık başlangıcından; (4) numaralıalt bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için ise kanunla kurulu meslekkuruluşlarına kayıt tarihinden itibaren kendi mevzuatına göre kayıt <strong>ve</strong>yatescili yapan ilgili kurum, kuruluş <strong>ve</strong> birlikler, <strong>ve</strong>rgi daireleri <strong>ve</strong> esnaf sicilmemurluğu sigortalı işe giriş bildirgesi düzenleyerek Kuruma <strong>ve</strong>rmekleyükümlüdür. 4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendinin (1), (2) <strong>ve</strong> (3) numaralıalt bentlerinde sayılanların bildirimleri en geç 15 gün, (4) numaralıalt bendinde sayılanların bildirimleri ise en geç bir ay içinde yapılır. Ayrıca4. maddenin birinci fıkrasının (b) bendinin (4) numaralı alt bendindesayılanların kendileri tarafından da sigortalılık bildirimleri yapılabilir.4.maddenin üçüncü fıkrasında belirtilenlerin ise çalışmaya başladıkları tarihtenitibaren en geç bir ay içinde tescil eden kuruluş tarafından Kurumabildirilmesi zorunludur. Kurum bu bildirimlerden itibaren bir ay içindetescili yapılan kişilere, sigortalılık hak <strong>ve</strong> yükümlülüklerinin başladığınıbildirir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (g) bendine göre; yukarıdakiparagrafta belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen kurum <strong>ve</strong>kuruluşlar ile tüzel kişilere, aylık asgarî ücret tutarında idarî para cezasıuygulanacaktır.Kanunda sigortalı işe giriş bildirgesi süresinde <strong>ve</strong>rilmeyenlerin yabancıuyruklu ya da Türk vatandaşı olması şeklinde bir ayrım yapılmamıştır.İşe giriş bildirgesi belirtilen sürelerde <strong>ve</strong>rilmeyen sigortalıların her biri içinayrı ayrı idari para cezası uygulanacaktır. İdari para cezası sadece sigortalıişe giriş bildirgesinin süresinde <strong>ve</strong>rilmemesine değil, Kurumca belirlenenşekle uygun <strong>ve</strong>rilmez ya da diyelim Kurumca internet ortamında <strong>ve</strong>rilmesizorunlu tutulduğu halde anılan ortamda <strong>ve</strong>rilmez ise de uygulanacaktır.II .2 – KAMU İDARELERİ İLE BANKALARA<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 8.maddesi yedinci fıkrası gereğince, kamu idareleriile bankalar, Kurumca sağlanacak elektronik altyapıdan yararlanmak suretiyle,Kurumca belirlenecek işlemlerde, işlem yaptığı kişilerin sigortalılıkbakımından tescilli olup olmadığını kontrol etmek <strong>ve</strong> sigortasız olduğunutespit ettiği kişileri, Kuruma bildirmekle yükümlü tutulmuşlardır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (g) bendi gereğince de,belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen kamu idareleri ile bankalarasigortalı başına aylık asgari ücretin onda biri tutarında idari para cezasıuygulanacaktır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 389
III –AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNE BAĞLIİDARİ PARA CEZASIIII .1 –GENEL BİLGİLER<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86.maddesi birinci fıkrasında düzenlenen aylık prim<strong>ve</strong> hizmet belgesinin asıl <strong>ve</strong> ek niteliğinde olabileceğine yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Birde iptal niteliğinde aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesi bulunmaktadır. Bunlardanasıl prim belgesi ile sigortalıların çalışma gün sayılarına <strong>ve</strong> kazançlarıile prim tahakkuk bilgilerine yer <strong>ve</strong>rilmektedir. Ancak asıl prim belgesinde,sözünü ettiğimiz hususlarda bir eksiklik var ise bunu gidermek ek primbelgesi ile olacaktır. Yine, asıl prim belgesinde bir yanlışlık yapılmış iseönce iptal pirim belgesi <strong>ve</strong>rilerek yanlışlık iptal edilecek <strong>ve</strong> ek prim belgesiile de düzeltmesi yapılacak. Deyim yerinde ise, muhasebe kayıtlarındaolduğu üzere, yanlışlık ya da hata kaydın tamamen silinmesi ile değil terskayıtla düzeltildiği gibi sosyal sigorta uygulamalarında da ek <strong>ve</strong> iptal primbelgeleri kullanılmaktadır. Aşağıda görüleceği üzere, Kanunda yer <strong>ve</strong>rilmediğiiçin iptal prim belgesine idari para cezası uygulanmamakta, ancakdiğerlerine koşulları var ise uygulanmaktadır.III .2 - AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİNASIL BELGE OLMASI HALİNDE<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (c) bendi (1) numaralıalt bendi gereğince; Kanunun 86.maddesinin birinci fıkrası uyarınca <strong>ve</strong>rilmesigereken belgeleri, Kurumca belirlenen şekilde <strong>ve</strong> usûlde <strong>ve</strong>rmeyenlerya da Kurumca internet, elektronik <strong>ve</strong>ya benzeri ortamda göndermeklezorunlu tutulduğu halde anılan ortamda göndermeyenler <strong>ve</strong>ya belirlenensüre içinde <strong>ve</strong>rmeyenlere her bir fiil için; belgenin asıl olması halinde aylıkasgari ücretin iki katını geçmemek kaydıyla belgede kayıtlı sigortalı sayısıbaşına, aylık asgari ücretin beşte biri tutarında, idari para cezası uygulanacaktır.Belirtelim ki; idari para cezası uygulanması ek yada asıl olsunaylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesinin <strong>ve</strong>rilmesi yükümlülüğünü ortadan kaldırmayacaktır.(<strong>5510</strong>/102-3)III .3 - AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİN EK BELGEOLMASI HALİNDE<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (c) bendi (2) numaralıalt bendi gereğince; Kanunun 86.maddesinin birinci fıkrası uyarınca <strong>ve</strong>rilmesigereken belgeleri, Kurumca belirlenen şekilde <strong>ve</strong> usûlde <strong>ve</strong>rmeyenlerya da Kurumca internet, elektronik <strong>ve</strong>ya benzeri ortamda göndermeklezorunlu tutulduğu halde anılan ortamda göndermeyenler <strong>ve</strong>ya belirlenensüre içinde <strong>ve</strong>rmeyenlere her bir fiil için; belgenin ek olması halinde, aylıkasgari ücretin iki katını geçmemek kaydıyla her bir ek belgede kayıtlı sigortalısayısı başına, aylık asgari ücretin sekizde biri tutarında, idari paracezası uygulanacaktır.390Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
III .4 - AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİN OTUZ GÜNÜNALTINDA BİLDİRİMLERDE RE’SEN DÜZENLENEN EKBELGE OLMASI HALİNDE<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (c) bendi (3) numaralıalt bendi gereğince; Kanunun 86.maddesinin birinci fıkrası uyarınca <strong>ve</strong>rilmesigereken belgeleri, Kurumca belirlenen şekilde <strong>ve</strong> usûlde <strong>ve</strong>rmeyenlerya da Kurumca internet, elektronik <strong>ve</strong>ya benzeri ortamda göndermeklezorunlu tutulduğu halde anılan ortamda göndermeyenler <strong>ve</strong>ya belirlenensüre içinde <strong>ve</strong>rmeyenlere her bir fiil için; ek belgenin 86.maddenin beşincifıkrasına istinaden otuz günün altında bildirimlerde Kurumca re’sen düzenlenmesidurumunda, aylık asgari ücretin iki katını geçmemek kaydıylaher bir ek belgede kayıtlı sigortalı sayısı başına, aylık asgari ücretin yarısıtutarında, idari para cezası uygulanacaktır.III.5 - AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİN HİZMETLERİKURUMA HİÇ BİLDİRİLMEYEN YA DA EKSİK BİLDİRİLDİĞİANLAŞILAN SİGORTALILARLA İLGİLİ OLMASI HALİNDE<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (c) bendi (4) numaralıalt bendi gereğince; Kanunun 86.maddesinin birinci fıkrası uyarınca <strong>ve</strong>rilmesigereken belgeleri, Kurumca belirlenen şekilde <strong>ve</strong> usûlde <strong>ve</strong>rmeyenlerya da Kurumca internet, elektronik <strong>ve</strong>ya benzeri ortamda göndermeklezorunlu tutulduğu halde anılan ortamda göndermeyenler <strong>ve</strong>ya belirlenensüre içinde <strong>ve</strong>rmeyenlere her bir fiil için; belgenin mahkeme kararı, Kurumundenetim <strong>ve</strong> kontrol ile görevlendirilmiş memurlarınca yapılan tespitler<strong>ve</strong>ya diğer kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatlarıgereğince yapacakları soruşturma, denetim <strong>ve</strong> incelemeler neticesinde yada bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulankurum <strong>ve</strong> kuruluşlardan alınan bilgi <strong>ve</strong> belgelerden, hizmetleri <strong>ve</strong>yakazançları Kuruma bildirilmediği <strong>ve</strong>ya eksik bildirildiği anlaşılan sigortalılarlailgili olması halinde, belgenin asıl <strong>ve</strong>ya ek nitelikte olup olmadığı,iş<strong>ve</strong>rence düzenlenip düzenlenmediği dikkate alınmaksızın, aylık asgariücretin iki katı tutarında, idari para cezası uygulanacaktır.III .6 - AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİNİN İŞYERİNDEASILI OLMAMASI HALİNDE<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86.maddesi altıncı fıkrasına göre; sigortalıyı çalıştıraniş<strong>ve</strong>ren ile alt iş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong> iş görme edimini yerini getirmek üzere sigortalıyıgeçici olarak devralan iş<strong>ve</strong>ren; aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesinin Kurumcaonaylanan bir nüshasını sigortalının çalıştığı işyerinde, birden ziyade işyeriolması halinde ise sigortalının çalıştığı her işyerinde ayrı ayrı olmaküzere, Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi gereken sürenin son gününü takip eden gündenbaşlanarak, müteakip belgenin <strong>ve</strong>rilmesi gereken sürenin sonuna kadar,sigortalılar tarafından görülebilecek bir yere asmak zorundadır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 391
<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (f) bendi gereğince de,yukarıda sözüedilen yükümlülüğü belirtilen sürede yerine getirmeyenlere,aylık asgarî ücretin iki katı tutarında idarî para cezası uygulanacaktır.IV –BİLGİ VE BELGELERİN SÜRESİNDE VERİLMEMESİNE BAĞLIİDARİ PARA CEZASIIV .1- GENEL OLARAK5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamındaki kuruluşlar, döner sermayelikuruluşlar ile diğer gerçek <strong>ve</strong> tüzel kişiler doğrudan, münferit olarak bilgi<strong>ve</strong> belge istenmesi hariç olmak üzere kamu idareleri ile kanunla kurulankurum <strong>ve</strong> kuruluşlar ise Kurumla yapılacak protokoller çerçe<strong>ve</strong>sinde,Devletin gü<strong>ve</strong>nliği <strong>ve</strong> temel dış yararlarına karşı ağır sonuçlar doğuracakhâller ile özel hayat <strong>ve</strong> aile hayatının gizliliği <strong>ve</strong> savunma hakkına ilişkinhükümler saklı kalmak kaydıyla özel kanunlardaki yasaklayıcı <strong>ve</strong> sınırlayıcıhükümler dikkate alınmaksızın gizli dahi olsa Kurum tarafından kişilerinsosyal gü<strong>ve</strong>nliğinin sağlanması, 6183 sayılı Kanuna göre Kurum alacaklarınıntakip <strong>ve</strong> tahsili ile bu Kanun kapsamında <strong>ve</strong>rilen diğer görevlerile sınırlı olmak üzere istenecek her türlü bilgi <strong>ve</strong> belgeyi sürekli <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>yabelli aralıklarla <strong>ve</strong>rmeye, bilgilerin elektronik ortamda görüntülenmesinisağlamaya, görüntülenen bu bilgilerin gü<strong>ve</strong>nliğini sağlamaya, muhafazaetmek zorunda oldukları her türlü belge ile <strong>ve</strong>rmek zorunda olduklarıbilgilere ilişkin mikrofiş, mikrofilm, manyetik teyp, disket <strong>ve</strong> benzeri ortamlardakikayıtlarını <strong>ve</strong> bu kayıtlara erişim <strong>ve</strong>ya kayıtları okunabilir halegetirmek için gerekli tüm sistem <strong>ve</strong> şifreleri incelemek için ibraz etmeyemecburdurlar.(<strong>5510</strong>/100-1)Bu madde kapsamında ilgili kişi, kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar Kurumun belirleyeceğisüre içerisinde söz konusu talebe cevap <strong>ve</strong>rmek <strong>ve</strong> gereken kolaylığıgöstermekle yükümlüdürler. (<strong>5510</strong>/100-2)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (i) bendine göre ise, buKanunun 100.maddesi kapsamında Kurum tarafından istenen bilgi <strong>ve</strong> belgeleribelirlenen süre içinde mücbir sebep olmaksızın <strong>ve</strong>rmeyen kamu idareleri,bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kanunla kurulmuş kurum <strong>ve</strong>kuruluşlar ile diğer gerçek <strong>ve</strong> tüzel kişiler hakkında, aylık asgari ücretinbeş katı tutarında, geç <strong>ve</strong>rilmesi halinde ise aylık asgari ücretin iki katıtutarında idari para cezası uygulanır.IV .2 – ASGARİ İŞÇİLİK UYGULAMASINDA<strong>5510</strong> sayılı Kanunun “asgari işçilik uygulaması” başlıklı 85.maddesininbeşinci fıkrasında; kamu idareleri, döner sermayeli kuruluşlar, kanunlakurulan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar ile bankalar, bu maddenin uygulanmasıylailgili Kurumca istenilecek bilgileri <strong>ve</strong> belgeleri yazılı olarak en geç bir ayiçinde <strong>ve</strong>rmeye mecbur tutulmuşlardır. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesibirinci fıkrasının (f) bendi gereğince de, sözkonusu yükümlülüğü belirtilen392Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
sürede yerine getirmeyenlere, aylık asgarî ücretin iki katı tutarında idarîpara cezası uygulanacaktır.IV .3 – İHALELİ İŞLERDE<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 90.maddesi birinci fıkrasında; kamu idareleri ile dönersermayeli kuruluşlar <strong>ve</strong> 5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamındakikuruluşlar, kanunla kurulan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar, ihale yolu ile yaptırdıklarıher türlü işleri üstlenenleri <strong>ve</strong> bunların adreslerini onbeş gün içindeKuruma bildirmekle yükümlü tutulmuşlardır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (g) bendi gereğince de, sözkonusu yükümlülüğübelirtilen sürede yerine getirmeyenlere, aylık asgarî ücret tutarında idarîpara cezası uygulanacaktır.V –EKSİK İŞÇİLİĞE BAĞLI İDARİ PARA CEZASI UYGULAMASI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (d) bendi gereğince; asgariişçilik uygulaması kapsamında, Kanunun 59.maddesi uyarınca Kurumundefter <strong>ve</strong> belge incelemeye yetkili denetim <strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmişmemurları tarafından <strong>ve</strong>ya 59. maddesinin beşinci fıkrasında belirtilenserbest muhasebeci malî müşavirler ile yeminli malî müşavirlerce düzenlenenraporlara istinaden, Kuruma bildirilmediği tespit edilen eksik işçiliktutarının mal edildiği her bir ay için, aylık asgari ücretin iki katı tutarındaidari para cezası uygulanacaktır.VI – DEFTER VE BELGELERİN İBRAZ EDİLMEMESİNE VEYAGEÇERSİZLİK HALLERİNE BAĞLI İDARİ PARA CEZASIVI .1 – DEFTER VE BELGELERİN SÜRESİNDE İBRAZ EDİLMEMESİHALİNDE<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86.maddesi ikinci fıkrasına göre; iş<strong>ve</strong>ren, işyeri sahipleri;işyeri defter, kayıt <strong>ve</strong> belgelerini ilgili olduğu yılı takip eden yıl başındanbaşlamak üzere on yıl süreyle, kamu idareleri otuz yıl süreyle, tasfiye<strong>ve</strong> iflâs idaresi memurları ise görevleri süresince, saklamak <strong>ve</strong> Kurumundenetim <strong>ve</strong> kontrol ile görevlendirilen memurlarınca istenilmesi halindeonbeş gün içinde ibraz etmek zorundadırlar.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (e) bendi gereğince de;işyeri defter, kayıt <strong>ve</strong> belgelerini ibraz yükümlülüğünü Kurumca yapılanyazılı ihtara rağmen onbeş gün içinde mücbir sebep olmaksızın tam olarakyerine getirmeyenlere;1) Bilanço esasına göre defter tutmakla yükümlü iseler, aylık asgarî ücretinoniki katı tutarında,2) Diğer defterleri tutmakla yükümlü iseler, aylık asgarî ücretin altı katıtutarında,3) Defter tutmakla yükümlü değil iseler, asgarî ücretin üç katı tutarında,idari para cezası uygulanacaktır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 393
Belirtelim ki; istenilen kayıt <strong>ve</strong> belgelerinin tamamı değil bir bölümü ibrazedilmiş olsa bile, Kanunda herhangi bir ayrım yapılmadığından, kısmi ibrazhalinde de kayıtlar ibraz edilmemiş sayılarak işlem yapılacaktır. Yaniidari para cezalarında herhangi bir eksiltmeye gidilmeyecektir.Yapılacak tebligata rağmen, 15 gün ya da haklı bir sebep ileri sürülerekyazılı istekte bulunulması <strong>ve</strong>ya bu durumun ilgililerin şahsen başvurusuile bir tutanakla tespiti üzerine <strong>ve</strong>rilen mehil süresi içinde ibraz edilmeyendefter <strong>ve</strong> belgelerin daha sonra ibraz edilmesi hâlinde de gerekli incelemeyapılır.(SSİY/114-5) Belirtelim ki; ibraz süresi geçirildikten sonra incelemeyesunulan <strong>ve</strong> tümünün <strong>ve</strong>ya bir bölümünün geçersiz olduğu tespit edilendefter <strong>ve</strong> belgeler yönünden, ayrıca geçersizlik fiilleri için idari para cezasıuygulanmaz, sadece tutulan defter türü dikkate alınarak bu bendin (1), (2)<strong>ve</strong> (3) numaralı alt bentlerine göre idari para cezası uygulanacaktır.VI .2 – DEFTER VE BELGELERİN GEÇERSİZ SAYILMASI HALİNDE<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (e) bendinin (4) numaralıalt bendine göre, defter <strong>ve</strong> belgelerin ibraz edilmemesi nedeniyle <strong>ve</strong>rilmesigereken ceza tutarını aşmamak kaydıyla; defter <strong>ve</strong> belgelerin tümünü<strong>ve</strong>rilen süre içinde ibraz etmekle birlikte;a)1-Kanunî tasdik süresi geçtikten sonra tasdik ettirilmiş olan defterlerintasdik tarihinden önceki kısmı,2-İşçilikle ilgili giderlerin işlenmemiş olduğu tespit edilen defterler,3-Sigorta primleri hesabına esas tutulan kazançların kesin olarak tespitineimkân <strong>ve</strong>rmeyecek şekilde usûlsüz <strong>ve</strong>ya noksan tutulmuş defterler,4-Herhangi bir ay için sigorta primleri hesabına esas tutulması gerekenkazançların <strong>ve</strong> kazançlarla ilgili ödemelerin (sigorta primine esas kazancınödemeye bağlı olduğu durumlar dahil) o ayın dahil bulunduğu hesap dönemineait defterlere işlenmemiş olması halinde, o aya ait defter kayıtları,geçerli sayılmaz <strong>ve</strong> bu geçersizlik hallerinin gerçekleştiği her bir takvimayı için, aylık asgari ücretin yarısı tutarında;b) Kullanılmaya başlanmadan önce tasdik ettirilmesi zorunlu olduğu haldetasdiksiz tutulmuş olan defterler geçerli sayılmaz <strong>ve</strong> tutmakla yükümlübulunulan defter türü dikkate alınarak bu bendin (1) <strong>ve</strong> (2) numaralı altbentlerine göre;c)Vergi Usûl Kanunu gereğince bilanço esasına göre defter tutulması gerekirkenişletme hesabı esasına göre tutulmuş defterler geçerli sayılmaz <strong>ve</strong>bu bendin (1) numaralı alt bendine göre,idari para cezası uygulanır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (e) bendinin (5) numa-394Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
alı alt bendinde ise; iş<strong>ve</strong>renler tarafından ibraz edilen aylık ücret tediyebordrosunda; işyerinin sicil numarası, bordronun ilişkin olduğu ay, sigortalınınadı, soyadı, sigortalının sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sicil numarası, ücret ödenengün sayısı, sigortalının ücreti, ödenen ücret tutarı <strong>ve</strong> ücretin alındığınadair sigortalının imzasının bulunması zorunludur. Belirtilen unsurlardanherhangi birini ihtiva etmeyen (imza şartı yönünden makbuz mukabilinde<strong>ve</strong>ya banka kanalıyla yapılan ödemeler hariç) ücret tediye bordroları geçerlisayılmaz <strong>ve</strong> her bir geçersiz ücret tediye bordrosu için aylık asgari ücretinyarısı tutarında, idarî para cezası uygulanacağı hüküm altına alınmıştır.VII -DENETİM VE KONTROLE ENGEL OLUNMASINA BAĞLIİDARİ PARA CEZASI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (ı) bendi gereğince; Kurumundenetim <strong>ve</strong> kontrolle görevlendirilmiş memurlarının;l) Bu Kanunun uygulanmasından doğan inceleme <strong>ve</strong> soruşturma görevleriniyerine getirmeleri sırasında iş<strong>ve</strong>renler, sigortalılar, işyeri sahipleri<strong>ve</strong> bu işle ilgili diğer kişiler görevlerini yapmasına engel olamazlar; engelolanlar hakkında eylemleri başka bir suç oluştursa dahi, asgari ücretin beşkatı tutarında idari para cezası uygulanır.2) Görevlerini yapmasını engellemek amacıyla cebir <strong>ve</strong> tehdit kullanan iş<strong>ve</strong>renler,sigortalılar, işyeri sahipleri <strong>ve</strong> bu işle ilgili diğer kişiler fiil dahaağır bir cezayı gerektiren ayrı bir suç teşkil etmediği takdirde Türk CezaKanununun 265. maddesinin ikinci fıkrasına göre cezalandırılır. Bu suçuişleyenler hakkında ayrıca asgari ücretin on katı tutarında idari para cezasıuygulanır.VIII – SÜRESİ GEÇTİKTEN SONRA VERİLEN BİLDİRGELEREİNDİRİMLİ İDARİ PARA CEZASI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi ikinci fıkrası gereğince; mahkeme kararına,Kurumun denetim <strong>ve</strong> kontrol ile görevlendirilmiş memurlarınca yapılantespitler <strong>ve</strong>ya diğer kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendimevzuatları gereğince yapacakları soruşturma, denetim <strong>ve</strong> incelemelereya da kamu idarelerinden alınan belgelere istinaden düzenlenenler hariçolmak üzere, Sigortalı İşe Giriş Bildirgesi, Genel Sağlık Sigortası GirişBildirgesi <strong>ve</strong> İşyeri Bildirgesinin yasal süresi geçtikten sonra ilgililercekendiliklerinden <strong>ve</strong>rilmesi halinde, bu maddenin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong>(b) bentlerinde öngörülen cezalar üçte ikisi oranında uygulanacaktır.IX – BAĞIMSIZ OLARAK ÇALIŞANLARIN SİGORTALILIKLARININSONA ERDİĞİNİ BİLDİRMEYEN KURULUŞLARA İDARİPARA CEZASI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 9.maddesi birinci fıkrası (b) bendinde, Kanunun4.maddesi birinci fıkrası (b) bendi kapsamındaki sigortalıların kısa <strong>ve</strong> uzunAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 395
vadeli sigorta kolları bakımından sigortalılıklarının hangi tarihten itibarensona erdiğine yer <strong>ve</strong>rilmiş bulunmaktadır. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 9.maddesiüçüncü fıkrasında ise, sözkonusu kimselerden sigortalılıkları sona erenlerindurumlarının kendileri <strong>ve</strong> sözü edilen bentte belirtilen faaliyetin sonaerme halinin bildirildiği kuruluşlar <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>rgi daireleri tarafından, en geçon gün içinde Kuruma bildirileceği hüküm altına alınmıştır.İşte <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (g) bendi gereğincede, belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar iletüzel kişilere, aylık asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanacaktır.Sigortalılığın sona ermesine ilişkin bildirimler ise, Kanunun 4.maddesi birincifıkrasının (b) bendine tabi olanlar için sigortalı işten ayrılış bildirgesiylesigortalılığın sona ermesini takip eden on gün içinde e-sigorta ile yapılır.(SSİY/26-1)Kanunun 4 üncü maddesi birinci fıkrası (b) bendi kapsamındakisigortalılardan sigortalı işten ayrılış bildirgesini kâğıt ortamında<strong>ve</strong>renler için, sigortalılığın sona ermesini takip eden on gün içinde sigortalıişten ayrılış bildirgesi iki nüsha düzenlenir. Biri düzenleyen kuruluşta kalır,diğeri ilgili üniteye gönderilir. Sigortalıya, sigortalılığının sona erdiğiilgili ünite tarafından yazı ile bildirilir.(SSİY/26-3)X – VAZİFE MALÜLLÜĞÜNE SEBEP OLAYI BİLDİRMEYENKAMU İDARELERİNE İDARİ PARA CEZASI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 47.maddesi üçüncü fıkrasına göre; kamu idareleri vazifemalûllüğüne sebep olan olayı, o yer yetkili kolluk kuv<strong>ve</strong>tlerine <strong>ve</strong>yakendi mevzuatına göre yetkili mercilere derhal, Kuruma da en geç onbeşiş günü içinde bildirmekle yükümlüdür. Kuruma bildirim, aynı süre içerisindesigortalılar <strong>ve</strong>ya hak sahiplerince de yapılabilir. Vazife malûllüğünesebep olan olaydan kamu idarelerinin yetkili mercilerinin haberdar edilmemişolması hali dışında; ilgililerin bildirimi, kamu idarelerinin bildirimsorumluluğunu ortadan kaldırmaz.İşte <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi birinci fıkrasının (g) bendi gereğincede, belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar iletüzel kişilere, aylık asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanacaktır.XI – İDARİ PARA CEZALARININ ASGARİ ÜCRETEENDEKSLENMİŞ OLMASIYukarıda açıklandığı üzere uygulanacak idari para cezaları asgari ücreteendekslenmiştir. <strong>5510</strong> sayılı Kanun gereğince uygulanacak idari para cezalarındakiasgari ücret ise, 4857 sayılı İş Kanunu gereğince 16 yaşındanbüyük işçiler için belirlenen bir aylık brüt ücret tutarını ihtiva etmektedir.(<strong>5510</strong>/3-13) İdari para cezasının uygulandığı dönem farklı olmakla birlikte,esas alınacak asgari ücret suça esas fiilin meydana geldiği tarihteki asgariücret olacaktır.396Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Asgari ücretin 4857 sayılı Kanunun 39.maddesi gereği Asgari Ücret TespitKomisyonunca belirleniyor olması, ücretin tespitinde çeşitli unsurlargözönüne alınırken bunun başka bir yasada ceza hükmü taşıyacağının gözönünealınmaması, Asgari Ücret Tespit Komisyonu kararının bir kanunolmayıp, niteliği itibariyle idari bir karar olması sebebiyle, 213 sayılı VergiUsul Kanununun 359/a-son maddesi kapsamında asgari ücrete endekslipara cezası uygulamasının Anayasaya aykırı olduğu <strong>ve</strong> iptali istemleriniise Anayasa Mahkemesi, idari nitelik taşıyan <strong>ve</strong> komisyonca tespit edilenasgari ücret tutarının, para cezasının belirlenmesinde esas alınmasının,yasa koyucunun yasama yetkisini idari bir kurula devrettiği anlamına gelmeyeceğigörüşü ile reddettiğini de belirtelim 1 .XII – İDARİ PARA CEZALARINA İTİRAZ VE YARGI YOLUİdari para cezalarına itiraz <strong>ve</strong> yargı yolu <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesinindördüncü, beşinci <strong>ve</strong> altıncı fıkralarında düzenlenmiştir. Buna göre;idarî para cezaları ilgiliye tebliğ ile tahakkuk eder. Tebliğ tarihinden itibarenonbeş gün içinde Kuruma ya da Kurumun ilgili hesaplarına yatırılır<strong>ve</strong>ya aynı süre içinde Kuruma itiraz edilebilir. İtiraz takibi durdurur. Kurumcaitirazı reddedilenler, kararın kendilerine tebliğ tarihinden itibarenotuz gün içinde yetkili idare mahkemesine başvurabilirler. Bu süre içindebaşvurunun yapılmamış olması halinde, idari para cezası kesinleşir.Kuruma itiraz ise İdari Para Cezası İtiraz Komisyonuna yapılacaktır. İş<strong>ve</strong>ren,tebliğ edilen idarî para cezası borcuna karşı tebliğ tarihinden itibarenonbeş gün içinde İdari Para Cezası İtiraz Komisyonuna dilekçe <strong>ve</strong>rmek<strong>ve</strong>ya bu dilekçeyi taahhütlü olarak göndermek suretiyle itiraz edebilir. İtiraz,Kurum işlemlerini durdurur. İtirazlar, ilgili itiraz komisyonunda incelenereken geç 30 gün içinde karara bağlanır.(SSİY/121-5) İdari Para Cezasıİtiraz Komisyonu, ünite amiri <strong>ve</strong>ya görevlendireceği yardımcısı, ilgilişef, dosya memuru <strong>ve</strong> varsa avukattan oluşur. (SSİY/121-4)İdarî para cezalarının, Kuruma itiraz edilmeden <strong>ve</strong>ya yargı yoluna başvurulmadanönce tebliğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde peşin ödenmesihalinde, bunun dörtte üçü tahsil edilir. Peşin ödeme idari para cezasınakarşı yargı yoluna başvurma hakkını etkilemez. Ancak Kurumca <strong>ve</strong>yamahkemece Kurum lehine karar <strong>ve</strong>rilmesi halinde, daha önce tahsil edilmemişolan dörttebirlik ceza tutarı, 89.maddenin ikinci fıkrası hükmü dedikkate alınarak tahsil edilir.Mahkemeye başvurulması idari para cezasının takip <strong>ve</strong> tahsilini durdurmaz.Tebliğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde ödenmeyen idari paracezaları, 89. madde hükmü gereğince hesaplanacak gecikme cezası <strong>ve</strong>gecikme zammı ile birlikte tahsil edilir. Belirtelim ki; tebliğ tarihinden itibarenonbeş gün içinde ödenmeyen idari para cezaları Kurum alacağına1 Anayasa Mahkemesi, 26.09.2002, E.2001/345, K.2002/86; 26.09.2002, E.2001/353, K.2002/87; 01.03.2003 tarih <strong>ve</strong>25035 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmışlardır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 397
dönüştüğü için, ilgileye Kurumca gönderilen ödeme emrine ise yetkili işMahkemesinde dava açılacaktır 2 .<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi yedinci fıkrasına göre; idari para cezalarıon yıllık zamanaşımı süresine tabidir. Zamanaşımı süresi ise, fiilin işlendiğitarihten itibaren başlar. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 102.maddesi sekizinci/son fıkrasında ise, idari para cezaları hakkındabu Kanunda <strong>ve</strong> <strong>5502</strong> sayılıKanunda hüküm bulunmayan hallerde 5326 sayılı Kabahatler Kanunu hükümlerininuygulanacağı ifade edilmiştir.XIII –İDARİ PARA CEZASI UYGULANMAYAN DURUMLARXIII .1 - KANUN HÜKMÜ GEREĞİ İPCUYGULANMAYACAK HALLERXIII .1 .1 –Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası KanunundaXIII .1 .1 .1 –Kamu görevlilerine ait sigortalı işe giriş bildirgesinde<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 8.maddesi beşinci fıkrasında; Kanunun 4. maddesininbirinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı sayılan kişileri çalıştıracakiş<strong>ve</strong>renler(kamu idareleri), bu kapsamda ilk defa <strong>ve</strong>ya tekrar çalıştırmayabaşlattıkları kişileri, 7.maddenin birinci fıkrasının (c) bendinde belirtilensigortalılık başlangıcından itibaren, onbeş gün içinde sigortalı işe giriş bildirgesiile Kuruma bildirmekle yükümlü kılınmışlardır. Ancak, kanundakibu yükümlülüğün belirtilen sürede yerine getirilmemesi halinde, Kanunun8.maddesi sekizinci fıkrası gereğince 102.maddede öngörülen idaripara cezası uygulanmayacaktır.XIII .1 .1 .2 –Görevden uzaklaştırılan, tutuklananlar <strong>ve</strong>ya görevine son<strong>ve</strong>rilen yada göre<strong>ve</strong> iade edilen kamu görevlisi sigortalılar için düzenlenenek prim belgesi nedeniyle<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 45.maddesi birinci <strong>ve</strong> ikinci fıkralarında bu husularayer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; bu Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (c)bendi kapsamında olan sigortalılardan görevden uzaklaştırılan, görevi ileilgili olsun <strong>ve</strong>ya olmasın herhangi bir suçtan tutuklanan <strong>ve</strong>ya gözaltınaalınanlardan, kanunları gereğince eksik aylığa müstahak bulunanlarınprime esas kazançlarının yarısı; kanunlarına göre bu müddetler için sonradangörevlerine iade edilerek tam aylığa hak kazananların ise prime esaskazançlarının tamamı üzerinden prim alınır. Prime esas kazançların yarısıüzerinden prim alınanların prim ödeme gün sayısı bu sürelerin yarısı olarakhesap edilir.Görevine son <strong>ve</strong>rilenlerden yargı kararı ile görevlerine iade edilenlerinprimleri, göre<strong>ve</strong> son <strong>ve</strong>rildiği tarihten görevine başladığı tarihe kadar kendikadrosunun <strong>ve</strong>ya emsali kadronun prime esas kazancına göre hesaplanır.2 Uyuşmazlık Mahkemesi, 01.07.2004, E:2004/36, K:2004/44; 29.11.2004 tarih <strong>ve</strong> 25655 sayılı Resmi Gazetedeyayımlanmıştır.398Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Bu durumdakilerin primlerine ait sigortalı <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>ren hisselerinin gecikmecezası <strong>ve</strong> gecikme zamları kurumlarınca ödenir <strong>ve</strong> bu süreler sigortalılıksüresinden sayılır.Yukarıdaki şekilde sigortalılık durumları değişen kamu görevlisi sigortalılariçin düzenlenerek Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi gereken ek aylık prim <strong>ve</strong> hizmetbelgelerinden dolayı Kanunun 102. maddesi uyarınca idari para cezası uygulanmaz.(<strong>5510</strong>/45-3)XIII .1 .1 .3 –E-sigorta uygulamasındaDaha öncede değinildiği üzere, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 100.maddesi birincifıkrası ile, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamındaki kuruluşlar, dönersermayeli kuruluşlar ile diğer gerçek <strong>ve</strong> tüzel kişiler…Kurum tarafındankişilerin sosyal gü<strong>ve</strong>nliğinin sağlanması, 6183 sayılı Kanuna göre Kurumalacaklarının takip <strong>ve</strong> tahsili ile bu Kanun kapsamında <strong>ve</strong>rilen diğer görevlerile sınırlı olmak üzere istenecek her türlü bilgi <strong>ve</strong> belgeyi sürekli <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya belli aralıklarla <strong>ve</strong>rmeye… mecbur kılınmışlardır.Belge <strong>ve</strong>ya bilgileri internet, elektronik <strong>ve</strong> benzeri ortamda göndermeklezorunlu tutulan gerçek <strong>ve</strong> tüzel kişilerin, Kurumun bilgi işlem sistemlerininherhangi bir nedenle hizmet dışı kalması sonucu belge <strong>ve</strong> bilgiyi,bu Kanunda öngörülen sürenin son gününde Kuruma gönderememesi <strong>ve</strong>muhteviyatı primleri de yasal süresi içinde ödeyememesi halinde, sorunlarınortadan kalktığı tarihi takip eden beşinci işgününün sonuna kadarbelge <strong>ve</strong>ya bilgiyi gönderir <strong>ve</strong> muhteviyatı primleri de aynı sürede Kurumaöder ise bu yükümlülükleri Kanunda öngörülen sürede yerine getirmiş kabuledilir.(<strong>5510</strong>/100-3)Dolayısıyla böylesi bir durumda, internet, elektronik <strong>ve</strong> benzeri ortamdasüresinde <strong>ve</strong>rilemeyen, örneğin aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgelerinden dolayıidari para cezası uygulanması da sözkonusu olamayacaktır.XIII .1 .2 - Avukatlık KanunundaÖzel bir kanun hükmüne göre <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında idaripara cezası uygulanmayan işyeri de bulunmaktadır: Barolar… Şöyle ki;02.05.2001 tarih <strong>ve</strong> 4667 sayılı Kanunun 92.maddesiyle 1136 sayılı AvukatlıkKanununun 190.maddesine bir cümle eklenmiştir : “17.07.1964 tarihli<strong>ve</strong> 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 140. madde hükmü barolarhakkında uygulanmaz.” Söz konusu hükümden açıkça anlaşılacağı üzere,barolar hakkında idari para cezaları uygulanmayacaktır. Düzenlemeyegöre idari para cezaları avukatlar hakkında değil de barolar hakkında uygulanmayacaktır.Belirtelim ki; <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 104.maddesi birinci fıkrasına göre; buKanunla yürürlükten kaldırılmayan hükümleri saklı kalmak kaydıyla 506sayılı Kanuna yapılan atıflar ile ilgili mevzuatında emeklilik, malûllük, va-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 399
zife malûllüğü <strong>ve</strong> sosyal sigorta haklarına, yardımlarına <strong>ve</strong> yükümlülüklerine,iştirakçiliğe <strong>ve</strong> sigortalılığa, dul, yetim <strong>ve</strong> hak sahipliği şartlarına,emekli ikramiyesine, ek ödemelere, sağlık hizmetleri <strong>ve</strong>ya tedavi bedellerininödenmesine ilişkin yapılan atıflar bu Kanunun ilgili maddelerine yapılmışsayılacaktır. Öte yandan, diğer kanunlardaki “idari para cezalarınınuygulanmayacağına ilişkin hükümlerin” <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasındadikkate alınmayacağı yönlü bir düzenlemeye de yer <strong>ve</strong>rilmemiştir.Avukatlık Kanununun 4667 sayılı Kanunla değişik 76. maddesinde barolar;“...avukatlık mesleğini geliştirmek, meslek mensuplarının birbirleri <strong>ve</strong>iş sahipleri ile olan ilişkilerinde dürüstlüğü <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>ni sağlamak; meslekdüzenini, ahlakını, saygınlığını, hukukun üstünlüğünü, insan haklarını savunmak<strong>ve</strong> korumak, avukatların ortak ihtiyaçlarını karşılamak amacıylatüm çalışmaları yürüten tüzel kişiliği bulunan, çalışmalarını demokratikilkelere göre sürdüren kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşudur.”şeklinde tanımlanmıştır.Bu görevlerini organları aracılığıyla yerine getiren kamu kurumu niteliğindekitüzel kişilik baroların yönetim kurullarının görevleri arasında ise,baronun ücretli memurlarının özlük işlerini düzenlemek <strong>ve</strong> yürütmek debulunmaktadır.Tüzel kişilik olarak baro, işlerini yürütmek için sekreter, kütüphane görevlisi,çaycı, hizmetli gibi ücretli memurlar istihdam etmektedir. Sigortalıolarak çalıştırılan ücretli memurlarının işlemleri yürütülürken, baro hakkında,örneğin, işyeri bildirgesinin, sigortalı işe giriş bildirgesinin yadaprim belgelerinin süresinde <strong>ve</strong>rilmemesi hallerinde idari para cezaları uygulanamayacağıgibi işyeri kayıt <strong>ve</strong> belgelerini süresinde yada hiç denetimelemanlarına ibraz etmeyen <strong>ve</strong>ya ibraz etmekle birlikte geçersiz sayılankayıtlardan dolayı da idari para cezası uygulanamayacaktır.Oysa, Anayasamızın 135.maddesinde tanımlanan kamu kurumu niteliğindekidiğer meslek kuruluşları içinse benzer bir düzenleme yapılmamıştır.Bu düzenlemenin Anayasamızın 10.maddesinde düzenlenen kanun önündeeşitlik ilkesi karşısındaki durumu dikkat çekmektedir. Gerçektende tabipodaları, mimar-mühendis odaları ya da serbest muhasebeci mali müşavir<strong>ve</strong> yeminli mali müşavir odaları gibi kamu kurumu niteliğindeki meslekkuruluşları için Kanunda sayılan fiillerin oluşması halinde idari paracezası uygulanacak olması çelişkili bir durum yaratmaktadır.XIII .1 .3 - Mali Tatil İhdas Edilmesi Hakkında Kanunda5604 sayılı Mali Tatil İhdas Edilmesi Hakkında Kanunun 3 1.maddesinegöre, her yıl temmuz ayının birinden yirmisine kadar (yirmisi dahil) malîtatil uygulanır. Haziran ayının son gününün tatil günü olması halinde,malî tatil, temmuz ayının ilk iş gününü takip eden günden başlar. Son3 28.03.2007 tarih <strong>ve</strong> 26476 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.400Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
günü malî tatile rastlayan <strong>ve</strong> kanunda gösterilen belirtilen süreler, tatilinson gününü izleyen tarihten itibaren yedi gün uzamış sayılır. 5604 sayılıKanunun 2.maddesine göre de, malî tatil ilan edilen döneme rastlayan tarihlerdesosyal sigorta kanunlarına tabi(şimdi <strong>5510</strong> sayılı Kanun) iş<strong>ve</strong>ren<strong>ve</strong> sigortalıların yapmakla yükümlü olduğu iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığıbildirimleri dışında kalan beyan, bildirim <strong>ve</strong> ödemelerin 1. maddede belirtilensüreler kadar ertelenecektir.5604 Sayılı Mali Tatil İhdas Edilmesi Hakkında Kanunun 2.MaddesininUygulanmasına İlişkin Tebliğ 4 ile de bu hususlara açıklık getirilmiştir.Örneğin; işyeri bildirgesinin, sigortalı işe giriş bildirgesinin, aylık prim<strong>ve</strong> hizmet belgesinin yasal olarak <strong>ve</strong>rilmesi gereken sürenin son günününmali tatile rastlaması halinde, bu belgelerin <strong>ve</strong>rilme süresi, mali tatilin songününü izleyen tarihten itibaren yedi gün uzayacak <strong>ve</strong> belgelerin bu sürede<strong>ve</strong>rilmesi halinde sözkonusu belgeler yasal süresi içinde <strong>ve</strong>rilmiş sayılacağındanidari para cezası uygulanmayacaktır.XIII .2 – GENEL HÜKÜMLERE GÖRE İPC UYGULANMAYACAKHALLERXIII .2 .1 – Süresinde <strong>ve</strong>rilmeyen aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgelerindendolayıGeçmiş dönemde, 21.02.1994 tarih <strong>ve</strong> 16-74 Ek sayılı Kurum Genelgesinde,“maddi hatalar <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renin elinde olmayan nedenlerle” prim belgelerininyasal süresi içinde <strong>ve</strong>rilmemesi halinde iş<strong>ve</strong>renlere idari para cezası uygulanmayacağıkararlaştırılmıştı. <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulaması kapsamındaprim belgeleri süresinde <strong>ve</strong>rilmediği halde idari para cezası uygulanmayacakdurumlar ise Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 109.maddesiüçüncü, dördüncü, beşinci <strong>ve</strong> altıncı fıkralarında gösterilmiştir.Buna göre, Kurumca çıkarılacak tebliğde belirtilecek sürelerde <strong>ve</strong>rilmemişolmakla beraber;a) 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev <strong>ve</strong> Lokavt Kanununa göre toplu işsözleşmesi akdedilen işyerlerinden dolayı, toplu iş sözleşmesine istinadengeriye yönelik olarak düzenlenmesi gereken ek aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgelerinin,toplu iş sözleşmesinin imzalandığı tarihten,b) Kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarında çalışan <strong>ve</strong> toplu iş sözleşmesi dışındakalan sigortalı personel ile toplu iş sözleşmesine tabi olmakla beraber sendikalaraüye olmamaları sebebiyle özel sektöre ait işyerlerinde sözleşmekapsamında bulunmayan personele yapılan geriye dönük ücret artışlarınailişkin alınan karar tarihlerinden,c) Ücretleri Maliye Bakanlığının vizesine tabi olması sebebiyle ödenmesinesonradan karar <strong>ve</strong>rilen kamu idarelerinde görevli, Kanunun 4.maddesinin4 30.06.2007 tarih <strong>ve</strong> 26568 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 401
irinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı personel için vizenin gecikmesinebağlı olarak yasal süresi dışında, ancak, vize işleminin gerçekleştiğineilişkin yazının tarihinden,ç) Bir aydan fazla istirahat alan sigortalılara Kurumca ödenen geçici işgöremezlik ödeneğinin yanı sıra iş<strong>ve</strong>renlerince toplu iş sözleşmesine dayanılarakistirahatlı bulunulan süre için ücret ödenmesi hâlinde, istirahatsüresinin sona erdiği tarihten,d) 4857 sayılı İş Kanununun 21.maddesine istinaden iş mahkemelerince<strong>ve</strong>ya özel hakem tarafından <strong>ve</strong>rilen kararlar uyarınca, göre<strong>ve</strong> iadesine karar<strong>ve</strong>rilen sigortalı personel için, kesinleşen mahkeme <strong>ve</strong>ya özel hakemkararının, sigortalıya tebliğinden sonra on iş günü içinde sigortalı iş<strong>ve</strong>reneişe başlamak üzere başvurduğu takdirde, onuncu günün iş gününün içindebulunduğu ayı takip eden ay başından,e) İdare mahkemesi kararlarına göre görevlerine iade edilen sigortalı personelile ilgili olarak kesinleşen mahkeme kararının idareye tebliğ edildiğitarihini takip eden günden,f) Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde belirtilen sigortalılariçin kanunî düzenleme <strong>ve</strong>ya Bakanlar Kurulu Kararı ile enflasyon farkı<strong>ve</strong>ya başka ad altında geriye yönelik olarak yapılan ödemelere ilişkin eknitelikteki aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgeleri, ödemenin yapıldığı tarihi takipeden günden,g) Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalıolanlardan görevden uzaklaştırılması <strong>ve</strong>ya görevine son <strong>ve</strong>rilmesine rağmenidarî tasarrufla ya da yargı kararı ile görevlerine iade edilenler içingeriye dönük olarak ödenen aylık, ücret <strong>ve</strong>ya tahsisata ilişkin aylık prim <strong>ve</strong>hizmet belgeleri ödemenin yapıldığı tarihi takip eden günden,başlamak üzere Kurumca çıkarılacak tebliğde belirtilecek süreler içinde<strong>ve</strong>rilecek ek <strong>ve</strong>ya asıl aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgeleri yasal süresi içinde<strong>ve</strong>rilmiş kabul edilecektir.(SSİY/109-3)Operasyonlara katılmak amacıyla görev yerleri değiştirilen askerî birliklerinbu durumunu belgelemeleri kaydıyla yasal süresi dışında <strong>ve</strong>rilenbelgeler de süresinde <strong>ve</strong>rilmiş sayılacaktır. (SSİY/109-4) Öte yandan, yasalsüresi içinde <strong>ve</strong>rmiş oldukları prim belgesi türünde yanlışlık yapıldığınınanlaşılması üzerine, düzeltme amacıyla yasal süresi geçirildikten sonra <strong>ve</strong>rilenek <strong>ve</strong>ya asıl aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgeleri süresinde <strong>ve</strong>rilmiş sayılır.(SSİY/109-5)Yabancı ülkelere sefer yapan ulaştırma araçları, aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesininKuruma <strong>ve</strong>rilme süresi içinde Türkiye’ye dönmemişse, bu araçlardaçalıştırılan sigortalıya ait aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesi, araçların Türkiye’yedönüşünü takip eden ayın sonuna kadar Kuruma <strong>ve</strong>rilir. Ancak, aylık402Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
prim <strong>ve</strong> hizmet belgesinin Kuruma <strong>ve</strong>rilmesi <strong>ve</strong> sigorta primlerinin ödenmesi,bu maddede belirtilen belgenin, Kurumca çıkarılacak tebliğde belirtilecek<strong>ve</strong>rilme süresinin sona erdiği tarihten itibaren bir ayı geçemez.(SSİY/109-6)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (a) bendi kapsamındaki sigortalılarasonradan hizmet akitleri askıdayken ücret dışı ödemeler yapılabilir.Buna göre, toplu iş sözleşmelerine tabi işyerleri iş<strong>ve</strong>renlerince <strong>ve</strong>yakamu idareleri <strong>ve</strong>ya yargı mercilerince <strong>ve</strong>rilen kararlara istinaden, sonradanödenen ücret dışındaki ödemelerin hizmet akdinin mevcut olmadığı<strong>ve</strong>ya askıda olduğu bir tarihte ödenmesi durumunda, 82. maddehükmü de nazara alınmak suretiyle prime esas kazancın tabi olduğu enson ayın kazancına dahil edilir. Bu durumlarda sigorta primlerinin, yukarıdabelirtilen mercilerin kararlarının kesinleşme tarihini izleyen ayın sonunakadar ödenmesi halinde, gecikme cezası <strong>ve</strong> gecikme zammı alınmaz <strong>ve</strong>102. madde hükümleri uygulanmaz.(<strong>5510</strong>/80-1-d)XIII .2 .2 –İşyeri kayıtlarının süresinde ibraz edilmemesinden dolayıYine, 21.02.1994 tarih <strong>ve</strong> 16-74 Ek sayılı Kurum Genelgesinde, mücbir sebeplerinvarlığı halinde kayıtların süresinde ibraz edilmemesi durumundaiş<strong>ve</strong>renlere idari para cezası uygulanmaması gerektiği belirtilmiştir. İşyerikayıtlarının 15 günlük süre içerisinde ibraz edilmemesine rağmen, iş<strong>ve</strong>rene<strong>ve</strong> alt iş<strong>ve</strong>renlere idari para cezası <strong>ve</strong>rilmemesini gerektiren “mücbirsebepler” konusunda yapılması gereken işlemler ise şunlardır:a) İlgili resmi kuruluşlardan alınacak belgelerle kanıtlanmak kaydıyla işyerikayıtlarının ağır kaza, hastalık <strong>ve</strong> tutukluluk nedeniyle ibraz edilememesihallerinde idari para cezası uygulanmayacaktır.b) Kayıt ibraz yükümlülüğünün yerine getirilmesine engel olacak yangın,yersarsıntısı, su baskını <strong>ve</strong> benzeri doğal afetlerin gerçekleşmesi de kayıtlarınsüresinde ibraz edilmesine engel teşkil edeceğinden, bu gibi durumlardaidari para cezası uygulanmayacaktır.Ağır kaza <strong>ve</strong> ağır hastalık hallerinin, kayıt ibrazına engel bulunması <strong>ve</strong>mutlak surette yatarak tedavi şeklinde geçmiş olması; ayrıca resmi yataklısağlık kuruluşlarınca düzenlenecek sağlık kurulu raporları ile belgelendirilmesi,resmi olmayan yataklı sağlık kuruluşlarından alınmış raporlarınise yine sözü edilen sağlık kurulunca onaylanmış bulunması, aksi haldemücbir sebep olarak kabul edilmemesi sözkonusu olacaktır.c) İş<strong>ve</strong>renin <strong>ve</strong>ya aracının iradesi dışında oluşan mecburi gaybubetler(kaybolma hali) idari para cezası uygulanmaması açısından mücbir sebepsayılacaktır.d) İş<strong>ve</strong>renin <strong>ve</strong>ya aracının iradesi dışındaki nedenler dolayısıyla defter <strong>ve</strong>belgelerin elden çıkması hali de belgelendirilmek kaydıyla idari para cezasıuygulanmamasını gerektiren mücbir sebep olarak kabul edilecektir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 403
Örneğin, <strong>ve</strong>rgi incelemesi için <strong>ve</strong>rgi denetim elemanları tarafından incelenmekteolan kayıtlarını, bu inceleme süresi içerisinde Kuruma ibraz edemeyeniş<strong>ve</strong>renlere idari para cezası uygulanmayacaktır.e) Mücbir Sebepler dolayısıyla kesintiye uğrayan kayıt ibraz süresinin, busebeplerin ortadan kalktığı tarihten itibaren kaldığı yerden başlatılması suretiylesaptanacak belge <strong>ve</strong>rme süresi içinde de kayıtların ibraz edilmemesihalinde, bu kez saptanan sürenin son gününde geçerli olan asgari ücretüzerinden idari para cezası <strong>ve</strong>rilecektir.Herhangi bir şekilde, yukarıda sayılan mücbir sebeplerin varlığına rağmenidari para cezası <strong>ve</strong>rildiğinin saptanması halinde, <strong>ve</strong>rilmiş olan idari paracezaları, İdare Hukukunun idarenin kendi hatasını her zaman kendiliğindendüzeltebileceği prensibinden hareketle Kurum kararı ile re’sen iptaledilebilecektir.XIII .2 .3 – Diğer özellikli durumlarXIII .2 .3 .1 –Kuruma bildirimi yapılmış sigortalının, iş<strong>ve</strong>renin tescillibaşka bir işyerinde çalışmasına rağmen işe giriş bildirgesinin <strong>ve</strong>rilmemesihalindeDaha öncede açıklandığı gibi, Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararında 5 ,sigortalının hizmet akdi sona ermeksizin aynı iş<strong>ve</strong>rene ait birden ziyade işyerindeçalışması halinde, iş<strong>ve</strong>renin tek sigortalı işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rmesiyeterli sayılmış <strong>ve</strong> her işyeri için ayrı ayrı işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rmeye gerekolmadığına hükmolunmuştur. Bu yaklaşıma uygun olarak, ilk işyerindekiçalışması, Kanuni süresinde işe giriş bildirgesi <strong>ve</strong>rilerek duyurulmuş<strong>ve</strong> tescil işlemi yapılmış olan sigortalıların naklen <strong>ve</strong> iş akdi ilişkisi sonaermeden aynı iş<strong>ve</strong>renin Kurumca tescil edilmiş diğer işyerinde çalışmasıhalinde, bu işyerinden yasal süresi içinde Kuruma <strong>ve</strong>rilmeyen işe giriş bildirgelerindendolayı da iş<strong>ve</strong>renlere halihazırda idari para cezası uygulanmamaktadır6 .XIII .2 .3 .2 – İdari kararla idari para cezası uygulanmamasına bir örnekBelirtelim ki; geçmiş dönemde idari kararlar ile Kurumca uygulanan idaripara cezalarının kaldırıldığı da olmuştur. Örneğin; 08.06.2000 tarih <strong>ve</strong>K.VIII/2500 sayılı SSK Yönetim Kurulu Kararı ile 506 sayılı Kanun kapsamındakiSSK nın kendi işyerleri için daha önce <strong>ve</strong>rilen idari para cezalarındanvazgeçilerek terkin edilirken 7 , SSK Yönetim Kurulu’nun 04.04.2002tarih <strong>ve</strong> VIII-933 sayılı kararı ile de 506 sayılı Kanun kapsamındaki SSK yaait işyerlerinden prim belgelerinin süresi içinde Kurum kayıtlarına intikalettirilmemesi sebebiyle bundan böyle (04.04.2002 tarihi itibariyle) idaripara cezası uygulanmaması kararlaştırılmıştır. 85 Y. HGK. 02.05.1984, E:10-287, K:499; ÇAKMAK, İhsan:Şerhli Sosyal Sigortalar Kanunu, Adalet Yayınevi, Ankara2001, s:155-1576 SSK Genel Müdürlüğü’nün 25.03.1998 tarih <strong>ve</strong> 216793 sayılı Genel Yazısı7 SSK Genel Müdürlüğü’nün 20.06.2000 tarih <strong>ve</strong> 453978 sayılı Genel Yazısı8 SSK Sigorta İşleri Genel Müdürlüğü’nün 01.05.2002 tarih <strong>ve</strong> 291400 sayılı Genel Yazısı404Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
XIII .2 .3 .3 – Yükümlülüğü olup idari para cezasıuygulanmayan durumlar<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 8.maddesi ikinci fıkrasında; sigortalıların çalışmayabaşladıkları tarihten itibaren en geç bir ay içinde, sigortalı olarak çalışmayabaşladıklarını Kuruma bildirecekleri, ancak, sigortalının kendini bildirmemesinin,sigortalı aleyhine delil teşkil etmeyeceği belirtilmiştir. Kanunhükmünün sekizinci fıkrasında da sigortalının bu bildirimi yapmamasınınidari para cezası uygulanmasını gerektirmediği ifade edilmiştir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 9.maddesi birinci fıkrasının (a) bendinde, Kanunun4.maddesi (a) bendi kapsamında sigortalı olanların; Kanunun 9.maddesibirinci fıkrasının (c) bendinde de Kanunun 4.maddesi (c) bendi kapsamındasigortalı sayılanların sigortalılıklarının sona erdiği tarihler düzenlenmiştir.Kanunun 9.maddesi üçüncü fıkrasında ise, birinci fıkranın (a) <strong>ve</strong> (c)bentlerine göre sigortalılığı sona erenlerin durumlarının iş<strong>ve</strong>renleri tarafındanen geç on gün içinde Kuruma bildirileceği hüküm altına alınmıştır.Sigortalılığın sona ermesine ilişkin bildirimler ise, Kanunun 4. maddesi birincifıkrasının (a) <strong>ve</strong> (c) bendine tabi olanlar için de sigortalı işten ayrılışbildirgesiyle sigortalılığın sona ermesini takip eden on gün içinde e-sigortaile yapılır.(SSİY/26-1) Sözkonusu bildirimin yapılmaması halinde ise Kanunun102.maddesinde herhangi bir idari para cezası öngörülmemştir.Belirtelim ki; <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 86.maddesi birinci fıkrasında da; iş<strong>ve</strong>renin<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (c) bentlerikapsamında sigortalı çalıştırmadığı takdirde, bu hususu sigortalı çalıştırmayason <strong>ve</strong>rdiği tarihten itibaren, onbeş gün içinde Kuruma bildirmekleyükümlü olduğuna yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Ancak, ne burada ne de Kanunun 102.maddesinde bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi halinde idari para cezasıuygulanacağı yönlü bir düzenleme yapılmamıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 405
YİRMİİKİNCİ BÖLÜMGENEL SAĞLIK SİGORTALISISAYILANLAR VE SAYILMAYANLAR
<strong>5510</strong> sayılı Kanun ile yaşama geçmesi beklenen genel sağlık sigortası, haklar<strong>ve</strong> yükümlülükler bakımında ayrıca ele alınacak olmakla birlikte, bubölümde kimlerin genel sağlık sigortalısı sayıldıklarına <strong>ve</strong> sayılmadıklarınadeğinilecek. Kanunda kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kolları kapsamında sigortalısayılanlar, genel sağlık sigortalısı olanlar <strong>ve</strong> isteğe bağlı sigortalılarayrı ayrı ele alındığı için, bizde genel sağlık sigortalısı sayılanlara da ayrıcayer <strong>ve</strong>rmeyi uygun bulduk.I –TANIMGenel sağlık sigortası, kişilerin öncelikle sağlıklarının korunmasını, sağlıkriskleri ile karşılaşmaları halinde ise oluşan harcamaların finansmanını sağlayansigorta olarak tanımlanırken(<strong>5510</strong>/3), genel sağlık sigortalısı olanlarise <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 60.maddesinde sayılmıştır. Aşağıda görüleceğiüzere genel sağlık sigortalısı, sosyal sigortalılar ile isteğe bağlı sigortalılarıda kavrayan daha geniş bir yapıya sahiptir.II - GENEL SAĞLIK SİGORTALISI SAYILANLARGenel sağlık sigortalısı sayılmak için temel şart o kişinin ikametgahınınTürkiye olmasıdır. Kimlerin genel sağlık sigortalısı sayıldıkları <strong>5510</strong> sayılıKanunun 60.maddesi birinci fıkrasında tek tek sayılmıştır. Buna göre, ikametgahıTürkiye’de olan kişilerden;a) Zorunlu sosyal sigortalılar<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının;1) (a) <strong>ve</strong> (c) bentleri gereğince sigortalı sayılan kişiler(hizmet akdi ile çalışanlarile kamu görevlisi sigortalılar)2) (b) bendi gereğince bağımsız sayılmalarından dolayı zorunlu sigortalısayılan kişiler genel sağlık sigortalısı sayılmışlardır.b) İsteğe bağlı sigortalı olan kişilerc) Zorunlu sosyal sigortalı <strong>ve</strong> isteğe bağlı sigortalı sayılmayanlardan;1) Harcamaları, taşınır <strong>ve</strong> taşınmazları ile bunlardan doğan hakları da dikkatealınarak, Kurumca belirlenecek test yöntemleri <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>riler kullanılaraktespit edilecek aile içindeki geliri kişi başına düşen aylık tutarı asgari ücretinüçte birinden az olan vatandaşlar,Bu Kanunun yürürlük tarihinden itibaren iki yıl süresince bu Kanunun60. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralı alt bendi uygulanmaz.Bu sürede, 3816 sayılı Kanun kapsamında yeşil kart <strong>ve</strong>rilen <strong>ve</strong><strong>ve</strong>rilecek kişiler durumlarında değişiklik olmaması kaydıyla başka bir işlemegerek kalmaksızın bu Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (c)bendinin (1) numaralı alt bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılır.(<strong>5510</strong>/Geçici 12/4)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 409
2) Vatansızlar <strong>ve</strong> sığınmacılar,3) 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz <strong>ve</strong> Kimsesiz Türk VatandaşlarınaAylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylıkalan kişiler,4) 1005 sayılı İstiklal Madalyası Verilmiş Bulunanlara Vatani Hizmet TertibindenŞeref Aylığı Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre şerefaylığı alan kişiler,5) 3292 sayılı Vatani Hizmet Tertibi Aylıklarının Bağlanması Hakkında Kanunhükümlerine göre aylık alan kişiler,6) 2330 sayılı Nakdi Tazminat <strong>ve</strong> Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerinegöre aylık alan kişiler,7) 2828 sayılı Sosyal Hizmetler <strong>ve</strong> Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu hükümlerinegöre korunma, bakım <strong>ve</strong> rehabilitasyon hizmetlerinden ücretsizfaydalanan kişiler,8) Harp malüllüğü aylığı alanlar ile Terörle Mücadele Kanunu kapsamındaaylık alanlar,9) 442 sayılı Köy Kanununun 74.maddesinin ikinci fıkrasına göre görevlendirilenkişiler ile aynı Kanunun ek 16.maddesine göre aylık alan kişiler,10) 2913 sayılı Dünya Olimpiyat <strong>ve</strong> Avrupa Şampiyonluğu Kazanmış Sporculara<strong>ve</strong> Bunların Ailelerine Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerinegöre aylık alan kişiler, genel sağlık sigortalısı sayılmışlardır.d) Yabancı uyruklularMütekabiliyet esası da dikkate alınmak şartıyla, oturma izni almış yabancıülke vatandaşlarından yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında sigortalı olmayankişiler genel sağlık sigortalısıdır.Belirtelim ki, bu kapsamdaki yabancı ülke vatandaşlarının genel sağlıksigortalısı sayılabilmeleri için, kesintisiz bir yıldan fazla oturma izni almışolmaları <strong>ve</strong> yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında sigortalı sayılmaması<strong>ve</strong> sağlık sigortasından yararlanma hakkının bulunmaması şarttır.(GSSİY/6-9)e) İşsizlik ödeneği <strong>ve</strong> kısa çalışma ödeneği alan kişiler4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu gereğince işsizlik ödeneği <strong>ve</strong> kısa çalışmaödeneğinden yararlandırılan kişiler genel sağlık sigortalısı sayılmışlardır.f) Gelir <strong>ve</strong>ya aylık bağlanmış olan kişiler<strong>5510</strong> sayılı Kanun <strong>ve</strong>ya bu Kanundan önce yürürlükte bulunan sosyal gü<strong>ve</strong>nlikkanunlarına göre gelir <strong>ve</strong>ya aylık bağlanmış olan kişiler de genelsağlık sigortalısıdır.410Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
g) Yukarıda sayılanların dışında kalanlarGerçekten de, yukarıdaki bentlerin dışında kalan <strong>ve</strong> başka bir ülkede sağlıksigortasından yararlanma hakkı bulunmayan vatandaşlar da genel sağlıksigortalısı sayılmışlardır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 60.maddesi birinci fıkrasının (d) <strong>ve</strong> (g) bentlerinin uygulanmasındaevli olanlar için, eşlerden hangisinin bu maddeye göre genelsağlık sigortalısı, hangisinin bakmakla yükümlü olunan kişi olacağınıntespiti kendi tercihlerine bırakılır. Diğer bentler gereği eşlerin her ikisininde genel sağlık sigortalılık şartlarının oluşması halinde her ikisi de ayrıayrı genel sağlık sigortalısı sayılır.(<strong>5510</strong>/60-4)Belirtelim ki; 60.maddenin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralı altbendi ile 80.maddede belirtilen aile; aynı hane içerisinde yaşayan eş, evliolmayan çocuk, büyük ana <strong>ve</strong> büyük babadan oluşur.(<strong>5510</strong>/60-6)Diğer taraftan, Genel Sağlık Sigortası İşlemleri Yönetmeliği’nin6.maddesinde, yukarıda yer <strong>ve</strong>rdiğimiz genel sağlık sigortalılarının yanısıra, aynı mahiyette olmak üzere özellikli durumu olup da genel sağlıksigortalısı sayılanlara da yer <strong>ve</strong>rilmiş bulunmaktadır.Kamu idaresine ait işyerlerinde çalıştırılan sigortalılardan iş sözleşmesiaskıda kalanlar, iş sözleşmesinin askıda kaldığı süre içinde genel sağlık sigortalısısayılır.(GSSİY/6-2) <strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici 13.maddesine göre4046 sayılı Kanunun 21. maddesi kapsamında iş kaybı tazminatı alanlar,Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrası (a) bendi kapsamında genel sağlıksigortalısı sayılır.(GSSİY/6-3)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 5.maddesinin (g) bendi gereği Ülkemiz ile sosyalgü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen iş<strong>ve</strong>renlerce yurt dışındakiişyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri Kanunun4.maddesinin birinci fıkrası (a) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısısayılır. (GSSİY/6-4)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 37.maddesi gereğince evlenme ödeneği alan kız çocuklardan;eşleri tarafından bakmakla yükümlü olunmayanlar ile iki yıllıksüre içinde eşlerinden boşanan kız çocukları, gelir/aylıklarının kesildiği tarihtenitibaren iki yıllık sürenin sonuna kadar Kanunun 60.maddesinin birincifıkrası (f) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılır.(<strong>5510</strong>/37-1;GSSİY/6-5)Belirtelim ki, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 45.maddesi birinci fıkrası uyarınca, Kanunun4.maddesi birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında olan sigortalılardan,görevden uzaklaştırılan, görevi ile ilgili olsun <strong>ve</strong>ya olmasın herhangibir suçtan tutuklanan <strong>ve</strong>ya gözaltına alınanların genel sağlık sigortası hükümleribakımından hakları devam eder.(GSSİY/6-11)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 411
III –SOSYAL SİGORTALI SAYILMAYANLARIN DURUMU<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 6.maddesinde yer <strong>ve</strong>rildiği üzere sosyal sigortalı sayılmayanlarıngenel sağlık sigortası karşısındaki durumlarının tespitinde,öncelikle bunların genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğukişi olup olmadığına bakılacaktır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 6.maddesi birinci fıkrasının aşağıdaki bentlerinde sayılanlardan;(a) İş<strong>ve</strong>renin işyerinde ücretsiz çalışan eşinin,(b) Aynı konutta birlikte yaşayan <strong>ve</strong> üçüncü derece dahil bu dereceye kadarhısımlar arasında <strong>ve</strong> aralarına dışardan başka kimse katılmaksızın, yaşadıklarıkonut içinde yapılan işlerde çalışanların,(c) Ücretle <strong>ve</strong> sürekli olarak çalışanlar hariç ev hizmetlerinde çalışanların,(f) Resmi meslek <strong>ve</strong> sanat okulları ile yetkili resmî makamların izniyle kurulanmeslek <strong>ve</strong>ya sanat okullarında <strong>ve</strong> yüksek okullarda fiilen normal eğitimsüreleri içinde yapılan, tatbikî mahiyetteki yapım <strong>ve</strong> üretim işlerindeçalışan öğrenciler,(g) Sağlık hizmet sunucuları tarafından işe alıştırılmakta olan <strong>ve</strong>ya rehabiliteedilen, hasta <strong>ve</strong>ya malûllerin,(h) Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) <strong>ve</strong> (c) bentleri gereği sigortalısayılması gerekenlerden, 18 yaşını doldurmamış olanların,(ı) Kamu idareleri hariç olmak üzere, tarım işlerinde <strong>ve</strong>ya orman işlerindehizmet akdiyle süreksiz işlerde çalışanlar ile tarımda kendi adına <strong>ve</strong> hesabınabağımsız çalışanlardan; tarımsal faaliyette bulunan <strong>ve</strong> yıllık tarımsalfaaliyet gelirlerinden, bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalantutarın aylık ortalamasının, bu Kanunda tanımlanan prime esas günlükkazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenlerin,(k) Kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlardan gelir <strong>ve</strong>rgisinden muafolup, esnaf <strong>ve</strong> sanatkâr siciline kayıtlı olanlardan, aylık faaliyet gelirlerindenbu faaliyetine ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarı, primeesas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenlerin,öncelikle, genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişiolup olmadığına bakılır. Genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğukişi ise tescili yapılmaz. Aksi takdirde Kanunun 60.maddesi birincifıkra hükümlerinden durumuna uyan bende göre genel sağlık sigortalısısayılır. Öte yandan, 60.maddesinin birinci fıkrası (f) bendi kapsamında geliralması nedeniyle genel sağlık sigortalısı sayılanlar, aynı zamanda diğerbentler gereği de genel sağlık sigortalısı sayılması halinde (f) bendi dışındakibentler kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılır.(<strong>5510</strong>/60-2)412Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
IV – BAKMAKLA YÜKÜMLÜ OLUNANLAR VE DURUMLARIIV .1 –GENEL OLARAK<strong>5510</strong> sayılı Kanuna göre genel sağlık sigortası uygulamasında bakmaklayükümlü olunan kişilerin kimler olduğu aynı Kanunun 3/10.maddesindeaçıklanmıştır. Buna göre; bakmakla yükümlü olduğu kişi, Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) <strong>ve</strong> (2) numaralı alt bentlerinindışında kalan genel sağlık sigortalısının, sigortalı sayılmayan <strong>ve</strong>ya isteğebağlı sigortalı olmayan, kendi sigortalılığı nedeniyle gelir <strong>ve</strong>ya aylık bağlanmamışolan;a) Eşini,b) 18 yaşını, lise <strong>ve</strong> dengi öğrenim <strong>ve</strong>ya 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanunundabelirtilen aday çıraklık <strong>ve</strong> çıraklık eğitimi ile işletmelerde meslekîeğitim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim görmesi halinde 25 yaşınıdoldurmamış <strong>ve</strong> evli olmayan çocukları ile yaşına bakılmaksızın buKanuna göre malûl olduğu tespit edilen evli olmayan çocuklarını,c) Geçiminin sigortalı tarafından sağlandığı Kurumca belirlenen kriterleregöre tespit edilen ana <strong>ve</strong> babasını, ifade etmektedir.Belirtelim ki; 4.maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalısayılanlardan, ilgili kanunları gereğince bir yıldan fazla aylıksız izin kullananeşler, genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişi sayılır.(<strong>5510</strong>/60-5)Ana <strong>ve</strong> babası boşanmış çocukların, genel sağlık sigortası kapsamındakihakları, mahkeme kararı ile <strong>ve</strong>layet hakkı <strong>ve</strong>rilmiş olan genel sağlık sigortalısıana ya da baba üzerinden sağlanır. Velayet hakkı <strong>ve</strong>rilmeyen kişininüzerinden de sağlık hizmeti ile yol gideri, gündelik <strong>ve</strong> refakatçi haklarısağlanabilir. Bu durum, çocuğun sağlık hizmeti <strong>ve</strong> yol gideri, gündelik <strong>ve</strong>refakatçi haklarından yararlandırılacağı ana ya da baba tarafından Kuruma<strong>ve</strong>rilecek bir dilekçe ile belgelenir.(GSSİY/7-2)Genel sağlık sigortalısının tescili aşamasında <strong>ve</strong>ya sonrasında bakmaklayükümlü olduğu kişilerin elektronik ortamda Kurumca tespit edilememesihâlinde, genel sağlık sigortalısı tarafından bildirim yapılır.(GSSİY/7-3)Kurum, genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu; eşinin, 18yaşını doldurmuş çocuklarının, ana <strong>ve</strong> babasının sağlık hizmetlerinden <strong>ve</strong>yol gideri, gündelik <strong>ve</strong> refakatçi haklarından yararlanma hakkının devamedip etmediğini öncelikle elektronik ortamda periyodik olarak kontroleder. Bunun mümkün olmaması hâlinde gerekli belgeleri kişilerden isteyerekkontrolü yapar.(GSSİY/7-4)IV .2- 18 YAŞINI DOLDURMAMIŞ ÇOCUKLARIN ÖZEL DURUMU<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 61.maddesi ikinci fıkrasına göre; 60.madde gereği genelsağlık sigortalısı sayılanların çocukları, ana ya da babanın tescil edil-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 413
miş olmasına bakılmaksızın <strong>ve</strong> ayrıca bir işleme gerek olmaksızın 18 yaşınıdolduruncaya kadar genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong>ya genel sağlık sigortalısınınbakmakla yükümlü olduğu kişi olarak sağlık hizmetlerinden <strong>ve</strong> diğer haklardanyararlandırılır. 18 yaşından küçük çocuğun ana <strong>ve</strong> babası da yok ise18 yaşını dolduruncaya kadar 60.maddenin birinci fıkrasının (c) bendinin(7) numaralı alt bendi kapsamında primi Devlet tarafından ödenmek üzeregenel sağlık sigortalısı sayılır.18 yaşını doldurmamış çocukların genel sağlık sigortalısı sayılmaları hususuGenel Sağlık Sigortası işlemleri Yönetmeliği’nin 6.maddesi onuncufıkrasında detaylı bir biçimde açıklanmıştır. Buna göre, Kanunun60.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) <strong>ve</strong> (2) numaralı alt bentlerindebelirtilenler ile Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrası gereği zorunlusigortalı olanlar hariç, 18 yaşını doldurmamış çocuklardan;1) Genel sağlık sigortalısı olan ana <strong>ve</strong> babaların 18 yaşını dolduruncayakadar ayrıca bir işleme gerek olmaksızın çocukları bakmakla yükümlü olunankişi olarak,2) Genel sağlık sigortalısı olması gerektiği hâlde tescili yapılmamış olanana <strong>ve</strong> babaların çocukları sağlık hizmeti sunucularına başvurduğu tarihitibarıyla ana <strong>ve</strong> babalar genel sağlık sigortalısı sayılmak suretiyle 18 yaşınıdolduruncaya kadar bakmakla yükümlü olunan kişi olarak,3) Bakmakla yükümlü olunan kişi olmaları nedeniyle genel sağlık sigortasıkapsamındaki ana <strong>ve</strong> babaların çocukları Kanunun 60. maddesinin birincifıkrasının (c) bendinin (1) numaralı alt bendi kapsamında,4) Ana <strong>ve</strong> babası tarafından bakmakla yükümlü olunan kişi dahi olsa genelsağlık sigortasına ilişkin primlerinin ödenmemesi hâlinde 18 yaşını dolduruncayakadar 61.maddenin ikinci fıkrası kapsamında,5) 2828 sayılı Sosyal Hizmetler <strong>ve</strong> Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu hükümlerinegöre korunma, bakım <strong>ve</strong> rehabilitasyon hizmetlerinden ana <strong>ve</strong>babasının bulunup bulunmadığına bakılmaksızın ücretsiz faydalananlarile ana <strong>ve</strong> babası olmadığı hâlde bu hizmetlerden faydalanmayan çocuklar,Kanunun 60. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (7) numaralı altbendi kapsamında,6) Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) <strong>ve</strong> (c) bentleri gereği sigortalısayılıp bir meslek <strong>ve</strong>ya sanat okulunu bitirenlerden 4721 sayılı TürkMedenî Kanunu hükümlerine göre mahkemece ergin kılınmak suretiyle,öğrenimleriyle ilgili görevlerde çalışanlar hariç, 18 yaşını doldurmamışolanlar genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olunan kişi olarak,genel sağlık sigortalısı sayılırlar.V –GENEL SAĞLIK SİGORTALISI SAYILMAYANLARKimlerin genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olunan kişi olaraksayılmayacağına <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 60.maddesi üçüncü fıkrasında <strong>ve</strong>414Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
GSSİY’nin 8.maddesi birinci fıkrasında yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre;a) Kanunun 6. maddesinin birinci fıkrasının;1) (d) bendi gereğince Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendinin(1) <strong>ve</strong> (3) numaralı alt bentleri kapsamında sigortalılıkları devam edenlerhariç askerlik hizmetlerini er <strong>ve</strong> erbaş olarak yapmakta olanlar ile yedeksubay okulu öğrencileri,2) (e) bendi gereğince yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından<strong>ve</strong> o kuruluş adına <strong>ve</strong> hesabına Türkiye’ye bir iş için gönderilen<strong>ve</strong> yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyen kişiler ileTürkiye’de kendi adına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışındaikamet eden <strong>ve</strong> o ülke sosyal gü<strong>ve</strong>nlik mevzuatına tabi olanlar,3) (l) bendi gereğince kamu idarelerinin dış temsilciliklerinde istihdamedilen <strong>ve</strong> temsilciliğin bulunduğu ülkede sürekli ikamet izni <strong>ve</strong>ya bu devletinvatandaşlığını da haiz bulunan Türk uyruklu sözleşmeli personelden,bulunduğu ülkenin sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumunda sigortalı olduğunubelgeleyenler ile kamu idarelerinin dış temsilciliklerinde istihdam edilensözleşmeli personelin uluslararası sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmeleri çerçe<strong>ve</strong>sinde<strong>ve</strong> temsilciliğin bulunduğu ülkenin ilgili mevzuatının zorunlu kıldığıhâllerde, iş<strong>ve</strong>renleri tarafından bulunulan ülkede sosyal sigorta kapsamındasigortalı yapılanlar,b) Ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde bulunan hükümlü <strong>ve</strong>tutuklular,c) Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (d) bendi kapsamındaki mütekabiliyetesası da dikkate alınmak şartıyla oturma izni almış yabancı ülkevatandaşlarından yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında sigortalı olmayan<strong>ve</strong> Kanunun 4.maddesi kapsamında sigortalı sayılmayan kişilerden,Türkiye’de bir yıldan kısa süreyle yerleşik olanlar,ç) Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi hükümleri saklı kalmak kaydıyla, Kanunun60.maddesinin birinci fıkrasının (f) bendi kapsamında olup mülga 2147sayılı <strong>ve</strong> 3201 sayılı kanunlara göre borçlanarak aylık bağlanan kişilerdenTürkiye’de ikamet etmeyenler,d) İsteğe bağlı sigortalı olan yabancı ülke vatandaşlarından Türkiye’de yerleşikolma hâli bir yılı doldurmayanlar,genel sağlık sigortalısı sayılmazlar.Öte yandan, Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralıalt bendine göre harcamaları, taşınır <strong>ve</strong> taşınmazları ile bunlardandoğan hakları da dikkate alınarak, Kurumca belirlenecek test yöntemleri<strong>ve</strong> <strong>ve</strong>riler kullanılarak tespit edilecek aile içindeki geliri, kişi başına düşenaylık tutarı brüt asgari ücretin üçte birinden az olan aile bireyleri ile aynıAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 415
endin (2) numaralı alt bendine göre sığınmacı <strong>ve</strong>ya vatansız olarak kabuledilen kişilerin eş, çocuk, ana <strong>ve</strong> babası Kanun gereğince bakmakla yükümlüolunan kişi olarak değerlendirilmez.(GSSİY/8-2)VI –GENEL SAĞLIK SİGORTALILIĞININ BAŞLANGICI,BİLDİRİMİ VE TESCİLİKimlerin genel sağlık sigortalılığının başlangıcı <strong>ve</strong> bildirimi ile tescil işlemlerininnasıl yapılacağına <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 61.maddesinde <strong>ve</strong> GSSİY’nin9.maddesinde yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre;1) Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (b) bendi kapsamındagenel sağlık sigortalısı sayılanlar; sigortalı <strong>ve</strong>ya isteğe bağlı sigortalı olaraktescil edildikleri tarihten itibaren genel sağlık sigortalısı sayılır <strong>ve</strong> ayrıcabir bildirime gerek olmaksızın genel sağlık sigortalısı olarak tescil edilmişsayılır.2) Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralı altbendinde sayılanların genel sağlık sigortalılıkları Kurumca tescil edildiğitarihten itibaren başlar.3) Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin;a) (2) numaralı alt bendinde sayılanların sigortalılığı vatansız <strong>ve</strong> sığınmacısayıldıkları tarihten itibaren başlar, bu tarih İçişleri Bakanlığınca,b) (7) numaralı alt bendinde sayılanların sigortalılığı korunma, bakım <strong>ve</strong>rehabilitasyon hizmetlerinden ücretsiz yararlanmaya başladıkları tarihtenitibaren başlar, bu tarih Sosyal Hizmetler <strong>ve</strong> Çocuk Esirgeme Kurumunca,c) (9) numaralı alt bendinde sayılan 442 sayılı Köy Kanununun 74. maddesininikinci fıkrasına göre görevlendirilen köy korucuları ile geçici köykorucularının sigortalılıkları göre<strong>ve</strong> başladıkları tarih itibarıyla başlar, butarih görevlendirmelerini İçişleri Bakanlığının onayına sunan Valilik tarafından,bir ay içinde Kuruma <strong>ve</strong>recekleri genel sağlık sigortası giriş bildirgesiile tescil edilirler.4) Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının;a) (d) bendinde sayılan mütekabiliyet esası da dikkate alınmak şartıylaoturma izni almış yabancı ülke vatandaşlarından yabancı bir ülke mevzuatıkapsamında sigortalı olmayan <strong>ve</strong> Kanunun 4 üncü maddesi kapsamındazorunlu sigortalı sayılmayan kişilerden, Türkiye’de bir yıldan kısa süreyleyerleşik olanlar, Türkiye’deki yerleşim süresinin bir yılı geçtiği tarihten itibarengenel sağlık sigortalısı sayılır <strong>ve</strong> bu tarihten itibaren kendilerince,b) (e) bendinde sayılanların genel sağlık sigortalılığı işsizlik <strong>ve</strong> ilgili kanunlarıgereğince kısa çalışma ödeneğinden yararlanmaya başladıkları tarihtenbaşlar, bu tarih Türkiye İş Kurumu tarafından işsizlik ödeneğininbağlandığı tarihten itibaren, bir ay içinde Kuruma <strong>ve</strong>recekleri genel sağlıksigortası giriş bildirgesi ile tescil edilirler.416Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
5) Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının;a) (c) bendinin; (3), (4), (5), (6), (8), (9) <strong>ve</strong> (10) numaralı alt bentlerinde sayılanlar,aylığa hak kazandıkları,b) (f) bendinde sayılanlar, gelir <strong>ve</strong>ya aylık almaya hak kazandıkları, tarihtenitibaren ayrıca bir bildirime gerek olmaksızın genel sağlık sigortalısıolarak tescil edilmiş sayılır.6) Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrası kapsamında genel sağlık sigortalısıolup tabi oldukları bent kapsamındaki genel sağlık sigortalılığı sonaerenlerden (g) bendi kapsamına girenler, en geç 1 ay içinde Kuruma başvurmakzorundadırlar. Bu kişilerin (g) bendi kapsamında genel sağlık sigortalılığı,durumlarında değişiklik olduğu tarihten başlar.7) Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrası gereği genel sağlık sigortalısı sayılanlarınçocukları, ana ya da babanın tescil edilmiş olmasına bakılmaksızın<strong>ve</strong> ayrıca bir işleme gerek olmaksızın 18 yaşın dolduğu tarihe kadargenel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişi olarak sağlıkhizmetlerinden <strong>ve</strong> yol gideri, gündelik <strong>ve</strong> refakatçi haklarından yararlandırılır.18 yaşın tespitinde, nüfus kayıtları <strong>ve</strong> bu kayıtlarda mahkeme kararınagöre yapılan düzeltmeler esas alınır.8) 18 yaşından küçük çocuğun ana <strong>ve</strong> babası ölmüş <strong>ve</strong>ya gaipliğine karar<strong>ve</strong>rilmiş ise 18 yaşına kadar Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının(c) bendinin (7) numaralı alt bendi kapsamında, primi Devlet tarafındanödenmek üzere genel sağlık sigortalısı sayılır.9) Ana <strong>ve</strong> babası olmadığı hâlde korunma, bakım <strong>ve</strong> rehabilitasyon hizmetlerindenfaydalanmayan 18 yaşından küçük çocukların genel sağlıksigortalılığı, varsa kanunî temsilcisi, yoksa yakınları tarafından Kurumabaşvurmaları <strong>ve</strong>ya Kurumca bu durumun tespiti hâlinde tescil edilir.10) Nüfus kayıt işlemleri yapılıncaya kadar yeni doğan çocuğa ilişkin gerekliişlemler; öncelikle anasının üzerinden, ana ölmüş ise babasının üzerinden,ana <strong>ve</strong> babası ölmüş ise Sosyal Hizmetler <strong>ve</strong> Çocuk Esirgeme Kurumutarafından koruma altına alındığı tarihe kadar, ölen ana üzerinden yapılır.Ancak bu süre 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununun 15.maddesindebelirtilen süreyi geçemez.11) Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralı altbendi kapsamında iken bu niteliğin yitirilmesi <strong>ve</strong> aynı fıkranın (g) bendikapsamında genel sağlık sigortalısı sayılması hâlinde, (g) bendine göretescil işlemi yapılır. (g) bendine göre genel sağlık sigortalısı iken Kanunun60.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralı alt bendi kapsamınagirilmesi durumunda ise bu bent kapsamında tescil işlemi yapılır.Başvuru için geçecek bir aylık sürede bu kişilerin <strong>ve</strong> bakmakla yükümlüolduğu kişilerin sağlık hizmetleri <strong>ve</strong> yol gideri, gündelik <strong>ve</strong> refakatçi haklarıkesintisiz <strong>ve</strong>rilmeye devam edilir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 417
12) Genel sağlık sigortalıları Kuruma <strong>ve</strong>rilen genel sağlık sigortası girişbildirgesine göre Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası ile bilgisayar ortamındatutulan tescil kütüğüne kayıt edilir. Türkiye Cumhuriyeti kimliknumarası, aynı zamanda sigortalıların sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sicil numarasınıoluşturur. Sigortalıların tescil <strong>ve</strong> prim ödemelerine ilişkin her türlü bilgisayarkayıtları sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sicil numarası altında tutulur. Yabancı uyruklularaNüfus <strong>ve</strong> Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğünce <strong>ve</strong>rilecek kimliknumarası aynı zamanda bunlar için sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sicil numarası olarakkullanılır.13) Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (b) bentlerine göregenel sağlık sigortalısı sayılanların bildirimi, tescili, sigortalılığın sona ermesi<strong>ve</strong> diğer işlemler ile genel sağlık sigortası kayıtlarının tutulması <strong>ve</strong>düzeltilmesinde Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin ilgili hükümleriuygulanır.Genel sağlık sigortası giriş bildirgesini süresi içinde <strong>ve</strong>rmeyenler hakkındaKanunun 102.maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine göre idarî paracezası uygulanır.Yukarıda yer <strong>ve</strong>rildiği üzere, 60.maddenin birinci fıkrasının (d) <strong>ve</strong> (g) bentlerigereğince sigortalı sayılanlar, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihtenitibaren en geç iki yıl içinde bildirimlerini yapmak zorundadır. Bu süreiçinde, 60.maddenin birinci fıkrasının (d) <strong>ve</strong> (g) bentleri gereğince genelsağlık sigortalısı sayılanlardan; tescil talebi olmayanların 18 yaşından küçükçocuklarının sağlık hizmetlerinden yararlandırılması halinde bu kişilerintescili çocuklarının sağlık hizmet sunucusuna müracaat tarihi itibarıylayapılır. Ancak, aile hekimliği uygulamasına başlanan illerde, bu kişiler ikiyıllık süreye bakılmaksızın genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlüolduğu kişi olarak kapsama alınır.(<strong>5510</strong>/Geçici 12-5)VII –GENEL SAĞLIK SİGORTALILIĞININ SONA ERMESİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 61.maddesi dördüncü fıkrasına göre; genel sağlık sigortalılığı,yerleşim yerinin Türkiye olmadığı <strong>ve</strong>ya 60. maddenin üçüncüfıkrası gereği genel sağlık sigortası kapsamı dışına çıkılan tarihten itibarensona erer. Genel sağlık sigortalısının ölümü de genel sağlık sigortalılığınısona erdirir. Bu hususlar GSSİY’nin 10.maddesinde düzenlenmiş bulunmaktadır.Buna göre; Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının;a) (c) bendinin (1) numaralı alt bendine tabi sigortalının aile içindeki gelirininasgari ücretin üçte birinden fazla olduğu tarihten,b) (c) bendinin (2) numaralı alt bendine tabi olanların sığınmacı <strong>ve</strong>ya vatansızstatüsünü kaybettikleri tarihten,c) (c) bendinin (3), (4), (5), (6), (8), (9) <strong>ve</strong> (10) numaralı alt bentlerinde sayılanlarınaylık alma haklarını kaybettikleri tarihten,418Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ç) (c) bendinin (7) numaralı alt bendine göre koruma, bakım <strong>ve</strong> rehabilitasyonhizmetlerinden ücretsiz yararlanma hakkının kaybedildiği <strong>ve</strong>yaanasız babasız çocukların 18 yaşını doldurdukları tarihten,d) (c) bendinin (9) numaralı alt bendinde sayılan köy koruculuğu <strong>ve</strong> geçiciköy koruculuğu görevinin sona erdiği tarihten,e) (d) bendinde sayılanların oturma izinlerinin sona erdiği <strong>ve</strong>ya yabancı birülke mevzuatı kapsamında sigortalı olduğu tarihten,f) (e) bendinde sayılanların işsizlik ödeneği <strong>ve</strong> kısa çalışma ödeneğinin kesildiğitarihten,g) (f) bendinde belirtilen gelir <strong>ve</strong> aylık alanların gelir <strong>ve</strong> aylık alma haklarınıkaybettikleri tarihten,ğ) (g) bendinde sayılanların aynı fıkranın diğer bentleri kapsamına girdikleritarihten,itibaren tabi oldukları bent kapsamındaki genel sağlık sigortalılıkları sonaerer.(GSSİY/10-2)Öte yandan, Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (a) bendi kapsamında sigortalıolanların sigortalılık niteliğini yitirildikleri tarihi takip eden 10 uncugünden, (b) <strong>ve</strong> (c) bendi kapsamında sigortalı olanların ise sigortalılık niteliğiniyitirildikleri tarihten itibaren tabi oldukları bent kapsamındakigenel sağlık sigortalılıkları sona erer.(GSSİY/10-3) 4046 sayılı Kanunun21.maddesi kapsamında iş kaybı tazminatı alanların iş kaybı tazminatıödemesinin bittiği tarihten itibaren tabi oldukları bent kapsamındaki genelsağlık sigortalılıkları sona erer.(GSSİY/10-4)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 419
SOSYAL GÜVENLK KURUMU BAKANLIIGENEL SALIK SGORTASI GR BLDRGESBarkot No:Ek-1SOSYAL GÜVENLK SCL NUMARASIBELGENN MAHYETlkTekrarA- SGORTALININ KMLK BLGLER1 Ad11 Yabanc Uyruklu ise Ülke Ad2 Soyad3 lk Soyadlköretim Lise4 Baba Ad12 Örenim DurumuLisansLisansüstü5 Ana AdOkuryazar: Dier6 Doum YeriBalangç - Biti Tarihi7 Doum Tarihi…./…./……… -…./…./………13 Askerlik DurumuErYedek Sb8 CinsiyetiErkek KadnMuaf Tecilli9 Medeni Hali Evli Bekarkametgah Adresi :NÜFUSA KAYITLI OLDUU YERlBulvar: …………………….… Cadde: ……………....….....lçe10 Mahalle/KöyCilt NoAile Sra No (Hane-Kütük)14 Sokak:……………….... D Kap No:……..… ç K.No:…………Mahalle/Köy:…….…...…. Posta Kodu : ………………..……Birey sra Nolçe:……………………...... l:………………………….....16 SigortalnnStatüsüB- SGORTALININ SOSYAL GÜVENLK BLGLER60/c-1 Aile çi Geliri Aylk Asgari Ücretin Üçte60/gBirinden Az Olanlar60/c-2 Vatansz <strong>ve</strong> Smaclar60/c-7 2828 sayl K. Kapsamnda Olanlar60/c-7 Anasz <strong>ve</strong> Babasz Çocuklar60/c-9 442 sayl K.74. Maddesinin 2 Fkrasna Göre60/gGörevlendirilenlerAile çi Geliri Aylk Asgari Ücretin ÜçteBiri le Asgari Ücret Arasnda Olanlar60/g Aile çi Geliri Aylk Asgari ÜcretleAsgari Ücretin ki Kat Arasnda OlanlarAile çi Geliri Aylk Asgari Ücretin kiKatnn üzerinde Olanlar1760/d60/e01.10.2008 Tarihinden ÖnceÇalm iseOturma zni Alm Yabanclarsizlik Ödenei AlanlarKurumuSSK60/g 60.Maddenin Dier Bendleri KapsamDnda Kalan <strong>ve</strong> Baka Bir Ülke SalkSigortasndan YararlanmayanlarBa-KurEmekli Sand 506-G.20.Mad.San.18Genel Salk Sigortasnn Balad Tarih….../……/……….C-BEYAN VE TAAHHÜTLER19Yukarda yazl hususlarn gerçee uygun olduunu <strong>ve</strong> olabilecek deiiklikleri derhal Kurumabildireceimi beyan ederim. …./……/……….Sigortalnn Ad-SoyadmzasYER SCL NUMARASI20M KOLUKODUÜNTE KODUESKYENYER SIRA NUMARASIL KODU LÇE KODU KONT NO ALT V.21<strong>ve</strong>renin Ad-Soyad / Ünv.yerinin/ lgili Kuruluun Ad…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….../……/……….Onaylayann YetkilininAd Soyad, mzas, Mühür <strong>ve</strong>ya Kaesi<strong>ve</strong>renin / yerinin / lgili Kuruluun Adresi…………………………………….…………………………………………………………………….…………………………………………………………………….…………………………………………………………………….…………………………………………………………………….………………………………Yukarda yazl hususlarn sigortalnn nüfus cüzdanndaki <strong>ve</strong> beyan ettii resmi belgelerdeki kaytlara uygun bulunduunu <strong>ve</strong> doru olduunu beyanederim.420Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
AÇIKLAMALAR1. Bu belge <strong>5510</strong> sayl Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Salk Sigortas Kanununun 60. maddesi gereince genel sigortals saylanlarn Kuruma bildirilmesiamacyla kullanlr.2. Genel Salk Sigortas Giri Bildirgesi Kuruma internet, elektronik <strong>ve</strong>ya benzeri ortamda <strong>ve</strong>rilir. Ancak, genel salk sigortallarn Kuruma bildirmekleyükümlü kurumlar ile Kurum arasnda internet <strong>ve</strong> elektronik alt yap oluturuluncaya kadar kat ortamnda yürütülür3. “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sicil Numaras” hanesine, Vatandalk <strong>ve</strong> Nüfus leri Genel Müdürlüü tarafndan <strong>ve</strong>rilen TC kimlik numaras yazlr. Yabanc Uyruklulariçin ise bu alana Kurumca <strong>ve</strong>rilen Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sicil Numaras yazlr.4."Belgenin Mahiyeti" bölümünde ilk defa genel salk sigortals olacak kii için düzenlenen bildirgenin üst bölümündeki “lk”, daha önce genel salksigortals olanlar ise “Tekrar” kelimesinin yanndaki kutu (X) ile iaretlenir.5. 1 ila 14 numaral alanlar sigortalnn nüfus cüzdan bilgileri ile uyruk, örenim, askerlik durumu <strong>ve</strong> adres bilgilerine göre doldurulur.6. 16 numaral Sigortalnn Statüsü alannda, Sigortalnn durumuna uygun olan kutu (x) ile iaretlenir.Bu sigortallardan:- 60/c-1 kapsamndaki alie içi geleri aylk asgar ücretin üçte birinden az olanlarn kendileri tarafndan,- 60/c-2 kapsamndaki vatansz <strong>ve</strong> smaclarn Emniyet Genel Müdürlüü tarafndan,- 60/c-7 kapsamndaki 2828 sayl kanun gereince SHÇEK'nca salanan yardmlardan ücretsiz yararlananlarn SHÇEK tarafndan,- 60/c-7 kapsamndaki anasz <strong>ve</strong> babasz çocuklarn varsa kanuni temsilcisi yoksa yaknlar tarafndan,- 60/c-9 kapsamndaki 442 sayl kanunun 74. maddesinin 2 fkrasna göre görevlendirilen köy korucularnn görevlendirmelerini çileri Bakanlnnonayna sunan Valilik tarafndan,- 60/d kapsamndaki oturma izni alm yabanclarn kendileri tarafndan,- 60/e kapsamndaki isizlik ödenei alanlarn Türkiye Kurumu tarafndan,- 60/g kapsamndaki aile içi geliri aylk asgari ücretin üçte biri ile asgari ücretin iki kat arasnda olanlarn kendileri tarafndan,- 60/g kapsamndaki 60.maddenin dier bendleri kapsam dnda kalan <strong>ve</strong> baka bir ülke salk sigortasndan yararlanmayanlarn kendileri tarafndan,Genel salk sigortas giri bildirgesi bir ay içinde Kuruma <strong>ve</strong>rilir.7. Bildirgenin "C-Beyan <strong>ve</strong> Taahhütler" bölümünün 19 numaral alan, bildirgenin internet ortam dnda <strong>ve</strong>rilmesi halinde sigortal tarafndan imzalanr. 20 <strong>ve</strong>21 alan genel salk sigortalsn kuruma bildirmekle yükümlü kurum tarafndan doldurulacaktr. Sözkonusu belge genel sigortals tarafndan doldurulup Kuruma<strong>ve</strong>rilmesi halinde 20 <strong>ve</strong> 21 numaral alanlar doldurulmayacaktr.8. Kanunun 60 nc maddesi gereince genel salk sigortallarn kuruma bildirmek zorunda olduu halde yasal süresinde bildirmeyen kurum <strong>ve</strong> kurululara herbir sigortal için idari para cezas uygulanr.Kuruma yasal süresinde <strong>ve</strong>rilip <strong>ve</strong>rilmediinin tespitinde adi postayla gönderilmesi halinde Kurum kaytlarna intikalettii tarih, iadeli taahhütlü <strong>ve</strong>ya acele posta ile gönderilmesi halinde postaya <strong>ve</strong>rili tarihi esas alnr.(Arka Yüz)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 421
YİRMİÜÇÜNCÜ BÖLÜMGENEL SAĞLIK SİGORTASIKAPSAMINDAKİ SAĞLIK HİZMETLERİ
I –GENEL OLARAK SAĞLIK VE SAĞLIK HAKKIEn geniş manada bireyin bedensel <strong>ve</strong> ruhsal açıdan iyi olması halini ifadeeden sağlık, insanın ihtiyaçları sıralamasında da ilk sırada geldiği bilinmektedir.Sağlık kavramının çeşitli bilim dallarına özgü farklı tanımlarıda bulunmaktadır. Sağlık kavramı, bireyin fizyolojik olarak normal olma,fiziki güçlüklere karşı koyabilme yeteneği ile birlikte duygusal, zihinsel <strong>ve</strong>toplumsal uyumluluk halini de içerir. Tıp bilimi ise sağlığı bireyin biyolojikyapısını dikkate alarak tanımlamaktadır. Şu halde sağlık; bireyin sakatlığınınyada maluliyetinin bulunmaması değil, bunlara ek olarak bedensel,ruhsal <strong>ve</strong> sosyal açıdan da tam bir iyilik hali olarak tanımlanabilir.İnsanın diğer hak <strong>ve</strong> özgürlüklerini kullanabilmesi sağlık hakkının varlığınabağlı olduğu için, bu hak insanı birinci derecede ilgilendirir. İnsan Hakları<strong>ve</strong> Temel Özgürlükleri Korumaya İlişkin Sözleşme’nin 25.maddesindesağlık hakkı; herkesin gerek kendisi gerekse ailesi için tıbbi bakıma, gereklisosyal hizmetleri de kapsayan sağlığını koruyacak uygun bir yaşam düzeyinesahip olma <strong>ve</strong> hastalık durumlarında da gü<strong>ve</strong>nlik hakkının olduğuşeklinde açıklanmaktadır.Sağlık hakkı, ülkemizde 1961 <strong>ve</strong> 1982 Anayasalarında da yer almıştır. 1982Anayasasının 56.maddesinde; Devletin herkesin hayatını, beden <strong>ve</strong> ruhsağlığı içerisinde sürdürmesini sağlamak, insan <strong>ve</strong> madde gücünde tasarruf<strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rimi artırarak işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarınıtek elden planlayıp hizmet <strong>ve</strong>rmesini düzenleyeceği belirtilmiştir.Devletin bu görevini kamu <strong>ve</strong> özel kesimdeki sağlık <strong>ve</strong> sosyal kurumlardanyararlanarak, onları denetleyerek yerine getireceği ifade edilmiştir.Ayrıca, kanunla genel sağlık sigortasının da kurulabileceğine burada yer<strong>ve</strong>rilmiştir.Anayasamızda kurulabileceğinden söz edilen genel sağlı sigortası ise <strong>5510</strong>sayılı Kanun ile düzenlenmiştir. Buna göre; <strong>5510</strong> sayılı Kanun gereğincegenel sağlık sigortasından sağlanacak sağlık hizmetlerinden <strong>ve</strong> diğer haklardanyararlanmak, genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğukişiler için bir hak, Kurum için ise bu hizmet <strong>ve</strong> hakların finansmanını sağlamakbir yükümlülüktür. Sağlık hizmetlerinden <strong>ve</strong> diğer haklardan genelsağlık sigortalısı ile bakmakla yükümlü olduğu kişiler yararlandırılır. BuKanun kapsamındaki kişilere sağlanacak sağlık hizmetleri <strong>ve</strong> diğer haklarile kişilerden alınan primlerin tutarı arasında da ilişki kurulamayacaktır.(<strong>5510</strong>/62)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 425
II –SAĞLIK HİZMETLERİII .1 –KURUMCA FİNASMANI SAĞLANACAK SAĞLIK HİZMETLERİII .1 .1 –Genel olarakGenel sağlık sigortası kapsamında finansmanı Kurumca sağlanacak sağlıkhizmetleri ile süresine <strong>ve</strong> amacına Kanunun 63.maddesinde yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Aşağıda açıklanacağı üzere Kurum, finansmanı sağlanacak sağlıkhizmetlerinin teşhis <strong>ve</strong> tedavi yöntemleri ile Kanunun 63.maddesi birincifıkrasının (f) bendinde belirtilen sağlık hizmetlerinin türlerini, miktarlarını<strong>ve</strong> kullanım sürelerini, ödeme usûl <strong>ve</strong> esaslarını Sağlık Bakanlığının görüşünüalarak belirlemeye yetkilidir. Kurum, bu amaçla komisyonlar kurup,ulusal <strong>ve</strong> uluslararası tüzel kişilerle işbirliği yapabilecektir. Komisyonlarınçalışma usûl <strong>ve</strong> esasları ise Maliye Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığının görüşüalınarak Kurumca belirlenecektir.(<strong>5510</strong>/63-2)Belirtilsin ki; genel sağlık sigortalısı sayılma şartlarının yitirilmesi halinde,devam etmekte olan tedavi nedeniyle sağlanacak sağlık hizmetleri kişininiyileşmesine kadar sürecektir.(<strong>5510</strong>/63-3) Anlaşılacağı üzere genel sağlıksigortalısı sayılma şartlarını yitirenlerin bile de<strong>ve</strong>m eden tedavileri sebebiylesağlanacak olan sağlık hizmetleri “iyileşmesine kadar” sürecekken,genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kimselerin de sağlıkhizmetlerinden yararlanma süresinin iyileşmelerine kadar süreceği evleviyetlevarittir. Esasen kanunda da tahdidi bir süre öngörülmemiştir.Keza, geçmiş dönemde, Anayasa Mahkemesi 506 sayılı Kanunun mülga34 maddesindeki sigortalıya yapılacak sağlık yardımlarını 18 ay ile sınırlayandüzenlemesini iptal ederken, Avrupa Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sözleşmesinin13.maddesi <strong>ve</strong> İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 22. maddesi ilede bağlantı kurarak, “Kişinin yaşama hakkı ile maddi <strong>ve</strong> manevi varlığınıkoruma hakkının, birbirleriyle sıkı bağlantıları olan, devredilmez, vazgeçilmeztemel haklar olduğu, bu haklara karşı olan her türlü engelin ortadankaldırılmasının da devlete ödev olarak <strong>ve</strong>rildiği, güçsüzleri güçlülerkarşısında koruyacak olan devletin, gerçek eşitliği sağlayacağı, toplumsaldengeyi koruyacağı, böylece gerçek hukuk devleti niteliğine ulaşacağı, hukukdevletinin amaç edindiği yaşama hakkının korunmasının da, sosyalgü<strong>ve</strong>nliğin sağlanmasıyla gerçekleşeceği, sosyal gü<strong>ve</strong>nliği sağlayacak olankuruluşların yasal düzenlemelerinin “yaşama hakkı ile maddi <strong>ve</strong> manevivarlığı koruma haklarını” zedeleyecek <strong>ve</strong>ya ortadan kaldıracak hükümleriçermemesi gerektiği...” ifadelerine yer <strong>ve</strong>rilmiştir 1 .Anayasa Mahkemesi benzer nitelikli başka bir kararında da, “Anayasa’nın60. maddesinde tanınan “sosyal gü<strong>ve</strong>nlik hakkı” yine Anayasa’nın 17.maddesinde düzenlenen “yaşama, maddî <strong>ve</strong> manevî varlığını koruma hak-1 Anayasa Mahkemesi 17.01.1991, E:1990/27, K:1991/2; 19.08.1991 tarih <strong>ve</strong> 20965 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.426Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
kı” ile bağlantılı olduğundan devlet, ekonomik <strong>ve</strong> sosyal alandaki görevleriniyerine getirirken yapacağı düzenlemelerde “yaşama hakkı”nı ortadankaldıran yada kısıtlayan kurallar koyamayacaktır.”demiştir 2 .Öte yandan Kurum, yürütülen soruşturma kapsamıyla sınırlı olmak üzere,Sağlık hizmeti alan genel sağlık sigortalısından <strong>ve</strong>ya bunların bakmaklayükümlü olduğu kişilerden, sağlık hizmetinin gerçekten alınıp alınmadığınıtespit amacıyla kontrol muayenesi <strong>ve</strong> tetkik yaptırılmasını talep edebilir.(<strong>5510</strong>/94-1)Diğer taraftan, kişilerin yürürlükten kaldırılan kanun hükümleri gereğincehak ettikleri sağlık hizmetleri, bu Kanun hükümleri gereğince kapsamaalınmamış ise tedavi tamamlanıncaya kadar yürürlükten kaldırılan kanunhükümlerine göre Kurumca sağlanmaya devam edilecektir. Kanunun67.maddesi gereğince hesaplanan 30 günün hesabında kişilerin lehine olandurum uygulanacaktır. Genel sağlık sigortalısının <strong>ve</strong> bakmakla yükümlüolduğu kişilerin, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce başlayan, ancak,bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra faturalandırılan tedavigiderleri de Kurum tarafından karşılanacaktır.(<strong>5510</strong>/Geçici 12-3)II . 1 .2 –Sağlık hizmetlerinin amacıKurumca finansmanı sağlanacak sağlık hizmetlerinin amacı; genel sağlıksigortalısının <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kişilerin sağlıklı kalmalarını;hastalanmaları halinde sağlıklarını kazanmalarını; iş kazası ile meslek hastalığı,hastalık <strong>ve</strong> analık sonucu tıbben gerekli görülen sağlık hizmetlerininkarşılanmasını, iş göremezlik hallerinin ortadan kaldırılmasını <strong>ve</strong>ya azaltılmasınıtemin etmektir.(<strong>5510</strong>/63-1)Gerçekten de sağlık hizmetleri; koruyucu sağlık hizmetleri, tedavi hizmetleri<strong>ve</strong> rehabilitasyon hizmetleri olarak bütüncül bir yapı gösterir. Kişilerinhastalık öncesi alacağı hizmet ile hastalıklarında ulaşacakları tedavi hizmetleri<strong>ve</strong> ihtiyaç durumunda da tedavi sonu rehabilitasyon hizmetleri birbütünsellik içindedir. Zaten, bu bütünselliği ortadan kaldıran <strong>ve</strong> her birhizmet sunumunu da parçalara ayrıştıran bir sağlık yardımı anlayışı sağlıkhizmeti etkinliğini olumsuz olarak etkileyecektir 3 .Öte yandan, genel sağlık sigortalıları <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kişilerin,sağlık hizmet sunucuları açısından hasta mı yoksa müşteri mi olarakkabul edileceği sağlık hizmetlerinin amacını gerçekleştirme açısındanönemli olmaktadır. Zira, tıbbın en temel yaklaşımı şudur; tanıda, önce enkarmaşığı, kişinin hayatı için en riskli olanı ilk önce düşünülürken, tedavideen basit, en ucuz, en az can yakandan başlanır, daha karmaşık olanadoğru gidilir. Oysa sağlık metalaşır, hastaneler işletmeleşirse, bir piyasa2 Anayasa Mahkemesi 17.11.1998, E:1998/35, K:1998/70; 15.01.2003 tarih <strong>ve</strong> 24994 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.3 Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Yasası’na İlişkin Görüşlerimiz, DİSK’in Sesi, Mayıs 2006 Özel Eki,s:35Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 427
hizmetine dönüşürse “müşterinizi” memnun etmek için bunun tersini yapmanızgerekir. Yani, pahalı <strong>ve</strong> komplike bir tedavi ile hastanın en kolaybiçimde “memnun olması” sağlanır 4 .II . 1 . 3 –Koruyucu sağlık hizmetleriKoruyucu sağlık hizmetleri ile kişilerin hasta olup olmaksızın sağlıklı kalmalarıhedeflenmektedir. Bu kapsamda olmak üzere; kişilerin hastalanmalarınabakılmaksızın kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri ile insansağlığına zararlı madde bağımlılığını önlemeye yönelik koruyucu sağlıkhizmetlerinin Kurumca finansmanı sağlanabilecektir.(<strong>5510</strong>/63-1-a)Kanun gerekçesinde de ifade edildiği üzere; nihai amaçlardan bir olanulusal sağlık göstergelerini üst düzeylere taşımada katkısı tartışılmaz olan<strong>ve</strong> Kurumca uygun görülen kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri ileana <strong>ve</strong> çocuk sağlığının büyük önemi karşısında bağışıklama, gebelik <strong>ve</strong>gebeliğe bağlı sağlık hizmetlerinin temini <strong>ve</strong> aile planlamasına yardımcıolması yönünden de kontraseptif malzeme temini <strong>ve</strong> uygulanması, tıbbidanışmanlık hizmetleri de kapsam içine alınmıştır.II . 1 . 4 –Hastalık halinde sağlık hizmetleriKişilerin hastalanmaları halinde ayakta <strong>ve</strong>ya yatarak; hekim tarafındanyapılacak muayene, hekimin göreceği lüzum üzerine teşhis için gerekenklinik muayeneler, laboratuvar tetkik <strong>ve</strong> tahlilleri ile diğer tanı yöntemleri,konulan teşhise dayalı olarak yapılacak tıbbî müdahale <strong>ve</strong> tedaviler, hastatakibi <strong>ve</strong> rehabilitasyon hizmetleri, organ, doku <strong>ve</strong> kök hücre nakline<strong>ve</strong> hücre tedavilerine yönelik sağlık hizmetleri, acil sağlık hizmetleri, ilgilikanunları gereğince sağlık meslek mensubu sayılanların hekimlerin kararıüzerine yapacakları tıbbî bakım <strong>ve</strong> tedavilerin finansmanı Kurumca karşılanacaktır.(<strong>5510</strong>/63-1-b) Burada genel olarak hastalıktan bahsedilmeklebirlikte, bunun iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı halini de kapsadığını söyleyebiliriz.Analık sebebiyle ayakta <strong>ve</strong>ya yatarak; hekim tarafından yapılacak muayene,hekimin göreceği lüzum üzerine teşhis için gereken klinik muayeneler,doğum, laboratuvar tetkik <strong>ve</strong> tahlilleri ile diğer tanı yöntemleri, konulanteşhise dayalı olarak yapılacak tıbbî müdahale <strong>ve</strong> tedaviler, hasta takibi,rahim tahliyesi, tıbbî sterilizasyon <strong>ve</strong> acil sağlık hizmetleri, ilgili kanunlarıgereğince sağlık meslek mensubu sayılanların hekimlerin kararı üzerineyapacakları tıbbî bakım <strong>ve</strong> tedavilerin finansmanı da Kurumca karşılanacaktır.(<strong>5510</strong>/63-1-c)II . 1 . 5 –Ağız <strong>ve</strong> diş sağlığı hizmetleriAğız <strong>ve</strong> diş sağlığı hizmetlerinde yaşa bağlı sınırlamalar olmakla birlikte4 KAĞAN, Tufan: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası”, Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2006/1 Özel Sayı, S.8,s:147-161428Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Kanunda ayrıca düzenlenmiştir. Buna göre, kişilerin hastalanmaları halindeayakta <strong>ve</strong>ya yatarak; ağız <strong>ve</strong> diş muayenesi, diş hekiminin göreceği lüzumüzerine ağız <strong>ve</strong> diş hastalıklarının teşhisi için gereken klinik muayeneler,laboratuvar tetkik <strong>ve</strong> tahlilleri ile diğer tanı yöntemleri, konulan teşhisedayalı olarak yapılacak tıbbî müdahale <strong>ve</strong> tedaviler, diş çekimi, konservatifdiş tedavisi <strong>ve</strong> kanal tedavisi, hasta takibi, diş protez uygulamaları, ağız<strong>ve</strong> diş hastalıkları ile ilgili acil sağlık hizmetleri, 18 yaşını doldurmamışkişilerin ortodontik diş tedavilerinin 72.maddeye göre(Sağlık HizmetleriFiyatlandırma Komisyonunca) belirlenen tutarı, Kurumca karşılanacaktır.(<strong>5510</strong>/63-1-d)II . 1 . 6 –Yardımcı üreme yöntemleri tedavisi (Tüp bebek tedavisi)II .1 .6 .1 - Tüp bebek tedavisinin bir tedavi yöntemi olarak kabulüUzun yıllardır ülkemizde kısırlık tedavisinde bir tedavi yöntemi olarakbilinen tüp bebek uygulamalarına devlet desteği bulunmuyordu. Başkabir söyleyişle sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kuruluşları bu kapsamda yapılan tedavi giderlerinikarşılamıyordu. Böyle olunca da sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarınınüyeleri/sigortalılar, bu kapsamda hastane yada üremeye yardımcı tedavimerkezlerinde gördükleri tedavi neticesinde yaptıkları masraflarını ilgilikurumlara ödettiremiyordu. Ancak 2005 yılından itibaren bu alanda birdeğişikliğe gidildi <strong>ve</strong> devlet memurlarının bu kapsamdaki masrafları karşılanmayabaşlandı.Zira, Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan bilimsel raporlarda, tüp bebekuygulamasının bir lüks değil tedavi yöntemi olduğu kabul edildi. Diğer taraftanAnayasamızda da aile, Türk toplumunun temeli olarak kabul edilmiş<strong>ve</strong> Devlet ailenin huzur <strong>ve</strong> refahından sorumlu tutulmuştur. Konu biryanı ile de bir sosyal politika tercihidir. Buna göre aile olabilmek için çocuksahibi olabilme hakkının Devlet tarafından sağlanması gerektiği söylenebilir.Neticede, tüp bebek uygulamasının Sağlık Bakanlığınca bir tedaviyöntemi olarak kabul edilmesi, konunun genel sağlık sigortası kapsamındayeniden düzenlenmesini gündeme getirmiştir.II .1 .6 .2 – Üremeye yardımcı tedavi yöntemlerinin Kurumca finansmanıEvli olmakla birlikte çocuk sahibi olmayan genel sağlık sigortalısı kadın isekendisinin, erkek ise karısının üremeye yardımcı tedavi yöntemlerine başvurabilmeleri<strong>ve</strong> bunun finansmanın Kurumca karşılanabilmesi için aşağıdakikoşulların birlikte gerçekleşmesi gerekmektedir. (<strong>5510</strong>/63-1-e)1) Yapılan tıbbî tedavileri sonrasında normal tıbbî yöntemlerle çocuk sahibiolamadığının <strong>ve</strong> ancak yardımcı üreme yöntemi ile çocuk sahibi olabileceğininKurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucuları sağlık kurullarıtarafından tıbben mümkün görülmesi,2) 23 yaşından büyük, 39 yaşından küçük olması,Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 429
3) Son üç yıl içinde diğer tedavi yöntemlerinden sonuç alınamamış olduğununKurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucuları sağlık kurullarıtarafından belgelenmesi,4) Uygulamanın yapıldığı tıbbî merkezin Kurum ile sözleşme yapmış olması,5) En az beş yıldır genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong>ya bakmakla yükümlü olunankişi olup, 900 gün genel sağlık sigortası prim gün sayısının olması.Yukarıdaki şartlarının birlikte gerçekleşmesi halinde en fazla iki denemeile sınırlı olmak üzere yardımcı üreme yöntemi tedavileri ile bir hastalığıntedavisinin başka tıbbi bir yöntemle mümkün olmaması <strong>ve</strong> Kurumcayetkilendirilen sağlık hizmet sunucuları sağlık kurulları tarafından tıbbenzorunlu görülmesi halinde üremeye yardımcı tedavi yöntemlerinin finansmanıKurumca karşılanacaktır.Belirtelim ki; Kurumca sözleşmesi olan tüm kamu ya da özel sağlık kuruluşlarıdeğil özel olarak Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularısözkonusu sağlık raporunu düzenleyebileceklerdir.Bu noktada dikkat edilmesi gereken diğer bir husus da; bu tedavi için gidileceksağlık kuruluşu seçimidir. Zira, piyasada Sağlık Bakanlığınca ruhsatlandırılmış“ Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri” dışında, kendilerini“Tüp Bebek İrtibat Bürosu” olarak tanıtan <strong>ve</strong> hastaları yanıltarak onlardançıkar sağlayan girişimlerin varolduğu da unutulmamalıdır. Keza bu isimaltında ki kuruluşlarca sunulacak hizmetin finansmanının Kurumca karşılanmasısözkonusu olmayacaktır.II .1 .7 – Teşhis <strong>ve</strong> tedavi için gerekli olan unsurlarınKurumca finansmanıYukarıdaki paragraflarda açıklandığı şekliyle Kurumca sağlanacak sağlıkhizmetleriyle ilgili teşhis <strong>ve</strong> tedavileri için gerekli olabilecek kan <strong>ve</strong> kanürünleri, kemik iliği, aşı, ilaç, ortez, protez, tıbbî araç <strong>ve</strong> gereç, kişi kullanımınamahsus tıbbî cihaz, tıbbî sarf, iyileştirici nitelikteki tıbbî sarf malzemelerininsağlanması, takılması, garanti süresi sonrası bakımı, onarılması<strong>ve</strong> yenilenmesi hizmetlerinin finansmanı da Kurumca sağlanacaktır.(<strong>5510</strong>/63-1-f)II .2 –KURUMCA FİNANSMANI SAĞLANMAYACAKSAĞLIK HİZMETLERİII .2 .1 –Estetik amaçlı sağlık hizmetleriEstetik amaçlı yapılan her türlü sağlık hizmeti ile estetik amaçlı ortodontikdiş tedavilerini Kurum karşılamayacaktır.(<strong>5510</strong>/64-1-a) Gerçekten de hayatınkimi doğal aşamaları hastalık olarak algılanınca güzellik <strong>ve</strong> estetikamaçlı olarak sağlık kuruluşlarına da başvurular artmaya başladı. Doğanın430Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
hükmünü icra etmesinin bir sonucu olarak saç dökülmesi, yüzde kırışıklıklarvb. estetik amaçlı başvuruların gerekçesi oldu. Öyle ki; bu yönlü başvurularınülkemizde ulaştığı cironun 1 milyar doları geçtiği <strong>ve</strong> giderekteartacağı haber <strong>ve</strong>rilmektedir 5 . Kurumun bu yönlü sağlık hizmetlerini karşılamamasıyerinde görülebilir.Öte yandan finansmanı Kurumca karşılanacak olan estetik amaçlı sağlıkhizmetleri de bulunmaktadır. Bunlar; vücut bütünlüğünü sağlamak amacıylayapılan <strong>ve</strong> iş kazası ile meslek hastalığına, kazaya, hastalıklara <strong>ve</strong>yakonjenital nedenlere bağlı olarak ortaya çıkan durumlarda yapılacak estetikamaçlı sağlık hizmetleridir.II .2 .2 –Sağlık Bakanlığınca ruhsatlandırılmamış sağlık hizmetleriBilindiği üzere sağlık hizmetlerinin <strong>ve</strong>rilmesinde olsun, bu hizmetleri <strong>ve</strong>receksağlık kuruluşlarının açılıp işletilmesinde <strong>ve</strong> denetlenmesinde olsunyetki ülkemizde Sağlık Bakanlığındadır. Kurum ise, Sağlık Bakanlığıncaizin <strong>ve</strong>ya ruhsat <strong>ve</strong>rilmeyen sağlık hizmetleri ile Sağlık Bakanlığınca tıbbensağlık hizmeti olduğu kabul edilmeyen sağlık hizmetlerinin finansmanınısağlamayacaktır.(<strong>5510</strong>/64-1-b) <strong>5510</strong> sayılı Kanun, tasarı aşamasındaykenKurumca sağlanmayacak sağlık hizmetleri arasında “alternatif tıp uygulamaları”da sayılmış, bu da artık klasik tıbbın bile alternatif tıp uygulamalarınısağlık sorunlarının çözümünde bir yol olarak kabul ettiği noktasındaeleştirilmişti 6 .Bu haliyle düzenlemenin genel sağlık sigortalıları <strong>ve</strong> Kurum açısından faydalıolması beklenebilir. Zira, geçmiş dönemde tıbbi tedavi yöntemi olarakkabul edilmeyen kimi uygulamalar, tıp alanındaki gelişmelere de bağlı olarakartık Sağlık Bakanlığınca ruhsatlandırılabilmektedir. Bu şekilde ruhsatlandırılmıştıbbi ya da alternatif tıbbi tedavi yöntemlerinin genel sağlıksigortalılarının iyileşmelerine katkısı Kurum masraflarını da azaltabilir.Örneğin, geçmişte şüphe ile bakılan akupunktur tedavisi, hiperbarik oksijentedavisi, genetik hastalıklar tedavi merkezleri, madde bağımlılığı tedavimerkezlerinin Sağlık Bakanlığınca ruhsatlandırılması ile bu gibi uygulamalarınfinansmanı Kurumca karşılanabilecektir.II .2 .3 – Yabancı ülke vatandaşlarının kronik hastalıklarıYabancı ülke vatandaşlarının; genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong>ya genel sağlık sigortalısınınbakmakla yükümlü olduğu kişi sayıldığı tarihten önce mevcutolan kronik hastalıklarının Kurumca finansmanı sağlanmayacaktır.(<strong>5510</strong>/64-1-c) Burada sözü edilenler <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birincifıkrası kapsamında sigortal sayılanlar değildir. Başka bir söyleyişle; Kurumcafinansmanı sağlanmayacak olan, Kanunun 60.maddesinin birinci5 OĞUZ, Kürşad-SAROĞLU, Aycan: “ ‘Ruhsuz Güzellik’ Bizi Bozmasın”, Aktüel, 26 Ağustos 2003, S:631, s:12-166 İZSMMMO; “Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanun Tasarısı’na İlişkin Birkaç Satırbaşı”, 03.03.2006tarihli RaporAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 431
fıkrasının (d) <strong>ve</strong> (g) bentleri kapsamına giren yabancı ülke vatandaşlarınıngenel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong>ya genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlüolduğu kişi sayıldığı tarihten önce var olan kronik hastalığa ilişkin sağlıkhizmetleridir.(GSSİY/24-ç)III –REFAKATÇİ VE YOL GİDERLERİNİN ÖDENMESİSağlık hizmetlerinden yararlanmada <strong>ve</strong> sürekli iş göremezlik <strong>ve</strong>ya malûllükdurumlarının tespitinde, yol giderleri ile gündelik <strong>ve</strong> refakatçi giderlerininKurumca karşılanmasına ilişkin usul <strong>ve</strong> esaslar <strong>5510</strong> sayılı Kanunun65.maddesinde düzenlenmiştir.Buna göre; hekimin <strong>ve</strong>ya diş hekiminin muayene <strong>ve</strong>ya tedavi sonrası tıbbengöreceği lüzum üzerine genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlüolduğu kişilerin sağlık hizmetinden yararlanmaları için muayene <strong>ve</strong> tedaviedildikleri yerleşim yeri dışına yapılan sevkinde, ayakta tedavilerde kendisinin<strong>ve</strong> bir kişi ile sınırlı olmak üzere refakatçisinin gidiş <strong>ve</strong> dönüş yolgideri <strong>ve</strong> gündelikleri; yatarak tedavilerde ise gidiş <strong>ve</strong> dönüş tarihleri içingündelikleri ile yol gideri Kurumca karşılanır.(<strong>5510</strong>/65-1)Genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kişilerin yataraktedavileri sırasında, hekimin <strong>ve</strong>ya diş hekiminin tıbben göreceği lüzumüzerine yanında kalan refakatçinin yatak <strong>ve</strong> yemek giderleri bir kişi ilesınırlı olmak üzere Kurumca karşılanır.(<strong>5510</strong>/65-2) 18 yaşını doldurmamışçocuklar için refakatçi kalınmasının tıbben lüzum görülmesi şartı aranmaz.(GSSİY/31-2)Yurt içinde <strong>ve</strong>ya yurt dışına yapılan sevkler nedeniyle ödenecek gündelik,yol, yatak <strong>ve</strong> yemek giderlerinin tutarı Kanunun 72.maddesinde belirtilenSağlık Hizmetleri Fiyatlandırma Komisyonu tarafından belirlenecektir.Sosyal sigorta uygulamaları kapsamında, sürekli iş göremezlik <strong>ve</strong>yamalûllük durumlarının tespiti, kontrolü <strong>ve</strong>ya periyodik sağlık muayenesiamacıyla yapılan sağlık hizmeti giderleri ile yol <strong>ve</strong> gündelik giderleri de bumadde hükümlerine göre ödenecektir. (<strong>5510</strong>/65-3)Belirtelim ki; <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 106.maddesi ile 6245 sayılı Harcırah Kanununun18.maddesinin (c) bendi <strong>ve</strong> 20.maddesi yürürlükten kaldırıldığıiçin, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlük tarihi itibariyle artık 6245 sayılı HarcırahKanunu uyarınca hasta <strong>ve</strong> refakatçilerine harcırah ödenmeyecektir.Öte yandan, sürekli iş göremezlik <strong>ve</strong>ya malûllük durumlarının tespiti,kontrolü <strong>ve</strong>ya periyodik sağlık muayenesi amacıyla yapılan sağlık hizmetigiderleri ile yol <strong>ve</strong> gündelik giderleri de bu madde hükümlerine göre ödenir.(<strong>5510</strong>/65-4)432Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
IV – YURT DIŞINDA TEDAVİIV .1 –YURT DIŞINDA TEDAVİ HAKKIYukarıda açıklandığı üzere finansmanı Kurumca karşılanan <strong>ve</strong> Kanunun63.maddesinde sayılan sağlık hizmetlerinin yurt içindeki sağlık hizmet sunucularındansağlanması esas olduğu hususuna Kanunun 66.maddesindeyer <strong>ve</strong>rilmiştir. Ancak bazı durumlarda sözkonusu sağlık hizmetleri yurtdışındada sağlanabilecektir.Yurt dışı tedavi imkanından, yurtdışına geçici görevle ya da sürekli görevlegidenler ile yurt içinde tedavisi mümkün olmayanlar yararlanabilecektir.Aşağıda görüleceği üzere, zorunlu sigortalı sayılanlardan hizmetakdiyle <strong>ve</strong> kamu görevlisi olarak yurtdışında sürekli ya da geçici olarakgörevlendirilenlerin yurt dışı tedavi imkanından yararlanması imkan dahilindeiken, kendi nam <strong>ve</strong> hesabına çalışan Kanunun 4.maddesi birincifıkrası (b) bendi kapsamında zorunlu sigortalı sayılanların ise yürütmekteoldukları iş <strong>ve</strong>ya çalışma konusu nedeniyle yurt dışında bulunduklarında,acil hallerde olsa bile, yurtdışı tedavi finansmanının Kurumca sağlanmamasıönemli bir eksiklik olarak görülmektedir.Belirtilsin ki; bunlardan yurt içinde tedavisi mümkün olmayanların isesağlık hizmetleri yurt dışında sağlanabilecektir. Zaten, aşağıda açıklananhaller dışında, yurt dışında sağlık hizmetlerine ilişkin giderler Kurumcaödenmeyecektir.(<strong>5510</strong>/66-7)IV .2 –GÖREV İLE YURTDIŞINA GÖNDERİLENLERIV .2 .1 –Geçici görev ile yurt dışına gönderilenlerYurt dışına gerek geçici görev ile gerekse sürekli görev ile gönderilen birgrup genel sağlık sigortalısı sayılanlar, yine bazı koşullar altında <strong>ve</strong> yararlanacaklarıyurtdışı sağlık hizmetlerinin bir bölümünün finansmanı Kurumcakarşılanacak.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 60.maddesi birinci fıkrasının (a) bendinin (1) numaralıalt bendinde sayılan yani hizmet akdi ile çalışanlar ile kamu görevlisi olangenel sağlık sigortalılarından; iş<strong>ve</strong>renleri tarafından Kurumca belirlenenusûle uygun olarak <strong>ve</strong>ya kamu idareleri için özel mevzuatlarında belirtilenusûle uygun olarak geçici görevle yurt dışına gönderilenlere, acil hallerde,sağlık hizmetleri yurt dışında sağlanacaktır.(<strong>5510</strong>/66-1-a)Bu kapsamdaki genel sağlık sigortalılarının yalnızca geçici görev ile yurtdışındabulunmaları durumunda <strong>ve</strong> acil hallerdeki sağlık hizmetleri Kurumcakarşılanabilecektir. Belirtilsin ki; acil sağlık hizmetleri, acil hastalık<strong>ve</strong> yaralanma hallerinde, konusunda özel eğitim almış ekipler tarafından,tıbbi araç <strong>ve</strong> gereç desteği ile olay yerinde, nakil sırasında, sağlık kurum <strong>ve</strong>kuruluşlarında sunulan tüm sağlık hizmetlerini ihtiva etmektedir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 433
IV .2 .2 –Sürekli görev ile yurt dışına gönderilenlerBir grup genel sağlık sigortalısı da sürekli görev ile yurtdışına gönderilebilmektedir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 60.maddesi birinci fıkrasının (a) bendinin(1) numaralı alt bendinde sayılan yani hizmet akdi ile çalışanlar ile kamugörevlisi olan genel sağlık sigortalılarından; iş<strong>ve</strong>renleri tarafından Kurumcabelirlenen usûle uygun olarak <strong>ve</strong>ya kamu idareleri için özel mevzuatlarındabelirtilen usûle uygun olarak sürekli görevle yurt dışına gönderilenlerile bunların yurt dışında birlikte yaşadıkları bakmakla yükümlü olduğukişilere, sağlık hizmetleri yurt dışında sağlanacaktır. Bu kapsamdaki genelsağlık sigortalılarına, bunların yurt dışında birlikte yaşadıkları bakmaklayükümlü olduğu kişiler de dahil edilmiştir.(<strong>5510</strong>/66-1-b)Belirtelim ki; Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındasigortalı sayılması nedeniyle genel sağlık sigortalısı sayılanların daimiolarak altı aydan fazla süreyle yurt dışında görevlendirilmeleri durumu,bu Yönetmeliğin uygulanmasında sürekli görevle yurt dışına gönderilmesayılır.(GSSİY/44-2) Öte yandan, yurt dışı tedavi uygulamasında Kanunun4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı olması nedeniylegenel sağlık sigortalısı sayılanların da, daimi olarak altı aydan fazlasüreyle yurt dışında görevlendirilmeleri durumu, sürekli görevle yurt dışınagönderilme sayılmaktadır.(<strong>5510</strong>/66-8)IV .3 –YURT İÇİNDE TEDAVİSİ YAPILAMAYANLARYukarıda sayılanların dışında, Sağlık Bakanlığının uygun görüşü üzerineyurt içinde tedavisinin yapılamadığı tespit edilen kişilerin, sağlık hizmetleride yurt dışında sağlanacaktır. Burada yurt içinde tedavisi yapılamayangenel sağlık sigortalısı ile bakmakla yükümlü oldukları kişiler sözkonusudur.Dahası, sözü edilenlerin yurt içinde tedavilerinin yapılamadığınıntespitinde Sağlık Bakanlığının uygun görüşü aranacaktır.(<strong>5510</strong>/66-1-c)Belirtelim ki; yurt içinde yapılması mümkün olmayan tetkiklerin de yurtdışında yapılması sağlanabilecektir.(<strong>5510</strong>/66-2)Kanun, genel sağlık sigortası uygulamasında birçok işlemde yetkilendireceğisağlık hizmet sunucularının tespitlerini esas almayı seçmiş iken, yurtdışıtedavi için genel sağlık sigortalısının yurt içinde tedavisinin yapılamadığınıntespitinde Sağlık Bakanlığının “uygun görüşünün” aranması,maddenin uygulamasının biraz zor olacağı izlenimini <strong>ve</strong>rmektedir.Belirtelim ki; bu kapsamda yurt dışı sağlık hizmetlerinden yararlanacakolanlarda herhangi bir ayrıma gidilmemiştir. Bütün genel sağlık sigortalıları<strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kişiler yurt içinde tedavisinin yapılamadığıtespit edildiğinde yut dışına gönderilebileceklerdir.IV .4 – YURT DIŞI TEDAVİNİN KURUMCA KARŞILANAN KISMIYukarıda açıklandığı üzere, geçici görevle yurtdışında görevlendirilen434Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
genel sağlık sigortalılarının acil hallerde, sürekli görevle gönderilen genelsağlık sigortalıları ile yurtdışında birlikte yaşadıkları bakmakla yükümlüoldukları kişilere, yurt dışında sağlanan sağlık hizmetlerinin Kurumca karşılanacakbedelleri, yurt içinde sözleşmeli sağlık hizmet sunucularına ödenentutarı geçemeyecektir. Bu tutarı aşan kısım ise iş<strong>ve</strong>renler tarafındanödenecektir. Uluslararası sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmeleri hükümleri saklıdır.(<strong>5510</strong>/66-3)Bakanlar Kurulu kararı ile birlik halinde ya da kamu idarelerinin yetkilimakamlarınca yurt dışına askeri <strong>ve</strong>ya gü<strong>ve</strong>nlik amaçlı görevlendirilenlerin,bu Kanun kapsamına giren sağlık hizmetlerinin sağlanması ile bu hizmetlereilişkin giderlerin yurt içindeki sözleşmeli sağlık hizmeti sunucularınaödenen tutarı aşan kısmı, kurumlarınca karşılanacaktır.(<strong>5510</strong>/66-4)Sağlık Bakanlığının uygun görüşü üzerine yurt içinde tedavisi yapılamadığıiçin yurt dışına sevk edilen kişilerin sağlık hizmeti bedelinin ise tümüKurumca ödenecektir. Ancak bu tutar, varsa, Kurumun yurt dışında sevkekonu tedaviye ilişkin sözleşmeli olduğu sağlık hizmet sunucularına ödenentutarı da geçemeyecektir. Bu kişilerin yol giderleri, gündelik <strong>ve</strong> refakatçigiderleri de ayrıca Kurumca karşılanacaktır. (<strong>5510</strong>/66-6)IV .5 –KURUMUN YURT DIŞINDA SAĞLIK SİGORTASI YAPTIRMASI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 66.maddesi beşinci fıkrasında, Kuruma yurt dışı tedavisindeyurt dışındaki ilgili ülkelerde genel sağlık sigortalılarının bir bölümüiçin sağlık sigortası yaptırmak suretiyle karşılamak yetkisi <strong>ve</strong>rilmiştir.Buna göre; Kurum, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 60.maddesi birinci fıkrasının (a)bendinin (1) numaralı alt bendinde sayılan yani hizmet akdi ile çalışanlarile kamu görevlisi olan genel sağlık sigortalılarının(sürekli görevlendirmelerdebakmakla yükümlü olanlar dahil) sağlık hizmetlerini, bu kişilerin geçici<strong>ve</strong>ya sürekli görev süresince genel sağlık sigortası için Kuruma ödenenprim tutarını geçmemek kaydıyla, ilgili ülkede sağlık sigortası yaptırmaksuretiyle de sağlayabilecektir.V –TEDAVİ YARDIMI ALANLARIN GEÇİŞ SÜRECİNDEKİ DURUMU<strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlük tarihi itibariyle, bu kanun ile mülga sosyalsigorta kanunlarına göre tedavileri devam eden sigortalı ya da hak sahiplerinindurumları da açıklığa kavuşturulmuştur. Gerçektende, önceki kanunlardaki “geçindirmekle yükümlü olunan kimseler” ile <strong>5510</strong> sayılı Kanundaki“bakmakla yükümlü olunan kişilerin” farklı şekilde düzenlenmiş olması,genel sağlık sigortalısı sayılanların isteğe bağlı sigortalıları da kapsamasıgibi durumlar geçiş döneminde sorunlar yaşatacak niteliktedir. Geçiş hükümleribu sorunları en aza indirmek için düzenlenmiştir.Buna göre; “İlgili kanunları gereği tedavi yardımları karşılanan kişiler, buKanunun yürürlüğe girdiği tarihte herhangi bir işleme gerek kalmaksızın,bu Kanun açısından genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong>ya genel sağlık sigortalısınınAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 435
akmakla yükümlü olduğu kişi sayılır. Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihteilgili kanunları gereği bakmakla yükümlü olunan kız çocukları buKanun gereğince de bakmakla yükümlü olunan kişi sayılır. Ancak durumlarındadeğişiklik olduğunda sağlık hizmetlerinden yararlanma koşullarıbu Kanun hükümlerine göre yeniden belirlenir. Bu kişilerin sigortalı <strong>ve</strong>sigortalının bakmakla yükümlü olduğu kişilere ilişkin bilgileri ilgili kurumlartarafından bu Kanunun yürürlük tarihinden itibaren en geç üç ayiçinde Kuruma bildirilir.”(<strong>5510</strong>/Geçici 12-8) Dahası, 211 sayılı Türk SilâhlıKuv<strong>ve</strong>tleri İç Hizmet Kanununun, bu Kanuna aykırı hükümleri, bu Kanununyürürlüğe girdiği tarihten itibaren iki yıl süreyle uygulanacaktır.(<strong>5510</strong>/Geçici 12-9)Öte yandan, 2925 sayılı Kanun kapsamında sigortalılık hali devam edensigortalılar ile bunların sağlık yardımına müstahak eş <strong>ve</strong> çocukları, genelsağlık sigortası hükümlerine göre sağlanan sağlık hizmetlerinden <strong>ve</strong> diğerhaklardan yararlanma hakkına sahiptir.(<strong>5510</strong>/Geçici 12-10)Benzer biçimde, 01.10.2008 tarihinden önce okuduğuna <strong>ve</strong>ya okumadığınabakılmaksızın, 18 yaşını doldurmuş, evlenmemiş olan, çalışmayan, kendiçalışmaları nedeniyle gelir ya da aylık almayan kız çocuklarının bu durumlarıda değişmedikçe, 01.10.2008 tarihinden itibaren de hak sahibi olaraksağlık yardımlarından yararlanabileceklerdir. Ancak, bu durumdaki kızçocuğunun, 01.10.2008 tarihinden sonra çalışması ya da evlenmesi halinde,genel sağlık sigortasından yararlanma koşulları bakımından durumundadeğişiklik olduğu için hak sahipliği de sona ermiş olacaktır. 01.10.2008’densonra 18 yaşını dolduran kız çocuğunun bu tarihten itibaren hak sahipliğisona erecektir. Bu durumda olanlar ise ancak zorunlu olarak genel sağlıksigortalısı sayıldıklarında sağlık yardımı alabileceklerdir.436Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
YİRMİDÖRDÜNCÜ BÖLÜMGENEL SAĞLIK SİGORTASIKAPSAMINDA SAĞLIKHİZMETLERİNDEN YARARLANMAKİÇİN ARANAN KOŞULLAR
I –SAĞLIK HİZMETLERİNDEN YARARLANMA ŞARTLARII .1 – BEKLEME SÜRESİNİN TAMAMLANMASII. 1 .1 – Genel olarak bekleme süresiGenel olarak sosyal sigorta yardımlarına <strong>ve</strong> sağlık hizmetlerine ulaşmadabekleme (staj) süresi bulunmaktadır. Geçmiş dönemde, sağlık hizmetlerineulaşmada, devlet memurları için bekleme süresi bulunmamakla birlikte,hizmet akdi ile çalışanlar için 120 gün, bağımsız çalışanlar içinse 4 ay <strong>ve</strong> 8ay gibi bekleme süreleri bulunmaktaydı. Genel sağlık sigortası uygulamasındabu sürenin 30 gün olarak tespit edildiğini görüyoruz.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 67.maddesi birinci fıkrasının (a) bendine göre; Kanunun60.maddesi gereği genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğukişilerin, Kurumca finansmanı sağlanan sağlık hizmetlerinden yararlanabilmeleriiçin, sağlık hizmeti sunucusuna başvurduğu tarihten öncekison bir yıl içinde toplam 30 gün genel sağlık sigortası prim ödeme günsayısının olması gerekmektedir.I. 1 .2 – Bekleme süresinin istisnaları<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 60.maddesi birinci fıkrasının (c) <strong>ve</strong> (f) bendinde genelsağlık sigortalısı olarak sayılanlar 30 günlük bekleme süresinden hariç tutulmuşlardır.(<strong>5510</strong>/67-1-a)Yine, bu Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının(c) bendi kapsamında sigortalı sayılanlardan, ilgili kanunları gereğincekullandıkları aylıksız izin sürelerinin bitiminden sonra göre<strong>ve</strong> başlayanlarile göre<strong>ve</strong> başlaması için tanınan süreler ile bir yıl <strong>ve</strong> daha az süreyle aylıksızizne ayrılanların aylıksız izin sürelerinde bu Kanunun 67. maddesindearanan 30 günlük prim ödeme şartı aranmayacaktır.(<strong>5510</strong>/45-4)Belirtelim ki; genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişi kapsamındançıkanların genel sağlık sigortalısı olduğu tarihten itibaren otuzgün içinde sağlık hizmetlerinden yararlanabilmesi için bu maddenin birincifıkrasının (a) bendindeki prim ödeme gün sayısı aranmaz.(<strong>5510</strong>/67-2)Diğer taraftan, kişilerin yürürlükten kaldırılan kanun hükümleri gereğincehak ettikleri sağlık hizmetleri, <strong>5510</strong> sayılı Kanun hükümleri gereğincekapsama alınmamış ise tedavi tamamlanıncaya kadar yürürlükten kaldırılankanun hükümlerine göre Kurumca sağlanmaya devam edilecek. Bunlaraçısından da, yukarıda sözü edilen 30 günün hesabında kişilerin lehineolan durum uygulanacaktır.(<strong>5510</strong>/Geçici 12-3)I. 1 .3 – Bekleme süresinin hesabında dikkate alınmayan süreler<strong>5510</strong> sayılı kanunun 67.maddesi ikinci fıkrasında, genel sağlık sigortalılarıaçısından sağlık hizmetlerinden yararlanmak için aranan 30 günlük beklemesüresinin hesabında dikkate alınmayacak sürelere de yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Buna göre, Kanunun 60.madde kapsamında ki genel sağlık sigortalısı sayılanların;Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 439
a) Herhangi bir sebeple silâh altına alınan sigortalının askerlikte geçen hizmetsüresi,b) Hükümlülükle sonuçlanmayan tutuklulukta geçen süre,c) İş kazası, meslek hastalığı, hastalık <strong>ve</strong> analık sigortalarından geçici işgöremezlik ödeneği alan sigortalının iş göremediği süre,d) Sigortalının gre<strong>ve</strong> iştirak etmesi <strong>ve</strong>ya iş<strong>ve</strong>renin lokavt yapması hallerindegeçen süre,sağlık hizmeti sunucusuna başvurduğu tarihten önceki son bir yıl içindetoplam 30 gün genel sağlık sigortası primi ödeme gün sayısı hesabındadikkate alınmaz.I .2 – PRİM BORCUNUN BULUNMAMASII .2 .1 –Genel olarakBazı genel sağlık sigortalısı gruplarının ise sağlık hizmetlerinden yararlanabilmeleriprim borçlarının bulunmaması şartına da bağlanmıştır. <strong>5510</strong> sayılıKanunun 67.maddesi birinci fıkrasının (b) bendine göre; 60.maddeninbirinci fıkrasının (a) bendinin (2) numaralı alt bendi ile (g) bendine tabiolan genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kişilerin yukarıdakibentte sayılan şartla birlikte(30 günlük bekleme süresi), sağlık hizmetisunucusuna başvurduğu tarihte 60 günden fazla prim <strong>ve</strong> prime ilişkin hertürlü borcunun bulunmaması gerekmektedir.Yani kendi nam <strong>ve</strong> hesaplarına bağımsız olarak çalışan sigortalılar <strong>ve</strong> Kanunun60.maddesi birinci fıkrasının (g) bendine tâbi olan genel sağlık sigortalısı<strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kişiler, sağlık hizmeti sunucusunabaşvurduğu tarihte 60 günden fazla prim <strong>ve</strong> prime ilişkin her türlü borcununbulunmaması halinde sağlık hizmetlerinden yararlanabileceklerdir.Diyelim, bu kapsamda olanlardan 60 günden az prim borcu bulunanlar dasağlık hizmeti alabilecektir. Öte yandan, bunların dışındaki genel sağlık sigortalıları,örneğin hizmet akdi ile <strong>ve</strong> kamu görevlisi olarak bağımlı çalışansigortalılar açısından prim borcunun bulunmaması şartı aranmayacaktır.Diğer taraftan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 67.maddesi birinci fıkrasının (c) bendinegöre; 60. maddenin birinci fıkrasının (b) <strong>ve</strong> (d) bentlerine tabi olangenel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kişilerin yukarıdakibentlerde sayılan şartla birlikte, sağlık hizmeti sunucusuna başvurduğu tarihteprim <strong>ve</strong> prime ilişkin her türlü borcunun bulunmaması şart aranmaktadır.Anlaşılacağı üzere, isteğe bağlı sigortalılar ile mütekabiliyet esası dadikkate alınmak şartıyla, oturma izni almış yabancı ülke vatandaşlarındanyabancı bir ülke mevzuatı kapsamında sigortalı olmayan kişilerin sağlıkhizmetlerinden yararlanmalarında da bekleme süresi dışında prim <strong>ve</strong> primeilişkin her türlü borçlarının olmaması şartı da aranmaktadır.440Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
I .2 .2 – Zorunlu sosyal sigortalılıkları sona erenlerin durumu<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındagenel sağlık sigortalısı sayılanlar(Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının(a), (b) <strong>ve</strong> (c) bendi kapsamındakiler), zorunlu sigortalıklarının sona erdiğitarihten itibaren on gün süreyle genel sağlık sigortasından yararlanırlar.Bu kişilerin sigortalılık niteliğini yitirdikleri tarihten geriye doğru bir yıliçinde 90 günlük zorunlu sigortalılıkları varsa, sigortalılık niteliğini yitirdikleritarihten itibaren 90 gün süreyle zorunlu sigortalılıklarından sonrakigenel sağlık sigortalılıklarından dolayı prim borcu olup olmadığına bakılmaksızınbakmakla yükümlü olduğu kişiler dahil sağlık hizmetlerindenyararlandırılırlar.(<strong>5510</strong>/67-3)I .3 – KİMLİK BELGESİ GÖSTERME ZORUNLULUĞUI .3 .1 – Gösterilecek kimlik belgeleriGenel sağlık sigortalılarının Kurumca finansmanı sağlanan sağlık hizmetlerindenyararlanabilmeleri için, sağlık hizmet sunucusuna başvururken,acil hallerin dışında, kimlik belgesi gösterme zorunluluğu getirilmiştir. Nitekim,<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 67.maddesi üçüncü fıkrasına göre; genel sağlıksigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kişilerin sağlık hizmetlerinden<strong>ve</strong> diğer haklardan yararlanabilmeleri için sağlık hizmet sunucularınabaşvurduklarında acil haller hariç olmak üzere (acil hallerde ise acil halinsona ermesinden sonra); nüfus cüzdanı, sürücü belgesi, evlenme cüzdanı,pasaport <strong>ve</strong>ya Kurum tarafından <strong>ve</strong>rilen resimli sağlık kartı belgelerindenbirinin gösterilmesi zorunludur.I .3 .2 – Kimlik tespiti <strong>ve</strong> acil haller<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 71.maddesi birinci fıkrasında ise sağlık hizmeti alabilmekiçin gösterilmesi lüzumlu kimlik belgelerini <strong>ve</strong> bunların doğruluğunuaraştırmak zorunluluğu sağlık hizmet sunucularına getirilmiştir.Buna göre; sağlık hizmeti sunucuları, genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmaklayükümlü olduğu kişilere sağlık hizmeti sunumu aşamasında (acil hallerdeise acil halin sona ermesinden sonra), 67. maddenin üçüncü fıkrasında sayılanbelgeleri <strong>ve</strong> bu belgelerin başvuran kişiye ait olup olmadığını kontroletmek zorundadır.Acil sağlık hizmetleri, acil hastalık <strong>ve</strong> yaralanma hallerinde, konusundaözel eğitim almış ekipler tarafından, tıbbi araç <strong>ve</strong> gereç desteği ile olay yerinde,nakil sırasında, sağlık kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarında sunulan tüm sağlıkhizmetlerini ihtiva etmektedir. Öte yandan, genel sağlık sigortası uygulamasındaacil hallerin <strong>ve</strong> acil sağlık hizmetlerinin neler olduğuna, hangiyöntem <strong>ve</strong> ölçütlerle tespit edileceğine ilişkin hususları, Sağlık Bakanlığınınuygun görüşü üzerine Kurum bir Yönetmelikle düzenleyecektir.(<strong>5510</strong>/71-3)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 441
Buna göre acil hâller; ani gelişen hastalık, kaza, yaralanma <strong>ve</strong> benzeridurumlarda olayın meydana gelmesini takip eden ilk 24 saat içinde tıbbîmüdahale gerektiren durumlar ile i<strong>ve</strong>dilikle tıbbî müdahale yapılmadığı<strong>ve</strong>ya başka bir sağlık kuruluşuna nakli hâlinde hayatın <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya sağlık bütünlüğününkaybedilme riskinin doğacağı kabul edilen durumlardır. Bunedenle sağlanan sağlık hizmetleri acil sağlık hizmeti olarak kabul edilir.(GSSİY/24)I .3 .3 – Gerçeğe aykırı kimlik belgesi düzenlenmesiGenel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kişilerin kendi adınabir başkasının sağlık hizmeti almasını <strong>ve</strong>ya Kurumdan haksız bir menfaattemin etmesini sağlaması yasaktır. Bu fiilleri işleyenlerden Kurumun uğradığızararın iki katı kanuni faiziyle birlikte müştereken <strong>ve</strong> müteselsilentahsil edilir <strong>ve</strong> ilgililer hakkında 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu hükümleriuygulanır.(<strong>5510</strong>/71-2)Şöyle ki; genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kişilerinkendi adına bir başkasının sağlık hizmeti almasını <strong>ve</strong>ya Kurumdan haksızbir menfaat temin etmesini temin etmek maksadıyla, gerçeğe aykırı kimlikbelgesi düzenleyenlerin eylemleri, hileli davranışlarla Kurumu yanıltıp,Kurumun zararına başkasına yarar sağlamak <strong>ve</strong> resmi belgeyi sahte olarakdüzenlemek niteliğinde olduğundan, bunların eylemlerinde de TürkCeza Kanununun 157.maddesinde tanımlanan dolandırıcılık <strong>ve</strong> resmi belgedesahtecilik suçunun unsurları oluşacaktır. Dahası, bu suçtan zarar görenKurum kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşu niteliğinde olduğundan Türk CezaKanunun 158.maddesinin (e) bendine göre suç, “nitelikli dolandırıcılık”suçu olup daha ağır cezayı gerektirecektir.I .4 – PRİM BORCU VE BEKLEME SÜRESİ ARANMAYAN HALLERKişilerin sağlık hizmetlerinden <strong>ve</strong> diğer haklardan yararlanabilmeleri içinbazı durumlarda bekleme süresi <strong>ve</strong> prim borcunun bulunmaması şartlarıaranmayacaktır. Bu durumlar Kanunda tahdidi olarak sayılmıştır. <strong>5510</strong> sayılıKanunun 67.maddesi birinci fıkrasında sayılan durumlar ise şunlardır:a) 18 yaşını doldurmamış olan kişiler,b) Tıbben başkasının bakımına muhtaç olan kişiler,c) Acil haller,d) İş kazası ile meslek hastalığı halleri,e) Bildirimi zorunlu bulaşıcı hastalıklar,f) Kanunun 63.maddesi birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (c) bentleri gereğince, yanihastalık halinde <strong>ve</strong> analık halinde ayakta <strong>ve</strong> yatarak sağlanan sağlık hizmetleri,442Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
g) Kanunun 75. maddesinde sayılan afet <strong>ve</strong> savaş hali,h) Grev <strong>ve</strong> lokavt hali.II –KATILIM PAYIII .1 –GENEL OLARAKGenel sağlık sigortalılarının Kurumca finansmanı sağlanan sağlık hizmetlerindenyararlanma şartlarına yukarıda yer <strong>ve</strong>rdik. Sözkonusu sağlık hizmetlerineerişebilmek için bir de kişilerin katılım payı adı altında bir ödemede bulunmaları gerekecek. Sağlık hizmetlerinden yararlanmada katılımpayı alınacak olanlar <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 68.maddesinde, katılım payıalınmayacak sağlık hizmetleri ise Kanunun 69.maddesinde gösterilmiştir.Belirtelim ki; bu Kanun gereğince sağlık hizmetlerinden yararlananlarınödemekle yükümlü oldukları katılım payları, özel sigorta şirketleri tarafındanteminat <strong>ve</strong>ya ödeme konusu yapılamaz.(<strong>5510</strong>/98-2)II . 2 - KATILIM PAYI ALINACAK SAĞLIK HİZMETLERİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 68.maddesinin birinci fıkrası gereğince, yukarıda yer<strong>ve</strong>rdiğimiz sağlık hizmetlerinden katılım payı alınacak olanlar şunlardır :a) Ayakta tedavide hekim <strong>ve</strong> diş hekimi muayenesi.b) Ortez, protez, iyileştirme araç <strong>ve</strong> gereçleri.c) Ayakta tedavide sağlanan ilaçlar.Katılım payının özellikle ayakta tedavilerde alınacağı görülmektedir. Buradasağlık hizmet sunucuları arasında özellikle kamu ya da özel sektöre aitolmaları şeklinde bir ayrıma gidilmemiştir. Genel sağlık sigortalısı sözünüettiğimiz sağlık kuruluşlarına başvurusunda, tedavinin ayakta yapılmasıhalinde muayene <strong>ve</strong> sağlanan ilaçlar için katkı payı ödeyecektir.II . 3- KATILIM PAYI TUTARLARIII . 3 .1 - Ayakta tedavide hekim <strong>ve</strong> diş hekimi muayenesindeAyakta tedavide hekim <strong>ve</strong> diş hekimi muayenesi için katılım payı, 2 YTLolarak uygulanacaktır. Ancak, sözü edilen sağlık hizmetleri için belirlenenkatılım payı tutarı, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu uyarınca belirlenen yenidendeğerleme oranı kadar her yıl artırılarak uygulanacaktır. (<strong>5510</strong>/68-2)Öte yandan, ayakta tedavide hekim <strong>ve</strong> diş hekimi muayenesi için belirlenenkatılım payını; birinci basamak hizmet sunucularında yapılan muayenelerindealmamaya ya da daha düşük tutarlarda belirlemeye <strong>ve</strong>ya 2YTL’ye getirmeye, ikinci <strong>ve</strong> üçüncü basamak sağlık hizmet sunucularındayapılan muayenelerde ise önceki basamaklardan sevkli olarak başvurulupbaşvurulmadığı dikkate alınmak suretiyle yarısına kadar indirmeye <strong>ve</strong>yabeş katına kadar artırmaya, gerektiğinde bu tutarları kanuni tutarlarınagetirmeye <strong>ve</strong>ya indirmeye Kurum yetkilidir.(<strong>5510</strong>/68-2) Dahası, aile he-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 443
kimleri tarafından başlatılan sevk zincirine uygun olarak alınan sağlık hizmetlerindesözkonusu katılım payı, üç yıl süreyle % 50 oranında azaltılarakuygulanabilir.(<strong>5510</strong>/Geçici 12-6)II . 3 .2 - Ortez, protez, iyileştirme araç <strong>ve</strong> gereçleri ile ayaktatedavide sağlanan ilaçlardaOrtez, protez, iyileştirme araç <strong>ve</strong> gereçleri ile ayakta tedavide sağlananilaçlar için katılım payı, % 10 ilâ % 20 oranları arasında uygulanacaktır.Sözkonusu katılım payı oranlarını Kurum belirleyecektir. Kurum sözünüettiğimiz sağlık hizmetlerinde katılım payı oranlarını % 10 ilâ % 20 sınırlarıarasında kalmak kaydı ile belirlerken, geniş bir serbestiye de sahip değildir.Bunu yaparken belli ölçüleri de dikkate almak durumundadır. Kurum,sözkonusu sağlık hizmetleri için gereksiz kullanımı azaltma, sağlık hizmetlerininniteliği itibarıyla hayati öneme sahip olup olmaması, kişilerin primeesas kazançlarının, gelir <strong>ve</strong> aylıklarının tutarı <strong>ve</strong> benzeri ölçütleri dikkatealarak katılım payı oranlarını tespit edecektir.(<strong>5510</strong>/68-2)Bu kapsamda da aile hekimleri tarafından başlatılan sevk zincirine uygunolarak alınan sağlık hizmetlerinde sözkonusu katılım payı, üç yıl süreyle %50 oranında azaltılarak uygulanabilecektir.(<strong>5510</strong>/Geçici 12-6)Öte yandan, genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kişilerin“ortez, protez, iyileştirme araç <strong>ve</strong> gereçleri” için ödeyecekleri katılımpayının tutarı, sağlık hizmetinin alındığı tarihteki asgarî ücretin % 75’inigeçemeyecektir.(<strong>5510</strong>/68-4)II . 3 .3 – Üremeye yardımcı tedavi yöntemleri tedavisinde<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 63.maddesi birinci fıkrasının (e) bendi gereğince sağlanan<strong>ve</strong> bir hastalığın tedavisinin başka tıbbi bir yöntemle mümkün olmamasınedeniyle yapılacak yardımcı üreme yöntemi tedavisi dışındaki,yardımcı üreme yöntemi tedavisinde katılım payı ilk denemede % 30, ikincidenemede % 25 oranında uygulanır. Ancak katılım payında yukarıdakiüst limit dikkate alınmayacaktır. Yani, “katılım payının sağlık hizmetininalındığı tarihteki asgari ücretin % 75’ini geçemeyeceği” hükmü bu bahisdedikkate alınmayacak, üst limit aşılsa bile katkı payı tutarı alınabilecektir.II . 4 – KATILIM PAYININ ÖDENMESİ USULLERİKatılım paylarını, genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğukişilerin başvurusunnda sağlık hizmet sunucuları Kurum adına tahsil edeceklerdir.Sözleşmeli sağlık hizmeti sunucularına, tahsil ettikleri katılımpayı düşüldükten sonra kalan tutar ödenecektir. Gerçekten de, katılım paylarını,gelir <strong>ve</strong>ya aylık alan kişilerin gelir <strong>ve</strong>ya aylıklarından, çalışanlarınücret <strong>ve</strong>ya maaşlarından mahsup edilmek suretiyle tahsile <strong>ve</strong> katılım paylarınınödenme usulünü belirlemeye Kurum yetkili kılınmıştır.(<strong>5510</strong>/68-7)Katılım paylarının hesaplanmasında Kanunun 72.maddesi gereğince SağlıkHizmetleri Fiyatlandırma Komisyonu tarafından tespit edilen sağlıkhizmeti tutarları esas alınır.(<strong>5510</strong>/68-8)444Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Diğer taraftan kimi genel sağlık sigortalılarının katkı paylarını nasıl ödeyecekleride Kanunda özel olarak açıklanmıştır. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 60. maddesibirinci fıkrasının (c) bendinin (1), (2) <strong>ve</strong> (3) numaralı alt bentleri gereğigenel sağlık sigortalısı sayılanlar ile bunların bakmakla yükümlü olduğukişilerin; yani “harcamaları, taşınır <strong>ve</strong> taşınmazları ile bunlardan doğanhakları da dikkate alınarak, Kurumca belirlenecek test yöntemleri <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rilerkullanılarak tespit edilecek aile içindeki geliri kişi başına düşen aylıktutarı asgari ücretin üçte birinden az olan vatandaşların”(01.10.2008’denitibaren iki yıl süre ile3816 sayılı Kanun kapsamında yeşil kart <strong>ve</strong>rilenkişiler), “vatansız <strong>ve</strong> sığınmacıların”, “2022 sayılı Kanuna göre aylıkalanların <strong>ve</strong> bunların bakmakla yükümlü olduğu kişilerin, ödemiş olduklarıkatılım payları, talepleri halinde, 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma <strong>ve</strong>Dayanışmayı Teşvik Kanunu hükümlerine göre kendilerine geri ödenecektir.(<strong>5510</strong>/68-6)Belirtelimki; toplumun nisbi olarak yoksul <strong>ve</strong> korunmayamuhtaç bu kesimleri için katkı payı ödenmesinde dolambaçlı bir yol kabuledilmiştir.II . 5 – KATILIM PAYI ALINMAYACAK DURUMLARYukarıda, katılım payı alınacak sağlık hizmetleri bahsinde sayılan sağlıkhizmetlerinden katılım payı alınmayacak haller, sağlık hizmetleri <strong>ve</strong> kişiler<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 69.maddesinde tek tek sayılmıştır. Bunlara aşağıdayer <strong>ve</strong>rilmiştir :a) İş kazası ile meslek hastalığı halleri ile askeri tatbikat <strong>ve</strong> manevralardasağlanan sağlık hizmetleri.b) Kanunun 75.maddesinde yer alan afet <strong>ve</strong> savaş hali nedeniyle sağlanansağlık hizmetleri.c) Aile hekimi muayeneleri <strong>ve</strong> kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri.d) Sağlık raporu ile belgelendirilmek şartıyla; Kurumca belirlenen kronikhastalıklar <strong>ve</strong> hayati önemi haiz Kanunun 68.maddesi birinci fıkrasının (b)bendi kapsamındaki sağlık hizmetleri, yani ortez, protez, iyileştirme araç<strong>ve</strong> gereçleri ile organ nakli.e) Kanunun 94.maddesinde tanımlanan kontrol muayeneleri.f) Kanunun 60.maddesi birinci fıkrasının (c ) bendinin (4), (5), (6), (7) <strong>ve</strong> (8)numaralı alt bentleri kapsamında sayılanlar, vazife malûlleri ile Kanunu 4.maddesi üçüncü fıkrasının (d) <strong>ve</strong> (e) bentlerinde sayılanlar. Ayrıca, 3713 sayılıKanuna göre aylık bağlanmış malûller ile aynı Kanun kapsamına girenolaylar sebebiyle vazife malûllüğü aylığı alan er <strong>ve</strong> erbaşların sağlık kuruluraporuyla ihtiyaç duydukları her türlü ortez/protez <strong>ve</strong> diğer iyileştiriciaraç/gereçler herhangi bir katılım payı <strong>ve</strong>ya fark alınmaksızın <strong>ve</strong> kısıtlamagetirilmeksizin karşılanır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 445
III - HİZMET BASAMAKLARI VE SEVK ZİNCİRİIII .1 –HİZMET BASAMAKLARI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 70.maddesi birinci fıkrasına göre; bu Kanunun uygulanmasıbakımından sağlık hizmeti sunucuları birinci, ikinci <strong>ve</strong> üçüncübasamak olarak Sağlık Bakanlığı tarafından basamaklandırılacaktır. İlerideayrıca açıklanacak olmakla birlikte, sağlık hizmeti sunucularının sağlıkhizmetini sunan <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya üreten; gerçek kişiler ile kamu <strong>ve</strong> özel hukuktüzel kişilerini <strong>ve</strong> bunların tüzel kişiliği olmayan şubelerini ihtiva ettiğinibelirtelim. Ancak bu belirlemeler, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlüğe girdiğitarihten itibaren en geç bir yıl içinde tamamlanacaktır. Bu süre içerisinde,70.maddenin ikinci fıkrasının uygulanmasını il <strong>ve</strong> ilçe bazında ertelemeyeise, Sağlık Bakanlığı yetkili kılınmıştır.(<strong>5510</strong>/Geçici 12-7)Sağlık Bakanlığı ise sağlık hizmet sunucularını resmi <strong>ve</strong> özel sağlık kuruluşuolarak ayrıma tabi tutmak suretiyle basamaklandırmaktadır. SağlıkBakanlığı sınıflandırmasına ek olarak söyleyelim ki, <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasındaaile hekimleri birinci basamak hizmet sunucuları içinde yeralmaktadır.(<strong>5510</strong>/70-1)III .2 – SEVK ZİNCİRİKurumca sağlık hizmetlerinin sağlanabilmesi için, genel sağlık sigortalısı<strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kişiler sevk zinciri kurallarına uygun hareketetmek zorundadırlar.(<strong>5510</strong>/70-2) Sağlık hizmet sunucusu basamakları<strong>ve</strong> sağlık hizmet sunucuları arasında sevk zinciri ise; tanı, ön tanı, hekimlerin<strong>ve</strong> diş hekimlerinin uzmanlıkları dikkate alınmak suretiyle tüm yurtta<strong>ve</strong>ya il yada ilçe bazında Sağlık Bakanlığının görüşü alınarak Kurum tarafındanbelirlenecektir. (<strong>5510</strong>/70-1)Belirtelim ki, belli bir program çerçe<strong>ve</strong>sinde tedavi gören <strong>ve</strong> bu durumlarısağlık kurulu raporu ile belgelendirilen genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong>yabakmakla yükümlü olduğu kişilerin, bu tedaviyle ilgili sağlık hizmetisunucusuna gidişlerinde sevk zincirine uyma zorunluluğu aranmaz.(GSSİY/40-6)III. 3 –SEVK ZİNCİRİNE UYMAMANIN YAPTIRIMISevk zincirine uymamanın yaptırımına GSSİY’nin 40.maddesinde yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Buna göre, genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğukişiler, Kanunda, bu Yönetmelikte <strong>ve</strong> ilgili mevzuatta belirtilen istisnalardışında sağlık hizmetlerini istediği il ya da ilçede sözleşmeli sağlık hizmetisunucusundan alma hakkına sahiptir. Sözleşmesiz sağlık hizmeti sunucusunayapılan müracaatların bedelinin Kurumca karşılanabilmesi için acilhâlin tespiti şarttır.(GSSİY/40-3)İş kazası ile meslek hastalığı, afet <strong>ve</strong> savaş hâli ile acil hâller dışında, genelsağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kişilerin Kurumca be-446Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
lirlenen sevk zincirine uymaları zorunludur. Sevk zincirine uyulmamasıhâlinde sağlık hizmetleri bedelleri <strong>ve</strong> yol gideri, gündelik <strong>ve</strong> refakatçi giderleriKurumca karşılanmaz. (GSSİY/40-4)Öte yandan, genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kişileriçin sevk zinciri kurallarının il ya da ilçe bazında farklı belirlenmesihâlinde, kişinin sağlık hizmeti sunucusuna başvurduğu ildeki sevk zincirikuralları geçerlidir. (GSSİY/40-5)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 447
YİRMİBEŞİNCİ BÖLÜMGENEL SAĞLIK SİGORTASI KAPSAMINDASAĞLIK HİZMETLERİNİN SAĞLANMASIYÖNTEMLERİ VE SAĞLIK HİZMETİ BEDELLERİ
I – SAĞLIK HİZMETLERİNİN SAĞLANMASINDA YÖNTEMI .1 – SAĞLIK HİZMET SUNUCULARII .1 .1 –Genel Olarak<strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında Kurum, genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmaklayükümlü olduğu kişiler için sağlık hizmetlerini yurt içi <strong>ve</strong> yurt dışısağlık hizmet sunucularından sözleşmeler yolu ile satın almaktadır. Kurumunbizatihi sağlık hizmeti üretim <strong>ve</strong> sunumu sözkonusu değildir. Sağlıkhizmeti sunucuları ise, sağlık hizmetini sunan <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya üreten, gerçek kişilerile kamu <strong>ve</strong> özel hukuk tüzel kişilerini <strong>ve</strong> bunların tüzel kişiliği olmayanşubelerini kapsamaktadır.(<strong>5510</strong>/3-25)Diğer taraftan sağlık hizmeti sunucuları <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 70.maddesibirinci fıkrasına göre; bu Kanunun uygulanması bakımından birinci, ikinci<strong>ve</strong> üçüncü basamak olarak Sağlık Bakanlığı tarafından sınıflandırılacaktır.Sağlık hizmet sunucuları uygulamada resmi <strong>ve</strong> özel sağlık kuruluşu olarakayrıma tabi tutulmak suretiyle sınıflandırılmaktadır. Sağlık kurumu<strong>ve</strong> kuruluşu kavramları arasında mevzuatta varolan karmaşaya 1 rağmenaşağıda mevcut sınıflandırmaya yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Aşağıdaki sınıflandırmaya ek olarak söyleyelim ki, <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasındaaile hekimleri birinci basamak hizmet sunucuları içinde yeralmaktadır. Aile hekimi ise, Sağlık Bakanlığı tarafından aile hekimi olarakyetkilendirilen <strong>ve</strong> Kurum ile sözleşme yapmış hekimleri kapsamaktadır.(<strong>5510</strong>/3-24)Ülkemizde aile hekimliği müessesesi 24.11.2004 tarihli <strong>ve</strong> 5258 sayılı AileHekimliği Uygulaması Hakkında Kanun 2 ile sağlık sistemimize girmiş bulunmaktadır.Pilot uygulaması ise ilk defa 2005 yılında Düzce’de başlatılmıştır.Bunu, 2006 yılında Eskişehir <strong>ve</strong> Bolu, 2007(Ekim) yılında da Denizli,Edirne, Gümüşhane, Adıyaman, Isparta, Elazığ, İzmir, Samsun, Sinop(3, 4)illerinde aile hekimliği pilot uygulaması başlatılmıştır.I .1 .2 – Kamu Sağlık Kurum <strong>ve</strong> KuruluşlarıI .1 .2 .1– Ayrımın SınırlarıDevlet Memurlarının Tedavi Yardımı <strong>ve</strong> Cenaze Giderleri Yönetmeliği’nin 56.maddesi birinci fıkrasında, genel <strong>ve</strong> katma bütçeli dairelere, kamu iktisaditeşebbüslerine, özel idarelere <strong>ve</strong> belediyelere, Tıp Fakültelerine bağlı ya-1 BİLGİLİ, Özkan: Özel Sağlık Kurum <strong>ve</strong> Kuruluşları Personeli: İstihdamı <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikleri, DEÜ, YayımlanmamışDoktora Tezi, İzmir 2008, s:61-662 09.12.2004 tarih <strong>ve</strong> 25665 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.3 Aile Hekimliğinde Son Durum, TTB Yayınları, Eylül 2006, s:164 Belirtelim ki; 2007 yılının sonuna kadar Bartın, Amasya, Bayburt, Çorum, Karaman, Manisa, Yalova, Karabük,Adana, Burdur, Osmaniye <strong>ve</strong> Erzurum’da uygulamanın başlatılması hedeflenirken, 2008 yılında da 35 yeni ilde dahaaile hekimliği uygulamasına geçilmesi planlanmaktadır. Bu 35 il ise; Afyonkarahisar, Aksaray, Ardahan, Artvin, Balıkesir,Batman, Bilecik, Bingöl, Bursa, Çanakkale, Çankırı, Erzincan, Iğdır, Kars, Kastamonu, Kayseri, Kırıkkale, Kırklareli,Kırşehir, Konya, Kütahya, Malatya, Mersin, Nevşehir, Niğde, Rize, Sakarya, Siirt, Tekirdağ, Tokat, Trabzon,Tunceli, Uşak, Van <strong>ve</strong> Zonguldak’tır.(Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 28.09.2007 tarih <strong>ve</strong>11013 sayılı Makam olur yazısı)5 11.08.1973 tarih <strong>ve</strong> 14622 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 451
taklı <strong>ve</strong>ya yataksız tedavi kurumlarına “resmi sağlık kurumu”, hükümet,sağlık ocağı, belediye <strong>ve</strong> kurum tabipliklerine de “resmi sağlık kuruluşu”denileceği hüküm altına alınmıştır. Bu kapsamda olmak üzere hem resmihem de özel sağlık kurum <strong>ve</strong> kuruluşları Sağlık Bakanlığı’nın 2003/97 sayılıGenelgesi ile daha da açıklığa kavuşturulmuştur. 6Buna göre, birinci basamak resmi sağlık kuruluşu ifadesinden; resmi kurumtabiplikleri, sağlık ocağı, <strong>ve</strong>rem savaş dispanseri, ana-çocuk sağlığı<strong>ve</strong> aile planlaması merkezi, sağlık merkezi, SSK sağlık istasyonu <strong>ve</strong> dispanserinin,ikinci basamak resmi sağlık kurumu ifadesinden; eğitim <strong>ve</strong>araştırma hastanesi olmayan Devlet Hastaneleri, Özel Dal Hastaneleri,SSK Hastaneleri <strong>ve</strong> diğer resmi kurum hastanelerinin <strong>ve</strong> nihayet üçüncübasamak sağlık kurumu ifadesinden de; eğitim <strong>ve</strong> araştırma hastaneleri,özel dal eğitim <strong>ve</strong> araştırma hastaneleri ile üni<strong>ve</strong>rsite hastanelerinin anlaşılacağıbelirtilmiştir.Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Sağlık Uygulama Tebliği’nin 2.maddesinde, sağlıkkurum <strong>ve</strong> kuruluşları ayrı ayrı <strong>ve</strong> özel ya da kamu sektöründe olmalarınagöre gruplandırılmıştır.I .1 .2 .2– Kamu Sağlık KuruluşlarıKamu idareleri bünyesindeki kurum hekimlikleri, sağlık ocağı, <strong>ve</strong>rem savaşdispanseri, ana-çocuk sağlığı <strong>ve</strong> aile planlaması merkezi, sağlık merkezi<strong>ve</strong> toplum sağlığı merkezi ile aile hekimliği sözleşmesi yapmış ailehekimleri, 112 acil sağlık hizmeti birimi, üni<strong>ve</strong>rsitelerin medikososyal birimleri,Türk Silahlı Kuv<strong>ve</strong>tlerinin birinci basamak sağlık üniteleri, birincibasamak resmi sağlık kuruluşları olarak kabul edilmektedir. Belirtelim ki,224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun’un 12<strong>ve</strong> 13.maddelerinde de, sevk zinciri sistemine uygun olarak acil vakalarhariç, hastaların ev<strong>ve</strong>la adı geçen birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuracağındanbahsedilmiştir.Burada sözü edilen birinci basamak kamu sağlık kuruluşları SağlıkBakanlığı’nın “birinci basamak sağlık hizmetlerinin ücretsiz olması” konulu2007/62 sayılı Genelgesinde 7 daha da açıklığa kavuşturulmuş bulunmaktadır.Buna göre birinci basamak sağlık hizmetlerini sunacak kamusağlık kuruluşları şunlardır:• Sağlık Ocağı,• Verem Savaş Dispanseri,• Sıtma Savaş Birimi,• Ana Çocuk Sağlığı <strong>ve</strong> Aile Planlaması Merkezi <strong>ve</strong> bağlı birimleri,• Sağlık Merkezi,6 Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 15.08.2003 tarih <strong>ve</strong> 16058 sayılı Genelgesi7 Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 20.07.2007 tarih <strong>ve</strong> 18365 sayılı(2007/62) Genelgesi452Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
• Toplum Sağlığı Merkezi,• 112 Acil sağlık hizmet birimleri,• Hemoglobinopati Tanı Merkezleri,• Kanser Erken Teşhis <strong>ve</strong> Tarama Merkezinde (KETEM) yapılan kansertarama maksatlı sağlık hizmetleri ,• Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı, Bölge Müdürlükleri <strong>ve</strong>Halk Sağlığı Laboratuarlarının birinci basamağa yönelik sunduğu sağlıkhizmetleri. 8I .1 .2 .3– Kamu Sağlık Kurumları• Eğitim <strong>ve</strong> araştırma hastanesi olmayan devlet hastaneleri,• Özel dal hastaneleri ile bu hastanelere bağlı semt poliklinikleri,• Entegre ilçe hastaneleri 9 ,• Sağlık Bakanlığına bağlı ağız <strong>ve</strong> diş sağlığı merkezleri,• Tıp fakültelerinin bulunduğu ilin dışında yer alan uygulama <strong>ve</strong> araştırmamerkezleri (üni<strong>ve</strong>rsite hastaneleri)• Türk Silahlı Kuv<strong>ve</strong>tlerinin eğitim <strong>ve</strong> araştırma hastanesi olmayan hastaneleri,ikinci basamak resmi sağlık kurumları olarak kabul edilmektedir.Üçüncü basamak sağlık kurumları arasında özel sağlık kurumları bulunmamakta10 , aşağıda sayılan kamu sağlık kurumları üçüncü basamak kamusağlık kurumlarını oluşturmaktadır. Gerçektende;• Eğitim <strong>ve</strong> araştırma hastaneleri 11 ,• Özel dal eğitim <strong>ve</strong> araştırma hastaneleri,• Üni<strong>ve</strong>rsite tıp fakültelerinin bulunduğu ilde kurulu sağlık uygulama<strong>ve</strong> araştırma merkezleri (üni<strong>ve</strong>rsite hastaneleri) ile bu hastanelere bağlısemt poliklinikleri <strong>ve</strong> üni<strong>ve</strong>rsitelerin diş hekimliği fakülteleri 12 ,• Türk Silahlı Kuv<strong>ve</strong>tlerine bağlı tıp fakültesi hastanesi ile eğitim <strong>ve</strong> araştırmahastaneleri, üçüncü basamak sağlık kurumları olarak kabul edilir.8 Birinci Basamak Sağlık Kuruluşlarının Açılması, Kapatılması <strong>ve</strong> Bunlara Ad Verilmesi Hakkında Yönerge,01.10.2004 tarihinde yürürlüğe girmiştir.9 Entegre “İlçe Hastanesi”nin Açılması, Kapanması <strong>ve</strong> Buralarda Verilecek Sağlık Hizmetleri Hakkında Yönerge, 14.11.2006tarih <strong>ve</strong> 8857 sayılı Makam onayı ile Sağlık Bakanlığı’nca yürürlüğe konulmuştur. Bununla, Makamın 07.07.2006 tarih<strong>ve</strong> 7483 sayılı onayı ile yürürlüğe giren İlçe/Belde Gün Hastanesi Hizmet Yönergesi yürürlükten kaldırılmıştır. Belirtelimki, daha önce kamu sağlık kuruluşları arasında sayılmış olan entegre ilçe hastaneleri, Sağlık Bakanlığı’na BağlıSağlık Kurum <strong>ve</strong> Kuruluşlarında Görevli Personele Döner Sermaye Gelirlerinden Ek Ödeme Yapılmasına Dair Yönetmeliği’nin4.maddesi birinci fıkrasının (c) bendinde yapılan değişiklik ile resmi sağlık kurumları arasına dahil edilmiştir.(25.08.2007-26624 RG)10 KAYNAK, Zeki: “Sağlık Hizmeti Satın Alma İle İlgili Soruşturmalar”, SGK Rehberlik <strong>ve</strong> Teftiş Başkanlığı Hizmetİçi Eğitim Semineri, Haziran 2007- Antalya, SGK Yayın No:4, Eylül 2007, Ankara, s:126-14411 Sağlık Bakanlığı’na bağlı eğitim <strong>ve</strong> araştırma hastanelerinin sayısı; Adana (1 adet), Ankara(14 adet), Bursa(1 adet),Elazığ(1 adet), İstanbul(24 adet), İzmir(7 adet), Kayseri(1 adet), Konya(1 adet), Trabzon(1 adet) <strong>ve</strong> Van(1 adet) illerindeolmak üzere toplam 52 adettir.(Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 11.10.2007 tarih <strong>ve</strong> 21296sayılı yazısı)12 SGK ile sözleşme imzalayan kamu <strong>ve</strong> vakıf üni<strong>ve</strong>rsitesi hastane sayısı 2007/Aralık itibariyle 94’dür.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 453
Vakıf üni<strong>ve</strong>rsitelerine ait tıp fakültesi hastanelerinin özel sağlık kurumu olduğudüşünülse de, Başbakanlığın “tedavi ücretleri” konulu 2007/13 sayılıGenelgesine 13 göre, “vakıf üni<strong>ve</strong>rsiteleri de dahil olmak üzere, üni<strong>ve</strong>rsitelerin tıpfakültelerinin uygulama <strong>ve</strong> araştırma merkezi olan hastaneler, bilimsel çalışma <strong>ve</strong>eğitim faaliyetleri dışında halka sundukları sağlık hizmetleri bakımından “kamuhastanesi” niteliğinde” sayılmaktadırlar.Gerçektende Özel Hastaneler Yönetmeliği’nin 2.maddesinde 2003 yılındayapılan bir değişiklik 14 ile vakıf üni<strong>ve</strong>rsitelerine ait hastanelerde kapsamaalınmışken, Danıştay 10.Dairesinin 2003/1892 sayılı yürütmeyi durdurmakararı 15 sonrasında, aynı Yönetmeliğin 2.maddesinde yapılan yeni bir değişiklikle16 YÖK tarafından <strong>ve</strong>rilen izinle kurulan vakıf üni<strong>ve</strong>rsitesi hastaneleriartık resmi sağlık kurumu olarak sayılmaya başlanmıştır. EsasenAnayasanın 130.maddesine göre, vakıf üni<strong>ve</strong>rsiteleri de dahil olmak üzeretüm üni<strong>ve</strong>rsiteler, devletin denetim <strong>ve</strong> gözetimine tabi olarak kanunla kurulankamu tüzel kişiliğine sahip kuruluşlardır.2547 sayılı Kanun hükümlerine göre faaliyet göstermekte olan Vakıf Üni<strong>ve</strong>rsiteleriTıp Fakültesi Hastaneleri Devlet Üni<strong>ve</strong>rsiteleri ile aynı statüdebulunmaktadırlar. Bununla birlikte, Vakıf Üni<strong>ve</strong>rsiteleri Tıp FakültesiHastaneleri(Başkent Üni<strong>ve</strong>rsitesi, Fatih üni<strong>ve</strong>rsitesi, Maltepe Üni<strong>ve</strong>rsitesi)“resmi sağlık kurumu”, Devlet Üni<strong>ve</strong>rsiteleri Tıp Fakültelerinde kuruluvakıf hastaneleri(Marmara Üni<strong>ve</strong>rsitesi Tıp Fakültesi Vakfı İktisadi işletmesi)ise “özel sağlık kurumu” olarak değerlendirilmektedir. 17I .1 .3 – Özel Sağlık Kurum <strong>ve</strong> KuruluşlarıI .1 .3 .1– Ayrımın SınırlarıDevlet Memurlarının Tedavi Yardımı <strong>ve</strong> Cenaze Giderleri Yönetmeliği’nin6.maddesi ikinci fıkrasında; gerçek <strong>ve</strong>ya tüzel kişiler tarafından kurulmuşyataklı <strong>ve</strong>ya yataksız tedavi kurumları ile tedavi amacıyla hasta kabuleden <strong>ve</strong> Sağlık <strong>ve</strong> Sosyal Yardım Bakanlığınca işletme müsaadesi <strong>ve</strong>rilmişbulunan içmece <strong>ve</strong> kaplıcalar “özel sağlık kurumu”, serbest tabiplikler ise“özel sağlık kuruluşu” sayılmıştır.Öte yandan Devlet Memurlarının Tedavi Yardımı <strong>ve</strong> Cenaze GiderleriYönetmeliği’nde yapılan bir değişiklikle “özel sağlık kurumlarında tedavi”başlıklı ek 2.maddesi eklenmiş <strong>ve</strong> devlet memurlarının <strong>ve</strong> bakmaklayükümlü olduğu kimselerin resmi sağlık kurum <strong>ve</strong> kuruluşları tarafından,tedavi amacıyla, özel sağlık kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarına sevk edilebilmeleriolanaklı hale getirilmiştir. 18 Daha sonra yapılan bir değişiklikle sözkonusuYönetmeliğin ek 2.maddesinin başlığı “özel sağlık kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarındatedavi” şeklinde değiştirilmiştir. 1913 26.05.2007 tarih <strong>ve</strong> 26533 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.14 13.04.2003 tarih <strong>ve</strong> 25078 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.15 Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 02.02.2005 tarih <strong>ve</strong> 1871 sayılı yazısı16 14.01.2004 tarih <strong>ve</strong> 25475 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.17 Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 20.04.2004 tarih <strong>ve</strong> 6319 sayılı talimatı18 17.04.2003 tarih <strong>ve</strong> 25082 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.19 26.09.2006 tarih <strong>ve</strong> 26301 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.454Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Devlet memurları ile bakmakla yükümlü bulundukları aile fertlerinintedavilerinin resmi sağlık kurum <strong>ve</strong> kuruluşları yanında özel sağlık kurumları<strong>ve</strong> özel polikliniklerden de sağlanmasına ilişkin usul <strong>ve</strong> esaslarınbelirlenmesi amacıyla Teşhis <strong>ve</strong> Tedavi Amacıyla Özel Sağlık Kurum <strong>ve</strong>Kuruluşlarına Hasta Sevkine İlişkin Usul <strong>ve</strong> Esaslar Hakkında Tebliğ 20düzenlenmiş ama burada da özel sağlık kurum <strong>ve</strong> kuruluşları tanımlanmamıştır.Sağlık Bakanlığı’nın 2003/97 sayılı Genelgesinde özel sağlık kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarınada yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre, birinci basamak özel sağlık kuruluşuifadesinden; Ayakta Teşhis <strong>ve</strong> Tedavi Yapılan Özel Sağlık KuruluşlarıHakkında Yönetmelik kapsamında açılan özel polikliniklerin, ikinci basamaközel sağlık kuruluşu ifadesinden ise; Özel Hastaneler Yönetmeliği’negöre ruhsat almış özel hastaneler ile Ayakta Teşhis <strong>ve</strong> Tedavi Yapılan ÖzelSağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmelik kapsamında açılan özel tıp merkezleri<strong>ve</strong> özel dal merkezlerinin anlaşılacağı belirtilmiştir. Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikKurumu Sağlık Uygulama Tebliği’ndeki özel sağlık kurum <strong>ve</strong> kuruluşusınıflandırması ise aşağıdaki şekilde yapılmıştır.I .1 .3 .2– Özel Sağlık Kuruluşları• Ayakta Teşhis <strong>ve</strong> Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları HakkındaYönetmelik(ÖSKY) kapsamında açılan özel poliklinikler,• Ağız <strong>ve</strong> Diş Sağlığı Hizmeti Sunulan Özel Sağlık Kuruluşları HakkındaYönetmelik kapsamında açılan ağız <strong>ve</strong> diş sağlığı hizmeti <strong>ve</strong>ren özel sağlıkkuruluşları, birinci basamak özel sağlık kuruluşları olarak kabul edilir.Öte yandan, müstakil olarak açılan kimi sağlık kuruluşlarını da bu başlıkaltında değerlendirmek mümkün olabilecektir. Özel sağlık kuruluşlarınınbelirleyici unsuru ayakta teşhis <strong>ve</strong> tedavi hizmetinin <strong>ve</strong>rilmesidir. 21I .1 .3 .3– Özel Sağlık Kurumları• Özel Hastaneler Yönetmeliğine göre ruhsat almış hastaneler 22 ,• Ayakta Teşhis <strong>ve</strong> Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmelikkapsamında açılan tıp merkezleri,• Ayakta Teşhis <strong>ve</strong> Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmelikkapsamında açılan özel dal merkezleri, ikinci basamak özel sağlıkkurumları olarak kabul edilir. Sağlık kurumu ise sağlık kuruluşlarındandaha teşkilatlı <strong>ve</strong> daha hacimli birimlerdir. Özel sağlık kurumları, hastalığıteşhis edilen hastaların tedavilerinin de aynı birim içerisinde yataklı teşhis<strong>ve</strong> tedavi hizmetini bütün tıp alanında <strong>ve</strong>ya belli bir tıp alanında <strong>ve</strong>ren özelhastaneler olarak öne çıkmaktadır. 2320 30.05.2003 tarih <strong>ve</strong> 25123 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.21 ÖZDEMİR, Hayrünnisa: Özel Hukukta Teşhis <strong>ve</strong> Tedavi Sözleşmesi, Yetkin Yayınları, Ankara 2004, s:5622 Özel hastaneler ülkemizde her ilde bulunmamaktadır. Özel hastane bulunan il sayısı 56’dır. (Sağlık BakanlığıTedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 05.10.2007 tarih <strong>ve</strong> 20836 sayılı yazısı)23 ÖZDEMİR, Hayrünnisa: Özel Hukukta Teşhis <strong>ve</strong> Tedavi Sözleşmesi, Yetkin Yayınları, Ankara 2004, s:61Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 455
I .1 .4 –Sağlık kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarının MEDULA sistemine entegresiYukarıda yer <strong>ve</strong>rildiği üzere, Kurumca sağlık hizmetleri finanse edilenler,<strong>5510</strong> sayılı Kanuna göre de genel sağlık sigortası kapsamındaki sağlık hizmetleriniKurumla sözleşme yapan kamu <strong>ve</strong> özel sağlık kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarındanalmaktadırlar. Genel Sağlık Sigortası Kapsamında Uygulanan“Medula” Sistemi Hakkında Tebliğ (Seri No: 1) 24 gereğince, özel sağlıkkurum <strong>ve</strong> kuruluşları ile Kurum arasında sözleşme yapılabilmesi <strong>ve</strong> faturalarınödenebilmesi için özel sağlık kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarının MEDULAsistemine entegre olmaları gerekmektedir.Buna göre; SGK ile ilk kez sözleşme yapacak olan kamu sağlık kurum <strong>ve</strong>kuruluşlarının yanı sıra özel sağlık kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarının da, Kurumabaşvurmadan önce, MEDULA tesis kodunu almak için HÜAP 25 tarafındangeliştirilen “ulusal sağlık hizmet sağlayıcıları <strong>ve</strong> hekim <strong>ve</strong>ritabanı oluşturulması”projesi kapsamında, öncelikle Ankara HÜAP ekibine başvurmalarıgerekmektedir. Bu ekip tarafından oluşturulacak kayıt sonrasında özelsağlık kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarına <strong>ve</strong>rilecek MEDULA tesis kodu ile Kurumasözleşme imzalama <strong>ve</strong> MEDULA ekranlarının açılabilmesi için başvurudabulunulabilecektir. 26I .2 - SÖZLEŞMELİ SAĞLIK HİZMETİ SUNUCULARININ SEÇİMİ VEDUYURULMASIKurum, sağlık hizmet sunucularının sözleşme başvurularının değerlendirilmesinde,sağlık hizmet sunucuları arasında tercih açısından kamu yadaözel sektörde olmaları bakımında herhangi bir ayrım yapması sözkonusudeğildir. Belirtelim ki; öteden beri kendi sağlık tesisleri bulunan SSK <strong>ve</strong> diğerkamu sağlık tesisleri, 06.01.2005 tarih <strong>ve</strong> 5283 sayılı Bazı Kamu Kurum<strong>ve</strong> Kuruluşlarına Ait Sağlık Birimlerinin Sağlık Bakanlığı’na DevredilmesineDair Kanun 27 ile Sağlık Bakanlığı’na devredilmişlerdir. Böyle oluncaKuruma sözleşme yapmak için başvuru yapacak olanların Sağlık Bakanlığı<strong>ve</strong> özel sektör sağlık kuruluşları olacağı açıktır. Bununla birlikte, SağlıkBakanlığı’na devredilmiş sağlık kuruluşlarının özelleştirileceği, dolayısıylahedefin sağlık hizmetlerinin sadece özel sektörden alınması olduğu daifade edilmektedir 28 .Sağlık hizmetlerinden yararlanacak olan kişilerin başvuracakları sözleşmelisağlık hizmet sunucularını da bilmeleri gerekmektedir. <strong>5510</strong> sayılıKanunun 77.maddesine göre bu Kanun gereğince genel sağlık sigortalısı<strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kişilerin sağlık hizmetinden yararlanmakiçin başvuracakları yurt içinde <strong>ve</strong>ya yurt dışındaki sözleşmeli sağlık hiz-24 17.12.2006 tarih <strong>ve</strong> 26369 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.25 Hacettepe Üni<strong>ve</strong>rsitesi Araştırma Geliştirme Projesi. HÜAP; Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığı, Maliye Bakanlığı,Sağlık Bakanlığı <strong>ve</strong> Hacettepe Üni<strong>ve</strong>rsitesi arasında düzenlenen bir protokole dayalı olarak yürütülmektedir.26 http://www.ohsad.org/ohsadb2c/contentweb.aspx?icerik_id=1750&dil=tr; Erişim:27.03.200827 19.01.2005 tarih <strong>ve</strong> 25705 Mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.28 SÖZER, A.Nazım: “Sağlıkta Dönüşüm Projesi <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası”, TİSK Akademi, 2006/1, C:1, S:1, s:47-55456Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
meti sunucularının unvan, isim <strong>ve</strong> adresleri Kurumca elektronik ortamda<strong>ve</strong>ya diğer yöntemlerle duyurulur. Genel sağlık sigortalıları <strong>ve</strong> bakmaklayükümlü olduğu kişiler, sağlık hizmeti sunucuları arasından, genel sağlıksigortasıyla ilgili diğer madde hükümlerine uymak şartıyla istediğini seçmehakkına sahiptir.I .3 – PROVİZYON İŞLEMLERİGenel sağlık sigortalıları ile bakmakla yükümlü olduğu kişilerin sağlıkhizmet sunucularından finansmanı Kurumca karşılanan sağlık hizmetlerinialabilmeleri için ev<strong>ve</strong>la müstehaklık kontrolüne tabi tutulmaları gerekmektedir.Zira, bunlar adına sağlık hizmeti sunucusuna başvurduğutarihten önceki son bir yıl içinde toplam 30 gün genel sağlık sigortası primödeme gün sayısının olması gerekmektedir. Ancak bu kontrolden sonrasağlık hizmeti <strong>ve</strong>rilebilecektir. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 73.maddesi beşincifıkrasına göre ise Kurum, provizyon işlemlerini yürütmek üzere sağlıkhizmeti sunucularının mahallinde provizyon merkezi açabilir <strong>ve</strong> personelçalıştırabilir. Sözleşmeli sağlık hizmeti sunucuları ise, bu amaçla Kurumauygun bağımsız mekan tahsis etmek zorundadırlar.Öte yandan; <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında sağlık hizmeti sunucularınınsigortalılık kontrolü <strong>ve</strong> diğer provizyon işlemlerini elektronik ortamdayapmaya başlaması için gerekli altyapının kurulmasına kadar, sağlık bilgilerininyazılı olarak tutulmasına başlanır <strong>ve</strong> sağlık belgesinin <strong>ve</strong>ya sağlıkkarnesinin Kurumca <strong>ve</strong>rilmesine devam edilecektir.(<strong>5510</strong>/Geçici 12-1)Kamu idarelerinin sağlık hizmetlerinin sağlanmasına ilişkin görevleri, yürürlüktenkaldırılan kanunlardaki hak <strong>ve</strong> yükümlülükler çerçe<strong>ve</strong>sinde ilgilikayıt <strong>ve</strong> işlemler Kurum tarafından devralınan tarihe kadar devam edecek<strong>ve</strong> devir süreci ise üç yıl içinde tamamlanacaktır.(<strong>5510</strong>/Geçici 12-2)Bu Kanun gereğince, yurt dışında tedavi için yapılacak sevklere, çalışmagücü kaybı, iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücü<strong>ve</strong>ya çalışma gücü kaybına esas teşkil edecek sağlık kurulu raporlarınınusûl <strong>ve</strong> esaslarını, bu raporları <strong>ve</strong>rmeye yetkili sağlık hizmeti sunucularınınsahip olması gereken kriterleri belirlemeye, usûlüne uygun olmayansağlık kurulu raporu <strong>ve</strong> dayanağı tıbbî belgeleri düzenleyen sağlık hizmetsunucusuna iade ederek belirlenen bilgileri içerecek şekilde yeniden düzenlenmesiniistemeye Kurum yetkilidir.(<strong>5510</strong>/95-1)Bu noktada bir hususa değinmekte fayda var: Çalışma gücü kaybı <strong>ve</strong> meslektekazanma gücü kaybının tespitine ilişkin sağlık raporu alınması sürecindeprovizyon kontrolüne gerek bulunmamaktadır. Zira bu nitelikte bulunanlarahenüz gelir <strong>ve</strong> aylık bağlanmamış olabileceği gibi, kontrol muayenelerisonucunda alınacak yeni sağlık kurulu raporlarına kadar gelir <strong>ve</strong>aylıkları durdurulmuş da olabilir. Zaten, söz konusu hastalarının “maluliyetlerinin”tespitine ilişkin masrafları geçmiş dönemde de Kurumca karşı-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 457
lanmıştır/karşılanmaktadır 29 . Nihayet bu konuda yaşanan sıkıntılar SağlıkBakanlığı’nın bir Genelgesi 30 ile giderilmiş bulunmaktadır.II– ÖDENECEK SAĞLIK HİZMETİ BEDELLERİNİN TESPİTİII .1 –GENEL YAKLAŞIM<strong>5510</strong> sayılı Kanun gerekçesinde; genel sağlık sigortası kapsamında olan kişileriçin gereken ölçüde sağlık hizmetlerinin bedelinin karşılanması esasolmakla birlikte, bu hizmetlerin kişilerin her türlü bireysel isteklerini <strong>ve</strong>taleplerini sınırsız olarak karşılamasının beklenemeyeceği ifade edilmiştir.Ayrıca, bu konuda dünyadaki çağdaş uygulamalar da gözden geçirildiğindebenzeri ulusal ölçekli zorunlu sağlık sigortası sistemlerinde, toplumsalfaydayı <strong>ve</strong> hedefleri önceleyen <strong>ve</strong> bu hedeflere ulaşılmasını sağlayan sağlıkhizmetlerinin sağlanmasının bireysel sağlık hizmetlerinin sınırsız karşılanmasınınönünde tutulduğu <strong>ve</strong> bu sistemlerin sağladıkları sağlık hizmetlerinibu genel ilkeyi temel alarak belirledikleri tespitine de yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Diğer taraftan, sistemin sürdürülebilirliği açısından genel sağlık sigortasıkapsamında sağlanacak sağlık <strong>ve</strong> sağlıkla ilişkili hizmetler ile bu hizmetlerinsağlanması için sigortalılardan alınması gereken prim miktarları arasındaparalellik kurulmasının zorunlu olduğu, dolayısıyla sağlık hizmetlerininsınırsız artırılmasının aktüeryal prim miktarlarının da yükseltilmesisonucunu doğuracağı dile getirilmiştir. Bu sebeple de, bedeli karşılanacaksağlık hizmetlerinin toplumsal faydayı <strong>ve</strong> sürdürülebilirliği önceleyen biryaklaşım ile düzenlenmesi gerektiğine işaret edilmiştir.II . 2 –BEDELİ ÖDENECEK SAĞLIK HİZMETLERİGenel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kişilerin sağlık hizmetiihtiyacı Kurumca karşılanmaktadır. Kurumca bedeli ödenecek sağlıkhizmetleri ise <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 63.maddesinde gösterilmiştir. Ayrıca,<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 65.maddesi gereğince gündelik, yol, yatak <strong>ve</strong> yemekgiderlerinin bir bölümü de Kurumca ödenecektir.Daha önce de açıklandığı üzere; koruyucu sağlık hizmetleri, kişilerin hastalanmaları<strong>ve</strong> analık sebebiyle ayakta ya da yatarak tedavileri, ağız <strong>ve</strong> dişsağlığı hizmetleri, yardımcı üreme yöntemleri tedavisi, teşhis-tedavi içingerekli diğer unsurlar, vücut bütünlüğünü sağlamak amacıyla yapılan <strong>ve</strong>iş kazası ile meslek hastalığına, kazaya, hastalıklara <strong>ve</strong>ya konjenital nedenlerebağlı olarak ortaya çıkan durumlarda yapılacak estetik amaçlı sağlıkhizmetleri, Sağlık Bakanlığınca izin <strong>ve</strong>ya ruhsat <strong>ve</strong>rilen diğer sağlık hizmetleriKurumca bedelleri ödenecek olan hizmetlerdir.II . 3 –SAĞLIK HİZMETİ BEDEL TESPİT KRİTERLERİKurumca sağlanacak olan sağlık hizmetlerini <strong>ve</strong> diğer giderlerin bedeliniSağlık Hizmetleri Fiyatlandırma Komisyonu belirleyecektir. Yalnız bu ko-29 SSK Başkanlığı Sigorta İşleri Genel Müdürlüğü’nün 17.05.2005 tarihli, 12-144 Ek sayılı Genelgesi30 Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 15.02.2006 tarih <strong>ve</strong> 2705 sayılı Genelgesi458Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
misyon sağlık hizmetlerinin bedellerini tespit ederken, yetkisini dilediğigibi kullanamayacaktır. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 72.maddesi birinci fıkrasındabelirtilen kriterleri dikkate almak suretiyle sağlık hizmeti bedellerini tespitedecektir.Buna göre, Sağlık Hizmetleri Fiyatlandırma Komisyonu, tıp eğitimini, hizmetbasamağını, alt yapı <strong>ve</strong> kaynak kullanımı ile maliyet unsurlarını dikkatealarak sağlık hizmeti sunucularını fiyatlandırmaya esas olmak üzereayrı ayrı sınıflandırabilir. Sağlık Hizmetleri Fiyatlandırma Komisyonu63.madde hükümlerine göre finansmanı sağlanan sağlık hizmetlerinin Kurumcaödenecek bedellerini; sağlık hizmetinin sunulduğu il <strong>ve</strong> basamak,Devletin doğrudan <strong>ve</strong>ya dolaylı olarak sağlamış olduğu sübvansiyonlar,sağlık hizmetinin niteliği itibarıyla hayati öneme sahip olup olmaması,kanıta dayalı tıp uygulamaları, maliyet-etkililik ölçütleri <strong>ve</strong> genel sağlıksigortası bütçesi dikkate alınmak suretiyle, her sınıf için tek tek <strong>ve</strong>ya gruplandırarakbelirlemeye yetkilidir.(<strong>5510</strong>/72-1)Düzenlemenin bu haliyle Anayasamızın 65.maddesi ile de uyum içerisindeolduğunu söyleyebiliriz. Zira; 82 Anayasası’nın 65.maddesinde “Sosyal <strong>ve</strong>Ekonomik Hakların Sınırı” başlığı altında yapılan düzenleme, 03.10.2001tarih <strong>ve</strong> 4709 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik 31 ile bu madde başlığı“Devletin İktisadi <strong>ve</strong> Sosyal Ödevlerinin Sınırı” şeklinde değiştirilerekmadde metni, “Devlet, sosyal <strong>ve</strong> ekonomik alanlarda Anayasa ile belirlenengörevlerini, bu görevlerin amaçlarına uygun öncelikleri gözeterekmali kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde yerine getirir.” şeklinde kalemealınmıştır. Böylece, diyelim sağlık ile ilgili görevlerini Devlet, daha önceolduğu üzere, “ekonomik istikrarın korunmasını gözeterek” değil, fakat“bu görevlerin amaçlarına uygun öncelikleri gözeterek”, ancak “mali kaynaklarınınyeterliliği ölçüsünde” yerine getirebilecektir.Öte yandan, Türkiye tarafından onaylanan Avrupa Sosyal Şartı’nda, “Bölüm1” başlığı altında, “Akit taraflar, ulusal <strong>ve</strong> uluslar arası tüm uygunyolları izleyerek aşağıdaki hak <strong>ve</strong> ilkelerin etkin biçimde gerçekleşebileceğikoşullara ulaşmayı politikalarının amacı sayar” hükmünden sonra,“11-Herkes ulaşılabilecek en yüksek sağlık düzeyinden yararlanmasınımümkün kılan her türlü önlemlerden faydalanma hakkına sahiptir” denildiği,bu sebeple de sağlık hizmeti bedellerinin bu şekilde belirlenecekolmasının, Avrupa Sosyal Şartı’nın sözkonusu hükmüne <strong>ve</strong> dolayısıylaAnayasa’nın 90.maddesine de aykırı düştüğü ileri sürülmektedir 32 .II . 4 – GSS GELİRLERİNİN KULLANIM AMACISağlık Hizmetleri Fiyatlandırma Komisyonu, sağlık hizmeti bedellerinitespit dereken diğer kriterlerin yanısıra genel sağlık sigortası bütçesini de31 17.10.2001 tarih <strong>ve</strong> 24556 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.32 Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Yasası’na İlişkin Görüşlerimiz, DİSK’in Sesi Mayıs 2006 Özel Eki,s:39Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 459
dikkate alacaktır. Genel sağlık sigortası prim gelirleri ise; yönetim giderleri,genel sağlık sigortasından sağlanan sağlık hizmetleri <strong>ve</strong> diğer haklardışında başka bir amaçla kullanılamaz. (<strong>5510</strong>/74-1)Diğer taraftan, uzun <strong>ve</strong> kısa vadeli sigorta kolları bakımından sürekli işgöremezlik, malûllük, çalışma gücü kaybı hallerinin tespiti <strong>ve</strong>ya bu amaçlayapılan kontroller nedeniyle oluşan sağlık hizmeti giderleri ile Kanunun72.maddesine göre, usul <strong>ve</strong> esasları Kurumca belirlenecek gündelik <strong>ve</strong> yolgiderleri, refakatçı giderleri, kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kolları prim gelirlerindenkarşılanacaktır. (<strong>5510</strong>/74-2)II . 5 – SAĞLIK HİZMETLERİ FİYATLANDIRMA KOMİSYONUSağlık Hizmetleri Fiyatlandırma Komisyonu; Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikBakanlığını, Maliye Bakanlığını, Sağlık Bakanlığını, Devlet PlanlamaTeşkilâtı Müsteşarlığını, Hazine Müsteşarlığını temsilen birer üye <strong>ve</strong> Kurumutemsilen iki üye olmak üzere toplam yedi üyeden oluşur. Komisyonkararlarını salt çoğunluk ile alır, kararlar Resmî Gazetede yayımlanır.Komisyonca gerekli görülen hallerde sağlık hizmetlerinin türlerine görebirden fazla alt komisyon kurulabilir. Komisyonun sekreterya işlemleriKurumca yerine getirilir.(<strong>5510</strong>/72-2)Öte yandan; Sağlık Hizmetleri Fiyatlandırma Komisyonuna iştirak edenlere,ayda iki defadan fazla olmamak üzere katıldıkları her toplantı günü için(3000) gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpılarak bulunacaktutarı üzerinden toplantı ücreti ödenir. Komisyon çalışmaları ile ilgili hertürlü giderler Kurumca ödenir. (<strong>5510</strong>/72-3) Kurum, ilgili kamu kurum <strong>ve</strong>kuruluşları ile dernek, vakıf, federasyon, konfederasyon <strong>ve</strong> kamu kurumuniteliğindeki meslek kuruluşlarının görüşlerini alabilir.(<strong>5510</strong>/72-4)III –SAĞLIK GİDERLERİNİN ÖDENMESİIII .1 –GENEL OLARAK<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 73.maddesi birinci fıkrasına göre; bu Kanuna göresağlık hizmetleri, Kurum ile yurt içindeki <strong>ve</strong>ya yurt dışındaki sağlık hizmetisunucuları arasında yapılan sözleşmeler yoluyla <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya bu Kanunhükümlerine uygun olarak genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlüolduğu kişilerin sözleşmesiz sağlık hizmeti sunucularından satın aldıklarısağlık hizmeti giderlerinin ödenmesi suretiyle sağlanır. Anlaşılacağı üzereesas olan, Kurumun sözleşme yaptığı sağlık hizmet sunucularından sağlıkhizmeti almaktır. Ancak, Kurum sözleşmesiz sağlık hizmet sunucularındanalınan sağlık hizmeti giderlerini de ödeyecektir.Ancak, sağlık hizmeti sunucuları, genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlüolduğu kişilerin sağlık hizmetlerinden yararlanmaya müstahakolup olmadığını, Kurumun elektronik <strong>ve</strong>ya diğer ortamlarda sağlayacağıyöntemlere uygun olarak kontrol etmek <strong>ve</strong> belgelemek zorundadır.(<strong>5510</strong>/73-9)460Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Verdikleri sağlık hizmetlerini Kuruma faturalandıracak olan sağlık hizmetsunucularına, Kurum gerekli incelemeleri tamamlamakla ödemede bulunacaktır.Geçmişte SSK uygulamasında olduğu gibi Kurum kendisi sağlıkhizmeti üretmeyecek, sağlık hizmet sunucularından satın alacaktır. Bu yanıylaKurum sağlık hizmet sunucuları açısından bir “geri ödeme kurumuna”dönüşmüştür diyebiliriz.Öte yandan, sağlık hizmeti sunucularına, tahakkuk etmiş alacaklarının %75’i ilâ % 90’ı arasındaki tutar, faturaların teslim tarihinden itibaren en geçkırkbeş gün içinde alacaklarından mahsuben avans olarak ödenir. Doksangün içinde de fatura <strong>ve</strong> eki belgelerin incelemesi tamamlanarak geri kalantutar ödenir.(<strong>5510</strong>/97-7) <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 66. maddesi gereği yurtdışındasağlanan sağlık hizmetlerinin bedelleri için, yurt dışında bulunan sağlıkhizmet sunucusunun talebi halinde, sağlık hizmetinin sunumundan öncede avans ödenebilir. (<strong>5510</strong>/97-8)Dikkat edileceği üzere sağlık hizmet sunucularının faturalarının ödenmesindebir gecikme olmaması için, tahakkuk eden tutarın %75 ila %90’ı kadaravans olarak <strong>ve</strong>rilecektir. Düzenlemede, “ödenebilecektir” denilerekKuruma bir takdir hakkı <strong>ve</strong>rilmemiş, tersine “ödenir” denilmek suretiyleKurumun avans ödeme yükümlülüğü kesinliğe kavuşturulmuştur.III .2 –GÖTÜRÜ BEDEL İLE ÖDEMEKurum, bu maddenin birinci fıkrasında belirtilen yöntemler dışında, kamuidarelerince <strong>ve</strong>rilecek sağlık hizmetlerini götürü bedel üzerinden hizmetalım sözleşmesiyle de sağlamaya yetkilidir. Kamu idaresi sağlık hizmetisunucuları, sözleşmede belirtilen götürü bedel karşılığında genel sağlıksigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kişilere sözleşme kapsamında<strong>ve</strong>rilmesi gereken her türlü sağlık hizmetini sunmakla yükümlüdür <strong>ve</strong>sözleşmede belirtilen götürü bedel dışında Kurumdan <strong>ve</strong>ya genel sağlık sigortalısı<strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kişilerden Kanunda belirtilen ila<strong>ve</strong>ücretler <strong>ve</strong> katılım payları dışında ayrıca bir bedel talep edemez. Götürübedel üzerinden hizmet alım sözleşmesiyle temin edilen hizmetler için Kurumaayrıca fatura <strong>ve</strong> dayanağı belge gönderilmez. Bu fıkranın uygulanmasınailişkin usul <strong>ve</strong> esaslar Sağlık Bakanlığı ile müştereken belirlenir.(<strong>5510</strong>/73-8)Öte yandan, 5597 sayılı Kanunun 33 4.maddesi ile <strong>5502</strong> sayılı Kanuna eklenenek 2.madde ile birinci basamak sağlık hizmetlerinin doğrudan SağlıkBakanlığı’ndan alınacağı kararlaştırılmıştır. Buna göre; Maliye Bakanlığı,Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu <strong>ve</strong> 3816 sayılı Ödeme Gücü Olmayan VatandaşlarınTedavi Giderlerinin Yeşil Kart Verilerek Devlet Tarafından KarşılanmasıHakkında Kanuna göre tedavi yardımı <strong>ve</strong>rilen kişilerin sağlık harcamalarınıkarşılamakla görevli kurumlar; sağlık yardımlarını karşıladığı33 23.03.2007 tarih <strong>ve</strong> 26471 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 461
sigortalı, iştirakçi, emekli <strong>ve</strong> diğer hak sahipleri için Sağlık Bakanlığınabağlı birinci basamak sağlık kuruluşları tarafından <strong>ve</strong>rilecek sağlık hizmetlerinidoğrudan hizmet alımı sözleşmesiyle sağlamaya yetkili olduklarıhüküm altına alınmıştır. Sağlık Bakanlığı ise, sözleşmede belirtilen tutarkarşılığında yukarıda belirtilen kurumların sağlık yardımlarını karşıladığıkişilere birinci basamak <strong>ve</strong> kuruluşlarda <strong>ve</strong>rilmesi gereken her türlü sağlıkhizmetini sunmakla yükümlüdür <strong>ve</strong> sözleşmede belirlenen tutar dışındabu kurumlardan <strong>ve</strong> sağlık yardımı sağlanan kişiden ayrıca bir bedel isteyemeyecektir.Düzenleme bir anlamda birinci basamak sağlık hizmetleri sunumunun SağlıkBakanlığı’na devrini ifade etmektedir. Uygulamada buna kapitasyonyöntemi denilmektedir. 34 Kapitasyon yöntemi, sağlık hizmet sunucusuna,kişi başına yapılacak ödemeyi ifade etmektedir. Bu yöntemde kişilerinsağlık hizmetinden yararlanıp yararlanmadığının da bir önemi bulunmamaktadır.Finansmanı sağlayacak kurum, bu ödeme yöntemi ile kişilerinhastalanması nedeniyle oluşan ödeme riskini, sağlık hizmeti sunan kurumadevretmektedir. Artık Sağlık Bakanlığı, birinci basamak sağlık hizmetlerindekişi başına ödeme aldıktan sonra, kapsamdaki kişilerin giderlerinintoplam gelirlerden fazla olması durumunda ortaya çıkacak gider fazlasınıkarşılama riskini de üzerine almış olmaktadır. 35III .3 –SAĞLIK HİZMET SUNUCULARININ KAYIT VE BİLDİRİMİKurum ile sözleşmesi olan tüm sağlık hizmeti sunucuları, sağlık hizmetisunduğu tüm kişilere ait sözleşme hükümlerinde yer <strong>ve</strong>rilen bilgileri,belirlenen yöntemlere <strong>ve</strong> süreye uygun biçimde elektronik ortamda <strong>ve</strong>yayazılı olarak Kuruma göndermek zorundadır. Bu bilgiler gönderilmeksizintalep edilen sağlık hizmeti bedelleri, bilgiler gönderilinceye kadar ödenmeyecektir.(<strong>5510</strong>/78-1)Genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kişinin sağlık bilgileriningizliliği esastır. Sağlık bilgilerinin ne şekilde korunacağı, ulusal gü<strong>ve</strong>nliknedeniyle sağlık bilgisi paylaşıma açılmayacak kişilerin tespiti ilgilibakanlıkların önerisi üzerine Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığı’ncatespit edilecektir. (<strong>5510</strong>/78-2)III .4 –SÖZLEŞMELİ SAĞLIK HİZMET SUNUCULARINAYAPILACAK ÖDEMELERIII .4 .1 – Genel olarakKurum sözleşmeli sağlık hizmet sunucularına Kuruma fatura ettikleri tutarlıyukarıdaki şekilde ödeyecektir. Yani, Sağlık Hizmetleri FiyatlandırmaKomisyonunca belirlenen sağlık hizmetleri bedeli üzerinden ödemede bu-34 KURTULMUŞ, Sevgi: Sağlık Ekonomisi <strong>ve</strong> Hastane Yönetimi, Değişim Dinamikleri Yayınları, İstanbul 1998,s:10935 ÇELİK, Hüseyin: “Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinde Kapitasyon Uygulaması”, http://www.medimagazin.com.tr/birinci-basamak-saglik-hizmetlerinde-kapitasyon-yontemi-uygulamasi-ky-51162.html, (Erişim:13.07.2007)462Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
lunacaktır. Ancak, sözleşmeli sağlık hizmeti sunucularına Kurum tarafındanödenen bu tutarların dışında, genel sağlık sigortalıları <strong>ve</strong> bakmaklayükümlü oldukları kimseler tarafından çeşitli adlar altında ila<strong>ve</strong> <strong>ve</strong> farkücret ödemeleri de yapılabilecektir.Sağlık hizmeti sunan gerçek <strong>ve</strong>ya tüzel kişiler ile kamu idarelerine ait dönersermayeli işletmelerin hizmet bedeli olarak ödenmek üzere Kuruma gönderdikleri<strong>ve</strong>ya kişi adına düzenledikleri fatura bedellerinin ödenebilmesiamacıyla; fatura inceleme birimlerinin oluşumu, fatura <strong>ve</strong> eki belgelerinincelenmesi, <strong>5502</strong> sayılı Kanunun “Fatura <strong>ve</strong> benzeri belgelerin incelenmesi”başlıklı Ek Madde 1 gereği örnekleme yöntemiyle ödenecek tutarlarıntespiti ise 2007/46 Ek 2 sayılı Kurum Genelgesine göre yapılmaktadır. 36III .4 .2 – Sağlık hizmeti ila<strong>ve</strong> ücretiKamu idaresi sağlık hizmeti sunucuları dışındaki vakıf üni<strong>ve</strong>rsiteleri dahilsözleşmeli sağlık hizmeti sunucularınca, Sağlık Hizmetleri FiyatlandırmaKomisyonunca belirlenen sağlık hizmetleri bedeline ek olarak, genel sağlıksigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü oldukları kişilerden sağlık hizmeti sunucularınıngiderleri <strong>ve</strong> ürettikleri sağlık hizmetlerinin maliyetleri, yapılansübvansiyonlar gibi kriterler dikkate alınarak bu bedellerin bir katına kadaralınabilecek ila<strong>ve</strong> ücretin tavanını belirlemeye Bakanlar Kurulu yetkilidir.Bu tavan dahilinde alınabilecek ila<strong>ve</strong> ücret oranları Kurumca belirlenir.Ancak kamu idaresi sağlık hizmeti sunucuları tarafından sevk edilmesihalinde 60.maddenin birinci fıkrasının (c) bendinin (4), (6) <strong>ve</strong> (8) numaralıalt bentleri kapsamında sayılanlar ile bakmakla yükümlü oldukları kişilerdenila<strong>ve</strong> ücret alınamaz. Sağlık Hizmetleri Fiyatlandırma Komisyonuncabelirlenen eşdeğer ilaçların, azami fiyatı ile kişinin talep ettiği eşdeğer ilacınfiyatı arasında oluşacak fark <strong>ve</strong> optik için tavan uygulanmaz <strong>ve</strong> bu fıkrakapsamında değerlendirilmez.(<strong>5510</strong>/73-2)İla<strong>ve</strong> ücret ile ilgili üç özel durum mevcuttur. İlk olarak, kamu idaresi sağlıkhizmet sunucuları ila<strong>ve</strong> ücret talep etme hakkına sahip değildirler. İkinciolarak, 1005 sayılı Kanuna göre şeref aylığı alanlar, 2330 sayılı Kanunagöre sosyal tazmin aylığı alanlar, harp malüllüğü <strong>ve</strong> terör mağduru aylığıalanlardan <strong>ve</strong> bunların bakmakla yükümlü oldukları kişilerden ila<strong>ve</strong> sağlıkücret alınamaz. Bunun için de kişinin kamu idaresi sağlık hizmet sunucusutarafından sev edilmiş olması gerekmektedir. Son olarak ise, alınacaktavan ücret bir kat ile sınırlandırılmış <strong>ve</strong> tespit yetkisi Bakanlar Kuruluna<strong>ve</strong>rilmiştir. 37 2008/13728 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına göre de, kamuidaresi sağlık hizmeti sunucuları dışındaki vakıf üni<strong>ve</strong>rsiteleri dahil sözleşmelisağlık hizmeti sunucuları tarafından, Sağlık Hizmetleri FiyatlandırmaKomisyonunca belirlenen sağlık hizmetleri bedelinin en fazla % 30’unakadar ila<strong>ve</strong> ücret alınabilecektir. 3836 SGK Başkanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı’nın 01.08.2008 tarih <strong>ve</strong> 2007/46 Ek 2 sayılı Genelgesi37 SÖZER, Ali Nazım: “Genel Sağlık Sigortasında Sunulan Edimler: Kapsam Ve Yararlanma Koşulları”, Sicil, Haziran2008, S:10, s:147-15738 04.06.2008 tarih <strong>ve</strong> 26896 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 463
III .4 .3 – İstisnai sağlık hizmeti ila<strong>ve</strong> ücretiSözleşmeli sağlık hizmeti sunucuları, … hayati öneme sahip olmama <strong>ve</strong>alternatif tedavilerin bulunması gibi hususlar göz önüne alınarak SağlıkHizmetleri Fiyatlandırma Komisyonu tarafından belirlenen istisnai sağlıkhizmetleri için, genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kişilerdenbelirlenen hizmet fiyatlarının üç katını geçmemek üzere ilâ<strong>ve</strong> ücretalabilir. Sözleşmeli sağlık hizmeti sunucuları, Kurumca ödenecek sağlıkhizmeti bedellerinin yayımlanmasını takiben otuz gün içinde ilâ<strong>ve</strong> ücretödemeleri için belirlenen tavanlar dahilinde belirledikleri sağlık hizmetifiyatlarını Kuruma bildirmek zorundadır. Sözleşmeli sağlık hizmeti sunucularıfiyat değişikliklerini 5 iş günü içinde Kuruma bildirirler. Tavanlardahilinde de olsa Kurumca belirlenen süreden önce bu fiyatlarını artıramazlar.(<strong>5510</strong>/73-4)Belirtelim ki; bir sağlık hizmetinin istisnai sağlık hizmeti olarak değerlendirilebilmesiiçin hayati öneme haiz olmaması <strong>ve</strong> alternatif tedavi yöntemininbulunması gibi hususlar göz önüne alınır.(GSSİY/43-1) Genel sağlıksigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü oldukları kişilerin talepleri doğrultusundasağlık hizmeti sunucuları tarafından, Kurumca istisnai sağlık hizmetiolarak kabul edilen sağlık hizmetinin sunulması durumunda, bu hizmetleriçin bedeli en düşük alternatifi üzerinden ödeme yapılır.(GSSİY/43-3) Öteyandan, istisnai sağlık hizmetlerinden ila<strong>ve</strong> ücret alınabilmesinin anayasalteminat altında olan sağlık hakkını etkisizleştireceği iddia olunmaktadır. 39III .4 .4 – Otelcilik fark ödemesiSözleşmeli sağlık hizmeti sunucuları, Kurumca belirlenmiş standartlarınüstündeki talepleri karşılayan otelcilik hizmetleri için, genel sağlık sigortalısı<strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kişilerden belirlenen hizmet fiyatlarınınüç katını geçmemek üzere ilâ<strong>ve</strong> ücret alabilir. Sözleşmeli sağlık hizmetisunucuları, Kurumca ödenecek sağlık hizmeti bedellerinin yayımlanmasınıtakiben otuz gün içinde ilâ<strong>ve</strong> ücret ödemeleri için belirlenen tavanlardahilinde belirledikleri sağlık hizmeti fiyatlarını Kuruma bildirmekzorundadır. Sözleşmeli sağlık hizmeti sunucuları fiyat değişikliklerini 5 işgünü içinde Kuruma bildirirler. Tavanlar dahilinde de olsa Kurumca belirlenensüreden önce bu fiyatlarını artıramazlar.(<strong>5510</strong>/73-4)Sağlık hizmet sunucularının özel ya da kamu sektörüne ait olmasının Kurumaçısından bir farklılığı bulunmamaktadır. Hem tercih edilme açısındanbir önceliğinin bulunmaması hem de otelcilik hizmetleri için başvurankişilerden fark alınabilmesinin, özel sektörle rekabete girecek olan kamusağlık tesislerini, en dezavantajlı oldukları, otelcilik hizmetleri gibi sağlıkaçısından daha tali olan hizmetlere yönlendireceği belirtilmektedir 40 .39 SÖZER, Ali Nazım: “Genel Sağlık Sigortasında Sunulan Edimler: Kapsam Ve Yararlanma Koşulları”, Sicil, Haziran2008, S:10, s:147-15740 KAĞAN, Tufan: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası”, Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2006/1 Özel Sayı, S.8,s:147-161464Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
III .4 .5 – Öğretim üyesi fark ödemesiKamu idaresi sağlık hizmeti sunucuları, otelcilik hizmeti ile dördüncü fıkradabelirtilen istisnai sağlık hizmetleri dışında, sağladıkları sağlık hizmetleriiçin genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlü olduğu kişilerdenila<strong>ve</strong> ücret talep edemez. Aksine bir hüküm bulunmadığı sürece, kamuidaresi <strong>ve</strong> vakıf üni<strong>ve</strong>rsitesi sağlık hizmeti sunucularında 2547 sayılı YüksekÖğretim Kanununda tanımlanan öğretim üyeleri tarafından sunulansağlık hizmetleri için bu fıkra hükmü uygulanmaz, Kurum öğretim üyeleriiçin alınacak ila<strong>ve</strong> ücret için bir tavan belirleyebilir.(<strong>5510</strong>/73-3) Anlaşılacağıüzere, bu ödeme özel sağlık kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarında değil, vakıf <strong>ve</strong>kamu idaresi sağlık hizmeti sunucularında çalışan öğretim üyeleri için yapılacaktır.III .5 –SÖZLEŞMESİZ SAĞLIK HİZMET SUNUCULARINAYAPILACAK ÖDEMELERAcil haller dışında sözleşmesiz sağlık hizmeti sunucularından kişilercesatın alınan sağlık hizmeti bedelleri Kurumca ödenmez.(<strong>5510</strong>/73-6) Sözleşmesizsağlık hizmeti sunucularından acil hallerde alınan sağlık hizmetibedeli, 72.madde gereği sözleşmeli sağlık hizmeti sunucuları için belirlenenbedeller esas alınarak genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmakla yükümlüolduğu kişilere fatura karşılığı ödenir. Sözleşmeli <strong>ve</strong> sözleşmesiz sağlıkhizmeti sunucuları, acil hallerde, sözleşmeli sağlık hizmetleri sunucularıise Kurumun belirlediği sağlık hizmetleri için genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong>bakmakla yükümlü olduğu kişilerden <strong>ve</strong>ya Kurumdan herhangi bir ila<strong>ve</strong>ücret talep edemez. (<strong>5510</strong>/73-7)III .6 –DOĞAL AFET VE SAVAŞ HALİNDE YAPILANGİDERLERİN KARŞILANMASI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 75.maddesi gereğince, 7269 sayılı Umumi Hayata MüessirAfetler Dolayısiyle Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara DairKanun kapsamındaki afetler ile 2941 sayılı Seferberlik <strong>ve</strong> Savaş Hali Kanunugereğince ilân edilen savaş halinde genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong> bakmaklayükümlü olduğu kişilerin sağlık hizmetleri Kurum tarafından sağlanmayadevam edilir. Ancak, afet <strong>ve</strong>ya savaş hallerine bağlı nedenlerden dolayıKurumca yapılan sağlık hizmeti giderleri, giderlerin ödendiği takvim yılısonu esas alınarak genel bütçeden Kuruma bir yıl içinde transfer edilir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 465
YİRMİALTINCI BÖLÜMGENEL SAĞLIK SİGORTASIUYGULAMASINDASORUMLULUK HALLERİ VEKURUMUN İNCELEME YETKİSİ
I – İŞVERENİN SORUMLULUK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİBurada sözünü ettiğimiz iş<strong>ve</strong>ren, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 12.maddesi birincifıkrasına göre, Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (c) bentlerinegöre sigortalı sayılan kişileri çalıştıran gerçek <strong>ve</strong>ya tüzel kişiler ile tüzelkişiliği olmayan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlardır. Öte yandan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun4.maddesi birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (c) bentlerine göre zorunlu sigortalı sayılan,hizmet akdine istinaden çalışanlar ile kamu görevlileri, aynı Kanunun60.maddesi birinci fıkrası (a) bendinin (1) numaralı alt bendi gereğince degenel sağlık sigortalısıdırlar. Genel sağlık sigortası uygulamasında iş<strong>ve</strong>renleriniş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı hali ile hastalık halinde bazı sorumlulukları<strong>ve</strong> yükümlülükleri bulunmaktadır.I .1 -İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI HALİNDEI .1 .1 –Genel sağlık sigortalısına gerekli sağlık hizmetlerini sağlamak<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 76.maddesi birinci fıkrasına göre; iş<strong>ve</strong>ren, iş kazasınauğrayan <strong>ve</strong>ya meslek hastalığına tutulan genel sağlık sigortalısına sağlıkdurumunun gerektirdiği sağlık hizmetlerini derhal sağlamakla yükümlüdür.Bu amaçla iş<strong>ve</strong>ren tarafından yapılan <strong>ve</strong> belgelere dayanan sağlık hizmetigiderleri <strong>ve</strong> Kanunun 65.maddesi hükümlerine göre yapılacak olanyol giderleri, gündelik <strong>ve</strong> refakatçi giderleri Kurum tarafından karşılanacaktır.Öte yandan yukarıda belirtilen yükümlülüklerin yerine getirilmesindekiihmalinden <strong>ve</strong>ya gecikmesinden dolayı, genel sağlık sigortalısının tedavisüresinin uzamasına <strong>ve</strong>ya malûl kalmasına <strong>ve</strong>ya malûllük derecesinin artmasınasebep olan iş<strong>ve</strong>ren, Kurumun bu nedenle yaptığı her türlü sağlıkhizmeti giderini ödemekle yükümlüdür.( <strong>5510</strong>/76-2)I .1 .2 –Kurumca yapılan sağlık hizmeti giderlerini tazminYukarıda da yer <strong>ve</strong>rdiğimiz üzere iş<strong>ve</strong>ren, iş kazasına uğrayan <strong>ve</strong>ya meslekhastalığına tutulan genel sağlık sigortalısına sağlık durumunun gerektirdiğisağlık hizmetlerini derhal sağlayacak, yaptığı belgelere dayanansağlık hizmeti giderlerini de Kurum ödeyecektir. Ancak; iş kazası ile meslekhastalığı, iş<strong>ve</strong>renin kastı <strong>ve</strong>ya genel sağlık sigortalısının iş sağlığınıkoruma <strong>ve</strong> iş gü<strong>ve</strong>nliği ile ilgili mevzuat hükümlerine aykırı hareketi sonucuolmuşsa, Kurumca yapılan sağlık hizmeti giderleri iş<strong>ve</strong>rene tazminettirilecektir. İş<strong>ve</strong>renin sorumluluğunun tespitinde ise kaçınılmazlık ilkesidikkate alınacaktır.( <strong>5510</strong>/76-4)Düzenlemedeki “kasıt” kavramı; “kast” <strong>ve</strong> “ihmal” olarak ikiye ayrılankusurun ağır şekli olarak hukuka aykırı bir sonucu bilerek <strong>ve</strong> isteyerek gerçekleştirmeanlamını içermektedir. Yani hukuka aykırı sonucun istenmesihalinde kast vardır. 5237 sayılı yeni Türk Ceza Kanunu’nun 21.maddesibirinci fıkrasında, “Kast, suçun kanuni tanımındaki unsurların bilerek <strong>ve</strong>istenerek gerçekleştirilmesidir.”şeklinde tanımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 469
Kast da “vasıtasız kast” <strong>ve</strong> “ihmali kast” olarak ikiye ayrılır. Haksız fiiliyapan kimse hukuka aykırı sonucu görmüş <strong>ve</strong> istemişse, kast vasıtasızdır.Hukuka aykırı sonucu doğrudan istememekle birlikte bu sonucun doğmasıihtimalini gördüğü halde, buna razı olarak fiili yapmışsa kast ihtimalidir1 . İş<strong>ve</strong>renin kasdından maksat ise, iş kazası ile meslek hastalığına bilerek<strong>ve</strong> isteyerek sebebiyet <strong>ve</strong>rmesidir. İhmali kasıt dahi sorumluluk içinyeterlidir.Başka bir tasnifle de kast; failin işlediği suçun maddi unsurları hakkındakibilgisine göre, “doğrudan kast” <strong>ve</strong> “olası kast” olarak ikiye ayrılarak incelenmektedir.Fail, işlediği suçun maddi unsurlarının bütününü düşünmüş,öngörmüş <strong>ve</strong> dolayısıyla, bütün bunlar hakkında bilgiye sahip olmuşsadoğrudan kast sözkonusudur. 2 Yeni TCK’nun 21.maddesi ikinci fıkrasındaolası kasta ilişkin hükme yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; “Kişinin, suçun kanunitanımındaki unsurların gerçekleşebileceğini öngörmesine rağmen, fiiliişlemesi halinde olası kast vardır”. Olası kast halinde, bir suçun kanunitanımındaki maddi unsurların gerçekleşebileceği fail tarafından öngörülmektedir.Doğrudan kasttan farklı olarak olası kast halinde; somut olaydasuçun maddi unsurlarının gerçekleşmesi, fail tarafından muhakkak değil,muhtemel addedilmektedir. 3İş<strong>ve</strong>ren, iş sağlığını koruma <strong>ve</strong> iş gü<strong>ve</strong>nliği ile ilgili mevzuat hükümlerineaykırı hareketi nedeniyle iş kazası ile meslek hastalığına sebep olmuşsa dasorumlu sayılacak <strong>ve</strong> Kurumca yapılan sağlık hizmeti giderleri ona ödettirilecektir.Öte yandan iş<strong>ve</strong>renin kastı <strong>ve</strong>ya iş sağlığını koruma <strong>ve</strong> iş gü<strong>ve</strong>nliğiile ilgili mevzuat hükümlerine aykırı hareketi olup olmadığının tespitiKurumca yapılacaktır. Bu tespitin illa da mahkeme kararı ile yapılması dagerekmemektedir.Halihazırdaki uygulamaya göre; üni<strong>ve</strong>rsitelere bağlı hastaneler <strong>ve</strong> diğerbütün resmi <strong>ve</strong> özel sağlık kurum <strong>ve</strong> kuruluşları, acil olarak kendilerinegetirilen trafik kazası geçirmiş kişilerin tedavi giderlerini, yürürlükte bulunantedavi yardımına ilişkin Bütçe Uygulama Talimatı eki fiyat tarifeleriniuygulamak suretiyle, öncelikle kişilerin ilgisine göre bağlı olduklarıkurumlarına <strong>ve</strong>ya tabi oldukları sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kuruluşlarına tahakkukettirilmek suretiyle tahsil etmekte <strong>ve</strong> daha sonra ödemeyi yapan sosyalgü<strong>ve</strong>nlik kuruluşları tarafından ilgili mevzuat çerçe<strong>ve</strong>sinde ilgisine göreTrafik Sigortası Garanti Fonu’na <strong>ve</strong>ya kusurlu kişilere rücu edilmektedir 4 .Diğer taraftan birçok Yargıtay kararına göre 5 Kurum, zararlandırıcı sigortaolayına maruz kalan sigortalıya yaptığı <strong>ve</strong>ya ileri de yapacağı giderlerimali mesuliyet sigortası yapmış bulunan sigorta şirketinden talep edebilecektir.1 OZANOĞLU,T.;YALNIZOĞLU,S.;TÜMER,A.:Açıklamalı-İçtihatlı Sosyal Sigorta Mevzuatı, 1.Cilt, Atak Matbaası,Ankara 1974, s:4852 ÖZGENÇ, İzzet: Türk Ceza Kanunu Şerhi(Genel Hükümler), Seçkin Yayıncılık, Ankara 2005, s:3013 ÖZGENÇ, İzzet: Türk Ceza Kanunu Şerhi(Genel Hükümler), Seçkin Yayıncılık, Ankara 2005, s:3024 Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 21.03.2006 tarih <strong>ve</strong> 5376 sayılı, (2006/37) Genelgesi5 10. HD. 12.02.1998, E:1998/335, K:1998/729; 10.HD.06.05.1997, E:1997/3070, K:1997/3398; 10.HD. 22.01.1996,E:1996/205, K:1996/118470Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Düzenlemede, iş<strong>ve</strong>renin sorumluluğunun tespitinde kaçınılmazlık ilkesininde dikkate alınacağına yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Kaçınılmazlık ise çeşitli yargıkararlarına göre, olayın gerçekleştiği tarihte geçerli bilimsel <strong>ve</strong> teknik kurallargereğince alınmış tüm önlemlere karşın zararın kısmen <strong>ve</strong>ya tamamengerçekleşmesi olgusudur. 6 Esasen iş<strong>ve</strong>ren, iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığıkonusunda mevzuat hükümlerine tam olarak uymaktadır. İş kazasınınoluşumunun tamamen kaçınılmaz dış etkenlerden, kötü rastlantılardan,teknik arıza <strong>ve</strong> gereçlerdeki yapım hatalarından kaynaklanması hallerindeiş<strong>ve</strong>ren sorumlu sayılmayacaktır. 7I .2 – HASTALIK HALİNDEI .2 .1 –Genel sağlık sigortalısını tıbbi yönden el<strong>ve</strong>rişli işte çalıştırmaI . 2 .1 .1 – Genel olarakİlgili kanunları gereğince sağlık raporu alınması gerektiği halde sağlık raporunadayanmaksızın <strong>ve</strong>ya alınan raporlarda söz konusu işte çalışmasıtıbbî yönden el<strong>ve</strong>rişli olmadığı belirtildiği halde genel sağlık sigortalısınıçalıştıran iş<strong>ve</strong>renlere, bu nedenle Kurumca yapılan sağlık hizmeti giderleritazmin ettirilir. Sağlık kurulu raporu ile belli bir işte çalışamayacağı belgelenen4.maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki kişiler bu işteçalıştırılamaz. Bu kişileri çalıştıran iş<strong>ve</strong>renler, genel sağlık sigortalısınınaynı hastalık sebebiyle Kurumca yapılan masraflarını ödemekle yükümlüdür.Tedavinin sona erdiğine <strong>ve</strong> çalışılabilir durumda olduğuna dair Kurumcayetkilendirilen hekim <strong>ve</strong>ya sağlık kurullarından belge almaksızınbaşka işte çalışan genel sağlık sigortalısının aynı hastalığı sebebiyle yapılantedavi masrafları ise kendisinden alınır.(<strong>5510</strong>/76-3) Düzenlemenin Anayasanın50.maddesindeki, kimse yaşına, cinsiyetine <strong>ve</strong> gücüne uymayan işlerdeçalıştırılamaz hükmüyle paralellik taşıdığı görülmektedir.Kanundaki bu yaklaşım ile iş<strong>ve</strong>ren sağlık raporu almadan işe aldığı sigortalınınmuayene <strong>ve</strong> tedavi giderlerinden mesul olduğu 8 gibi gerektiği halderapor almamak tek başına yeterli olmayıp, sağlık raporu alınmadan genelsağlık sigortalısının çalıştırılması halinde Kurumca da bir sağlık hizmetigiderini karşılamış olması gerekmektedir. Yani, tedavi masraflarının iş<strong>ve</strong>rendenistenebilmesi için, iş<strong>ve</strong>renin yukarıda sözü edilen yükümlülükleriniyerine getirmemiş olması <strong>ve</strong> bu durumlarla da Kurumun sağlık hizmetigiderlerine katlanması/hastalık arasında bir illiyet bağının da bulunmasıgerekmektedir 9 .Kanun hükmü dikkatli okunduğunda, alınacak sağlık raporlarının “ilgili6 Y.10.HD. 16.03.1998, E:1998/1927, K:1998/2006; KARAKAŞ, İsa: “İş Kazası Olaylarında Kaçınılmazlık Hallerindeİş<strong>ve</strong>renin Sorumluluğunun Sınırları”, Maliye Postası, 15 Temmuz 2004, S:573, s:114-116,7 ÇEMBERCİ, Mustafa: Sosyal Sigortalar, Olgaç Matbaası, 1985, s:1968 Y .9. HD. 23.05.1969,2824/5754; OZANOĞLU,T.;YALNIZOĞLU,S.;TÜMER,A.:Açıklamalı-İçtihatlı Sosyal SigortaMevzuatı, 1.Cilt, Atak Matbaası, Ankara 1974, s:8199 Y HGK. 31.12.1990, E:1989/10-597, K:1990/37; ÇAKMAK, İhsan: Şerhli Sosyal Sigortalar Kanunu 2, Adalet Yayınevi,Ankara 2001,s:1291-1292Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 471
kanunları” gereğince olacağı <strong>ve</strong> “tıbbi yönden el<strong>ve</strong>rişli olmayan işte çalıştırılangenel sağlık sigortalısı” için Kurumca yapılan “sağlık hizmetigiderlerinin” iş<strong>ve</strong>rene ödettirileceği görülecektir.Düzenleme 506 sayılı Kanunun 41.maddesine benzemekle birlikte, oradakindenfarklı olarak “çalışma mevzuatına” göre rapor alınmasından değilde “ilgili kanunlarına “ göre rapor almaktan sözedilmiştir. Buda raporalınması gereken ilgili bütün kanunları kavrayarak uygulama alanını genişletmiştir.Buna göre, İş Kanunu, Umumi Hıfzısıhha Kanunu <strong>ve</strong> DevletMemurları Kanunu gereğince alınacak raporlar önemli olacaktır.I . 2 .1 .2 – İlgili kanunlar gereğince alınacak raporlarI . 2 .1 .2 .1 – İş Kanunu gereğince alınacak raporlara) Gece çalıştırılacak işçiler açısından: 4857 sayılı Kanunun 69.maddesigereğince, gece çalıştırılacak işçilerin sağlık durumlarının gece çalışmasınauygun olduğu, işe başlamadan önce alınacak sağlık raporu ile belgelenir.Gece çalıştırılan işçiler en geç iki yılda bir defa iş<strong>ve</strong>ren tarafındanperiyodik sağlık kontrolünden geçirilirler. İşçilerinin sağlık kontrollerininmasrafları ise iş<strong>ve</strong>ren tarafından karşılanır.b) Ağır <strong>ve</strong> tehlikeli işlerde çalıştırılacaklar açısından: 4857 sayılı Kanunun86.maddesi gereğince, ağır <strong>ve</strong> tehlikeli işlerde çalışacak işçilerin işegirişinde <strong>ve</strong>ya işin devamı süresince en az yılda bir, bedence bu işlere el<strong>ve</strong>rişli<strong>ve</strong> dayanıklı olduklarına dair işe giriş sağlık raporu/muayene raporlarıolmadıkça, bu gibilerin işe alınmaları <strong>ve</strong>ya işte çalıştırılmaları yasaktır.c) Onsekiz yaşından küçük işçiler açısından: 4857 sayılı Kanunun87.maddesi gereğince, ondört yaşından onsekiz yaşına kadar (onsekiz dahil)çocuk <strong>ve</strong> genç işçilerin işe alınmalarından önce muayene ettirilerekişin niteliğine <strong>ve</strong> şartlarına göre vücut yapılarının dayanıklı olduğunun raporlabelirtilmesi <strong>ve</strong> bunların onsekiz yaşını dolduruncaya kadar altı aydabir defa aynı şekilde doktor muayenesinden geçirilerek bu işte çalışmayadevamlarına bir sakınca olup olmadığının kontrol ettirilmesi zorunludur.I . 2 .1 .2 .2 – Umumi Hıfzısıhha Kanunu gereğince alınacak rapor1593 Sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu’nda da sağlık raporu alınması ileilgili hükümlere yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Kanunun 126.maddesinde; “Yenilecek <strong>ve</strong>içilecek şeyler satan <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>yahut taharet <strong>ve</strong> nezafete mütaallik sanatlarifa edenler her üç ayda bir kendilerini muayene ettirerek bir sıhhi raporalmağa mecburdurlar. Bunlardan devrei sirayette frengi <strong>ve</strong> sari <strong>ve</strong>rem<strong>ve</strong> cüzzama müptela olanlarla halkın istikrah <strong>ve</strong> nefretini mucip bir cilthastalığına duçar olanlar sanatlarını icradan menolunurlar.”Aynı Kanunun 127. maddesinde ise “ 126. maddede zikrolunan sıhhi muayenemeccanen belediye tabipleri tarafından yapılır. Belediye tabipleribulunmayan yerlerde bu vazife hükümet tabipleri tarafından icra olunur.472Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Mahalli belediyelerince hangi meslek <strong>ve</strong> sanat erbabının muayeneye tabiolduğu 266.maddede zikredilen nizamnameye dercolunur.” hükmü mevcuttur.Bu hükümlerden anlaşılacağı üzere, gıda işyerlerinde <strong>ve</strong> sıhhi müesseselerdeçalışanların bulaşıcı hastalık taşıyıcılığı yönünden her 3 ayda birmuayene olma <strong>ve</strong> sıhhi rapor alma mecburiyeti getirilmiş <strong>ve</strong> bu sıhhi muayeneninde ücretsiz olarak belediye tabipleri <strong>ve</strong>ya hükümet tabipleri tarafındanyapılacağı belirtilmiştir.Gıda işi ile uğraşanlarda <strong>ve</strong> sıhhi müesseslerde çalışanlarda portör taramasıiçin yapılacak tetkikler ise şunlardır 10 :• Gaita kültürü, (Salmonella <strong>ve</strong> shigella yönünden, en az yılda bir)• Dışkının mikroskobik incelenmesi ( Entamoeba, histolytica kistleri, giardialamblia kistleri <strong>ve</strong> helmint yumurtaları yönünden, en az 6 ayda bir)• Boğaz <strong>ve</strong> burun kültürü (Staphylococcus aureus yönünden,en az yıldabir)• Akciğer grafisi ( Tüberküloz yönünden, en az yılda bir)Bu tetkiklerin yeni işe başlayanlarda, işe giriş muayenesi ile birlikte, çalışanlardaise periyodik portör taraması şeklinde yapılması gerekmekteolup, portörlüğü tespit edilenlerin geçici işten uzaklaştırılması <strong>ve</strong>ya işyerindeyaptığı işin geçici olarak değiştirilmesi de dahil olmak üzere hastalıkyayılımını engelleyecek tedbirler alınması zorunludur.I . 2 .1 .2 .3 –Devlet Memurları Kanunu gereğince alınacak rapor657 sayılı devlet Memurları Kanununun 48.maddesine göre, devlet memurluğunaalınacaklarda aranan genel şartlardan birisi de, “53. madde hükümlerisaklı kalmak kaydı ile görevini devamlı yapmasına engel olabilecekakıl hastalığı bulunmamak.”tır. 657 sayılı Kanunun 53.maddesindeise özürlülerin devlet memurluğuna alınmaları hususuna yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Bütün bu durumların sağlık raporu ile belgelenmesi gerekmektedir. MemurlarınHastalık Raporlarını Verecek Hekim <strong>ve</strong> Sağlık Kurulları HakkındaYönetmeliğin 11 2.maddesi birinci fıkrasına göre, memurların hastalıkraporları, Devlet Memurları Tedavi Yardımı <strong>ve</strong> Cenaze Giderleri Yönetmeliğiuyarınca kendilerini tedavi eden hekim <strong>ve</strong>ya Resmi Sağlık kurullarıncadüzenlenir.Öte yandan, 657 sayılı Kanunun 105.maddesine göre; memurlara hastalıklarıhalinde, <strong>ve</strong>rilecek raporlarda gösterilecek lüzum üzerine, aylık <strong>ve</strong>özlük haklarına dokunulmaksızın,a) On yıla kadar (on yıl dahil) hizmeti olanlara altı aya kadar,10 Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 27.01.2005 tarih <strong>ve</strong> 1059 sayılı, (2005/9) Genelgesi11 06.02.1981 tarih <strong>ve</strong> 17243 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 473
) On yıldan fazla hizmeti olanlara oniki aya kadar,c) Kanser, <strong>ve</strong>rem <strong>ve</strong> akıl hastalıkları gibi uzun süreli bir tedaviye ihtiyaçgösteren hastalığa yakalananlara onsekiz aya kadar,hastalık izni <strong>ve</strong>rilebilmektedir. İzin süresinin sonunda hastalıklarının devamettiği resmi sağlık kurullarının raporu ile tesbit edilenlerin izinleri isebir katına kadar uzatılmaktadır. Memurların Hastalık Raporlarını VerecekHekim <strong>ve</strong> Sağlık Kurulları Hakkında Yönetmeliğin 10.maddesine göre de,657 sayılı Kanunun 105. maddesinde belirtilen en uzun süreler kadar hastalıkizni alan memurun göre<strong>ve</strong> başlayabilmesi için iyileştiğine <strong>ve</strong> o günkühaliyle göre<strong>ve</strong> başlamasında sağlık yönünden bir mahzur bulunmadığınadair sağlık raporu almış olması gerekir.657 sayılı Kanunun 106.maddesinde ise, hastalıkları sonunda iyileşenleringöre<strong>ve</strong> dönebilmeleri/hastalık izinlerinin sonunda işe başlayabilmeleriiçin, iyileştiklerine dair sağlık raporunu çalıştıkları kurumlarına götürmekzorunda oldukları hükmüne yer <strong>ve</strong>rilmiştir.II - ÜÇÜNCÜ KİŞİLERİN SORUMLULUĞUII .1 –Genel olarakGenel sağlık sigortalısına <strong>ve</strong> bunların bakmakla yükümlü olduğu kişilerekastı <strong>ve</strong>ya suç sayılır bir hareketi <strong>ve</strong>ya ilgili kanunlarla <strong>ve</strong>rilmiş bir göreviyapmaması ya da ihmali nedeniyle Kurumun sağlık hizmeti sağlamasına<strong>ve</strong>ya bu kişilerin tedavi süresinin uzamasına sebep olduğu mahkeme kararıylatespit edilen üçüncü kişilere, Kurumun yaptığı sağlık hizmeti giderleritazmin ettirilir.( <strong>5510</strong>/76-6)Kanun hükmünden anlaşılacağı üzere, üçüncü kişilere, genel sağlık sigortalısına<strong>ve</strong> bunların bakmakla yükümlü olduğu kişilere sağlık hizmeti sağlamasına<strong>ve</strong>ya bu kişilerin tedavi süresinin uzamasına sebep olmaları durumunda,Kurumca yapılan sağlık hizmeti giderleri ödettirilecektir. Ancakbu ödettirme her durum için sözkonusu olmadığı gibi mutlaka yargı kararıile de tespit gerekmektedir. Gerçektende, üçüncü kişinin, genel sağlık sigortalısına<strong>ve</strong> bunların bakmakla yükümlü olduğu kişilere sağlık hizmetisağlanmasına <strong>ve</strong>ya bu kişilerin tedavi süresinin uzamasına, kastı <strong>ve</strong>ya suçsayılır bir hareketi yada ilgili kanunlarla <strong>ve</strong>rilmiş bir görevi yapmaması<strong>ve</strong>ya ihmali sebebiyle neden olduğunun mahkeme kararı ile tespit edilmesigerekmektedir.II .2 –Üçüncü kişinin tespitiGenel sağlık sigortalısına <strong>ve</strong> bunların bakmakla yükümlü olduğu kişileriçin Kurumun sağlık hizmeti sağlamasına <strong>ve</strong>ya bu kişilerin tedavi süresininuzamasına, sebep olan üçüncü kişiye Kurum yaptığı sağlık hizmetigiderlerini ödettirebilmesi üçüncü kişinin kim olduğunun tespiti ile mümkünolabilecektir. O halde kimler üçüncü kişi sayılacaktır?474Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Yargıtay’ın yerleşmiş içtihatlarına göre Kurum birinci kişi, sigortalı ile ileridehak sahibi niteliği kazanabilecek olan eşi, çocukları ile ana-babası ikincikişi olup bunların dışındaki kişiler üçüncü kişilerdir 12 . Nitekim, Yargıtay’ınbir kararında 13 ; 506 Sayılı Kanunun 39.maddesi uygulamasında, Kurumunaçtığı rücu davasında, kusuruyla yaralanan sigortalının çocuğunu üçüncükişi saymamıştır. Diğer taraftan, kazaya uğrayan sigortalı ile bunun iş<strong>ve</strong>renidışında kalan <strong>ve</strong> zarara neden olan tüm kişileri üçüncü kişi sayan görüşlerde bulunmaktadır 14 .Üçüncü kişi, sigortalı ile arasında hizmet ilişkisi bulunmayan kişidir.Üçüncü kişi deyimine çalıştıran da çalışan da dahildir. Eylem ya da görevinsavsanması üçüncü kişi sayılabilen kişi yada kişilere ait değilse bumadde hükmü uygulanmayacaktır 15 . Belirtelim ki, üçüncü kişinin gerçekya da tüzel kişi olmasının da bir önemi bulunmamaktadır. Dahası bu üçüncükişi Kurumla sözleşme yapmış ya da yapmamış <strong>ve</strong>ya yetkilendirilmişsağlık hizmet sunucuları da olabilir.II .3 –Üçüncü kişinin sorumluluğunun tespitiMaddede üçüncü kişinin hem “kastı”ndan hem de ”suç sayılır hareketinden”söz edilmiştir. Ancak bunun da mahkeme kararı ile tespit edilmesigerekmektedir. Yukarıda da açıklandığı üzere, bunlardan kast da “vasıtasızkast” <strong>ve</strong> “ihmali kast” olarak ikiye ayrılır. Haksız fiili yapan kimsehukuka aykırı sonucu görmüş <strong>ve</strong> istemişse, kast vasıtasızdır. Hukuka aykırısonucu doğrudan istememekle birlikte bu sonucun doğması ihtimalinigördüğü halde, buna razı olarak fiili yapmışsa kast ihtimalidir. 16 Kastolmasa bile üçüncü kişinin hareketi kanunların suç saydığı bir hareket iseyine sorumlu sayılacaktır.Üçüncü kişinin sorumlu sayılacağı bir diğer durum da ilgili kanunlarla <strong>ve</strong>rilmişbir görevi “yapmaması” <strong>ve</strong>ya “ihmalidirı” dır. Şüphesiz bunun damahkeme kararıyla tespit edilmesi gerekmektedir.Hukuka aykırı sonuç istenmemiş, fakat şartların gerektirdiği tedbirler alınmamak,dikkat <strong>ve</strong> ihtimam gösterilmemek suretiyle haksız sonucun doğmasınasebep olmuşsa ihmal vardır. İhmalin kıstası objektifliktir. Belli birolayda ihmalin bulunup bulunmadığını tayin ederken ölçü olarak normal<strong>ve</strong> tedbirli bir insandan o olayda <strong>ve</strong> şartlarda beklenen davranışı dikkatealmak gerekir. Kanunların <strong>ve</strong> diğer kuralların emrettiği tedbirlerin alınmamışolması ihmal teşkil eder. İhmal ise “şuurlu ihmal” <strong>ve</strong> “şuurlu olmayanihmal” olarak ikiye ayrılır. Hukuka aykırı neticenin meydana gelmesi imkanıönceden görülür, fakat tahakkuk etmeyeceği ümidiyle tedbir alınmaz12 ÇAKMAK, İhsan: Şerhli 1479 Sayılı Esnaf Ve Sanatkarlar Ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Bağ-Kur Kanunu İle 2926Sayılı Tarım Bağ-Kur Kanunu, Bilgi Yayınevi, Ankara 2002, s:55613 Y. 10. HD. 22.09.1997, E:1997/6075, K:1997/600814 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, 8.Bası, İstanbul 2002, s:24415 OZANOĞLU,T.;YALNIZOĞLU,S.;TÜMER,A.:Açıklamalı-İçtihatlı Sosyal Sigorta Mevzuatı, 1.Cilt, Atak Matbaası,Ankara 1974, s:77516 OZANOĞLU,T.;YALNIZOĞLU,S.;TÜMER,A.:Açıklamalı-İçtihatlı Sosyal Sigorta Mevzuatı, 1.Cilt, Atak Matbaası,Ankara 1974, s:485Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 475
<strong>ve</strong>ya noksan alınır ise şuurlu ihmal vardır. Şuurlu olmayan ihmalde ise,hukuka aykırı netice önceden görülememekle beraber gerekli dikkat sarfedilseidi görülebilirdi 17 .II .4 – Kurumun ödettirme yetkisiKurumun ödettirme yetkisi bakımından, üçüncü kişinin kastı <strong>ve</strong>ya suçsayılır hareketinin olması <strong>ve</strong>ya ilgili kanunlarla <strong>ve</strong>rilmiş bir görevi yapmaması<strong>ve</strong>ya ihmali tek başına önemli değildir. Kurumun yapmış olduğusağlık hizmeti giderlerini üçüncü kişiye ödettirebilmesi için, üçüncü kişininmahkeme kararı ile tespit edilecek olan belirtilen bu sebeplerle genel sağlıksigortalısına <strong>ve</strong> bunların bakmakla yükümlü olduğu kişiler için Kurumunsağlık hizmeti sağlamasına <strong>ve</strong>ya bu kişilerin tedavi süresinin uzamasınaneden olması gerekmektedir. Ödettirme yetkisinin bir sınırı da bulunmamaktadır.Kurum yaptığı sağlık hizmeti giderlerinin tümünü tazmin ettirecektir.Öte yandan genel sağlık sigortalısının kendi kastı <strong>ve</strong>ya kusurlu bir hareketinedeniyle bakmakla yükümlü olduğu kişilere Kurumun sağlık hizmetisağlamasına sebebiyet <strong>ve</strong>rmesi durumunda, bize göre Kurum genel sağlıksigortalısından yaptığı sağlık hizmeti giderlerini isteyemeyecektir. ÇünküYargıtay’ın yerleşmiş içtihatlarına göre Kurum birinci kişi, sigortalı ile ileridehak sahibi niteliği kazanabilecek olan eşi, çocukları ile ana-babası ikincikişi olup bunların dışındaki kişiler üçüncü kişilerdir 18 .Şunu da belirtelim ki, Kurumca yapılan sağlık hizmeti giderlerinden sigortalınınkusuru oranında indirim yapılacaktır. Örneğin Yargıtay bir kararında,Ceza Mahkemesi kararıyla kesinleşen, haksız kışkırtma olgusu gözönünde bulundurularak, Kurumca yapılan tedavi giderlerinden sigortalınınkusuru oranında indirim yapılması gerektiğini belirtmiştir 19 .Bugüne kadarki uygulamada ise, trafik kazası sonucu sigortalılara ile geçindirmekleyükümlü oldukları kişilere Kurumca yapılan tedavi masraflarının,olaya sebebiyet <strong>ve</strong>ren kişiler ile bunların kullandıkları aracın zorunlumali mesuliyet sigortasını yapan sigorta şirketinden (poliçedeki limit dahilinde)kusur oranına isabet eden miktarı istenmektedir.Ancak; Gü<strong>ve</strong>nce Hesabı Yönetmeliği 20 ’nin 9.maddesine göre, kaza tarihindegeçerli sigortanın bulunmaması <strong>ve</strong>ya çalınmış <strong>ve</strong>ya gasp edilmiş araçlarlakazaya sebebiyet <strong>ve</strong>rilmesi durumlarında kişilerin uğradığı zararlarıntazmin edilebilmesi için adı geçen Gü<strong>ve</strong>nce Hesabı’na başvurma yolunagidilebilmektedir. Bu sebeple de, trafik kazaları sonucu yaralanan kazazedelereacil olarak <strong>ve</strong>rilen sağlık hizmetleri sebebiyle kişilerden ücret ta-17 OZANOĞLU,T.;YALNIZOĞLU,S.;TÜMER,A.:Açıklamalı-İçtihatlı Sosyal Sigorta Mevzuatı, 1.Cilt, Atak Matbaası,Ankara 1974, s:485-48718 Y.10. HD. E:1997/6615, K:1997/6338; Y. 10. HD. 22.12.1994, E:1994/20628, K:1994/11116; Y.10. HD. 02.06.1997,E:1997/4280, K:1997/4203; YALÇINKAYA, Orhan: Bağ-Kur Kanunu, Turhan Kitabevi, Ankara 2001, s:241-25319 Y. 10. HD. 07.07.2004, E:2004/4856, K:2004/664520 26.07.2007 tarih <strong>ve</strong> 26594 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.476Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
lep edilmemesi gerekmektedir. Gerçektende sözleşmeli sağlık kurum <strong>ve</strong>kuruluşları tarafından, SGK sağlık yardımlarından yararlandırılan trafikkazazedelerinin tedavilerine ait giderler Kuruma ayrı fatura edilmekte,Kurum da trafik kazazedelerine ait ödediği sağlık hizmeti tutarını, sigortaşirketlerinden <strong>ve</strong>ya Karayolu Trafik Garanti Sigortası Hesabı’na(Gü<strong>ve</strong>nceHesabına) başvurmak suretiyle rücuan tazminini talep etmektedir. 21III – SAĞLIK HİZMET SUNUCULARININ SORUMLULUĞUBelirtelim ki, <strong>5510</strong> sayılı kanunda sağlık hizmet sunucularının sorumluluğunailişkin olarak özel bir düzenlemeye yer <strong>ve</strong>rilmemiştir. Oysa, sağlıkhizmet sunucuları <strong>ve</strong> bunların istihdam ettiği sağlık çalışanları da, kendilerinebaşvuran genel sağlık sigortalılarının tedavi süresinin uzamasına,kastı <strong>ve</strong>ya suç sayılır hareketi <strong>ve</strong>ya ilgili kanunlarla <strong>ve</strong>rilmiş bir göreviyapmaması <strong>ve</strong>ya ihmaliı nedeniyle sebep olabilir. Bu durumda sağlık hizmetsunucuları da üçüncü kişi kapsamında sorumlu sayılabilecektir.Ancak bize göre bu hususun ayrıca düzenlenmesi sağlık hizmet sunucularınayaptıkları işin önemini sürekli hatırlarında tutmalarını sağlayabilir.Böylece hem genel sağlık sigortalılarının tedavilerinde beklenen özen <strong>ve</strong>ihtimam gösterilmiş olur hem de Kurumla daha az ihtilafa düşülür. Önümüzdekidönem sıkça karşılaşacağımız bu sorumluluk halinin ise üçüncükişinin sorumluluğu bahsinde değil de daha özel bir hükümle düzenlenmesinindaha anlamlı olacağı düşünülmektedir.Diğer taraftan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 76.maddesi altıncı fıkrasındaki “üçüncükişililer” ifadesiyle “sağlık profesyonelleri” yada “diğerleri” kasdediliyorsabunun açıkça belirtilmesi gerektiği, “üçüncü kişi” ibaresinin “sağlıkprofesyonellerini” içermemesinin ise malpaktris(kötü uygulama <strong>ve</strong>yayanlış tedavi) açısından hekim sorumluluğunun oldukça önem arzetmesinedeniyle vahim bir hata olacağı ifade edilmiştir 22 .Sağlık hizmet sunumunda çağdaş tıbbi yaklaşım kanıta dayalı tıptır. Kanıtadayalı tıp yaklaşımında hekim muayene sonucunda edindiği klinikbulguları tetkik tahlil sonuçları ile birlikte değerlendirerek hasta hakkındakarar <strong>ve</strong>rir. Gerçektende; sadece muayene sonuçlarına göre bir karar <strong>ve</strong>rilmesi,mevcut olanakların el<strong>ve</strong>rdiği tanı araçlarından yararlanılmamasıçağdaş yaklaşımda eksiklik olarak görülmekte <strong>ve</strong> ortaya çıkan olumsuz sonuçlarsebebiyle hekim <strong>ve</strong> sağlık kuruluşları kusurlu addedilerek cezai <strong>ve</strong>hukuki yaptırımlara maruz kalmaktadır 23 .Yargıtayın bir kararında vurgulandığı gibi; “doktor, hastasının zarar görmemesiiçin, mesleki tüm şartları yerine getirmek, hastanın durumunu tıb-21 SGK Sağlık Uygulama Tebliği, Türkiye Sağlık İşletmeleri Derneği, Ankara 2007, s:65; SSK Başkanlığı Sigorta İşleriGenel Müdürlüğü’nün 15.03.2005 tarih <strong>ve</strong> 3-246 Ek Sayılı Genelgesi; SSK Başkanlığı Hukuk Müşavirliği’nin 26.05.2005tarih <strong>ve</strong> 415481 sayılı Genel Yazısı22 YILDIRIM, H.Hüseyin: “Genel Sağlık Sigortası (GSS) Kanunu Tasarı Taslağı:Eleştirel Bir Sorgulama”, http://www.absaglik.com/GSS_elestiri.pdf:(Erişim:14.09.2006)23 http://www.ttb.org.tr/index.php (Erişim:23.09.2006)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 477
i açıdan zamanında <strong>ve</strong> gecikmeksizin saptayıp, somut durumun gerektirdiğiönlemleri eksiksiz biçimde almak, uygun tedaviyi de yine gecikmedenbelirleyip uygulamak zorundadır… Gerçekten de mü<strong>ve</strong>kkil ( hasta ), meslekibir iş gören doktor olan <strong>ve</strong>kilden, tedavinin bütün aşamalarında titizbir ihtimam <strong>ve</strong> dikkat göstermesini beklemek hakkına sahiptir. Gerekenözeni göstermeyen <strong>ve</strong>kil, BK’nun 394/1 maddesi hükmü uyarınca, <strong>ve</strong>kâletigereği gibi ifa etmemiş sayılmalıdır.” 24 Şüphesiz sağlık hizmet sunucusuda bu kapsamda sorumlu sayılabilecektir.Bunun için; “sağlık mevzuatı gereğince bulundurulması gerekli sağlık personeliile ilaç <strong>ve</strong> diğer tıbbi malzemeleri bulundurmadığı, teşhis, tedavi, <strong>ve</strong>rehabilite edici standart tıbbi uygulamayı yapmadığı, mesleki bilgi <strong>ve</strong> becerieksikliği <strong>ve</strong>ya gerekli tedaviyi <strong>ve</strong>rmemesi gibi sebeplerle bu Kanundasayılan yardımların yapılmasını gerektiren bir halin doğmasına, tedavisüresinin uzamasına <strong>ve</strong>ya sigortalının iş göremezlik durumunun artmasınaneden olan sağlık hizmet sunucularına Kurumca yapılan yardımlarıngiderleri için rücu edilmesi” gerektiğinin daha önce önerildiğini de belirtelim25 .IV –KURUMUN KONTROL YETKİSİIV .1 –GENEL OLARAK KONTROL YETKİSİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 59.maddesinde, “sosyal sigorta hükümleri” ya da“genel sağlık sigortası hükümleri” arasında herhangi bir ayrıma yer <strong>ve</strong>rilmeksizin,bu Kanunun uygulanmasına ilişkin işlemlerin denetiminin, Kurumundenetim <strong>ve</strong> kontrol ile görevlendirilmiş memurları eliyle yürütüleceğihüküm altına alınmıştır. Ancak, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 78.maddesindeKuruma genel sağlık sigortası hükümleri uygulamasında özel bir kontrolyetkisine yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Buna göre Kurum, genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulanmasıyla ilgiliolarak iş<strong>ve</strong>renler, sağlık hizmeti sunucuları <strong>ve</strong> diğer gerçek <strong>ve</strong> tüzelkişiler nezdindeki defter, belge <strong>ve</strong> bilgileri inceleyebilir, ibrazını isteyebilir.(<strong>5510</strong>/78-3)IV .2 –SAĞLIK HİZMET SUNUCULARINI KONTROLKuruma sağlık hizmet sunucularına denetleme konusunda ise çok dahaözel bir yetki <strong>ve</strong>rilmiştir. Öyle ki; Kurum bu yetkisini sadece denetim elemanlarıile değil görevlendirdiği personeli vasıtasıyla da yerine getirebilecek.Dahası, Kurum sağlık hizmet sunucularını kamu yada özel kurumlardanhizmet satın almak suretiyle de kontrol edebilecek!...Nitekim, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 78.maddesi 4.fıkrasında; Kurumun, bu Kanundabelirtilen görevleriyle ilgili olarak sağlık hizmeti sunucularının yürüttüğühizmet <strong>ve</strong> işlemleri kontrol yetkisine sahip olduğu, bu yetkisini24 Y. 13. HD. 07.02.2005, E:2004/12088, K:2005/172825 Özkan BİLGİLİ, Ercan KAHRIMAN, Serdar GÜNAY vd. tarafından “Genel Sağlık Sigortası Kanun Taslağı” üzerinedüzenlenen 12.01.2004 tarih <strong>ve</strong> 2 sayılı Etüd-İnceleme Raporu478Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
görevlendirdiği personeli vasıtasıyla <strong>ve</strong>ya kamu kurumları <strong>ve</strong> özel kurumlardanhizmet satın almak suretiyle kullanabileceği hüküm altına alınmıştır.Burada sözü edilen kontrol <strong>ve</strong> gözetimdir, yoksa inceleme <strong>ve</strong> soruşturmadeğil. Kurumun inceleme <strong>ve</strong> soruşturma yetkisi ise kontrol <strong>ve</strong> gözetiminde üzerindedir. Keza, denetim, inceleme <strong>ve</strong> soruşturmayı da ihtiva edenteftişin; ancak kamu yönetimini her yönüyle çok iyi bilen, alanında uzmanlaşmışkişilerden oluşan denetim kuralları eliyle yapılabileceği açıktır.Bu nitelikte bir görevi herhangi bir kamu görevlisinin yapabileceğini varsaymakgerçeğe uygun olmadığı gibi, sağlayacağı yararlar da son derecesınırlıdır 26 . Sağlık hizmet sunucularına ilişkin teftişi de Kurum Başkanınabağlı Rehberlik <strong>ve</strong> Teftiş Başkanlığı <strong>ve</strong> dolayısıyla Kurum müfettişleri yapacaktır.Gerçektende, <strong>5502</strong> sayılı Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Kanununun17.maddesinde, Rehberlik <strong>ve</strong> Teftiş Başkanlığının görevleri arasında, “…sosyal gü<strong>ve</strong>nlik mevzuatının <strong>ve</strong>rdiği yetkiye dayanılarak Kurumla sözleşmeyapmış gerçek <strong>ve</strong> tüzel kişiler hakkında ise inceleme <strong>ve</strong> soruşturmayapmak”ta bulunmaktadır. Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikKontrol Memurları Yönetmeliği’nin (9/i) maddesine göre de; sosyal gü<strong>ve</strong>nlikkontrol memurlarının görevleri arasında; “Rehberlik <strong>ve</strong> Teftiş Başkanlığınıngörüşü, ilgili Genel Müdürlüğün teklifi <strong>ve</strong> Kurum Başkanınınonayı ile belirlenecek program kapsamında; sigortalıların sosyal gü<strong>ve</strong>nlikmevzuatı kapsamındaki işlemleri ile Kurumla sözleşme <strong>ve</strong> protokol yapmaksuretiyle, sigortalılara sağlık hizmeti sunan işyerleri ile ilaç, tıbbimalzeme <strong>ve</strong> tedavi edici ürünler temin eden işyerlerinin sözleşme <strong>ve</strong> protokolşartlarına uyup uymadığı konusunda inceleme, tespit, denetim <strong>ve</strong>tarama yapılması” da bulunmaktadır.Sağlık hizmet sunucularının yürüttükleri hizmet <strong>ve</strong> işlemlerinin kontrolündeKuruma daha özel yetki <strong>ve</strong>rilmiş olması, yukarıda yer <strong>ve</strong>rdiğimizKurumun genel denetim yetkisinden bağımsız olmasa gerek. Zira buradaki,sağlık hizmet sunucusunu kontrol edecek Kurum personeli kimlerdenoluşacağı konusunda bir belirsizlik bulunmaktadır. Bu personel denetimelemanlarından olabileceği gibi diğer Kurum personelinden de oluşabilir.Kontrolün bunlar tarafından yapılmasında ise herhangi bir Kanuni engelde bulunmamaktadır.Sağlık hizmet sunucularının yürüttükleri hizmet <strong>ve</strong> işlemlerinin kontrolününkamu kurumları <strong>ve</strong> özel kurumlardan hizmet satın almak suretiyle deyapılmasının olanaklı kılınması ise oldukça tartışmalı görülmektedir. Böylesibir kamusal hizmetin dışarıdan hizmet satın alınarak yerine getirilmesiise Kanun hükmünün Anayasaya aykırılığı iddialarını da beraberinde getirebilecektir.26 TC. Cumhurbaşkanlığı’nın 03.08.2004 tarih <strong>ve</strong> B.01.0.KKB.01-18/A-9-2004-890 sayılı, 15.07.2004 tarihli, 5227 sayılı“Kamu Yönetiminin Temel İlkeleri <strong>ve</strong> Yeniden Yapılandırılması Hakkında Kanun”un TBMM ne iadesine ilişkin yazısı.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 479
V – İDARÎ YAPTIRIMLAR VE FESİHKurumca yapılan inceleme neticesinde;a) Sağlık hizmeti sunulmadığı halde sağlık hizmetini fatura ettiği,b) Faturayı <strong>ve</strong>ya faturaya dayanak oluşturan belgeleri, gerçeğe aykırı olarakdüzenlediği,c) 64 üncü madde gereğince kapsam dışı tutulan sağlık hizmetlerini, kapsamiçinde olan sağlık hizmetleri gibi gösterdiği,d) Sağlık hizmetlerine hak kazanmayan kişilere, sağlık hizmeti sunarakKuruma fatura ettiği,e) 73.madde gereğince belirlenen tavanın üzerinde ila<strong>ve</strong> ücret aldığı,tespit edilen sağlık hizmeti sunucuları hakkında genel hükümlere göre takipyapılır.(<strong>5510</strong>/103-1)Bu fiiller nedeniyle Kurumun yersiz ödediği tutar 96.maddeye göre gerialınır. Ayrıca bu fiilleri işleyen <strong>ve</strong>ya sağlık hizmeti satınalınmasına ilişkinsözleşmelerde belirtilen hükümlere aykırı davrandığı tespit edilen sağlıkhizmeti sunucularının Kurum ile yaptıkları sözleşmeleri feshedilebilir <strong>ve</strong>Kurumca belirlenecek süre içinde tekrar sözleşme yapılmaz.(<strong>5510</strong>/103-1)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 71.maddesindede yer alan kimlik tespiti yükümlülüğünüyapmayan <strong>ve</strong> bu nedenle bir başka kişiye sağlık hizmeti sunulmasınedeniyle Kurumun zarara uğramasına sebebiyet <strong>ve</strong>ren sağlık hizmeti sunucularındanuğranılan zarar geri alınır.(<strong>5510</strong>/103-2)480Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
YİRMİYEDİNCİ BÖLÜMİŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞININTESPİTİ, BİLDİRİMİ VE SORUŞTURMASI
<strong>5510</strong> sayılı Kanunda iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortası ayrı olarak düzenlenmemiştir.Kısa vadeli sigorta hükümleri kapsamında, hastalık <strong>ve</strong>analık hali ile birlikte ele alınmıştır. Aşağıda görüleceği üzere, iş kazası <strong>ve</strong>meslek hastalığı halinde Kurumca Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının(a) <strong>ve</strong> (b) bendine göre sigortalı sayılanlara <strong>ve</strong>rilecek sosyal sigorta yardımlarıarasında “sağlık yardımı”na ayrıca yer <strong>ve</strong>rilmemiştir. Zira, genelsağlık sigortası kapsamında gerekli sağlık yardımları zaten sunulacaktır. İşkazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı halinde sigortalılara yalnızca parasal yardımlar<strong>ve</strong>rilecektir.Belirtelim ki, burada “sigortalı” kavramı ile sözü edilen sosyal sigortalılardır.Yani haklarında kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kolları uygulanan kişiler.Öte yandan, bu Kanunun kısa vadeli sigorta kollarına ilişkin hükümleriKanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı sayılanlarabu kapsamda oldukları sürece uygulanmayacaktır.(<strong>5510</strong>/4-6) Dolayısıylaiş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortası Kanunun 4.maddesi birincifıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı sayılanlara bu kapsamda olduklarısürece uygulanmayacaktır.I – İŞ KAZASII .1 –İŞ KAZASININ TANIMI VE UNSURLARIAşağıda iş kazası sayılan haller açıklanmış olmakla birlikte, burada iş kazasınıherhangi bir kaza olayından ayırdeden unsurlara yer <strong>ve</strong>rilecektir. Buunsurlar; kazaya uğrayanın sigortalı olması, sigortalının kazaya uğraması,sigortalının kaza sonucu bedenen <strong>ve</strong> ruhen özüre uğraması <strong>ve</strong> uygun illiyetbağının bulunmasıdır. Kanunda iş kazasının tanımına yer <strong>ve</strong>rilmemiştirancak, kanunda sayılan hallerde meydana gelen <strong>ve</strong> sigortalıyı hemen<strong>ve</strong>ya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan olaylar iş kazası olaraksayılmıştır.I .1 .1 – Kazaya uğrayan kimsenin sigortalı sayılmasıKazaya uğrayanın <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong>(b) bentleri gereği sigortalı sayılanlardan olması gerekmektedir. Şüphesizburada sözü edilen kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kollarının uygulanmasıbakımından sigortalı sayılanlardır. Yani sosyal sigortalılar. Bu bakımdanKanunun 5.maddesinde sözü edilen <strong>ve</strong> haklarında iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığıya da genel olarak kısa vadeli sigorta kolları uygulanan sigortalılarıda bu kapsamda sayabiliriz.Öte yandan, Kanunun 6.maddesine göre sosyal sigortalı sayılmayan kişilerinuğradıkları kazaların iş kazası olarak sayılması sözkonusu değildir.Aynı şekilde, Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındasigortalı sayılanların uğradıkları kazalar da iş kazası sayılmayacaktır.Burada önemli olan kişinin sigortalı niteliğine haiz olmasıdır. Yoksa sigor-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 483
talı olarak çalıştırıldığı halde Kuruma bildirilmemiş <strong>ve</strong>ya Kurumca da tesciledilememiş olması onun sigortalılık niteliğini ortadan kaldırmaz. Zira,Kanunun 92.maddesi birinci fıkrasına göre, kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigortalarile genel sağlık sigortası kapsamındaki kişilerin sigortalı olması zorunludur.Bu Kanunda yer alan sigorta hak <strong>ve</strong> yükümlülüklerini ortadan kaldırmak,azaltmak <strong>ve</strong>ya başkasına devretmek için sözleşmelere konulanhükümler geçersizdir.I .1 .2 – Kazaya uğramaGenel anlamda kaza, can ya da mal kaybına neden olan kötü olay olaraktanımlanmaktadır. Diğer taraftan, sigortalıyı bedence ya da ruhça özüreuğratan <strong>ve</strong>ya ölümüne neden olayın, dıştan gelen bir etkenden kaynaklanmışolması gerekmektedir. İş kazasındaki dıştan gelen müdahale çoğuzaman kaza ile hastalığı birbirinden ayırt etmektedir. Zira hastalık, dıştangelen bir müdahale olmadan meydana gelen patolojik bir durumdur.İş kazası, aniden <strong>ve</strong>ya çok kısa bir zaman aralığı içinde meydana gelenbir nedenle ortaya çıkan bir olaydır. Ancak bazı durumlarda, müdahaleninbelirli bir süre devam etmesi sonucu da kazanın meydana geldiği görülmektedir.Örneğin, güneşin etkisiyle meydana gelen yaralar gibi…Ancakbazen de müdahale ani olup dışarıdan gelmekle birlikte etkilerini bir süresonra göstermektedir. Müdahalenin ani oluşu da kaza ile hastalığı birbirindenayırdeden bir özellik olarak karşımıza çıkmaktadır. Zira hastalık,yavaş inkişaf eden olaylar sonrası kendini göstermektedir.I .1 .3 – Sigortalının bedence <strong>ve</strong>ya ruhca bir özüre uğramasıBir iş kazasından bahsedebilmek için, sigortalının karşılaştığı kaza olayıile hemen <strong>ve</strong>ya sonradan bedence <strong>ve</strong>ya ruhça özüre maruz kalmış olmasıgerekmektedir. Uğranılan arızanın ise en azından sosyal sigorta yardımlarınıgerektirecek önemde olması belirleyici olmaktadır. Örneğin, günlük işhayatında sıkça karşılaşılan ufak tefek yara <strong>ve</strong> bereler iş kazası sayılmazlar.Yine, sigortalının bedeni <strong>ve</strong> ruhi bütünlüğüne yönelik olmayan örneğin eşyayayönelik zararlar iş kazası olarak nitelendirilmemektedir.I .1 .4 – Uygun illiyet bağının bulunmasıSigortalıyı bedenen <strong>ve</strong>ya ruhen özüre uğratan kazanın iş kazası sayılabilmesiiçin, sigortalının gördüğü iş ile meydana gelen kaza arasında <strong>ve</strong> kazaile de uğranılan özür arasında bir illiyetin yani uygun neden sonuç ilişkisininbulunması gerekmektedir. Şüphesiz illiyet bağının varlığı her olayınöznel koşulları altında değerlendirilecektir.I .2 – İŞ KAZASI SAYILAN HALLERI .2 .1 – Genel olarak<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 13.maddesinin birinci fıkrasında iş kazasının tanımı<strong>ve</strong> unsurlarına yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Düzenleme esasen 506 sayılı Kanunun mül-484Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ga 11/A maddesine paralellik taşımaktadır. Buna göre iş kazası;a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,b) İş<strong>ve</strong>ren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına<strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle,c) Bir iş<strong>ve</strong>rene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışındabaşka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,d)Bu Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emzirenkadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt <strong>ve</strong>rmek içinayrılan zamanlarda,e) Sigortalıların, iş<strong>ve</strong>rence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişisırasında,meydana gelen <strong>ve</strong> sigortalıyı hemen <strong>ve</strong>ya sonradan bedenen yada ruhenözüre uğratan olay olarak tanımlanmıştır. Kanundaki iş kazası sayılan hallereaşağıda kısaca değinilmiştir.I .2 .2 – Sigortalının işyerinde bulunduğu sıradaSigortalının işyerinde bulunduğu sırada meydana gelen tüm kazalar iş kazasıolarak sayılmıştır. Burada ayrıca bir hükme yer <strong>ve</strong>rilmemiştir. Yani,kazanın işle ilgisi olup olmadığı, işçinin kaza anında iş<strong>ve</strong>renin denetimialtında olup olmadığı üzerinde durulmamıştır. Kaldı ki artık kendi nam<strong>ve</strong> hesabına çalışanlar, başka bir söyleyişle “iş<strong>ve</strong>renler” de sigortalı sayılmaktadırlar!...Yargıtayda, bu hüküm gereğince, işyerinde meydana gelenbir çok zararlandırıcı sigorta olayını iş kazası saymaktadır. Bunu yaparken,çoğu kere zararlandırıcı olayın “kaza” olup olmadığının üzerinde dahidurmaksızın, sırf işyerinde meydana gelmiş olmaları sebebiyle iş kazasısaymaktadır 1 .Öyle ki; garson olarak çalıştığı lokantaya olay gecesi gelip yemeğini yerkençıkan kavgayı ayırt ederken bıçaklanarak öldürülen 2 , kalp krizi işyerindebaşlayan <strong>ve</strong> bilahare başka yerde ölen sigortalı 3 iş kazasına uğramış sayılmıştır.Dahası, kazanın intihar ile işyerinde meydana gelmesi daha önce işkazası sayılmazken 4 , daha sonra iş kazası olarak değerlendirilmiştir. 5 Yine,sigortalının işyerinde çalışmakta iken kalp krizi geçirerek ölümü, “sigortalınınişyerinde bulunduğu sırada meydana gelme” haline uygun bir olay olduğugibi, “iş<strong>ve</strong>ren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla meydana gelme”haline de uygun olarak değerlendirilerek iş kazası sayılmıştır. 6 İşyerinde1 CANİKLİOĞLU, Nurşen: “Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanun Tasarısına Göre Kısa Vadeli SigortaHükümleri”, Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2006/1, S:8(Özel Sayı), s:50-922 Y. 10. HD. 16.12.1997, E:8935, K:89053 Y. 10. HD. 26.02.1996, E:1122, K:14334 Y .HGK. 27.09.2000, E:2000/10-1107, K:2000/11745 Y.10.HD. 05.07.2004, E:2004/4465, K:2004/64256 Y. HGK. 13.10.2004, E:2004/21-529, K:2004/527; AYDINLI, İbrahim: “İş Kazasının Görevli MahkemeninBelirlenmesindeki Etkisi <strong>ve</strong> Kalp Krizinin İş Kazası Niteliğine İlişkin Karar İncelemesi”, Çimento İş<strong>ve</strong>ren, Eylül 2006,Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 485
geçirilen beyin kanaması sonucu ölüm de iş kazası olarak görülmüştür. 7Belirtelim ki işyeri, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 11.maddesine göre, sigortalı sayılanlarınmaddi olan <strong>ve</strong> olmayan unsurlar ile birlikte işlerini yaptıklarıyerlerdir. Yine, işyerinde üretilen mal <strong>ve</strong>ya <strong>ve</strong>rilen hizmet ile nitelik yönündenbağlılığı bulunan <strong>ve</strong> aynı yönetim altında örgütlenen işyerine bağlıyerler, dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene <strong>ve</strong> bakım,beden <strong>ve</strong>ya meslek eğitimi yerleri, avlu <strong>ve</strong> büro gibi diğer eklentilerile araçlar da işyerinden sayılmıştır.I .2 .3 – İş <strong>ve</strong>ya görev yada çalışma konusu nedeniyle işyeri dışındaİş<strong>ve</strong>ren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle, sigortalı kendi adına<strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle işyeri dışındameydana gelen kazalar da iş kazası sayılmıştır. Buna göre, hizmetsözleşmesi ile çalışan sigortalıların “iş nedeniyle” <strong>ve</strong> bağımsız çalışanlarınise “yürütmekte oldukları iş” nedeniyle, ancak “işyeri dışında” uğradıklarıkazalar iş kazasıdır. Örneğin, iş<strong>ve</strong>renin sigortalıyı görevli olarak mahkemeyegötürürken yolda kazaya uğraması 8 , iş<strong>ve</strong>ren tarafından iş takibi içinbaşka bir şehre gönderilen işçinin otelde banyo yaparken kayıp düşmesi <strong>ve</strong>yaralanması 9 iş kazası sayılmaktadır.I .2 .4 – İşyeri dışında asıl işini yapmaksızın geçen zamanlardaBir iş<strong>ve</strong>rene bağlı olarak çalışan sigortalının(<strong>5510</strong>/4-a), görevli olarak işyeridışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızıngeçen zamanlarda meydana gelen kazalarda iş kazası olarak değerlendirilmiştir.Bu kapsamda olanlar, sadece bir iş<strong>ve</strong>rene bağımlı olarak Kanunun4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında çalışan sigortalılardır.Kendi nam <strong>ve</strong> hesabına bağımsız olarak çalışan sigortalılar değil.Bağımlı çalışanlara bu düzenleme ile geniş bir sosyal koruma sağlanırken,diyelim iş gezisi nedeniyle başka bir yerde bulunan bağımsız çalışan sigortalının,bu sırada işle ilgili olmayan bir kazaya uğraması iş kazası sayılmayacaktır.Kaza iş ile ilgili ise zaten yukarıdaki bölümde anlatıldığı üzere işkazası olarak değerlendirilecektir.Bağımlı çalışanlar açısından geniş bir sosyal koruma sağlayan bu düzenlemede,iş<strong>ve</strong>ren tarafından görev ile başka bir yere gönderilen sigortalınınbu yerde uğradığı kaza iş kazası sayılırken 10 , bunun iş ile ilgisi olup olmadığıüzerinde durulmamış, sigortalı bankta otururken patlayan bombasonucu ölümü iş kazası sayılmıştır 11 .Sigortalının görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi ne-C:20, S:5, s:36-477 Y.21. HD. 21.11.2002, E:2002/9004, K:2002/100058 Y. 10. HD. 23.10.1995, E:7796, K:86819 ŞAKAR, Müjdat: Sosyal Sigortalar Uygulaması, Beta Yayınları, 4.Bası, İstanbul 1998, s:14210 Y. 21. HD. 11.07.1996, E:3770, K:425211 Y. 10. HD. 13.10.1987, E:5024, K:5139486Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
deniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarını normal bir yaşantı içindedeğerlendirmesinin doğal olduğu, boş zamanlarda sinemaya, kah<strong>ve</strong>ye,eğlence yerin gitmenin mümkün olduğu, bu sebeple de yemek yenilirkenuğranılan kazanın iş kazası sayılacağı 12 ; dahası Suudi Arabistan’a yük götürenşoförün güzergahını değiştirerek, döviz bozdurması için geçen zamandameydana gelen kazanın dahi iş kazası olduğuna 13 Yargıtayca hükmedilmiştir.I .2 .5 – Çocuğa süt <strong>ve</strong>rmek için ayrılan zamanlarda<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındakiemziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt <strong>ve</strong>rmekiçin ayrılan zamanlarda kazaya uğraması da iş kazasıdır. Bilindiği üzere4857 sayılı İş Kanununun 74.maddesi son fıkrasına göre, kadın işçilere biryaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam birbuçuk saatsüt izni <strong>ve</strong>rilmesi gerekmektedir. İşte bu süreçte uğranılan kazalar iş kazasısayılmıştır.I .2 .6 – İş<strong>ve</strong>rence sağlanan taşıtla işin yapıldığı yere gidiş geliş sırasındaSigortalıların, iş<strong>ve</strong>rence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişisırasında meydana gelen kazalar iş kazası olarak sayılmıştır. Düzenlemede,506 sayılı Kanundaki “toplu” olarak kelimesine yer <strong>ve</strong>rilmemiştir. Bizegöre isabetli olan bu değişiklik ile sosyal koruma gelişen yeni iş ilişkilerinecevaz <strong>ve</strong>rir bir niteliğe kavuşturulmuştur. Artık iş<strong>ve</strong>renler, birçok çalışanınıişin yapıldığı yere sağladığı taşıtla toplu olarak götürdüğü gibi kimiçalışanlar tek olarak yine sağlanan taşıt ile işe gidip gelmektedirler.Gerçekten de Yargıtay, işin niteliği itibariyle sigortalıya özel araç tahsisedilmesi <strong>ve</strong> sigortalının bu araçla başka işçileri de işe götürürken kazageçirip ölmesini, “iş<strong>ve</strong>renin işe getirilip götürülenlere gü<strong>ve</strong>nce sağladığıtoplu <strong>ve</strong> münferit taşımalar arasında bir ayrım gözetilemeyeceği, böyle birayrımın sosyal gü<strong>ve</strong>nlik ilkelerine ters düşeceği, münferit taşımaların adaleteuygun olmayacağı, çoğun içinde azında bulunacağı” gerekçeleriyle işkazası saymıştır 14 .Öte yandan, sigortalıların iş<strong>ve</strong>rence sağlanan taşıtla işe gidiş gelişleri “sırasında”uğranılan kazadan bahsedilirken, buradaki “sırasında” kelimeside uygulamada statik olarak algılanmayıp bir süreci ifade etmesinden olsagerek daha geniş olarak yorumlanmıştır. Sadece araçta bulunulan sıradauğranılan kaza değil, servis aracının beklendiği sırada meydana gelen kazada iş kazası sayılmıştır 15 .12 Y. 10. HD. 02.06.1983, E:2061, K:300213 Y. 10. HD. 03.02.1987, E:19, K:43014 Bakırköy İş Mahkemesi, 17.06.2002, E:2001/1270, K:2002/776; Y. 21.HD. 11.11.2002, E:2002/8371, K:2002/9428 sayılıilamı ile onanmıştır. Legal İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Dergisi, S:2005/5, s:392-393; aynı doğrultudaY.10.HD. 03.02.1986, E:6312, K:462, ÇAKMAK, İhsan: Şerhli Sosyal Sigortalar Kanunu, C.1, Adalet Yayınevi, Ankara2004, s:241-24315 Y .21. HD. 14.05.1996, E:2674, K:2738Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 487
I .3 – İŞ KAZASININ KURUMA BİLDİRİLMESİI .3 .1- Bildirimin şekliİş kazasının bildirilmesinde <strong>5510</strong> sayılı Kanun ile daha farklı bir esas benimsenmiştir.İş<strong>ve</strong>renler ya da sigortalılar iş kazasını herhangi bir şekildeKuruma bildiremeyeceklerdir. Bildirim sürelerinde de önemli değişiklikleryapılmış, süresinde bildirimlerin yapılmamış olması önemli yaptırımlarabağlanmıştır.İş kazasının Kuruma bildirilmesinde artık İş Kazası <strong>ve</strong> Meslek HastalığıBildirgesi kullanılacaktır. Bildirge, doğrudan ya da taahhütlü posta ile Kuruma<strong>ve</strong>rilecektir. Kurumdan ise Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Başkanlığı’nınmerkez <strong>ve</strong> taşra teşkilatını anlamak gerekmektedir. Merkezde genel müdürlükler<strong>ve</strong> daire başkanlıkları, taşrada ise Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik İl Müdürlükleri<strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Merkezleri. Belirtelim ki, iş kazsı <strong>ve</strong> meslek hastalığıbildirgesinin aşağıda açıklayacağımız yasal sürelerde Kuruma <strong>ve</strong>rilmemesiherhangi bir idari para cezası yaptırımına bağlanmamıştır.I .3 .2 –Bildirim süresiİş kazasının Kuruma bildirilmesi hususu <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 13.maddesiikinci fıkrasında düzenlenmiştir. Buna göre iş kazasının Kuruma bildirilmesindeKanunun 4.maddesinin birinci fıkrası (a) <strong>ve</strong> (b) bentleri kapsamındakisigortalılar ile 5.maddesindeki sadece kısa vadeli sigorta kollarınatabi olanların çalışma statüleri itibariyle farklı hükümlere yer <strong>ve</strong>rilmiştir.İş kazası, Kanunu 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi ile 5.madde kapsamındabulunan sigortalılar bakımından bunları çalıştıran iş<strong>ve</strong>ren tarafından,o yer yetkili kolluk kuv<strong>ve</strong>tlerine derhal <strong>ve</strong> Kuruma da en geç kazadansonraki üç işgünü içinde, iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı bildirgesinin doğrudanya da taahhütlü posta ile Kuruma bildirilmesi zorunludur. Ancak,burada belirtilen süre, iş kazasının iş<strong>ve</strong>renin kontrolü dışındaki yerlerdemeydana gelmesi halinde, iş kazasının öğrenildiği tarihten itibaren başlayacaktır.İş kazası, Kanunu 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında bulunansigortalı bakımından kendisi tarafından, bir ayı geçmemek şartıylarahatsızlığının bildirim yapmaya engel olmadığı günden sonra üç işgünüiçinde, iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı bildirgesinin doğrudan ya da taahhütlüposta ile Kuruma bildirilmesi zorunludur. Burada sözü edilen sigortalılarkendi nam <strong>ve</strong> hesaplarına bağımsız olarak çalışanlardır. Bu kapsamdakisigortalıların bildirim yapmaya engel durumlarını hekim raporu ile <strong>ve</strong>yamücbir sebep olayını belgelemeleri şarttır.(SSİY/38/2)Belirtelim ki, iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı bildirgesini <strong>ve</strong>rmekle yükümlüolanlar bunu e-sigorta ile Kuruma bildirir <strong>ve</strong>ya doğrudan ya da posta yoluylada ilgili üniteye gönderebilir. Adi posta <strong>ve</strong>ya kargo ile yapılan bildi-488Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
imlerde Kurum kayıtlarına intikal tarihi, taahhütlü, iadeli taahhütlü <strong>ve</strong>yaacele posta ile yapılan bildirimlerde de postaya <strong>ve</strong>riliş tarihi esas alınır.(SSİY/38-1)I . .3 –Bildirim yükümlülüğünün ihlaliİş kazasının yukarıda sözü edilen süre içerisinde, iş<strong>ve</strong>ren ya da sigortalıtarafından iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı bildirgesi ile Kuruma bildirilmemesihalinde uygulanacak yaptırımlara Kanunun 21. <strong>ve</strong> 22.maddelerindeyer <strong>ve</strong>rilmiştir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 21.maddesi ikinci fıkrasında, bir iş sözleşmesine istinadençalışan sigortalıların, uğradıkları iş kazasının iş<strong>ve</strong>rence Kurumageç bildirilmesi halinde uygulanacak yaptırım açıklanmıştır. Buna göre; işkazasının, Kanunun 13. maddesi ikinci fıkrasının (a) bendinde belirtilensürede, yani en geç kazadan sonraki üç işgünü içinde, iş<strong>ve</strong>ren tarafındanKuruma bildirilmemesi halinde, bildirim tarihine kadar geçen süre için sigortalıyaödenecek geçici iş göremezlik ödeneği, Kurumca iş<strong>ve</strong>renden tahsiledilecektir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 22.maddesi ikinci fıkrasında da, bağımsız çalışansigortalıların uğradıkları iş kazasını Kuruma geç bildirmelerinin yaptırımınayer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; Kanunun 13.maddesi ikinci fıkrasının (b)bendinde belirtilenler tarafından iş kazasının anılan bentte belirtilen süreiçinde, yani bir ayı geçmemek şartıyla rahatsızlığının bildirim yapmayaengel olmadığı günden sonra üç işgünü içinde, Kuruma bildirilmemesi durumunda,sigortalıya yapılacak iş göremezlik ödenekleri bildirim tarihindenitibaren ödenecektir. Düzenleme ile bildirimi yapmakta geciken sigortalının,her gün için geçici iş göremezlik ödeneği hakkında azalma olacağıgibi, bildirim yapılınca da geri kalan sürenin ödeneğini alabilecektir.I .4 –İŞ KAZASININ SORUŞTURULMASIİş kazasının Kurumca gerektiğinde soruşturulmasına ilişkin usul <strong>ve</strong> esaslar<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 13.maddesi üçüncü fıkrasında gösterilmiştir. Bunagöre, Kuruma bildirilen olayın iş kazası sayılıp sayılmayacağı hakkında birkarara varılabilmesi için gerektiğinde yapılacak olan soruşturmalar, Kurumundenetim <strong>ve</strong> kontrol ile yetkilendirilen memurları tarafından <strong>ve</strong>yaÇalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığı iş müfettişleri vasıtasıyla yapılabilecektir.Bu soruşturma sonunda yazılı olarak bildirilen hususların gerçeğeuymadığı <strong>ve</strong> olayın iş kazası olmadığı anlaşılırsa, Kurumca bu olay içinyersiz olarak yapılmış bulunan ödemeler, ödemenin yapıldığı tarihtenitibaren gerçeğe aykırı bildirimde bulunanlardan, Kanunun 96.maddesihükmüne göre tahsil edilecektir.Belirtelim ki, Kurum her türlü iş kazasını soruşturma yönüne gitmeyecek,bu yetkisini gerektiğinde kullanacaktır. Kurum ünitesince karar <strong>ve</strong>rilemeyen,şüpheli görülen <strong>ve</strong> tereddüt edilen, uzun süreli tedavi gerektiren, ma-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 489
luliyet <strong>ve</strong>ya ölümle neticelenen, Kuruma büyük malî yük getiren iş kazalarıKurumun denetim <strong>ve</strong> kontrolle görevli memurlarınca <strong>ve</strong>ya iş müfettişlerincesoruşturulacaktır.(SSİY/41-2) İş müfettişlerinin rapor <strong>ve</strong> tutanaklarındagerekli bilgilerin yer alması <strong>ve</strong>ya yargı kararının bulunması durumlarında,ünitelerce tekrar inceleme talep edilmeyecektir.(SSİY/41-3)Dahası, iş<strong>ve</strong>rence düzenlenen iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı bildirgesi <strong>ve</strong> ekibelgelere göre, Kurum ünitesi, kamu idarelerinin görevleri gereği düzenlemişolduğu belge <strong>ve</strong> tutanaklardan, sigorta olayı için gerekli bilginin teminedilmesi koşuluyla başka bir soruşturma <strong>ve</strong> denetime gidilmeden olayın işkazası sayılıp sayılamayacağına karar <strong>ve</strong>rebilecektir. (SSİY/41-1)İş kazası soruşturmalarının Kurum denetim elemanları <strong>ve</strong> Çalışma <strong>ve</strong> SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığı iş müfettişlerince ilgili mevzuatlarınca yürütülüyorolması, geçmiş dönemde mükerrer soruşturmalar ile emek <strong>ve</strong> zamankaybına sebep olunca, <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında açıkça iş kazasısoruşturmalarının Kurum dışında iş müfettişlerince de yapılabileceği hükmüneyer <strong>ve</strong>rilmiştir. Böylece, iş müfettişlerinin rapor <strong>ve</strong> tutanaklarındagerekli bilgilerin yer alması durumunda, Kurumca ikinci bir incelemeyegerek duyulmayacaktır. Kurum uygulamalarında iş müfettişleri raporlarındakikusur oranları dikkate alınmak suretiyle işlem yapıldığının evleviyetlevarit olduğunu da söyleyelim 16 .İş kazası soruşturmaları, İş Kazası <strong>ve</strong> Meslek Hastalığı Bildirgesinde bildirilenolayın iş kazası sayılıp sayılmayacağı <strong>ve</strong> bu sigorta kolundan yararlanmakoşullarının gerçekleşip gerçekleşmediği, olayın meydana gelmesindesigortalının kasdı, suç sayılır eylemi, bağışlanmaz kusuru <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renile üçüncü şahısların sorumluluk hallerinin olup olmadığı hakkında birkarara varılabilmesi için gerçekleştirilir.İş<strong>ve</strong>renin ya da sigortalının sorumluluğunun ortaya çıkabilmesi için, bildirimimgerçeğe aykırı olması <strong>ve</strong> zararlandırıcı olayın iş kazası olmadığınınanlaşılması gerekmekte, dahası bu iki olgu birlikte ortaya çıkmalıdır. Yoksabildirimde bulunanlar için ağır yaptırımlar sözkonusu olabilmektedir.Dahası iş<strong>ve</strong>rence başlangıçta iş kazası olarak düşünülen olaylar, yargıyaintikal edince iş kazası olarak değerlendirilmeye bilir de. Dolayısıyla bu ikikoşulun birlikte aranması kabul edilebilir görülmektedir.Soruşturmalar sonucu konu Cumhuriyet Savcılığına intikal ettirilip kovuşturmakonusu yapılması da mümkün olabilir. Örneğin, gerçekte sigortalısayılmaması gereken birisi için ya da evinde kendi işini yapan birisi içiniş kazası bildirimi yapılması halinde, doğan Kurum zararları iş<strong>ve</strong>rendentalep edileceği gibi Cumhuriyet Savcılığına suç duyurusunda da bulunulabilir.16 SSK Başkanlığı Sigorta İşleri Genel Müdürlüğü’nün 02.02.2006 tarih <strong>ve</strong> 74530 sayılı Genel Yazısı490Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
II – MESLEK HASTALIĞIII .1 –MESLEK HASTALIĞININ TANIMIMeslek hastalığı <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 14.maddesi birinci fıkrasında tanımlanmıştır.Buna göre meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı <strong>ve</strong>ya yaptığı işinniteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple <strong>ve</strong>ya işin yürütüm şartları yüzündenuğradığı geçici <strong>ve</strong>ya sürekli hastalık, bedensel <strong>ve</strong>ya ruhsal özürlülükhalleridir. Bu yönden meslek hastalığı, iş kazasından ayrımlı olarak,bütünüyle mesleksel niteliktedir <strong>ve</strong> belirgin olarak bir meslek mensubuolmanın sonucudur 17 .Bu duruma göre, örneğin kömür madenlerinde çalışan sigortalıların, tutuldukları,“Silikoz”, “Pnömokonyoz” <strong>ve</strong> “Antrekozis” tütün işletmelerindeçalışan sigortalıların yakalandıkları “Tabakoz” gibi hastalıklar, işin niteliğinegöre tekrarlanan bir sebeple meydana gelen meslek hastalıklarındanolduğu gibi, sıtma savaş işlerinde çalışan sigortalıların, bataklıkların kurutulmasıişinde çalıştıkları sırada yakalandıkları “Sıtma” hastalığı <strong>ve</strong>yahayvanlarla ilgili işte çalışanların yakalandıkları “Şarbon” hastalığında,işin yürütüm şartları yüzünden meydana gelen meslek hastalıklarındansayılmaktadır.Meslek hastalıklarının oluşumu doğrudan çalışılan işle-meslekle ilgilidir.Meslek hastalıkları, işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple <strong>ve</strong>ya işinyürütüm şartlarına bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Bu yanı ile de anidendeğil de belirli bir süreç sonunda ortaya çıkmaktadır. Gerçektende çalışmahayatı içinde kimi çalışanlar daha zor koşullarda çalışmaktadır. Örneğin,zehirli gaz, toz, aşırı gürültü gibi ortamlarda çalışanlar tecrübi bilgi birikimininbize öğrettiği üzere geçici ya da sürekli hastalıklara maruz kalabilmektedirler.II .2 – MESLEK HASTALIĞININ UNSURLARIII .2 .1 –Meslek hastalığına tutulanın sigortalı sayılmasıYukarıda iş kazasının unsurlarının anlatıldığı bölümde belirtildiği gibi,meslek hastalığına tutulan kişinin <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birincifıkrasının (a) <strong>ve</strong> (b) bentleri gereği sigortalı sayılanlardan olması gerekmektedir.Şüphesiz burada sözü edilen kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kollarınınuygulanması bakımından sigortalı sayılanlardır. Yani sosyal sigortalılar.Bu bakımdan Kanunun 5.maddesinde sözü edilen <strong>ve</strong> haklarında işkazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı ya da genel olarak kısa vadeli sigorta kollarıuygulanan sigortalıları da bu kapsamda sayabiliriz. Öte yandan, Kanunun6.maddesine göre sosyal sigortalı sayılmayan kişilerin tutuldukları hastalıklarınmeslek hastalığı olarak sayılması sözkonusu değildir. Yine, sayılıKanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındailer hakkındada meslek hastalığına ilişkin hükümler uygulanmayacaktır.17 ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1985, s:123Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 491
Burada önemli olan kişinin sigortalı niteliğine haiz olmasıdır. Yoksa sigortalıolarak çalıştırıldığı halde Kuruma bildirilmemiş <strong>ve</strong>ya Kurumca da tesciledilememiş olması onun sigortalılık niteliğini ortadan kaldırmaz. Zira,Kanunun 92.maddesi birinci fıkrasına göre, kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigortalarile genel sağlık sigortası kapsamındaki kişilerin sigortalı olması zorunludur.Bu Kanunda yer alan sigorta hak <strong>ve</strong> yükümlülüklerini ortadan kaldırmak,azaltmak <strong>ve</strong>ya başkasına devretmek için sözleşmelere konulanhükümler geçersizdir.II .2 .2 –Sigortalının gördüğü iş ile meslek hastalığı arasındanedensellik bağının bulunmasıİş kazasında farklı olarak meslek hastalığı, belirli bir mesleğin ifası sonucuo mesleğin niteliği <strong>ve</strong>ya yürütüm şartlarından kaynaklanan sakatlık <strong>ve</strong>yaarızadır. İş kazası derhal ya da kısa bir zaman zarfında meydana gelenzararlandırıcı bir sigorta olayı iken meslek hastalığı uzun sürede meydanagelen sağlık bozulmasıdır. Burada da zararı doğuran neden dış etkenlerdenkaynaklanmakta, zaman içinde bünyeye yavaş yavaş tesir etmekte <strong>ve</strong>tekrarlana tekrarlana hastalık, sakatlık <strong>ve</strong>ya ruhi bir arızaya neden olmaktadır.II 2. .3 –Sigortalının bedence <strong>ve</strong>ya ruhça bir arızaya uğramasıMeslek hastalığına yakalanan sigortalının sigorta yardımlarından yararlandırılması,bu hastalık sonucu yani işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebepnedeniyle <strong>ve</strong>ya işin yürütüm şartları yüzünden geçici ya da sürekli olarakbedensel <strong>ve</strong>ya ruhsal bir zarara uğraması halinde sözkonusu olmaktadır.II .2 .4 –Hastalığın yönetmelik yer alması <strong>ve</strong> belirtilen süre içindemeydana çıkmasıHangi hastalıkların meslek hastalığı sayılacağı <strong>ve</strong> hastalıkların işten ayrıldıktansonra en geç ne kadar sürede ortaya çıkmaları halinde çalışılan iştendolayı meydana geldiğinin kabul edileceği, Kurum tarafından çıkarılacakYönetmelikte düzenlenecektir. Bu husus 506 sayılı Kanun uygulamasında,Sosyal Sigorta Sağlık İşlemleri Tüzüğünde düzenlenmişti. Sigortalının, çalıştığıişten ayrıldıktan sonra meslek hastalığı sebebiyle, Kanunda belirtilenyardımlardan yararlanabilmesi için eski işinden fiilen ayrılması ile hastalığınmeydana çıkması arasında, Çalışma Gücü <strong>ve</strong> Meslekte Kazanma GücüKaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliğinde belirtilen süreden daha uzunbir sürenin geçmemiş olması şarttır.(SSİY/40-2)Meslek hastalığının varlığının kabulü için, onun mesleki faaliyetten kaynaklanmasıyeterli olmamakta, kural olarak o hastalığın Yönetmelikte belirtilenhastalıklar listesinde adının bulunması <strong>ve</strong> listede belirtilen süredemeydana çıkmış olması gerekmektedir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 14.maddesi üçüncü fıkrası gereğince meslek hastalığı,492Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
işten ayrıldıktan sonra meydana çıkmış <strong>ve</strong> sigortalı olarak çalıştığı iştenkaynaklanmış ise, sigortalının bu Kanunla sağlanan haklardan yararlanabilmesiiçin, eski işinden fiilen ayrılmasıyla hastalığın meydana çıkmasıarasında bu hastalık için Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikte belirtilensüreden daha uzun bir zamanın geçmemiş olması şarttır. Bu durumdakikişiler, gerekli belgelerle Kuruma müracaat edebilirler. Herhangibir meslek hastalığının klinik <strong>ve</strong> laboratuvar bulgularıyla belirlendiği <strong>ve</strong>meslek hastalığına yol açan etkenin işyerindeki inceleme sonunda tespitedildiği hallerde, meslek hastalıkları listesindeki yükümlülük süresi aşılmışolsa bile, söz konusu hastalık Kurumun <strong>ve</strong>ya ilgilinin başvurusu üzerineSosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun onayı ile meslek hastalığı sayılabilir.Kurul oluşumu, çalışma usul <strong>ve</strong> esasları Kanunun 58.maddesindedüzenlenmiştir.Belirtelim ki, yönetmelikte belirlenmiş hastalıklar dışında herhangi birhastalığın meslek hastalığı sayılıp sayılmaması hususunda çıkabilecekuyuşmazlıklar, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunca karara bağlanır.(<strong>5510</strong>/14-6) Kurumca çıkarılacak yönetmelikle belirlenmiş meslek hastalıklarılistesindeki yükümlülük süresi aşılmış olduğu için talepleri kabuledilmeyen sigortalıların yazılı başvuruları üzerine söz konusu hastalığınmeslek hastalığı sayılıp sayılmayacağı hususuna, meslek hastalığının klinik<strong>ve</strong> laboratuar bulguları ile belgelenmesi <strong>ve</strong> meslek hastalığına yol açanetkenin Kurum denetim <strong>ve</strong> kontrol ile görevli memurları <strong>ve</strong>ya iş müfettişlerinceişyerinde yapılacak inceleme sonucunda hazırlanacak rapora istinadenSosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunca karar <strong>ve</strong>rilir.(SSİY/40-4)506 sayılı Kanun uygulaması ile ilgili olarak, Yargıtay’ın 28.06.1976 tarih <strong>ve</strong>E:6, K:4 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararı gereğince Yüksek Sağlık Kurulukararlarına karşı ilgililerin mahkemeye başvurma hakkı kabul edilmiştir.Anılan karara göre Yüksek Sağlık Kurulu kararı sadece Kuruma bağlar <strong>ve</strong>kararı beğenmeyen sigortalının iş mahkemesine başvurma hakkı vardır 18 .<strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında bu hususa da dikkat edilmesi gerektiğinisöyleyebiliriz.II .2 .5 –Hastalığın Kurum Sağlık Kurulu raporu ile tespit edilmesiMeslek hastalığı halinde, <strong>5510</strong> sayılı Kanunda yazılı yardımlardan yararlanmakiçin, sigortalının çalıştığı işte <strong>ve</strong>ya iş yerinde meslek hastalığınatutulduğunun Kurum Sağlık Kurulu tarafından tespit edilmesi gerekmektedir.Bu hususa <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 14.maddesi ikinci fıkrasında yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Buna göre, sigortalının çalıştığı işten dolayı meslek hastalığına tutulduğunun;a) Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucuları tarafından usûlüne18 TUNCAY, A.Can: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Dersleri, Beta Yayınları, 7.Bası, İstanbul 1996, s:220Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 493
uygun olarak düzenlenen sağlık kurulu raporu <strong>ve</strong> dayanağı tıbbî belgelerinincelenmesi,b) Kurumca gerekli görüldüğü hallerde, işyerindeki çalışma şartlarını <strong>ve</strong>buna bağlı tıbbî sonuçlarını ortaya koyan denetim raporları <strong>ve</strong> gerekli diğerbelgelerin incelenmesi, sonucu Kurum Sağlık Kurulu tarafından tespitedilmesi zorunludur.Kurum Sağlık Kurulu ise Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularınınsağlık kurullarınca düzenlenecek raporlardaki teşhis <strong>ve</strong> bu teşhisedayanak teşkil eden belgeleri incelemek suretiyle, çalışma gücü kaybı <strong>ve</strong>meslekte kazanma gücü kaybı oranlarını, erken yaşlanma halini, vazifeleriniyapamayacak şekilde meslekte kazanma gücü kaybını <strong>ve</strong> malûllükderecelerini belirlemeye yetkili hekimlerden <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya diş hekimlerindenoluşan kurulları kapsamaktadır.(<strong>5510</strong>/3-20) Bu işlemler için Kurum birdençok sağlık kurulu oluşturabilecektir.II .3 –MESLEK HASTALIĞININ BİLDİRİMİII .3 .1 –Bildirim süresi <strong>ve</strong> şekliİş<strong>ve</strong>renin ya da bağımsız çalışan sigortalının sadece iş kazasını değil meslekhastalığını da bildirme yükümlülüğü bulunmaktadır. İş kazasınınbildiriminden farklı olarak iş<strong>ve</strong>renin, meslek hastalığını kolluk örgütünebildirme yükümlülüğü yoktur. Sadece Kuruma bildirim yapacaktır. İş<strong>ve</strong>reninbildirim yükümlülüğü meslek hastalığını öğrendiği tarihten itibarenbaşlamaktadır. Belirtelim ki, meslek hastalığının bildirimi de herhangi biryazı ile değil İş Kazası <strong>ve</strong> Meslek Hastalığı Bildirgesi ile yapılacaktır. Bununiçin sigortalıların yakalandıkları hastalıkların meslek hastalığı olduğununda tespit edilmiş olması gerekmektedir.Meslek hastalığının bildirimine <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 14.maddesi üçüncüfıkrasında yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre meslek hastalığının Kuruma bildirilmesinde,Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrası (a) <strong>ve</strong> (b) bentleri kapsamındakisigortalılar ile 5.maddesindeki sadece kısa vadeli sigorta kollarınatabi olanlar açısından çalışma statüleri itibariyle farklı hükümlere yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Meslek hastalığı, Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi ile 5.maddesi kapsamında bulunan sigortalılar bakımından, sigortalının meslekhastalığına tutulduğunu öğrenen <strong>ve</strong>ya bu durum kendisine bildirileniş<strong>ve</strong>ren tarafından, bu durumun öğrenildiği günden başlayarak üç işgünüiçinde, iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı bildirgesi ile Kuruma bildirilmesi zorunludur.Meslek hastalığı, Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındakibağımsız çalışan sigortalı bakımından ise kendisi tarafından, budurumun öğrenildiği günden başlayarak üç işgünü içinde, iş kazası <strong>ve</strong>494Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
meslek hastalığı bildirgesi ile Kuruma bildirilmesi zorunludur. Bunlar içiniş kazasının bildirilmesi yükümlülüğünde olduğu gibi bir aylık bir üst sınırgetirilmemiştir.Belirtelim ki, iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı bildirgesini <strong>ve</strong>rmekle yükümlüolanlar bu bildirgeyi, e-sigorta ile Kuruma bildirir <strong>ve</strong>ya doğrudan yada posta yoluyla da ilgili üniteye gönderebilir. Adi posta <strong>ve</strong>ya kargo ileyapılan bildirimlerde Kurum kayıtlarına intikal tarihi, taahhütlü, iadeli taahhütlü<strong>ve</strong>ya acele posta ile yapılan bildirimlerde de postaya <strong>ve</strong>riliş tarihiesas alınır.(SSİY/40-4)II .3 .2 –Bildirim yükümlülüğünün ihlali<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 14.maddesi üçüncü fıkrası son cümlesinde, bildirimyükümlülüğünün ihlali <strong>ve</strong> bildirimdeki hususların eksik ya da yanlış olmasıhalinde uygulanacak yaptırımlar gösterilmiştir. Aşağıda görüleceğiüzere, meslek hastalığını bildirim yükümlülüğünün kapsamı iş kazasınıbildirim yükümlülüğüne aykırılıktan daha geniş olarak ele alınmıştır. Koşullarınvarlığı halinde, sadece ödenekler değil yapılan diğer masraflardaiş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong> sigortalıdan alınacaktır.Buna göre, meslek hastalığını bildirme yükümlülüğünü yerine getirmeyen<strong>ve</strong>ya yazılı olarak bildirilen hususları kasten eksik ya da yanlış bildireniş<strong>ve</strong>rene <strong>ve</strong>ya Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındakisigortalıya, Kurumca bu durum için yapılmış bulunan masraflar ileödenmişse geçici iş göremezlik ödenekleri için rücu edilecektir. Bildirmeyükümlülüğü yerine getirilirken bildirilen hususların eksik ya da yanlışbildirildiğinin tespitini işyeri/sigortalı kayıtlarından yapmak mümkün olmaklabirlikte, bunun “kasten” olduğunun tespiti zor görünmektedir.II .4 –MESLEK HASTALIĞININ SORUŞTURULMASIMeslek hastalığının yapılan bildirimler üzerine Kurumca gerektiğinde soruşturulmasıhususuna <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 14.maddesi beşinci fıkrasındadeğinilmiştir. Esasen, iş kazasının soruşturulması bahsinde gerekli açıklamalarayer <strong>ve</strong>rildiği <strong>ve</strong> buna paralellik arzettiği için detaylı açıklamalaraburada ayrıca yer <strong>ve</strong>rilmeyecektir. Ancak belirtilsin ki, Kurum her meslekhastalığını soruşturma yönüne gitmeyecek, bu yetkisini gerektiğindekullanacaktır. Öte yandan gerektiğinde yapılacak olan soruşturmalar, Kurumundenetim <strong>ve</strong> kontrol ile yetkilendirilen memurları tarafından <strong>ve</strong>yaÇalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığı iş müfettişleri vasıtasıyla yapılabilecektir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 495
Bal bulunduu l :Vergi Dairesi <strong>ve</strong> Numaras:yerinin Unvan <strong>ve</strong> Adresi :T.C.SOSYAL GÜVENLK KURUMUKAZASI VE MESLEK HASTALII BLDRM FORMU1-yeri BilgileriSicil No:Tel:Fax:EK:7çi Says:Erkek Kadn Çocuk Stajyer-çrak Terör MaduruÖzürlü Hükümlü Eski Hük. Genel Toplam2- Kazazede <strong>ve</strong>ya Kazazedelerin / Meslek Hastal Tans <strong>ve</strong>ya üphesi le Hastaneye Sevk edileninAd Soyad:Cinsiyeti: E KDoum Tarihi : …/…/……T.C. Kimlik No:SSK Sicil No:Ba-Kur Sicil No:e Giri Tarihi : ..../…/......Medeni Hali: Evli Bekar DulÖrenimOkur yazar Okur Yazar Deil lköretim Orta öretimDurumu : Yüksek Okul Üni<strong>ve</strong>rsite Y. Lisans Doktorastihdam durumu: <strong>5510</strong> S.K 4-a Daimi Mevsimlik Geçici Eski Hükümlü HükümlüÖzürlü Ödünç çalan Terör Maduru Stajyer-ÇrakAlt i<strong>ve</strong>rene ait çalanDier<strong>5510</strong> S.K 4-b Kendi adna <strong>ve</strong> hesabnaÇalma ekli : Tam zamanl Ksmi zamanl DierPrim ödeme hali: sona erdi sona ermedi Sona erdi ise; erdii tarih : …/…./…..Son bir yl içindeki toplam ücretli izin gün says: Son iyerine giri tarihi: …/…/…..Esas i (Meslei) :Uyruu (Yabanc ise ülke ad):çinin 1. derece yaknnn : Ad Soyad …………………………………Açk Adresi………………………………………………………………………………………………………………………… kazas Halinde Doldurulacaktr3 Kaza Tarihi : ..../…/...... Kaza Gününde ba Saati : ............... Kazann saati : ............4 Kaza Annda Yapt :5 Kazann sebebi: Kaza sonucu i göremezlii Var Yok Derhal ölüm6 Yarann türü:7 Yarann Vücuttaki Yeri:891011121314151617yerinin büyüklüü:Çallan Ortam:Çallan çevre:Kaza Annda Kazazedenin Yürütmekte Olduu Genel Faaliyet:Kazadan Az Önceki Zamanda Kazazedenin Yürüttüü Özel Faaliyet:Olay Normal Seyrinden Saptran Kazaya Sebebiyet Veren Olay (Sapma):Yaralanmaya Sebep Olan Hareket (Olay):Özel Faaliyet Srasnda Kulland Materyal (Araç):Sapmaya Sebep Veren Materyal (Araç):Yaralanmaya Sebep Olan Hareket Srasnda Kullanlan Materyal (Araç):Kazay Gören :Var ahitlerin AdresiYok18ahitlerin Ad Soyad :ahitlerin imzas :Kazann Olu eklini <strong>ve</strong> Sebebini Açklaynz :19Meslek Hastal Halinde DoldurulacaktrMeslek Hastal Tans <strong>ve</strong>ya üphesi Tarihi:Meslek Hastal Tans <strong>ve</strong>ya üphesi le Sevk21-Düzenlenme tarihi: ..../…/......<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya Vekilininedilenin Çalt Bölüm / :Ad Soyad <strong>ve</strong> mzasMeslek Hastal Tans <strong>ve</strong>ya üphesinin Türü:Meslek Hastalnn Periyodik Muayene le DierSaptanma ekli:Üst Kurum Sevki le Meslek Hast. Hast. e-posta adresi:Not: a) <strong>ve</strong>renler iyerinde meydana gelen i kazasn kazadan sonraki üç i günü içinde <strong>ve</strong> tespit edilecek meslek hastaln ise örendii günden balayarak üç i günü içindeSosyal Gü<strong>ve</strong>nlik l/Merkezi Müdürlüüne bildirmekle yükümlüdürler.(<strong>5510</strong> sayl Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Salk Sigortas Kanunu Md.13, Md.14)20b) <strong>ve</strong>renler iyerinde meydana gelen i kazasn <strong>ve</strong> tespit edilecek meslek hastaln en geç iki i günü içinde yaz ile T. C. Çalma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanl BölgeMüdürlüüne bildirmek zorundadr. (4857 sayl Kanunu md. 77) Bu bildirimi zamannda yapmayan i<strong>ve</strong>renlere ayn kanunun 105 inci Maddesi uyarnca idari para cezasuygulanr.c) 1, 2 <strong>ve</strong> 21 inci bölümler hem kaza hemde meslek hastal bildirimi durumunda, 3 ile 19 uncu bölümler sadece kaza bildiriminde, 20 nci bölüm ise sadece meslek hastalbildiriminde doldurulacaktr.d) 5,6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, kazann saati <strong>ve</strong> esas ii (meslei) bölümleri seçildiinde konu ile ilgili tablolar ekrana gelecektir. Ekrana gelen bu tablolardanseçim ilemi yaplacaktr. Bu alanlara konu ile ilgili tanmlayc kelime yazldnda da arama motoru devreye girecektir. Arama motoru ilgili bölümlerdeki tanmlayc balklarekrana getirecektir. ekrana gelen bu balklardan en uygun tanmlama seçilmelidir.496Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
YİRMİSEKİZİNCİ BÖLÜMİŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞISİGORTASINDANSAĞLANAN YARDIMLAR
<strong>5510</strong> sayılı Kanunda iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortası kısa vadeli sigortahükümleri kapsamında düzenlenmiş olmakla birlikte sağlanan yardımlaradetaylı olarak yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Bu bölümde, sigortalının iş kazasınauğraması <strong>ve</strong> meslek hastalığına tutulması durumunda sağlanacak olan parasalyardımlar açıklanmıştır. Bu durumdaki sigortalılar şüphesiz sağlıkyardımı da alacaklardır. Bu hususlara genel sağlık sigortası ile ilgili açıklamalarımızdayer <strong>ve</strong>rildiğinden, burada ayrıca ele alınmayacaktır. Ancakbelirtelim ki; iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı hallerinde sağlık hizmetlerindenyararlanacak sigortalılarda, sağlık hizmet sunucusuna başvurduğu tarihtenönceki bir yıl içinde toplam 30 gün genel sağlık sigortası prim ödemegün sayısının olması şartı da aranmayacaktır.I – GENEL OLARAK SAĞLANAN HAKLARİş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığı halleri nedeniyle sağlanan haklar <strong>5510</strong> sayılıKanunun 16.maddesi birinci fıkrasında gösterilmiştir. Bunlar;a) Sigortalıya; geçici iş göremezlik süresince günlük geçici iş göremezliködeneği <strong>ve</strong>rilmesi.b) Sigortalıya; sürekli iş göremezlik geliri bağlanması.c) İş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığı sonucu ölen sigortalının hak sahiplerine;gelir bağlanması.d) Gelir bağlanmış kız çocuklarına; evlenme ödeneği <strong>ve</strong>rilmesi.e) İş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sonucu ölen sigortalı için; cenaze ödeneği<strong>ve</strong>rilmesi.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 3.maddesinde birçok sosyal sigorta kavramının tanımınayer <strong>ve</strong>rilmiş olmakla birlikte “ödenek” tanımlanmamıştır. Bunun,geçmiş dönem uygulamalarındaki “evlenme yardımı/çeyiz parasının” evlenmeödeneği olarak, “cenaze masrafları karşılığının” da cenaze ödeneğiolarak adlandırılmasından kaynaklandığı düşünülmektedir.II - SİGORTALIYA SAĞLANAN YARDIMLARII .1 –GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİ VERİLMESİÖdenek tanımına <strong>5510</strong> sayılı Kanunda yer <strong>ve</strong>rilmemiş olmakla birlikte,“geçici iş göremezlik” ile “geçici iş göremezlik ödeneği” Sosyal Sigorta işlemleriYönetmeliği’nde tanımlanmıştır. Geçici iş göremezlik, sigortalınıniş kazası, meslek hastalığı, hastalık <strong>ve</strong> analık hâllerinde Kurumca yetkilendirilenhekim <strong>ve</strong>ya sağlık kurulu raporlarında belirtilen istirahat süresincegeçici olarak çalışamama hâlidir.(SSİY/42-1) Geçici iş göremezlik ödeneği,iş kazası, meslek hastalığı, hastalık <strong>ve</strong> analık hâllerinde Kanunda belirtilengeçici iş göremezlik sürelerinde <strong>ve</strong>rilen ödenektir. (SSİY/42-2)İş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı halinde geçici olarak iş göremezliğe uğrayanAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 499
sigortalının uğradığı gelir kaybı, geçici iş göremezlik ödeneği <strong>ve</strong>rilmeksuretiyle telafi edilmeye çalışılır. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 18.maddesi birincifıkrasının (a) bendine göre; Kurumca yetkilendirilen hekim <strong>ve</strong>ya sağlık kurullarındanistirahat raporu alınmış olması şartıyla, iş kazası <strong>ve</strong>ya meslekhastalığı nedeniyle iş göremezliğe uğrayan sigortalıya her gün için, geçiciiş göremezlik ödeneği <strong>ve</strong>rilir. Bu konuda herhangi bir süre sınırlaması dabulunmamaktadır. Sigortalının sağlık durumuna göre istirahatinin devamısüresince ödenecektir.İş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı halinde geçici olarak iş göremezlik ödeneği<strong>ve</strong>rilirken staj süresi gibi herhangi bir koşul da aranmamıştır. Sigortalıyaiş göremezliğinin birinci gününden itibaren <strong>ve</strong> her gün için ödenek <strong>ve</strong>rilecektir.Düzenleme bu haliyle 506 sayılı Kanun uygulamasına paralelliktaşımaktadır. Bu yanıyla da iş sözleşmesi ile çalışan ya da bu kapsamdasayılan sigortalılar açısından bir fark bulunmamakla birlikte, bağımsız çalışansigortalılar açısından bazı yeniliklerden bahsedebiliriz.Geçmiş dönemde geçici iş göremezlik ödeneği alma hakları olmayan bağımsızçalışan sigortalılar artık bu haktan yararlanabilecekler. Ancak,Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine göre sigortalı sayılanlaraiş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığı… halinde geçici iş göremezlik ödeneği,genel sağlık sigortası dahil prim <strong>ve</strong> prime ilişkin her türlü borçlarınınödenmiş olması şartıyla yatarak tedavi süresince <strong>ve</strong>ya yatarak tedavisonrası bu tedavinin gereği olarak istirahat raporu aldıkları sürede ödenir.(<strong>5510</strong>/18-2)İş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı halinde sigortalıya <strong>ve</strong>rilecek olan geçici işgöremezlik ödeneğinin günlük tutarı ise, yatarak tedavilerde 17.maddeyegöre hesaplanacak günlük kazancının yarısı, ayaktan tedavilerde ise üçteikisidir.(<strong>5510</strong>/18-3) Belirtelim ki, bir sigortalının, aynı zaman içinde <strong>ve</strong>aynı sigortalılık hâline tabi olacak şekilde birden fazla işyerinde çalışmasıhâlinde, ödeneklere esas tutulacak günlük kazancının tespitinde, üst sınırdikkate alınarak her bir işyeri için ayrı ayrı bulunacak günlük kazançlarıntoplamı ödeneğe esas günlük kazancını oluşturur.(SSİY/44-5)Sigorta prim <strong>ve</strong> ödeneklerinin hesabına esas tutulacak günlük kazançlarınalt sınırında meydana gelecek değişikliklerde, yeniden tespit edilen altsınırın altında bir günlük kazanç üzerinden ödenek almakta bulunanların<strong>ve</strong>ya almaya hak kazanmış <strong>ve</strong>ya kazanacak olanların bu ödenekleri,günlük kazançlarının alt sınırındaki değişikliklerin yürürlüğe girdiği tarihtenbaşlayarak değiştirilmiş günlük kazançların alt sınırına göre ödenir.(<strong>5510</strong>/18-4)Bir sigortalıda iş kazası, meslek hastalığı, hastalık <strong>ve</strong> analık hallerinden birkaçıbirleşebilir. Bu durumda geçici iş göremezlik ödeneklerinden en yükseği<strong>ve</strong>rilir.(<strong>5510</strong>/18-5) Geçici iş göremezlik ödenekleri, toplu iş sözleşmesi500Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
yapılan işyerleri ile kamu idarelerinin iş<strong>ve</strong>renleri tarafından Kurumca belirlenenusul <strong>ve</strong> esaslara göre Kurum adına sigortalılara ödenerek, dahasonra Kurum ile mahsuplaşmak suretiyle tahsil edilebilir. (<strong>5510</strong>/18-6) 506sayılı Kanunda iş göremezlik ödeneğinin haftalık olarak <strong>ve</strong> işledikten sonraödenmesi esası benimsenmişken, burada ödenmenin usul <strong>ve</strong> esaslarınıKurum belirleyecektir.Şunu da belirtelim ki; aşağıda açıklandığı üzere, sürekli iş göremezlik geliribağlanmış sigortalılardan, aynı özürlülük <strong>ve</strong>ya meslek hastalığı nedeniyleistirahat raporu alanlara, yazılı istek tarihinden itibaren 18.maddeyegöre hesaplanacak bir günlük geçici iş göremezlik ödeneği ile aylık sürekliiş göremezlik gelirinin otuzda biri arasındaki fark, her gün için geçici işgöremezlik ödeneği olarak <strong>ve</strong>rilir.(<strong>5510</strong>/19-9)II .2 –SÜREKLİ İŞ GÖREMEZLİK GELİRİ BAĞLANMASIII .2 .1 –Tanımı <strong>ve</strong> hak kazanma koşuluSosyal sigorta uygulamasındaki gelir kavramının günlük hayattaki parasalkazanç ya da mal varlığı ile bir ilgisi bulunmamaktadır. Gelir, <strong>5510</strong> sayılıKanunun 3.maddesinde, iş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığı halinde sigortalıya<strong>ve</strong>ya sigortalının ölümü halinde hak sahiplerine yapılan sürekli ödeme olaraktanımlanmıştır. Anlaşılacağı üzere sürekli iş göremezlik geliri, sadeceiş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı halinde sözkonusu olmakta <strong>ve</strong> adından daanlaşılacağı üzere sürekli bir ödeme niteliğindedir.Sürekli iş göremezlik gelirine hak kazanma koşuluna ise <strong>5510</strong> sayılı Kanunun19.maddesi birinci <strong>ve</strong> ikinci fıkralarında yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; işkazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığı sonucu oluşan hastalık <strong>ve</strong> özürler nedeniyleKurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarıtarafından <strong>ve</strong>rilen raporlara istinaden Kurum Sağlık Kurulunca meslektekazanma gücü en az % 10 oranında azalmış bulunduğu tespit edilen sigortalı,sürekli iş göremezlik gelirine hak kazanır. Sürekli iş göremezlikgeliri bağlanmış olan sigortalının yeniden tedavi ettirilmesi halinde meslektekazanma gücünü ne oranda yitirdiği, birinci fıkrada belirtilen sağlıkkurullarından alınacak raporlara göre yeniden tespit olunur.Düzenleme bu haliyle eski 506 sayılı Kanun kapsamındaki sigortalılar içinbir yenilik taşımamakla birlikte, özellikle eski Bağ-Kur sigortalıları şimdibağımsız olarak çalışan sigortalılar için önemli bir hak yaratmıştır. Zira,eski 1479 sayılı Kanunda iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortası düzenlenmediğiiçin bu durumdakilere “sürekli iş göremezlik geliri” bağlanmasısözkonusu değildi. Ancak artık bağımsız çalışan sigortalılar da bu yardımıalabilecekler.Sürekli iş göremezlik durumunun tespiti için Kurum Sağlık Kuruluna gönderilecekbelgeler arasında, varsa ilk işe giriş sağlık raporu, iş kazası <strong>ve</strong>meslek hastalığı bildirim belgesi, olayın Kanuna göre iş kazası olup olma-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 501
dığı <strong>ve</strong>ya sigortalının meslek hastalığına yakalandığı işyerine ait çalışmaşartlarını net olarak belirtir soruşturma raporu <strong>ve</strong> tutanaklar ile mahkemelerceiş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığı olduğunun kabul edildiğine dair belgeler,çalışır <strong>ve</strong>ya çalışamaz raporu, geçici iş göremezlik ödeneği belgesi, işkazasından sonra <strong>ve</strong>ya meslek hastalığının tedavisi için başvurduğu hastanelerdenalınan epikrizler ile tedavisi tamamlanıp bulguları sekel hâlinialdıktan sonra, son durumunu gösterir sağlık kurulu raporu <strong>ve</strong> dayanağıtüm belgeler bulunur.(SSİY/45-2)Sürekli iş göremezlik geliri bağlanabilmesi için, sigortalının çalıştığı iştenayrılması, iş yerini kapatması <strong>ve</strong>ya devretmesi şartı aranmaz. Örneği Kurumcahazırlanan tahsis talep dilekçesi ile ilgili üniteye başvurması yeterlidir.Tahsis talep dilekçesine, bir adet belgelik fotoğrafı eklenir.(SSİY/45-3)Belirtelim ki; bağımlı çalışan sigortalılara sürekli iş göremezlik geliri bağlanmasındabunların Kuruma borçlarının olup olmadığı önem taşımaziken, bağımsız çalışan sigortalılara yani Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının(b) bendine göre sigortalı sayılanlara, sürekli iş göremezlik geliri bağlanabilmesiiçin, kendi sigortalılığından dolayı, genel sağlık sigortası dahilprim <strong>ve</strong> prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması zorunludur.(<strong>5510</strong>/19-4)II .2 .2 – Sürekli iş göremezlik gelirinin hesaplanmasıSürekli tam iş göremezlik gelirinin oranı Kanunda tam <strong>ve</strong> kısmi iş göremezlikdurumlarına göre belirlenmiş <strong>ve</strong> sigortalının başka birisinin süreklibakımına muhtaç olup olmadığına da dikkat edilmiştir. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun19.maddesi üçüncü fıkrasına göre; sürekli iş göremezlik geliri, sigortalınınmesleğinde kazanma gücünün kaybı oranına göre hesaplanır. Süreklitam iş göremezlikte sigortalıya, Kanunun 17.maddesine göre hesaplananaylık kazancının % 70’i oranında gelir bağlanır. Sürekli kısmî iş göremezliktesigortalıya bağlanacak gelir, tam iş göremezlik geliri gibi hesaplanarakbunun iş göremezlik derecesi oranındaki tutarı kendisine ödenir. Sigortalı,başka birinin sürekli bakımına muhtaç ise gelir bağlama oranı %100 olarak uygulanır. Sürekli tam iş göremezlik hâli, sigortalının meslektekazanma gücünün %100’ünün; sürekli kısmi iş göremezlik hâli ise %10 ilâ%99,99’unun kaybedilmesi durumunu ifade eder.(SSİY/45-7)Sürekli iş göremezlik gelirinin oranı 506 sayılı Kanundaki düzenlemeyeparalellik arzetmekle birlikte, sigortalının başka birisinin bakımına muhtaçolması durumunda bağlanacak gelirin artırılması konusundaki orandafarklılık bulunmaktadır. Bu durumda, eski 506 sayılı kanun uygulamasında%50 oranında bir artırım sözkonusu iken, yeni düzenleme de bu oranbir değişkenlik göstermemekte, sabit bir oran olarak uygulanmaktadır. Budurum bazen sigortalı lehine sonuçlar doğurabileceği gibi aleyhine sonuçlarda doğurabilecektir 1 .1 CANİKLİOĞLU, Nurşen: “Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanun Tasarısına Göre Kısa Vadeli SigortaHükümleri”, Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2006/1, S:8(Özel Sayı), s:50-92502Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Sigortalının yeniden bir iş kazasına uğraması <strong>ve</strong>ya yeni bir meslek hastalığınatutulması halinde ise, meydana gelen özürlerin bütünü göz önünealınarak kendisine, sürekli iş göremezliğini doğuran son iş kazası <strong>ve</strong>yameslek hastalığı sırasındaki kazancı üzerinden gelir hesaplanır. Ancak, sigortalınınson iş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığı sırasındaki günlük kazancınagöre bulunacak geliri, hesaplanan ilk gelirinden az ise sigortalının sürekliiş göremezlik geliri ilk kazanç üzerinden ödenir. (<strong>5510</strong>/19-10)II .2 .3 – BildirimÖte yandan iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı neticesinde sigortalı ya da haksahiplerine bağlanacak olan gelirin ilgililere bildirilmesinde belli bir süreöngörülmüştür. Buna göre Kurum, sigortalıya <strong>ve</strong>ya hak sahiplerine bağlanacakgeliri, gerekli belgelerin <strong>ve</strong> incelemelerin tamamlandığı tarihtenitibaren en geç üç ay içinde hesap <strong>ve</strong> tespit ederek sonuçlarını yazı ile bildirir.(<strong>5510</strong>/42)II .2 .4 – Sürekli iş göremezlik gelirinin artırılması, düzeltilmesi<strong>ve</strong> alt sınırıSigortalıya bağlanan sürekli iş göremezlik gelirinin artırılması <strong>5510</strong> sayılıKanunun 19.maddesi yedinci fıkrasında düzenlenmiştir. Buna göre; sigortalıyaödenmesi gereken sürekli iş göremezlik geliri, günlük kazanç hesabınagiren son ay ile gelir başlangıç tarihi arasında Kanunun 55.maddesininikinci fıkrası hükmüne göre artırılarak belirlenir.Kanunun 55.maddesi ikinci fıkrasına göre ise; bu Kanuna göre bağlanangelirler, her yılın Ocak <strong>ve</strong> Temmuz ödeme tarihlerinden geçerli olmaküzere, bir önceki altı aylık döneme göre Türkiye İstatistik Kurumu tarafındanaçıklanan en son temel yıllı tüketici fiyatları genel indeksindekideğişim oranı kadar artırılarak belirlenir. Sigortalılara bağlanacak sürekliiş göremezlik gelirleri bu şekilde güncellenecektir. Diğer taraftan, bu Kanunun4.maddesinin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (b) bentlerine göre sigortalısayılanlara <strong>ve</strong> bunların hak sahiplerine bağlanmış olan aylık <strong>ve</strong> gelirler,55.maddenin ikinci fıkrasına göre artırılacaktır.(<strong>5510</strong>/Geçici 1-4)Gerçektende, bu Kanuna göre gelir bağlanan sigortalı ile hak sahibi kişilerindurumlarının, kendilerine <strong>ve</strong>ya başka hak sahiplerine bağlanmış bulunangelir tutarının düzeltilmesini gerektirir bir şekilde değişmesi halindegelir tutarları, değişikliğin meydana geldiği tarihten sonraki ödeme dönemibaşından başlanarak yeni duruma göre düzeltilecektir.(<strong>5510</strong>/55-1)Öte yandan, iş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığı sonucu başka birinin süreklibakımına muhtaç duruma gelen sigortalı için bu Kanunun 19. maddesinegöre hesaplanacak sürekli iş göremezlik geliri, 82.maddeye göre tespitedilen prime esas kazanç alt sınırının aylık tutarının %85’inden az olamaz.(<strong>5510</strong>/55-5)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 503
II .2 .5 – Sürekli iş göremezlik gelirinin ödenmesiKanunda açıkça yer <strong>ve</strong>rildiği üzere gelir Kurumca yapılacak olan süreklibir ödemedir. Yani sigortalıya ömür boyunca <strong>ve</strong>rilmesi esastır. Sürekli işgöremezlik geliri her ay peşin olarak ödenecektir. Ödeme dönemleri, ödemetarihleri, ödeme şekli <strong>ve</strong> ödeme merkezleri ise Kurumca belirlenecektir.(<strong>5510</strong>/55-3)Bununla birlikte, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 19.maddesi sekizinci fıkrası gereğincesigortalının sürekli iş göremezlik geliri;a) Geçici iş göremezlik ödeneğinin sona erdiği tarihi,b) Geçici iş göremezlik tespit edilemeden sürekli iş göremezlik durumunagirilmişse, buna ait sağlık kurulu raporu(Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmetisunucularının sağlık kurulları tarafından <strong>ve</strong>rilen rapor) tarihini,takip eden ay başından başlar.Öte yandan, eski 506 sayılı Kanun uygulamasında bulunan <strong>ve</strong> bazı durumlardasigortalı lehine sonuçlar doğuran sürekli iş göremezlik gelirininpeşin sermeye değerine çevrilerek, sigortalının isteği halinde bir defadaödenmesi uygulamasına ise burada yer <strong>ve</strong>rilmemiştir 2 .II .2 .6 – Kontrol muayenesi sonunda kesilen gelirin yeniden bağlanmasıII .2 .6 .1 – Sürekli iş göremezlik gelirinin kesilmesi<strong>5510</strong> sayılı Kanunun “kontrol muayenesi” başlıklı 94.maddesi birinci fıkrasıgereğince Kurum, yürütülen soruşturma kapsamıyla sınırlı olmak üzere;sigortalının, isteğe bağlı sigortalının iş göremezlik raporlarında belirtilenrahatsızlıklarının mevcut olup olmadığını tespit amacıyla kontrol muayenesi<strong>ve</strong> tetkik yaptırılmasını talep edebilir.Sürekli iş göremezlik geliri bağlanmış sigortalılar, malûllük durumlarındaartma <strong>ve</strong>ya başka birinin sürekli bakımına muhtaç olduğunu ileri sürerekgelirlerinde değişiklik yapılmasını isteyebilecekleri gibi; Kurum da sürekliiş göremezlik geliri bağlanmış sigortalılar ile gelir bağlanan <strong>ve</strong> çalışmagücünün en az % 60’ını yitiren malûl çocukların kontrol muayenesine tâbitutulmasını talep edebilir.(<strong>5510</strong>/94-2)Kurumca yaptırılan kontrol muayenesinde <strong>ve</strong>ya sigortalının isteği üzerineya da işe alıştırma sonunda yapılan muayenesinde yeniden tespit edilecekmalûllük durumuna göre, sürekli iş göremezlik geliri, yeni malûllük durumunaesas tutulan raporun tarihini takip eden ödeme dönemi başındanbaşlanarak artırılır, azaltılır <strong>ve</strong>ya kesilir. (<strong>5510</strong>/94-3)Kurumun yazılı bildiriminde belirtilen tarihten sonraki ödeme dönemi başınakadar kabul edilebilir bir özürü olmadığı halde kontrol muayenesini2 Türk-İş; “Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanunu:Emekçilerin Haklarında Daralma, YükümlülüklerindeArtış”, Tes-İş Dergisi, Haziran 2006, S:2006/2, s:14-20504Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
yaptırmayan sigortalının sürekli iş göremezlik geliri ile çalışma gücününen az % 60’ını yitiren malûl çocukların kendilerine bağlanmış olan gelirkontrol muayenesi için belirtilen tarihten sonraki ödeme dönemi başındanitibaren kesilir. (<strong>5510</strong>/94-5)Belirtelim ki; çalışma gücünün en az % 60’ını yitiren malûl çocuklarabağlanmış bulunan gelir ise, kontrol muayenesi sonunda tespit edilecekmalûllük durumuna göre, rapor tarihinden sonraki ödeme dönemi başındanitibaren kesilir. (<strong>5510</strong>/94-4)II .2 .6 .2 – Sürekli iş göremezlik gelirinin yeniden bağlanmasıKontrol muayenesini Kurumun yazılı bildiriminde belirtilen tarihten başlayaraküç ay içinde yaptıran <strong>ve</strong> sürekli iş göremezlik halinin devam ettiğitespit edilen sigortalının <strong>ve</strong>ya gelir bağlanmış olan malûl çocuğun kesilengeliri, kesildiği tarihten başlanarak yeniden bağlanır. (<strong>5510</strong>/94-6)Kontrol muayenesini Kurumun yazılı bildiriminde belirtilen tarihten üçay geçtikten sonra yaptıran <strong>ve</strong> sürekli iş göremezlik halinin devam ettiğitespit edilen sigortalının yeni sürekli iş göremezlik derecesine göre hesaplanacakgeliri, gelir bağlanan çalışamayacak durumda malûl çocukların isealmakta oldukları gelir rapor tarihinden sonraki ay başından başlanarakyeniden bağlanır. (<strong>5510</strong>/94-7)III – HAK SAHİPLERİNE SAĞLANAN YARDIMLARIII .1 –ÖLÜM GELİRİ BAĞLANMASI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 20.maddesinin beşinci fıkrasında, gelirin başlangıcı,kesilmesi <strong>ve</strong> yeniden bağlanmasında Kanunun 34. <strong>ve</strong> 35.maddelerinin uygulanacağıhüküm altına alınmıştır. Kanunun 34.maddesi “Ölüm aylığınınhak sahiplerine paylaştırılması”, 35.maddesi ise “Hak sahiplerinin aylıklarınınbaşlangıcı, kesilmesi <strong>ve</strong> yeniden bağlanması” başlıklarını taşımaktadır.Bu hususlara aşağıda yapılan açıklamaların dışında ölüm sigortasıbahsinde ayrıca değinilecektir.III .1 .1 –Sigortalı çalışırken bir iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığısonucu ölmesi halindeİş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığına bağlı sebeplerle çalışırken ölen sigortalınınhak sahiplerine ölüm gelir bağlanmaktadır. Bu sebeple ölüm geliri bağlanırkende herhangi bir sigortalılık süresi ya da belli bir prim ödeme günsayısı gibi şartlar aranmamaktadır. Öyle ki, sigortalı işe başladığı gün yada saat iş kazasına uğrayıp ölür ise geride kalan hak sahiplerine gelir bağlanabilmektedir.Bu şekilde ölümlerde sosyal koruma hak sahiplerine deyaygınlaştırılmaktadır.Kanunda sözü edilen hak sahipleri ise, sigortalının <strong>ve</strong>ya sürekli iş göremezlikgeliri ile malûllük, vazife malûllüğü <strong>ve</strong>ya yaşlılık aylığı almaktaAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 505
olanların ölümü halinde, gelir <strong>ve</strong>ya aylık bağlanmasına <strong>ve</strong>ya toptan ödemeyapılmasına hak kazanan eş, çocuk, ana <strong>ve</strong> babasını, ifade etmektedir.(<strong>5510</strong>/3-7) Hak sahibi olma şartlarının belirlenmesi, ölüm geliri bağlanmasıiçin istenecek belgeler, ölüm gelirinin başlangıcı <strong>ve</strong> kesilmesi yönünden,ileride değinilecek olan bu Yönetmeliğin ölüm aylığına ilişkin 64, 65 <strong>ve</strong>66.madde hükümleri uygulanacaktır.(SSİY/46-2)Sigortalının çalışırken iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığına bağlı bir sebepleölümü halinde hak sahiplerine gelir bağlanmasında, sigortalılık süresi <strong>ve</strong>prim ödeme gün sayısı gibi şartlar aranmadığı gibi sigortalının prim borcununolmaması diye bir şartta bulunmamaktadır. Ancak, sigortalının primborcunun bulunmaması diye bir şart bağımlı çalışan sigortalılar açısındanaranmazken, bağımsız çalışan sigortalılar için aranılan önemli bir koşulolarak karşımıza çıkmaktadır. Gerçektende, Kanunun 4.maddesinin birincifıkrasının (b) bendine göre sigortalı sayılanların hak sahiplerine gelirbağlanabilmesi için, kendi sigortalılığından dolayı, genel sağlık sigortasıdahil prim <strong>ve</strong> prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması zorunludur.(<strong>5510</strong>/20-4)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 20.maddesi birinci fıkrasına göre; iş kazası <strong>ve</strong>ya meslekhastalığına bağlı nedenlerden dolayı ölen sigortalının hak sahiplerine,Kanunun 17.maddesi gereğince tespit edilecek aylık kazancının % 70’i, 55.maddenin ikinci fıkrasına göre güncellenerek 34. madde hükümlerine göregelir olarak bağlanır.III .1 .2 –Sürekli iş göremezlik geliri alan sigortalının ölümü halindeİş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünü % 50<strong>ve</strong>ya daha fazla oranda kaybetmesi nedeniyle sürekli iş göremezlik geliribağlanmış iken ölenlerin, ölümün iş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığına bağlıolup olmadığına bakılmaksızın hak sahiplerine ölüm geliri bağlanır.(<strong>5510</strong>/20-2) Gerçektende bu şekilde meslekte kazanma gücünü önemli ölçüdeyitirmiş olanların, iş bulup yeniden çalışmalarının zor olacağı varsayımıile ölüm sigortasından aylık bağlanması için aranan prim ödeme günsayısının tamamlanmasına gerek olmaksızın geride kalan hak sahiplerinesosyal koruma sağlanabilecektir. Bu hükmün 506 sayılı Kanun uygulamasıile paralellik arzettiğini söyleyebiliriz.<strong>5510</strong> sayılı Kanun ile daha önce sözkonusu olmayan bir yenilikten bahsedebiliriz.İş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünü% 50 oranının altında kaybetmesi nedeniyle sürekli iş göremezlik geliribağlanmış iken ölenlerin, ölümün iş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığına bağlıolmaması halinde sigortalının almakta olduğu sürekli iş göremezlik geliri,Kanunun 34.maddesi hükümlerine göre hak sahiplerine gelir olarak bağlanır.(<strong>5510</strong>/20-3)Sürekli iş göremezlik geliri almaktayken ölen sigortalının geride kalan hak506Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
sahiplerine ölüm geliri bağlanması usul <strong>ve</strong> esasları, SSİY’nin 46.maddesidördüncü fıkrasında, meslekte kazanma gücü oranı <strong>ve</strong> ölümün iş kazası<strong>ve</strong>ya meslek hastalığına bağlı olup olmaması parametrelerine göre aşağıdakişekilde formüle edilmiştir. Buna göre, iş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığısonucu, meslekte kazanma gücünü;a) Yüzde 50 oranının altında kaybetmesi nedeniyle sürekli iş göremezlikgeliri bağlanmış iken ölen <strong>ve</strong> ölümü iş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığına bağlıolmayan sigortalının almakta olduğu sürekli iş göremezlik geliri,b) Yüzde 50 oranının altında kaybetmesi nedeniyle sürekli iş göremezlikgeliri bağlanmış iken ölen <strong>ve</strong> ölümü iş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığına bağlıolan sigortalı için, Kanunun 20.maddesinin birinci fıkrasına göre yenidenhesaplanan geliri,c) Yüzde 50 <strong>ve</strong>ya daha fazla oranda kaybetmesi nedeniyle sürekli iş göremezlikgeliri bağlanmış iken ölenlerin ölümün iş kazası <strong>ve</strong>ya meslekhastalığına bağlı olup olmadığına bakılmaksızın Kanunun 20.maddesininbirinci fıkrasına göre yeniden hesaplanan geliri,Kanunun 34.madde hükümlerine göre hak sahiplerine bağlanır.Öte yandan, sürekli iş göremezlik geliri almakta iken ölen sigortalılarınölüm sebebini bildiren <strong>ve</strong> ilgili makamlarca düzenlenen onaylı ölüm tutanağı,defin ruhsatı, gömme izin kağıdı, ölü muayene zabıt varakası, otopsiraporu <strong>ve</strong>ya doktor raporu gibi belgelerin temininin imkânsız olduğuhâllerde, sigortalının ölümünden önce sürekli iş göremezliğine esas iş kazası<strong>ve</strong>ya meslek hastalığı dışında başka bir kaza geçirip geçirmediği ya dabaşka bir hastalığa yakalanıp yakalanmadığının mahallinde tahkiki sosyalgü<strong>ve</strong>nlik kontrol memurları aracılığıyla yaptırılır. Ancak sigortalının kesinölüm sebebine ilişkin karar, bu belgeler ile sigortalının dosyasının tetkikisonucunda Kurum Sağlık Kurulunca <strong>ve</strong>rilir.(SSİY/46-3)III .1 .3 –Hak sahiplerinde aranan koşullarYukarıda yer <strong>ve</strong>rildiği üzere iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı nedeniyle haksahiplerine gelir bağlanmasında <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 34.maddesindeki hükümlerdikkate alınacaktır. Esasen bu madde “Ölüm aylığının hak sahiplerinepaylaştırılması” başlığını taşımaktadır. Maddede, hak sahipleri içinaranan koşullar, eş, çocuklar, anne <strong>ve</strong> baba için ayrı ayrı belirlenmiştir.III .1 .3 .1 –Dul eş için aranan koşullarÇalışırken uğradığı iş kazası <strong>ve</strong>ya tutulduğu meslek hastalığı sonucu ölensigortalının aylık kazancının % 70’i ya da sigortalının ölümü halinde bağlanmışgelir tutarı; dul eşine % 50’si, gelir bağlanmış çocuğu bulunmayandul eşine ise bu Kanunun 5.maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) <strong>ve</strong> (e)bentlerine tabi olarak iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı, hastalık <strong>ve</strong> analıksigortasına göre çalışmaları hariç bu Kanun kapsamında <strong>ve</strong>ya yabancı birAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 507
ülke mevzuatı kapsamında çalışmaması <strong>ve</strong>ya kendi sigortalılığı nedeniylegelir <strong>ve</strong>ya aylık bağlanmamış olması halinde % 75’i oranında gelir bağlanır.Belirtelim ki, dul eşin ölüm tarihinde sigortalı ile yasal evlilik bağınınbulunması gerekmektedir.(SSİY/64-1)Görüldüğü üzere dul eşin gelire hak kazanmasında, çalışıp çalışmaması<strong>ve</strong>ya gelir ya da aylık alıp almaması önem taşımamakta, ancak bu durumbağlanacak gelir oranı üzerinde etkili olmaktadır. Belirtelim ki, dul eşin erkekya da kadın olmasının da bir önemi bulunmamaktadır. Diğer taraftangelir bağlanmış çocuğu bulunmayan dul eş, <strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamındaya da yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaz ise ya da kendi çalışmalarısebebiyle gelir ya da aylık almıyor ise gelir bağlama oranı %50’den%75’e çıkacaktır.Belirtelim ki, dul eşin, Kanunun 5.maddesinde sözü edilen, “hizmet akdiile çalışmamakla birlikte, ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesindeoluşturulan tesis, atölye <strong>ve</strong> benzeri ünitelerde hükümlü <strong>ve</strong> tutuklu olarakçalıştırılması”, “Meslekî Eğitim Kanununda belirtilen aday çırak, çırak <strong>ve</strong>işletmelerde meslekî eğitim gören öğrenci, meslek liselerinde <strong>ve</strong>ya yükseköğrenimleri sırasında zorunlu staja tabi tutulan öğrenci olması” <strong>ve</strong> “Türkiyeİş Kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme <strong>ve</strong>değiştirme eğitimine katılan kursiyer olması”, diğer koşullar var ise gelirbağlama oranının %50’den %75’e çıkmasına engel olmayacaktır.III .1 .3 .2 –Çocuklar için aranan koşullarIII .1 .3 .2 .1 – Genel olarakÇalışırken uğradığı iş kazası <strong>ve</strong>ya tutulduğu meslek hastalığı sonucu ölensigortalının aylık kazancının % 70’i ya da sigortalının ölümü halinde bağlanmışgelir tutarı; bu Kanunun 5.maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) <strong>ve</strong>(e) bentlerine tabi olarak iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı, hastalık <strong>ve</strong> analıksigortasına göre çalışmaları hariç <strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamında <strong>ve</strong>ya yabancıbir ülke mevzuatı kapsamında çalışmayan <strong>ve</strong>ya kendi çalışmaları nedeniylegelir <strong>ve</strong>ya aylık bağlanmamış çocukların her birine % 25’i oranındaaşağıdaki şekilde dağıtılacaktır. Anlaşıldığı üzere, ayrımsız tüm çocuklaragelir bağlanmasında temel kural, istisnai durumlar hariç çalışmamaları<strong>ve</strong>ya kendi çalışmaları sebebiyle gelir ya da aylık almamalarıdır. Dolayısıylaçalışan <strong>ve</strong>ya kendi çalışmasından dolayı aylık ya da gelir bağlanmışçocuğa hiçbir koşulda ölüm geliri bağlanması sözkonusu değildir.Öte yandan, yukarıda yer <strong>ve</strong>rdiğimiz istisnai durumlar hariç çalışmayan<strong>ve</strong>ya kendi çalışmaları nedeniyle gelir <strong>ve</strong>ya aylık bağlanmamış çocuklaraise kural olarak 18 yaşına kadar ölüm geliri bağlanır. Çocuklar 18 yaşınıdoldurduktan sonra ise, lise <strong>ve</strong> denge öğrenim görmesi halinde 20, yükseköğrenim yapması halinde 25 yaşına kadar ölüm gelir alma hakkınasahiptirler. Yaş şartının doldurulması halinde bağlanan gelirin kesileceği508Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ise açıktır. Kanunda yaş koşuluna ilişkin kısımda çocuklar arasında bir ayrımyapılmamış; çocukların kız, erkek ya da malül olup olmaları üzerindedurulmamıştır. Dolayısıyla kız çocukların, evli olup olmamalarına bakılmaksızın,öğrenimlerini de sürdürmeleri koşulu ile belirlenen yaş sınırınakadar ölüm geliri alabileceklerini söyleyebiliriz 3 .Erkek çocuklar, kural olarak bu yaşları tamamlandıktan sonra ölüm gelirialma hakkını kaybedecektir. Ancak, Kurum Sağlık Kurulu kararı ile çalışmagücünü en az % 60 oranında yitirip malûl olduğu anlaşılanlar, herhangibir yaş ile sınırlı olmaksızın ölüm geliri alabileceklerdir. Belirtelim ki; malülçocuklara tanınan, yaş <strong>ve</strong> medeni duruma bağlı olmaksızın gelir almahakkı, sadece erkek çocuklara ilişkin olmayıp, bundan aynı durumdakikız çocukları da yararlanabilecektir. Dolayısıyla çalışma gücünü en az %60 oranında yitirip malûl olduğu anlaşılan kız çocukları, evli olsalar bile,kendi çalışmalarından dolayı gelir ya da aylık almıyorlar ise anne ya dababalarından dolayı gelir alabileceklerdir 4 .Öte yandan, yaş, öğrenim <strong>ve</strong> malüllük şartları dışında kız <strong>ve</strong> erkek çocuklararasında bir ayrıma gidilmiştir. Buna göre, kız çocuklar yaş <strong>ve</strong> öğrenimşarlarını geçirseler, malül sayılmasalar bile yaşları ne olursa olsun evli değilseler,evli olmakla beraber sonradan boşanmış <strong>ve</strong>ya dul kalmışlar iseölüm geliri alabileceklerdir.Çalışırken uğradığı iş kazası <strong>ve</strong>ya tutulduğu meslek hastalığı sonucu ölensigortalının aylık kazancının % 70’i ya da sigortalının ölümü halinde bağlanmışgelir tutarı; yukarıdaki paragraflarda belirtilen çocuklardan; sigortalınınölümü ile anasız <strong>ve</strong> babasız kalan <strong>ve</strong>ya sonradan bu duruma düşenlerle,ana <strong>ve</strong> babaları arasında evlilik bağı bulunmayan <strong>ve</strong>ya sigortalınınölümü tarihinde evlilik bağı bulunmakla beraber ana <strong>ve</strong>ya babaları sonradanevlenenler ile kendisinden başka gelir alan hak sahibi bulunmayanlarınher birine % 50’si oranında gelir bağlanacaktır.Belirtelim ki, sigortalı tarafından evlât edinilmiş, tanınmış <strong>ve</strong>ya soy bağıdüzeltilmiş <strong>ve</strong>ya babalığı hükme bağlanmış çocukları ile sigortalının ölümündensonra doğan çocukları da, bağlanacak gelirden yukarıda belirtilenesaslara göre yararlanacaklardır.III .1 .3 .2 .2 – Özürlü aylığı alan çocuklarYukarıda da değinildiği üzere çocuklara ölüm geliri bağlanmasında temelkural; bu Kanunun 5.maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) <strong>ve</strong> (e) bentlerihariç <strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamında <strong>ve</strong>ya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamındaçalışmamak <strong>ve</strong>ya kendi çalışmaları nedeniyle gelir <strong>ve</strong>ya aylıkbağlanmamış olmaktır. Öte yandan, Kurum Sağlık Kurulu kararı ile çalış-3 CANİKLİOĞLU, Nurşen: “Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanun Tasarısına Göre Kısa Vadeli SigortaHükümleri”, Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2006/1, S:8(Özel Sayı), s:50-924 CANİKLİOĞLU, Nurşen: “Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanun Tasarısına Göre Kısa Vadeli SigortaHükümleri”, Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2006/1, S:8(Özel Sayı), s:50-92Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 509
ma gücünü en az % 60 oranında yitirip malûl olduğu anlaşılan çocuklarda, herhangi bir yaş ile sınırlı olmaksızın ölüm aylığı alabileceklerdir. Bukapsamda malül sayılan çocuğun erkek ya da kız çocuk olması da önemlideğildir.Bunlardan başka; 5378 sayılı “Özürlüler <strong>ve</strong> Bazı Kanun <strong>ve</strong> Kanun HükmündeKararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” 5 un25.maddesiyle 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz <strong>ve</strong> KimsesizTürk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanuna Ek1.madde ila<strong>ve</strong> edilerek, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarının herhangi birinden“malul olmaları sebebiyle” yetim olarak “aylık <strong>ve</strong>ya gelir” almakta olançocuklardan, maddede belirtilen şartları yerine getirenlere, aldıkları aylık<strong>ve</strong>ya gelir toplamı durumlarına göre ödenebilecek tutarın altında olanlaraaradaki farkın ilgili sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumunca(birden fazla sosyal gü<strong>ve</strong>nlikkurumundan aylık <strong>ve</strong>ya gelir alanlar için yalnızca tercih edecekleri bir sosyalgü<strong>ve</strong>nlik kurumu tarafından) ödenmesi <strong>ve</strong> bu şekilde ödenen tutarların daHazineden teshil edilmesi hüküm altına alınmıştır.Diğer taraftan, 2022 sayılı Kanunda yapılan değişiklikle ilgili olarak, 65 YaşınıDoldurmuş Muhtaç, Güçsüz <strong>ve</strong> Kimsesiz Türk Vatandaşları ile Özürlü<strong>ve</strong> Muhtaç Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Yönetmelik6 ise söz konusu kanun hükmü doğrultusunda yeniden düzenlenerek01.07.2006 tarihinden geçerli olmak üzere yürürlüğe girmiştir. Buna göre;herhangi bir sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumundan “malul olmaları nedeniyle” yetimolarak ölüm geliri alan çocuklardan, geliri özürlülük derecelerine görebu Yönetmelik kapsamında üçer aylık dönemler halinde genel bütçedenödenen “özürlü aylığı”nın aylık tutarından düşük olanlara aradaki farkKurum tarafından ödenecek <strong>ve</strong> bu şekilde ödenen tutarlar ise Hazinedentahsil edilecektir.Belirtelim ki; çalışamayacak derecede malul olmaları nedeniyle yetim olarakölüm geliri almakta olan çocukların fark aylık ödemesinden yararlanabilmeleriiçin Kuruma müracaat etmeleri gerekmektedir. Ölen sigortalıdandolayı malul olmaları nedeniyle gelir almakta olan çocukların 2022 sayılıKanunun Ek 1.maddesinden yararlanabilmeleri için sözkonusu Yönetmeliğin10.maddesine göre;• Özür durumuna göre tüm vücut fonksiyon kaybı oranı, % 40 ile % 69arasında olanlar “özürlü”,• Özür durumuna göre tüm vücut fonksiyon kaybı oranı, % 70 <strong>ve</strong> üzerindeolanlar ise “başkasının yardımı olmaksızın hayatını devam ettiremeyecekşekilde özürlü”, sayılma koşullarından birini yerine getirmiş olmalarıgerekmektedir.5 07.07.2005 tarihli <strong>ve</strong> 25868 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.6 20.06.2006 tarihli <strong>ve</strong> 26204 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.510Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Yukarıdaki şekilde özürlülük derecesi;• % 70 <strong>ve</strong> üzerinde olduğu tespit edilen malul çocukların almakta olduklarıgelir toplamının 1550 gösterge rakamının her yıl bütçe kanunu ile tespitedilecek katsayı ile çarpımının % 300’ünün,• % 40 ile % 69 arasında olması halinde ise % 200’ünün,altında olması halinde aradaki fark kadar gelirlerine ila<strong>ve</strong> ödeme yapılacaktır.III .1 .3 .3– Anne <strong>ve</strong> baba için aranan koşullarÇalışırken uğradığı iş kazası <strong>ve</strong>ya tutulduğu meslek hastalığı sonucu ölensigortalının aylık kazancının % 70’i ya da sigortalının ölümü halinde bağlanmışgelir tutarı; hak sahibi eş <strong>ve</strong> çocuklardan artan hisse bulunmasıhalinde, ana <strong>ve</strong> babaya her türlü kazanç <strong>ve</strong> irattan elde etmiş olduğu gelirininasgari ücretin net tutarından daha az olması <strong>ve</strong> diğer çocuklarındanhak kazanılan gelir <strong>ve</strong> aylıklar hariç olmak üzere gelir <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya aylık bağlanmamışolması şartıyla ana <strong>ve</strong> babaya toplam % 25’i oranında; ana <strong>ve</strong>babanın 65 yaşın üstünde olması halinde ise artan hisseye bakılmaksızınyukarıdaki şartlarla toplam % 25’i oranında gelir bağlanır.Görüldüğü üzere, eş <strong>ve</strong> çocuklara gelir bağlandıktan sonra artan hisse bulunmuyorise anne <strong>ve</strong> babanın gelir alma hakları sözkonusu olmayacaktır.Ayrıca, türlü kazanç <strong>ve</strong> irattan elde etmiş olduğu gelirinin asgari ücretinnet tutarından daha az olması gerekmektedir. Ancak, 65 yaşın üstündeolan anne <strong>ve</strong> baba, artan hisse olup olmadığına bakılmaksızın yukarıdakişartlarla kendilerine ölüm geliri bağlanacaktır.III .1 .3 .4 – Yaş koşuluYukarıda yer <strong>ve</strong>rdiğimiz üzere özellikle çocuklar ile anne <strong>ve</strong> babaya ölümgeliri bağlanmasında yaşın belirleyici bir unsur olduğu anlaşılmaktadır.Bu kapsamda yaşın tespitinde hangi doğum tarihinin esas alınacağı<strong>ve</strong> yaş tashihlerinin dikkate alınıp alınmayacağı ise <strong>5510</strong> sayılı Kanunun57.maddesinde düzenlenmiştir.İş kazasıyla meslek hastalığı halinde, hak sahiplerine bağlanacak gelirlerinhesabında, iş kazasının olduğu <strong>ve</strong>ya meslek hastalığının hekim <strong>ve</strong>ya sağlıkkurulu raporu ile ilk defa tespit edildiği tarihte nüfus kütüğünde kayıtlıbulunan doğum tarihleri esas alınacaktır.(<strong>5510</strong>/57-1)İş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortasından gelir tahsisleri ile sermaye değerininhesabında, iş kazasının olduğu <strong>ve</strong>ya meslek hastalığının hekim raporuylailk defa tespit edildiği <strong>ve</strong>ya sigortalıların <strong>5510</strong> sayılı Kanuna <strong>ve</strong> buKanunla yürürlükten kaldırılmış kanunlara tâbi olarak ilk defa çalışmayabaşladığı tarihten sonraki yaş düzeltmeleri ise dikkate alınmaz.(<strong>5510</strong>/57-3)Şu halde, yaş düzeltmesi ister küçültme isterse büyültme yönünde olsun,Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 511
<strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başlanılantarihten sonraki yaş düzeltmeleri dikkate alınmayacaktır.III .2 –EVLENME ÖDENEĞİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 20.maddesi altıncı/son fıkrasında, sigortalının iş kazası<strong>ve</strong> meslek hastalığı sonucu ölümü halinde geride kalan hak sahiplerineevlenme ödeneği <strong>ve</strong>rileceği belirtilmiştir. Evlenme ödeneği ise Kanunun37.maddesi birinci <strong>ve</strong> ikinci fıkralarında düzenlenmiştir. Buna göre; evlenmelerinedeniyle, gelirlerinin kesilmesi gereken kız çocuklarına evlenmeleri<strong>ve</strong> talepte bulunmaları halinde almakta oldukları aylık <strong>ve</strong>ya gelirlerininiki yıllık tutarı bir defaya mahsus olmak üzere evlenme ödeneği olarakpeşin ödenir. Evlenme ödeneği alan hak sahibinin aylığının kesildiği tarihtenitibaren iki yıl içerisinde yeniden hak sahibi olması halinde, iki yıllıksürenin sonuna kadar gelir bağlanmaz, bu durumda olanlar 60.maddeninbirinci fıkrasının (f) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılır.Evlenme ödeneği <strong>ve</strong>rilmesi halinde, diğer hak sahiplerinin gelirleri evlenmeödeneği <strong>ve</strong>rilen sürenin bitimini takip eden ödeme döneminden itibaren34. maddeye göre yeniden belirlenir.III .3 – CENAZE ÖDENEĞİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 20.maddesi son fıkrasında, sigortalının iş kazası <strong>ve</strong>meslek hastalığı sonucu ölümü halinde geride kalan hak sahiplerine cenazeödeneği <strong>ve</strong>rileceği belirtilmiştir. Cenaze ödeneği ise Kanunun 37.maddesiüçüncü <strong>ve</strong> dördüncü fıkralarında düzenlenmiştir.İş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığı sonucu <strong>ve</strong>ya sürekli iş göremezlik geliri,almakta iken ölen sigortalının hak sahiplerine Kurum Yönetim Kuruluncabelirlenip Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanı tarafından onaylanan tarifeüzerinden cenaze ödeneği ödenir. Cenaze ödeneği, sırasıyla sigortalınıneşine, yoksa çocuklarına, o da yoksa ana babasına, o da yoksa kardeşlerine<strong>ve</strong>rilir.(<strong>5510</strong>/37-3) Cenaze ödeneğinin üçüncü fıkrada sayılanlara ödenememesi<strong>ve</strong> sigortalının cenazesinin gerçek <strong>ve</strong>ya tüzel kişiler tarafındankaldırılması durumunda, üçüncü fıkrada belirtilen tutarı geçmemek üzerebelgelere dayanan masraflar, masrafı yapan gerçek <strong>ve</strong>ya tüzel kişilere ödenir.(<strong>5510</strong>/37-4)512Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
YİRMİDOKUZUNCU BÖLÜMİŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞINDAİŞVEREN VE ÜÇÜNCÜKİŞİNİN SORUMLULUĞU
I – İŞVERENİN SORUMLULUĞU<strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında, iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı hallerindeiş<strong>ve</strong>renin hem kusurlu olduğu durumlarda hem de kusuru olmasa dasorumlu sayıldığı görülmektedir. Aşağıda açıklanacağı üzere, bu konudageçmiş 506 sayılı Kanun <strong>ve</strong> 1479 sayılı Kanun uygulamaları da dikkatealınmak suretiyle anlamlı değişiklikler yapıldığı söylenebilir.I .1 – İŞVERENİN KUSURA DAYALI SORUMLULUĞUI .1 .1 –Genel olarak kanundaki düzenleme<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 21.maddesi birinci fıkrasında, iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığıhallerinde iş<strong>ve</strong>renin sorumlu sayıldığı durumlara <strong>ve</strong> sonuçlarına yer<strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı, iş<strong>ve</strong>renin kastı <strong>ve</strong>ya sigortalılarınsağlığını koruma <strong>ve</strong> iş gü<strong>ve</strong>nliği mevzuatına aykırı bir hareketisonucu meydana gelmişse, Kurumca sigortalıya <strong>ve</strong>ya hak sahiplerine buKanun gereğince yapılan <strong>ve</strong>ya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanangelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri toplamı, sigortalı<strong>ve</strong>ya hak sahiplerinin iş<strong>ve</strong>renden isteyebilecekleri tutarlarla sınırlı olmaküzere, Kurumca iş<strong>ve</strong>rene ödettirilir. İş<strong>ve</strong>renin sorumluluğunun tespitindekaçınılmazlık ilkesi dikkate alınır.Düzenlemenin görünürdeki amacı, iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sebebiyleyapılan sosyal sigorta yardımlarının Kurumun malvarlığında meydanagetirdiği eksikliği giderme, ayrıca sigortalı ile iş<strong>ve</strong>reni arasında baş gösterecekçekişmeyi <strong>ve</strong> sürtüşmeyi önlemedir. Zira, iş kazasına uğrayan <strong>ve</strong>yameslek hastalığına tutulan sigortalının <strong>ve</strong> hak sahiplerinin iş<strong>ve</strong>ren aleyhinedava açmaları, uğradıkları zararın Kurum tarafından tam olarak karşılanmamasıdurumunda söz konusudur 1 . Bununla beraber asıl amaç geri plandagizlidir <strong>ve</strong> hukuksal açıdan her şeyin öncesinde <strong>ve</strong> yücesinde bulunankişinin canını <strong>ve</strong> sağlığını korumaya ilişkindir 2 .Öte yandan iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sebebiyle iş<strong>ve</strong>renin sorumluluğundakaçınılmazlık ilkesinin dikkate alınacağı, sorumluluğu halinde iş<strong>ve</strong>rene<strong>ve</strong>rilecek ödenek/bağlanacak gelirin ilk peşin sermaye değeri üzerindenrücu edilebileceği esaslarının belirlenmiş olması ileri adımlar olarakgörülmekle birlikte beklentilerin karşılandığı da söylenemez. Zira, bu kanundakirücuu düzenleyen maddenin sadece kast, bağışlanmaz kusur <strong>ve</strong>ağır ihmal gibi kusurun ağır dereceleriyle sınırlı olarak iş<strong>ve</strong>rene rücu edilebilmesişeklinde bir düzenleme önerilmiş 3 olmakla birlikte bu hususunüzerinde durulmadığı anlaşılmaktadır.Belirtelim ki, bir olayın iş kazası sayılması, mutlak anlamda iş<strong>ve</strong>renin sorumluluğusonucunu doğurmaz. İş kazasının unsurları ile iş<strong>ve</strong>renin so-1 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, 10.Bası, İstanbul 2004, s:2702 ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1977, s:2923 ŞAKAR, Müjdat: “ İş Kazası <strong>ve</strong>ya Meslek Hastalığı Sebebiyle Sosyal Sigortalıların İş<strong>ve</strong>rene Rücuunda Kusur ŞartınınSınırlanması Sorunu”, Sicil, Haziran 2006, S:2, s: 129-135Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 515
umluluk koşulları birbirinden farklıdır. Zira, iş<strong>ve</strong>renin zarardan sorumlututulabilmesi için zarar ile iş<strong>ve</strong>renin eylemi arasında uygun neden-sonuçbağının hiçbir duraksamaya yer <strong>ve</strong>rmeyecek biçimde saptanması gerekmektedir.Aşağıda bu hususlar açıklanmaya çalışılmıştır.I .1 .2 – İş<strong>ve</strong>renin sorumlu sayıldığı durumlarİş<strong>ve</strong>ren, Kanunda sayılan durumların dışında sorumlu sayılamayacaktır.Bunlar ise, iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığının, iş<strong>ve</strong>renin kastı <strong>ve</strong>ya sigortalılarınsağlığını koruma <strong>ve</strong> iş gü<strong>ve</strong>nliği mevzuatına aykırı bir hareketisonucu meydana gelmesidir. Başka bir söyleyişle kanundaki sorumlulukhalleri, “iş<strong>ve</strong>renin kasdı” ile iş<strong>ve</strong>renin “sigortalıların sağlığını koruma <strong>ve</strong> işgü<strong>ve</strong>nliği mevzuatına aykırı bir hareketi”nden ibarettir.Bunlardan kasıt, kişinin hukuka aykırı bir fiil işlemekte olduğunu bilmesi<strong>ve</strong> bu fiili isteyerek işlemesidir 4 . Kasıt kusurun en ağır derecesini oluşturur.Uygulamada nadir görülen bir hal olmakla birlikte, iş<strong>ve</strong>ren sigortalısınıaçıkça; bilerek <strong>ve</strong> isteyerek zarara uğratır <strong>ve</strong> bu durum Kurumca kanıtlanırise iş<strong>ve</strong>ren sorumlu sayılır 5 . Kasıt; iş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığına, iş<strong>ve</strong>reninbilerek <strong>ve</strong> isteyerek, hukuka aykırı eylemiyle neden olması hâlidir.Zarara neden olan eylemin bilinçli olarak yapılması, kasıt için yeterli olup,sonuçlarının istenip istenmemesi kastı ortadan kaldırmaz. İş<strong>ve</strong>renin eylemihukuka aykırı olmamakla birlikte, yaptığı hareketin hukuka aykırısonuç doğurabileceğini bilmesi, ihmali <strong>ve</strong>ya ağır ihmali sorumluluğunukaldırmaz.(SSİY/49-1)Daha öncede açıklandığı üzere kast, kusurun ağır şeklidir. Esasen “kusur”,“kast” <strong>ve</strong> “ihmal” olarak ikiye ayrılır. Bunlardan kast ise “vasıtasız kast”<strong>ve</strong> “ihmali kast” olarak ikiye ayrılır. Haksız fiili yapan kimse hukuka aykırısonucu görmüş <strong>ve</strong> istemişse, kast vasıtasızdır. Hukuka aykırı sonucudoğrudan istememekle birlikte bu sonucun doğması ihtimalini gördüğühalde, buna razı olarak fiili yapmışsa kast ihtimalidir 6 .Başka bir tasnifle de kast; failin işlediği suçun maddi unsurları hakkındakibilgisine göre, “doğrudan kast” <strong>ve</strong> “olası kast” olarak ikiye ayrılarak incelenmektedir.Fail, işlediği suçun maddi unsurlarının bütününü düşünmüş,öngörmüş <strong>ve</strong> dolayısıyla, bütün bunlar hakkında bilgiye sahip olmuşsadoğrudan kast sözkonusudur. 7 Yeni TCK’nun 21.maddesi ikinci fıkrasındaolası kasta ilişkin hükme yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; “Kişinin, suçun kanunitanımındaki unsurların gerçekleşebileceğini öngörmesine rağmen, fiiliişlemesi halinde olası kast vardır”. Olası kast halinde, bir suçun kanunitanımındaki maddi unsurların gerçekleşebileceği fail tarafından öngörülmektedir.Doğrudan kasttan farklı olarak olası kast halinde; somut olayda4 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, 10.Bası, İstanbul 2004, s:2735 ARASLI, Utkan:Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong> Sosyal Sigortalar, Turhan Kitabevi, 1.Cilt, Ankara 2002, s:5076 OZANOĞLU,T.;YALNIZOĞLU,S.;TÜMER,A.:Açıklamalı-İçtihatlı Sosyal Sigorta Mevzuatı, 1.Cilt, Atak Matbaası,Ankara 1974, s:4857 ÖZGENÇ, İzzet: Türk Ceza Kanunu Şerhi(Genel Hükümler), Seçkin Yayıncılık, Ankara 2005, s:301516Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
suçun maddi unsurlarının gerçekleşmesi, fail tarafından muhakkak değil,muhtemel addedilmektedir. 8İş<strong>ve</strong>ren, sigortalıların sağlığını koruma <strong>ve</strong> iş gü<strong>ve</strong>nliği mevzuatına aykırıbir hareketi ile sigortalının iş kazasına uğramasına <strong>ve</strong>ya meslek hastalığınatutulmasına sebep olursa da sorumlu sayılmıştır. Uygulamada iş kazalarıdaha çok bu sebeplerle ortaya çıkmaktadır. Başka bir söyleyişle mevzuat;yasal olarak yürürlüğe konulmuş <strong>ve</strong> yürürlüğünü muhafaza eden, sigortalılarınsağlığını koruma <strong>ve</strong> iş gü<strong>ve</strong>nliği alanında, yasa koyucu ile yasa koyucununyürütme <strong>ve</strong>ya idareye <strong>ve</strong>rdiği yetki sonucu, bu organlarca kabuledilen genel, objektif kural <strong>ve</strong>ya hükümlerin tümüdür.(SSİY/49-2) Buradaki “mevzuat” deyiminden ise “yasa, tüzük, kararname <strong>ve</strong> yönetmeliklerin”anlaşılması gerektiği açıktır. Hatta, mevzuatta gösterilmemiş olsa dahi, insanyaşamının kutsallığı çerçe<strong>ve</strong>sinde iş<strong>ve</strong>renin gerekli tedbirleri alma yükümlülüğübulunmaktadır. 9Öte yandan, kanunda açıkça iş<strong>ve</strong>rene rücudan söz edildiği için, bağımsızçalışan sigortalıların iş sağlığı <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nliği hükümlerine aykırı hareketlerisebebiyle zararlandırıcı sigorta olayının meydana gelmesi durumunda sigortalınınkendisine rücu edilmesi mümkün olmayacaktır.I .1 .3 – Kurumun iş<strong>ve</strong>rene ödettirme yetkisiİş<strong>ve</strong>renin yukarıda sayılan sorumluluk hallerinin varlığı halinde, iş kazası<strong>ve</strong>ya meslek hastalığı sebebiyle, Kurumca sigortalıya <strong>ve</strong>ya hak sahiplerinebu Kanun gereğince yapılan <strong>ve</strong>ya ileride yapılması gereken ödemeler ilebağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri toplamı, sigortalı<strong>ve</strong>ya hak sahiplerinin iş<strong>ve</strong>renden isteyebilecekleri tutarlarla sınırlıolmak üzere, Kurumca iş<strong>ve</strong>rene ödettirilir.Kurumun ödettirme yetkisinin “halefiyet ilkesine” mi yoksa kanundan doğan“rücu hakkı”na mı dayandığı yönlü tartışmaya <strong>5510</strong> sayılı Kanun ileyapılan düzenlemeyle son <strong>ve</strong>rildiği söylenebilir. 506 sayılı Kanunun mülga26.maddesi uygulamasında Yargıtay hep Kurumun rücu hakkının halefiyetkuralına dayandığını kabul etmiştir. Kurum da 506 sayılı Kanunun mülga26.maddesi uygulamasında iş<strong>ve</strong>reni sorumlu sayıp yaptığı giderleri iş<strong>ve</strong>reneödettirirken yasal halefiyet ilkesine dayanmıştır. Öte yandan öğretidebunun kanuni rücu hakkı olduğu da ileri sürülmektedir. Ancak, Yargıtayİçtihadı Birleştirme Büyük Genel Kurulunun 01.07.1994 tarihli, E:1992/3,K:1994/3 sayılı kararı ile konu açıklığa kavuşturulmuş; rücu davalarınınhukuksal dayanağının, temelinde rücu hakkı bulunan, Kanunun çizdiğisınırlarla kayıtlı <strong>ve</strong> Kanundan doğan, kendine özgü bir halefiyet olduğunahükmedilmiştir 10 .Başkasına ait bir borcu ödeyen kimsenin, bir yasa hükmüne dayanarak ala-8 ÖZGENÇ, İzzet: Türk Ceza Kanunu Şerhi(Genel Hükümler), Seçkin Yayıncılık, Ankara 2005, s:3029 Y. HGK. 12.12.1986, E:1986/10-459, K:1986/1074; Y. 10. HD. 18.11.1993, E:1992/9689, K:1993/13352;10 20.10.1995 tarih <strong>ve</strong> 22439 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 517
caklının yerine geçmesine halefiyet(ardalık) denir. Bunu ödeyen kişi, ödediğiborç oranında alacaklının yerine geçmektedir. Bu nedenle halefiyet,basit bir rücu hakkına oranla çok daha geniş olanaklar sağlar. Rücu hakkı,ifa ile ortadan kalkan alacaktan bağımsız, ayrı bir hak iken, halefiyet isealacağın ifası ile sona ermeyip üçüncü kişiye geçer. Böylece, halefiyetten,alacak hakkına bağlı olarak alacaklının sahip bulunduğu imtiyazlar, yetkiler<strong>ve</strong> fer’i haklar ifada bulunan şahsa geçmektedir 11 .506 sayılı Kanunun mülga 206.maddesindeki, “… sigortalı <strong>ve</strong>ya hak sahibikimselerin iş<strong>ve</strong>renden isteyebilecekleri miktarla sınırlı olmak üzere…”ifade, Anayasa Mahkemesinin 23.11.2006 tarih <strong>ve</strong> E:2003/10, K:2006/106sayılı kararı 12 ile iptal edilince, bu kapsamdaki tartışma neticelenmiştir. Bukararla, gelir artışları için rücu davalarının açılamayacağı esası benimsenmiş<strong>ve</strong> Kurumun rücu alacağının halefiyetten değil, kanundan doğan basitbir rücu hakkına dayandığı kabul edilmiştir. 13Buna rağmen, Kurumca gelir artışlarının istenebileceğine ilişkin Yargıtayİçtihadı Birleştirme Büyük Genel Kurulunun 01.07.1994 tarihli, E:1992/3,K:1994/3 sayılı kararının halen bağlayıcılığından bahsedilmiş 14 , ancakYargıtay’da sözkonusu Anayasa Mahkemesi kararından sonra Kurumunrucu hakkının hukuksal temelinin halefiyet değil kanundan doğan basit birrücu hakkı olduğu, bu sebeple de Kurumun sigortalı <strong>ve</strong>ya hak sahiplerinebağladığı gelirin ilk peşin sermaye değerinin kusur karşılığını isteyebileceği,gelir artışlarını talep edemeyeceğini kabul etmiştir. 15 <strong>5510</strong> sayılı Kanundakidüzenleme ile Anayasa Mahkemesi kararındaki esas benimsenmiş <strong>ve</strong>Kurumun ödettirme yetkisi gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermayedeğeri toplamı ile sınırlandırılmıştır.Kurumun iş<strong>ve</strong>rene karşı açacağı davanın zamanaşımı süresi geçmiş dönemdeBorçlar Kanununun 125.maddesi uyarınca 10 yıl olarak uygulanmaktaydı.Benzer biçimde, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 93.maddesi üçüncü fıkrasındada, bu Kanuna dayanılarak Kurumca açılacak tazminat <strong>ve</strong> rücû davalarının,on yıllık zamanaşımına tabi olduğu, zamanaşımı tarihinin; rücûkonusu gelir bakımından Kurum onay tarihinden, masraf <strong>ve</strong> ödemeler içinise masraf <strong>ve</strong>ya ödeme tarihinden itibaren başlayacağı hüküm altına alınmıştır.Diğer taraftan birçok Yargıtay kararına göre 16 Kurum, zararlandırıcı sigortaolayına maruz kalan sigortalıya yaptığı <strong>ve</strong>ya ileri de yapacağı giderlerimali mesuliyet sigortası yapmış bulunan sigorta şirketinden de talep edebilecektir.11 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, 10.Bası, İstanbul 2004, s:27112 21.03.2007 tarih <strong>ve</strong> 26469 sayılı Resmi gazetede yayımlanmıştır.13 ERDOĞAN, M.Zafer: “Anayasa Mahkemesinin 506 Sayılı Kanunun 26.Maddesi İle İlgili İptal Kararının HukukiSonuçları”, Kamu-İş, 2007, C:9, S:2, s:33-47; ÖZTÜRK, Coşkun: “Anayasa Mahkemesi’nin İptal Kararı Karşısında 506Sayılı Kanunun 26.Maddesine İlişkin Davaların Hukuki Sonuçları”, İş<strong>ve</strong>ren, Ağustos 2007, C:45, S:11, s:74-7814 ALTINPINAR, İlkay: “Anayasa Mahkemesinin İş<strong>ve</strong>renin Sorumluluğuna İlişkin İptal Kararı Ve Bu Kararın UyulamayaYansıması”, Yaklaşım, Temmuz 2007, S:175, s:270-27415 Y. 10. HD. 05.04.2007, E:2006/15278, K:2007/5265; Çimento İş<strong>ve</strong>ren, Eylül 2007, S:5, s:43-4416 10. HD. 12.02.1998, E:1998/335, K:1998/729; 10.HD.06.05.1997, E:1997/3070, K:1997/3398; 10.HD. 22.01.1996,E:1996/205, K:1996/118518Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
İleri de, “sigortalılık hallerinin birleşmesi” bahsinde değinilecek olmaklabirlikte, burada da kısaca yer <strong>ve</strong>rmekte fayda var: Sigortalılık hallerininbirleşmesi durumunda, örneğin Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası (b) bendikapsamında sigortalı sayıldığı halde, Kanunun 4.maddesi birinci fıkrası(a) bendi kapsamında sigortalı sayılmayı gerektirir bir biçimde bu sigortalıyıçalıştıran kimse kısa vadeli sigorta kolları <strong>ve</strong> genel sağlık sigortası açısından“iş<strong>ve</strong>ren” sayılmayıp, “üçüncü kişi olarak” değerlendirileceği için,bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değerinin toplamıdeğil de yarısı Kurumca talep edilebilecektir. 17I .1 .4 – Kurumun ödettirme yetkisinin sınırıSözkonusu kanun hükmünde, iş<strong>ve</strong>renin Kurum karşısındaki sorumluluklarınınsınırları da çizilmiştir. Buna göre, Kurumun ödettirme hakkının üstsınırı, sigortalı <strong>ve</strong>ya hak sahiplerinin iş<strong>ve</strong>renden isteyebileceği miktardır.Dolayısıyla, iş<strong>ve</strong>ren iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı halinde, sigortalı ya dahak sahiplerinin kendisinden isteyebileceği tutarın üzerinde bir ödemeyezorlanamayacaktır.Öte yandan, Kurumca sigortalıya <strong>ve</strong>ya hak sahiplerine bu Kanun gereğince“yapılan <strong>ve</strong>ya ileride yapılması gereken ödemeler” ile “bağlanan gelirinbaşladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri toplamı” için iş<strong>ve</strong>rene rücuedilecektir. Peşin sermaye değeri ise, belirtilen giderlerin yaş, kesilme ihtimali<strong>ve</strong> Kurumca belirlenecek iskonto oranı dikkate alınarak hesaplanantutarı ifade etmektedir.(<strong>5510</strong>/3-28)Düzenlemeyle, örneğin enflasyona bağlı güncelleme ile bağlanan gelirdekiartıştan ötürü, aradaki bu fark artık iş<strong>ve</strong>renden istenemeyeceği gibi “kanunyada kararnamelere bağlı olarak ortaya çıkan artışların peşin sermayedeğeri de iş<strong>ve</strong>renden tekrardan istenemeyecektir.” 18 Bu haliyle de 1479sayılı Kanunun mülga 63.maddesine paralel bir düzenlemenin yapıldığınısöyleyebiliriz. Öte yandan, bağlanan gelirin iş<strong>ve</strong>renden istenebilecek tutarıpeşin sermeye değeri ile sınırlandırılırken, iş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığısebebiyle Kurum tarafından “ileride yapılması gerekli olan giderler” iş<strong>ve</strong>rendenistenebilecektir 19 .I .1 .5 – Kaçınılmazlık ilkesiDüzenlemede, iş<strong>ve</strong>renin sorumluluğunun tespitinde kaçınılmazlık ilkesininde dikkate alınacağına yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Kaçınılmazlık ise çeşitli yargı kararlarınagöre, olayın gerçekleştiği tarihte geçerli bilimsel <strong>ve</strong> teknik kurallargereğince alınmış tüm önlemlere karşın zararın kısmen <strong>ve</strong>ya tamamengerçekleşmesi olgusudur. 20 Esasen iş<strong>ve</strong>ren, iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı17 Detaylı bilgi için bkz. BİLGİLİ, Özkan: Özel Sağlık Kurum <strong>ve</strong> Kuruluşları Personeli: İstihdamı <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikleri,DEÜ, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir 2008, s:449-45618 GEÇER, Bekir: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu İle İş<strong>ve</strong>rene Rücu Konsepti Değişti”, Yaklaşım, Kasım 2006, S:167, s:178-18119 GEÇER, Bekir: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu İle İş<strong>ve</strong>rene Rücu Konsepti Değişti”, Yaklaşım, Kasım 2006, S:167, s:178-18120 Y.10.HD. 16.03.1998, E:1998/1927, K:1998/2006; KARAKAŞ, İsa: “İş Kazası Olaylarında Kaçınılmazlık HallerindeAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 519
konusunda mevzuat hükümlerine tam olarak uymasına rağmen sözkonusuzararlandırıcı sigorta olayı meydana gelmektedir. Zararlandırıcı sigortaolayında kusur belirlemesine gidilirken kaçınılmazlık olgusunun da dikkatealınması gerekir 21 .İş kazasının oluşumunun tamamen kaçınılmaz dış etkenlerden, kötü rastlantılardan,teknik arıza <strong>ve</strong> gereçlerdeki yapım hatalarından kaynaklanmasıhallerinde iş<strong>ve</strong>ren sorumlu sayılmayacaktır. 22 Öte yandan, olayın meydanageldiği tarihte geçerli bilimsel <strong>ve</strong> teknik kurallar gereğince alınacaktüm önlemlere rağmen zararın kısmen ya da tüm olarak meydana gelmesidurumunda kaçınılmazlıktan bahsedilemeyecektir 23 .Gerçekten de kaçınılmazlık, olayın meydana geldiği tarihte geçerli bilimsel<strong>ve</strong> teknik kurallar gereğince alınacak tüm önlemlere rağmen, iş kazası<strong>ve</strong>ya meslek hastalığının meydana gelmesi durumudur. İş<strong>ve</strong>ren alınmasıgerekli herhangi bir önlemi almamış ise olayın kaçınılmazlığından söz edilemez.(SSİY/49-3)I .2 –İŞVERENİN KUSURSUZ SORUMLULUĞU<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 23.maddesine göre; sigortalı çalıştırmaya başlandığınınsüresi içinde sigortalı işe giriş bildirgesi ile Kuruma bildirilmemesi halinde,bildirgenin sonradan <strong>ve</strong>rildiği <strong>ve</strong>ya sigortalı çalıştırıldığının Kurumcatespit edildiği tarihten önce meydana gelen iş kazası, meslek hastalığı,halleri sonucu ilgililerin gelir <strong>ve</strong> ödenekleri Kurumca ödenir. Yukarıdakifıkrada belirtilen hallerde, Kurumca yapılan <strong>ve</strong> ileride yapılması gereklibulunan her türlü masrafların tutarı ile gelir bağlanırsa bu gelirin başladığıtarihteki ilk peşin sermaye değeri tutarı, Kanunun 21. maddesi birinci fıkrasındayazılı sorumluluk halleri aranmaksızın, iş<strong>ve</strong>rene ayrıca ödettirilir.İş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığının meydana gelmesinde, iş<strong>ve</strong>renin kastı <strong>ve</strong>yasigortalıların sağlığını koruma <strong>ve</strong> iş gü<strong>ve</strong>nliği mevzuatına aykırı bir hareketiolmasa bile yapılan giderler iş<strong>ve</strong>rene ödettirilecektir. Zira, zararlandırıcısigorta olayının meydana gelmesinde iş<strong>ve</strong>renin kusurlu olmaması onusorumluluktan kurtarmamaktadır. Burada iş<strong>ve</strong>renin sorumluluk kaynağı,çalıştırdığı sigortalıları Kuruma bildirme yükümlülüğünü yerine getirmemesidir.Buna kusursuz sorumluluk da denilmektedir. Düzenleme, medeniceza niteliğinde olup iş<strong>ve</strong>rene süresinde sigortalı işe giriş bildirgesini <strong>ve</strong>rdirmeamacına yöneliktir 24 .İş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sebebiyle açılacak davada, iş<strong>ve</strong>renin hemkusura dayalı sorumluluğu hem de kusursuz sorumluluğu söz konusuİş<strong>ve</strong>renin Sorumluluğunun Sınırları”, Maliye Postası, 15 Temmuz 2004, S:573, s:114-116,21 Y .10. HD. 23.02.2006. E:2005/12084, K:2006/1754; KESER, Hakan: “İş<strong>ve</strong>renin İş Kazası <strong>ve</strong> Meslek Hastalığı Dolayısıİle Kurumun Yaptığı Harcamalardan Sorumlu Olmasının Koşulları <strong>ve</strong> Kaçınılmazlık”, Sicil, Haziran 2006, S:2,s:136-14622 ÇEMBERCİ, Mustafa: Sosyal Sigortalar, Olgaç Matbaası, 1985, s:19623 Y. 10. HD. 18.05.1999, E:1999/3116, K:1999/3284; GÜZEL, Ali: “Sosyal Sigortalar”, Yargıtay İş Hukukuna İlişkin1999 Kararlarının Değerlendirilmesi, MESS Yayın No:367, İstanbul 2001, s:289-37724 Y .10. HD. 20.03.2006. E:2005/12704, K:2006/2962520Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ise kusursuz sorumluluğa dayalı <strong>5510</strong>/23.madde uygulamasına öncelik<strong>ve</strong>rilecektir 25 . İş<strong>ve</strong>renin kusursuz sorumlu sayılmasının koşulları gerçekleştiğinde,<strong>5510</strong>/23.maddenin <strong>5510</strong>/21.maddeye göre uygulama önceliğisözkonusu olacaktır 26 . Burada da açılacak davalarda zamanaşımı süresi 10yıldır. Keza; <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 93.maddesi üçüncü fıkrasında da, bu Kanunadayanılarak Kurumca açılacak tazminat <strong>ve</strong> rücû davalarının, on yıllıkzamanaşımına tabi olduğu, zamanaşımı tarihinin; rücû konusu gelir bakımındanKurum onay tarihinden, masraf <strong>ve</strong> ödemeler için ise masraf <strong>ve</strong>yaödeme tarihinden itibaren başlayacağı hüküm altına alınmıştır.Burada da sadece hizmet sözleşmesi ile sigortalı çalıştıran iş<strong>ve</strong>renler değil,bağımsız çalışan sigortalılar da yasal süresi içinde bildirimde bulunmazlarise, bildirimde bulunulmayan sürede meydana gelen iş kazası <strong>ve</strong> meslekhastalığı sonucu gelir <strong>ve</strong> ödenekleri Kurumca ödenmeyecektir.II –ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN SORUMLULUĞUII .1 – GENEL YAKLAŞIM<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 21.maddesi dördüncü fıkrasına göre; iş kazası <strong>ve</strong> meslekhastalığı, üçüncü bir kişinin kusuru nedeniyle meydana gelmişse, sigortalıya<strong>ve</strong> hak sahiplerine yapılan <strong>ve</strong>ya ileride yapılması gereken ödemelerile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değerinin yarısı,zarara sebep olan üçüncü kişilere <strong>ve</strong> şayet kusuru varsa bunları çalıştıranlararücû edilir. Düzenleme ile 506 sayılı kanunda, bu konuda “BorçlarKanunu hükümlerine göre” üçüncü kişilere rücu edileceği belirtilmesinerağmen, Kurumca rücu edilecek miktara ilişkin bir açıklık getirilmiş <strong>ve</strong> bununilk peşin değerinin yarısı olacağı belirtilmiştir.Kurum, iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı halinde sigortalı <strong>ve</strong>ya sigortalının ölümühalinde hak sahiplerine gerekli ödemeleri yapacak <strong>ve</strong> gelir bağlayacaktır.İş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı, üçüncü bir kişinin kusuru nedeniyle meydanagelmişse de yaptığı/yapacağı ödemeler ile bağlanan gelirin başladığıtarihteki ilk peşin sermaye değerinin yarısını, zarara sebep olan üçüncükişilere ödettirecektir. Eğer kusurları var ise bu üçüncü kişileri çalıştıranlarada rücu edilecektir.II .2 - ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN KUSURUNUN BULUNMASIII .2 .1 –Üçüncü kişinin tespitiYukarıda da belirtildiği üzere Kurumun, sigortalı ya da hak sahiplerineyaptığı ödeme <strong>ve</strong> bağladığı gelir sebebiyle uğradığı zararı üçüncü kişilerdenisteyebilesi için, zararlandırıcı sigorta olayına üçüncü kişinin kusuruile sebep olması gerekmektedir. Bu noktada kimin üçüncü kişi sayılacağı25 Y . 10. HD. 23.09.1997, E:5336, K:6052;26 Y. 10. HD. 14.12.1999, E:1999/9037, K:1999/9065; GÜZEL, Ali: “Sosyal Sigortalar”, Yargıtay İş Hukukuna İlişkin1999 Kararlarının Değerlendirilmesi, MESS Yayın No:367, İstanbul 2001, s:289-377Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 521
da önem arzetmektedir. Belirtelim ki; <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 3.maddesinde31 adet kavram tanımlanmıştır ama Kanunun birçok yerinde geçen “üçüncükişi” deyimi tanımlanmamıştırYargıtay’ın yerleşmiş içtihatlarına göre Kurum birinci kişi, sigortalı ile ileridehak sahibi niteliği kazanabilecek olan eşi, çocukları ile ana-babası ikincikişi olup bunların dışındaki kişiler üçüncü kişilerdir. Nitekim, Yargıtay’ınbir kararında 27 ; 506 Sayılı Kanunun mülga 39.maddesi uygulamasında, Kurumunaçtığı rücu davasında, kusuruyla yaralanan sigortalının çocuğunuüçüncü kişi saymamıştır. Diğer taraftan, kazaya uğrayan sigortalı ile bununiş<strong>ve</strong>reni dışında kalan <strong>ve</strong> zarara neden olan tüm kişileri üçüncü kişisayan görüşler de bulunmaktadır 28 .Üçüncü kişi, sigortalı ile arasında hizmet ilişkisi bulunmayan kişidir.Üçüncü kişi deyimine çalıştıran da çalışan da dahildir. Eylem ya da görevinsavsanması üçüncü kişi sayılabilen kişi yada kişilere ait değilse bumadde hükmü uygulanmayacaktır 29 . Belirtelim ki, üçüncü kişinin gerçekya da tüzel kişi olmasının da bir önemi bulunmamaktadır.II .2 .2 –Üçüncü kişinin kusurunun tespitiKanundaki düzenlemeye göre, Kurumun, sigortalı ya da hak sahiplerineyaptığı ödeme <strong>ve</strong> bağladığı gelir sebebiyle uğradığı zararı üçüncü kişilerdenisteyebilesi için, zararlandırıcı sigorta olayına üçüncü kişinin kusuruile sebep olması gerekmektedir. Bu bakımdan burada da kusur kavramınınaçıklığa kavuşturulması gerekmektedir. Zira, iş kazası <strong>ve</strong>ya meslekhastalığına üçüncü kişi sebep olmuş olsa bile kusuru kesin olarak tespitedilemiyorsa sorumlu tutulması da söz konusu olmayacaktır. Şüphesiz butespit Kurumca yapılacaktır. Yoksa genel sağlık sigortası uygulamasındaolduğu gibi bu tespitin illa da mahkeme kararı ile yapılması şartı bulunmamaktadır.Maddedeki “kusur” deyimi ihmali de kapsamaktadır. Bu yönüyle de üçüncükişi hafif ihmali olsa bile kusurun her derecesinden sorumlu tutulacaktır.Kusurun ağır şekli olan “kasıt” kavramı ise hukuka aykırı bir sonucubilerek <strong>ve</strong> isteyerek gerçekleştirme anlamını içermektedir. Üçüncü kişi bilerek<strong>ve</strong> isteyerek yani kasıtla <strong>ve</strong>ya yapması gereken bir hareketi savsamasıyani ihmali ile sigortalının iş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığına tutulmasınasebebiyet <strong>ve</strong>rmişse, Kurum gerekli parasal yardımları yapmakla birlikteuğranılan zarar için üçüncü kişiye rücu davası açabilecektir.Yukarıda da açıklandığı üzere “kusur”, “kast” <strong>ve</strong> “ihmal” olarak ikiye ayrılır.Bunlardan kast ise “vasıtasız kast” <strong>ve</strong> “ihmali kast” olarak ikiye ayrılır.Haksız fiili yapan kimse hukuka aykırı sonucu görmüş <strong>ve</strong> istemişse,27 Y. 10. HD. 22.09.1997, E:1997/6075, K:1997/600828 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, 10.Bası, İstanbul 2004, s:288-28929 OZANOĞLU,T.;YALNIZOĞLU,S.;TÜMER,A.:Açıklamalı-İçtihatlı Sosyal Sigorta Mevzuatı, 1.Cilt, Atak Matbaası,Ankara 1974, s:775522Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
kast vasıtasızdır. Hukuka aykırı sonucu doğrudan istememekle birlikte busonucun doğması ihtimalini gördüğü halde, buna razı olarak fiili yapmışsakast ihtimalidir 30 .Hukuka aykırı sonuç istenmemiş, fakat şartların gerektirdiği tedbirler alınmamak,dikkat <strong>ve</strong> ihtimam gösterilmemek suretiyle haksız sonucun doğmasınasebep olmuşsa ihmal vardır. İhmalin kıstası objektifliktir. Belli birolayda ihmalin bulunup bulunmadığını tayin ederken ölçü olarak normal<strong>ve</strong> tedbirli bir insandan o olayda <strong>ve</strong> şartlarda beklenen davranışı dikkatealmak gerekir. Kanunların <strong>ve</strong> diğer kuralların emrettiği tedbirlerin alınmamışolması ihmal teşkil eder. İhmal ise “şuurlu ihmal” <strong>ve</strong> “şuurlu olmayanihmal” olarak ikiye ayrılır. Hukuka aykırı neticenin meydana gelmesi imkanıönceden görülür, fakat tahakkuk etmeyeceği ümidiyle tedbir alınmaz<strong>ve</strong>ya noksan alınır ise şuurlu ihmal vardır. Şuurlu olmayan ihmalde ise,hukuka aykırı netice önceden görülememekle beraber gerekli dikkat sarfedilseidi görülebilirdi 31 .Diğer taraftan üçüncü kişi kusur esasına göre sorumlu tutulduğu için, kaçınılmazdış etkenlerden, kötü rastlantılardan <strong>ve</strong> zararlandırıcı sosyal sigortaolayına uğrayan sigortalının kendi kusurundan sorumlu değildir 32 .Kurumun üçüncü kişi aleyhine açacağı rücu davası, sigortalı ile üçüncükişi arasında bir sözleşme ilişkisi bulunmadığından, Borçlar Kanununun60.maddesi uyarınca 1 <strong>ve</strong> 10 yıllık zamanaşımına tabidir. 33 Sigortalınınyaralanmasına <strong>ve</strong>ya ölmesine neden olan kaza, bir trafik kazası ise davanınbağlı olacağı zamanaşımı süresi Karayolları Trafik Kanununun 109.maddesine göre 2 <strong>ve</strong> 10 yıldır. 34 <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 93.maddesi üçüncüfıkrasında da, bu Kanuna dayanılarak Kurumca açılacak tazminat <strong>ve</strong> rücûdavalarının, on yıllık zamanaşımına tabi olduğu hüküm altına alınmıştır.Zararlandırıcı sigorta olayına uğrayan sigortalının zararına sebep olanüçüncü kişi niteliğindeki hakiki <strong>ve</strong> hükmi şahısların Kurum zararındansorumlu tutulabilmeleri için, meydana gelen kazada kusur durumlarınıbelirten tutanak, trafik kaza raporu, bilirkişi raporu <strong>ve</strong>ya Mahkeme kararıya da ikrar gibi belgelerin varlığı gerekmektedir. Üçüncü şahısların kusurdurumlarını belirleyen bu çeşit bilgi <strong>ve</strong>ya belgelerin bulunmaması Kurumcarücu davası imkanını ortadan kaldırabilmektedir.Trafik kazalarında üçüncü kişinin kusur nisbeti belirlenirken, sürücüler bakımından1918 sayılı Karayolları Trafik Kanununun 52.maddesinde sayılanasli kusur halleri, yayalar bakımından ise aynı Kanunun 68.maddesineaykırı davranışlar esas alınmakta; sürücü <strong>ve</strong> yayaların asli kusurlu olma-30 OZANOĞLU,T.;YALNIZOĞLU,S.;TÜMER,A.:Açıklamalı-İçtihatlı Sosyal Sigorta Mevzuatı, 1.Cilt, Atak Matbaası,Ankara 1974, s:48531 OZANOĞLU,T.;YALNIZOĞLU,S.;TÜMER,A.:Açıklamalı-İçtihatlı Sosyal Sigorta Mevzuatı, 1.Cilt, Atak Matbaası,Ankara 1974, s:485-48732 ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1977, s:31233 Y.10.HD. 26.05.1998 tarih, E:1998/2262, K:1998/378934 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, A.Rıza :Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, İstanbul 1994, s.221; Y. 10.HD.25.02.1997,E:1997/1500, K:1997/1355; 10.HD.19.03.1996, E:1996/2038, K:1996/2218Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 523
ları halinde 6/8, tali kusurlu olmaları halinde ise 2/8 nisbetinde kusurluolduğu kabul edilerek Kurumca gerekli işlemler yapılmaktadır.Belirtelim ki, burada da üçüncü kişinin sorumluluğu için illa ki mahkemekararı gerekmemektedir. Diğer taraftan, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun01.06.2005 tarihi itibariyle yürürlüğe girmesinden sonra, trafik kazaları içindüzenlenen tespit tutanaklarında kusur oranı belirtilmeyip asli <strong>ve</strong> diğerkusurlar belirtilmekte olduğundan kusur oranı tespiti için her kazadansonra mahkeme kararı <strong>ve</strong>ya bilirkişi raporunun zorunlu hale geldiğini desöyleyelim.II .3 - ÜÇÜNCÜ KİŞİYİ ÇALIŞTIRANIN SORUMLULUĞU<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 21.maddesi dördüncü fıkrasında, iş kazası <strong>ve</strong>ya meslekhastalığına sebebiyet <strong>ve</strong>ren üçüncü kişileri çalıştıranların da kusurlarıvarsa sorumlu olacakları <strong>ve</strong> bunlara da rücu edileceği ifade edilmiştir. Artık,iş<strong>ve</strong>renle zarara sebep olan üçüncü kişi arasında Borçlar Kanununun55. <strong>ve</strong>ya 100. maddeleri anlamında çalışan-çalıştıran ilişkisinin bulunmasıda gerekmiyor. Kanunda “şayet kusuru varsa bunları çalıştıranlara” denildiğinegöre bu halde iş<strong>ve</strong>renin de kusurlu olması şartı aranmaktadır. 35İş<strong>ve</strong>renin buradaki kusuru, sigortalısını (üçüncü kişi) seçiminde <strong>ve</strong> onu denetimindekisorumluluğudur <strong>ve</strong> özel bir sorumluluk halidir.Üçüncü kişinin iş<strong>ve</strong>reni, (bu kimse aynı zamanda iş kazası <strong>ve</strong>ya meslekhastalığına tutulan sigortalının iş<strong>ve</strong>reni de olsa) üçüncü kişinin neden olduğuzarardan ancak kendisinin de kusurlu bulunması durumunda sorumluolacaktır. Yoksa üçüncü kişinin iş<strong>ve</strong>reninin kusursuz sorumluluğusöz konusu değildir. Yani iş<strong>ve</strong>ren, çalıştırdığı kişinin kusuruna karşın kendikusuru yoksa sorumlu tutulamayacaktır.Diğer taraftan birçok Yargıtay kararına 36 göre Kurum, zararlandırıcı sigortaolayına maruz kalan sigortalıya yaptığı <strong>ve</strong>ya ileri de yapacağı giderlerimali mesuliyet sigortası yapmış bulunan sigorta şirketinden talep edebilecektir.Mali mesuliyet yönünden Kurum da Yargıtay kararlarına paralelolarak bir çok idari düzenleme yapmıştır. 37 Sigorta şirketleri ise sigortapoliçesinin limiti ölçüsünde sorumlu tutulmaktadır. Ancak %100 kusurluolan sigortalının halefi sıfatı ile Kurumun, aracın mali mesuliyet sigortasınıyapan sigorta şirketinden talep hakkının ortadan kalktığı belirtilmiştir 38 .III – SORUMLU SAYILMAYANLAR<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 21.maddesi beşinci fıkrasında, önceki dönemde tartışmalarada neden olan, ağırlıklı olarak kamu görevlilerinin vazifelerinin35 TUNCAY, A.Can <strong>ve</strong> EKMEKÇİ, Ömer :Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Dersleri, Beta yayınları, 11.Bası, İstanbul 2005,s.43036 10. HD. 12.02.1998, E:1998/335, K:1998/729; 10.HD.06.05.1997, E:1997/3070, K:1997/3398; 10.HD. 22.01.1996,E:1996/205, K:1996/118 vd.37 SSK Hukuk Müşavirliği’nin 23.02.1998 tarih <strong>ve</strong> 120197 sayılı, 02.02.1999 tarih <strong>ve</strong> 60745 sayılı <strong>ve</strong> 12.04.1999 tarihliGenel Yazıları38 SSK Hukuk Müşavirliği’nin 12.04.1999 tarihli Genel Yazısı524Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
gereği olarak yaptıkları fiiller sonucu iş kazası ya da meslek hastalığınınmeydana gelmesinde sorumlu sayılıp sayılmayacakları hususu açıklığakavuşturulmuştur.Buna göre; iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı; kamu görevlileri, er <strong>ve</strong> erbaşlar ilekamu idareleri tarafından görevlendirilen diğer kişilerin vazifelerinin gereğiolarak yaptıkları fiiller sonucu meydana gelmiş ise, bu fiillerden dolayıhaklarında kesinleşmiş mahkûmiyet kararı bulunanlar hariç olmak üzere,sigortalı <strong>ve</strong>ya hak sahiplerine yapılan ödemeler <strong>ve</strong>ya bağlanan gelirler içinkurumuna <strong>ve</strong>ya ilgililere rücû edilmez. Ancak, kesinleşmiş mahkeme kararıvar ise bunların kendilerine yada kurumlarına rücu edilebilecektir.Ayrıca, iş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığı sonucu ölümlerde, bu Kanun uyarıncahak sahiplerine bağlanacak gelir <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rilecek ödenekler için, iş kazası<strong>ve</strong>ya meslek hastalığının meydana gelmesinde kusuru bulunan haksahiplerine <strong>ve</strong>ya iş kazası sonucu ölen kusurlu sigortalının hak sahiplerine,Kurumca rücû edilmez.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 525
OTUZUNCU BÖLÜMHASTALIK HALİ, SAĞLANANHAKLAR VE SORUMLULUKLAR
I – HASTALIK HALİNİN TANIMIHastalık hali <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 15.maddesi birinci fıkrasında düzenlenmiştir.Buna göre; Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (b)bentleri kapsamındaki sigortalının, iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı dışındakalan <strong>ve</strong> iş göremezliğine neden olan rahatsızlıklar, hastalık halidir. Bu bölümdesadece hastalık halinde Kurumca <strong>ve</strong>rilen parasal yardımlardan sözedilecektir. Hastalık halinde sağlana sağlık yardımlarına ise genel sağlıksigortasına ilişkin açıklamalarımızda yer <strong>ve</strong>rildiği için burada ayrıca değinilmeyecektir.Sosyal sigorta uygulamasındaki hastalık hali ile tıbbi olarak hastalığınfarklı olduğu görülmektedir. <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında hastalıkhalinden söz edebilmek için rahatsızlanan sigortalının iş göremez durumdada olması gerekmektedir. Başka bir söyleyişle, sigortalının rahatsızlığıiş göremezliğine neden olur ise hastalık halinden bahsedilecektir. Tıbbiolarak hastalıkta ise, kişinin kendisini iyi hissetmemesi dahi yeterli sayılmaktadır.II – GEÇİCİ İŞGÖREMEZLİK ÖDENEĞİ VERİLMESİII .1 - ŞARTLARIHastalık ile geçici iş göremezliğe uğrayan sigortalı, iş göremez olduğu süreiçin gelir kaybına uğradığı gibi tedavi masrafları da ortaya çıkacağındandolayı giderlerinde artış olacaktır. İşte sosyal sigortacılık da uğranılan bugelir kaybını telafi edebilmek için sigortalıya geçici iş göremezlik ödeneğidenilen parasal yardımı yapar. <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında, iş kazası<strong>ve</strong> meslek hastalığından farklı olarak, hastalık halinde sigortalıya geçici işgöremezlik ödeneği <strong>ve</strong>rilmesinde hem bekleme süresinin tamamlanmış olmasıhem de bazı sigortalılar için prim borcunun bulunmaması şartlarınınyerine getirilmesi aranmaktadır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 16.maddesi ikinci fıkrasına göre, sigortalıya hastalıkhaline bağlı olarak ortaya çıkan iş göremezlik süresince, günlük geçici işgöremezlik ödeneği <strong>ve</strong>rilir. Kanunun 18.maddesi birinci fıkrasının (b) bendinegöre de; Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi ile 5.maddekapsamındaki sigortalılardan hastalık sigortasına tabi olanların hastalıksebebiyle iş göremezliğe uğraması halinde, iş göremezliğin başladığı tarihtenönceki bir yıl içinde en az doksan gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmişolması şartıyla geçici iş göremezliğin üçüncü gününden başlamaküzere her gün için geçici iş göremezlik ödeneği <strong>ve</strong>rileceği hüküm altınaalınmıştır.İş göremezliğin ilk iki günü için Kurumca ödenek <strong>ve</strong>rilmemesinin, Kurumunönemsiz hastalıklara para akıtması sonucu önemli hastalıkların zorunlukıldığı giderleri yapamaz duruma gelmesini önlemek amacına yönelikolduğu geçmiş dönemde de ifade edilmiştir. Bunun, ödenek alamayıpAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 529
çalışmak zorunda kalan sigortalının hafif hastalığının bile ağırlaşmak suretiyleonu güç duruma düşürdüğü gibi inandırıcı bir sebebinin de olmadığıdile getirilmiştir 1 .Şu halde, hizmet sözleşmesi ile haklarında sadece hastalık sigortası hükümleriuygulanacak olan sigortalıların, hastalık sebebiyle iş göremezliğeuğraması halinde de geçici iş göremezlik ödeneği <strong>ve</strong>rilecektir. Ancak, bukapsamdaki sigortalılar için, iş göremezliğin başladığı tarihten önceki biryıl içinde en az doksan gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olmasıgerekmektedir. Bunlara ilişkin primlerin ödenmiş olması şart değildir. Öteyandan, geçici iş göremezliğin üçüncü gününden başlamak üzere her güniçin geçici iş göremezlik ödeneği <strong>ve</strong>rilir, ilk ikin gün için ödenek <strong>ve</strong>rilmez.506 sayılı Kanundaki 120 gün olan bekleme süresi burada 90 güne indirilmiştir.Belirtelim ki; birden fazla işyerinde çalışan sigortalı, her işyerinde 90 günlükbekleme süresini doldurması durumunda, hastalığı halinde bu işyerlerindengeçici iş göremezlik ödeneği alabilecektir. Bekleme süresinin birişyerinde doldurulmuş olması, sürenin daha doldurulmadığı diğer işyerlerindende ödenek <strong>ve</strong>rilmesi hakkını <strong>ve</strong>rmez 2 .Diğer taraftan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 18.maddesinde; Kanunun 4.maddesibirinci fıkrasının (b) bendine göre sigortalı sayılanlara, yani bağımsız olarakçalışan sigortalılara, hastalıkları halinde geçici iş göremezlik ödeneği<strong>ve</strong>rileceğine dair bir hükme yer <strong>ve</strong>rilmemiştir. Bağımsız çalışan sigortalılar,eski 1479 sayılı Kanun uygulamasında olduğu gibi hastalık halindesadece sağlık yardımı alabileceklerdir.II .2 - GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİNİNTUTARI VE ÖDENMESİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 18.maddesi üçüncü fıkrasına göre; hastalık halindesigortalıya <strong>ve</strong>rilecek olan geçici iş göremezlik ödeneğinin günlük tutarı,yatarak tedavilerde 17. maddeye göre hesaplanacak günlük kazancının yarısı,ayaktan tedavilerde ise üçte ikisidir.Ancak, sigorta prim <strong>ve</strong> ödeneklerinin hesabına esas tutulacak günlük kazançlarınalt sınırında meydana gelecek değişikliklerde, yeniden tespitedilen alt sınırın altında bir günlük kazanç üzerinden ödenek almakta bulunanların<strong>ve</strong>ya almaya hak kazanmış <strong>ve</strong>ya kazanacak olanların bu ödenekleri,günlük kazançlarının alt sınırındaki değişikliklerin yürürlüğe girdiğitarihten başlayarak değiştirilmiş günlük kazançların alt sınırına göreödenir.(<strong>5510</strong>/18-4)Bir sigortalıda iş kazası, meslek hastalığı, hastalık <strong>ve</strong> analık hallerinden bir-1 ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1977, s:3802 Bursa İş Mahkemesi’nin 23.10.1973, E:446, K:927 sayılı kararı, Y. 10. HD. 02.04.1974, E:676, K:3018 kararı ile onanmıştır;ARASLI, Utkan: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong> Sosyal Sigortalar, Turhan Kitabevi, 2.Cilt, Ankara 2002, s:2413530Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
kaçı birleşebilir. Bu durumda geçici iş göremezlik ödeneklerinden en yükseği<strong>ve</strong>rilir.(<strong>5510</strong>/18-5) Geçici iş göremezlik ödenekleri, toplu iş sözleşmesiyapılan işyerleri ile kamu idarelerinin iş<strong>ve</strong>renleri tarafından Kurumca belirlenenusul <strong>ve</strong> esaslara göre Kurum adına sigortalılara ödenerek, dahasonra Kurum ile mahsuplaşmak suretiyle tahsil edilebilir. (<strong>5510</strong>/18-5) 506sayılı Kanunda iş göremezlik ödeneğinin haftalık olarak <strong>ve</strong> işledikten sonraödenmesi esası benimsenmişken, burada ödenmenin usul <strong>ve</strong> esaslarınıKurum belirleyecektir.III –BÜNYECE ELVERİŞLİ OLMADIKLARI İŞTE ÇALIŞTIRMAIII .1 –GENEL YAKLAŞIMBir sosyal politika tercihi olarak sosyal sigorta sisteminin nimet-külfet dengesiüzerine kurulduğu <strong>ve</strong> çalışma yaşamı içerisinde ya da sonrasındakikimi risklere asgari düzeyde koruma sağlama gayesini taşıdığı genel kabulgörmüş sosyal sigorta ilkelerindendir. Sistem, kanunlarla belirlenen risklerekarşı koruma sağlamayı hedeflerken, özellikle sigortalı çalıştıran iş<strong>ve</strong>renlerebirçok yükümlülük de getirmiştir. Bunlardan birisi de iş<strong>ve</strong>reninçalıştıracağı kişinin, o işe bünyece uygun olup olmadığı yönünde gerekliaraştırmayı yapmasıdır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 21.maddesi üçüncü fıkrasına göre; çalışma mevzuatındasağlık raporu alınması gerektiği belirtilen işlerde, böyle bir raporadayanılmaksızın <strong>ve</strong>ya eldeki rapora aykırı olarak bünyece el<strong>ve</strong>rişli olmadığıişte çalıştırılan sigortalının, bu işe girmeden önce var olduğu tespitedilen <strong>ve</strong>ya bünyece el<strong>ve</strong>rişli olmadığı işte çalıştırılması sonucu meydanagelen hastalığı nedeniyle, Kurumca sigortalıya ödenen geçici iş göremezliködeneği iş<strong>ve</strong>rene ödettirilir. Düzenlemenin Anayasanın 50.maddesindeki,“kimse yaşına, cinsiyetine <strong>ve</strong> gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz” hükmüyleparalellik taşıdığı görülmektedir.Kanun hükmünde iki yasaklama görülmekte. Biri, iş<strong>ve</strong>renin çalışma mevzuatınıngerektirdiği sağlık raporunu almaksızın sigortalı çalıştırmasını,diğeri ise iş<strong>ve</strong>renin sigortalıyı alınmış rapora rağmen bünyece el<strong>ve</strong>rişli bulunmadığıişte çalıştırılmasını önlemeyi amaçlar. Aslında her iki yasak dasonuç itibariyle sigortalının sağlığını korumak endişesiyle kendisine uygunolmayan işte çalıştırılmasını <strong>ve</strong> sigortalının ev<strong>ve</strong>lce mevcut hastalığınınyeniden ortaya çıkmasını önlemeyi hedefler 3 .İşe giriş sağlık raporu almadan ya da bu rapora aykırı olarak bünyece el<strong>ve</strong>rişliolunmayan işte çalıştırma durumları <strong>ve</strong> bunların sonuçları aşağıdaayrıca açıklanacak olmakla birlikte, Kanun metni dikkatli okunduğunda,alınacak sağlık raporlarının “çalışma mevzuatına” göre olacağı <strong>ve</strong> bünyeceel<strong>ve</strong>rişli olmayan işte çalıştırılan sigortalının hastalığı için Kurumca3 TUNCAY, A.Can: “Sosyal Sigortalar”, Yargıtayın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi 200, İş Hukuku<strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Türk Milli Komitesi, Ankara 2002, s:183-240Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 531
sigortalıya ödenen “geçici iş göremezlik ödeneği”nin iş<strong>ve</strong>renden istenebileceğihükümlerine yer <strong>ve</strong>rildiği görülecektir.III .2 – ÇALIŞMA MEVZUATINA GÖRE RAPOR ALMAZORUNLULUĞUIII .2 .1 –Çalışma mevzuatının kapsamıKanun hükmündeki “çalışma mevzuatı” ibaresinden ise, İş Kanunu ilebuna dayalı olarak çıkarılan tüm tüzük <strong>ve</strong> Yönetmeliklerin anlaşılmasıgerekmektedir. 4 Ancak, uygulamada çalışma mevzuatı ibaresinden <strong>ve</strong>bağlantılı olarak iş<strong>ve</strong>renin çalıştıracağı işçi için sağlık raporu alma zorunluluğununsadece ağır <strong>ve</strong> tehlikeli işler için gerekli olduğu yönünde biranlayış birliği olduğu gözlenmektedir. Dolayısıyla Ağır <strong>ve</strong> Tehlikeli İşlerYönetmeliği kapsamı dışındaki işlerde çalıştırılacaklar için işe giriş sağlıkraporu alınmaması gerekiyormuş gibi bir yaklaşım bulunmaktadır.Oysa, “maddenin kapsamına salt ağır <strong>ve</strong> tehlikeli işler değil, çalışma mevzuatınagöre, sağlık raporu alınması gereken bütün durumlar girer. Çünkü,çalışma mevzuatı deyimi, İş yasası ile birlikte işçi sağlığı <strong>ve</strong> iş gü<strong>ve</strong>nliğiile ilgili tüm tüzük <strong>ve</strong> yönetmelikleri de içerir.” 5 Yine, çalışma mevzuatıile güdülen amaç dikkate alındığında, sigortalıların bünyece el<strong>ve</strong>rişli işlerdeçalıştırılabilmesi için, maddedeki rapor zorunluluğu açısından, ağır<strong>ve</strong> tehlikeli işler ile bu nitelikte olmayan işler arasında bir ayrım yapılmasıdüşünülemez. 6Öte yandan çalışma mevzuatından söz edildiğine göre bu hükmün iş sözleşmesiile çalıştırılan sigortalı işçileri <strong>ve</strong> iş<strong>ve</strong>renlerini kapsadığını söyleyebiliriz.Bağımsız çalışan sigortalılar bu kapsamda bulunmamaktadırlar. Busebeple de iş sözleşmesi ile sigortalı çalıştıran iş<strong>ve</strong>renler çalışma mevzuatıdışında, diyelim Umumi Hıfzısıhha Kanununa göre “portör muayene raporu”almak zorunda değildirler. Örneğin, esnaf muayene sıhhat cüzdanıbünyece el<strong>ve</strong>rişlilik raporu olmayıp, ağır <strong>ve</strong> tehlikeli işlerde çalışılabileceğinigöstermez 7 .III .2 .2 –İşe giriş sağlık raporu alınması gereken durumlara) Gece çalıştırılacak işçiler açısından: 4857 sayılı Kanunun 69.maddesigereğince, gece çalıştırılacak işçilerin sağlık durumlarının gece çalışmasınauygun olduğu, işe başlamadan önce alınacak sağlık raporu ile belgelenir.Gece çalıştırılan işçiler en geç iki yılda bir defa iş<strong>ve</strong>ren tarafındanperiyodik sağlık kontrolünden geçirilirler. İşçilerinin sağlık kontrollerininmasrafları ise iş<strong>ve</strong>ren tarafından karşılanır.b) Ağır <strong>ve</strong> tehlikeli işlerde çalıştırılacaklar açısından: 4857 sayılı Kanu-4 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, Ali Rıza : Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, 10.Baskı, Bata Yayınları, İstanbul 2004, s.3115 Y. 10.HD. 08.12.1975, E:4359, K:1975/64896 Y. HGK. 15.04.1977, E:1976/10-1938, K:1977/3877 Y. 9. HD. 21.01.1999, E:11199, K:355; ÇAKMAK, İhsan: Şerhli Sosyal Sigortalar Kanunu, Adalet Yayınevi, 1.Cilt,Ankara 2001, s:1281532Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
nun 86.maddesi gereğince, ağır <strong>ve</strong> tehlikeli işlerde çalışacak işçilerin işegirişinde <strong>ve</strong>ya işin devamı süresince en az yılda bir, bedence bu işlere el<strong>ve</strong>rişli<strong>ve</strong> dayanıklı olduklarına dair işe giriş sağlık raporu/muayene raporlarıolmadıkça, bu gibilerin işe alınmaları <strong>ve</strong>ya işte çalıştırılmaları yasaktır.c) Onsekiz yaşından küçük işçiler açısından: 4857 sayılı Kanunun87.maddesi gereğince, ondört yaşından onsekiz yaşına kadar (onsekiz dahil)çocuk <strong>ve</strong> genç işçilerin işe alınmalarından önce muayene ettirilerekişin niteliğine <strong>ve</strong> şartlarına göre vücut yapılarının dayanıklı olduğunun raporlabelirtilmesi <strong>ve</strong> bunların onsekiz yaşını dolduruncaya kadar altı aydabir defa aynı şekilde doktor muayenesinden geçirilerek bu işte çalışmayadevamlarına bir sakınca olup olmadığının kontrol ettirilmesi zorunludur.III .2 .3 – Birlikte gerçekleşmesi gereken koşullarKurum uygulamasında “sigortalının bünyece el<strong>ve</strong>rişli bulunmadığı işte çalıştırılmışolması” çeşitli alt unsurlar birlikte değerlendirilmiştir. Buna göre,aşağıda yer <strong>ve</strong>rilen üç ayrı durum <strong>ve</strong> her bir durum için belirtilen şartlarınbirlikte tahakkuku ile sözkonusu kanun hükmü uygulanabilecektir. 8 Aşağıdabelirtilen üç durumda <strong>ve</strong> her bir durum içindeki tüm şartların birliktegerçekleşmesi halinde, Kurumca sigortalıya ödenen geçici iş göremezliködeneği ilgili iş<strong>ve</strong>renden tahsil edilebilecektir 9 .A-a)Sigortalının çalışma mevzuatına göre alınması gerekli işe giriş sağlıkraporuna dayanılmaksızın işe alınması,b)Bünyece el<strong>ve</strong>rişli bulunmadığı işte çalıştırılması,c)Hastalığın bu işe girmeden var olduğunun saptanması,B-a)Sigortalının işe giriş sağlık raporuna aykırı olarak,b)Bünyece el<strong>ve</strong>rişli bulunmadığı bir işte çalıştırılması,c)Hastalığının bu işe girişinden önce var olduğunun saptanması,C-a)Çalışma mevzuatına göre alınması gerekli işe giriş sağlık raporunadayanılmaksızın işe alınan <strong>ve</strong>ya eldeki rapora aykırı olarak çalıştırılan sigortalının,b)Bünyece el<strong>ve</strong>rişli bulunmadığı işte çalıştırılması <strong>ve</strong> bunun sonucundahastalığın meydana geldiğinin saptanması.Sigortalıların bu hastalıklarının işe girişlerinden önce var olduğunun <strong>ve</strong>yabünyece el<strong>ve</strong>rişli bulunmadıkları işte çalıştırılmaları sonucu meydanageldiğinin, tedavilerinin sağlandığı anlaşmalı hizmet sunucuları müdavihekimince saptanması yoluna gidilecektir. Bahsi geçen sağlık raporlarınınmevzuata uygun olup olmadıkları da ayrıca araştırılacak konular arasında8 SSK Genel Müdürlüğü’nün 15.05.1991 tarih <strong>ve</strong> 3-53 Ek sayılı Genelgesi9 Y. HGK. 14.04.1982, E:1679, K:360, Y. HGK, 05.06.1991, E:249, K:336; ASLANKÖYLÜ, Resul: Sosyal SigortalarKanunu Yorumu, Nurol Matbaacılık, Ankara 2003, s:517-518Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 533
ulunmaktadır. Örneğin, alınacak raporun, işyerinde açıkça vücutça çalışmayael<strong>ve</strong>rişli olduğunu açıkça belirtmesi gerekip, “çalışır”, “bulaşıcı hastalığıyoktur” ifadeleri yetmez 10 .Diğer taraftan, işi giriş sağlık raporunun çalışma mevzuatında öngörülensıraya uygun hekim <strong>ve</strong> sağlık kurumlarından alınması gerekmektedir. Örneğin,İş Kanununun 86.maddesine göre ağır <strong>ve</strong> tehlikeli işlerde çalışacakişçilerin işe girişlerinde <strong>ve</strong>ya işin devamı süresince en az yılda bir bu işlerebedence uygun <strong>ve</strong> dayanıklı oldukları yönündeki sağlık raporunun, işyerihekimi, işçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadığı yerlerde sırası ileen yakın SSK 11* , sağlık ocağı, hükümet <strong>ve</strong>ya belediye doktorlarından alınmasıicabetmektedir.İş Kanunundaki bu düzenleme açısından, yasada öngörülen sağlık mercilerivarken özel doktora başvurulması olanaksızdır. 12 Keza, eğer sağlıkraporunun <strong>ve</strong>rilmesi konusunda birden çok doktor <strong>ve</strong>ya sağlık kuruluşuyetkili kılınmışsa, yazılış sırasına göre, önde bulunan atlanarak dahasonrakinden rapor alınamaz. 13 Sözkonusu işe giriş sağlık raporlarının iseusulüne uygun olarak düzenlenmesi, sigortalının hasta olmadığını değilbedence işe dayanıklı olduğunu belirtmesi gerekmektedir. 14IV –ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN SORUMLULUĞU<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 21.maddesi dördüncü fıkrasına göre; hastalık, üçüncübir kişinin kusuru nedeniyle meydana gelmişse, sigortalıya <strong>ve</strong> hak sahiplerineyapılan <strong>ve</strong>ya ileride yapılması gereken ödemeler zarara sebep olanüçüncü kişilere <strong>ve</strong> şayet kusuru varsa bunları çalıştıranlara rücû edilir. Anlaşılacağıüzere Kurum, hastalık halinde de yaptığı giderleri rücu davası ileüçüncü kişiye ya da bunları çalıştıranlara ödetme yoluna gidecektir.Ancak Kurumun yapmış olduğu bu giderleri üçüncü kişi ya da bunlarıçalıştıranlardan istemesinin hukuken basit bir rücu hakkı mı yoksa kanunihalefiyet mi olduğu ise tartışmalı görülmektedir. Geçmiş dönemde, mülga506 sayılı Kanunun 39.maddesi uygulamasında, Kurumun rücu hakkının işkazası <strong>ve</strong> meslek hastalığında olduğu gibi yasal halefiyet esasına dayandığıkabul edilmekteydi. 15 Ancak, artık <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 21.maddesindeaçıkça Kurumca “rücu” edileceğinden söz edildiği için, buradaki rücu davalarınınhaleflik ilkesine dayanmadığının kabulü gerektiğini söyleyebiliriz.Böylece Kurum bu hakkını sigortalıya tanınan haktan bağımsız olarakkullanacaktır. Yani, Kurum zarar görenin yerine kendisini koyup her türlü10 Y. 9.HD. 10.07.1969, E:1969, K:8009; ÇAKMAK, İhsan: Şerhli Sosyal Sigortalar Kanunu, Adalet Yayınevi, 1.Cilt,Ankara 2001, s:1280-128111 * Bilindiği üzere, 06.01.2005 tarihli, 5283 sayılı Kanun ile SSK ya ait dispanser <strong>ve</strong> hastaneler dahil tüm sağlık birimleriSağlık Bakanlığı’na devredilmiştir. (19.01.2005 -25705 tarih <strong>ve</strong> Mükerrer sayılı RG)12 Y. 10.HD. 12.11.1973 tarih, E:1047, K:1973/109213 Y. 10.HD. 19.11.1991 tarih, E:1990/10957, K:1991/929314 Y. 9. HD. 15.12.1973 tarih, E:26464, K:1973/2255; 09.05.1969 tarih, E:2341, K:1969/5193, Y. HGK. 17.09.1986 tarih,E:1986/10-299, K:1986/773; Y. 10.HD. 19.11.1991, E:1990/10957,K:1991/929315 Y.10.HD. 23.10.1973, 722/910; 28.03.1977, 7133/2261534Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
dava açamayacak, sadece yaptığı yardım kadar rücu davası açabilecektir 16 .Kusur ise daha önceki bölümlerde açıklanmıştı.Madde, hastalığa sebep olanın sorumluluğunu özel olarak düzenlediğiiçin, bu kişinin başka yasa hükümlerine, -sözgelimi, Borçlar Kanunu <strong>ve</strong>Karayolları Trafik Kanunu hükümlerine-, dayanılarak sorumlu tutulmasımümkün değildir. Düzenlemenin, en azından diğer kanun hükümleri karşısındauygulama önceliği vardır. Zira özel hükmün genel hükümlere göreuygulama önceliği bulunduğu da söz götürmez 17 .Belirtelim ki; hastalık, kamu görevlileri, er <strong>ve</strong> erbaşlar ile kamu idareleritarafından görevlendirilen diğer kişilerin vazifelerinin gereği olarak yaptıklarıfiiller sonucu meydana gelmiş ise, bu fiillerden dolayı haklarında kesinleşmişmahkûmiyet kararı bulunanlar hariç olmak üzere, sigortalı <strong>ve</strong>yahak sahiplerine yapılan ödemeler <strong>ve</strong>ya bağlanan gelirler için kurumuna<strong>ve</strong>ya ilgililere rücu edilmez.(<strong>5510</strong>/21-5)Öte yandan kusurları ile hastalığa neden olan üçüncü kişilere Kurumcarücu edileceği hüküm altına alınmış olmakla birlikte bu sefer “araç sahiplerinin”sorumluluğuna yer <strong>ve</strong>rilmemiştir. Zira, Kurum daha önce, 1479sayılı Kanunun 63.maddesi ikinci fıkrasında yer aldığı üzere “araç sahiplerine”de rücu edebiliyordu. Ancak, Resmi Gazetede yayımlanan 27.03.2002tarih 2001/343 Esas, 2002/41 Karar sayılı Anayasa Mahkemesi kararıyla 18sözkonusu madde metninde yer alan “araç sahipleri” ibaresi iptal edilmiştir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunda sözkonusu iptal kararının dikkate alındığı anlaşılmaktadır.Üçüncü kişinin sorumluluğu bahsine önceki bölümlerde iş kazası <strong>ve</strong> meslekhastalığı kapsamında detaylı olarak yer <strong>ve</strong>rdiğimiz <strong>ve</strong> hastalık haliylede bir birine paralellik arzettikleri için burada kısaca değinmeyi yeterligördük.V - İŞVERENİN KUSURSUZ SORUMLULUĞU<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 23.maddesi gereğince iş<strong>ve</strong>ren, hastalık halinde Kanundakibildirim yükümlülüğünü yerine getirmemiş olmakla kusuru olmasada sorumlu sayılmıştır. Buna göre; sigortalı çalıştırmaya başlandığınınsüresi içinde sigortalı işe giriş bildirgesi ile Kuruma bildirilmemesi halinde,bildirgenin sonradan <strong>ve</strong>rildiği <strong>ve</strong>ya sigortalı çalıştırıldığının Kurumcatespit edildiği tarihten önce meydana gelen hastalık hali sonucu ilgililerinödenekleri Kurumca ödenir. Hastalık halinde Kurumca yapılan <strong>ve</strong> ilerideyapılması gerekli bulunan her türlü masrafların tutarı ise 21.maddeninbirinci fıkrasında yazılı sorumluluk halleri aranmaksızın, iş<strong>ve</strong>rene ayrıcaödettirilir.16 Y. HGK, 18.03.1998, E:183, K:233; Y. 10. HD. 15.01.2001, E:2000/6871, K:2001/3; ÇAKMAK, İhsan:1479 Sayılı EsnafSanatkarlar Ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Bağ-Kur Kanunu İle 2926 Sayılı Tarım Bağ-Kur Kanunu, Bilge Yayınevi,Ankara 2004, s:593-59517 ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1977, s:388-38918 13.11.2002 tarih <strong>ve</strong> 24935 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 535
VI –SİGORTALILIK NİTELİĞİNİN YİTİRİLMESİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 9.maddesi ikinci fıkrasında hastalık halinde sigortalılıkniteliğinin yitirilmesinde özel bir düzenlemeye yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Gerçektende, hastalık hükümlerinin uygulanmasında sigortalılık; ilgili kanunlargereği sigortalının ücretsiz izinli olması, gre<strong>ve</strong> iştirak etmesi <strong>ve</strong>ya iş<strong>ve</strong>reninlokavt yapması hallerinde, bu hallerin sona ermesini, diğer hallerdeise çalışanların statüsüne göre yukarıda belirtilen sigortalılığın sona erdiğitarihleri, takip eden onuncu günden başlanarak yitirilmiş sayılacaktır.Önceki dönemde, 506 sayılı Kanunun mülga 107.maddesine göre de hastalıksigortası uygulaması açısında sigortalılık, ödenen primin ilişkin olduğugünü takip eden onuncu günden başlanarak yitirilmiş sayılmıştır. Belirtelimki, konu ile ilgili olarak “Sosyal Sigortalılık” bölümünde gerekli açıklamalardabulunulduğu için burada ayrıca detaya girilmemiştir.536Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
OTUZBİRİNCİ BÖLÜMANALIK HALİ, SAĞLANAN HAKLARVE SORUMLULUKLAR
I – ANALIK HALİNİN TANIMIAnalık hali <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 15.maddesi ikinci fıkrasında düzenlenmiştir.Buna göre; Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (b) bentlerikapsamındaki sigortalı kadının <strong>ve</strong>ya sigortalı erkeğin sigortalı olmayaneşinin, kendi çalışmalarından dolayı gelir <strong>ve</strong>ya aylık alan kadının ya dagelir <strong>ve</strong>ya aylık alan erkeğin sigortalı olmayan eşinin gebeliğinin başladığıtarihten itibaren doğumdan sonraki ilk sekiz haftalık, çoğul gebelik halindeise ilk on haftalık süreye kadar olan gebelik <strong>ve</strong> analık haliyle ilgili rahatsızlık<strong>ve</strong> özürlülük halleri analık hali kabul edilmektedir.Diğer taraftan, doğum olayında tıbben çocukların 180 günlük dönemdedünyaya gelmesi “düşük”, 180 ya da daha fazla günlük çocukların dünyayagelmesi ise “doğum” olarak değerlendirilmektedir. Bu bölümde sadeceanalık halinde Kurumca <strong>ve</strong>rilen parasal yardımlardan söz edilecektir. Analıkhalinde sağlanan sağlık yardımlarına ise genel sağlık sigortasına ilişkinaçıklamalarımızda yer <strong>ve</strong>rildiği için burada ayrıca değinilmeyecektir.Belirtelim ki; <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında, Kurumca sağlanan parasalyardımlardan geçici iş göremezlik ödeneği ile emzirme ödeneğine yer<strong>ve</strong>rilmiş, ancak mülga 506 sayılı Kanundaki maktu gebelik <strong>ve</strong> doğum yardımınayer <strong>ve</strong>rilmemiştir. Artık, ülkemizin hemen her yerinde analık halindegebelik <strong>ve</strong> doğum sağlık hizmeti <strong>ve</strong>rilebilmesi mümkün olduğu içinbu yaklaşım isabetli sayılabilir.II – GEÇİCİ İŞGÖREMEZLİK ÖDENEĞİ VERİLMESİII .1 - ŞARTLARIAnalık halinde geçici iş göremezliğe uğrayan sigortalı, iş göremez olduğusüre için gelir kaybına uğradığı gibi tedavi masrafları da ortaya çıkacağındandolayı giderlerinde artış olacağı açıktır. Kurum bunu telafi edebilmekiçin parasal yardımda bulunacaktır. <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında, işkazası <strong>ve</strong> meslek hastalığından farklı olarak, analık halinde sigortalıya geçiciiş göremezlik ödeneği <strong>ve</strong>rilmesinde belli bir bekleme süresinin tamamlanmışolması şartının yerine getirilmesi gerekmektedir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 16.maddesi ikinci fıkrasına göre, sigortalıya analık halinebağlı olarak ortaya çıkan iş göremezlik süresince, günlük geçici iş göremezliködeneği <strong>ve</strong>rilir. Kanunun 18.maddesi birinci fıkrasının (c) bendinegöre; Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi ile (b) bendindebelirtilen muhtarlar ile aynı bendin (1), (2) <strong>ve</strong> (4) numaralı alt bentleri kapsamındakisigortalı kadının analığı halinde, doğumdan önceki bir yıl içindeen az doksan gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması şartıyla,doğumdan önceki <strong>ve</strong> sonraki sekizer haftalık sürede, çoğul gebelik halindeise doğumdan önceki sekiz haftalık süreye iki haftalık süre ilâ<strong>ve</strong> edilerekçalışmadığı her gün için, geçici iş göremezlik ödeneği <strong>ve</strong>rileceği hükümaltına alınmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 539
<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 18.maddesi birinci fıkrasının (d) bendine göre ise,4.maddenin birinci fıkrasının (a) bendi ile (b) bendinde belirtilen muhtarlarile aynı bendin (1), (2) <strong>ve</strong> (4) numaralı alt bentleri kapsamındaki sigortalıkadının isteği <strong>ve</strong> hekimin onayı ile doğuma üç hafta kalıncaya kadar çalışılmasıhalinde, doğum sonrası istirahat süresine eklenen süreler için degeçici iş göremezlik ödeneği <strong>ve</strong>rilir.Kanun hükmünde, hizmet sözleşmesi ile ya da bağımlı çalışan Kanunun4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde belirtilen muhtarlar ile aynıbendin (1), (2) <strong>ve</strong> (4) numaralı alt bentleri kapsamındaki kadın sigortalılararasında bir ayrıma gidilmediği görülmektedir. Ayrım, Kanunun 4. maddesininbirinci fıkrasının (b) bendinin (3) numaralı alt bendi kapsamındakikadın sigortalılara yapılmıştır. Yani, anonim şirketlerin yönetim kuruluüyesi olan ortakları, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komanditeortakları, diğer şirket <strong>ve</strong> donatma iştiraklerinin ise tüm ortaklarındanolan kadın sigortalılar analık halinde geçici iş göremezlik ödeneğialamayacaklardır.Öte yandan, Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamdakisigortalılar için, iş göremezliğin başladığı tarihten önceki bir yıl içindeen az doksan gün kısa vadeli sigorta priminin ödenmiş olması değil bildirilmişolması yeterli sayılmıştır. Ancak, Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının(b) bendine göre sigortalı sayılanlara analık halinde geçici iş göremezliködeneği, genel sağlık sigortası dahil prim <strong>ve</strong> prime ilişkin her türlüborçlarının ödenmiş olması şartıyla yatarak tedavi süresince <strong>ve</strong>ya yataraktedavi sonrası bu tedavinin gereği olarak istirahat raporu aldıkları süredeödenir. Bu kapsamdaki sigortalılar için doğum öncesi <strong>ve</strong> doğum sonrasıçalışmadığı sürelerde geçici iş göremezlik ödeneğinin ödenebilmesi içinyatarak tedavi şartı aranmaz.(<strong>5510</strong>/18-2)II .2 - GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİNİNTUTARI VE ÖDENMESİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 18.maddesi üçüncü fıkrasına göre; sigortalı kadınınanalığı halinde sigortalıya <strong>ve</strong>rilecek olan geçici iş göremezlik ödeneğiningünlük tutarı, Kanunun 17.maddesine göre hesaplanacak günlük kazancınınyarısı, ayaktan tedavilerde ise üçte ikisidir. Eski 506 sayılı Kanunuygulamasında ise, sigortalı kadının analığı halinde geçici iş göremezliködeneğinin günlük tutarı sigortalının günlük kazancının 2/3’si idi.Ancak sigorta prim <strong>ve</strong> ödeneklerinin hesabına esas tutulacak günlük kazançlarınalt sınırında meydana gelecek değişikliklerde, yeniden tespitedilen alt sınırın altında bir günlük kazanç üzerinden ödenek almakta bulunanların<strong>ve</strong>ya almaya hak kazanmış <strong>ve</strong>ya kazanacak olanların bu ödenekleri,günlük kazançlarının alt sınırındaki değişikliklerin yürürlüğe girdiğitarihten başlayarak değiştirilmiş günlük kazançların alt sınırına göreödenir.(<strong>5510</strong>/18-4)540Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Bir sigortalıda iş kazası, meslek hastalığı, hastalık <strong>ve</strong> analık hallerinden birkaçıbirleşebilir. Bu durumda geçici iş göremezlik ödeneklerinden en yükseği<strong>ve</strong>rilir.(<strong>5510</strong>/18-5) Geçici iş göremezlik ödenekleri, toplu iş sözleşmesiyapılan işyerleri ile kamu idarelerinin iş<strong>ve</strong>renleri tarafından Kurumca belirlenenusul <strong>ve</strong> esaslara göre Kurum adına sigortalılara ödenerek, dahasonra Kurum ile mahsuplaşmak suretiyle tahsil edilebilir. (<strong>5510</strong>/18-6) 506sayılı Kanunda iş göremezlik ödeneğinin haftalık olarak <strong>ve</strong> işledikten sonraödenmesi esası benimsenmişken, burada ödenmenin usul <strong>ve</strong> esaslarınıKurum belirleyecektir.III –EMZİRME ÖDENEĞİ VERİLMESİAnalık halinde Kurumca <strong>ve</strong>rilen bir diğer parasal yardım da emzirmeödeneğidir. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 16.maddesi üçüncü fıkrasına göre; analıksigortasından sigortalı kadına <strong>ve</strong>ya sigortalı olmayan karısının doğumyapması nedeniyle sigortalı erkeğe, bu Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının(a) <strong>ve</strong> (b) bentleri kapsamındaki sigortalılardan; kendi çalışmalarındandolayı gelir <strong>ve</strong>ya aylık alan kadına ya da gelir <strong>ve</strong>ya aylık alan erkeğinsigortalı olmayan eşine, her çocuk için yaşaması şartıyla doğum tarihindegeçerli olan <strong>ve</strong> Kurum Yönetim Kurulunca belirlenip Çalışma <strong>ve</strong> SosyalGü<strong>ve</strong>nlik Bakanı tarafından onaylanan tarife üzerinden emzirme ödeneği<strong>ve</strong>rilecektir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 16.maddesi dördüncü fıkrasına göre ise; sigortalı kadına<strong>ve</strong>ya sigortalı olmayan eşinin doğum yapması nedeniyle sigortalı erkeğeemzirme ödeneği <strong>ve</strong>rilebilmesi için, Kanunun 4.maddesinin birincifıkrasının;1) (a) bendi kapsamında olanlar için doğumdan önceki bir yıl içinde en az120 gün kısa vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş olması,2) (b) bendi kapsamında olanlar için doğumdan önceki bir yıl içinde en az120 gün kısa vadeli sigorta kolları primi yatırılmış <strong>ve</strong> genel sağlık sigortasıprimi dahil prim <strong>ve</strong> prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması,şarttır.Emzirme ödeneğine hak kazanan sigortalılardan 9 uncu maddeye göresigortalılığı sona erenlerin, bu tarihten başlamak üzere üçyüz gün içindeçocukları doğarsa, sigortalı kadın <strong>ve</strong>ya eşi analık sigortası haklarından yararlanacaksigortalı erkek, doğum tarihinden önceki onbeş ay içinde en az120 gün prim ödenmiş olması şartıyla emzirme ödeneğinden yararlandırılır.(<strong>5510</strong>/16-5)IV - İŞVERENİN KUSURSUZ SORUMLULUĞU<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 23.maddesi gereğince iş<strong>ve</strong>ren, analık halinde Kanundakibildirim yükümlülüğünü yerine getirmemiş olmakla kusuru olmasada sorumlu sayılmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 541
Buna göre; sigortalı çalıştırmaya başlandığının süresi içinde sigortalı işe girişbildirgesi ile Kuruma bildirilmemesi halinde, bildirgenin sonradan <strong>ve</strong>rildiği<strong>ve</strong>ya sigortalı çalıştırıldığının Kurumca tespit edildiği tarihten öncemeydana gelen analık hali sonucu ilgililerin ödenekleri Kurumca ödenir.Analık halinde Kurumca yapılan <strong>ve</strong> ileride yapılması gerekli bulunan hertürlü masrafların tutarı ise 21.maddenin birinci fıkrasında yazılı sorumlulukhalleri aranmaksızın, iş<strong>ve</strong>rene ayrıca ödettirilir.Diğer taraftan, Kanunu 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındasigortalı olduğu halde, Kanunun 8.maddesi dördüncü fıkrasında belirtilensüre içerisinde bildirimde bulunmayanlara, bildirimde bulunulmayansürede meydana gelen analık hali sonucu ilgililerin ödenekleri Kurumcaödenmez.V –SİGORTALILIK NİTELİĞİNİN YİTİRİLMESİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 9.maddesi ikinci fıkrasında analık halinde sigortalılıkniteliğinin yitirilmesinde özel bir düzenlemeye yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Gerçektende, analık hükümlerinin uygulanmasında sigortalılık; ilgili kanunlar gereğisigortalının ücretsiz izinli olması, gre<strong>ve</strong> iştirak etmesi <strong>ve</strong>ya iş<strong>ve</strong>reninlokavt yapması hallerinde, bu hallerin sona ermesini, diğer hallerde iseçalışanların statüsüne göre yukarıda belirtilen sigortalılığın sona erdiği tarihleri,takip eden onuncu günden başlanarak yitirilmiş sayılacaktır.Önceki dönemde, 506 sayılı Kanunun 107.maddesine göre de analık sigortasıuygulaması açısında sigortalılık, ödenen primin ilişkin olduğu günütakip eden onuncu günden başlanarak yitirilmiş sayılmıştır. Belirtelim ki,konu ile ilgili olarak “sosyal sigortalılık” bölümünde gerekli açıklamalardabulunulduğu için burada da ayrıca detaya girilmemiştir.542Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
OTUZİKİNCİ BÖLÜMKISA VADELİ SİGORTA KOLARINDAORTAK KONULAR
I – DİKKATE ALINMAYAN SÜRELERSosyal sigorta uygulamasında bazı haklardan yararlanabilmek için sigortalınınstaj süresini tamamlaması gerekmektedir. İş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığındastaj süresi bulunmamakla birlikte, hastalık <strong>ve</strong> analık halinde ancakbelli bir süre prim bildirilmiş ya da ödenmiş olması halinde geçici iş göremezliködeneği <strong>ve</strong>rilebilmektedir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 18.maddesi gereğince, Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının(a) bendi ile 5.maddesi kapsamındaki hastalık sigortasına tabi olanlarınhastalık sebebiyle iş göremezliğe uğramaları halinde, iş göremezliğinbaşladığı tarihten önceki bir yıl içinde en az doksan gün kısa vadeli sigortaprimi bildirilmiş olması şartıyla ödenek <strong>ve</strong>rilebilmektedir. Yine, Kanunun4.maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi ile (b) bendinde belirtilen muhtarlarile aynı bendin (1), (2) <strong>ve</strong> (4) numaralı alt bentleri kapsamındaki sigortalıkadının analığı halinde, doğumdan önceki bir yıl içinde en az doksangün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması şartıyla <strong>ve</strong> bağımsız çalışansigortalıların genel sağlık sigortası dahil prim <strong>ve</strong> prime ilişkin her türlüborçlarının ödenmiş olması şartıyla ödenek <strong>ve</strong>rilebilecektir.Sigortalının, genel olarak kendi iradesi dışında çalışmadığı bazı süreler isekısa vadeli sigorta kolları bakımından dikkate alınmamaktadır. Çalışılmadangeçen bu süreler ise, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 24.maddesindeki düzenlemeyegöre; aynı Kanunun 18.maddesindeki hem belirttiğimiz bu sürelerin,hem de iş göremezliğin başladığı <strong>ve</strong>ya hastalığın anlaşıldığı yahut doğumunolduğu tarihten önceki bir yılın hesabında dikkate alınmamaktadır.Bu kapsamda olmak üzere kısa vadeli sigorta kolları bakımından dikkatealınmayan süreler ise şunlardır:a) Herhangi bir sebeple silâh altına alınan sigortalının askerlikte geçen hizmetsüresi,b) Hükümlülükle sonuçlanmayan tutuklulukta geçen süre,c) İş kazası, meslek hastalığı, hastalık <strong>ve</strong> analık sigortalarından geçici işgöremezlik ödeneği alan sigortalının iş göremediği süre,d) Sigortalının gre<strong>ve</strong> iştirak etmesi <strong>ve</strong>ya iş<strong>ve</strong>renin lokavt yapması hallerindegeçen süre.Kanun hükmünde, “hükümlülükle sonuçlanmayan tutuklulukta geçensüre” denildiği için, yalnız beraatla sonuçlanan tutukluluk süresi değil,diyelim af ile sonuçlanan tutukluluk süresi dahi taban prim gün sayısınıniçinde yar aldığı sürenin dışındadır. Bundan başka, “herhangi bir sebeplesilâh altına alınmak”tan söz edildiği için, askerlik süresinin göz önünde tutulmasıyönünden askerlik ödevinin “muvazzaf” olması ya da “manevra”dolayısıyla olmasının bu konuda önemi yoktur 1 .1 ÇENBERCİ, Mustafa: Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1977, s:759Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 545
II - ÖDENEK VE GELİRLERE ESAS TUTULACAKGÜNLÜK KAZANÇII .1 –GENEL OLARAKAşağıda görüleceği üzere geçici iş göremezlik ödeneği, sigortalının günlükprime esas kazancı üzerinden hesaplanmakta, sürekli iş göremezlikya da ölüm gelirine esas tutulacak aylık kazanç da, günlük kazancın otuzkatı olarak dikkate alınmaktadır. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 17.maddesinde ise,iş kazası, meslek hastalığı, hastalık <strong>ve</strong> analık hallerinde <strong>ve</strong>rilecek ödenek<strong>ve</strong> bağlanacak gelirlerin hesabına esas tutulacak günlük kazancın nasıl hesaplanacağıaçıklanmıştır. Prime esas kazançlar ise <strong>5510</strong> sayılı Kanunun80.maddesinde düzenlenmiştir.Bağımlı çalışanlar açısından, hak edilen ücretler ile prim, ikramiye <strong>ve</strong> bunitelikteki her çeşit istihkaktan o ay için yapılan ödemelerin brüt toplamısigortalıların prim matrahlarının hesabında esas alınmaktadır. Bağımsızçalışan sigortalılar açısından ise prime esas günlük kazancın alt sınırı ileüst sınırı arasında kalmak şartı ile kendileri tarafından beyan edilen tutarlarprime esas kazanç olarak dikkate alınmaktadır. Dolayısıyla primi kesilenbu miktarlar ödenek <strong>ve</strong> gelirin hesabına da esas alınacaktır.Belirtelim ki; sigorta primine esas kazançlara ilişkin olarak, önceki bölümlerde,“Sigorta Prime Tabi Olan Kazançlar” bölümünde ayrıntılı açıklamalarayer <strong>ve</strong>rildiği için, bu kısa izahattan başka ayrıca detaya girilmemiştir.Meslek hastalığı, sigortalının sigortalı olarak çalıştığı son işinden ayrıldığıtarihten bir yıl geçtikten sonra meydana çıkmış ise, günlük kazancı buson işinden ayrıldığı tarih esas alınarak aşağıdaki açıklamalara göre hesaplanacaktır.Bundan başka, iş kazası ile meslek hastalığı sigortasındanbağlanacak gelirlere esas tutulacak aylık kazanç da, aşağıdaki hükümleregöre hesaplanacak günlük kazancın otuz katı olarak dikkate alınacaktır.(<strong>5510</strong>/17-4-5)Öte yandan; <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendikapsamında olan sigortalıların, aşağıdaki şekillerde hesaplanacak günlükkazançlarında; <strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlük tarihinden sonraki sürelereait prime esas kazanç hesabında dikkate alınan unsurlar, bu Kanunun yürürlüktarihinden önceki sürelere ait prime esas kazanç hesabında da dikkatealınacağını söyleyelim.(<strong>5510</strong>/Geçici 11-3)Benzer biçimde, hizmet akdiyle çalışan sigortalılar için Kanunun 17.maddesigereğince tespit edilecek günlük kazanç hesabına esas üç aylık dönemdekikazançları Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce olanların son takvimayı itibarıyla gelirlerinin hesaplanmasında bu Kanunla yürürlükten kaldırılan506 sayılı Kanun hükümleri uygulanır. (<strong>5510</strong>/Geçici 11-4)546Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
II .2 –ZARARLANDIRICI SİGORTA OLAYINDAN ÖNCEKİONİKİ AYDA ÇALIŞMA VAR İSEİş kazası, meslek hastalığı, hastalık <strong>ve</strong> analık hallerinde <strong>ve</strong>rilecek ödeneklerin<strong>ve</strong>ya bağlanacak gelirlerin hesabına esas tutulacak günlük kazanç; işkazasının <strong>ve</strong>ya doğumun olduğu tarihten, meslek hastalığı <strong>ve</strong>ya hastalıkhalinde ise iş göremezliğin başladığı tarihten önceki oniki aydaki son üçay içinde Kanunun 80. maddesine göre hesaplanacak prime esas kazançlartoplamının, bu kazançlara esas prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiylehesaplanır.(<strong>5510</strong>/17-1) Belirtelim ki, burada sözü edilen takvim ayıdeğildir. Oniki aylık dönem aynı yılda olabileceği gibi iki yıla da yayılabilir.II .3 –ZARARLANDIRICI SİGORTA OLAYINDAN ÖNCEKİONİKİ AYDA ÇALIŞMA YOK İSEİş kazasının olduğu, meslek hastalığı halinde ise iş göremezliğin başladığıtarihten önceki oniki aylık dönemde çalışmamış <strong>ve</strong> ücret almamış olansigortalı, çalışmaya başladığı ay içinde iş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığı nedeniyleiş göremezliğe uğrarsa <strong>ve</strong>rilecek ödeneklerin <strong>ve</strong>ya bağlanacak gelirlerinhesabına esas günlük kazanç; çalışmaya başladığı tarih ile iş göremezliğininbaşladığı tarih arasındaki sürede elde ettiği prime esas günlükkazanç toplamının, çalıştığı gün sayısına bölünmesi suretiyle; çalışmayabaşladığı gün iş kazasına uğraması halinde ise aynı <strong>ve</strong>ya emsal işte çalışanbenzeri bir sigortalının günlük kazancı esas tutulur. (<strong>5510</strong>/17-2)II .4 – HİZMET AKDİ İLE ÇALIŞANLAR AÇISINDANDİKKATE ALINMAYACAK TUTARLARMadde hükmünde iş sözleşmesi çalışan sigortalılar açısından ödenek <strong>ve</strong>yagelire esas günlük kazançlarının hesabında iki istisnaya yer <strong>ve</strong>rildiği görülmektedir.Düzenleme ile ödenek <strong>ve</strong>ya gelire esas günlük kazançlarınınhesabında bazı ödeme kalemlerinin sadece belli bir oranı dikkate alınacakken,ödenmesine karar <strong>ve</strong>rilen bazı ödeme kalemleri ise dikkate alınmayacaktır.Buna göre; Kanunu 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi gereği sigortalısayılanların ödenek <strong>ve</strong>ya gelire esas günlük kazançlarının hesabında aşağıdakiunsurlar dikkate alınmayacaktır.(<strong>5510</strong>/17-3) :a) Prim, ikramiye <strong>ve</strong> bu nitelikteki arızi ödemeler dikkate alınmış ise ödenek<strong>ve</strong> gelire esas alınacak günlük kazanç, ücret toplamının ücret alınangün sayısına bölünmesiyle hesaplanacak günlük kazanca, % 50 oranındabir ekleme yapılarak bulunan tutardan çok olamaz.b) İdare <strong>ve</strong>ya yargı mercilerince <strong>ve</strong>rilen karar gereğince yapılan ücret, ikramiye,zam, tazminat <strong>ve</strong> bu mahiyetteki ödemelerden, ödenek <strong>ve</strong> gelirinhesabına esas alınan üç aylık dönemden önceki aylara ilişkin olanlar dikkatealınmaz.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 547
III - ÖDENEK VE GELİRİN ÖDENMEMESİ, AZALTILMASIVE GERİ ALINMASIIII .1 –GENEL OLARAKİş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı, hastalık <strong>ve</strong> analık hallerinde Kurumdan geçiciiş göremezlik ödeneği alan ya da sürekli iş göremezlik geliri bağlanansigortalıdan sağlığına ilişkin daha özenli davranması beklenir. Bu özendoğrudan kendisinin vücut bütünlüğü <strong>ve</strong> iyi halde olması ile ilgili olduğugibi Kurum açısından da önemlidir. Böylece Kurum sağlığına daha hızlıkavuşan sigortalısına gereksiz yere ödenek <strong>ve</strong>rmeyecek ya da gelir bağlamayacak<strong>ve</strong>yahutta daha az miktarda ödeme yapacaktır.Kanunda sigortalının sağlığına dikkate etmesi sadece kendi özenine bırakılmamış,adeta yaptırım niteliğinde düzenlemelere yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Sigortalıaşağıda açıklayacağımız sorumluluklarını yerine getirmediği durumdaKurumca sağlanan bu mahiyetteki parasal yardımlardan ya yararlanamayacakya da daha düşük oranda yararlanacaktır. Bunlardan kimisi <strong>ve</strong>rilengeçici iş göremezlik ödeneğinin ödenmemesi <strong>ve</strong>ya geri alınması sonucunudoğururken kimisi de <strong>ve</strong>rilen ödenek <strong>ve</strong> bağlanan sürekli iş göremezlikgelirinin azaltılmasına sebep olacaktır.III .2 –GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİNİN ÖDENMEMESİVEYA GERİ ALINMASI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 22.maddesi birinci fıkrasının (d) bendine göre; tedavigördüğü hekimden, tedavinin sona erdiğine <strong>ve</strong> çalışabilir olduğuna dairbelge almaksızın çalışan sigortalıya, geçici iş göremezlik ödeneği ödenmez,ödenmiş olanlar da yersiz yapılan ödeme tarihinden itibaren Kanunun96.maddesi hükümlerine göre geri alınır. Kurumca parasal yardım <strong>ve</strong>rilmemesiya da geri alınması uygulaması sadece geçici iş göremezlik ödeneğidurumu için sözkonusu olmaktadır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 96.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi gereğince de;Kurumca sigortalıya yersiz olarak yapıldığı tespit edilen geçici iş göremezliködeneği, sigortalının kasıtlı <strong>ve</strong>ya kusurlu davranışlarından doğmuşsa,hatalı işlemin tespit tarihinden geriye doğru en fazla on yıllık sürede yapılanödemeler, bu ödemelerin yapıldığı tarihlerden itibaren hesaplanacakolan kanunî faizi ile birlikte, ilgilinin Kurumdan alacağı varsa bu alacağındanmahsup edilir, alacağı yoksa genel hükümlere göre geri alınır.Buradaki düzenleme 506 sayılı Kanunun mülga 38/2. maddesine benzemeklebirlikte, aralarında önemli bir farklılık bulunduğu da söylenebilir.506 sayılı Kanun uygulamasında sigortalı, tedavinin sona erdiğine <strong>ve</strong> çalışabilirdurumda olduğuna dair belge almaksızın çalıştırılır ise, aynı hastalığayakalanan sigortalıya bu süreler için geçici iş göremezlik ödeneği<strong>ve</strong>rilmediği gibi <strong>ve</strong>rilmiş olanlar da geri alınmaktaydı. Burada sigortalıyaödenek <strong>ve</strong>rilmemesi ya da geri alınması, çalışması ile yeniden aynı hasta-548Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
lığa yakalanması durumunda sözkonusu iken, <strong>5510</strong> sayılı Kanunda böylebir hüküm bulunmamaktadır. Şu halde, önemli olan sigortalının tedavigördüğü hekimden, tedavinin sona erdiğine <strong>ve</strong> çalışabilir olduğuna dairbelge almaksızın çalışmasıdır. Yoksa, sigortalının tekrar hastalanması bubakımdan bir koşul oluşturmamaktadır.Geçici iş göremezlik ödeneğinin <strong>ve</strong>rilmemesine ilişkin bir diğer düzenlemeyeise Kanunun 22.maddesi ikinci fıkrasında yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre;bağımsız çalışan sigortalılar, Kanunun 13.maddesinde belirtilen süredeuğradıkları iş kazasını Kuruma bildirmediklerinde, sigortalıya yapılacakiş göremezlik ödenekleri bildirim tarihinden itibaren ödenecektir. Yani, işkazası bildirimi yapılıncaya kadar bağımsız çalışan sigortalılara ödenek<strong>ve</strong>rilmeyecektir.III .3 - GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİ İLE SÜREKLİ İŞGÖREMEZLİK GELİRİNİN AZALTILMASIIII .3 .1 –Genel olarakKurum, belli koşulların varlığı halinde, kısa vadeli sigorta kolları olan işkazası, meslek hastalığı, hastalık <strong>ve</strong> analık zararlandırıcı sigorta olaylarındasigortalıya <strong>ve</strong>rilecek olan geçici iş göremezlik ödeneği ile sürekli iş göremezlikgelirini belli oranlarda azaltabilecektir. Kurumun azaltacağı oranlaraşağıda belirtilen düzeyleri geçemeyecektir. Kurumun ödenek ya da geliriazaltabilmesi ise yine kanunda sayılan sebeplerin varlığı halinde sözkonusuolabilecektir. Bunlara da aşağıda değinilmiştir.III .3 .2 –Hekimin önerdiği tedbir <strong>ve</strong> tavsiyelere uymama halinde<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 22.maddesi birinci fıkrasının (a) bendine göre; cezasorumluluğu olmayanlar ile kabul edilebilir bir mazereti olanlar hariç, sigortalınıniş kazası, meslek hastalığı, hastalık <strong>ve</strong> analık nedeniyle hekiminbildirdiği tedbir <strong>ve</strong> tavsiyelere uymaması sonucu tedavi süresinin uzamasına<strong>ve</strong>ya iş göremezlik oranının artmasına, malûl kalmasına neden olmasıhalinde, uzayan tedavi süresi <strong>ve</strong>ya artan iş göremezlik oranı esas alınarak,sigortalıya <strong>ve</strong>rilecek geçici iş göremezlik ödeneği <strong>ve</strong>ya bağlanacak sürekliiş göremezlik geliri dörtte birine kadarı Kurumca eksiltilecektir. 506 sayılıKanunun mülga 38/1. maddesinde ise hekimce alınması istenen tedbirlereuymayan sigortalılara, bu tedbirleri yerine getirmedikleri süre için ödenek<strong>ve</strong>rilmemekteydi. <strong>5510</strong> sayılı Kanunda ise sigortalı lehine bir düzenlemeyapıldığı görülmektedir.Görüldüğü üzere, bu sebeple, geçici iş göremezlik ödeneği <strong>ve</strong> sürekli iş göremezlikgelirinin azaltılabilmesi için sadece hekimin bildirdiği tedbir <strong>ve</strong>tavsiyelere uymamak yetmemekte, bunun sonucunda sigortalının tedavisüresinin uzamasına <strong>ve</strong>ya iş göremezlik oranının artmasına, malül kalmasınaneden olması gerekmektedir. Öte tandan, ceza sorumluluğu olmayanlarile kabul edilebilir bir mazereti olanlar bundan hariç tutulmuşlardır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 549
Bu kapsamda geçici iş göremezlik ödeneği <strong>ve</strong> sürekli iş göremezlik gelirininazaltılabileceği bir üst sınır da getirilmiştir. Sigortalıya <strong>ve</strong>rilecek geçiciiş göremezlik ödeneği <strong>ve</strong>ya bağlanacak sürekli iş göremezlik gelirindeazaltılabilecek oran ise en fazla 1/4’i kadardır. Şüphesiz Kurum daha azoranda da indirime gidebilecektir. Şu halde, sigortalıya her halükarda haketmiş olduğu ödenek ya da gelirin en az 3/4’ünün <strong>ve</strong>rilmek zorunda olduğunusöyleyebiliriz.III .3 .3 –Ağır kusur sonucu oluşan iş göremezlikte<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 22.maddesi birinci fıkrasının (b) bendine göre; cezasorumluluğu olmayanlar hariç, ağır kusuru yüzünden iş kazasına uğrayan,meslek hastalığına tutulan <strong>ve</strong>ya hastalanan sigortalının kusur derecesiesas alınarak, sigortalıya <strong>ve</strong>rilecek geçici iş göremezlik ödeneği <strong>ve</strong>ya bağlanacaksürekli iş göremezlik geliri üçte birine kadarı Kurumca eksiltilir.Maddede ağır kusuru ile sözkonusu zararlandırıcı sigorta olayına maruzkalan sigortalıya <strong>ve</strong>rilecek ödenek <strong>ve</strong> bağlanacak gelirin kusur derecesiesas alınmak suretiyle 1/3’ine kadar eksiltilebileceği hüküm altına alınmıştır.Burada da, eksiltme için bir tavan getirilmiştir. Böylece, sigortalı ağırkusurlu da olsa hak ettiği ödenek <strong>ve</strong> gelirin 3/4’ü kendisine ödenecektir.Öte yandan, ceza sorumluluğu olmayan sigortalıların, geçici iş göremezliködeneği <strong>ve</strong>ya sürekli iş göremezlik gelirlerinde herhangi bir indirim yapılmayacaktır.Düzenleme 506 sayılı Kanunun mülga 110/2. <strong>ve</strong> 111. maddelerine benzemeklebirlikte, 506/111. maddede “bağışlanmaz kusur”, 506/110-2.maddedeise “suç sayılı hareketten” söz edilirken burada sadece “ağır kusur”danbahsedilmiştir. Bu sebeple, sigortalının ihmali kusurlu olması sebebiylesözkonusu zararlandırıcı sigorta olaylarına uğraması ödenek ya da gelirdebir eksiltmeye sebep olmayacaktır.III .3 .4 –Kasıtlı bir hareket sonucu oluşan iş göremezlikte<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 22.maddesi birinci fıkrasının (c) bendinde; “Kasdî birhareketi yüzünden iş kazasına uğrayan, meslek hastalığına tutulan, hastalanan…. sigortalıya <strong>ve</strong>rilecek geçici iş göremezlik ödeneği <strong>ve</strong>ya bağlanacaksürekli iş göremezlik geliri yarısı tutarında ödenir.” hükmüne yer<strong>ve</strong>rilmiştir.Bu düzenlemenin de 506 sayılı Kanunun mülga 110/2.maddesine paralelliktaşımakla birlikte sigortalı lehine önemli bir farklılığı olduğunu söyleyebiliriz.Zira, 506 sayılı Kanunun mülga 110/2.maddesinde “kasıtlı bir hareketi”ile sözkonusu zararlandırıcı sigorta olaylarına maruz kalan sigortalılaraherhangi bir parasal yardım yapılmazken, buradaki yeni düzenlemeile kasdi harekete rağmen sigortalı lehine olmak üzere yine de hak edilenödenek <strong>ve</strong> gelirin 1/2’i ödenecektir.550Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
III .3 .5 – Teklif edilen tedavinin kabul edilmemesi halinde<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 22.maddesi birinci fıkrasının (c) bendine göre ise; “…<strong>ve</strong>ya Kurumun yazılı bildirimine rağmen teklif edilen tedaviyi kabul etmeyensigortalıya <strong>ve</strong>rilecek geçici iş göremezlik ödeneği <strong>ve</strong>ya bağlanacaksürekli iş göremezlik geliri yarısı tutarında ödenir.”Burada da Kurum yazılı bildirim de dahi bulunmakta fakat sigortalı teklifedilen tedaviyi kabul etmemektedir. Sigortalının bu tutumu gelir bağlanmasıya da ödenek alması hakkını tamamiyle elinden almamaktadır. Sigortalıteklif edilen tedaviyi kabul etmese bile <strong>ve</strong>rilecek geçici iş göremezliködeneği <strong>ve</strong>ya bağlanacak sürekli iş göremezlik gelirini yarısı tutarında haketmektedir. Başkaca bir indirim yapılmaksızın ödenek <strong>ve</strong> gelir 1/2 oranında<strong>ve</strong>rilecektir.IV – SİGORTALILARA VERİLECEK OLAN İSTİRAHATLARİş kazası, meslek hastalığı, hastalık <strong>ve</strong> analık halinde sigortalılara <strong>ve</strong>rilecekolan istirahat raporlarının usul <strong>ve</strong> esasları Sosyal Sigorta işlemleriYönetmeliği’nin 43.maddesinde düzenlenmiştir. İstirahat raporlarındasigortalının çalışıp çalışamayacağı <strong>ve</strong>ya kontrol muayenesinin yapılıp yapılmayacağıhususu belirtilir. İstirahat raporunun bir nüshası işyerlerineibraz edilmesi için sigortalılara <strong>ve</strong>rilmek, bir nüshası Kuruma gönderilmeküzere en az iki nüsha olarak düzenlenir.(SSİY/43-6)İstirahat raporlarının Kurumla sözleşmeli sağlık hizmeti sunucuları tarafındandüzenlenmesi şarttır. Kurumla sözleşmesiz sağlık hizmeti sunucularıtarafından <strong>ve</strong>rilen <strong>ve</strong> istirahat süresi 10 günü geçmeyen raporlar,Kurumla sözleşmeli resmî sağlık hizmeti sunucusu hekimi tarafından, 10günü aşan raporlar ise Kurumla sözleşmeli resmî sağlık hizmeti sunucususağlık kurulunca onandığı takdirde geçerli olur.(SSİY/43-1)Ayaktan tedavilerde sigortalıya tek hekim raporu ile bir defada en çok 10gün istirahat <strong>ve</strong>rilebilir. İstirahat sonrasında kontrol muayenesi rapordabelirtilmiş ise toplam süre yirmi günü geçmemek kaydı ile istirahat uzatılabilir.Yirmi günü aşan istirahat raporları sağlık kurulunca <strong>ve</strong>rilir. Sağlıkkurulunun ilk <strong>ve</strong>receği istirahat süresi sigortalının tedavi altına alındığı tarihtenbaşlamak üzere altı ayı geçemez. Tedaviye devam edilmesi hâlindemalullük hâlinin önlenebileceği <strong>ve</strong>ya önemli oranda azaltılabileceği sağlıkkurulu raporu ile tespit edilirse bu süre uzatılır.(SSİY/43-2) (5) Kurumcayetki tanınan işyeri hekimi bir kerede en fazla 2 gün istirahat <strong>ve</strong>rebilir.(SSİY/43-5)Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında olup, iş<strong>ve</strong>renleritarafından yurtdışında görevlendirilen sigortalılar ile Kanunun4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında bulunan <strong>ve</strong> yürütmekteoldukları iş <strong>ve</strong>ya çalışma konuları nedeniyle yurtdışında bulunansigortalılara <strong>ve</strong> Kanunun 5.maddesi (g) bendi kapsamındaki sigortalılaraAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 551
ülkemiz ile sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmesi bulunmayan ülkelerdeki tedavilerisonucu <strong>ve</strong>rilen istirahat raporlarının ilgili ülke mevzuatına uygun olduğununülkemiz dış temsilciliklerince onanması hâlinde, Kurumca yetkilendirilenhekim <strong>ve</strong> sağlık kurullarının ayrıca onayı aranmaz.(SSİY/43-3)Kurumca yetkilendirilen tek hekim <strong>ve</strong>ya sağlık kurulu tarafından <strong>ve</strong>rilecekistirahatlar, örneği Kurumca belirlenecek belgenin doldurulması <strong>ve</strong>yaelektronik ortamda düzenlenmesi suretiyle <strong>ve</strong>rilir.(SSİY/43-7)Kurumlasözleşmeli sağlık hizmeti sunucularınca, geçici iş göremezlik belgeleri ilesağlık kurulu raporlarının birer nüshası düzenlendiği tarihten itibaren üçiş günü içinde sigortalının iş yerinin kurulu bulunduğu sosyal gü<strong>ve</strong>nlik ilmüdürlüklerine/ sosyal gü<strong>ve</strong>nlik merkezlerine, sözleşmeli ülke sigortalısınınbelgeleri ise sağlık yardımı belgesini düzenleyen sosyal gü<strong>ve</strong>nlik ilmüdürlüklerine/ sosyal gü<strong>ve</strong>nlik merkezlerine gönderilir.(SSİY/43-8)V – GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİNİN ÖDENMESİSSİY’nin 44.maddesi yedinci fıkrasına göre; kamu idarelerinde Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında çalışan sigortalılar iletoplu iş sözleşmesi yapılan iş yerlerinde çalışan sigortalılara ödenecek geçiciiş göremezlik ödeneği, yapılacak protokol ile sigortalılar için Kurumaödenecek sigorta primine mahsup edilmek üzere, iş<strong>ve</strong>renleri tarafındanKurum adına sigortalılara ödenebilir. İş<strong>ve</strong>ren tarafından sigortalıya geçiciiş göremezlik ödeneğinin ödenmesi hâlinde, iş<strong>ve</strong>renin;a) İstirahat raporlarını,b) Sigortalının istirahatlı olduğu devrede işyerinde çalışmadığına dair yazıyı,c) Sigortalının ödenek hesabına esas alınan döneme ilişkin prime esas kazancını,ç) Geçici iş göremezlik ödeneğinin sigortalıya ödendiğini gösterir ödemebelgesini,Kuruma ibrazından sonra, Kurum tarafından hesaplanarak bulunacak geçiciiş göremezlik ödeneği toplamı, iş<strong>ve</strong>renin Kuruma olan borcuna, borcunolmaması hâlinde ise ilk prim borcuna mahsup edilir. İşyerinin kapanmışolması hâlinde ise iade edilir.Geçici iş göremezlik ödeneği, buna ilişkin belge <strong>ve</strong>ya bilgilerin Kurumaintikalini takip eden yedi iş günü içinde geçmiş süreler için sigortalılarınkendilerine, kanunî temsilcilerine, <strong>ve</strong>killerine <strong>ve</strong>ya sigortalının banka hesapnumarasına ya da PTT Bank Şubelerine ödenmesi hususunda Kurumyetkilidir. Ancak, on günü aşan istirahat sürelerinde ödemeler, asgari ongünlük tutar kadar yapılır.(SSİY/44-8)Geçici iş göremezlik ödeneğinin ödenmesi esnasında Kanunun552Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
4.maddesinin birinci fıkrası (a) bendi kapsamındaki sigortalının;a) İstirahatlı olduğu dönemde işyerinde çalışıp çalışmadığı,b) Kazanç hesabına giren döneme ilişkin aylarda, prim, ikramiye <strong>ve</strong> bunitelikteki arızi ödemeler,c) Viziteye çıktığı/istirahatın başladığı tarih itibarıyla prim ödeme hâlinindevam edip etmediği,ç) Sigortalının PTT bank <strong>ve</strong>ya banka hesap numarası ile T.C. kimlik numarası,iş<strong>ve</strong>ren tarafından Kuruma bildirilir. Bu bildirim yazılı olarak yapılabileceğigibi elektronik ortamda da yapılabilir. (SSİY/44-9)Sigortalının, geçici iş göremezlik ödeneği almasına esas istirahat raporusüresi içinde, sigortalılık hâlinin herhangi bir nedenle sona ermesi hâlindeistirahat süresince geçici iş göremezlik ödeneği ödenmeye devam edilir.(SSİY/44-10)Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrası (b) bendi kapsamındaki sigortalılarsadece, istirahat raporlarıyla birlikte PTT bank <strong>ve</strong>ya banka hesap numaralarınıKuruma bildirirler, bunlardan Kurumca çalışmadığına dair beyandışında bilgiler istenmez. (SSİY/44-12)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 553
OTUZÜÇÜNCÜ BÖLÜMMALÜLLÜK SİGORTASI,VAZİFE MALÜLLÜĞÜVE SAĞLANAN YARDIMLAR
I – MALÜLLÜK KAVRAMIKelime olarak “malül”ün, Arapça “illet” sözcüğünden geldiği <strong>ve</strong> “sağlamolmayan, sakat” anlamlarını ihtiva ettiği belirtilmektedir. Malüllük sigortasıalanında ise sigortalının çalışabilir durumda olmaması belirleyici olmaktadır1 . <strong>5510</strong> sayılı Kanunda ise ne malüllüğün çeşitlerine ne de tanımınayer <strong>ve</strong>rilmemiştir.Oysa 5434 sayılı Kanunun mülga 44.maddesinde; “her ne sebep <strong>ve</strong> suretleolursa olsun vücutlarında hasıl olan arızalar <strong>ve</strong>ya diğer düçar olduklarıtedavisi imkansız hastalıklar yüzünden vazifelerini yapamayacak durumagiren iştirakçiler” malül olarak tarif edilmişti. Yine burada malüllük,vazife malüllüğü, harp malüllüğü <strong>ve</strong> adi malüllük olarak ayrı ayrı düzenlenmişti.Belirtelim ki; <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 47.maddesinde vazife malüllüğü<strong>ve</strong> harp malüllüğü ile ilgili açıklamalara yine de yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Bunlaraayrıca değineceğiz.II –MALÜLLÜK AYLIĞI BAĞLANMASIMalûllük sigortasından sigortalılara sağlanan hak, malûllük aylığı bağlanmasıdır.(<strong>5510</strong>/26-1)Malüllük aylığının bağlanabilmesi içinse bazı koşullarınbulunması gerekmektedir. Bunların başında sigortalının malül sayılmasıgelmektedir. Bundan başka belli bir sigortalılık süresi, belli süre primödenmiş olması, çalışmanın sona ermesi <strong>ve</strong> sigortalının Kuruma yazılıbaşvurusu da aranan diğer koşullardır.(<strong>5510</strong>/26-2) Malüllük aylığı bağlanabilmesiiçin kanunda aranan koşullar aşağıda açıklanmıştır.II .1 –MALÜL SAYILMAII .1 .1 –Genel olarakSigortalıya malüllük aylığı bağlanabilmesinin temel koşulu, sigortalınınmalül sayılmasıdır. Kimlerin malül sayılacağına ise <strong>5510</strong> sayılı Kanunun25.maddesi birinci fıkrasında değinilmiştir. Buna göre; sigortalının <strong>ve</strong>yaiş<strong>ve</strong>renin talebi üzerine Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularınınsağlık kurullarınca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar <strong>ve</strong> dayanağıtıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, 4.maddenin birinci fıkrasının(a) <strong>ve</strong> (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün <strong>ve</strong>ya işkazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az %60’ını, (c) bendi kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün en az %60’ını <strong>ve</strong>ya vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünükaybettiği Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilen sigortalı, malûllük sigortasıbakımından malûl sayılmıştırAnlaşıldığı üzere, ister çalışma gücünün isterse iş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığısonucu meslekte kazanma gücünün en az %60’ını kaybedenler malülsayılmaktadır. Ayrıca, kanunun 4.maddesi (c) bendi kapsamındaki sigor-1 ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1977, s:444-445Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 557
talılar için vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünükaybettiği Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilmesi durumunda da malüllüktensöz edilebilecektir.Geçmiş dönemde, çalışma gücündeki kayba bağlı malüllük tespitinde hem506 hem de 1479 sayılı Kanun uygulamalarında çalışma gücünün en az2/3’sini(%66) kaybedenler malül sayılıyordu. Bu Kanun ile durumun sigortalılarlehine basitleştirildiği görülmektedir. Dahası, malüllük aylığıbağlanması için gereken 2/3 çalışma gücü kaybı koşulunu <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya günsayısı koşulunu sağlayamadığı için aylık bağlanamayanların yeni düzenlemeyegöre hak etmeleri halinde kanunun yürürlük tarihinden geçerli olmaküzere maluliyet aylıkları bağlanabilecektir 2 .Öte yandan, sadece sigortalının değil iş<strong>ve</strong>reninde talebi ile sigortalının malülsayılıp sayılmayacağının tespitine gidilebilecektir. Bu tespit Kurumcayetkilendirilen sağlık hizmet sunucuları tarafından değil, fakat bunlarınsağlık kurullarınca düzenlenen raporlar <strong>ve</strong> dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesiile Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilecektir. Bu kapsamda olmaküzere Kurum, Sağlık Bakanlığı’na bağlı hastaneleri ya da özel hastanelerisağlık hizmet sunucusu olarak yetkilendirebilecektir.Belirtelim ki, malüllük aylığı bağlanmasında çalışma gücünün/meslektekazanma gücünün kaybına sebep olan unsurun bir önemi de bulunmamaktadır.Dahası sigortalının kusurunun olup olmamasının da bir belirleyiciliğiyoktur. Sigortalının güç kaybının nedenleri ile ilgili olarak çalışmagücü bakımından herhangi bir sınır getirilmemiştir. Dolayısıyla, kayıp nedenininhastalık ya da kaza olması sonucu etkilemeyecektir. Ancak, Kanunun4.maddesinin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (b) bentleri kapsamındaki sigortalılaraçısından meslekte kazanma gücü için iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığısınırlaması getirilmiştir 3 .Diğer taraftan, malül sayılmayı gerektiren halin sigortalılık süresi içindemeydana gelmesi gerekmektedir. Bu sebeple de, sigortalı olarak ilk defaçalışmaya başladığı tarihten önce sigortalının çalışma gücünün % 60’ını<strong>ve</strong>ya vazifesini yapamayacak derecede meslekte kazanma gücünü kaybettiğiönceden <strong>ve</strong>ya sonradan tespit edilirse, sigortalı bu hastalık <strong>ve</strong>ya özrüsebebiyle malûllük aylığından yararlanamayacaktır.(<strong>5510</strong>/25-2) Şüphesizbunu ispatlamak Kurumun yükümlülüğündedir. Bununla birlikte sigortalılıkniteliğini yitirmiş kişi malül sayılmayı gerektirir bir duruma düşerse<strong>ve</strong> aranan diğer koşulların da varlığı halinde malüllük aylığı bağlanabilecektir.Ayrıca, yedek subay <strong>ve</strong>ya er olarak ya da talim, manevra, seferberlik <strong>ve</strong>yaharp dolayısıyla görevleri ile ilgileri kesilmeksizin silâh altına alındıkları2 KURT, Resul: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reform Kanunlarının Çalışanlara Etkileri”, Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:144-1523 SÖZER, A.Nazım: “<strong>5510</strong> Sayılı Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun Sosyal Sigortalara İlişkinHükümleri Üzerine (506 SK.Bakımından Kısa Bir Değerlendirme), Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:127-143558Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
dönemde malûl olup, bu malûllükleri asıl görevlerini <strong>ve</strong>ya işlerini yapmayamani olmayanlar hakkında, bu hastalık <strong>ve</strong>ya özürleri sebebiyle malûllüksigortasına ilişkin hükümler uygulanmaz. (<strong>5510</strong>/25-3)II .1 .2 –Kamu görevlileri için özel hükümler<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındakisigortalıların yazılı talepleri halinde, haklarında bu madde hükümleriuygulanmaksızın malûllüklerinin mani olmadığı başka vazife <strong>ve</strong>ya sınıflaranakil suretiyle tayinleri yapılmak üzere istifa etmiş sayılırlar. Bunların,istifa etmiş sayıldıktan sonra dahi, bu Kanun hükümlerinin uygulanmasınıisteme hakları mahfuzdur. Ancak, kurumlarında başka vazife <strong>ve</strong> sınıflaranakli mümkün olanlardan özel kanunlarına göre yükümlülük süresine tabiolanlar, bu yükümlülüklerini tamamlamadıkça <strong>ve</strong>ya malûliyetlerinin yenivazifelerine de mani olduğuna dair usûlüne uygun yeniden rapor almadıkçabu haklarını kullanamazlar.(<strong>5510</strong>/25-4)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındakisigortalılardan, vazifelerini yapamayacak derecede hastalığa uğrayanlar,hastalıkları kanunlarında tayin edilen sürelerden fazla devam etmesihalinde, hastalıklarının mahiyetlerine <strong>ve</strong> doğuş sebeplerine göre birincifıkra uyarınca malûl <strong>ve</strong>ya 47.madde hükümlerine göre vazife malûlü sayılırlar.(<strong>5510</strong>/25-5)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındakisigortalılardan; personel kanunlarına tabi olmayanların hastalık sebebiylemalûl sayılmalarına esas alınacak hastalık süresi hakkında kendi özelkanunları yürürlüğe girinceye kadar 657 sayılı Devlet Memurları Kanunununhastalık iznine ilişkin hükümleri uygulanır. Kanunlarındaki yazılı sürelerdenönce geçen hastalığı en çok bir yıl içinde nüksetmesi halinde eski<strong>ve</strong> yeni hastalık süreleri birleştirilmek suretiyle işlem yapılır. (<strong>5510</strong>/25-6)II .1 .3 – Sevk İşlemleriSigortalıların malüllük durumlarının tespiti için sigortalının <strong>ve</strong>ya iş<strong>ve</strong>renintalebi ile Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucuları sağlık kurullarınasevkleri gerekmektedir. Sevk işlemleri, Kurumca belirlenen usul <strong>ve</strong>esaslara göre yürütülecektir.(SSİY/54-1)Öte yandan, Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındakisigortalılar hariç, malullük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları prim ödemegün sayısı 1800 günden az olan sigortalıların sevkleri yapılmaz. Kanunun4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine göre sigortalı sayılanlardanprim ödeme gün sayısı 1800 gün olduğu hâlde kendi sigortalılığı nedeniylegenel sağlık sigortası primi dâhil, prim <strong>ve</strong> prime ilişkin her türlü borçlarıbulunanların sevkleri ise, masrafları kendilerince ödenmek üzere yapılır.(SSİY/54-2)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 559
Sigortalıların sevk için gerekli olan asgari 1800 gün prim ödeme gün sayısınıKanunun 41.maddesine göre hizmet borçlanması yaparak tamamlamalarıhâlinde, borçlanma taleplerinin alınması kaydıyla sevk işlemleriyapılır. Ancak, borçlanma bedeli ödenmeden sevk işlemi yapılmış ise sevkişlemlerine ilişkin her türlü masrafları kendilerince ödenir. (SSİY/54-3)II .1 .4 – Malüllük durumunun tespitiKurum Sağlık Kurulu, sigortalının <strong>ve</strong>ya iş<strong>ve</strong>renin talebi üzerine, sigortalınınmalûllük durumunu, sadece Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmetisunucularının sağlık kurullarınca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar<strong>ve</strong> dayanağı tıbbî belgeleri inceleyerek bir karar <strong>ve</strong>rmez.Sigortalının malûllük durumu,üzerine(SSİY/55-1);kendisinin <strong>ve</strong>ya iş<strong>ve</strong>renin talebia) Sigortalının ilk işe giriş tarihini gösterir belgenin,b) Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarıncausulüne uygun düzenlenecek raporlar <strong>ve</strong> dayanağı tıbbî belgelerin,c) Varsa ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başladığı tarihteki sağlık durumunugösteren raporun,ç) Erkek sigortalıların askerliğe başlayış <strong>ve</strong> terhis tarihlerini gösteren askerliksüresine ait belgenin varsa askerliğe el<strong>ve</strong>rişli olmadığına dair belgenin,d) Varsa sigortalının maluliyetine sebep olduğu ileri sürülen hastalığı ileilgili daha önce başvurulan sağlık hizmeti sunucularından temin edilecekrapor, tıbbî belge <strong>ve</strong> epikrizlerin,e) Sigortalı hakkında daha önce Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulu <strong>ve</strong>yaKurum Sağlık Kurulunca <strong>ve</strong>rilmiş bir karar mevcut ise, bu kararın bir örneğiile dayanağı rapor <strong>ve</strong> tıbbî belgelerin,Kurum Sağlık Kurulunca incelenmesi sonucu Çalışma Gücü <strong>ve</strong> MeslekteKazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliğinde belirlenenusul <strong>ve</strong> esaslara göre tespit edilir.Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (b) bentleri kapsamındakisigortalılardan geçirdiği iş kazası <strong>ve</strong>ya tutulduğu meslek hastalığı sonucumeslekte kazanma gücünün en az % 60’ını kaybettiği Kurum Sağlık Kuruluncatespit edilenlere malullük aylığı bağlanması için yeni bir sağlık kuruluraporu istenmez. (SSİY/55-2) Kontrol muayenesi yapılmasına ihtiyaçolup olmadığı ile kontrol muayenesinin süresi de Kurum Sağlık Kuruluncabelirlenir. (SSİY/55-3)II .2 – BELLİ SİGORTALILIK SÜRESİ VE PRİM GÜN SAYISI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 26.maddesi ikinci fıkrasının (b) bendinde malüllükaylığı bağlanmasında aranan sigortalılık süresi <strong>ve</strong> bildirilmiş prim gün sa-560Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
yısı koşulu açısından malül sayılan sigortalının başka birinin sürekli bakımınamuhtaç derecede olup olmadığına göre bir ayrıma gidilmiştir.Buna göre, en az on yıldan beri sigortalı bulunup, toplam olarak 1800 gün<strong>ve</strong>ya başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl olan sigortalılariçin ise sigortalılık süresi aranmaksızın 1800 gün malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong>ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması şartı aranmıştır.Belirtelim ki, malüllük aylığı bağlanmasında, 506 sayılı Kanunun mülga54.maddesinde, toplam 1800 gün <strong>ve</strong>ya en az 5 yıldan beri sigortalı olupsigortalılık süresinin her yılı için ortalama 180 gün prim ödenmiş olması;1479 sayılı Kanunun mülga 29.maddesinde 5 tam yıl prim ödenmiş olması<strong>ve</strong> 5434 sayılı Kanunun mülga 53.maddesinde de 10 fiili hizmet yılı(tedavisiimkansız malüliyete düşenlerde 5 yıl hizmet) şartları aranmaktaydı.II .3 – PRİM BORCU BULUNMAMASIYukarıda prim gün sayısı koşulu açısından, toplam olarak 1800 günmalûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları priminin “bildirilmiş olması”ndanbahsedilmiştir. Başka bir söyleyişle genel olarak sözkonusu primlerin“ödenmiş olması” denilmemiştir. Ancak bu husus yani primlerin ödenmişolması hizmet sözleşmesi ile <strong>ve</strong> kamu görevlisi olarak bağımlı çalışan sigortalılaraçısından zorunlu değildir.Bağımsız olarak çalışan sigortalıların ise belirtilen gün sayısı kadar bildirmişoldukları primlerini ödemiş olmaları gerekmektedir. Zira, <strong>5510</strong> sayılıKanunun 26.maddesi ikinci fıkrasının son cümlesi gereğince; Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine göre sigortalı sayılanların kendisigortalılığı nedeniyle genel sağlık sigortası primi dahil, prim <strong>ve</strong> primeilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması zorunludur. Bu şart sadeceköy <strong>ve</strong> mahalle muhtarları ile diğer bağımsız çalışan sigortalılar açısındanaranmaktadır.II .4 – İŞTEN AYRILMA VE KURUMA YAZILI BAŞVURUMalüllük aylığı bağlanmasında son bir şart da Kurumdan yazılı olarak istekteyani tahsis talebinde bulunmaktır. Bütün diğer şartlar oluşsa bileKurum kendiliğinden malüllük aylığını bağlamaz. Mutlaka sigortalınınyazılı başvurusu aranır.Öte yandan sigortalı yukarıdaki şartları taşımakla birlikte halihazırda çalışmayadevam ediyorsa da aylık bağlanmaz. Kaldı ki, sözü edilen şartlarlamalül sayılanın çalışmasını devam ettiriyor olması malüllüğünü de tartışmalıyapacaktır. Bu bakımdan sigortalılık ilişkisinin sona ermesi gerekmektedir.Gerçektende, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 26.maddesi ikinci fıkrasının(c) bendinde bu hususa yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre, sigortalının malûliyetinedeniyle sigortalı olarak çalıştığı işten ayrıldıktan <strong>ve</strong>ya işyerini kapattıktan<strong>ve</strong>ya devrettikten sonra Kurumdan yazılı istekte bulunması gerekmektedir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 561
Bunlardan hizmet sözleşmesi ile çalışan sigortalılar çalıştığı işten ayrıldıktan,kamu görevlisi olarak çalışan sigortalılar iş yerine başvurarak yetkilimakamdan emekliye sevk onayı aldıktan, köy <strong>ve</strong> mahalle muhtarları ilebağımsız çalışan sigortalılar ise işyerini kapattıktan <strong>ve</strong>ya devrettikten sonraKuruma yazılı başvuruda bulunacaklardır.(SSİY/57-1) Kamu görevlisisigortalıların emekliye sevk onayları ise ileride “Uzun Vadeli Sigorta KollarındaOrtak Hususlar” bölümünde açıklanmıştır.Tahsis talep dilekçesine, sigortalının bir adet belgelik fotoğrafı <strong>ve</strong> Kanunun4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalılardan ilgilidöneme ait aylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesi henüz Kuruma <strong>ve</strong>rilmemişolanlar için sigortalı işten ayrılış bildirgesi eklenir. (SSİY/57-2) Malullükdurumunu gösteren sağlık kurulu raporu alınmadan doğrudan malullükaylığı bağlanması talebinde bulunan sigortalılar, öncelikle Kurumca yetkilendirilensağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarına sevk edilerek,malullük durumunun tespitine esas sağlık kurulu raporunun temini yolunagidilir. (SSİY/57-3)III –MALÜLLÜK AYLIĞININ BAŞLANGICI, KESİLMESİ VEYENİDEN BAŞLATILMASIIII .1 - MALÜLLÜK AYLIĞININ BAŞLANGICI VE ÖDENMESİMalüllük aylığının başlangıcı <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 27.maddesi ikinci fıkrasındadüzenlenmiştir. Malüllük aylığına hak kazanan sigortalıya bu aylığı,malül durumunun tespit edildiği tarih ile Kuruma yazılı istek tarihlerininkarşılaştırılması suretiyle <strong>ve</strong> “en son başvuru” dikkate alınarak bağlanmaktadır.Buna göre malûllük aylığı, 4.maddenin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (b) bentlerikapsamındaki sigortalılar ile (c) bendi kapsamında sigortalı iken görevindenayrılmış <strong>ve</strong> daha sonra başka bir sigortalılık haline tabi olarak çalışmamışolanların;a) Malûl sayılmasına esas tutulan rapor tarihi yazılı istek tarihinden önceise yazılı istek tarihini,b) Malûl sayılmasına esas tutulan rapor tarihi yazılı istek tarihinden sonraise rapor tarihini,c) 4.maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında çalışmakta olanlarınise, malûliyetleri sebebiyle görevlerinden ayrıldıkları tarihi,takip eden ay başından itibaren başlar.(<strong>5510</strong>/27-2) Görüldüğü üzere kamugörevlileri açısından rapor <strong>ve</strong> Kuruma başvuru değil, görevlerinden ayrıldıklarıtarih belirleyici olmaktadır.Sigortalı, aylığın başlangıç tarihinde geçici iş göremezlik ödeneği almaktaise malullük aylığı geçici iş göremezlik ödeneğinin <strong>ve</strong>rilme süresinin sona562Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
erdiği tarihten sonraki aybaşından başlar. Ancak, Kanunun 4.maddesininbirinci fıkrasının (b) bendi kapsamında geçen hizmetlerle birlikte Kanunun4.maddesinin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (c) bentleri kapsamında aylık bağlanacağıdurumlarda, Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendikapsamında geçen hizmetler prim <strong>ve</strong> prime ilişkin her türlü borçlarınödendiği tarih itibarıyla geçerli sayılır <strong>ve</strong> aylık, bu tarihi takip eden aybaşındanitibaren başlar.(SSİY/58-1)III .2 - MALÜLLÜK AYLIĞININ KESİLMESİIII .2 .1 – Çalışmaya başlanması halinde<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 27.maddesi ikinci fıkrasında malüllük aylığı aldığıhalde çalışmaya başlayanların aylıklarının kesileceğine yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Buna göre; malûllük aylığı almakta iken bu Kanuna göre <strong>ve</strong>ya yabancı birülke mevzuatı kapsamında çalışmaya başlayanların malûllük aylıkları,çalışmaya başladıkları tarihi takip eden ödeme dönemi başında kesilir <strong>ve</strong>bu Kanuna tabi olarak çalıştıkları süre zarfında 80. maddeye göre belirlenenprime esas kazançları üzerinden 81.madde gereğince kısa <strong>ve</strong> uzunvadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortasına ait prim alınır.Malüllük aylığı bağlanmış kişi, <strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamında hizmet sözleşmesiyle<strong>ve</strong> kamu görevlisi olarak bağımlı bir şekilde çalışmak, köy <strong>ve</strong>mahalle muhtarı ya da bağımsız olarak çalışmak suretiyle yeniden sigortalıolur ise aylığı kesilecektir. Dahası, aylık alan kişi yabancı bir ülke mevzuatıkapsamında çalışmaya başlarsa da aylığı kesilecektir.Dolayısıyla, geçmiş dönemde 506 <strong>ve</strong> 1479 sayılı Kanunlar “diğer” sosyalgü<strong>ve</strong>nlik kurumlarından malüllük aylığı alanların sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destekprimi ödeyerek aylıkları kesilmeden çalışmalarına olanak <strong>ve</strong>rirken, <strong>5510</strong>sayılı Kanun malüllük aylığı alanlardan tekrar çalışmaya başlayanların aylıklarınınkesilmesini öngörmüştür. Ancak, bu Kanunun yürürlüğe girdiğitarihten önce iştirakçi <strong>ve</strong>ya sigortalı olanlar, vazife malûllüğü, malûllük <strong>ve</strong>yaşlılık <strong>ve</strong>ya emekli aylığı bağlananlar <strong>ve</strong> bu Kanunun yürürlüğe girdiğitarihte sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primi ödeyerek çalışmaya devam edenlerhakkında sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primine tabi olma bakımından bu Kanunlayürürlükten kaldırılan ilgili kanun hükümlerinin uygulanmasına devamedilecektir.(<strong>5510</strong>/Geçici 14)III .2 .2 –Kontrol muayenesine bağlı olarakIII .2 .2 .1 – Kontrol muayenesi uygulamasıYukarıdakilerin dışında, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun “kontrol muayenesi” başlıklı94.maddesinde de bağlanmış olan malüllük aylığının bazı durumlarda kesilebileceğihükümlerine yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Esasen Kurum, yürütülen soruşturma kapsamıyla sınırlı olmak üzere; sosyalsigortalının <strong>ve</strong> isteğe bağlı sigortalının malûllük raporlarında belirtilenAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 563
ahatsızlıklarının mevcut olup olmadığını tespit amacıyla kontrol muayenesi<strong>ve</strong> tetkik yaptırılmasını talep edebilir.(<strong>5510</strong>/94-1)Diğer taraftan, malûllük aylığı bağlanmış sigortalılar, malûllük durumlarındaartma <strong>ve</strong>ya başka birinin sürekli bakımına muhtaç olduğunu ilerisürerek aylıklarında değişiklik yapılmasını isteyebilecekleri gibi; Kurumda malûllük aylığı bağlanmış sigortalılar ile aylık bağlananların kontrolmuayenesine tâbi tutulmasını talep edebilir.(<strong>5510</strong>/94-2)III .2 .2 .2 – Kontrol muayenesi sonunda aylığın kesilmesiİşte yukarıdaki şekilde, Kurumca yaptırılan kontrol muayenesinde <strong>ve</strong>yasigortalının isteği üzerine ya da işe alıştırma sonunda yapılan muayenesindeyeniden tespit edilecek malûllük durumuna göre, malûllük aylığı,yeni malûllük durumuna esas tutulan raporun tarihini takip eden ödemedönemi başından başlanarak artırılır, azaltılır <strong>ve</strong>ya kesilir. (<strong>5510</strong>/94-3)Kurumun talebine rağmen kontrol muayenesini yaptırmayan sigortalınınmalüllük aylığı kesilmektedir. Burada olduğu gibi, Kuruma sosyal sigortaişlemlerini yürütme de etkinlik sağlayabilmesi için oldukça sert sayılanönlemleri alma yetkisinin <strong>ve</strong>rildiği görülmektedir. Kurumun yazılı bildirimindebelirtilen tarihten sonraki ödeme dönemi başına kadar kabul edilebilirbir özürü olmadığı halde kontrol muayenesini yaptırmayan sigortalınınmalûllük aylığı, kontrol muayenesi için belirtilen tarihten sonrakiödeme dönemi başından itibaren kesilecektir. (<strong>5510</strong>/94-5)III .2 .3 –Malüllük aylığının kesileceği tarihYukarıda açıklandığı üzere malûllük aylıkları; çalışmaya başladıkları tarihitakip eden ödeme dönemi başında, kontrol muayenesi sonrasında yenimalûllük durumuna esas tutulan raporun tarihini takip eden ödeme dönemibaşında, kontrol muayenesini yaptırmayan sigortalının ise, kontrolmuayenesi için belirtilen tarihten sonraki ödeme dönemi başında kesilmektedir.Ödeme dönemi ise bu Kanuna göre bağlanan gelir <strong>ve</strong> aylıkların, ödemetarihinden takip eden ödeme tarihine kadar geçen süreyi ifade etmektedir.(<strong>5510</strong>/3-18)III .3 - MALÜLLÜK AYLIĞININ YENİDEN BAŞLATILMASIIII .3 .1 – Çalışması sebebiyle aylığı kesilenler açısındanBu Kanuna göre sigortalı olmayı gerektiren bir işte çalışması nedeniylemalûllük aylıkları kesilenlerden işten ayrılarak, malûllük aylığı bağlanmasıiçin yazılı istekte bulunan ya da emekliye ayrılan <strong>ve</strong>ya sevkedilenlere;kontrol muayenesine tabi tutulmak <strong>ve</strong> ilk aylığına esas malûllüğünündevam ettiği anlaşılmak kaydıyla, 4.maddenin birinci fıkrasının (c) bendikapsamında çalışıyorsa görevinden ayrıldığı tarihi, diğerlerine ise istek tarihlerinitakip eden ödeme döneminden itibaren yeniden malûllük aylığıhesaplanarak bağlanır.(<strong>5510</strong>/27-3)564Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Anlaşılacağı üzere, çalışmaya başlaması sebebiyle aylığı kesilen kişiye, çalışmasısona erdiğinde malüllük aylığı kendiliğinden bağlanmamaktadır.Yine Kuruma yazılı başvuru gerekmektedir. Yazı istekte bulunulması halindede kontrol muayenesi yapılmakta <strong>ve</strong> malüllüğün devam etmesininanlaşılması durumunda aylık bağlanmaktadır.III .3 .2 – Kontrol muayenesi sonunda aylığı kesilenler açısındanYukarıda da yer <strong>ve</strong>rdiğimiz üzere, Kurumun yazılı bildiriminde belirtilentarihten sonraki ödeme dönemi başına kadar kabul edilebilir bir özürü olmadığıhalde kontrol muayenesini yaptırmayan sigortalının malûllük aylığı,kontrol muayenesi için belirtilen tarihten sonraki ödeme dönemi başındanitibaren kesilecektir.Ancak, kontrol muayenesini Kurumun yazılı bildiriminde belirtilen tarihtenbaşlayarak üç ay içinde yaptıran <strong>ve</strong> malûllük halinin devam ettiğitespit edilen sigortalının kesilen malüllük aylığı, kesildiği tarihten başlanarakyeniden bağlanır. (<strong>5510</strong>/94-6) Kontrol muayenesini Kurumun yazılıbildiriminde belirtilen tarihten üç ay geçtikten sonra yaptıran <strong>ve</strong> malûllükhalinin devam ettiği tespit edilen sigortalının malûllük aylığı ise, rapor tarihindensonraki ay başından başlanarak yeniden bağlanır. (<strong>5510</strong>/94-7)IV –MALÜLLÜK AYLIĞININ HESAPLANMASIIV .1 –GENEL OLARAK<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 27.maddesi birinci fıkrasına göre malûllük aylığı;prim gün sayısı 9000 günden az olan sigortalılar için 9000 gün üzerinden,9000 gün <strong>ve</strong> daha fazla olanlar için ise toplam prim ödeme gün sayısı üzerinden,Kanunun “yaşlılık aylığının hesaplanması” başlıklı 29.madde hükümlerinegöre hesaplanır. Sigortalı başka birinin sürekli bakımına muhtaçise tespit edilen aylık bağlama oranı 10 puan artırılır. Ancak, 4.maddeninbirinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için 9000 primgün sayısı 7200 gün olarak uygulanır.Malüllük aylığının hesaplanmasında temel kural, sigortalının ortalamaaylık kazancı ile aylık bağlama oranının çarpımı sonucunda bulunan tutarmalüllük aylığının aylık tutarıdır.(<strong>5510</strong>/29-1)Ortalama aylık kazanç ise, sigortalının her yıla ait prime esas kazancının,kazancın ait olduğu yıldan itibaren aylık talep tarihine kadar geçen yıllariçin, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek bulunan kazançlartoplamının, itibarî hizmet süresi ile fiilî hizmet süresi zammı hariçtoplam prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanan ortalamagünlük kazancın otuz katıdır.(<strong>5510</strong>/29-2) Anlaşıldığı üzere itibari hizmetsüresi ile fiili hizmet süresi zammı toplam prim ödeme gün sayısına katılmayacaktır.Buradaki güncelleme katsayısı da, her yılın Aralık ayına göre Türkiye İs-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 565
tatistik Kurumu tarafından açıklanan en son temel yıllı tüketici fiyatlarıgenel indeksindeki değişim oranının % 100’ü ile sabit fiyatlarla gayri safiyurtiçi hasıla gelişme hızının % 30’unun toplamına (1) tam sayısının ilâ<strong>ve</strong>edilmesi sonucunda bulunan değeri ifade eder.(<strong>5510</strong>/3-1-29) Güncellemekatsayısının hesabında, en son temel yıllı tüketici fiyatları genel indeksindekideğişim oranı <strong>ve</strong>ya sabit fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla gelişme hızınıneksi olduğu yıllarda eksi değerler sıfır olarak alınır.(<strong>5510</strong>/3-2)Aylık bağlama oranı ise, sigortalının malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarınatâbi geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için % 2olarak uygulanır. Bu hesaplamada 360 günden eksik süreler orantılı olarakdikkate alınır. Ancak aylık bağlama oranı % 90’ı geçemez.(<strong>5510</strong>/29-3)506 sayılı Kanun uygulamasında(506/mülga 55) aylık bağlama oranı olarakortalama yıllık kazancın %60’ı esas alınırken (bir başkasının bakımınamuhtaçlarda %70), <strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında ise gün sayısı 9000günün altında olanlar için bile 9000 gün çalışılmış gibi aylık bağlama oranıkullanılacaktır 4 .1479 sayılı Kanun uygulamasında ise malüllük aylığı bağlama oranı kuralolarak %65 olup, bu oran, sigortalının başkasının bakımına sürekli muhtaçolması halinde %75’e çıkmaktadır. Dolayısıyla bu kapsamdaki sigortalılarbakımından da bir hak kaybı olduğu belirtilmektedir 5 .IV .2 –AYLIĞIN YENİDEN BAĞLANMASINDAYukarıda yer <strong>ve</strong>rildiği üzere malüllük aylığının kesilip yeniden bağlanmasında,bu durumdakilerden ilk bağlanan malûllük aylığına esas primödeme gün sayısı;a) 9000 günün üzerinde olanların aylıkları 30 uncu maddenin üçüncü fıkrasının(a) bendi hükümleri uygulanarak hesaplanır.b) 9000 günden az olanların aylıkları ise, eski aylığın kesildiği tarihten sonraaylıklara yapılan artışlar uygulanmak suretiyle aylığın başlangıç tarihiitibariyle hesaplanan tutarının emeklilik öncesi <strong>ve</strong> sonrası prim ödemegün sayısı toplamının emeklilik öncesi prim ödeme gün sayısına orantılıbölümü ile emeklilik sonrası çalışmaya ait kısmi aylığın toplamından oluşur.Emeklilik sonrası çalışmaya ait kısmi aylık, emeklilik öncesi <strong>ve</strong> sonrasıprim ödeme gün sayısı toplamı <strong>ve</strong> emeklilik sonrası çalışmaya ait primeesas kazançları üzerinden bu maddenin birinci fıkrasına göre hesaplananaylığın emeklilik sonrası prim ödeme gün sayısına orantılı bölümükadardır. Yeni aylık, eski aylığın kesildiği tarihten sonra aylıklara yapılanartışlar uygulanmak suretiyle bulunan tutarın altında olamaz.(<strong>5510</strong>/27-4)4 DALBAY, Özkan: “Sosyal Sigortalar Kurumu’na(SSK) Tabi Çalışanlar Açısından Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik SistemininDeğerlendirilmesi”, Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:56-625 CANİKLİOĞLU, Nurşen: “Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanun Tasarısına Göre Sosyal Sigorta Hakları<strong>ve</strong> Yükümlülükleri, İş Hukuku Uygulama Sorunları <strong>ve</strong> Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Yeniden Yapılanma,İstanbul Barosu Yayınları, Yayın No:34, İstanbul 2006, s:151-192566Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Yukarıdaki (a) <strong>ve</strong> (b) bentlerinde belirtilen 9000 prim gün sayısı, 4.maddeninbirinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için 7200 günolarak uygulanır.(<strong>5510</strong>/27-5)V – MALÜLLÜK AYLIĞININ DÜZELTİLMESİ, YÜKSELTİLMESİVE ALT SINIRI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 55.maddesi birinci <strong>ve</strong> ikinci fıkralarında, gelir <strong>ve</strong> yaşlılıkaylığının yanı sıra malüllük aylığının da düzeltilmesi <strong>ve</strong> yükseltilmesineilişkin hükümlere açıklık getirilmiştir. Bu Kanuna göre; malüllük aylığıbağlanan sigortalının durumunun, kendisine bağlanmış bulunan aylık tutarınındüzeltilmesini gerektirir bir şekilde değişmesi halinde aylık tutarı,değişikliğin meydana geldiği tarihten sonraki ödeme dönemi başındanbaşlanarak yeni duruma göre düzeltilecektir.(<strong>5510</strong>/55-1)Öte yandan bu Kanuna göre bağlanan malüllük aylığı, her yılın Ocak <strong>ve</strong>Temmuz ödeme tarihlerinden geçerli olmak üzere, bir önceki altı aylık dönemegöre Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan en son temelyıllı tüketici fiyatları genel indeksindeki değişim oranı kadar artırılarakbelirlenir.(<strong>5510</strong>/55-2)Diğer taraftan, bu Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (b) bentlerinegöre sigortalı sayılanlara <strong>ve</strong> bunların hak sahiplerine bağlanmış olanaylık <strong>ve</strong> gelirler, 55. maddenin ikinci fıkrasına göre artırılır. (<strong>5510</strong>/Geçici1-4)Bu Kanuna göre sigortalıya bağlanacak malüllük aylığının hesabına esastutar, çalışma sürelerindeki her yıl için 82.maddeye göre tespit edilen primeesas günlük kazanç alt sınırları dikkate alınarak, talep yılına ait Ocakayı itibariyle 29.maddenin ikinci fıkrasına göre belirlenen ortalama aylıkkazancın % 35’inden, sigortalının bakmakla yükümlü olduğu eşi <strong>ve</strong>ya çocuğuvarsa % 40’ından az olamaz.(<strong>5510</strong>/55-3)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) <strong>ve</strong> (c) bentlerikapsamındaki sigortalılar için ayrı ayrı olmak üzere, malûllük sigortasındandosya bazında her yıl bağlanan aylıkların aylık başlangıç tarihinin aitolduğu yılın Ocak ayı itibarıyla yıl içine ait artışlar uygulanmaksızın hesaplanacaktutarları, yaşlılık sigortasından bir önceki yılın son ödeme ayındasöz konusu sigortalılar için ayrı ayrı dosya bazında ödenen en düşükyaşlılık aylığından az olamaz.(<strong>5510</strong>/55-4)VI –MALÜLLÜK TOPTAN ÖDEMESİ VE İHYA<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 31.maddesinde yaşlılık toptan ödemesi ile birlikte buhususa da yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; 4.maddenin birinci fıkrasının; (a) <strong>ve</strong>(b) bentleri kapsamındaki sigortalılar ile bu Kanuna göre ilk defa (c) bendikapsamında sigortalı olanlardan, herhangi bir nedenle çalıştığı işten ayrılan<strong>ve</strong>ya işyerini kapatan <strong>ve</strong> yaşlılık aylığı bağlanması için gerekli yaş şar-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 567
tını doldurduğu halde malûllük aylığı bağlanmasına hak kazanamayansigortalıya, 4.maddenin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (c) bentleri kapsamında isekendi adına bildirilen, (b) bendi kapsamında ise ödediği malûllük, yaşlılık<strong>ve</strong> ölüm sigortaları primlerinin her yıla ait tutarı, primin ait olduğu yıldanitibaren yazılı istek tarihine kadar geçen yıllar için, her yılın gerçekleşengüncelleme katsayısı ile güncellenerek toptan ödeme şeklinde <strong>ve</strong>rilir.(<strong>5510</strong>/31-1)Bu Kanuna göre toptan ödeme yapılarak hizmetleri tasfiye edilmiş bulunanlardan,yeniden bu Kanuna tabi olarak malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarıprimi bildirilmiş olanlar, yazılı olarak müracaat etmeleri halinde,aldıkları toptan ödemenin ödeme tarihi ile yazılı istek tarihi arasında geçenyıllar için her yılın gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerekbulunan tutarın ilgiliye tebliğ tarihini takip eden ayın sonuna kadar ödemelerihalinde, bu hizmetler ihya edilerek bu Kanunun uygulanmasındadikkate alınır.(<strong>5510</strong>/31-2)VII – VAZİFE MALÜLLÜĞÜVII .1 –TANIMI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa 4.maddeninbirinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı olanlar için aşağıdakihallerde vazife malûllüğü hükümleri uygulanır. 25.maddede belirtilenmalûllük; sigortalıların vazifelerini yaptıkları sırada <strong>ve</strong>ya vazifeleri dışındaidarelerince görevlendirildikleri herhangi bir kamu idaresine ait başkaişleri yaparken bu işlerden <strong>ve</strong>ya kurumlarının menfaatini korumak maksadıylabir iş yaparken ya da idarelerince sağlanan bir taşıtla işe gelişi <strong>ve</strong>işten dönüşü sırasında <strong>ve</strong>ya işyerinde meydana gelen kazadan doğmuşolursa, buna vazife malûllüğü <strong>ve</strong> bunlara uğrayanlara da vazife malûlüdenir.(<strong>5510</strong>/47-1) Bu haller Kurumca oluşturulacak kurul tarafından tespitedilecektir.(SSİY/53/9)Ancak, vazife malûllükleri; keyif <strong>ve</strong>rici içki <strong>ve</strong> her çeşit maddeler kullanmaktan,kanun, tüzük <strong>ve</strong> emir dışında hareket etmiş olmaktan, yasak fiilleriyapmaktan, intihara teşebbüsten, her ne suretle olursa olsun kendisine<strong>ve</strong>ya başkalarına menfaat sağlama <strong>ve</strong>ya zarar <strong>ve</strong>rme amacından doğmuşolursa bunlara uğrayanlar hakkında vazife malûllüğü hükümleri uygulanmaz.(<strong>5510</strong>/47-2)Belirtelim ki; 5434 sayılı Kanuna göre iştirakçi olup <strong>5510</strong> sayılı Kanununyürürlüğe girdiği tarihten sonra bu Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının(c) bendine tabi olarak çalışmaya başlayanlardan vazife malûllüğükapsamına girenler hakkında da, bu Kanunun 47. maddesinin birinci fıkrasınagöre işlem yapılacaktır.(<strong>5510</strong>/Geçici 4/3)568Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
VII .2 –BİLDİRİMİKamu idareleri vazife malûllüğüne sebep olan olayı, o yer yetkili kollukkuv<strong>ve</strong>tlerine <strong>ve</strong>ya kendi mevzuatına göre yetkili mercilere derhal, Kurumada en geç onbeş iş günü içinde bildirmekle yükümlüdür. Kuruma bildirim,aynı süre içerisinde sigortalılar <strong>ve</strong>ya hak sahiplerince de yapılabilir. Vazifemalûllüğüne sebep olan olaydan kamu idarelerinin yetkili mercilerininhaberdar edilmemiş olması hali dışında; ilgililerin bildirimi, kamu idarelerininbildirim sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.(<strong>5510</strong>/47-3)Vazife malullüğüne sebep olan olayla ilgili bilgi <strong>ve</strong> belgeler iş<strong>ve</strong>ren tarafındandoğrudan ya da posta yoluyla ilgili üniteye gönderilir. Adi posta <strong>ve</strong>yakargo ile yapılan bildirimlerde Kurum kayıtlarına intikal tarihi, taahhütlü,iadeli taahhütlü <strong>ve</strong>ya acele posta ile yapılan bildirimlerde postaya <strong>ve</strong>riliştarihi esas alınır.(SSİY/53-13)Kuruma bildirim süresi; vazife malûllüğüne sebep olan olayın meydanageldiği tarihten, hastalıklarının sebep <strong>ve</strong> mahiyetleri dolayısıyla haklarındavazife malûllüğü hükümleri uygulanacaklar için, hastalıklarının tedavisininimkânsız olduğuna dair düzenlenen kati raporun onay tarihinden,esirlik <strong>ve</strong> gaiplik hallerinde ise, bu hallerin sona erdiği tarihten başlar.(<strong>5510</strong>/47-4) Süresi içerisinde bildirimde bulunulan vazife malûllüğü aylıkları,sigortalının ölüm ya da malûliyeti sebebiyle göreviyle ilişiğinin kesildiğitarihi takip eden aybaşından itibaren bağlanır.(<strong>5510</strong>/47-5)Vazife malûllüğü süresi içerisinde bildirilmeyen sigortalılara; kamu idareleriya da sigortalılar <strong>ve</strong>ya hak sahiplerince sonradan yapılacak bildirimüzerine, vazife malûllüklerinin belgelenmesi <strong>ve</strong> müstahak olmaları şartıyla,bu Kanunun zamanaşımı hükümleri dikkate alınmak suretiyle vazifemalûllüğü aylığı bağlanır <strong>ve</strong>ya bağlanmış olan aylıklar düzeltilir. Bu durumdasigortalı <strong>ve</strong>ya hak sahiplerine bağlanacak aylık ya da aylık farklarının,vazife malûllüğünün bildirildiği tarihe kadar olan toplam tutarı Kurumcailgili kamu idaresine ödettirilir.(<strong>5510</strong>/47-6) Kuruma bildirilen hususlarıngerçeğe uymadığı <strong>ve</strong> olayın vazife malullüğü kapsamında olmadığınınanlaşılması hâlinde, Kurumca bu olay için yersiz olarak yapılmışödemeler, ödemenin yapıldığı tarihten itibaren gerçeğe aykırı bildirimdebulunanlardan, ilgili mevzuat hükümlerine göre tahsil edilir.(SSİY/53-12)VII .3 – VAZİFE MALÜLLÜĞÜ AYLIĞIVazife malûllüğü aylığı, vazife malûllerinden itibari hizmet süreleri eklenmeksuretiyle bulunacak prim ödeme gün sayısı toplamı;a) 10800 güne kadar olanlara 10800 gün üzerinden,b) 10800 günden fazla olanlara, toplam prim ödeme gün sayıları üzerinden,en son prime esas kazancı esas alınmak suretiyle 29 uncu maddeyegöre hesaplanacak aylıklara, malûllük derecelerine göre aşağıda yazılıAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 569
oranlarda ayrıca zam yapılmak suretiyle bağlanır(<strong>5510</strong>/47-7):Malûllük DerecesiZam nispeti1 % 302 % 233 % 154 % 75 % 36 % 2Öte yandan, 4.maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındaki sigortalılardan,uluslararası barışı koruma <strong>ve</strong> destekleme operasyonlarında TürkiyeCumhuriyetince görevlendirilenlere, bu görevleri esnasında <strong>ve</strong>ya bugörevleri nedeniyle vazife malûlü aylığı ödendiği sürece aşağıda açıklananharp malûllüğü zammı ayrıca <strong>ve</strong>rilir.(<strong>5510</strong>/47-18)VII .4 – HARP MALÜLLÜĞÜSubay, astsubay, uzman jandarma, uzman erbaş ile Türk Silâhlı Kuv<strong>ve</strong>tlerincegörevlendirilen 4.maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındakisigortalılardan;a) Harpte fiilen ateş altında,b) Harpte, harp bölgelerindeki harp harekât <strong>ve</strong> hizmetleri sırasında, buharekât <strong>ve</strong> hizmetlerin sebep <strong>ve</strong> etkileriyle,c) Harpte <strong>ve</strong>ya harbe hazırlık devresinde her çeşit düşman silâhlarının etkisiyle,d) Askerî harekâtı gerektiren iç tedip <strong>ve</strong> sınır hareketleri sırasında, bu hareketlerinsebep <strong>ve</strong> etkisiyle,e) Barışta <strong>ve</strong>ya olağanüstü hallerde, emir <strong>ve</strong>ya görev ile uçuş yapan uçucularlahangi meslek <strong>ve</strong> sınıftan olursa olsun emirle görevli olarak uçaktabulunanlardan uçuşun havadaki <strong>ve</strong> yerdeki sebepleriyle <strong>ve</strong> yine emir<strong>ve</strong> görev ile dalış yapan dalgıçlarla, hangi meslek <strong>ve</strong> sınıftan olursa olsunemirle görevli olarak denizaltı gemisinde <strong>ve</strong>ya dalgıç kıtasında bulunanlardandenizaltıcılığın <strong>ve</strong>ya dalgıçlığın çeşitli sebep <strong>ve</strong> etkileriyle,f) Anayasanın 92.maddesi <strong>ve</strong>ya Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeleruyarınca Türk Silâhlı Kuv<strong>ve</strong>tlerinin yabancı ülkelere gönderilmesinigerektiren durumlarda, birliklerin bulundukları yerlerden hareketlerindenitibaren yurt içinde, yurt dışında, yabancı ülkelerde <strong>ve</strong>ya yurdadönüş sırasında,vazife malûlü olanlara harp malûlü denir.(<strong>5510</strong>/47-8)570Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
VII .5 – HARP MALÜLLERİNE AYLIK BAĞLANMASIHarp malüllerinden uzman erbaşlara bulundukları kademenin üç ilerisindekikademenin, uzman jandarmalara bulundukları rütbenin bir üst rütbesininaynı kademesinin; astsubaylarla yarbay rütbesine kadar (yarbay hariç)bir üst rütbenin aynı kademesinin, yarbaylara albay, albaylara kıdemlialbay, kıdemli albay ile general <strong>ve</strong> amirallere bir üst rütbenin, bu Kanunun4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında bulunan sigortalılaraise bir üst derecesine <strong>ve</strong>ya kademesine karşılık gelen prime esas kazancıüzerinden aylık bağlanır.(<strong>5510</strong>/47-9)Bulundukları derecenin bir üst derecesi olmayanlar için o derecenin üç ilerisindekikademe göstergesi, üç ilerisindeki kademe göstergesi olmayanlariçin de o derecenin son kademe göstergesinin prime esas kazancı esasalınır.(<strong>5510</strong>/47-10) Harp malûllerinin, malûllük derecesine göre aşağıdakiyazılı göstergelerin, memur aylık katsayısı ile çarpımı sonucu bulunacakmiktar “Harp malûllüğü zammı” olarak ayrıca eklenir.(<strong>5510</strong>/47-11)Malûllük DerecesiGöstergeler1 11002 9503 8004 6005 5006 400Harp malûlü sayılanlardan bir harekâtın başarıyla sonuçlanmasını şahsensağladığı <strong>ve</strong> örnek tutulacak cesaret <strong>ve</strong> fedakârlık gösterdiği sıralarda bumalûllüğe uğradıkları usûlüne göre sıralı üstlerince saptanan Türk SilâhlıKuv<strong>ve</strong>tleri mensupları ile Türk Silâhlı Kuv<strong>ve</strong>tlerince görevlendirilen sivilgörevlilere, Genelkurmay Başkanlığının uygun görmesi <strong>ve</strong> Millî SavunmaBakanının onayı ile harp malûllüğü zamları % 25 fazlasıyla bağlanır.(<strong>5510</strong>/47-12)Harp malûlü olanlara <strong>ve</strong>rilecek harp malûllüğü zammı tutarının Kurumcabelirlenecek peşin sermaye değeri toplamı en geç bir ay içinde Millî SavunmaBakanlığı <strong>ve</strong>ya İçişleri Bakanlığı tarafından Kurumun göstereceğihesaplara yatırılır. Süresinde yatırılmayan tutarlar için 89 uncu madde hükümleriuygulanır.(<strong>5510</strong>/47-14)VII .6 – HAK SAHİPLERİNİN DURUMUBu madde gereğince vazife malûllüğü aylığı almakta iken <strong>ve</strong>ya vazifemalûllüğü aylığı bağlanması gerekirken ölenlerin, hak sahiplerine, müstahakolmaları halinde harp malûllüğü zammı da dahil olmak üzere primAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 571
ödeme gün sayısına bakılmaksızın ölüm aylığı bağlanır.(<strong>5510</strong>/47-13)Vazife malûllüğüne bağlı nedenlerden dolayı ölen sigortalının hak sahiplerine,bu madde gereğince tespit edilecek aylık, 34 <strong>ve</strong> 35.madde hükümlerinegöre bağlanır. Ayrıca 37. madde hükümlerine göre hak sahiplerinecenaze <strong>ve</strong> evlenme ödeneği de <strong>ve</strong>rilir.(<strong>5510</strong>/47-16)Bu maddeye göre bağlanacak vazife <strong>ve</strong>ya harp malûllüğü aylıkları, bu Kanunlayürürlükten kaldırılan maddeleri dahil 5434 sayılı Kanun hükümlerinegöre emsali iştirakçiye bağlanacak harp <strong>ve</strong>ya vazife malûllüğü aylığındanaz olamaz.(<strong>5510</strong>/47-17)VII .7 – VAZİFE MALÜLLÜĞÜ AYLIĞININ KESİLMESİ VEYENİDEN BAĞLANMASIVazife malûllüğü aylığı bağlananlardan; 5.maddenin (c) bendi hükmüsaklı kalmak kaydıyla vazife malûllüğü aylığı bağlanmış olanlardan harpmalûllüğü zammı hariç Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendikapsamında çalışmaya başlayanların aylıkları, çalışmaya başladıkları tarihitakip eden ödeme dönemi başından itibaren kesilir <strong>ve</strong> bunlar hakkındauzun vadeli sigorta kolları uygulanır. Bunlardan çalıştıkları süre zarfında80.maddeye göre belirlenen prime esas kazançları üzerinden 81.madde gereğincekısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortasına aitprim alınır. Bunlar ile 4.maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaçalışmaları nedeniyle istekleri üzerine haklarında uzun vadeli sigortakolları uygulananlardan; yeniden aylık bağlanması için yazılı istekte bulunanya da emekliye ayrılan <strong>ve</strong>ya herhangi bir nedenle görevi sona erenlerhakkında sonraki çalışmaları karşılığında aylığa hak kazanmaları halindebu süre için, 29. maddeye göre aylık hesaplanır. Sonradan geçen çalışmalarındandolayı yaşlılık aylığına hak kazanamayanların kendilerine toptanödeme, <strong>ve</strong>fatı halinde ise hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanır <strong>ve</strong>ya toptanödeme yapılır.(<strong>5510</strong>/47-15-a)Vazife malûllüğü aylığı bağlananlardan; 4.maddenin birinci fıkrasının (c)bendi kapsamında çalışmaları sırasında malûllük derecelerinin değişmesihalinde aylığı yeni malûllük derecesi de dikkate alınarak son prime esaskazancı üzerinden ilk vazife malûllüğü aylığından az olmamak kaydıylayeniden hesaplanır. (<strong>5510</strong>/47-15-b)Vazife malûllüğü aylığı bağlananlardan; 4.maddenin birinci fıkrasının (b)bendinin 4 numaralı alt bendi hariç olmak üzere diğer alt bentlerine tabiçalışmaya başlayanlar hakkında 30.maddenin üçüncü fıkrasının (b) bendihükmü uygulanır. (<strong>5510</strong>/47-15-c)572Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
OTUZDÖRDÜNCÜ BÖLÜMYAŞLILIK SİGORTASI VESAĞLANAN YARDIMLAR
I – YAŞLILIK KAVRAMIİnsanlar genellikle belirli bir yaşa ulaştıktan sonra çalışma gücünü kısmen<strong>ve</strong>ya tamamen yitirerek artık çalışma hayatından çekilme gereğini duyarlar.Bu durumda, sürekli bir gelir kaybına yol açan fizyolojik bir riskoluşmuş olur. İşte yaşlılık sigortası, bu nedenden ötürü ortaya çıkan gelirkayıplarını karşılamak için kurulur. Bir sosyal risk olarak yaşlılık aylığınıtanımlamak gerekir ise,”yaşlanmaya bağlı olarak, ferdin çalışma gücünükısmen <strong>ve</strong>ya tamamen kaybederek, düzenli <strong>ve</strong> yeterli gelir getiren bir iştutamaz <strong>ve</strong>ya kendi geçimini kendi gücüyle sağlayamaz hale geldiği birbiyolojik durumdur.” 1Emeklilik yaşı, “sosyal gü<strong>ve</strong>nlikte reform” tartışmalarının hep odak noktasındaolmuştur. 1999 yılı öncesinde yaş şartının olmayışı, kadınlara 38 erkeklerede 43 yaşında emekli olabilme imkanı sağlayınca sorunların kaynağınada “genç yaşta” emeklilik konularak kanuni değişikliklerin temelindeemeklilik yaş şartının genel olarak yükseltilmesi olmuştur.Öte yandan sosyal sigorta sistemleri çalışma hayatı içerisinde ekonomik <strong>ve</strong>sosyal risklerle karşılaşan sigortalılara, kazanç <strong>ve</strong> sağlık hizmeti sunmaksuretiyle sosyal koruma sağlamaktadır. Sosyal sigorta riski gerçekleşmeden,diyelim sigortalı hastalanıp geçici iş göremezliğe uğramadan yadaiş kazasına uğrayıp sürekli iş göremez yada malül olmadan kendisine neödenek <strong>ve</strong>rilir ne de sürekli iş göremezlik geliri yada malüllük aylığı bağlanmaz.Sosyal sigorta sitemlerinde yaşlılık da bir risk olarak gerçekleştiğinde sigortalılara“yaşlılık aylığı” bağlanması gerekmektedir. Zira yaşlılık nedeniyleçalışma hayatından çekilen kişinin uğrayacağı gelir kaybı bu sigortakolu vasıtasıyla telafi edilecektir. O halde kimler yaşlı sayılır ? Her ülkeninsosyal <strong>ve</strong> ekonomik yapısına bağlı olarak değişmekle birlikte belli biryaşam süresini dolduranlar yaşlı sayılmaktadırlar. Erken yaşlanma vb. istisnaihalleri burada kasdetmiyoruz. Bu yaş sınırı bazı ülkelerde 50, bazısında60 bazılarında da 70 olabilir. Ama illaki bir yaş sınırı ya da yaş şartıbulunmaktadır. Şüphesiz bu sınırın tespiti sosyal <strong>ve</strong> iktisadi politika tercihlerininde bir yansımasıdır. Keza sosyal sigorta zaten bir sosyal politikatercihidir.Esasen, yaşlılık aylığına esas yaşın tespitine yönelik olarak 1952’de Uluslararası çalışma Konferansında bir öneride bulunulmuş; faal nüfusun%10’unun çalışma hayatından çekilmesini sağlayacak bir yaş olarak belirlenmesigerektiği ileri sürülmüştür 2 . Öte yandan, ILO’nun “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nliğinAsgari Normları Hakkında Sözleşmesi”nin 23.maddesine göre, ihtiyarlıkyardımı yapılacak hal, “mevzuatla tayin olunan bir yaşın üstündeki1 TUNCAY, A.Can <strong>ve</strong> EKMEKÇİ, Ömer: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Ders Notları, Beta Yayınları, 11.Bası, İstanbul2005, s:3312 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, 10.Bası, İstanbul 2004, s:348-349Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 575
ihtiyarlık hali” olarak kabul edilmiş, ancak bunun da 65’den yukarı olmamasıgerektiğine işaret edilmiştir 3 .Ülkemizde ise yaş şartının bulunmadığı dönemlerde, yaşlılık riski gerçekleşmedensigortalılara yaşlılık aylığı bağlanmıştır. Gerçektende, sigortalılıksüresi <strong>ve</strong> prim ödeme gün sayısı koşullarının tamamlanması ile sigortalı,yaşı kaç olursa olsun yaşlılık aylığını hak etmiştir. Sosyal gü<strong>ve</strong>nlikteki finansalsıkıntıların kaynağı da çoğunlukla bu “cömert sigortacılık” anlayışıgösterilmiştir.<strong>5510</strong> sayılı Kanununun 28.maddesinin birinci fıkrasında ise, yaşlılık sigortasındansağlanan haklara yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre, yaşlılık sigortasındansigortalıya yaşlılık aylığı bağlanabileceği gibi yaşlılık toptan ödemesi deyapılabilecektir. Bu hususlar aşağıda açıklanmıştır.II –YAŞLILIK AYLIĞI BAĞLANMASI KOŞULLARIII .1 – GENEL OLARAK<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 28.maddesi ikinci <strong>ve</strong> üçüncü fıkralarında, ilk defa buKanuna göre sigortalı sayılanlar için yaşlılık aylığı bağlanması koşullarınayer <strong>ve</strong>rilmiştir. Öte yandan, öteden beri sigortalılıkları devam edenlerle ilgiliolarak da hak kayıplarına sebebiyet <strong>ve</strong>rilmemesi için ilgili kanunlardakiyaşlılık aylığı bağlanmasına ilişkin geçici maddeler yürürlükten kaldırılmamıştır.Dolayısıyla aşağıda açıklanacağı üzere, sistemde yaşlılık aylığıbağlanmasına ilişkin birbirinden farklı seçenekler bulunmaktadır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 106.maddesi ile birçok kanun hükmü yürürlüktenkaldırılırken, yaşlılık aylığı bağlanmasında “kademeli geçiş” şartlarını düzenleyen506 sayılı Kanunun geçici 81.maddesi, 1479 sayılı Kanunun geçici10. maddesi <strong>ve</strong> 5434 sayılı Kanunu geçici 205.maddesi yürürlükten kaldırılmamıştır.Dolayısıyla birbirinden farklı gruplar ortaya çıkmıştır.<strong>5510</strong> sayılı Kanun ile yapılan düzenlemelerle, halen kadınlarda 58, erkeklerde60 olan yaş koşulu 01.01.2036 tarihine kadar değişmemektedir.01.01.2036’dan 01.01.2048’e kadar da kademeli bir artış düzenlenmiştir.2048’den itibaren ise kadın <strong>ve</strong> erkek için eşitlenmek suretiyle 65 yaş şartıkabul edilmiştir. Bu şekilde, uzun bir dönemin şimdiden düzenlenmesi isebilimsel dayanağının belirsizliği iddiası ile eleştirilmiş, 4 bugünden 30, 40yıl sonrası nüfus durumunun, ortalama ömrün, yaş dağılımının ne olacağınınbelirsiz olduğu belirtilmiştir 5 .Yaşlılık aylığı bağlanmasında esasen iki temel koşul bulunmaktadır. Bunlardanbirisi yaş, diğeri de prim gün sayısı koşuludur. Yaşlılık aylığı bağlanabilmesiiçin gerekli diğer koşulda sigortalının işten ayrılması <strong>ve</strong> taleptebulunmasıdır.3 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, 10.Bası, İstanbul 2004, s:348-3494 OKUR, A.Rıza: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu:Uzun Dönemli Sigorta Dalları”, Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2006/1(Özelsayı), S:8, s:106-1465 OKUR, A.Rıza: “Sorunları İle Gelen Reform”, Mercek, Temmuz 2006, s:43, s:17-30576Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
II .2 –YAŞ VE PRİM KOŞULUII .2 .1 – İlk defa 01.10.2008 tarihinden sonra sigortalı olanlar için<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 28.maddesi ikinci fıkrası (a) bendine göre, ilk defa buKanuna göre sigortalı sayılanlara; kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuşolmaları <strong>ve</strong> en az 9000 gün malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primibildirilmiş olması şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır. Ancak, 4.maddeninbirinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için prim günsayısı şartı 7200 gün olarak uygulanır.Öte yandan, yaş şartı açısından 01.01.2036’dan 01.01.2048 tarihine kadarkademeli bir artış öngörülmüş, 01.01.2048 tarihinden itibaren ise kadın <strong>ve</strong>erkek içinde eşitlenmiştir. Şu halde kadın için 58, erkek için ise 60 yaş şartı<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 28.maddesi ikinci fıkrası (b) bendine göre aşağıdagösterilen şekilde uygulanacaktır. Belirtelim ki, aşağıdaki yaş hadlerininuygulanmasında (a) bendinde belirtilen prim gün sayısı şartının doldurulduğutarihte geçerli olan yaş hadleri esas alınacaktır.• 01.01.2036 ilâ 31.12.2037 tarihleri arasında kadın için 59, erkek için 61,• 01.01.2038 ilâ 31.12.2039 tarihleri arasında kadın için 60, erkek için 62,• 01.01.2040 ilâ 31.12.2041 tarihleri arasında kadın için 61, erkek için 63,• 01.01.2042 ilâ 31.12.2043 tarihleri arasında kadın için 62, erkek için 64,• 01.01.2044 ilâ 31.12.2045 tarihleri arasında kadın için 63, erkek için 65,• 01.01.2046 ilâ 31.12.2047 tarihleri arasında kadın için 64, erkek için 65,• 01.01.2048 tarihinden itibaren ise kadın <strong>ve</strong> erkek için 65.Yaş ile ilgili olarak da <strong>5510</strong> sayılı Kanunda önemli bazı düzenlemeleredaha yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Bunlardan birisi, uzun vadeli sigorta kolları açısındansigortalılık süresinin 18 yaşın doldurulması ile başlayacağıdır. Bunagöre; bu Kanunun uygulanmasında 18 yaşından önce malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong>ölüm sigortalarına tâbi olanların sigortalılık süresi, 18 yaşını doldurduklarıtarihte başlamış kabul edilir. Bu tarihten önceki süreler için ödenenmalûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primleri, prim ödeme gün sayılarınınhesabına dahil edilir.(<strong>5510</strong>/38-2) Diğer yandan, 506 sayılı Kanuna göre01.04.1981 tarihinden önce malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarına tesciledilmiş olanlar hakkında, bu Kanunun 38.maddesi ikinci fıkrasındaki “sigortalılıksüresinin 18 yaşın doldurulduğu tarihten başlayacağına ilişkinhükmü” uygulanmayacaktır.(<strong>5510</strong>/Geçici 6-1)Bir diğer husus da yaş düzeltmesine ilişkindir. Şöyle ki; iş kazası, meslekAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 577
hastalığı, malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarından gelir <strong>ve</strong> aylık tahsisleriile peşin sermaye değerinin hesabında, iş kazasının olduğu <strong>ve</strong>ya meslekhastalığının hekim raporuyla ilk defa tespit edildiği <strong>ve</strong>ya sigortalıların buKanuna <strong>ve</strong> bu Kanunla yürürlükten kaldırılmış kanunlara tâbi olarak ilkdefa çalışmaya başladığı tarihten sonraki yaş düzeltmeleri dikkate alınmaz.(<strong>5510</strong>/57-3) Düzenleme ile ister <strong>5510</strong> sayılı Kanun, isterse bu Kanunla yürürlüktenkaldırılan 506, 1479 <strong>ve</strong> 5434 sayılı kanunlara tabi olarak ilk defaçalışmaya başladığı tarihten sonraki yaş tashihleri dikkate alınmayacaktır.Belirtelim ki; yukarıdaki hükme paralel, mülga 506 sayılı Kanunun 120.maddesindeki “sosyal sigorta kanunlarına tabi olarak ilk defa çalışılmayabaşlanılan tarihten sonraki yaş düzeltmelerinin dikkate alınmayacağına”dair düzenlemenin iptaline yönelik açılan davada Anayasa Mahkemesi,18.01.2005 tarihli, E:2005/4 <strong>ve</strong> K:2005/7 sayılı kararı ile maddenin Anayasayauygun olduğuna karar <strong>ve</strong>rmiştir 6 . Karar, Anayasanın 138.maddesineaykırı bulunularak eleştirilmiş 7 <strong>ve</strong> <strong>5510</strong> sayılı Kanundaki hüküm aynı olmaklabirlikte, Kanun farklı olduğu için Anayasanın 152.maddesindeki “…red kararının Resmi Gazetede yayımlanmasından sonra 10 yıl geçmedikçeaynı kanun hükmünün Anayasaya aykırılığı iddiası ile tekrar başvurudabulunulamaz” hükmündeki 10 yıl beklenmeden Anayasa Mahkemesinebaşvurulabileceği önerilmiştir 8 .II .2 .2 – İlk defa 08.09.1999 tarihinden 30.04.2008 tarihine kadarsigortalı sayılanlar içinBu durumdaki sigortalılar <strong>5510</strong> sayılı Kanun ile yapılan düzenlemelerdenetkilenmemişlerdir. Bunlar için eski Kanunlardaki yaşlılık ayığı bağlanmasıkoşulları geçerliliğini korumaktadır. Dahası bu sigortalılar 08.09.1999tarihinden önce sigortalılığı başlayanlar gibi kademeli geçişe de tabi değildirler.Dolayısıyla statülerine göre yaşlılık aylığı bağlanması koşullarıaşağıda gösterilmiştir.II .2 .2 .1 – Eski SSK sigortalıları için<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaolup 08.09.1999 tarihinden 30.04.2008 tarihine kadar ilk defa sigortalı sayılanlar;• Kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmak <strong>ve</strong> 7000 gün malûllük, yaşlılık<strong>ve</strong> ölüm sigortaları primi ödemiş olmak şartıyla <strong>ve</strong>ya,• Kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmak <strong>ve</strong> 25 yıldan beri sigortalıbulunmak <strong>ve</strong> en az 4500 gün malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primiödemiş olmak şartıyla yaşlılık aylığından yararlanırlar.(<strong>5510</strong>/Geçici 9-1)6 17.05.2005 tarih <strong>ve</strong> 25818 sayılı Resmi gazetede yayımlanmıştır.7 OKUR, A.Rıza: “Yaş Düzeltme Kararlarının Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Haklarına Etkisi”, Legal İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikHukuku Dergisi, S:2005/5, s:119-145; OKUR, A.Rıza <strong>ve</strong> ERTAN, Emre: “Yaş Düzeltme Kararlarına İlişkin AnayasaMahkemesi Kararı”, Legal İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Dergisi, S:2006/9, s:182-2058 OKUR, A.Rıza: “Sorunları İle Gelen Reform”, Mercek, Temmuz 2006, s:43, s:17-30578Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Diğer taraftan, 2925 sayılı Kanun kapsamında sigortalı olup da 08.09.1999tarihinden 30.04.2008 tarihine kadar ilk defa sigortalı sayılanlar; kadın ise58, erkek ise 60 yaşını doldurmak <strong>ve</strong> 15 yıldan beri sigortalı olup 3600 günmalûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primi ödemek şartıyla yaşlılık aylığındanyararlanırlar.(<strong>5510</strong>/Geçici 9-4)II .2 .2 .2 – Eski Bağ-Kur sigortalıları için<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındaolup da, 08.09.1999 tarihinden 30.04.2008 tarihine kadar ilk defa sigortalısayılanlar;• Kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş <strong>ve</strong> 25 tam yıl sigorta primiödemiş olması <strong>ve</strong>ya,• Kadın ise 60, erkek ise 62 yaşını doldurması <strong>ve</strong> en az 15 tam yıl malûllük,yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primi ödemesi şartıyla kısmi yaşlılık aylığındanyararlanırlar. (<strong>5510</strong>/Geçici 9-2)II .2 .2 .3 – Eski Emekli Sandığı iştirakçileri için<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındaolup da, 08.09.1999 tarihinden 30.04.2008 tarihine kadar ilk defa sigortalısayılanlar;• Kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş <strong>ve</strong> 25 tam yıl sigorta primiödemiş olması <strong>ve</strong>ya,• 61 yaşını doldurması <strong>ve</strong> en az 15 tam yıl malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölümsigortaları primi ödemesi şartıyla kısmi yaşlılık aylığından yararlanırlar.(<strong>5510</strong>/Geçici 9-3)II .2 .3 – İlk defa 08.09.1999 tarihinden önce sigortalı olanlar içinBilindiği üzere ilk defa 08.09.1999 tarihinden önce sigortalı olanlar için 4447sayılı Kanun ile kademeli bir geçiş sistemi getirilmişti. <strong>5510</strong> sayılı Kanununile de kademeli emeklilik ile ilgili herhangi bir değişiklik yapılmamıştır.Zira, Kanunun 106.maddesi ile birçok kanun hükmü yürürlükten kaldırılırken,kademeli geçiş kapsamında yaşlılık aylığı bağlanması şartlarınıdüzenleyen 506 sayılı Kanunun geçici 81.maddesi, 1479 sayılı Kanunungeçici 10. maddesi <strong>ve</strong> 5434 sayılı Kanunu geçici 205.maddesini yürürlüktenkaldırılmamıştır.II .2 .3 .1 - Eski SSK sigortalıları içinİlk defa 08.09.1999 tarihinden önce 506 sayılı Kanun kapsamında sigortalıolanlara yaşlılık aylığı bağlanmasına ilişkin geçiş hükümlerine aynı Kanunungeçici 81.maddesinde yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Bunlar ise aşağıda gösterilmiştir:Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 579
A) 08.09.1999 tarihinde;• Bu tarihten önce yürürlükte bulunan hükümlere göre yaşlılık aylığıbağlanmasına hak kazanmış olanlar ile sigortalılık süresi 18 yıl <strong>ve</strong> dahafazla olan kadınlar <strong>ve</strong> sigortalılık süresi 23 yıl <strong>ve</strong> daha fazla olan erkeklerhakkında, 4447 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce yürürlüktebulunan 506 sayılı Kanun hükümleri uygulanacaktır.B) 23.5.2002 tarihinde ise;• Yukarıdaki paragraf kapsamında olanlar hariç sigortalılık süresi 18 (dahil)yıldan fazla olan kadınlar 20 yıllık sigortalılık süresini <strong>ve</strong> 40 yaşını doldurmaları,sigortalılık süresi 23 yıldan (dahil) fazla olan erkekler 25 yıllıksigortalılık süresini <strong>ve</strong> 44 yaşını doldurmaları <strong>ve</strong> en az 5000 gün,• Sigortalılık süresi 17 (dahil) yıldan fazla, 18 yıldan az olan kadınlar 20yıllık sigortalılık süresini <strong>ve</strong> 41 yaşını doldurmaları, sigortalılık süresi 21yıl 6 ay (dahil) dan fazla, 23 yıldan az olan erkekler 25 yıllık sigortalılıksüresini <strong>ve</strong> 45 yaşını doldurmaları <strong>ve</strong> en az 5000 gün,• Sigortalılık süresi 16 (dahil) yıldan fazla, 17 yıldan az olan kadınlar 20yıllık sigortalılık süresini <strong>ve</strong> 42 yaşını doldurmaları, sigortalılık süresi 20yıl (dahil) dan fazla, 21 yıl 6 aydan az olan erkekler 25 yıllık sigortalılıksüresini <strong>ve</strong> 46 yaşını doldurmaları <strong>ve</strong> en az 5075 gün,• Sigortalılık süresi 15 (dahil) yıldan fazla, 16 yıldan az olan kadınlar 20yıllık sigortalılık süresini <strong>ve</strong> 43 yaşını doldurmaları, sigortalılık süresi 18yıl 6 ay (dahil) dan fazla, 20 yıldan az olan erkekler 25 yıllık sigortalılıksüresini <strong>ve</strong> 47 yaşını doldurmaları <strong>ve</strong> en az 5150 gün,• Sigortalılık süresi 14 (dahil) yıldan fazla, 15 yıldan az olan kadınlar 20yıllık sigortalılık süresini <strong>ve</strong> 44 yaşını doldurmaları, sigortalılık süresi 17yıl (dahil) dan fazla, 18 yıl 6 aydan az olan erkekler 25 yıllık sigortalılıksüresini <strong>ve</strong> 48 yaşını doldurmaları <strong>ve</strong> en az 5225 gün,• Sigortalılık süresi 13 (dahil) yıldan fazla, 14 yıldan az olan kadınlar 20yıllık sigortalılık süresini <strong>ve</strong> 45 yaşını doldurmaları, sigortalılık süresi 15yıl 6 ay (dahil) dan fazla, 17 yıldan az olan erkekler 25 yıllık sigortalılıksüresini <strong>ve</strong> 49 yaşını doldurmaları <strong>ve</strong> en az 5300 gün,• Sigortalılık süresi 12 (dahil) yıldan fazla, 13 yıldan az olan kadınlar 20yıllık sigortalılık süresini <strong>ve</strong> 46 yaşını doldurmaları, sigortalılık süresi 14(dahil) yıldan fazla, 15 yıl 6 aydan az olan erkekler 25 yıllık sigortalılıksüresini <strong>ve</strong> 50 yaşını doldurmaları <strong>ve</strong> en az 5375 gün,• Sigortalılık süresi 11 (dahil) yıldan fazla, 12 yıldan az olan kadınlar 20yıllık sigortalılık süresini <strong>ve</strong> 47 yaşını doldurmaları, sigortalılık süresi 12yıl 6 ay (dahil) dan fazla, 14 yıldan az olan erkekler 25 yıllık sigortalılıksüresini <strong>ve</strong> 51 yaşını doldurmaları <strong>ve</strong> en az 5450 gün,580Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
• Sigortalılık süresi 10 (dahil) yıldan fazla, 11 yıldan az olan kadınlar 20yıllık sigortalılık süresini <strong>ve</strong> 48 yaşını doldurmaları, sigortalılık süresi 11(dahil) yıldan fazla, 12 yıl 6 aydan az olan erkekler 25 yıllık sigortalılıksüresini <strong>ve</strong> 52 yaşını doldurmaları <strong>ve</strong> en az 5525 gün,• Sigortalılık süresi 9 (dahil) yıldan fazla, 10 yıldan az olan kadınlar 20yıllık sigortalılık süresini <strong>ve</strong> 49 yaşını doldurmaları, sigortalılık süresi 9 yıl6 ay (dahil) dan fazla, 11 yıldan az olan erkekler 25 yıllık sigortalılık süresini<strong>ve</strong> 53 yaşını doldurmaları <strong>ve</strong> en az 5600 gün,• Sigortalılık süresi 8 (dahil) yıldan fazla, 9 yıldan az olan kadınlar 20 yıllıksigortalılık süresini <strong>ve</strong> 50 yaşını doldurmaları, sigortalılık süresi 8 (dahil)yıldan fazla, 9 yıl 6 aydan az olan erkekler 25 yıllık sigortalılık süresini<strong>ve</strong> 54 yaşını doldurmaları <strong>ve</strong> en az 5675 gün,• Sigortalılık süresi 7 (dahil) yıldan fazla, 8 yıldan az olan kadınlar 20yıllık sigortalılık süresini <strong>ve</strong> 51 yaşını doldurmaları, sigortalılık süresi 6 yıl6 ay (dahil) dan fazla, 8 yıldan az olan erkekler 25 yıllık sigortalılık süresini<strong>ve</strong> 55 yaşını doldurmaları <strong>ve</strong> en az 5750 gün,• Sigortalılık süresi 6 (dahil) yıldan fazla, 7 yıldan az olan kadınlar 20 yıllıksigortalılık süresini <strong>ve</strong> 52 yaşını doldurmaları, sigortalılık süresi 5 (dahil)yıldan fazla, 6 yıl 6 aydan az olan erkekler 25 yıllık sigortalılık süresini<strong>ve</strong> 56 yaşını doldurmaları <strong>ve</strong> en az 5825 gün,• Sigortalılık süresi 5 (dahil) yıldan fazla, 6 yıldan az olan kadınlar 20yıllık sigortalılık süresini <strong>ve</strong> 53 yaşını doldurmaları, sigortalılık süresi 3 yıl6 ay (dahil) dan fazla, 5 yıldan az olan erkekler 25 yıllık sigortalılık süresini<strong>ve</strong> 57 yaşını doldurmaları <strong>ve</strong> en az 5900 gün,• Sigortalılık süresi 4 (dahil) yıldan fazla, 5 yıldan az olan kadınlar 20yıllık sigortalılık süresini <strong>ve</strong> 54 yaşını doldurmaları, sigortalılık süresi 2 yıl8 ay 15 (dahil) günden fazla, 3 yıl 6 aydan az olan erkekler 25 yıllık sigortalılıksüresini <strong>ve</strong> 58 yaşını doldurmaları <strong>ve</strong> en az 5975 gün,• Sigortalılık süresi 3 (dahil) yıldan fazla, 4 yıldan az olan kadınlar 20yıllık sigortalılık süresini <strong>ve</strong> 55 yaşını doldurmaları <strong>ve</strong> en az 5975 gün,• Sigortalılık süresi 2 yıl 8 ay 15 (dahil) günden fazla, 3 yıldan az olankadınlar 20 yıllık sigortalılık süresini <strong>ve</strong> 56 yaşını doldurmaları <strong>ve</strong> en az5975 gün,Malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primi ödemiş bulunmaları şartı ileyaşlılık aylığından yararlanabilmektedirlerC) 23.5.2002 tarihinde 15 yıllık sigortalılık süresini kadın ise 50, erkek ise55 yaşını doldurmuş <strong>ve</strong> 3600 gün malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primiödemiş bulunanlara istekleri halinde yaşlılık aylığı bağlanmaktadır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 581
D) 23.5.2002 tarihinde bir üst paragrafta öngörülen şartları yerine getiremeyenlerdenbu şartları;• 24.5.2002 ile 23.5.2005 tarihleri arasında yerine getirenler kadın ise 52,erkek ise 56 yaşını doldurmuş olmaları,• 24.5.2005 ile 23.5.2008 tarihleri arasında yerine getirenler kadın ise 54,erkek ise 57 yaşını doldurmuş olmaları,• 24.5.2008 ile 23.5.2011 tarihleri arasında yerine getirenler kadın ise 56,erkek ise 58 yaşını doldurmuş olmaları,• 24.5.2011 tarihinden sonra yerine getiren kadınlar 58, 24.05.2011 ile23.05.2014 tarihleri arasında yerine getiren erkekler 59 yaşını doldurmuşolmaları,• 24.5.2014 tarihinden sonra yerine getiren erkekler 60 yaşını doldurmuşolmaları,Şartı ile yaşlılık aylığından yararlanabilmektedirler.II .2 .3 .2 - Eski Bağ-Kur sigortalıları içinİlk defa 08.09.1999 tarihinden önce 1479 sayılı Kanun kapsamında sigortalıolanlara yaşlılık aylığı bağlanmasına ilişkin geçiş hükümlerine aynı Kanunungeçici 10.maddesinde yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Bunlar ise aşağıda gösterilmiştir:A) 08.09.1999 tarihinde;• Bu tarihten önce yürürlükte bulunan hükümlere göre, bu Kanununyürürlüğe girdiği tarihi takip eden aybaşı yani 01.10.1999 tarihi itibariyleaylık bağlanmasına hak kazananlar ile aylık bağlanmasına hak kazanmalarınaiki tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan sigortalıların, tam <strong>ve</strong>ya kısmi yaşlılıkaylığı talep hakları saklıdır.B) 23.5.2002 tarihini takip eden aybaşı itibarıyla, kadın ise 20 tam yıl, erkekise 25 tam yıl prim ödemiş olanlar ile prim ödeme sürelerinin dolmasına;• 2 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan kadınlara 40 yaşını, erkeklere 44 yaşını,• 3 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan kadınlara 41, 3 yıl 6 ay <strong>ve</strong>ya daha az kalanerkeklere 45 yaşını,• 3 tam yıldan fazla, 4 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan kadınlara 42 yaşını, 3yıl 6 aydan fazla, 5 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan erkeklere 46 yaşını,• 4 tam yıldan fazla, 5 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan kadınlara 43 yaşını, 5tam yıldan fazla, 6 yıl 6 ay <strong>ve</strong>ya daha az kalan erkeklere 47 yaşını,• 5 tam yıldan fazla, 6 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan kadınlara 44 yaşını, 6 yıl6 aydan fazla, 8 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan erkeklere 48 yaşını,582Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
• 6 tam yıldan fazla, 7 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan kadınlara 45 yaşını, 8tam yıldan fazla, 9 yıl 6 ay <strong>ve</strong>ya daha az kalan erkeklere 49 yaşını,• 7 tam yıldan fazla, 8 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan kadınlara 46 yaşını, 9 yıl6 aydan fazla, 11 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan erkeklere 50 yaşını,• 8 tam yıldan fazla, 9 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan kadınlara 47 yaşını, 11tam yıldan fazla, 12 yıl 6 ay <strong>ve</strong>ya daha az kalan erkeklere 51 yaşını,• 9 tam yıldan fazla, 10 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan kadınlara 48 yaşını, 12yıl 6 aydan fazla, 14 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan erkeklere 52 yaşını,• 10 tam yıldan fazla, 11 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan kadınlara 49 yaşını,14 tam yıldan fazla, 15 yıl 6 ay <strong>ve</strong>ya daha az kalan erkeklere 53 yaşını,• 11 tam yıldan fazla, 12 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan kadınlara 50 yaşını,15 yıl 6 aydan fazla, 17 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan erkeklere 54 yaşını,• 12 tam yıldan fazla, 13 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan kadınlara 51 yaşını,17 tam yıldan fazla, 18 yıl 6 ay <strong>ve</strong>ya daha az kalan erkeklere 55 yaşını,• 13 tam yıldan fazla, 14 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan kadınlara 52 yaşını,18 yıl 6 aydan fazla, 20 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan erkeklere 56 yaşını,• 14 tam yıldan fazla, 15 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan kadınlara 53 yaşını,20 tam yıldan fazla, 21 yıl 6 ay <strong>ve</strong>ya daha az kalan erkeklere 57 yaşını,• 15 tam yıldan fazla, 16 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan kadınlara 54 yaşını,21 yıl 6 aydan fazla <strong>ve</strong>ya 22 tam yıl kalan erkeklere 58 yaşını,• 16 tam yıldan fazla <strong>ve</strong>ya 17 tam yıl kalan kadınlara 55 yaşını,Doldurmaları, kadın ise 20, erkek ise 25 tam yıl prim ödemeleri şartıyla <strong>ve</strong>talepte bulunmaları halinde, yaşlılık aylığı bağlanmaktadır.C) Bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce sigortalı olanlardan, 15 tamyıl prim ödeme süresi ile kadın ise 50, erkek ise 55 yaşını doldurma koşulunu,bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihi takip eden aybaşından yani01.10.1999 tarihinden itibaren,• 2 tam yıldan fazla, 4 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az süre içinde yerine getiren,kadınlara 51, erkeklere 56 yaşını,• 4 tam yıldan fazla, 6 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az süre içinde yerine getiren,kadınlara 52, erkeklere 56 yaşını,• 6 tam yıldan fazla, 8 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az süre içinde yerine getiren,kadınlara 53, erkeklere 57 yaşını,• 8 tam yıldan fazla, 10 tam yıl <strong>ve</strong>ya daha az süre içinde yerine getiren,kadınlara 54, erkeklere 57 yaşını,• 10 tam yıldan fazla süre içinde yerine getiren, kadınlara, 56, erkeklere58 yaşını,Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 583
Doldurmaları <strong>ve</strong> talepte bulunmaları halinde, yaşlılık aylığı bağlanmaktadır.II .2 .3 .3 - Eski Emekli Sandığı iştirakçileri içinİlk defa 08.09.1999 tarihinden önce 5434 sayılı Kanun kapsamında sigortalıolanlara yaşlılık aylığı bağlanmasına ilişkin geçiş hükümlerine aynı Kanunungeçici 205.maddesinde yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Bunlar ise aşağıda gösterilmiştir:A) 08.09.1999 tarihinde;• Kadın iştirakçilerden 20, erkek iştirakçilerden 25 fiili hizmet yılını dolduranlarınistekleri üzerine emekli aylığı bağlanır.• Emeklilik hizmet sürelerini doldurmaya 2 yıldan az kalan iştirakçilerdenkadın ise 38, erkek ise 43 yaşını, doldurmaları <strong>ve</strong> kadın iştirakçinin 20,erkek iştirakçinin 25 fiilî hizmet süresini tamamlamaları halinde istekleriüzerine emekli aylığı bağlanır.B) 23.5.2002 tarihinde;• Emeklilik hizmet sürelerini dolduranlar ile doldurmaya; 2 tam yıl <strong>ve</strong>yadaha az kalan iştirakçilerden kadın ise 40, erkek ise 44 yaşını,• Emeklilik hizmet sürelerini doldurmaya; 2 tam yıldan fazla, 3 tam yıl<strong>ve</strong>ya daha az kalan kadın iştirakçiler 41, 2 tam yıldan fazla, 3 yıl 6 ay <strong>ve</strong>yadaha az kalan erkek iştirakçiler 45 yaşını,• Emeklilik hizmet sürelerini doldurmaya; 3 tam yıldan fazla, 4 tam yıl<strong>ve</strong>ya daha az kalan kadın iştirakçiler 42, 3 yıl 6 aydan fazla, 5 tam yıl <strong>ve</strong>yadaha az kalan erkek iştirakçiler 46 yaşını,• Emeklilik hizmet sürelerini doldurmaya; 4 tam yıldan fazla, 5 tam yıl<strong>ve</strong>ya daha az kalan kadın iştirakçiler 43, 5 yıldan fazla, 6 yıl 6 ay <strong>ve</strong>ya dahaaz kalan erkek iştirakçiler 47 yaşını,• Emeklilik hizmet sürelerini doldurmaya; 5 tam yıldan fazla, 6 tam yıl<strong>ve</strong>ya daha az kalan kadın iştirakçiler 44, 6 yıl 6 aydan fazla, 8 tam yıl <strong>ve</strong>yadaha az kalan erkek iştirakçiler 48 yaşını,• Emeklilik hizmet sürelerini doldurmaya; 6 tam yıldan fazla, 7 tam yıl<strong>ve</strong>ya daha az kalan kadın iştirakçiler 45, 8 yıldan fazla, 9 yıl 6 ay <strong>ve</strong>ya dahaaz kalan erkek iştirakçiler 49 yaşını,• Emeklilik hizmet sürelerini doldurmaya; 7 tam yıldan fazla, 8 tam yıl<strong>ve</strong>ya daha az kalan kadın iştirakçiler 46, 9 yıl 6 aydan fazla, 11 tam yıl <strong>ve</strong>yadaha az kalan erkek iştirakçiler 50 yaşını,• Emeklilik hizmet sürelerini doldurmaya; 8 tam yıldan fazla, 9 tam yıl<strong>ve</strong>ya daha az kalan kadın iştirakçiler 47, 11 yıldan fazla, 12 yıl 6 ay <strong>ve</strong>yadaha az kalan erkek iştirakçiler 51 yaşını,584Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
• Emeklilik hizmet sürelerini doldurmaya; 9 tam yıldan fazla, 10 tam yıl<strong>ve</strong>ya daha az kalan kadın iştirakçiler 48, 12 yıl 6 aydan fazla, 14 tam yıl<strong>ve</strong>ya daha az kalan erkek iştirakçiler 52 yaşını,• Emeklilik hizmet sürelerini doldurmaya; 10 tam yıldan fazla, 11 tam yıl<strong>ve</strong>ya daha az kalan kadın iştirakçiler 49, 14 yıldan fazla, 15 yıl 6 ay <strong>ve</strong>yadaha az kalan erkek iştirakçiler 53 yaşını,• Emeklilik hizmet sürelerini doldurmaya; 11 tam yıldan fazla, 12 tamyıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan kadın iştirakçiler 50, 15 yıl 6 aydan fazla, 17 tam yıl<strong>ve</strong>ya daha az kalan erkek iştirakçiler 54 yaşını,• Emeklilik hizmet sürelerini doldurmaya; 12 tam yıldan fazla, 13 tam yıl<strong>ve</strong>ya daha az kalan kadın iştirakçiler 51, 17 yıldan fazla, 18 yıl 6 ay <strong>ve</strong>yadaha az kalan erkek iştirakçiler 55 yaşını,• Emeklilik hizmet sürelerini doldurmaya; 13 tam yıldan fazla, 14 tamyıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan kadın iştirakçiler 52, 18 yıl 6 aydan fazla, 20 tam yıl<strong>ve</strong>ya daha az kalan erkek iştirakçiler 56 yaşını,• Emeklilik hizmet sürelerini doldurmaya; 14 tam yıldan fazla, 15 tam yıl<strong>ve</strong>ya daha az kalan kadın iştirakçiler 53, 20 yıldan fazla, 21 yıl 6 ay <strong>ve</strong>yadaha az kalan erkek iştirakçiler 57 yaşını,• Emeklilik hizmet sürelerini doldurmaya; 15 tam yıldan fazla, 16 tamyıl <strong>ve</strong>ya daha az kalan kadın iştirakçiler 54, 21 yıl 6 aydan fazla, 22 tam yılkalan erkek iştirakçiler 58 yaşını,• Emeklilik hizmet sürelerini doldurmaya; 16 tam yıldan fazla, 17 tam yılkalan kadın iştirakçiler 55 yaşını,Doldurmaları <strong>ve</strong> kadın iştirakçinin 20, erkek iştirakçinin 25 fiilî hizmet süresinitamamlamaları halinde istekleri üzerine emekli aylığı bağlanır.Öte yandan meslek gruplarına göre emeklilik yaş hadlerini gösteren 5434sayılı Kanunun 40.maddesi de yürürlüktedir.(<strong>5510</strong>/106) Buradaki yaş hadleriise, Kadınlar için 58, erkekler için 60 olarak belirlenen genel emeklilikyaşının altında ya da üstünde olmak üzere farklı düzenlenmiştir. Böyleceanılan madde kapsamına giren kamu personeli ile diğer çalışanlar arasındaönemli bir farklılık yaratılmış olmaktadır. Bunun da norm <strong>ve</strong> standart birliğininsağlanmasına yönelik reformun amacına aykırı olduğu ifade edilmiştir9 .II .3 – İŞTEN AYRILMA VE TALEPYukarıda belirtildiği şekliyle yaşlılık aylığı bağlanmasını hak edenlerin Kurumayazılı olarak da başvurmaları gerekmektedir. Şüphesiz bu başvuruişten ayrıldıktan sonra yapılacaktır. Başka bir söyleyişle çalışma ilişkisininsona ermesi gerekmektedir. Sigortalıların Kuruma yazılı başvurularında9 BAŞTERZİ, Fatma: “Türk Emeklilik Sisteminde Reform”, Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:183-197Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 585
Kanunda herhangi bir şekil şartı öngörülmemiştir. Ancak, tahsis talep dilekçesine,sigortalının bir adet belgelik fotoğrafı <strong>ve</strong> Kanunun 4.maddesininbirinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalılardan ilgili döneme aitaylık prim <strong>ve</strong> hizmet belgesi henüz Kuruma <strong>ve</strong>rilmemiş olanlar için sigortalıişten ayrılış bildirgesi eklenir.(SSİY/60-4)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 28.maddesi sekizinci fıkrasında işten ayrılma <strong>ve</strong> Kurumabaşvuruya ilişkin gerekli açıklamalara yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; yaşlılıkaylıklarından yararlanabilmek için, 4.maddenin birinci fıkrasının (a)bendinde belirtilen sigortalının çalıştığı işten ayrıldıktan, (b) bendinde belirtilensigortalının sigortalılığa esas faaliyete son <strong>ve</strong>rip <strong>ve</strong>rmeyeceğini beyanettikten sonra yazılı istekte bulunmaları, 4.maddenin birinci fıkrasının(c) bendinde belirtilen sigortalıların ise istekleri üzerine yetkili makamdanemekliye sevk onayı alındıktan sonra ilişiklerinin kesilmesi şarttır. Bunlardankamu görevlisi sigortalıların emekliye sevk onayları ise ileride “UzunVadeli Sigorta Kollarında Ortak Hususlar” bölümünde açıklanmıştır.Görüldüğü üzere, yaşlılık aylığı bağlanabilmesi için bağımlı olarak çalışanlarınmutlaka işten ayrılıp/ilişiklerinin kesilmesi gerekmektedir. Bağımsızçalışanların ise yazılı başvurularında sigortalılığa esas faaliyete son <strong>ve</strong>rip<strong>ve</strong>rmeyeceğini beyan etmesi yeterli sayılmıştır. Ayrıca işyerini kapatmaları<strong>ve</strong>ya devretmeleri gibi bir şart aranmamıştır. Kaldı ki; bağımsız olarak çalışansigortalı sigortalılığına esas faaliyetine son <strong>ve</strong>rmediğinde sosyal gü<strong>ve</strong>nlikdestek primine tabi tutulacaktır. Belirtelim ki, tarım işlerinde kendiadına <strong>ve</strong> hesabına bağımsız çalışanlar bu beyandan hariç tutulmuşlardır.(SSİY/60-1-b)II .4 – PRİM BORCU BULUNMAMASI<strong>5510</strong> sayılı Kanuni düzenlemede, yukarıda yer <strong>ve</strong>rdiğimiz üzere yaş <strong>ve</strong>prim ödeme gün sayısına ilişkin yaşlılık aylığı bağlanması koşullarınıntamamlanmasında, genel olarak aranan prim gün sayısının “bildirilmiş”olması yeterli sayılmıştır. Ancak, bağımsız çalışan sigortalılar için ayrıcaprim borçlarının da bulunmaması istenmiştir.Gerçektende <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 28.maddesi dokuzuncu fıkrası ile; Kanunun4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendinde belirtilen sigortalılara yaşlılıkaylığı bağlanabilmesi için ayrıca, yazılı talepte bulunduğu tarih itibarıylagenel sağlık sigortası primi dahil kendi sigortalılığı nedeniyle prim <strong>ve</strong> primeilişkin her türlü borcunun olmaması zorunluluğu getirilmiştir.III – YAŞLILIK AYLIĞININ HESAPLANMASIIII .1 –GENEL OLARAKYaşlılık aylığı, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun “yaşlılık aylığının hesaplanması” başlıklı29.maddesi hükümlerine göre hesaplanacaktır. Buna göre; 4.maddeninbirinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar ile aynı fıkra-586Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
nın (c) bendine göre bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defasigortalı olarak çalışmaya başlayanların yaşlılık aylığı, aşağıdaki hükümleregöre belirlenecek ortalama aylık kazancı ile aylık bağlama oranınınçarpımı sonucunda bulunan tutardır.(<strong>5510</strong>/29-1)Ortalama aylık kazanç ise, sigortalının her yıla ait prime esas kazancının,kazancın ait olduğu yıldan itibaren aylık talep tarihine kadar geçen yıllariçin, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek bulunan kazançlartoplamının, itibarî hizmet süresi ile fiilî hizmet süresi zammı hariçtoplam prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanan ortalamagünlük kazancın otuz katıdır. (<strong>5510</strong>/29-2) Anlaşıldığı üzere itibari hizmetsüresi ile fiili hizmet süresi zammı toplam prim ödeme gün sayısına katılmayacaktır.Buradaki güncelleme katsayısı da, her yılın Aralık ayına göre Türkiye İstatistikKurumu tarafından açıklanan en son temel yıllı tüketici fiyatlarıgenel indeksindeki değişim oranının % 100’ü ile sabit fiyatlarla gayri safiyurtiçi hasıla gelişme hızının % 30’unun toplamına (1) tam sayısının ilâ<strong>ve</strong>edilmesi sonucunda bulunan değeri ifade eder.(<strong>5510</strong>/3-1-29) Güncellemekatsayısının hesabında, en son temel yıllı tüketici fiyatları genel indeksindekideğişim oranı <strong>ve</strong>ya sabit fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla gelişme hızınıneksi olduğu yıllarda eksi değerler sıfır olarak alınır.(<strong>5510</strong>/3-2)Düzenleme ile aylığın hesabında tüm çalışma süresi <strong>ve</strong> bu sürenin güncellenmişesası kabul edilmiş, ancak güncelleme yöntemi değiştirilmiştir 10 .Aylık bağlama oranı ise, sigortalının malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarınatâbi geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için % 2olarak uygulanır. Bu hesaplamada 360 günden eksik süreler orantılı olarakdikkate alınır. Ancak aylık bağlama oranı % 90’ı geçemez.(<strong>5510</strong>/29-3) Önceden,her 360 gün prim ödeme karşılığı olarak yaşlılık aylığı oranı artırılırken,360 günden eksik olan prim ödeme gün sayısı aylık bağlama oranındadeğerlendirilmemekteydi. Böylece eski dönemdeki bu haksız uygulamayason <strong>ve</strong>rilerek, bir yıldan az prim ödeme gün sayısının orantısal olarak aylığayansıtılması esası kabul edilmiştir 11 .Öte yandan, aylık bağlama oranının hem sabitlendiği hem de düşürüldüğüifade edilmiştir 12 . Sigortalıların ödediği primlerin ilk yılları için daha çoksonraki dönem için daha az oranda aylık bağlanması sistemi terk edilmiş,her yıl için sabit bir oran belirlenmiştir. Böylece daha fazla aylığa hak kazanmakisteyen sigortalıların daha uzun süre sistemde kalmaları sağlanmayaçalışılmıştır 13 .10 SÖZER, A.Nazım: “<strong>5510</strong> Sayılı Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun Sosyal Sigortalara İlişkinHükümleri Üzerine (506 SK.Bakımından Kısa Bir Değerlendirme), Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:127-14311 CANİKLİOĞLU, Nurşen: “Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanun Tasarısına Göre Sosyal Sigorta Hakları<strong>ve</strong> Yükümlülükleri, İş Hukuku Uygulama Sorunları <strong>ve</strong> Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Yeniden Yapılanma,İstanbul Barosu Yayınları, Yayın No:34, İstanbul 2006, s:151-19212 SÖZER, A.Nazım: “<strong>5510</strong> Sayılı Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun Sosyal Sigortalara İlişkinHükümleri Üzerine (506 SK.Bakımından Kısa Bir Değerlendirme), Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:127-14313 CANİKLİOĞLU, Nurşen: “Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanun Tasarısına Göre Sosyal Sigorta Hak-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 587
Yukarıdaki şekilde hesaplanan aylığın başlangıç tarihinin yılın ilk altı aylıkdönemine rastlaması halinde 55.maddenin ikinci fıkrasına göre Ocak ödemedönemi için gelir <strong>ve</strong> aylıklara uygulanan artış oranı kadar artırılarak,yılın ikinci altı aylık dönemine rastlaması halinde ise öncelikle Ocak ödemedönemi, daha sonra Temmuz ödeme dönemi için gelir <strong>ve</strong> aylıklara uygulananartış oranları kadar artırılarak, sigortalının aylık başlangıç tarihindekiaylığı hesaplanır.(<strong>5510</strong>/29-5)III .2 – CUMHURBAŞKANLIĞI, TBMM BAŞKANLIĞI VEBAŞBAKANLIK GÖREVİNDE BULUNANLARIN AYLIKLARI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 43.maddesi birinci fıkrasına göre; Cumhurbaşkanıiken bu görevinden herhangi bir nedenle ayrılanlara, istekleri üzerine, müracaattarihini takip eden ay başından itibaren, istek tarihinde Cumhurbaşkanınaödenmekte olan aylık ödeneğin % 40’ı oranında yaşlılık aylığıbağlanacaktır.Ancak, herhangi bir nedenle görevden ayrılan Cumhurbaşkanı, 28.maddeyegöre yaşlılık aylığına hak kazanıyorsa, 29.maddeye göre yaşlılık aylığı ayrıcahesaplanır <strong>ve</strong> aylıklardan yüksek olanı yaşlılık aylığı olarak bağlanır.28.maddeye göre aylığa hak kazanamaması halinde birinci fıkraya görebağlanan aylığın tümü, 28.maddeye göre aylığa hak kazanması halinde <strong>ve</strong>29.maddeye göre hesaplanan aylık, birinci fıkraya göre bağlanan aylıktandüşükse aradaki fark, Hazineden tahsil edilir.(<strong>5510</strong>/43-2)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 43.maddesi üçüncü fıkrası gereğince, Türkiye BüyükMillet Meclisi Başkanı <strong>ve</strong>ya Başbakan iken bu görevinden herhangi birnedenle ayrılanlara ise, istekleri üzerine, müracaat tarihini takip eden aybaşından itibaren, istek tarihindeki Cumhurbaşkanına ödenmekte olanaylık ödeneğin % 40’ı esas alınarak Cumhurbaşkanına bağlanacak yaşlılıkaylığının % 75’i oranında yaşlılık aylığı bağlanır.Ancak herhangi bir nedenle görevden ayrılan Türkiye Büyük Millet MeclisiBaşkanı <strong>ve</strong>ya Başbakan, 28. maddeye göre yaşlılık aylığına hak kazanıyorsa,29. maddeye göre yaşlılık aylığı ayrıca hesaplanır <strong>ve</strong> aylıklardanyüksek olanı yaşlılık aylığı olarak bağlanır. 28.maddeye göre aylığa hakkazanılamıyorsa üçüncü fıkraya göre bağlanan aylığın tümü, 28.maddeyegöre aylığa hak kazanılıyor <strong>ve</strong> 29. maddeye göre hesaplanan aylık, üçüncüfıkraya göre bağlanan aylıktan düşükse aradaki fark Hazineden tahsiledilir. (<strong>5510</strong>/43-4)IV –YAŞLILIK AYLIĞININ BAŞLAMASI, ÖDENMESİ,KESİLMESİ VE YENİDEN BAŞLATILMASIIV .1 - YAŞLILIK AYLIĞININ BAŞLANGICI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 30.maddesi birinci fıkrasına göre; Kanunun 4. maddesibirinci fıkrasının;ları <strong>ve</strong> Yükümlülükleri, İş Hukuku Uygulama Sorunları <strong>ve</strong> Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Yeniden Yapılanma,İstanbul Barosu Yayınları, Yayın No:34, İstanbul 2006, s:151-192588Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
a) (a) <strong>ve</strong> (b) bentlerinde belirtilen sigortalılardan yaşlılık aylığına hak kazananlara,yazılı istek tarihinden sonraki,b) (c) bendinde belirtilen sigortalılardan yaşlılık aylığına hak kazananlara,yetkili makamdan alınan emekliye sevk onayı üzerine görevleriyle ilişiğininkesildiği tarihi takip eden,c) (c) bendinde belirtilen sigortalılardan her ne şekilde olursa olsun görevindenayrılmış <strong>ve</strong> daha sonra başka bir sigortalılık haline tabi olarak çalışmamışolanlar ile kontrol muayenesi sonucu aylığı kesilenlerden yaşlılıkaylığına hak kazananlara ise istek tarihini takip eden,ay başından itibaren aylık bağlanır.Öte yandan, Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındageçen hizmetlerle birlikte Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının(a) <strong>ve</strong> (c) bentleri kapsamında aylık bağlanacağı durumlarda, Kanunun4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında geçen hizmetler,prim <strong>ve</strong> prime ilişkin her türlü borçların ödendiği tarih itibarıyla geçerli sayılır<strong>ve</strong> aylık bu tarihi takip eden ay başından itibaren başlar.(SSİY/61-2)IV .2 - YAŞLILIK AYLIĞININ ÖDENMESİSigortalıya bağlanan yaşlılık aylığı, her ay peşin olarak ödenir. Yaşlılık aylığınınödeme dönemlerini, ödeme tarihlerini, ödeme şekli <strong>ve</strong> ödeme merkezleriniKurum belirler.(<strong>5510</strong>/55-3)Aylığın ödenmesine başlanacağı tarihte hastalık sigortasından geçici iş göremezliködeneği almakta olan sigortalının yaşlılık aylığı ise, geçici iş göremezliködeneği <strong>ve</strong>rilme süresinin sona erdiği tarihi takip eden ay başındanbaşlar. Ancak, bağlanacak yaşlılık aylığı geçici iş göremezlik ödeneğininaylık tutarından fazla ise, aradaki fark yukarıdaki şekilde tespit edilecekolan aylığın bağlanacağı tarihten başlanarak <strong>ve</strong>rilir.(<strong>5510</strong>/30-2)IV .3 - YAŞLILIK AYLIĞININ KESİLMESİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 30.maddesi üçüncü fıkrasına göre, bu Kanunun yürürlüğegirdiği tarihten(01.10.2008) sonra ilk defa sigortalı olan kişilerdenyaşlılık aylığı bağlandıktan sonra;a) 4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendinin (4) numaralı alt bendi hariçolmak üzere bu Kanuna göre <strong>ve</strong>ya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamındaçalışmaya başlayanların yaşlılık aylıkları, çalışmaya başladıkları tarihitakip eden ödeme dönemi başında kesilir. Bunlardan bu Kanuna tabi çalıştıklarısüre zarfında 80.maddeye göre belirlenen prime esas kazançlarıüzerinden 81.madde gereğince kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kolları ile genelsağlık sigortasına ait prim alınır…b) 4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendinin (4) numaralı alt bendi hariçolmak üzere diğer alt bentlerine tabi çalışmaya başlayanlardan aylıklarınınAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 589
kesilmemesi için yazılı istekte bulunanların yaşlılık aylıklarının ödenmesinedevam edilir. Bunlardan, almakta oldukları aylıklarının % 15’i oranındasosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primi kesilir. Ancak kesilecek olan bu tutar,4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendine tabi sigortalılara ilgili yılın Ocakayında ödenen en yüksek yaşlılık aylığından alınabilecek sosyal gü<strong>ve</strong>nlikdestek priminden fazla olamaz. Bu sigortalılardan ayrıca kısa vadeli sigortakolları primi alınmaz. Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primine tabi olanlarınprimleri, aylıklarından kesilmek suretiyle tahsil edilir. Sosyal gü<strong>ve</strong>nlikdestek primi ödenmiş <strong>ve</strong>ya bildirilmiş süreler bu Kanuna göre malûllük,yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları prim ödeme gün sayısına ilâ<strong>ve</strong> edilmez, 31.<strong>ve</strong>36.madde hükümlerine göre toptan ödeme yapılmaz.Anlaşılacağı üzere <strong>5510</strong> sayılı Kanuna göre ilk defa sigortalı olanlardanyaşlılık aylığı bağlananlar, Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b)bendinin (4) numaralı alt bendi hariç olmak üzere bu Kanuna göre <strong>ve</strong>yayabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaya başladıklarında yaşlılıkaylıkları kesilecektir. Öte yandan, bu kapsamda yaşlılık aylığı bağlanmışolanlar, Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendinin (4) numaralı altbendi hariç olmak üzere diğer alt bentlerine tabi çalışmaya başladıklarındaaylıklarının kesilmemesi için yazılı istekte bulunduklarında aylıkları kesilmeyecek,sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primi ödemek suretiyle çalışabileceklerdir.Öteden beri sigortalı olarak çalışanlar ile malüllük/yaşlılık aylığıbağlanmış olanların aylıkları kesilmeksin çalışabilmelerine ise ileride açıklanacağıüzere geçiş hükümleri kapsamında izin <strong>ve</strong>rilmiştir.Belirtelim ki; 4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendine tabi faaliyetebaşladığı için üçüncü fıkranın (a) bendine göre yaşlılık aylığı kesilenler,4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındaki sigortalılıkları devamettiği süre içinde bu maddenin üçüncü fıkrasının (b) bendi hükümlerininuygulanmasını; (b) bendi hükümlerine göre sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destekprimine tabi olanlar ise haklarında üçüncü fıkranın (a) bendi hükümlerininuygulanmasını isteyebilirler.(<strong>5510</strong>/30-5)IV .4 - YAŞLILIK AYLIĞININ YENİDEN BAŞLATILMASI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten(01.10.2008) sonra ilk defasigortalı olan kişilerden yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra, 4.maddeninbirinci fıkrasının (b) bendinin (4) numaralı alt bendi hariç olmak üzerebu Kanuna göre <strong>ve</strong>ya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmayabaşladıkları için yaşlılık aylığı kesilenlerden, işten ayrılarak <strong>ve</strong>ya işyerinikapatarak yeniden yaşlılık aylığı bağlanması için yazılı istekte bulunanlaraya da emekliye ayrılan <strong>ve</strong>ya sevk edilenlere, yazılı istek tarihini <strong>ve</strong>ya görevindenayrıldığı tarihi takip eden ödeme döneminden itibaren yenidenyaşlılık aylığı hesaplanarak bağlanır. Yeni aylık, eski aylığın kesildiği tarihtensonra aylıklara yapılacak artışlar uygulanarak bu fıkrada belirtilenaylık başlangıç tarihi itibarıyla bulunan tutarı ile emeklilik sonrası çalış-590Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
maya ait kısmi aylığın toplamından oluşur. Emeklilik sonrası çalışmaya aitkısmı aylık, talep tarihindeki emeklilik öncesi <strong>ve</strong> sonrası prim ödeme günsayısı <strong>ve</strong> emeklilik sonrası çalışmaya ait prime esas kazançları üzerinden29.maddeye göre hesaplanan aylığın emeklilik sonrası prim ödeme günsayısına orantılı bölümü kadardır.(<strong>5510</strong>/30-3-a)V –YAŞLILIK AYLIĞININ DÜZELTİLMESİ, YÜKSELTİLMESİVE ALT SINIRI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 55.maddesi birinci <strong>ve</strong> ikinci fıkralarında yaşlılık aylığınındüzeltilmesi <strong>ve</strong> yükseltilmesine ilişkin hükümlere de açıklık getirilmiştir.Bu Kanuna göre; yaşlılık aylığı bağlanan sigortalının durumunun,kendisine bağlanmış bulunan aylık tutarının düzeltilmesini gerektirir birşekilde değişmesi halinde aylık tutarı, değişikliğin meydana geldiği tarihtensonraki ödeme dönemi başından başlanarak yeni duruma göre düzeltilecektir.(<strong>5510</strong>/55-1)Bu Kanuna göre bağlanan yaşlılık aylığı, her yılın Ocak <strong>ve</strong> Temmuz ödemetarihlerinden geçerli olmak üzere, bir önceki altı aylık döneme göre Türkiyeİstatistik Kurumu tarafından açıklanan en son temel yıllı tüketici fiyatlarıgenel indeksindeki değişim oranı kadar artırılarak belirlenir.(<strong>5510</strong>/55-2)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 43.maddesine göre Cumhurbaşkanı, Türkiye BüyükMillet Meclisi Başkanı <strong>ve</strong>ya Başbakan’a bağlanan yaşlılık aylıkları da55.maddesnin ikinci fıkrasına göre artırılır.(<strong>5510</strong>/43-6) Diğer taraftan, buKanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (b) bentlerine göre sigortalısayılanlara <strong>ve</strong> bunların hak sahiplerine bağlanmış olan aylık <strong>ve</strong> gelirler de,55.maddenin ikinci fıkrasına göre artırılır. (<strong>5510</strong>/Geçici 1-4)Diğer taraftan, 5434 sayılı Kanuna göre ödenen aylıklar ile bu madde kapsamındabağlanacak aylıklar, memur maaş katsayılarındaki artışlara göreyükseltilir. Ayrıca 5434 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra barem,teşkilat, kadro <strong>ve</strong> sair kanunlar ile aynı rütbe, kadro <strong>ve</strong> sair kanunlardayapılacak değişiklikler sonucunda aylık tutarlarında meydana gelecekyükselmeler, aynı rütbe, kadro unvanı <strong>ve</strong> dereceden bağlanmış bulunanemeklilik, malûllük <strong>ve</strong> vazife malûllüğü aylıkları ile dul <strong>ve</strong> yetim aylıklarıhakkında da uygulanır.(<strong>5510</strong>/Geçici 4-9)Kanunda bağlanacak olan yaşlılık aylığı için alt sınır da öngörülmüştür.<strong>5510</strong> sayılı Kanuna göre sigortalıya bağlanacak yaşlılık aylığının hesabınaesas tutar, çalışma sürelerindeki her yıl için 82.maddeye göre tespit edilenprime esas günlük kazanç alt sınırları dikkate alınarak, talep yılına ait Ocakayı itibariyle 29.maddenin ikinci fıkrasına göre belirlenen ortalama aylıkkazancın % 35’inden, sigortalının bakmakla yükümlü olduğu eşi <strong>ve</strong>ya çocuğuvarsa % 40’ından az olamaz.(<strong>5510</strong>/55-3)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 591
VI –YAŞLILIK TOPTAN ÖDEMESİ VE İHYAYaşlılık toptan ödemesi <strong>ve</strong> tasfiye edilmiş hizmetlerin canlandırılmasınailişkin usul <strong>ve</strong> esaslara <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 31.maddesinde yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Buna göre; 4.maddenin birinci fıkrasının; (a) <strong>ve</strong> (b) bentleri kapsamındakisigortalılar ile bu Kanuna göre ilk defa (c) bendi kapsamında sigortalıolanlardan, herhangi bir nedenle çalıştığı işten ayrılan <strong>ve</strong>ya işyerini kapatan<strong>ve</strong> yaşlılık aylığı bağlanması için gerekli yaş şartını doldurduğu haldemalûllük <strong>ve</strong> yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanamayan sigortalıya, 4.maddenin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (c) bentleri kapsamında ise kendi adınabildirilen, (b) bendi kapsamında ise ödediği malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarıprimlerinin her yıla ait tutarı, primin ait olduğu yıldan itibarenyazılı istek tarihine kadar geçen yıllar için, her yılın gerçekleşen güncellemekatsayısı ile güncellenerek toptan ödeme şeklinde <strong>ve</strong>rilir.(<strong>5510</strong>/31-1)Bu Kanuna göre toptan ödeme yapılarak hizmetleri tasfiye edilmiş bulunanlardan,yeniden bu Kanuna tabi olarak malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarıprimi bildirilmiş olanlar, yazılı olarak müracaat etmeleri halinde,aldıkları toptan ödemenin ödeme tarihi ile yazılı istek tarihi arasında geçenyıllar için her yılın gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerekbulunan tutarın ilgiliye tebliğ tarihini takip eden ayın sonuna kadar ödemelerihalinde, bu hizmetler ihya edilerek bu Kanunun uygulanmasındadikkate alınır.(<strong>5510</strong>/31-2)Anlaşılacağı üzere sigortalı gerekli yaş şartını doldurduğu halde yaşlılıkaylığı bağlanması şartlarından prim gün sayısı <strong>ve</strong> sigortalılık süresini dolduramadığıiçin aylığa hak kazanamıyor ise toptan ödeme talebinde bulunabilir.Aksi halde, aylığa hak kazanmış ise istese de kendisine toptan ödemeyapılmaz. Öte yandan sigortalının işten ayrılıp <strong>ve</strong>ya işyerini kapatıpKurumdan toptan ödeme talebinde bulunması gerekmektedir. Öte yandanişten ayrılarak ya da işyerini kapatarak toptan ödeme alan sigortalı, dahasonra sigortalı olarak çalışmaya başlar ise toptan ödemeyi geri <strong>ve</strong>rmesi gerekmez.Ancak dilerse hizmet canlandırması yoluna gidebilir 14 .Belirtelim ki; sadece kadın sigortalıların yararlanabildiği 506 sayılı Kanununmülga ek 1. maddesindeki evlilik toptan ödemesi uygulamasına <strong>5510</strong>sayılı Kanunda yer <strong>ve</strong>rilmemiştir. Ancak, evlenmeleri nedeni ile aldıklarıevlilik toptan ödemesini, yukarıda yer <strong>ve</strong>rildiği şekilde <strong>5510</strong> sayılı Kanununyürürlük tarihinden sonra da Kuruma başvurarak ihya edebilecekler.14 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, 10.Bası, İstanbul 2004, s:405592Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
OTUZBEŞİNCİ BÖLÜMYAŞLILIK SİGORTASIKAPSAMINDA KOLAYLAŞTIRILMIŞEMEKLİLİK SEÇENEKLERİ
I – İLERİ YAŞTAKİLER İÇİN KOLAYLAŞTIRILMIŞ EMEKLİLİKYaşlılık aylığı bağlanmasına ilişkin genel koşullara <strong>5510</strong> sayılı Kanunun28.maddesi ikinci fıkrasında yer <strong>ve</strong>rilmiş; ilk defa bu Kanuna göre sigortalısayılanlara; kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olmaları <strong>ve</strong>en az 9000 gün malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmasışartıyla yaşlılık aylığı bağlanacağı hüküm altına alınmıştır. Ancak,4.maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar içinprim gün sayısı şartı 7200 gün olarak uygulanacaktır. Dahası, yaş şartı açısından01.01.2036’dan 01.01.2048 tarihine kadar kademeli bir artış öngörülmüş,01.01.2048 tarihinden itibaren ise kadın <strong>ve</strong> erkek içinde eşitlenmiştir.Diğer taraftan, nisbi olarak daha ileri yaştaki sigortalılar, ikinci fıkranın(a) <strong>ve</strong> (b) bentlerinde yer alan yaş hadlerine 65 yaşını geçmemek üzere üçyıl eklenmek <strong>ve</strong> adlarına en az 5400 gün malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarıprimi bildirilmiş olmak şartıyla da yaşlılık aylığından yararlanabileceklerdir.(<strong>5510</strong>/28-3)Böylece prim ödeme gün sayısı 9000 günden 5400güne indirilirken, yaş üç yıl artırılmaktadır. Örneğin, Kanunun 28.maddesiikinci fıkrasına göre yaş, erkeklerde 63’e(60+3), kadınlarda ise 61’e(58+3)çıkarılmaktadır. Şu halde; 61 ya da 63 yaşın doldurulması halinde, 18 yıllıkfiili çalışmayla (5400:360=15, 15+3=18) yaşlılık aylığına hak kazanılabilecektir1 .<strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici 6.maddesinin yedinci fıkrası (b) bendine göreise, aylık bağlama şartları bakımından bu Kanunun 4.maddesinin birincifıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılarak(hizmet akdi ile çalışanlar)aylık bağlanacaklar için, burada(28.maddenin üçüncü fıkrasında) belirtilen5400 günlük süre ilk defa aşağıdaki şekilde uygulanacaktır:• 30.04.2008 tarihi ile 31.12.2008 tarihleri arasında sigortalı sayılanlar için4600 gün olarak,• 01.01.2009 tarihinden itibaren sigortalı sayılanlar için ise her takvim yılıbaşında 4600 güne 100 gün eklenmek suretiyle 5400 günü geçmemek üzere.II – YER ALTI MADEN İŞYERLERİNDE ÇALIŞANLARİÇİN KOLAYLAŞTIRILMIŞ EMEKLİLİKYukarıdaki hükümlerden başka maden işyerlerinin yeraltı işlerinde çalışanlariçin de <strong>5510</strong> sayılı Kanunda sigortalılar lehine daha özel koşullara yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Buna göre; Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığınca tespit edilenmaden işyerlerinin yeraltı işlerinde sürekli <strong>ve</strong>ya müna<strong>ve</strong>beli(dönüşümlü)olarak en az 20 yıldan beri çalışan sigortalılar için yukarıda yer <strong>ve</strong>rildiğiüzere <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 28.maddesi ikinci fıkrasında belirtilen yaş şartı55 olarak uygulanır.(<strong>5510</strong>/28-6)1 OKUR, A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu: Uzun Dönemli Sigorta Dalları, Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2006/1(Özel sayı),S:8, s:106-146Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 595
Belirtelim ki; işyeri, maden işyeri olmakla birlikte Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikBakanlığınca saptanmış işyerlerinden değilse, ya da Bakanlık tarafındansaptanmış işyerlerinden olsa bile, yer altı işyeri niteliğini taşımıyorsa,maden işyerinde çalışan sigortalı, öbür koşullar gerçekleşmiş bulunmasınarağmen bu hükümden yararlanamayacaktır 2 .<strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici 9.maddesi beşinci fıkrasında ise maden işyerlerininyeraltı işyerlerinde hizmet akdi ile çalışan sigortalılar bakımındanyukarıdaki yaş şartının da aranmadığı yaşlılık aylığı bağlanması seçeneklerineyer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; bu Kanunun yürürlük tarihinden öncebazı hükümleri yürürlükten kaldırılan 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununagöre sigortalı sayılanlardan;a) En az 20 yıldan beri Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığınca tespitedilen maden işyerlerinin yeraltı işyerlerinde sürekli çalışan <strong>ve</strong> bu işlerdeen az 5000 gün malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primi ödeyen sigortalılarayazılı talepleri halinde 28. maddenin ikinci fıkrasının (a) bendindekiyaş şartları(kadın ise 58, erkek ise 60 yaşın ikmali) aranmaksızın yaşlılıkaylığı bağlanır.b) En az 25 yıldan beri Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığınca tespitedilen maden işyerlerinin yeraltı işyerlerinde yeraltı müna<strong>ve</strong>beli işlerindeçalışan <strong>ve</strong> bu işlerde en az 4000 gün malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarıprimi ödeyen sigortalılara da 28.maddenin ikinci fıkrasının (a) bendindekiyaş şartları(kadın ise 58, erkek ise 60 yaşın ikmali) aranmaksızın 8100 günprim ödemiş sigortalılar gibi yaşlılık aylığı bağlanır.Diğer bir seçenek de 50 yaşını dolduran <strong>ve</strong> sözkonusu işlerde çalışan sigortalılariçin geçerlidir. Şöyle ki; <strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici 9.maddesi beşincifıkrasının (c) alt bendinde, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlük tarihinden öncebazı hükümleri yürürlükten kaldırılan 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununagöre sigortalı sayılanlara aşağıdaki şartlarda yaşlılık aylığı bağlanacaktır:50 yaşını dolduran <strong>ve</strong> malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarına tâbi çalışmalarınınen az 1800 gününü Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığınca tespitedilen maden işyerlerinin yeraltı işlerinde geçirmiş olan sigortalılara da Kanunungeçici 9.maddesi birinci fıkrasında belirtilen diğer şartlarla yaşlılıkaylığı bağlanır. Yani; 4.maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaolup da 08.09.1999 tarihinden 30.04.2008 tarihine kadar ilk defa sigortalı sayılanlar;kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmak <strong>ve</strong> 7000 gün malûllük,yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primi ödemiş olmak şartıyla <strong>ve</strong>ya kadın ise 58,erkek ise 60 yaşını doldurmak <strong>ve</strong> 25 yıldan beri sigortalı bulunmak <strong>ve</strong> enaz 4500 gün malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primi ödemiş olmak şartıylayaşlılık aylığından yararlanırlar.Diğer taraftan, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce beşinci fıkrada2 ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1985, s:379596Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
elirtilen işlerde çalışmaya başlayan sigortalıların, bu Kanunun yürürlüktarihinden önce <strong>ve</strong>ya sonra bu işlerde geçen çalışmalarının en az 1800 günolması halinde bu çalışmalarının dörtte biri toplam prim ödeme gün sayılarınaila<strong>ve</strong> edilir. Bunlar için malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primi,sigortalının prime esas kazancının % 23’üdür. Bunun % 9’u sigortalı hissesi,% 14’ü de iş<strong>ve</strong>ren hissesidir. Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihtensonra ilk defa maden işyerlerinin yeraltı <strong>ve</strong>ya yeraltı müna<strong>ve</strong>beli işlerdeçalışmaya başlayanlar hakkında, bu Kanunun fiili hizmet zammı süresineait hükümleri uygulanır.(<strong>5510</strong>/Geçici 9/6)III – ERKEN YAŞLANMIŞ OLANLAR İÇİNKOLAYLAŞTIRILMIŞ EMEKLİLİK<strong>5510</strong> sayılı kanunda erken yaşlanmış olanlar için de nisbi olarak daha kolayşartlarda yaşlılık aylığı bağlanmasına olanak tanınmıştır. Gerçektende,55 yaşını dolduran <strong>ve</strong> erken yaşlanmış olduğu tespit edilen sigortalılar ise,yaş dışındaki diğer şartları taşımaları halinde yaşlılık aylığından yararlanacaklardır.(<strong>5510</strong>/28-7) Bunlar için belirtilen yaş koşullarının tamamlanıp,9000 gün prim ödeme gün sayısını dolduranlara yaşlılık aylığı bağlanabilecektir.Bu kapsamda yaşlılık aylığı bağlanabilmesi için her halükarda 55 yaşındoldurulmuş olması gerekmektedir. Kimlerin erken yaşlanmış sayılacağıKurunca çıkarılacak Yönetmelik ile tespit edilecek olmakla birlikte, geçmişdönemde erken yaşlanma; “sigortalılarda 50 yaşın doldurulmuş <strong>ve</strong> fakatyaşlılık aylığından yararlanma yaşını doldurmadan biyolojik yönden buyaşı doldurmuş bir insan derecesinde yaşlanmış <strong>ve</strong> çalışma gücünün buseviyeye düştüğü tespit edilenler..” 3 olarak tarif edilmiştir.IV -BAŞKA BİRİNİN SÜREKLİ BAKIMINA MUHTAÇDERECEDE MALÛL ÇOCUĞU BULUNAN KADINSİGORTALILAR İÇİN KOLAYLAŞTIRILMIŞ EMEKLİLİKEmeklilik <strong>ve</strong>ya yaşlılık aylığı bağlanması talebinde bulunan kadın sigortalılardanbaşka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl çocuğu bulunanların,bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen prim ödemegün sayılarının dörtte biri, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenir<strong>ve</strong> eklenen bu süreler emeklilik yaş hadlerinden de indirilir.(<strong>5510</strong>/28-8)Düzenleme ile başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl çocuğubulunan kadın sigortalılar için sosyal korumacığın sınırları belli ölçüdegenişletilmeye çalışılmıştır. Çalışma statüleri ya da sigortalılık halleribakımından da kadın sigortalılar arasında bir ayrım yapılmamış, tümkadın sigortalıların bu haktan yararlanması öngörülmüştür. Belirtelim ki,01.10.2008’den sonraki prim ödeme gün saylarının ¼’i prim ödeme günsayısına ila<strong>ve</strong> edilecek <strong>ve</strong> emeklilik yaş haddinden de indirilecektir.3 ASLANKÖYLÜ, Resul: Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, Nurol Matbaacılık, Ankara 2003, s:590Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 597
V -BAZI KAMU ÇALIŞANLARI İÇİN KOLAYLAŞTIRILMIŞ EMEKLİLİK<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 44.maddesi birinci fıkrasında, bu Kanun hükümlerininuygulanmasında bu Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendikapsamında sigortalı sayılan bazı kamu görevlilerine yaşlılık aylığı bağlanmasındanisbi olarak daha kolay emeklilik seçeneklerine yer <strong>ve</strong>rilmiştir.V .1 –YAŞ HADDİ NEDENİYLE EMEKLİLİK5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanununun 40. maddesigereğince yaş haddinden emekliye ayrılanlara 5400 gün prim ödeme günsayısı olması halinde yaşlılık aylığı bağlanacaktır.(<strong>5510</strong>/44-I-a) 5434 sayılıKanunun 40.maddesinde ise emekli olma yaş haddi olarak 65 yaş kabuledilmiş, istisnalar dışında bu yaşı dolduranların görevleri ile ilişiklerininkesilmesi kabul edilmiştir. Şu halde kamu hizmetinde çalışmakta olanlar61 yaşını doldurmak <strong>ve</strong> 5400 gün prim ödemek koşuluyla emekli olabileceklerdir4 .V .2 – KADROSUZLUK NEDENİYLE EMEKLİLİK5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanununa tabi olarakçalışanlardan özel kanunları gereğince kadrosuzluk nedeniyle emekliyesevk edilenlere yaş şartı aranmaksızın, prim ödeme gün sayısı 9000 günolması halinde yaşlılık aylığı bağlanır.( (<strong>5510</strong>/44-I-b) Görüldüğü üzere buseçenekte yaşlılık aylığı bağlanmasında 9000 gün yeterli sayılmakta, ayrıcabelli bir yaşın ikmali gibi bir şart aranmamaktadır.V .3 – ORTAK HUSUSLARBelirtelim ki; yukarıdaki şekilde, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 44.maddesi birincifıkrasının (a) <strong>ve</strong> (b) bentleri gereğince bağlanan yaşlılık aylıkları, 28. maddeninikinci <strong>ve</strong> üçüncü fıkrasında aranan yaş <strong>ve</strong> prim ödeme gün sayısıtamamlanıncaya kadar bunları çalıştıran kamu idarelerinden tahsil edilir.(<strong>5510</strong>/44-3)Öte yandan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındaolanlardan subay, astsubay, askerî memurlarla uzman jandarma<strong>ve</strong> uzman erbaşlar ahlâk noktasından hükümle <strong>ve</strong>ya yetersizlik yada disiplinsebeplerinden dolayı sicilleri üzerine <strong>ve</strong>yahut askerî mahkemelerce<strong>ve</strong>rilecek kararlar üzerine kurumlarınca re’sen, bunlar dışında kalanlar iseahlâk <strong>ve</strong> yetersizlik sebeplerinden dolayı yönetmeliğine göre sicilleri üzerinekurumlarınca re’sen emekliye sevk edilenlere ise, 28.maddenin ikinci<strong>ve</strong> üçüncü fıkrasında belirtilen yaş <strong>ve</strong> prim ödeme gün sayısını tamamlamalarıhalinde yaşlılık aylığı bağlanır.(<strong>5510</strong>/44-2)4 OKUR, A.Rıza <strong>ve</strong> LAÇİNER, Hediye: “Reform Sonrasında Yaşlılık Aylığı Koşullar”, Tes-İş Dergisi, Kasım 2006,S:2006/3, s:66-75598Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
VI -ÇALIŞMA GÜCÜNÜ KAYBEDENLEREKOLAYLAŞTIRILMIŞ YAŞLILIK AYLIĞI BAĞLANMASIVI .1 – GENEL OLARAK ÇALIŞMA GÜCÜ KAYBIÇalışma gücü kaybı malüllük sigortası kapsamında aylık bağlanması şartlarındakarşımıza çıktığı gibi aşağıda belirtildiği üzere yaşlılık aylığı bağlanmasındada başvurulan temel değişkenlerden birisi olmuştur. <strong>5510</strong> sayılıKanunda çalışma gücü kaybına bağlı yaşlılık aylığı bağlanması ile ilgiliolarak aşağıdaki tablo oluşturulmuştur.Diğer taraftan, artık <strong>ve</strong>rgi mevzuatına göre sakatlık indiriminden yararlananhizmet sözleşmesi ile çalışan sigortalılara yaşlılık aylığı bağlanmasışartlarını kolaylaştıran uygulamaya son <strong>ve</strong>rilmiş, bunun yerine çalışmagücünün belli oranlarda kaybına bağlı olarak yaşlılık aylığı bağlanmasıgündeme gelmiştir.Çalışan sigortalıların statülerinde herhangi bir ayrıma da gidilmeksizinçalışma gücünü %60 oranında kaybedenler ile bunun altındaki oranlardaçalışma gücü kaybına uğrayanlar, belirli sigortalılık süresi ile gün sayısınıdoldurmaları halinde yaşlılık aylığına hak kazanacaklardır. Bunlardan,çalışma gücünü %60 oranında kaybedenlerin ise sigortalı olarak ilk defaçalışmaya başladığı tarihte malül sayılması sebebiyle malüllük aylığı bağlanamayansigortalılar olduğunu söyleyelim.Çalışma gücü kaybı, genel olarak sigortalının iş yapma <strong>ve</strong> çalışma kabiliyetindekiazalmaya işaret etmektedir. Bu azalmanın sigortalının yaptığımesleği ile de ilgisi bulunmamaktadır. Başka bir söyleyişle çalışma gücükaybı meslekte kazanma gücü kaybından farklı bir anlamı ihtiva etmektedir.Diyelim, sigortalı şoförlük mesleğinde kazanma gücünü uğradığı kazanedeniyle gözlerini kaybederek %100 oranında kaybetmiş olsa bile çalışmagücünü aynı oranda kaybetmemiş olabilir. Bu kayıp örneğin %50 oranındaise sigortalı diğer şartları da taşımak kaydı ile yaşlılık aylığına hak kazanacak<strong>ve</strong> dahası aynı işyerinde destek primi de ödemek suretiyle çalışmasınıişyerindeki başka bir bölümde sürdürebilecektir.TABLO 1 :Çalışma Gücüne Bağlı Yaşlılık Aylığı ŞartlarıÇalışma gücü kaybı % Sigortalılık süresi Prim gün sayısı Yaş60 15 3960 (11 yıl) -50-59 16 4320 (12 yıl) -40-49 18 4680 (13 yıl) -VI.2 – ÇALIŞMA GÜCÜNÜ EN AZ %60 ORANINDA KAYBEDENLERVI .2 .1 –GENEL OLARAKMalüllük sigortası bahsinde açıklandığı üzere, sigortalıya malüllük aylığınınbağlanabilmesi için “malül sayılmayı gerektiren halin” sigortalılık sü-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 599
esi içinde meydana gelmesi gerekmektedir. Yani, sigortalı olarak ilk defaişe başladığı tarih ile aylık bağlanması için başvuru yaptığı tarih arasındamalül sayılmayı gerektiren hal meydana gelmelidir. Sigortalının bu süreçteişten ayrılmış olması ya da sigortalılık niteliğini yitirmiş olması da önemlideğildir. Dolayısıyla sigortalılık süresi içinde malül kalan sigortalıya diğerkoşullarda var ise malüllük aylığı bağlanabilecektir.Bununla birlikte, “sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihtenönce” sigortalının çalışma gücünün % 60’ını <strong>ve</strong>ya vazifesini yapamayacakderecede meslekte kazanma gücünü kaybettiği önceden <strong>ve</strong>ya sonradantespit edilirse, sigortalı bu hastalık <strong>ve</strong>ya özrü sebebiyle malûllük aylığındanyararlanamayacaktır.(<strong>5510</strong>/25-2) Şu halde; malül sayılmayı gerektirenderecede yani çalışma gücünü en az %60 oranında kaybettiği halde malüllükaylığı bağlanamayan sigortalı için başka bir sosyal sigorta yardımı yokmudur ? Bu sorunun cevabı ise <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 28.maddesi dördüncüfıkrasında <strong>ve</strong>rilmiştir:<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 28.maddesi dördüncü fıkrasına göre; sigortalı olarakilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce Kanunun 25.maddesinin ikincifıkrasına göre malûl sayılmayı gerektirecek derecede hastalık <strong>ve</strong>ya özürübulunan <strong>ve</strong> bu nedenle malûllük aylığından yararlanamayan sigortalılara,en az 15 yıldan beri sigortalı bulunmak <strong>ve</strong> en az 3960 gün malûllük, yaşlılık<strong>ve</strong> ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla “yaşlılık aylığı”bağlanacaktır. Kanunun 25.maddesi ikinci fıkrasında ise sigortalı olarak ilkdefa çalışmaya başlamadan önce çalışma gücünün en az %60’ını <strong>ve</strong>ya vazifesiniyapamayacak derecede meslekte kazanma gücünü kaybedenlerdenbahsedilmiştir.Böylece, sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihte malül olansigortalıya, kadın ya da erkek olup olmadığına bakılmaksızın, 33 yaşınıdoldurunca (18+15=33) yaşlılık aylığı bağlanabilecektir. Sigortalının fiilençalışması <strong>ve</strong> bildirimde bulunması durumunda 3960 gün 11 yılda tamamlanabilecektir.Belirtelim ki; belli bir oranın üzerinde özürü bulunan kişilerin,sağlıklı insanlara göre daha kolay şartlarda emekli olabilmesi, çağdaşsosyal gü<strong>ve</strong>nlik sistemlerinin olmazsa olmaz gereklerinden biri olarak ortayaçıkmaktadır. Bu gereğin sigortalıların statülerine bakılmaksızın yerinegetirildiği anlaşılmaktadır.Daha önce 506 sayılı Kanunun mülga 53/B.maddesi gereğince de sigortalıolarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihte malûl sayılmayı gerektirecekderecede hastalık <strong>ve</strong> arızası olanlar malüllük sigortasından yararlandırılmamaktaydı.Bunlara, 506/mülga 60-C.maddesine göre, yaşları ne olursaolsun en az 15 yıldan beri sigortalı bulunmak <strong>ve</strong> en az 3600 gün sayısı ileyaşlılık aylığı bağlanmaktaydı.Dahası, “sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarih” deyiminin sa-600Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
dece 506 sayılı Kanuna tabi olarak çalışmaların değil 5434, 1479, 2925, 2926<strong>ve</strong> 506 sayılı Kanunun geçici 20.maddesine göre kurulan sandıklara tabiçalışmaların da bu kapsamda değerlendirilmesi gerektiği belirtilmiştir 5 .Yani, sigortalı olarak ilk defa çalışmanın, yerine göre önceki Bağ-Kur yadaEmekli Sandığı sigortalılığını da kapsadığı hüküm altına alınmış 6 <strong>ve</strong> Kurumdauygulamasını bu nitelikteki yargı kararlarına göre değiştirmiştir 7 .Bu şekilde çalışma gücünü en az %60 oranında kaybedenlere yaşlılık aylığıbağlanmasında da önceki bölümdeki gibi işlem yürütülecektir. Yani, ortalamaaylık kazanç ile aylık bağlama oranının çarpımı sonucunda bulunantutar yaşlılık aylığı olarak ödenecektir. Ortalama aylık kazanç ile aylık bağlamaoranına ilişkin açıklamalara önceki bölümlerde değinilmişti. Ancak,bunlar için aylık bağlama oranı ile ilgili olarak özel bir düzenlemeye yer<strong>ve</strong>rilmiştir.Şöyle ki; 28. maddenin dördüncü fıkrasına göre aylığa hak kazanan sigortalılariçin hesaplanacak aylık bağlama oranı, prim ödeme gün sayısı 9000günden az olanlar için çalışma gücü kayıp oranının 9000 gün prim ödemegün sayısı ile çarpımı sonucu bulunan rakamın % 60’a bölünmesi suretiylehesaplanan gün sayısına göre, % 50’yi geçmemek üzere üçüncü fıkrauyarınca tespit edilen orandır. Prim ödeme gün sayısı 9000 günden fazlaolanlar için ise toplam prim ödeme gün sayısına göre aylık bağlama oranıbelirlenir. Ancak, 4.maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalısayılanlar için bu fıkrada geçen 9000 prim gün sayısı 7200 gün, % 50oranı da % 40 olarak uygulanır.(<strong>5510</strong>/29-4)VI .2 .2 – GEÇİŞ HÜKÜMLERİÖte yandan bu kapsamdaki sigortalılar için Kanunda aranan “en az 3960gün” ile ilgili olarak geçiş hükümlerine de yer <strong>ve</strong>rilmiştir. <strong>5510</strong> sayılı Kanunungeçici 6.maddesi yedinci fıkrası (c) bendine göre; aylık bağlanacaklariçin, Kanunun 28.maddesi dördüncü fıkrasında belirtilen 3960 günlük süreilk defa;• 01.10.2008 ile 31.12.2008 tarihleri arasında sigortalı sayılanlar için 3700gün olarak,• 01.01.2009 tarihinden itibaren sigortalı sayılanlar için ise her takvim yılıbaşında 3700 güne 100 gün eklenmek suretiyle 3960 günü geçmemek üzereuygulanacaktır.Ayrıca, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici 10.maddesi birinci fıkrasında da açıklamalarayer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre, Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının(a) bendi kapsamında olup bu Kanunun yürürlük tarihinden önce ilk defasigortalı olanlardan, sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten5 BAŞTERZİ, Süleyman: “Sosyal Sigorta Türleri”, Yargıtayın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi2001, İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Türk Milli Komitesi, Ankara 2004, s:290-3796 Y. 10. HD. 15.05.2000, E:3396, K:3441; Y. 10. HD. 13.11.2000, E:6553, K:70757 SSK Başkanlığı Sigorta İşleri Genel Müdürlüğü’nün 29.07.2005 tarih <strong>ve</strong> 12-147 Ek sayılı GenelgesiAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 601
önce 506 sayılı Kanununun mülga 53. maddesine göre malûl sayılmayı gerektirecekderecede hastalık <strong>ve</strong>ya özürü bulunan <strong>ve</strong> bu nedenle malûllükaylığından yararlanamayan sigortalılar, yaşları ne olursa olsun en az 15yıldan beri sigortalı bulunmak <strong>ve</strong> en az 3600 gün malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölümsigortaları primi ödemiş olmak şartıyla yaşlılık aylığından yararlanacaklardır.Diğer taraftan, bunlar için bağlanacak aylıklarda aylık bağlama oranı,5400 gün üzerinden hesaplanan orandan az olamayacaktır.(<strong>5510</strong>/geçici10-4)VI .3 –ÇALIŞMA GÜCÜNÜ %60’IN ALTINDA KAYBEDENLERVI .3 .1 – GENEL OLARAKÇalışma gücündeki kayıp oranı %60’ın altına düşen sigortalılar için de dahakolay şartlarda yaşlılık aylığı bağlanması öngörülmüştür. Düzenleme 506sayılı Kanundaki sakatlık indiriminden yararlananlara aylık bağlanmasınailişkin hükümlere benzemektedir. Aşağıda açıklanacağı üzere <strong>5510</strong> sayılıKanunda sakatlık indiriminden yararlananlar için yaşlılık aylığı bağlanmasıile ilgili ise herhangi bir düzenlemeye yer <strong>ve</strong>rilmemiştir. Ancak, bukonu ile ilgili olarak 506 sayılı Kanunun geçici 87.maddesi de yürürlüktenkaldırılmamıştır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 28.maddesi beşinci fıkrası gereğince; Kurumca yetkilendirilensağlık hizmet sunucularının sağlık kurullarınca usûlüne uygundüzenlenecek raporlar <strong>ve</strong> dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu,Kurum Sağlık Kurulunca çalışma gücündeki kayıp oranının;• % 50 ilâ % 59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 16 yıldan berisigortalı olmaları <strong>ve</strong> 4320 gün,• % 40 ilâ % 49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 18 yıldan berisigortalı olmaları <strong>ve</strong> 4680 gün,malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak kaydıyla,herhangi bir yaş şartı da aranmaksızın yaşlılık aylığına hak kazanırlar.Bunlar da Kanunun 94.maddesi hükümlerine göre kontrol muayenesinetâbi tutulabileceklerdir.Çalışma gücü kaybı % 50 ilâ % 59 arasında olan sigortalı 4320 gün sayısınıfiilen çalışarak 12 yılda tamamlayıp, 34 yaşını doldurunca da (18+16=34)yaşlılık aylığına hak kazanacaktır. Çalışma gücü kaybı % 40 ilâ % 49 arasındaolan sigortalılar ise 4680 gün sayısını fiilen çalışarak 13 yılda tamamlayıp,36 yaşını doldurarak (18+18=36) yaşında yaşlılık aylığını hak edeceklerdir.Belirtelim ki, çalışma gücündeki kaybın belirtilen oranlarda olmasınınsebebi önemli değildir. Zararlandırıcı bir sigorta olayı neticesinde olmasıgibi bir şart aranmadığı gibi sigortalının kusurlu olup olmaması da sonucuetkilememektedir. Çalışma gücündeki kaybın sigortalılık süresi içindemeydana gelmesi kaydı ile fiilen sigortalı olarak çalışıp çalışmamak da belirleyicideğildir.602Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Çalışma gücünü yukarıda belirtilen oranlarda kaybedenler için bağlanacakyaşlılık aylığı da, ortalama aylık kazanç ile aylık bağlama oranının çarpımısonucunda bulunan tutar olacaktır. Ortalama aylık kazanç ile aylık bağlamaoranına ilişkin açıklamalara önceki bölümlerde değinilmişti. Ancak, bukapsamda olanlar için aylık bağlama oranı ile ilgili olarak Kanunda özel birdüzenlemeye yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Şöyle ki; 28.maddenin beşinci fıkrasına göre aylığa hak kazanan sigortalılariçin hesaplanacak aylık bağlama oranı, prim ödeme gün sayısı 9000günden az olanlar için çalışma gücü kayıp oranının 9000 gün prim ödemegün sayısı ile çarpımı sonucu bulunan rakamın % 60’a bölünmesi suretiylehesaplanan gün sayısına göre, % 50’yi geçmemek üzere üçüncü fıkrauyarınca tespit edilen orandır. Prim ödeme gün sayısı 9000 günden fazlaolanlar için ise toplam prim ödeme gün sayısına göre aylık bağlama oranıbelirlenir. Ancak, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındasigortalı sayılanlar için bu fıkrada geçen 9000 prim gün sayısı 7200 gün, %50 oranı da % 40 olarak uygulanır.(<strong>5510</strong>/29-4)VI .3 .2 –GEÇİŞ HÜKÜMLERİDiğer taraftan yukarıdaki şekilde çalışma güçlerini kaybeden sigortalılariçin “4320 gün” <strong>ve</strong> “4680 gün” olarak Kanunda aranan çalışma gün sayılarıile ilgili olarak geçiş hükümleri de getirilmiştir. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici6.maddesinin yedinci fıkrası (d) alt bendine göre; yukarıda yer <strong>ve</strong>rdiğimizüzere Kanunun 28.maddesi beşinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen 4320günlük süre ilk defa;• 01.10.2008 ile 31/12/2008 tarihleri arasında sigortalı sayılanlar için 3700gün olarak,• 01.01.2009 tarihinden itibaren sigortalı sayılanlar için ise her takvim yılıbaşında 3700 güne 100 gün eklenmek suretiyle 4320 günü geçmemek üzereuygulanacaktır.Aynı şekilde, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici 6.maddesinin yedinci fıkrası (e)alt bendine göre; yukarıda yer <strong>ve</strong>rdiğimiz üzere Kanunun 28.maddesi beşincifıkrasının (b) bendinde belirtilen 4680 günlük süre ilk defa;• 01.10.2008 ile 31.12.2008 tarihleri arasında sigortalı sayılanlar için 4100gün olarak,• 01.01.2009 tarihinden itibaren sigortalı sayılanlar için ise her takvim yılıbaşında 4100 güne 100 gün eklenmek suretiyle 4680 günü geçmemek üzereuygulanacaktır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 603
VII- SAKATLIK İNDİRİMİNDEN YARARLANANLARİÇİN KOLAYLAŞTIRILMIŞ EMEKLİLİK SEÇENEĞİVII .1 – GENEL OLARAK<strong>5510</strong> sayılı Kanunda sakatlık indiriminden yararlananlara daha kolay koşullardayaşlılık aylığı bağlanmasına ilişkin herhangi bir düzenlemeye yer<strong>ve</strong>rilmemiştir. Bunun yerine yukarıda açıklandığı üzere çalışma gücünü%60’ın altında kaybedenler de olduğu üzere yaş şartı aranmaksızın yaşlılıkaylığının daha kolay bağlanması imkanı getirilmiştir. Öte yandan, 506sayılı Kanunun geçici 87.maddesi de kaldırılmayarak, geçmiş dönemde sakatlıkindiriminden yararlananların da hakları korunmuştur. Burada sözüedilen sigortalıların hizmet sözleşmesi ile çalışanlar olduğunu da belirtelim.Aşağıda 506 sayılı Kanunun geçici 87.maddesi kapsamında sakatlıkindiriminden yararlananlara yaşlılık aylığı bağlanmasına ilişkin açıklamalarayer <strong>ve</strong>rilmiştir.Belirtelim ki; <strong>5510</strong> sayılı Kanunda sakatlık indirimine bağlı yaşlılık aylığıbağlanması uygulamasına son <strong>ve</strong>rilmesi isabetli olmuştur. Böylece başkabir Kanun parametresine bağlı olarak aylık bağlanmasından kaynaklananhaksız yararlanmaların da önüne geçilmiştir. Zira, sakatlığı olmayan ya damevcut sakatlığı gelir <strong>ve</strong>rgisi indiriminden faydalanmaya yetmeyen bazısigortalılarının erken emekli olup, yaşlılık aylığı almak amacıyla çeşitliusulsüzlüklere başvurduğu (sahte sağlık kurulu raporları vb.) ya da kötüniyetli üçüncü kişilerce istismar edildikleri iddiaları gündeme getirilmiş;erken emeklilik için aranan iş gücü kaybı oranlarının yeniden belirlenmesi<strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kuruluşlarına da bu süreçte söz <strong>ve</strong> denetim hakkı <strong>ve</strong>renyeni bir düzenlemeye gidilmesi önerilmişti 8 .Sigortalıların SSK’dan yaşlılık aylığı bağlatmak için <strong>ve</strong>rgi indiriminden yararlanılmasıtaleplerinde, Sağlık Bakanlığı hastanelerince düzenlenen sağlıkraporlarının, sadece <strong>ve</strong>rgi indiriminden yararlanılmasına yönelik olarakkullanılmayacağı, bunun yanı sıra, yıllar boyu sürecek emekli aylığına hakkazanılmasına mesnet teşkil eden raporlar olup, yaşlılık sigortasından bağlanacakaylığa da dayanak teşkil edeceğinden, sağlık kurulu raporlarınındüzenlenmesinde gerekli hassasiyetin gösterilmesi talimatlandırılmıştı 9 .Geçiş süreci sonunda sakatlık indiriminden yararlananlara yaşlılık aylığıbağlanması uygulamasına son <strong>ve</strong>rildiği için belirtilen sorunların da sonaereceği beklenebilir.VII .2 – AYLIK BAĞLANMASINDA USÜL<strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici 10.maddesinin ikinci <strong>ve</strong> üçüncü fıkralarınagöre; bu Kanunun yürürlük tarihinden önce sigortalı olup bu Kanununyürürlük tarihinden önce <strong>ve</strong>ya sonra sakatlığı nedeniyle <strong>ve</strong>rgi indirimin-8 YILDIZ, A.Murat. “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Çözüm Bekleyen Bir Sorun: Sakatlık Nedeniyle Erken Emeklilik”,Yaklaşım, Ağustos 2002, S:116, s:120-124.9 Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 14.03.2006 tarih <strong>ve</strong> 4876 sayılı Genelgesi604Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
den yararlanmaya hak kazanmış durumda olan sigortalılar hakkında, 506sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun mülga 60.maddesinin (C) bendinin (b)alt bendi <strong>ve</strong> geçici 87. maddesine göre işlem yapılır. <strong>5510</strong> sayılı Kanununyürürlüğe girdiği tarihten önce sakatlığı nedeniyle <strong>ve</strong>rgi indiriminden yararlananlardanyaşlılık aylığı bağlananların aylıklarının kesilmesi <strong>ve</strong> tekrarbağlanmasında da bu Kanunun yürürlük tarihinden önceki hükümlergeçerli olacaktır. Bunlar için bağlanacak yaşlılık aylıklardaki aylık bağlamaoranı ise, 5400 gün üzerinden hesaplanan orandan az olamayacaktır.(<strong>5510</strong>/Geçici 10-4)4958 sayılı Kanunun 54.maddesi ile 506 sayılı Kanuna geçici 87.maddeeklenmiş <strong>ve</strong> bu Kanunun yürürlüğe girdiği 06.08.2003 tarihinde, sakatlığısebebiyle <strong>ve</strong>rgi indiriminden yararlananlara yaşlılık aylığı bağlanmasındakademeli bir geçiş öngörülmüştür. Buna göre; 506 sayılı Kanunun geçici87.maddesi gereğince, sakatlığı sebebiyle <strong>ve</strong>rgi indiriminden yararlananlarayaşlılık aylığı bağlanmasında, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihteyani 06.08.2003 tarihinde;• 12 yıl <strong>ve</strong> daha fazla sigortalılık süresi bulunanlar hakkında sakatlıkderecesi ne olursa olsun 4958 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihtenönce yürürlükte bulunan hükümler uygulanacaktır. Yani, yaşları ne olursaolsun en az 15 yıldan beri sigortalı bulunmak <strong>ve</strong> en az 3600 gün sayısı ileyaşlılık aylığı bağlanabilecektir.• 9 yıldan fazla 12 yıldan az sigortalılık süresi bulunup II. derece sakatlığıolanlar 15 yıl 8 ay sigortalılık süresi <strong>ve</strong> 3680 gün, 9 yıldan fazla 12 yıldanaz sigortalılık süresi bulunup III. derece sakatlığı olanlar 16 yıl sigortalılıksüresi <strong>ve</strong> 3760 gün,• 6 yıldan fazla 9 yıldan az sigortalılık süresi bulunup II. derece sakatlığıolanlar 16 yıl 4 ay sigortalılık süresi <strong>ve</strong> 3760 gün, 6 yıldan fazla 9 yıldanaz sigortalılık süresi bulunup III. derece sakatlığı olanlar 17 yıl sigortalılıksüresi <strong>ve</strong> 3920 gün,• 3 yıldan fazla 6 yıldan az sigortalılık süresi bulunup II. derece sakatlığıolanlar 17 yıl sigortalılık süresi <strong>ve</strong> 3840 gün, 3 yıldan fazla 6 yıldan azsigortalılık süresi bulunup III. derece sakatlığı olanlar 18 yıl sigortalılıksüresi <strong>ve</strong> 4080 gün,• 3 yıldan az sigortalılık süresi bulunup II. derece sakatlığı olanlar 17 yıl8 ay sigortalılık süresi <strong>ve</strong> 3920 gün, 3 yıldan az sigortalılık süresi bulunupIII. derece sakatlığı olanlar 19 yıl sigortalılık süresi <strong>ve</strong> 4240 gün,Malüllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primi ödemiş olmak şartıyla yaşlılıkaylığından yararlanırlar. Şüphesiz sakatlığı nedeniyle <strong>ve</strong>rgi indirimindenyararlanması dolayısıyla yaşlılık aylığına hak kazanarak yaşlılık aylığıalanlar da Kurumca kontrol muayenesine tabi tutulabileceklerdir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 605
VII .3 –SAKATLIK İNDİRİMİVII .3 .1 – KapsamıSakatlık indirimi Gelir Vergisi Kanunun 31.maddesinde düzenlenmiştir.4842 sayılı Kanunla değişik 193 sayılı GVK’nun 31.maddesine göre; çalışmagücünün asgari % 80’ini kaybetmiş bulunan hizmet erbabı birinci derecesakat, asgari % 60’ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ikinci derecesakat, asgari % 40’ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ise üçüncü derecesakat sayılır <strong>ve</strong> aşağıda sakatlık dereceleri itibariyle belirlenen aylık tutarlar,hizmet erbabının ücretinden indirilir. Sakatlık indirimi tutarları ise yıllaritibariyle aşağıdaki gibidir :TABLO 2 :Sakatlık İndirimi Tutarları(YTL)Sakatlık Derecesi 2005 yılı için 2006 Yılı İçin 2007 yılı için 2008 yılı içinBirinci derece 480 530 570 600İkinci derece 240 265 280 300Üçüncü derece 120 133 140 150Aşağıda açıklandığı üzere yetkili sağlık kuruluşlarının raporları üzerineMaliye Bakanlığı Merkez Sağlık Kurulunca hesaplanan sakatlık indirimininaylık tutarı hizmet erbabının aylık tevkifat matrahından indirilmek suretiyleuygulama sürdürülmektedir. Hizmet erbabının birden fazla işyerindenücret alması halinde sakatlık indirimi bu ücretlerden yalnız en yüksekolan ücretin <strong>ve</strong>rgisine uygulanır.Diğer taraftan GVK’nun 89.maddesine 4369 sayılı Kanun ile eklenen <strong>ve</strong>01.01.1999 tarihinden itibaren yürürlüğe giren 3.bent hükmü ile sakatlıkindiriminin kapsamı daha da genişletilmiştir. Yapılan düzenleme ile bu indiriminmesleki faaliyet icra eden <strong>ve</strong>ya basit usulde <strong>ve</strong>rgilendirilenlerdentüccar <strong>ve</strong>ya ücretli duruma girmeksizin yapılan imalat, tamirat <strong>ve</strong> küçüksanat işleriyle uğraşanlar ile bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunanserbest meslek erbabı <strong>ve</strong> ücret geliri elde edenler için de uygulanacağıbelirtilmiştir. Şüphesiz bizim bu kapsamda ilgi alanımızı hizmet erbabınınsakatlık indiriminden yararlanması oluşturmaktadır.VII .3 .2 –Sakatlık derecelerinin tespit şekli <strong>ve</strong> uygulamasıVII .3 .2 .1 –İdari düzenlemelerKonu ile ilgili usul <strong>ve</strong> esaslar Sakatlık İndiriminden Yararlanacak HizmetErbabının Sakatlık Derecelerinin Tesbit Şekli İle Uygulanması HakkındaYönetmelik 10 ’te açıklanmıştır. Yine 222 seri no’lu Gelir Vergisi GenelTebliği 11 ’nde de gerekli açıklamalara yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Öte yandan, hizmet erbabı için alınacak sağlık kurulu raporlarında Özür-10 28.04.1981 tarih <strong>ve</strong> 17324 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.11 24.02.1999 tarih <strong>ve</strong> 23621 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.606Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
lülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik 12 hükümleriuygulanırken, bu Yönetmelik 2006/10660 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıeki “Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında YönetmeliğinYürürlükten Kaldırılmasına Dair Yönetmelik 13 ” ile yürürlükten kaldırılmıştır.Bununla ilgili olarak, yeni Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması <strong>ve</strong>Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik aynıtarihte yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Belirtelim ki; <strong>ve</strong>rgi indirimi içinistenecek özürlü sağlık kurulu raporlarının nihai kararları bu Yönetmelikkapsamında değerlendirilmeyecektir.VII .3 .2 .2 –BaşvuruSakatlık indiriminden yararlanmak isteyen hizmet erbabının bir dilekçe<strong>ve</strong> aşağıda belirtilen belgelerle birlikte; illerde Vergi Dairesi Başkanlığı/Defterdarlık Gelir Müdürlüğüne, bağımsız Vergi Dairesi bulunan ilçelerdeVergi Dairesi Müdürlüğüne, diğer ilçelerde ise Malmüdürlüğüne başvurmasıgerekmektedir. Dilekçe ekinde bulunduracak belgeler ise şunlardır:a) Çalıştığı işyerinden alacağı hizmet erbabı olduğunu gösterir belgeb) Nüfus cüzdanı örneği <strong>ve</strong> üç adet fotoğraf hizmetVII .3 .2 .3 –Maliye Bakanlığı’nca yapılacak işlemVergi Dairesi Başkanlığı <strong>ve</strong>ya Defterdarlık Gelir Müdürlükleri, Vergi DairesiMüdürlükleri <strong>ve</strong> Malmüdürlükleri kendilerine başvuran özürlülerinkişisel bilgilerini, Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması <strong>ve</strong> Özürlülere VerilecekSağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik eki rapor formunayazacaklar <strong>ve</strong> bu formları bir yazıya ekleyerek, özürlüleri sözkonusu Yönetmelikekinde gösterilen yetkili sağlık kuruluşundan en yakınına sevkedeceklerdir. Sözkonusu Yönetmelik gereğince sakatlık indirimine esasolmak üzere düzenlenen raporlardan kişiye <strong>ve</strong>rilmesi gereken nüsha, raporudüzenleyen sağlık kuruluşu tarafından iş<strong>ve</strong>renin bulunduğu yerdekiil defterdarlığına gönderilmektedir.Yetkili sağlık kuruluşunca <strong>ve</strong>rilecek raporlar yukarıda belirtilen ilgilimüdürlüklerce Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığında oluşturulanMerkez Sağlık Kuruluna gönderilmektedir. Maliye Bakanlığı MerkezSağlık Kurulu, sağlık kuruluşları tarafından düzenlenen raporları inceleyerek,başvuru sahibinin çalışma gücünün ne kadarını kaybettiğine karar<strong>ve</strong>rmektedir. Bu şekilde sakatlık dereceleri belli olanlara ilişkin raporlar,ücretlilerde iş<strong>ve</strong>renine <strong>ve</strong>rilmek üzere ilgili Vergi Dairesi Başkanlığına/Defterdarlığa gönderilmektedir.Diğer taraftan sakatlık derecelerine <strong>ve</strong>ya raporlarda yer almayan bulgulargibi sebeplere dayanan itiraz <strong>ve</strong> şikayet mahiyetindeki başvurular da ilgilimüdürlüklere yapılacak <strong>ve</strong> yukarıda açıklandığı şekilde işlem görecektir.12 18.03.1998 tarih <strong>ve</strong> 23290 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.13 16.07.2006 tarih <strong>ve</strong> 26230 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 607
Maliye Bakanlığı’nın sakatlık derecesinin tespiti işlemlerine karşı açılacakdavalarda ise <strong>ve</strong>rgi mahkemeleri görevlidir 14 .VII .4 – EN AZ %40 ÖZÜRLÜ OLANLARA KOLAYLAŞTIRILMIŞYAŞLILIK AYLIĞI BAĞLANMASIBu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce 5434 sayılı Kanun hükümlerinetabi olarak çalışmaya başlamış olup, çalışmaya başlamadan önce ilgilimevzuatına göre alınmış <strong>ve</strong> en az % 40 oranında özürlü olduklarınıgösterir sağlık kurulu raporu bulunanlar ile en az % 40 oranında doğuştanözürlü olduklarını belgeleyenlerden aylık talep tarihinde bu Kanunun4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı olanlara;en az 5400 gün uzun vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş ya da emeklikeseneği ödenmiş olması kaydıyla, istekleri halinde bu madde hükümleriesas alınarak yaşlılık aylığı bağlanır. Ancak çalışmaya başladıktan sonra,Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularının sağlık kurullarıncausûlüne uygun düzenlenecek raporlar <strong>ve</strong> dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesisonucu, Kurum Sağlık Kurulunca çalışma gücündeki kayıp oranının;a) % 50 ilâ % 59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 5760,b) % 40 ilâ % 49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 6480,gün uzun vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş olması kaydıyla, haklarındabu fıkra hükümleri uygulanır. (<strong>5510</strong>/Geçici/4-6)14 Y. 21. HD. 08.12.2005, E:2005/8097, K:2005/12703; Maliye Postası, 15 Ekim 2006, S:627, s:124-125608Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
OTUZALTINCI BÖLÜMYAŞLILIK AYLIĞI ALANLARINÇALIŞMASINAİLİŞKİN USUL VE ESASLAR
I – YAŞLILIK AYLIĞI ALANLARIN ÖZEL SEKTÖRDE ÇALIŞMASII .1 –GENEL OLARAK ÇALIŞMA YASAĞI3279 sayılı kanun ile 1986 yılında sosyal sigorta mevzuatımıza giren sosyalgü<strong>ve</strong>nlik destek primi ödeyerek çalışma olgusu, 5754 sayılı Kanun ileyapılan değişiklikle, bir iş sözleşmesine göre çalışan sigortalılarla, memur<strong>ve</strong> kamu görevlileri için kaldırılmıştır. 1 Yani, <strong>5510</strong> sayılı Kanuna göre ilkdefa sigortalı olanlar, yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra, tekrar çalışmakistemeleri halinde tek seçenekleri bulunmaktadır. Bu da, yaşlılık aylığınınkesilmesi <strong>ve</strong> tüm sigorta kollarına tabi olunmasıdır. 2Gerçekten de, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 30.maddesi üçüncü fıkrasına göre; <strong>5510</strong>sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa sigortalı olan kişilerdenyaşlılık aylığı bağlandıktan sonra; 4.maddenin birinci fıkrasının (b)bendinin (4) numaralı alt bendi(bağımsız olarak tarımsal faaliyette bulunanlar)hariç olmak üzere bu Kanuna göre <strong>ve</strong>ya yabancı bir ülke mevzuatıkapsamında çalışmaya başlayanların yaşlılık aylıkları, çalışmaya başladıklarıtarihi takip eden ödeme dönemi başında kesilir. Bunlardan bu Kanunatabi çalıştıkları süre zarfında 80 inci maddeye göre belirlenen prime esaskazançları üzerinden 81.madde gereğince kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kollarıile genel sağlık sigortasına ait prim alınır.Kurum, tercih yapmaksızın çalışan <strong>ve</strong> yaşlılık aylığı almaya devam edensigortalının aylığını fiilen çalıştığı süre ile sınırlı olarak kesip geriye isteyebilir3 . Diğer taraftan, Yargıtay, yaşlılık aylığı sonradan bağlansa bile sigortalıaylık bağlanmadan önce Kuruma yazılı olarak başvurmuş <strong>ve</strong> sosyalgü<strong>ve</strong>nlik destek primi ödeyeceğini bildirmiş ise aylığının kesilmeyeceğinehükmetmiştir 4 .Belirtelim ki, maddede, hem yaşlılık aylığını alıp hem de çalışma olanağı,“<strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa sigortalıolan kişilerden yaşlılık aylığı bağlananlara” tanınmamıştır. Bu düzenleme,halen 506 sayılı kanun <strong>ve</strong> diğer sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kanunlarına tabi sigortalılarile sözkonusu kanunlara göre kendilerine malüllük ya da yaşlılık aylığıbağlanmış olanları ilgilendirmemektedir. Dolayısıyla aşağıda yer <strong>ve</strong>rileceğiüzere bunlar, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primi ödemek suretiyle çalışabileceklerdir.Anlaşılacağı üzere, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonrailk defa sigortalı olan kişilerden yaşlılık aylığı bağlananlar, bağımsız olaraktarımsal faaliyette bulunmak hariç, Kanunun 4.maddesi birinci fıkra-1 CANİKLİOĞLU, Nurşen: “<strong>5510</strong> Sayılı Kanun <strong>ve</strong> İş Sözleşmesine Göre Çalışanların Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Destek PrimiÖdeyerek Çalışmaları”, Sicil, Haziran 2008, S:10, s:165-1772 CANİKLİOĞLU, Nurşen: “<strong>5510</strong> Sayılı Kanun <strong>ve</strong> İş Sözleşmesine Göre Çalışanların Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Destek PrimiÖdeyerek Çalışmaları”, Sicil, Haziran 2008, S:10, s:165-1773 Y. 10. HD. 10.07.2000, E:1273, K:5103; ASLANKÖYLÜ, Resul: Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, Nurol Matbaacılık,Ankara 2003, s:6234 Y. 10. HD. 22.09.1998, E:5796, K:5853; ASLANKÖYLÜ, Resul: Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, Nurol Matbaacılık,Ankara 2003, s:624Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 611
sının (a) <strong>ve</strong> (c) bentleri kapsamında sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primi ödemeksuretiyle çalışamayacaklardır. Yoksa, aşağıda yer <strong>ve</strong>rildiği üzere bunlar,bağımsız olarak tarımsal faaliyette bulunmak hariç, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destekprimi ödemek suretiyle sadece Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b)bendi kapsamında çalışabileceklerdir.I .2 – YURTDIŞI BORÇLANMASI YAPARAK AYLIK BAĞLANANLARBelirtelim ki; yurtdışı borçlanması yaparak yaşlılık aylığı bağlanan sigortalılarındaçalışmaları durumunda aylıkları kesilecektir. 5754 sayılı Kanunun79.maddesi değişik, 3201 sayılı Kanunun 6.maddesi (B) fıkrasına göre; 3201sayılı Kanun hükümlerinden yararlanmak suretiyle aylık bağlananlardantekrar yurt dışında yabancı ülke mevzuatına tabi çalışanlar, ikamete dayalıbir sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneği alanlar ile Türkiye’de sigortalıçalışmaya başlayanların aylıkları, tekrar çalışmaya başladıkları <strong>ve</strong>yaikamete dayalı bir ödenek almaya başladıkları tarihten itibaren kesilir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primi hakkındaki hükümleri,bu Kanun hükümlerinden yararlanmak suretiyle aylık bağlananlar içinuygulanmaz.Yani, bu nitelikte yaşlılık aylığı alanlar ülkemizde yazılı tercihte bulunsalardahi sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primi ödeyerek aylıkları kesilmeden çalışamayacaklardır.Şu halde, çalışırlar ise aylıklarının kesilmesi dışında birseçenekleri bulunmamaktadır. Bu ise, aşağıda açıklandığı üzere, yurtiçiaylıkları bakımından çalışma hali için sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primi kabuledilirken yurtdışı aylıklarında bu esastan ayrılmanın eşitlik esasına da uymayacağıyönüyle eleştirilmiştir 5 .Öte yandan, yurt içinde <strong>ve</strong>ya yurt dışında çalışması sona erenlerin <strong>ve</strong>yaikamete dayalı bir ödenek alanlardan ödenekleri sona erenlerin, aylıklarınıntekrar ödenmesi için yazılı talepte bulunmaları halinde, talep tarihiniizleyen ay başından itibaren aylıkları tekrar ödenmeye başlanır. Belirtelimki, yurtdışı borçlanması yapmak suretiyle aylık bağlananların Türkiye’deçalışmaları durumunda aylıklarının kesilmesi konusunda özel sektör ya dakamu sektörü ayrımı da yapılmamıştır.I .3 –SOSYAL GÜVENLİK DESTEK PRİMİ ÖDEMESİ UYGULAMASII .3 .1 – İlk defa <strong>5510</strong> sayılı kanunun yürürlük tarihinden sonrasigortalı olanlar açısındanKurumdan yaşlılık aylığı alanların, çalışmaları durumunda bu aylıklarınınkesilmemesinin bir yolu bulunmaktadır. O da sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destekprimi ödenmesi. Belirtelim ki, ilk defa <strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlük tarihindensonra sigortalı olanlardan, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primi Kanunun4.maddesi birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (c) bendi kapsamına girenler bakımın-5 SÖZER, A.Nazım: “<strong>5510</strong> Sayılı Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun Sosyal Sigortalara İlişkinHükümleri Üzerine (506 SK.Bakımından Kısa Bir Değerlendirme), Mercek, Temmuz 2006, S:43, s:127-143612Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
dan kaldırılırken, Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendi kapsamınagirenler için muhafaza edilmiştir.Gerçekten de, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 30.maddesi üçüncü fıkrasının (b) bendinegöre; bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa sigortalı olankişilerden yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra; 4.maddenin birinci fıkrasının(b) bendinin (4) numaralı alt bendi hariç olmak üzere diğer alt bentlerinetabi çalışmaya başlayanlardan aylıklarının kesilmemesi için yazılı istektebulunanların yaşlılık aylıklarının ödenmesine devam edilir.Bunlardan, almakta oldukları aylıklarının % 15’i oranında sosyal gü<strong>ve</strong>nlikdestek primi kesilir. Ancak kesilecek olan bu tutar, 4.maddenin birinci fıkrasının(b) bendine tabi sigortalılara ilgili yılın Ocak ayında ödenen en yüksekyaşlılık aylığından alınabilecek sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek priminden fazlaolamaz. Bu sigortalılardan ayrıca kısa vadeli sigorta kolları primi alınmaz.Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primine tabi olanların primleri, aylıklarından kesilmeksuretiyle tahsil edilir. Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primi ödenmiş <strong>ve</strong>yabildirilmiş süreler bu Kanuna göre malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarıprim ödeme gün sayısına ilâ<strong>ve</strong> edilmez, 31 <strong>ve</strong> 36.madde hükümlerine göretoptan ödeme yapılmaz.Öte yandan, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 30.maddesi beşinci fıkrasında ise, 4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendine tabi faaliyete başladığı için üçüncüfıkranın (a) bendine göre yaşlılık aylığı kesilenler, 4. maddenin birincifıkrasının (b) bendi kapsamındaki sigortalılıkları devam ettiği süre içindebu maddenin üçüncü fıkrasının (b) bendi hükümlerinin uygulanmasını; (b)bendi hükümlerine göre sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primine tabi olanlar isehaklarında üçüncü fıkranın (a) bendi hükümlerinin uygulanmasını isteyebilirler.İlk defa <strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlük tarihinden sonra sigortalı olanlarbakımından sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primi ödenerek çalışılmasında dikkatedilmesi gereken husus; sigortalının hangi statüde çalıştığı <strong>ve</strong> yaşlılık aylığıbağlandığına değil, yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra 4.maddenin birincifıkrasının (b) bendinin (4) numaralı alt bendi hariç olmak üzere diğeralt bentlerine tabi olarak çalışması olup olmadığıdır. Dolayısıyla, bu kapsamdaolmak üzere 4/a, 4/b ya da 4/c statüsünde çalıştıktan sonra yaşlılıkaylığı bağlananlar, bağımsız olarak tarımsal faaliyet yürütme hariç, sosyalgü<strong>ve</strong>nlik destek primi ödemek suretiyle 4/b statüsünde çalışabileceklerdir.Geçmiş dönemde de 506 sayılı Kanunun mülga 63.maddesinde, “sigortalınıniradesini açıkça ortaya koymadan yaşlılık aylığının kesilemeyeceği”şeklinde bir düzenleme bulunmamasına <strong>ve</strong> “açık kanun hükmü yorumyolu ile değiştirilemez” ilkesine rağmen, tercih hakkını kullanan sigortalınıniradesini açıkça ortaya koymadan yaşlılık aylığının kesilemeyeceğineAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 613
hükmeden Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararından 6 sonra, SSK HukukMüşavirliği’de yayınladığı bir Genel Yazı 7 ile sözkonusu HGK kararının,“…Kurum zararının önlenmesi amacıyla uygulamada göz önünde bulundurulmasını”talimatlandırmıştır. “Kurum zararının önlenmesi” amacıylaKanun dışına çıkılamayacağı gibi <strong>ve</strong> bahsi geçen yargı kararı “içtihadınbirleştirildiği” bir karar niteliğinde değilken, sözkonusu Genel Yazı geçmişdönemde hukuken tartışılır olmuştur.I .3 .2 – <strong>5510</strong> sayılı kanunun yürürlük tarihinden önce sigortalıolanlar ile aylık bağlanmış olanlar açısındanBu kapsamda olanların durumu ise <strong>5510</strong> sayılı kanunun geçici14.maddesinde düzenlenmiştir. Şöyle ki; bu Kanunun yürürlüğe girdiğitarihten önce iştirakçi <strong>ve</strong>ya sigortalı olanlar, vazife malûllüğü, malûllük <strong>ve</strong>yaşlılık <strong>ve</strong>ya emekli aylığı bağlananlar <strong>ve</strong> bu Kanunun yürürlüğe girdiğitarihte sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primi ödeyerek çalışmaya devam edenlerhakkında sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primine tabi olma bakımından bu Kanunlayürürlükten kaldırılan ilgili kanun hükümlerinin uygulanmasına devamedilecektir.Buna göre, <strong>5510</strong> sayılı Kanun yürürlüğe girmeden önce 506, 149 <strong>ve</strong> 5434sayılı <strong>Kanunlara</strong> tabi olanlar hakkında, <strong>5510</strong> sayılı kanunun 30.maddesideğil; 506 sayılı Kanunun 3 <strong>ve</strong> 63. maddeleri ile 1479 sayılı Kanunun ek20.maddesi uygulanmaya devam edecektir. Aynı şekilde, Kurumdan aylıkalmakta olanlarla, <strong>5510</strong> sayılı Kanun yürürlüğe girmeden önce sosyalgü<strong>ve</strong>nlik destek primi ödeyerek çalışanlar da, sözkonusu kanun hükmüuyarınca eskisi gibi hem aylıklarını alıp hem de çalışmaya devam edebileceklerdir.Belirtelim ki, bu Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaçalışanlar için sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primi oranı 80.maddeye göretespit edilen prime esas kazançlar üzerinden 81.maddenin birinci fıkrasının(c) bendinde belirtilen prim oranına yüzde 30 oranının eklenmesi suretiylebulunan toplamdır. Yüzde 30 oranının dörtte biri sigortalı, dörtte üçüiş<strong>ve</strong>ren hissesidir. Bu kapsamda sayılan kişilerden sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destekprimine tabi olanların prim ödeme yükümlüsü bunların iş<strong>ve</strong>renleridir.Bunlar hakkında sadece iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortası hükümleriuygulanır.(<strong>5510</strong>/Geçici 14/1-a)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındasigortalı sayılanlardan, ilgili kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarından alınacakbelgelerle doğrulamak kaydıyla faaliyette bulunulmadığına ilişkin sürelerhariç olmak üzere çalışılan süreleri için, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primi oranıolarak bu Kanunun 30.maddesinin üçüncü fıkrasının (b) bendinde belirtilenhükümler uygulanır. Bu oran, bu maddenin yürürlüğe girdiği yılda %6 Y .HGK. 30.05.2001, E:2001/10-441, K:2001/10737 SSK Hukuk Müşavirliği’nin 09.10.2001 tarih <strong>ve</strong> 725488 sayılı Genel Yazısı614Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
12 olarak, takip eden her yılın Ocak ayında bir puan artırılarak uygulanır.Ancak bu oran % 15’i geçemez. (<strong>5510</strong>/Geçici 14/1-b)Düzenlemede kolaylaştırıcı, çalışanların lehinde bir hükmede yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Buna göre, 01.10.2008 tarihinden itibaren, yaşlılık <strong>ve</strong>ya emeklilik aylığıalanlardan Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındafaaliyette bulundukları için sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destek primi ödeyenler, faaliyettebulunmadıkları süreleri kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarından alacaklarıbelgelerle kanıtlarlarsa bu sürelerde prim ödemeyeceklerdir. 8II – YAŞLILIK AYLIĞI ALANLARIN KAMUDA ÇALIŞMASIII .1 – GENEL OLARAK2005 Mali Yılı Bütçe Kanunu, ardından da 5335 sayılı Kanun 9 ile 1 Ocak2005 tarihinden itibaren istisnalar hariç olmak üzere emeklilerin kamudaçalışmasına ilişkin köklü değişikliklere gidilmiştir. Bu değişiklikler01.01.2007’den itibaren de yürürlüktedir. Zira, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 105.maddesinde, bu konu ile ilgili 5335 sayılı Kanunun 30.maddesinin yürürlükteolacağı hükme bağlanmıştır.Belirtelim ki; <strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlük tarihinden önceki mevcut sosyalgü<strong>ve</strong>nlik kurumlarından yaşlılık <strong>ve</strong>ya emekli aylığı alanların kamudaçalışmalarını sürdürmeleri halinde 5335 sayılı Kanunun 30.maddesi hükümleriuygulanacaktır. Bu durumda da bazılarının kamuda çalışmasıadeta yasaklanmış iken bazıları da ya aylıklarını ya da ücretlerini tercihetme ile karşı karşıya bırakılmışlardır 10 .II .2 – HİÇ ÇALIŞTIRILMAYACAK OLANLAR5335 sayılı Kanunun 30.maddesi birinci fıkrasına göre; herhangi bir sosyalgü<strong>ve</strong>nlik kurumundan (SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı, 506 sayılı Kanunungeçici 20.maddesine göre kurulan sandıklar) emeklilik <strong>ve</strong>ya yaşlılık aylığıalanlar;• Genel bütçeye dahil dairelere,• Katma bütçeli idarelere,• Döner sermayelere,• Kefalet sandıklarına,• Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarına,• Bütçeden yardım alan kuruluşların kadrolarına açıktan atanamayacaklardır.Ancak, Cumhurbaşkanı tarafından atananlar, Bakanlar Kurulu kararı <strong>ve</strong>ya8 CEYLAN, Cevdet: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformunda Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Destek Primi”, ASMMMO Bülten, Mayıs-Haziran 2008, S:178, s:46-479 27.04.2005 tarih <strong>ve</strong> 25798 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.10 BİLGİLİ, Özkan:”Emeklilerin Çalışması Yasak mı ?”, Lebip Yalkın Mevzuat Dergisi, Eylül 2006, S:33, s:1931-97Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 615
müşterek kararnameyle atanan <strong>ve</strong>ya görevlendirilenler, Türkiye BüyükMillet Meclisince yapılan seçimler sonucunda görev <strong>ve</strong>rilenler ile yükseköğretimkurumlarının öğretim üyeliklerine yapılacak atamalar bundanistisna edilmiştir. Bunlar için emekli olanların açıktan atanmaları mümkündür…II .3 – AYLIĞI KESİLEREK ÇALIŞTIRILACAK OLANLARÖte yandan 5335 sayılı Kanunun 30.maddesi ikinci fıkrasına göre, herhangibir sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumundan emeklilik <strong>ve</strong>ya yaşlılık aylığı alanlar, buaylıkları kesilmeksizin aşağıda sayılan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarda herhangibir kadro, pozisyon <strong>ve</strong>ya görevde çalıştırılamaz <strong>ve</strong> görev yapamazlar. Başkabir söyleyişle hem emekli aylığı alıp hem de sayılan kamu kurumlarındaçalışılması sözkonusu olamayacaktır. Yaşlılık aylığı alan kişi ya aylığınıkestirip çalışacak yada çalışmayacaktır. Bu şekilde yaşlılık aylığı kesilmeksuretiyle çalışanlar ise tüm sigorta kollarına tabi tutulacaktır.Bu kurumlar ise aşağıda sayılmıştır :• Genel bütçeye dahil daireler,• Katma bütçeli idareler,• Döner sermayeler,• Fonlar,• Belediyeler,• İl özel idareleri,• Belediyeler <strong>ve</strong> il özel idareleri tarafından kurulan birlik <strong>ve</strong> işletmeler,• Sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumları,• Bütçeden yardım alan kuruluşlar,• Özel kanunla kurulmuş diğer kamu kurum, kurul, üst kurul <strong>ve</strong> kuruluşlar,• Kamu iktisadi teşebbüsleri <strong>ve</strong> bunların bağlı ortaklıkları ile müessese<strong>ve</strong> işletmelerinde <strong>ve</strong> sermayesinin % 50’sinden fazlası kamuya ait olandiğer ortaklıklar.II .4 – HEM YAŞLILIK AYLIĞI ALIP HEM ÇALIŞABİLECEKLERYukarıda yer <strong>ve</strong>rilen <strong>ve</strong> emekli aylığı alıp da kamuda çalışması hem yasaklananlarhem de emekli aylıkları kesilerek çalışmaları mümkün olanlarlailgili istisna ise 5335 sayılı Kanunun 30.maddesi üçüncü fıkrasında gösterilmiştir.Başka bir anlatımla emekli aylığı alan <strong>ve</strong> çalışması yasak olmayanlarile emekli aylıklarını alıp kamuda da görev alabileceklere aşağıdatahdidi olarak yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Şüphesiz bunlar için sosyal gü<strong>ve</strong>nlik destekprimi ödenecektir.616Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
• Cumhurbaşkanlığına seçilenler,• Dışarıdan Bakanlar Kurulu üyeliğine atananlar,• Yasama Organı üyeliğine seçilenler,• Mahallî idareler seçimleri sonucuna göre görev alanlar,• Sadece toplantı <strong>ve</strong>ya huzur ücreti yada hakkı ödenen görevleri yürütenlerile yönetim <strong>ve</strong> denetim kurulu üyeliği ücreti karşılığında görevlendirilenler,• Yaş haddini aşmamış olmaları kaydıyla her derece <strong>ve</strong> türdeki örgün<strong>ve</strong> yaygın eğitim kurumlarında ders ücreti karşılığı ders görevi <strong>ve</strong>rilenler(Öğretim üyeliğinden emekli olanlardan üni<strong>ve</strong>rsitelerde ders ücreti karşılığıders görevi <strong>ve</strong>rilenler hakkında yaş haddini aşmamış olmaları kaydıaranmaz),• Vakıf üni<strong>ve</strong>rsitelerinde görev alanlar,• Özel kanunlarında emeklilik <strong>ve</strong>ya yaşlılık aylığı kesilmeksizin çalıştırılma<strong>ve</strong>ya görev yapma hakkı <strong>ve</strong>rilenlerden Cumhurbaşkanı tarafındanatananlar, Bakanlar Kurulu kararı <strong>ve</strong>ya müşterek kararname ile atanan<strong>ve</strong>ya görevlendirilenler <strong>ve</strong> Türkiye Büyük Millet Meclisince yapılan seçimlersonucunda görev <strong>ve</strong>rilenler.III – SÜREKLİ İŞ GÖREMEZLİK GELİRİ ALANLAR<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 19.maddesi birinci <strong>ve</strong> ikinci fıkralarında kimlerin sürekliiş göremezlik gelirine hak kazandıklarına yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre;iş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığı sonucu oluşan hastalık <strong>ve</strong> özürler nedeniyleKurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarıtarafından <strong>ve</strong>rilen raporlarda meslekte kazanma gücü en az % 10 oranındaazalmış bulunduğu belirtilen <strong>ve</strong> Kurum Sağlık Kurulunca bu durumuonaylanan sigortalı, “sürekli iş göremezlik gelirine” hak kazanır.Gelir bağlanırken de sigortalının ne kadar prim gün sayısı olduğu yadasigortalılık süresi üzerinde durulmamaktadır. İsterse kazaya uğradığı günsigortalı olarak çalışmaya başlasın gelir bağlanır. Anlaşılacağı üzere gelirkısa vadeli sigorta kolu iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığından, aylık ise uzunvadeli sigorta kolundan yapılan bir ödeme türüdür.İşte bu pozisyondaki bir sigortalı ister özel sektörde isterse kamu sektöründesigortalı olarak çalışmaya devam eder ise bağlanan gelir kesilmeyecektir.Dahası sosyal gü<strong>ve</strong>nlik primi ödemesi de sözkonusu değildir.Diğer normal sigortalılar gibi tüm sigorta kollarına tabi tutularak primleriödenir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 617
OTUZYEDİNCİ BÖLÜMÖLÜM SİGORTASIVE SAĞLANAN YARDIMLAR
I – GENEL OLARAK ÖLÜM SİGORTASINDANSAĞLANAN HAKLARÖlüm olayı da geçimleri sigortalı tarafından sağlananlar açısından gü<strong>ve</strong>ncealtına alınması gereken bir risktir. Üstelik; iş kazası, meslek hastalığı,analık, hastalık, malüllük risklerinden ayrımlı olarak gerçekleşmesi kesinolan bir risktir 1 . Uzun vadeli bir sigorta kolu olarak ölüm sigortasından genelolarak ölüm sonrası ailenin sosyal korunması öne çıkmaktadır. Sosyalsigorta sistemimizde, ölüm olayı iki ayrı sigorta dalında düzenlenmiştir.Birisi iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortasında diğeri de bağımsız bir sigortadalı olarak ölüm sigortasında.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 32.maddesi birinci fıkrasında ise ölüm sigortasındansağlanan haklara yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre, sağlanan haklar şunlardır:• Ölüm aylığı bağlanması.• Ölüm toptan ödemesi yapılması.• Aylık almakta olan kız çocuklarına evlenme ödeneği <strong>ve</strong>rilmesi.• Cenaze ödeneği <strong>ve</strong>rilmesi.Görüldüğü üzere sağlanan sosyal sigorta yardımları belirli <strong>ve</strong> sayılıdır.Kurum, bu yardım türleri dışında bir yardım hak sahiplerine sağlamaklayükümlü bulunmamaktadır; lakin, şayet koşulları gerçekleşmişse bu yardımlarısağlamak ödevini yerine getirmekten de kaçınamaz. Hak sahibikimseler de, Kurumdan yalnız anılan yardımları isteme hakkına sahiptirler2 .II –ÖLÜM AYLIĞI BAĞLANMASIII .1 - ŞARTLARIII .1 .1 – Ölen sigortalıya ilişkin koşullarII .1 .1 .1 – Sigortalının ölümüHak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilmesi için aranan ilk koşul sigortalınınölümüdür. Ölümün şekli, nedeni, yeri önemli değildir 3 . Sigortalınınölümünde kusurlu olması da bu koşulun gerçekleşmesini engellemez. Bunedenle ölümün intihar sonucu olması dahi hak sahibi kimselerin kendilerineaylık bağlanması hakkından yararlanmalarını önlemez. Şu durumagöre, iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sonucu bulunmamak koşulu ile ölümünher türlüsü buradaki ölüm kavramına dahildir 4 .Sigortalının ölümünden maksat ise, biyolojik yönden yaşamın, yani, yaşamsalişlevlerin bir daha tekrarlanmamak üzere tam <strong>ve</strong> kesin olarak son1 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, Ali Rıza : Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, 10.Baskı, Bata Yayınları, İstanbul 2004, s.4102 ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1985,s:3963 TUNCAY, A.Can <strong>ve</strong> EKMEKÇİ, Ömer: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Ders Notları, Beta Yayınları, 11.Bası, İstanbul2005, s:3684 ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1985,s:400Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 621
ulmasıdır <strong>ve</strong> bunun sonucu olarak da kişiliğin son bulmasıdır. Şu durumagöre bitkisel yaşam sürmek, ölmek anlamına gelmez 5 . Öte yandan, ölümünemuhakkak nazariyle bakılmayı gerektiren durum içinde kaybolan<strong>ve</strong> cesedi de bulunamayan (ölüm karinesi) (MK.31) yahut gaipliğine karar<strong>ve</strong>rilen sigortalının da (MK.32) ölmüş gibi işlem görmesi gerektiği ifadeedilmiştir 6 .II .1 .1 .2 – Kurumla belli ilişki içinde bulunmakEsasen sigortalının ölümü ile hak sahiplerine aylık bağlanmasına da işareteden şartlar, sigortalının da Kurumla belili sürede ilişki içerisinde olduğunugöstermektedir. Bu şartlara ise <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 32.maddesi ikincifıkrasında yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre, ölüm aylığı;• En az 1800 gün malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primi bildirilmiş<strong>ve</strong>ya 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlariçin, her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5 yıldan beri sigortalıbulunup, toplam 900 gün malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primi bildirilmiş,• 47.maddede yazılı sebeplerle kazaya uğramış, malûllük, vazifemalûllüğü <strong>ve</strong>ya yaşlılık aylığı almakta iken <strong>ve</strong>ya malûllük, vazife malûllüğü<strong>ve</strong>ya yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanmış olup henüz işlemi tamamlanmamış,• Bağlanmış bulunan malûllük, vazife malûllüğü <strong>ve</strong>ya yaşlılık aylığı, sigortalıolarak çalışmaya başlamaları sebebiyle kesilmiş, durumda iken ölensigortalının hak sahiplerine, yazılı istekte bulunmaları halinde bağlanır.Yukarıdaki şartlardan birisinin gerçekleşmesi ölüm aylığının bağlanmasıiçin yeterlidir. Öte yandan, ölümün ne zaman geleceği belli olmaz. Aylıkbağlanmasında prim şartının aranması, henüz prim şartını tamamlamadığıbir dönemde ölen sigortalının hak sahiplerini bu sosyal tehlikenin zararlarıile baş başa bırakacağı için eleştirilmiştir 7 .Karşılaştırma yaparsak, düzenlemenin Emekli Sandığı iştirakçileri için lehebir düzenleme olduğunu söyleyebiliriz; zira 5434 sayılı Kanunun mülga66/c. maddesine göre, istisnaları bulunmakla birlikte, kural olarak iştirakçilerdenfiili hizmet müddetleri 10 yıl <strong>ve</strong> daha fazla olanlardan ölenlerinhak sahiplerine ölüm aylığı bağlanmaktaydı. 1479 sayılı Kanunun mülga41/a. maddesinde de 5 tam yıl sigorta primi ödenmiş olması şartı aranmaktaydı.506 sayılı Kanunun mülga 66/c.maddesinde ise toplam 1800 gün primödenmiş olması şartı aranmaktaydı. Maddenin kolaylaştırılmış şartı olan,5 ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1985,s:43986 TUNCAY, A.Can <strong>ve</strong> EKMEKÇİ, Ömer: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Ders Notları, Beta Yayınları, 11.Bası, İstanbul2005, s:3687 ŞAKAR, Müjdat: Sosyal Sigortalar Uygulaması, Der Yayınları, 7.Baskı, İstanbul 2004, s:288622Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
“…<strong>ve</strong>ya en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, sigortalılık süresinin her yılıiçin ortalama olarak 180 gün…” prim ödenmiş olması seçeneği ise AnayasaMahkemesi kararı ile iptal edilmişti 8 . Kanun koyucunun bu iptal kararınıdikkate aldığı anlaşılmaktadır.Belirtelim ki, 506 sayılı Kanunun 66/c maddesi daha <strong>5510</strong> sayılı Kanunyürürlüğe girmeden, 5561 sayılı Kanun 9 ile değiştirilmiş <strong>ve</strong> “5 yıldan berisigortalı bulunup, sigortalılık süresinde en az 900 gün malûllük, yaşlılık<strong>ve</strong> ölüm sigortaları primi ödemiş durumda” olanların hak sahiplerine,18.10.2006 tarihinden geçerli olmak üzere ölüm aylığı bağlanacağı hükmüneyer <strong>ve</strong>rilmiştir.Anlaşılacağı üzere, 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındasigortalı sayılanlar için, mevcut durumdan daha geri/aleyhe bir düzenlemeyapılmıştır. Zira bunlardan, her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5yıldan beri sigortalı bulunup, toplam 900 gün malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölümsigortaları primi bildirilmiş durumda iken ölen sigortalının hak sahiplerineölüm aylığı bağlanabilecektir. Şu halde, sigortalının fiilen 900 günüyok ise, ister yeni düzenlemenin yürürlüğe girdiği 01.10.2008 tarihindenönce isterse 01.10.2008 tarihinden sonra borçlanma yapılmış olsun 900 günfiili prim ödeme gün sayısı bulunmayan sigortalının ölümü halinde geridekalan hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanmayacaktır. 10Dahası geçmiş dönemde, özellikle yeterli prim ödeme gün sayısı olmadığıiçin aylık bağlanamamış olanlar için de önemli bir olanak getirilmiştir. <strong>5510</strong>sayılı Kanunun geçici 4.maddesi ondördüncü fıkrasına göre, bu Kanununyürürlüğe girdiği tarihten önce ölen, ancak bu Kanunla yürürlükten kaldırılanilgili kanun hükümlerine göre ölüm aylığının bağlanabilmesi içinyeterli prim ödeme gün sayısı olmayan sigortalının hak sahiplerinin, primödeme gün sayısı bakımından bu Kanun hükümlerine göre ölüm aylığınahak kazanması halinde, müracaat tarihini takip eden aybaşından itibaren,bu Kanunla yürürlükten kaldırılan 5434 sayılı Kanun hükümlerine görehesaplanacak aylıkları, bu Kanunun 32, 34 <strong>ve</strong> 37. maddelerine göre ödenir.II .1 .1 .3 – Prim borcunun bulunmamasıYukarıdaki şartlar aranırken sigortalının çalışma ilişkisi açısından hangistatüde bulunduğu herhangi bir önem arzetmemektedir. Sigortalı ister bağımlıolarak çalışsın isterse bağımsız olarak çalışsın yukarıdaki şartlarınvarlığı halinde hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilecektir.Ancak, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 32.maddesi ikinci fıkrası son cümlesinde“prim borcunun bulunmaması” gibi bir şarta yer <strong>ve</strong>rildiği anlaşılmaktadır.8 Anayasa Mah. 06.01.2005, E:2001/479, K:2005/1;( 18.10.2005 tarih <strong>ve</strong> 25970 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır)9 16.12.2006 tarih <strong>ve</strong> 26378 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.10 OLGAÇ, Cüneyt: “Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Sigortalının Ölümü Halinde Bağlanacak Ölüm Aylığı İçinGereken Şartlarda Yapılan Değişiklikler”, Yaklaşım, Eylül 2008, S:189, s:172-173Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 623
Buna göre; Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (b) bendine göre sigortalısayılanların hak sahiplerine aylık bağlanabilmesi için ölen sigortalınıngenel sağlık sigortası primi dahil kendi sigortalılığından dolayı prim <strong>ve</strong>prime ilişkin her türlü borcunun olmaması <strong>ve</strong>ya ödenmesi gerekmektedir.Belirtelim ki; bağımlı olarak çalışan sigortalılar açısından böyle bir şart bulunmamaktadır.II .1 .1 .4 – İlişkinin hak sahiplerince tamamlanmasıYukarıda belirtilen şartlardan birisi de, sigortalı adına en az 1800 günmalûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmasıdır. Bu prim<strong>ve</strong> sigortalılık süresi eksik ise hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanamayacaktır.Kanun bu eksikliğin iki yoldan tamamlanmasına <strong>ve</strong> bu yolların haksahipleri tarafından da kullanılmasına olanak tanımaktadır: Hizmet borçlanması<strong>ve</strong> hizmet canlandırması(ihya) 11 .Hizmet borçlanması <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 41.maddesinde, hizmet canlandırmasıise Kanunun 36.maddesinde düzenlenmiştir. Ayrıca açıklanacakolmakla birlikte; hak sahipleri eksik kalan sigortalılık süresini arttırmak<strong>ve</strong>ya prim gününü tamamlamak için ölen sigortalı adına borçlanma yapabilir,yine toptan ödeme ile alınmış olan primlerin güncellenmesi suretiyleKuruma ödenerek eksik hizmetlerin dikkate alınması sağlanabilir.Ancak, Kanunun 4.maddesi birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında olanlariçin aranan şart olan, en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, toplam 900gün malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması şartınınher türlü borçlanma süreleri hariç sağlanması gerekmektedir. Dolayısıylahizmet borçlanmaları 1800 güne ulaşmada dikkate alınacak, fakat 900 güneulaşmada dikkate alınmayacaktır.II .1 .1 .5 – Vazife malülü <strong>ve</strong> harp malüllerinin ölümü<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındakisigortalılardan harp malullüğü, 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununa,2330 sayılı Nakdi Tazminat <strong>ve</strong> Aylık Bağlanması Hakkında Kanuna görevazife malullüğü aylığı bağlanmış <strong>ve</strong>ya bağlanmasına hak kazanmış olanlardanölenlerin anne <strong>ve</strong> babalarına herhangi bir şart aranmaksızın aylıkbağlanır. Bağlanacak bu aylık, diğer dul <strong>ve</strong> yetimlere bağlanacak aylığınoranını etkilemez <strong>ve</strong> bu kapsamda bağlanan aylıklar en geç ödemenin yapıldığıtarihi takip eden iki ay içinde Hazineden tahsil edilir.(SSİY/64-4)II .1 .2 – Hak sahiplerine ilişkin koşullarHak sahibinin kim olduğu <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 3.maddesinde tanımlanmışbulunmaktadır. Buna göre hak sahibi; sigortalının <strong>ve</strong>ya sürekli iş göremezlikgeliri ile malûllük, vazife malûllüğü <strong>ve</strong>ya yaşlılık aylığı almaktaolanların ölümü halinde, gelir <strong>ve</strong>ya aylık bağlanmasına <strong>ve</strong>ya toptan ödemeyapılmasına hak kazanan eş, çocuk, ana <strong>ve</strong> babasını kapsamaktadır. Hak11 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, Ali Rıza : Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, 10.Baskı, Bata Yayınları, İstanbul 2004, s.413624Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
sahiplerine ilişkin koşullara ise <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 34.maddesinde yer<strong>ve</strong>rilmiştir.II .1 .2 .1 – Dul eş açısındanSigortalının ölümü ile dul kalan eşe ölüm aylığı bağlanabilmesi için aralarındakanuni bir evliliğin bulunması gerekmektedir. Karı koca gibi birlikteyaşama <strong>ve</strong>ya dini nikahla evlenmiş olma yeterli değildir. Dul eşin aylıkalabilmesi için tekrar evlenmemesi gerekli <strong>ve</strong> yeterlidir 12 . Dul eş evlenirseaylığı kesilecektir. Aylık kesilmesine yol açan evlilik sona erdiğinde ise aylıkyeniden bağlanabilecektir.Öte yandan ölüm aylığı bağlanmasında, çalışıp çalışmaması <strong>ve</strong>ya gelir yada aylık alıp almaması önem taşımamakta, ancak bu durum bağlanacakaylık oranı üzerinde etkili olmaktadır. Aylık oranı, aylığın hesabı <strong>ve</strong> paylaşımıbahsinde ayrıca incelenecektir. Kanunun 5.maddesinin birinci fıkrasının(a), (b) <strong>ve</strong> (e) bentlerine tabi olarak iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı,hastalık <strong>ve</strong> analık sigortasına göre çalışmalarının ise aylık oranında dahietkisi olmayacaktır. Belirtelim ki, dul eşin erkek ya da kadın olmasının dabir önemi bulunmamaktadır.II .1 .2 .2 – Çocuklar açısındanÇocuklara ölüm aylığı bağlanmasında temel kural şudur: <strong>5510</strong> sayılı Kanunun5.maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) <strong>ve</strong> (e) bentlerine tabi olarak işkazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı, hastalık <strong>ve</strong> analık sigortasına göre çalışmalarıhariç bu Kanun kapsamında <strong>ve</strong>ya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamındaçalışmayan <strong>ve</strong>ya kendi çalışmaları nedeniyle gelir <strong>ve</strong>ya aylık bağlanmamışolması. Çocuk çalışmayacak <strong>ve</strong> “kendi çalışmaları sebebiyle” gelir <strong>ve</strong>yaaylık bağlanmamış olacaktır.Diğer taraftan, çalışmayan <strong>ve</strong>ya kendi çalışmaları nedeniyle gelir <strong>ve</strong>ya aylıkbağlanmamış çocuklara ise kural olarak 18 yaşına kadar ölüm aylığıbağlanır. Çocuklar 18 yaşını doldurduktan sonra ise, lise <strong>ve</strong> denge öğrenimgörmesi halinde 20, yüksek öğrenim yapması halinde 25 yaşına kadarölüm aylığı alma hakkına sahiptirler. Yaş şartının doldurulması halindebağlanan aylığın kesileceği ise açıktır. Kanunda yaş koşuluna ilişkin kısımdaçocuklar arasında bir ayrım yapılmamış; çocukların kız, erkek ya damalül olup olmaları üzerinde durulmamıştır. Dolayısıyla kız çocuklar, evliolup olmamalarına bakılmaksızın, öğrenimlerini de sürdürmeleri koşuluile belirlenen yaş sınırına kadar ölüm aylığı alabileceklerdir.Öte yandan, erkek çocuğun aylığa hak kazanması bakımından evli olupolmamasının önemi bulunmamaktadır. Bunun sonucunda, örneğin 21 yaşındaolup, evli ancak çalışmayan, kendi çalışmaları nedeniyle gelir ya daaylık almayan erkek çocuğa anne yada babasından aylık bağlanmasını engelleyenherhangi bir hüküm bulunmamaktadır 13 .12 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, Ali Rıza : Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, 10.Baskı, Bata Yayınları, İstanbul 2004, s.41613 CANİKLİOĞLU, Nurşen: “Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanun Tasarısına Göre Sosyal Sigorta Hak-Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 625
Kural olarak erkek çocuklar da, belirtilen yaşları tamamlandıktan sonraölüm aylığı alma hakkını kaybedecektir. Ancak, Kurum Sağlık Kurulu kararıile çalışma gücünü en az % 60 oranında yitirip malûl olduğu anlaşılanlar,herhangi bir yaş ile sınırlı olmaksızın ölüm aylığı alabileceklerdir. Belirtelimki; malül çocuklara tanınan, yaş <strong>ve</strong> medeni duruma bağlı olmaksızınaylık alma hakkı, sadece erkek çocuklara ilişkin olmayıp, bundan aynıdurumdaki kız çocukları da yararlanabilecektir.Öte yandan, yaş, öğrenim <strong>ve</strong> malüllük şartları dışında kız <strong>ve</strong> erkek çocuklararasında bir ayrıma gidilmiştir. Buna göre, kız çocuklar yaş <strong>ve</strong> öğrenimşarlarını geçirseler, malül sayılmasalar bile yaşları ne olursa olsunevli değilseler, evli olmakla beraber sonradan boşanmış <strong>ve</strong>ya dul kalmışlarise ölüm aylığı alabileceklerdir. Erkek <strong>ve</strong> kız çocuklar arasında farklılıklargiderilmeye çalışılırken, erkek çocuklara tanınmayan bu hakkın sadece kızçocuklara <strong>ve</strong>rilmesi ise öğretide eleştirilmiştir 14 .Gerçektende, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sistemi boşluksuz olmalı <strong>ve</strong> muhtaç olmasıkoşuluyla, herkes yoksulluğa karşı yeterli bir gü<strong>ve</strong>nceden yararlandırılmalıdır.Vurgulayalım ki, varolan sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sistemimizde, primsizödemelerin, yani kamusal kaynaklardan yapılan yardımların yetersizliği,kız çocukların sosyal sigorta sistemi içinde korunması yönünde bir genelanlayış getirmektedir. Fakat bu anlayış, gelir-gider dengesini gözetmek zorundaolan bir kurum için sosyal sigorta tekniği açısından yanlış bir uygulamayıberaberinde getirdiği gibi, bu düzenleme biçimi sosyal boyutu olanbir soruna da dönüşebilmekte, sırf anne ya da babasından aylık alabilmekiçin boşanmalara neden olabilmektedir. Tüm bu nedenlerle, kız çocuklaraerkek çocuklarla eşit koşullarda aylık bağlanması, ancak kız çocuğu, böylebir durumda muhtaç hale düşecekse, kendisine Primsiz Ödemeler Kanununagöre insan onuruna uygun bir gelir/aylık bağlanması çok daha isabetliolurdu 15 .II .1 .2 .3 – Anne <strong>ve</strong> baba açısındanÖlen sigortalının anne <strong>ve</strong> babasına aylık bağlanabilmesi için aranan temelkoşul şudur: Hak sahibi eş <strong>ve</strong> çocuklardan artan hisse bulunması halindeher türlü kazanç <strong>ve</strong> irattan elde etmiş olduğu gelirinin asgari ücretinnet tutarından daha az olması <strong>ve</strong> diğer çocuklarından hak kazanılan gelir<strong>ve</strong> aylıklar hariç olmak üzere gelir <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya aylık bağlanmamış olmasıdır.Öte yandan, ana <strong>ve</strong> baba 65 yaşın üstünde ise, artan hisseye bakılmaksızınölüm aylığı bağlanabilecektir.Örneğin; eş <strong>ve</strong> çocukların öncelikli olmaları nedeniyle ölen sigortalının eşiları <strong>ve</strong> Yükümlülükleri, İş Hukuku Uygulama Sorunları <strong>ve</strong> Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Yeniden Yapılanma,İstanbul Barosu Yayınları, Yayın No:34, İstanbul 2006, s:151-19214 OKUR, A.Rıza: “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu: Uzun Dönemli Sigorta Daları”, Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2006/1(ÖzelSayı), S:8, s:106-14615 CANİKLİOĞLU, Nurşen: “Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanun Tasarısına Göre Sosyal Sigorta Hakları<strong>ve</strong> Yükümlülükleri, İş Hukuku Uygulama Sorunları <strong>ve</strong> Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Yeniden Yapılanma,İstanbul Barosu Yayınları, Yayın No:34, İstanbul 2006, s:151-192626Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
<strong>ve</strong> en az iki çocuğu, eşi <strong>ve</strong> ölen ilk eşinden bir çocuğu, en az dört çocuğu,öksüz(anasız-babasız) iki çocuğu hak sahibi olarak hayatta ise ana <strong>ve</strong> babayaölüm aylığı bağlanamayacaktır 16 . 65 yaşın üstündeki ana <strong>ve</strong> babanınbunun istisnası olduğunu yukarda belirttik.II .2 –ÖLÜM AYLIĞINA ESAS SİGORTALI AYLIĞIÖlüm sigortasından bağlanacak aylığın nasıl hesaplanacağı <strong>5510</strong> sayılı Kanunun33.maddesinde düzenlenmiş bulunmaktadır. Düzenlemenin esasitibariyle 506 sayılı Kanunun mülga 67.maddesi hükmünü muhafaza ettiğinisöyleyebiliriz. Buna göre; sigortalının ölümü halinde hak sahiplerinebağlanan aylığın hesaplanmasında;• Sigortalının almakta olduğu <strong>ve</strong>ya bağlanmasına hak kazandığı malûllükvazife malûllüğü <strong>ve</strong>ya yaşlılık aylığı,• Malûllük <strong>ve</strong>ya yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra sigortalı olarak çalışmayabaşlaması sebebiyle aylığı kesilen sigortalının ölüm tarihi esas alınarak27. <strong>ve</strong>ya 30.maddelere göre tespit edilecek aylığı,• 32.maddenin ikinci fıkrasının (a) bendi kapsamında malûllük, yaşlılık<strong>ve</strong> ölüm sigortaları primi ödemiş olan sigortalının prim ödeme gün sayısı,9000 günden az ise 9000 gün üzerinden, 9000 gün <strong>ve</strong> daha fazla ise toplamprim ödeme gün sayısı üzerinden, 29.madde hükümlerine göre hesaplananaylığı, esas alınır. Ancak, 4.maddenin birinci fıkrasının (a) bendikapsamında sigortalı sayılanlar için 9000 prim gün sayısı 7200 gün olarakuygulanır.(<strong>5510</strong>/33-1)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) <strong>ve</strong> (c) bentleriile 5. madde kapsamındaki sigortalılar için ayrı ayrı olmak üzere; sigortalılarınölümleri halinde ölüm sigortasından dosya bazında her yıl bağlananaylıkların aylık başlangıç tarihinin ait olduğu yılın Ocak ayı itibarıyla yıliçine ait artışlar uygulanmaksızın hesaplanacak tutarları, yaşlılık sigortasındanbir önceki yılın son ödeme ayında söz konusu sigortalılar için ayrıayrı ödenen en düşük yaşlılık aylığından az olamaz. Sigortalı başka birininsürekli bakımına muhtaç durumda malûl sayılarak aylık bağlanmasınahak kazanmış ise, birinci fıkranın (a) <strong>ve</strong> (b) bentlerinin uygulanmasında budurum dikkate alınmaz.(<strong>5510</strong>/33-2)II .3 –ÖLÜM AYLIĞININ PAYLAŞTIRILMASIII .3 .1 – Genel olarakÖlüm aylığının hak sahiplerine nasıl paylaştırılacağına <strong>5510</strong> sayılı Kanunun34.maddesinde yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre, ölen sigortalının yukarıdakişekillerde hesaplanacak aylığı aşağıda belirtilen oranlarda hak sahiplerinepaylaştırılacaktır. Hak sahiplerine bağlanacak aylıkların toplamı sigortalıyaait aylığın tutarını geçemez. Bu sınırın aşılmaması için gerekirse hak16 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, Ali Rıza : Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, 10.Baskı, Bata Yayınları, İstanbul 2004, s.419Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 627
sahiplerinin aylıklarından orantılı olarak indirimler yapılır.(<strong>5510</strong>/34-3)Belirtelim ki; <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 43.maddesine göre Cumhurbaşkanı,Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı <strong>ve</strong>ya Başbakan iken <strong>ve</strong>ya bu görevlerdenayrıldıktan sonra ölenlerin hak sahiplerine, 43.maddeye göre hesapedilen aylık aşağıda açıklandığı şekliyle 34.madde hükümlerine göre ölümaylığı olarak bağlanacaktır.(<strong>5510</strong>/43-5)II .3 .2 – Dul eş açısındanDul eşe her halükarda % 50’si <strong>ve</strong>rilecektir. Aylık bağlanmış çocuğu bulunmayandul eşe ise bu Kanunun 5.maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) <strong>ve</strong>(e) bentleri hariç bu Kanun kapsamında <strong>ve</strong>ya yabancı bir ülke mevzuatıkapsamında çalışmaması <strong>ve</strong>ya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir <strong>ve</strong>ya aylıkbağlanmamış olması halinde % 75’i <strong>ve</strong>rilecektir. Görüldüğü üzere, dul eşinçalışmaması <strong>ve</strong>ya kendi çalışmaları nedeniyle gelir <strong>ve</strong>ya aylık almamasısadece orana etki etmekte <strong>ve</strong> yükseltmektedir.II .3 .3 – Çocuklar açısındanII .3 .3 .1 – Genel olarak<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 5. maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) <strong>ve</strong> (e) bentlerihariç bu Kanun kapsamında <strong>ve</strong>ya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamındaçalışmayan <strong>ve</strong>ya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir <strong>ve</strong>ya aylık bağlanmamışçocuklardan her birine ise% 25’i <strong>ve</strong>rilecektir. Çocuklardan; sigortalınınölümü ile anasız <strong>ve</strong> babasız kalan <strong>ve</strong>ya sonradan bu duruma düşenlerle,ana <strong>ve</strong> babaları arasında evlilik bağı bulunmayan <strong>ve</strong>ya sigortalının ölümütarihinde evlilik bağı bulunmakla beraber ana <strong>ve</strong>ya babaları sonradan evlenenlerile kendisinden başka aylık alan hak sahibi bulunmayanların herbirine % 50’si paylaştırılacaktır.Belirtelim ki; sigortalı tarafından evlât edinilmiş, tanınmış <strong>ve</strong>ya soy bağıdüzeltilmiş <strong>ve</strong>ya babalığı hükme bağlanmış çocukları ile sigortalının ölümündensonra doğan çocukları, bağlanacak aylıktan yukarıda belirtilenesaslara göre yararlanacaktır.II .3 .3 .2 – Özürlü aylığı alan çocuklarYukarıda da değinildiği üzere çocuklara ölüm aylığı bağlanmasında temelkural; <strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamında <strong>ve</strong>ya yabancı bir ülke mevzuatıkapsamında çalışmamak <strong>ve</strong>ya kendi çalışmaları nedeniyle gelir <strong>ve</strong>ya aylıkbağlanmamış olmaktır. Öte yandan, Kurum Sağlık Kurulu kararı ile çalışmagücünü en az % 60 oranında yitirip malûl olduğu anlaşılan çocuklarda, herhangi bir yaş ile sınırlı olmaksızın ölüm aylığı alabileceklerdir. Bukapsamda malül sayılan çocuğun erkek ya da kız çocuk olması da önemlideğildir.Bunlardan başka; 5378 sayılı “Özürlüler <strong>ve</strong> Bazı Kanun <strong>ve</strong> Kanun Hük-628Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
münde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” 17 un25.maddesiyle 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz <strong>ve</strong> KimsesizTürk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanuna Ek1.madde ila<strong>ve</strong> edilerek, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarının herhangi birinden“malul olmaları sebebiyle” yetim olarak “aylık <strong>ve</strong>ya gelir” almakta olançocuklardan, maddede belirtilen şartları yerine getirenlere, aldıkları aylık<strong>ve</strong>ya gelir toplamı durumlarına göre ödenebilecek tutarın altında olanlaraaradaki farkın ilgili sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumunca(birden fazla sosyal gü<strong>ve</strong>nlikkurumundan aylık <strong>ve</strong>ya gelir alanlar için yalnızca tercih edecekleri bir sosyalgü<strong>ve</strong>nlik kurumu tarafından) ödenmesi <strong>ve</strong> bu şekilde ödenen tutarların daHazineden teshil edilmesi hüküm altına alınmıştır.Diğer taraftan, 2022 sayılı Kanunda yapılan değişiklikle ilgili olarak, 65 YaşınıDoldurmuş Muhtaç, Güçsüz <strong>ve</strong> Kimsesiz Türk Vatandaşları ile Özürlü<strong>ve</strong> Muhtaç Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Yönetmelik18 ise söz konusu kanun hükmü doğrultusunda yeniden düzenlenerek01.07.2006 tarihinden geçerli olmak üzere yürürlüğe girmiştir. Buna göre;herhangi bir sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumundan “malul olmaları nedeniyle” yetimolarak ölüm aylığı alan çocuklardan, aylığı özürlülük derecelerine görebu Yönetmelik kapsamında üçer aylık dönemler halinde genel bütçedenödenen “özürlü aylığı”nın aylık tutarından düşük olanlara aradaki farkKurum tarafından ödenecek <strong>ve</strong> bu şekilde ödenen tutarlar ise Hazinedentahsil edilecektir.Belirtelim ki; çalışamayacak derecede malul olmaları nedeniyle yetim olarakölüm aylığı almakta olan çocukların fark aylık ödemesinden yararlanabilmeleriiçin Kuruma müracaat etmeleri gerekmektedir. Ölen sigortalıdandolayı malul olmaları nedeniyle aylık almakta olan çocukların 2022 sayılıKanunun Ek 1.maddesinden yararlanabilmeleri için sözkonusu Yönetmeliğin10.maddesine göre;• Özür durumuna göre tüm vücut fonksiyon kaybı oranı, % 40 ile % 69arasında olanlar “özürlü”,• Özür durumuna göre tüm vücut fonksiyon kaybı oranı, % 70 <strong>ve</strong> üzerindeolanlar ise “başkasının yardımı olmaksızın hayatını devam ettiremeyecekşekilde özürlü”, sayılma koşullarından birini yerine getirmiş olmalarıgerekmektedir.Yukarıdaki şekilde özürlülük derecesi;• % 70 <strong>ve</strong> üzerinde olduğu tespit edilen malul çocukların almakta olduklarıgelir toplamının 1550 gösterge rakamının her yıl bütçe kanunu ile tespitedilecek katsayı ile çarpımının % 300’ünün,• % 40 ile % 69 arasında olması halinde ise % 200’ünün,17 07.07.2005 tarihli <strong>ve</strong> 25868 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.18 20.06.2006 tarihli <strong>ve</strong> 26204 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 629
altında olması halinde aradaki fark kadar gelirlerine ila<strong>ve</strong> ödeme yapılacaktır.II .3 .4 – Anne <strong>ve</strong> baba açısındanHak sahibi eş <strong>ve</strong> çocuklardan artan hisse bulunması halinde her türlü kazanç<strong>ve</strong> irattan elde etmiş olduğu gelirinin asgari ücretin net tutarındandaha az olması <strong>ve</strong> diğer çocuklarından hak kazanılan gelir <strong>ve</strong> aylıklar hariçolmak üzere gelir <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya aylık bağlanmamış olması şartıyla ana <strong>ve</strong> babayatoplam % 25’i oranında; ana <strong>ve</strong> babanın 65 yaşın üstünde olması halindeise artan hisseye bakılmaksızın yukarıdaki şartlarla toplam % 25’i oranındaaylık bağlanacaktır.II .4 –HAK SAHİPLERİNİN KURUMA BAŞVURUSUÖlüm aylığı bağlanabilmesi için hak sahiplerinin her birinin yazılı olarak<strong>ve</strong> ayrı ayrı Kuruma başvurmaları gerekmektedir. Yazılı başvuru olmaz iseKurum kendiliğinden harekete geçerek aylık bağlamaz. Hak sahibi reşit <strong>ve</strong>mümeyyiz ise başvuruyu bizzat yapar. Reşit <strong>ve</strong> mümeyyiz değil ise başvuruyuonlar adına yasal temsilcileri (<strong>ve</strong>li <strong>ve</strong>ya vasi) yapar.Gerçekten de, ölüm aylığı bağlanabilmesi için, hak sahiplerinin örneğiKurumca hazırlanacak tahsis talep dilekçesini doğrudan Kuruma <strong>ve</strong>rmesi<strong>ve</strong>ya posta yoluyla ya da elektronik ortamda göndermesi şarttır.(SSİY/65-1)Tahsis talep dilekçesine ise; 18 yaşını doldurmayanlar hariç, ortaöğrenimgörmesi hâlinde 20 yaşını, yüksek öğrenim görmesi hâlinde 25 yaşını doldurmayanerkek çocukların ilgili öğretim kurumundan alacakları öğrencibelgesi, 15 yaşından küçük çocuklar hariç olmak üzere bir adet belgelik fotoğraf,malul çocuklar için sağlık kurulu raporu, hak sahibi anne <strong>ve</strong> babalariçin Kurumca çıkarılacak tebliğde belirtilen belgeler eklenir. (SSİY/65-2)Öte yandan, ölüm hallerinde bağlanması gereken aylığın, hakkın kazanıldığıtarihten itibaren beş yıl içinde istenmeyen kısmı zamanaşımına uğrar.(<strong>5510</strong>/ 97-1) Kuruma müracaat etmemenin haklı bir sebebe dayandığınıgenel hükümlere göre ispat edenler hakkında ise bu hüküm uygulanmaz.(<strong>5510</strong>/ 97-2)II .5 - ÖLÜM AYLIĞININ BAŞLANGICI, KESİLMESİVE YENİDEN BAĞLANMASIII .5 .1 - Ölüm aylığının başlangıcı <strong>ve</strong> ödenmesi<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 35.maddesi birinci fıkrasına göre; ölüm sigortasındansigortalının hak sahiplerine bağlanacak aylıklar;• Sigortalının ölüm tarihini,• Hak sahibi olma niteliğinin ölüm tarihinden sonra kazanılması halinde,bu niteliğin kazanıldığı tarihi,630Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
• Ölüm aylığının kesilmesine yol açan sebebin ortadan kalkması halinde,talep tarihini, takip eden aybaşından itibaren başlatılır.Ancak, Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında geçenhizmetlerle birlikte Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (c)bentleri kapsamındaki sigortalıların hak sahiplerine aylık bağlanacağı durumlarda,Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındageçen hizmetler, prim <strong>ve</strong> prime ilişkin her türlü borçların ödendiği tarihitibarıyla geçerli sayılır <strong>ve</strong> aylık bu tarihi takip eden aybaşından itibarenbaşlar.(SSİY/66-1)Hak sahiplerine bağlanan aylıklar, her ay peşin olarak ödenir. Gelir <strong>ve</strong> aylıklarınödeme dönemleri, ödeme tarihleri, ödeme şekli <strong>ve</strong> ödeme merkezleriKurumca belirlenir.(<strong>5510</strong>/55-3)II .5 .2 - Ölüm aylığının kesilmesiII .5 .2 .1 –Genel olarakHak sahiplerine bağlanan aylıklar <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 34.maddesinde belirtilenşartların ortadan kalktığı tarihi takip eden ödeme dönemi başındanitibaren kesilir. Buna göre; dul eş evlenince aylığı kesilecektir. Çocuklarise <strong>5510</strong> sayılı Kanun kapsamında <strong>ve</strong>ya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamındaçalışmaya başladığında <strong>ve</strong>ya kendi çalışmaları nedeniyle gelir <strong>ve</strong>yaaylık bağlandığında ölüm aylıkları kesilir.Çocuklar, çalışmasa <strong>ve</strong>ya kendi çalışmaları nedeniyle gelir <strong>ve</strong>ya aylık bağlanmamışolsa bile; 18 yaşını, lise <strong>ve</strong> dengi öğrenim görmesi halinde 20yaşını, yüksek öğrenim yapması halinde 25 yaşını doldururlarsa <strong>ve</strong>ya KurumSağlık Kurulu kararı ile çalışma gücünü en az % 60 oranında yitiripmalûl olduğu anlaşılanlardan bu oran %60’ın altına düştüğünde <strong>ve</strong>ya yaşlarıne olursa olsun kız çocuklar evlenirler ise takip eden ödeme dönemibaşından itibaren aylıkları kesilecektir.Ancak <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesi üçüncü fıkrasının (d) <strong>ve</strong> (e) bentlerindebelirtilenlerden öğrenci olanların sigortalı sayılmaları, bağlanan aylıklarınkesilmesini gerektirmez.(<strong>5510</strong>/35-2) Yani, harp okulları ile fakülte<strong>ve</strong> yüksek okullarda, Türk Silâhlı Kuv<strong>ve</strong>tleri hesabına <strong>ve</strong> Polis Akademisiile fakülte <strong>ve</strong> yüksek okullarda, Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına okuyanöğrencilerin sigortalı sayılması sebebiyle bağlanan ölüm aylıkları kesilemeyecektir.II .5 .2 .2 –Kontrol muayenesi sonunda kesilmesi<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 94.maddesi birinci fıkrasına göre; Kurum yürütülensoruşturma kapsamıyla sınırlı olmak üzere; hak sahiplerinin malûllük, işgöremazlik raporlarında belirtilen rahatsızlıklarının mevcut olup olmadığınıtespit amacıyla kontrol muayenesi <strong>ve</strong> tetkik yaptırılmasını talep edebilir.Buna bağlı olarak Kurum; aylık bağlanan <strong>ve</strong> çalışma gücünün en azAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 631
% 60’ını yitiren malûl çocukların kontrol muayenesine tâbi tutulmasını datalep edebilir.(<strong>5510</strong>/94-2)Çalışma gücünün en az % 60’ını yitiren malûl çocuklara bağlanmış bulunanaylıklar ise, kontrol muayenesi sonunda tespit edilecek malûllük durumunagöre, rapor tarihinden sonraki ödeme dönemi başından itibarenkesilir.(<strong>5510</strong>/94-4)Kurumun yazılı bildiriminde belirtilen tarihten sonraki ödeme dönemibaşına kadar kabul edilebilir bir özürü olmadığı halde kontrol muayenesiniyaptırmayan çalışma gücünün en az % 60’ını yitiren malûl çocuklarınkendilerine bağlanmış olan ölüm aylığı, kontrol muayenesi için belirtilentarihten sonraki ödeme dönemi başından itibaren kesilir. (<strong>5510</strong>/94-5)II .5 .3 - Ölüm aylığının yeniden bağlanmasıII .5 .3 .1 –Genel olarakYukarıda yer <strong>ve</strong>rdiğimiz, aylığın kesilmesine yol açan sebebin ortadankalkması halinde, Kanunun 34. maddesinde belirtilen şartlar saklı kalmakkaydıyla, müracaat tarihini takip eden ay başından itibaren yeniden aylıkbağlanır.(<strong>5510</strong>/35-3)Bu madde gereğince aylığı kesilen çocuklardan, sonradan Kurum SağlıkKurulu kararı ile çalışma gücünü en az % 60 oranında kaybederek malûlolduğu anlaşılanlara, Kanunun 34.maddesinde belirtilen şartları taşımalarıhalinde, malûllük durumlarının tespitine esas teşkil eden rapor tarihinitakip eden ay başından itibaren, 94. madde hükmü saklı kalmak kaydıylaaylık bağlanır.(<strong>5510</strong>/35-4)II .5 .3 .2 – Kontrol muayenesi sonunda kesilen aylığın yenidenbağlanmasıKontrol muayenesini Kurumun yazılı bildiriminde belirtilen tarihten başlayaraküç ay içinde yaptıran <strong>ve</strong> malûllük <strong>ve</strong>ya sürekli iş göremezlik halinindevam ettiği tespit edilen aylık bağlanmış olan malûl çocuğun kesilenaylığı, kesildiği tarihten başlanarak yeniden bağlanır. (<strong>5510</strong>/94-6)Kontrol muayenesini Kurumun yazılı bildiriminde belirtilen tarihten üç aygeçtikten sonra yaptıran <strong>ve</strong> malûllük <strong>ve</strong>ya sürekli iş göremezlik halinindevam ettiği tespit edilen aylık bağlanan çalışamayacak durumda malûlçocukların almakta oldukları aylık, rapor tarihinden sonraki ay başındanbaşlanarak yeniden bağlanır. (<strong>5510</strong>/94-7)II .5 .4 – Ölüm aylığının düzeltilmesi, yükseltilmesi <strong>ve</strong> alt sınırı<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 35.maddesi beşinci fıkrasına göre; yeniden bağlananaylık, aylığın kesildiği tarihten tekrar bağlandığı tarihe kadar geçen süreiçin Kanunun 55.maddesi ikinci fıkrasına göre artırılmak suretiyle belirlenecektir.632Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 55.maddesi ikinci fıkrasına göre ise; bu Kanuna görebağlanan gelir <strong>ve</strong> aylıklar, her yılın Ocak <strong>ve</strong> Temmuz ödeme tarihlerindengeçerli olmak üzere, bir önceki altı aylık döneme göre Türkiye İstatistikKurumu tarafından açıklanan en son temel yıllı tüketici fiyatları genel indeksindekideğişim oranı kadar artırılarak belirlenecektir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 43.maddesine göre Cumhurbaşkanı, Türkiye BüyükMillet Meclisi Başkanı <strong>ve</strong>ya Başbakan iken <strong>ve</strong>ya bu görevlerden ayrıldıktansonra ölenlerin hak sahiplerine bağlanan ölüm aylıkları da aynı şekildeartırılır.(<strong>5510</strong>/43-6)Gerçekten de, bu Kanuna göre aylık bağlanan hak sahibi kişilerin durumlarının,kendilerine <strong>ve</strong>ya başka hak sahiplerine bağlanmış bulunan aylık tutarınındüzeltilmesini gerektirir bir şekilde değişmesi halinde aylık tutarları,değişikliğin meydana geldiği tarihten sonraki ödeme dönemi başındanbaşlanarak yeni duruma göre düzeltilecektir.(<strong>5510</strong>/55-1)Bu Kanuna göre ölen sigortalının hak sahiplerinin aylıklarının hesabınaesas tutar, çalışma sürelerindeki her yıl için 82.maddeye göre tespit edilenprime esas günlük kazanç alt sınırları dikkate alınarak, ölüm yılına aitOcak ayı itibariyle 29. maddenin ikinci fıkrasına göre belirlenen ortalamaaylık kazancın % 35’inden, sigortalının bakmakla yükümlü olduğu eşi <strong>ve</strong>yaçocuğu varsa % 40’ından az olamaz. Hak sahibi kimselerin aylıkları; haksahibi bir kişi ise bu fıkraya göre hesaplanan alt sınır aylığının % 80’inden,hak sahibi iki kişi ise % 90’ından az olamaz. Uluslararası sosyal gü<strong>ve</strong>nliksözleşmeleri gereğince bağlanan kısmı aylıklar için bu fıkra hükümleri uygulanmaz.(<strong>5510</strong>/55-3)III – ÖLÜM TOPTAN ÖDEMESİ YAPILMASI VE İHYAÖlüm toptan ödemesine ilişkin usul <strong>ve</strong> esaslara <strong>5510</strong> sayılı Kanunun36.maddesinde yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre; 4.maddenin birinci fıkrasının(a) <strong>ve</strong> (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar ile bu Kanuna göre ilk defaaynı maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı olanlardanölen sigortalıların hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanamaması durumunda,ölüm tarihi esas alınmak kaydıyla 31. maddenin birinci fıkrasına görehesaplanan tutar, 34.madde hükümleri dikkate alınarak hak sahiplerinetoptan ödeme şeklinde <strong>ve</strong>rilir.(<strong>5510</strong>/36-1)Hak sahiplerine yapılacak toptan ödemenin toplamı, sigortalıya yapılacaktoptan ödeme tutarını geçemez. Bu sınırın aşılmaması için gerekirse hak sahiplerininhisselerinden orantılı olarak indirim yapılır.(<strong>5510</strong>/36-2) Toptanödeme yapıldıktan sonra artan tutar olursa sigortalının ölümünden sonradoğan <strong>ve</strong>ya soy bağı düzeltilen <strong>ve</strong>ya babalığı hükme bağlanan çocuklarınada bu madde hükümlerine göre toptan ödeme yapılır.(<strong>5510</strong>/36-3)Bu Kanuna göre toptan ödeme yapılarak tasfiye edilmiş süreler, borçlanılarak<strong>ve</strong>ya yurt dışı hizmetleri birleştirilerek ya da sonradan hizmet tespitiAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 633
nedeniyle hak kazanılan sürelerin eklenmesi suretiyle ölüm sigortasındanyararlanmak için gerekli 1800 prim ödeme gün sayısının tamamlanmasıhalinde, hak sahiplerinin yazılı isteği üzerine 31.maddenin ikinci fıkrasınagöre ihya edilir. Yukarıdaki süreler, ihya edilen süreye ilişkin tutar dahilher türlü borçların ödendiği tarihi takip eden ay başı itibarıyla bu Kanunagöre aylık bağlanmasında dikkate alınır.(<strong>5510</strong>/36-4)IV – EVLENME ÖDENEĞİ VERİLMESİEvlenme ödeneği <strong>ve</strong>rilmesine ilişkin usul <strong>ve</strong> esaslar <strong>5510</strong> sayılı Kanunun37.maddesinde açıklanmıştır. Buna göre; evlenmeleri nedeniyle, gelir <strong>ve</strong>yaaylıklarının kesilmesi gereken kız çocuklarına evlenmeleri <strong>ve</strong> talepte bulunmalarıhalinde almakta oldukları aylık <strong>ve</strong>ya gelirlerinin iki yıllık tutarıbir defaya mahsus olmak üzere evlenme ödeneği olarak peşin ödenir. Evlenmeödeneği alan hak sahibinin aylığının kesildiği tarihten itibaren iki yıliçerisinde yeniden hak sahibi olması halinde, iki yıllık sürenin sonuna kadargelir <strong>ve</strong>ya aylık bağlanmaz, bu durumda olanlar 60.maddenin birincifıkrasının (f) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılır.(<strong>5510</strong>/37-1)Evlenme ödeneği <strong>ve</strong>rilmesi halinde, diğer hak sahiplerinin aylık <strong>ve</strong>ya gelirlerievlenme ödeneği <strong>ve</strong>rilen sürenin bitimini takip eden ödeme dönemindenitibaren 34.maddeye göre yeniden belirlenir.(<strong>5510</strong>/37-2)Görüldüğü üzere, evlenme yardımının kapsamı 506 sayılı Kanunun mülgaek 12.maddesi ile paralellik taşımaktadır. Gerçekten, bu haktan 506 sayılıKanuna göre de sadece kız çocuklar yararlanmaktaydı. Ve 506 sayılı Kanundada, sigortalının ölümü nedeniyle aylık <strong>ve</strong>ya gelir almakta olan haksahibi kız çocuklara evlenmeleri halinde bir defaya mahsus olmak üzereaylık <strong>ve</strong> gelirlerinin 2 yıllık tutarı evlenme yardımı olarak <strong>ve</strong>rilmekteydi.Yeni düzenleme, 5434 sayılı Kanunun mülga 90.maddesine göre ise kapsamıdaraltmıştır. Zira; evlenmeleri sebebiyle dul <strong>ve</strong> yetim aylığı kesilen eş<strong>ve</strong> kız çocuklarla anaya bir defaya mahsus olmak üzere almakta olduklarıdul <strong>ve</strong>ya yetim aylıklarının 12 aylık tutarı evlenme ikramiyesi olarak ödenmekteydi.Bağ-Kur’da ise evlenme ödeneği bulunmamaktaydı, dolayısıylabağımsız çalışan sigortalılar için geçmişte olmayan yeni bir hak tanındığıgörülmektedir.V - CENAZE ÖDENEĞİ VERİLMESİİş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığı sonucu <strong>ve</strong>ya sürekli iş göremezlik geliri,malûllük, vazife malûllüğü <strong>ve</strong>ya yaşlılık aylığı almakta iken <strong>ve</strong>ya kendisiiçin en az 360 gün malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortası primi bildirilmişolup da ölen sigortalının hak sahiplerine Kurum Yönetim Kurulunca belirlenipÇalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanı tarafından onaylanan tarifeüzerinden cenaze ödeneği ödenir. Cenaze ödeneği, sırasıyla sigortalınıneşine, yoksa çocuklarına, o da yoksa ana babasına, o da yoksa kardeşlerine<strong>ve</strong>rilir.(<strong>5510</strong>/37-3)634Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Cenaze ödeneğinin üçüncü fıkrada sayılanlara ödenememesi <strong>ve</strong> sigortalınıncenazesinin gerçek <strong>ve</strong>ya tüzel kişiler tarafından kaldırılması durumunda,üçüncü fıkrada belirtilen tutarı geçmemek üzere belgelere dayananmasraflar, masrafı yapan gerçek <strong>ve</strong>ya tüzel kişilere ödenir.(<strong>5510</strong>/37-4)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındasigortalı sayılanlardan ölenlerin hak sahiplerine kendi kurumları tarafındanilgili mevzuat gereği ölüm yardımı hariç cenaze gideri, cenaze nakilgideri ödeneği <strong>ve</strong>ya bu mahiyette bir ödemenin yapılması halinde, Kurumtarafından cenaze ödeneği ödenmez. (<strong>5510</strong>/37-5)Cenaze yardımı 506 sayılı Kanunun mülga 103.maddesinde “cenaze masrafıkarşılığı” başlığı altında düzenlenmiş, ancak burada 360 gün primödenmiş/bildirilmiş olması koşulu aranmamıştı. Dahası, işten ayrılan sigortalıbir yıl geçmeden ölmüşse cenaze masrafı karşılığı yine de ödenmekteydi.5434 sayılı Kanunun mülga ek 4.maddesinde ölüm yardımının506 sayılı Kanundaki cenaze masrafı karşılığında olduğu üzere sigortalınınailesine yapılacağından bahsedilirken aile kavramı açıklanmamış, ancak<strong>5510</strong> sayılı Kanunda cenaze ödeneğinin, sırasıyla sigortalının eşine, yoksaçocuklarına, o da yoksa ana babasına, o da yoksa kardeşlerine <strong>ve</strong>rileceğiifade edilmiştir.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 635
OTUZSEKİZİNCİ BÖLÜMUZUN VADELİ SİGORTAKOLARINDAORTAK HUSUSLAR
I –SİGORTALILIK SÜRESİI .1 –SİGORTALILIK SÜRESİNİN ANLAMIUzun vadeli sigorta kollarından sigortalı ya da hak sahiplerine aylık bağlanmasındaaranan önemli koşullardan birisi de belli bir sigortalılık süresininbulunmasıdır. Örneğin; <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 26.maddesine göre malülsayılan sigortalıya malüllük aylığı bağlanabilmesi için, “En az on yıldanberi sigortalı bulunup, toplam olarak 1800 gün <strong>ve</strong>ya başka birinin süreklibakımına muhtaç derecede malûl olan sigortalılar için ise sigortalılık süresiaranmaksızın 1800 gün malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primi bildirilmişolması” gerekmektedir. İşte, bir kimeyse malüllük aylığı bağlanırkenburadaki on yıllık sigortalılık süresinin araştırılması gerekecektir.Yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarından sağlanan haklar bakımından da sigortalılıksüresinin saptanması önem arz etmektedir. Bu kapsamdaki sigortalılıksüresinin araştırılması ise <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 38.maddesindeki esaslaragöre yapılacaktır. Belirtelim ki, bu madde kapsamındaki sigortalılık süresisadece malüllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarının uygulanmasında gözönündetutulacak sürelere ilişkindir <strong>ve</strong> bu uygulama ile sınırlıdır 1 .<strong>5510</strong> sayılı Kanunda “sigortalılık süresinin” sözkonusu olduğu hükümleroldukça sınırlıdır. Keza bu Kanunun en belirgin özelliklerinden biri, sigortalılıksüresi kavramını dışarıda tutarak, fiilen prim ödenen süreleri, yaniprim ödeme gün sayısını dikkate almasıdır 2 . Fiili hizmet zammı dahi artıksigortalılık süresine değil prim ödeme gün sayısına ila<strong>ve</strong> edilecektir. Öyleki, <strong>5510</strong> sayılı Kanunda sigortalılık süresinin belirgin olarak önem taşıdığıdüzenleme özürlü sigortalılara yaşlılık aylığı bağlanmasıdır. Gerçektendeçalışma güçlerindeki kayıp oranlarına göre kademelendirilen sigortalılardan,çalışma gücünü %60 <strong>ve</strong> üzerinde kaybedenler 15 yıllık sigortalılıksüresi, %50-59 arasında kaybedenler 16 yıllık sigortalılık süresi <strong>ve</strong> %40-49arasında kaybedenler 18 yıllık sigortalılık süresini doldurmaları gerekecektir.(<strong>5510</strong>/28-4-5)I .2 – SİGORTALILIK SÜRESİNİN BAŞLANGICI VE SONU<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 38.maddesi birinci fıkrasına göre; malûllük, yaşlılık<strong>ve</strong> ölüm sigortalarının uygulanmasında dikkate alınacak sigortalılık süresininbaşlangıcı; sigortalının, mülga 5417 sayılı İhtiyarlık Sigortası Kanununa,mülga 6900 sayılı Malûliyet, İhtiyarlık <strong>ve</strong> Ölüm Sigortaları HakkındaKanuna, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa, 1479 sayılı Esnaf <strong>ve</strong>Sanatkârlar <strong>ve</strong> Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanununa,2925 sayılı Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanununa, bu Kanunlamülga 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına <strong>ve</strong> Hesabına Çalışanlar Sosyal Si-1 ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1985, s.:650-6512 CANİKLİOĞLU, Nurşen: “Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanun Tasarısına Göre Sosyal Sigorta Hakları<strong>ve</strong> Yükümlülükleri”, İş Hukuku Uygulama Sorunları <strong>ve</strong> Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Yeniden Yapılanma,İstanbul Barosu Yayınları, Yayın No:34, İstanbul 2006, s:151-192Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 639
gortalar Kanununa <strong>ve</strong> 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanununa,506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20.maddesi kapsamındakisandıklara <strong>ve</strong>ya bu Kanuna tâbi olarak malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölümsigortalarına tabi olarak ilk defa kapsama girdiği tarih olarak kabul edilir.Uluslararası sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sözleşmeleri hükümleri saklıdır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun uygulanmasında 18 yaşından önce malûllük, yaşlılık<strong>ve</strong> ölüm sigortalarına tâbi olanların sigortalılık süresi, 18 yaşını doldurduklarıtarihte başlamış kabul edilir. Bu tarihten önceki süreler için ödenenmalûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortaları primleri ise, prim ödeme gün sayılarınınhesabına dahil edilir.(<strong>5510</strong>/38-2)Sigortalılık süresinin bitim tarihi ise, sigortalının malüllük yada yaşlılıkaylığı için Kuruma yazılı istekte bulunduğu tarih; ölmesi durumunda daölüm tarihidir. Sigortalı sağ <strong>ve</strong> kendisine aylık bağlanması için Kurumayazılı olarak başvurmuş ise, dilekçe tarihi daha önceki bir tarihi taşısa bile,başvuru tarihinin yani dilekçenin Kuruma ulaştığı tarihin sigortalılık süresininsonu olduğu ifade edilmiştir 3 .I .3 – SİGORTALILIK SÜRESİNİN TESPİTİUzun vadeli sigorta kolları bakımından sigortalılık süresinin nasıl tespitedileceğine <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 38.maddesi üçüncü fıkrasında yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Kamu görevlisi sigortalılar bakımından ise işe başlama <strong>ve</strong> emekliyesevkleri yetkili makam onayı ile olduğu için ayrıca düzenlenmiştir.Buna göre; aylık bağlama işlemlerinde dikkate alınan sigortalılık süreleri,sigortalılığın başlangıç tarihi ile sigortalının aylık bağlanması için yazılıistekte bulunduğu, aylık bağlanması için istekte bulunmayan sigortalılariçin ise ölüm tarihi arasında geçen süredir. 4.maddenin birinci fıkrasının(c) bendi kapsamındaki sigortalılar bakımından sigortalılık süresi; sigortalılığınbaşlangıç tarihi ile 48. maddeye göre yetkili makamdan emekliyesevk onayının alınarak görevi ile ilişiğinin kesildiği ayın son günü arasındageçen süredir.Vazife malûllüğü aylığı almakta iken, çalışmaya başlamaları nedeniylehaklarında uzun vadeli sigorta hükümleri uygulananlar için malûllük, yaşlılık<strong>ve</strong> ölüm aylığı bağlanmasında <strong>ve</strong>ya toptan ödeme yapılmasında esasalınacak sigortalılık süresi, prim ödeme gün sayısı <strong>ve</strong> prime esas kazancınhesaplanmasında, vazife malûllüğü aylığı bağlandığı tarihten önceki sürelerdikkate alınmaz.(<strong>5510</strong>/38-4)Öte yandan, sigortalının eylemli olarak çalışmadığı günler, örneğin sigortalınınhasta, izinli yada grev <strong>ve</strong> lokavtta geçirdiği sürelerde sigortalılıksüresine dahildir. Buna karşılık sigortalılık niteliğinin yitirilmiş olarak geçtiğisürelerin, sigortalılık süresine katılamayacağı ifade edilmiştir. 4 Yargı-3 ASLANKÖYLÜ, Resul: Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, Nurol Matbaacılık, Ankara 2003, s:9404 ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1985, s:652640Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
tay kararlarında ise ilk defa çalışmaya başlanılan tarih ile aylık bağlanmasıiçin yazılı istekte bulunulan tarih arasında geçen süre tamamen çalışılarakgeçirilsin ya da geçirilmesini sigortalılık süresi sayılmaktadır 5 . Kurum uygulamalarıda bu yöndedir.Sigortalılık başlangıcından tahsis işlemlerine kadar geçecek olan süreninbir bütün olarak <strong>ve</strong> sigortalının bu sürede çalışıp çalışmadığına <strong>ve</strong>ya primödeyip ödemediğine bakılmaksızın sigortalılık süresinden sayılması iseILO’nun 43 sayılı tavsiye kararı çerçe<strong>ve</strong>sinde eleştirilmiştir 6 . Esasen, ILOuzmanı M.Antonie ZELENKA tarafından hazırlanan raporda da, “sigortalılıksüresi” yerine en az 120 günlük malüllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarıprimi ödenmiş olan bir takvim yılının bir “sigortalılık yılı” olarak kabuledilmesi önerilmişti 7 . Belirtelim ki; <strong>5510</strong> sayılı Kanunda sigortalılık süresiyerine genel olarak prim ödeme gün sayısı ilkesi dikkate alınmıştır.II –YAŞ KOŞULUUzun vadeli sigorta kolları uygulamasında hem sigortalının doğum tarihihem de hak sahiplerinin doğum tarihi yaşın tespiti açısından önem arzetmektedir.Gerçekten de sigortalıya yaşlılık aylığı bağlanmasında temeldeğişkenlerden birisi de kanunda öngörülen yaşın doldurulmasıdır. Haksahibi çocuklar ile anne <strong>ve</strong> babaya ölüm aylığı bağlanmasında da yaş şartınınönemli olduğunu önceki bölümlerde görmüştük. Bu kapsamda olmaküzere, yaşın tespitinde hangi doğum tarihinin esas alınacağı <strong>ve</strong> yaş tashihlerinindikkate alınıp alınmayacağı ise <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 57.maddesindedüzenlenmiştir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 57.maddesi ikinci fıkrasına göre; malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong>ölüm sigortalarına ilişkin yaş ile ilgili hükümlerin uygulanmasında, sigortalıların<strong>ve</strong> hak sahibi çocuklarının, mülga 5417 sayılı Kanun <strong>ve</strong> mülga 6900sayılı Kanun ile 506 sayılı, 1479 sayılı, 2925 sayılı, bu Kanunla mülga 2926sayılı <strong>ve</strong> 5434 sayılı kanunlara, 506 sayılı Kanunun geçici 20.maddesinetâbi sandıklara <strong>ve</strong>ya bu Kanuna göre ilk defa malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölümsigortalarına tâbi olduğu tarihte, nüfus kütüğünde kayıtlı bulunan doğumtarihleri, sigortalının bu Kanuna göre ilk defa çalışmaya başladığı tarihtensonra doğan çocuklarının ise nüfus kütüğüne ilk olarak yazılan doğum tarihleriesas alınacaktır.Öte yandan; malûllük, yaşlılık <strong>ve</strong> ölüm sigortalarından aylık tahsisleri ilesermaye değerinin hesabında, iş kazasının olduğu <strong>ve</strong>ya meslek hastalığınınhekim raporuyla ilk defa tespit edildiği <strong>ve</strong>ya sigortalıların bu Kanuna<strong>ve</strong> bu Kanunla yürürlükten kaldırılmış kanunlara tâbi olarak ilk defa çalışmayabaşladığı tarihten sonraki yaş düzeltmeleri dikkate alınmayacaktır.(<strong>5510</strong>/57-3) Bu düzenleme, ülkemiz gerçeğine uymadığı, Anayasadaki her-5 Y. 10. HD. 17.11.1983, 4296/5380; ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara1985, s:6526 BAŞTERZİ, Fatma: Yaşlılık Sigortası, TİSK Yayın No:275, Ankara 2006, s:132-1337 Milletlerarası Çalışma Bürosu, Sosyal Sigortalar Kurumu Hakkında Rapor, OIT/TAP/Türkiye/R.32, 1972, s:26Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 641
kesin hak arama özgürlüğü olduğu ilkesine ters düştüğü, bu haliyle kişininkötüniyetinin esas alındığı, oysa bizim hukukumuzda iyiniyetin asıl olupkötüniyetin ispatlanması gerektiği gerekçeleriyle eleştirilmiştir 8 .Yaşlılık sigortasından sağlanan yardımlar bahsinde açıklandığı üzere;yukarıdaki hükme paralel, 506 sayılı Kanunun mülga 120.maddesindeki“sosyal sigorta kanunlarına tabi olarak ilk defa çalışılmaya başlanılan tarihtensonraki yaş düzeltmelerinin dikkate alınmayacağına” dair düzenlemeniniptaline yönelik açılan davada Anayasa Mahkemesi 18.01.2005tarihli, E:2005/4 <strong>ve</strong> K:2005/7 sayılı kararı ile maddenin Anayasaya uygunolduğuna hükmettiğini belirtelim.Diğer taraftan, nüfus kayıtlarında doğum ay <strong>ve</strong> günleri yazılı olmayanlar 1Temmuz’da, doğum ayı yazılı olup da günü yazılı olmayanlar o ayın birindedoğmuş sayılır.(<strong>5510</strong>/57-4) Türk Silâhlı Kuv<strong>ve</strong>tleri mensuplarının 5434sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanununun 40.maddesindebelirlenen yaş hadleri sebebiyle emeklilik işlemleri ise, doğum tarihlerindeay <strong>ve</strong> gün yazılı olmayanlar ile doğum günleri 1 Eylülden önce olanlar için1 Eylül, doğum günleri 1 Eylül <strong>ve</strong> daha sonra olanlar için müteakip yılın 1Eylül tarihinde yapılır.(<strong>5510</strong>/57-5)III –ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN SORUMLULUĞUIII .1 –ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN SORUMLU SAYILMASIUzun vadeli sigorta kolları bakımından üçüncü kişinin hangi durumlarda<strong>ve</strong> hangi oranda sorumlu sayılacağı <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 39.maddesindeaçıklanmıştır. <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 39.maddesi birinci fıkrasında; “Üçüncübir kişinin kastı nedeniyle malûl <strong>ve</strong>ya vazife malûlü olan sigortalıya <strong>ve</strong>yaölümü halinde hak sahiplerine, bu Kanun uyarınca bağlanacak aylığınbaşladığı tarihteki ilk peşin sermaye değerinin yarısı için Kurumca zararasebep olan üçüncü kişilere rücû edilir.”hükmüne yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Belirtelim ki; 1479 sayılı Kanunun mülga 63.maddesi ile benzerlik taşıyanbu hüküm ilk defa hizmet akdi ile çalışan sigortalılar açısından da uygulamaalanı bulacaktır. Zira, 506 sayılı Kanun uygulamasında uzun vadelisigorta kolları açısından üçüncü kişiler sorumlu sayılmamışlardı. Bu hususgeçmiş dönemde eleştiri konusu olmuş <strong>ve</strong> 1479/63.benzeri bir düzenlemeönerilmişti 9 . <strong>5510</strong> sayılı Kanundaki bu düzenlemenin 1479 sayılı Kanununmülga 63.maddesi ile benzerlik taşıdığını söyleyebiliriz. Dahası bu düzenlemede,Anayasa Mahkemesinin 27.03.2002 tarihli <strong>ve</strong> E:2001/34, K:2002/41sayılı, 1479/63.maddedeki “araç sahipleri” ibaresinin iptali kararının 10 dikkatealındığını da söyleyebiliriz.8 CANİKLİOĞLU, Nurşen: “Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanun Tasarısına Göre Sosyal Sigorta Hakları<strong>ve</strong> Yükümlülükleri, İş Hukuku Uygulama Sorunları <strong>ve</strong> Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Yeniden Yapılanma,İstanbul Barosu Yayınları, Yayın No:34, İstanbul 2006, s:151-1929 KURT, Yavuz: “Ölüm Sigorta Kolu <strong>ve</strong> 506 sayılı Yasada Hukuk Boşluğu”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Temmuz-Ekim 2002, S:15, s:83-8910 13.11.2002 tarih <strong>ve</strong> 24935 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.642Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Diğer zararlandırıcı sigorta olaylarındaki sorumluluk hallerinde olduğuüzere burada da “üçüncü kişinin” kim olduğuna açıkça yer <strong>ve</strong>rilmemiştir.Birinci, ikinci <strong>ve</strong> üçüncü kişiler tarif edilmemiştir. Ancak, genel sağlıksigortası, iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı ile hastalık halinde sorumluluk bahislerindeyer <strong>ve</strong>rdiğimiz üzere, bu madde uygulamasında da Yargıtay’ınyerleşmiş içtihatlarına göre Kurum birinci kişi, sigortalı ile ileride hak sahibiniteliği kazanabilecek olan eşi, çocukları <strong>ve</strong> ana-babası ikinci kişi olupbunların dışındaki kişiler üçüncü kişi olarak değerlendirilecektir 11 .Kanun hükmünün incelenmesinden, üçüncü kişinin “kasdı” ile sebep olduğuzararlandırıcı sigorta olaylarından sorumlu sayılacağı anlaşılmaktadır.Kusurun ağır şekli olarak hukuka aykırı bir sonucu bilerek <strong>ve</strong> isteyerekgerçekleştirme anlamını içeren kast ile ilgili olarak daha önceki bölümlerdegerekli açıklamalar yapıldığı için burada ayrıca üzerinde durulmamıştır.Ayrıca, üçüncü kişinin kim olduğu <strong>ve</strong> kastından ne anlaşılması gerektiği,genel sağlık sigortası, iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı ile hastalık halindesorumluluk bahislerinde detaylı olarak açıklandığından burada kısaca değinmeyiyeterli gördük.Şüphesiz haksız fiili yapan üçüncü kimsenin sorumlu sayılabilmesi <strong>ve</strong>sonuç olarak neden olduğu zarardan sorumlu sayılabilmesi için temyizkudretine sahip olması gerekmektedir. Keza temyiz kudretinden yoksunkişiler kural olarak haksız fiillerinden sorumlu sayılmamaktadırlarSon olarak, üçüncü kişinin kusuru ile ölümüne sebep olduğu kişinin ölümtarihinde sigortalı olup olmaması da önemli değildir 12 . Önemli olan, Kurumunsonradan da olsa hak sahiplerine ölüm aylığı bağlamış olmasıdır.Keza hak sahipleri ölüm tarihinde aylığı hak etmemiş olsalar bile, örneğinaskerlik borçlanması ile yeterli gün sayısına ulaşabilirler <strong>ve</strong> kendilerine aylıkbağlanabilir.III .2 – KURUMUN RÜCU HAKKININ NİTELİĞİYukarıda yer <strong>ve</strong>rdiğimiz üzere, uzun vadeli sigorta kolları bakımından,Kurum, sigortalının malül kalmasına ya da ölmesine sebep olan üçüncü kişiyebağlamış olduğu malüllük <strong>ve</strong>ya ölüm aylıkları sebebiyle rücu edecektir.1479 sayılı Kanunun mülga 63.maddesi ile benzerlik taşıyan bu hükmegöre, Kurum sorumlu saydığı üçüncü kişiye bağlamış olduğu aylıkların ilkpeşin sermaye değerinin yarısını ödettirirken yasal halefiyet ilkesine dayanmaktadır13 . Yani Kurum sigortalının yerine geçmekte <strong>ve</strong> kanun gereğisigortalının ardası bulunmaktadır. 1411 Y. HGK. 21.05.1997, E:1997/10-193, K:1997/451; ÇAKMAK, İhsan:1479 Sayılı Esnaf Sanatkarlar Ve Diğer BağımsızÇalışanlar Bağ-Kur Kanunu İle 2926 Sayılı Tarım Bağ-Kur Kanunu, Bilge Yayınevi, Ankara 2004, s:559-571; Y.10. HD.E:1997/6615, K:1997/6338; Y. 10. HD. 22.12.1994, E:1994/20628, K:1994/11116; Y.10. HD. 02.06.1997, E:1997/4280,K:1997/4203; YALÇINKAYA, Orhan: Bağ-Kur Kanunu, Turhan Kitabevi, Ankara 2001, s:241-25312 Y.10.HD. 01.05.1990, E:1990/311, K:1990/4149; YALÇINKAYA, Orhan: Bağ-Kur Kanunu, Turhan Kitabevi, Ankara2001, s:25713 Y. 10. HD. 09.02.1988, E:1988/274, K:1988/506; Y. 10. HD. 10.02.1987, E:1987/455, K:1987/613; YALÇINKAYA,Orhan: Bağ-Kur Kanunu, Turhan Kitabevi, Ankara 2001, s:261-26214 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, 8.Bası, İstanbul 2002, s:230Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 643
Ancak daha sonraki kararlarında Yüksek Yargıtay, 1479 sayılı Kanununmülga 63.maddesi uygulamasında, Kurumun zarar görenin yerine kendisinikoyup her türlü dava açamayacağı, sadece yapılan yardım kadar rücudavası açılabileceği gerekçeleriyle açılan rücu davalarını haleflik ilkesinedayandırmamaya başlamıştır. Buradaki rücu hakkının hukuksal dayanağının,Kanundan doğan, Kuruma tanınmış basit bir rücu hakkı olup,Kurumun bu hakkını sigortalıya tanınan haktan bağımsız kullanacağınahükmolunmuştur 15 . Belirtelim ki, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 39.maddesinde deaçıkça üçüncü kişiye rücu edileceğinden bahsedilmiştir.III .3 – KURUMUN RÜCU HAKKININ SINIRI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 39.maddesi uygulamasında Kurumun rücu hakkınınbir sınırı bulunmaktadır. Üçüncü kişi, kastı ile sigortalının malül kalmasınaya da ölmesine sebebiyet <strong>ve</strong>rdiğinde, Kurum sigortalı yada hak sahiplerinebağladığı malüllük <strong>ve</strong>ya ölüm aylığının başladığı tarihteki ilk peşinsermaye değerinin yarısı için zarara sebep olan bu üçüncü kişiye rücu edebilecektir.Kurum, belirlenen bu tutarın üzerinde herhangi bir talepte bulunamayacaktır.Öte yandan, üçüncü kişinin kastının varlığı Kurumca araştırılacaktır.Üçüncü kişinin kastı ile zararlandırıcı sigorta olayına sebebiyet <strong>ve</strong>rdiğininmahkeme kararı ile tespit edilmesi şeklinde bir şart olmadığı için deKurum kendi tespiti ile harekete geçebilecektir.III .4 – KURUMUN RÜCU HAKKININ İSTİSNASI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 39.maddesi ikinci fıkrasında; “Malûllük, vazifemalûllüğü <strong>ve</strong>ya ölüm hali, kamu görevlilerinin <strong>ve</strong>ya er <strong>ve</strong> erbaşlar ilekamu idareleri tarafından görevlendirilen diğer kişilerin vazifelerinin gereğiolarak yaptıkları fiiller sonucu meydana gelmiş ise, bu fiillerden dolayıhaklarında kesinleşmiş mahkûmiyet kararı bulunanlar hariç olmaküzere, sigortalı <strong>ve</strong>ya hak sahiplerine yapılan ödemeler <strong>ve</strong>ya bağlanan aylıklariçin Kurumca, kurumuna <strong>ve</strong>ya ilgililere rücû edilmez.”hükmüne yer<strong>ve</strong>rilmiştir.Anlaşılacağı üzere, zararlandırıcı sigorta olayları malüllük, vazife malüllüğüya da ölüm hali, kamu görevlilerinin <strong>ve</strong>ya er <strong>ve</strong> erbaşlar ile kamu idareleritarafından görevlendirilen diğer kişilerin eylemlerinden dolayı meydanagelmiş ise bunlara rücu edilmeyecektir. Dahası bunları istihdam edenkamu kurumlarına da rücu edilemeyecektir. Ancak, kamu görevlileri <strong>ve</strong>yaer <strong>ve</strong> erbaşlar ile kamu idareleri tarafından görevlendirilen diğer kişilerinzararlandırıcı sigorta olayına sebebiyet <strong>ve</strong>ren bu fiilleri “vazifelerinin gereği”ise rücu sözkonusu olmayacaktır. Aksi takdirde <strong>ve</strong> bu fiillerden dolayıhaklarında kesinleşmiş mahkûmiyet kararı bulunanlara, sigortalı <strong>ve</strong>ya hak15 Y. HGK, 18.03.1998, E:183, K:233; Y. 10. HD. 15.01.2001, E:2000/6871, K:2001/3; ÇAKMAK, İhsan:1479 Sayılı EsnafSanatkarlar Ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Bağ-Kur Kanunu İle 2926 Sayılı Tarım Bağ-Kur Kanunu, Bilge Yayınevi,Ankara 2004, s:593-595644Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
sahiplerine yapılan ödemeler <strong>ve</strong>ya bağlanan aylıklar için Kurumca rücuedilebilecektir.III .5 – RÜCU DAVASINDA ZAMANAŞIMI SÜRESİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 93.maddesi üçüncü fıkrasına göre, bu Kanuna dayanılarakKurumca açılacak tazminat <strong>ve</strong> rücû davaları, on yıllık zamanaşımınatâbidir. Zamanaşımı tarihi; rücû konusu gelir <strong>ve</strong> aylıklar bakımındanKurum onay tarihinden, masraf <strong>ve</strong> ödemeler için ise masraf <strong>ve</strong>ya ödemetarihinden itibaren başlar.IV – <strong>5510</strong> SAYILI KANUN ÖNCESİNDEKİ SOSYALGÜVENLİK KANUNLARINA TÂBİ GEÇEN ÇALIŞMALARİÇİN BAĞLANACAK YAŞLILIK AYLIKLARININ HESABI<strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında yaşlılık aylığının nasıl bağlanacağı29.maddede, malüllük aylığı hesabı 27.maddede <strong>ve</strong> ölüm aylığının hesabıda 33.maddede gösterilmiş, bu hususlar ise daha önceki bölümlerde açıklanmıştı.Ancak, geçiş dönemi uygulaması olarak, <strong>5510</strong> sayılı Kanundanönce yürürlükte bulunan sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kanunlarına tâbi geçen çalışmalariçin bağlanacak aylıkların hesabı ise Kanunun geçici 2.maddesindegösterilmiştir. Aşağıda açıklanacak olan hesaplama biçiminin yaşlılık, malüllük<strong>ve</strong> ölüm aylıkları ile yurtdışı hizmet borçlanması yapanlara aylıkbağlanmasında da geçerli olduğunu söyleyelim.Şu halde; <strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce 506, 1479,2925, bu Kanunla mülga 2926 sayılı kanunlara tabi olanlara bağlanacakyaşlılık aylıkları aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır (<strong>5510</strong>/Geçici 2/1):a) Sigortalının bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihe kadar geçen sürelerdekiprim ödeme gün sayılarına <strong>ve</strong>ya fiilî hizmet süresine ait aylık; bu Kanununyürürlüğe girdiği tarihten önceki kanun hükümlerine göre, aylıktalep tarihindeki toplam prim ödeme gün sayısı <strong>ve</strong>ya fiilî hizmet süresiüzerinden, bu Kanunun yürürlük tarihi itibarıyla hesaplanacak aylığınınbu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihe kadarki prim ödeme gün sayısı <strong>ve</strong>yafiilî hizmet süresi ile orantılı bölümü, aylık talep tarihine kadar geçen yıllariçin, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile çarpılarak hesaplanır.b) Sigortalının bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen sürelerdekiprim ödeme gün sayılarına ait aylığı, aylık talep tarihindeki toplamprim ödeme gün sayısı üzerinden 29.madde hükümlerine göre hesaplanacakaylığının, bu Kanunun yürürlük tarihinden sonraki prim ödeme günsayısına orantılı bölümü kadardır. Ancak, Kanunun yürürlüğe girdiği tarihtenönce 3600 prim gün sayısını doldurmamış olan sigortalıların yaşlılıkaylığı bağlama oranının hesabında, sigortalının Kanunun yürürlüğe girdiğitarihten sonra geçen <strong>ve</strong> Kanunun yürürlük tarihinden önceki prim günsayısını 3600 güne tamamlayan hizmet sürelerinin her 360 günü için % 3oranı esas alınır.Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 645
c) Aylık, (a) <strong>ve</strong> (b) bentlerine göre hesaplanan kısmî aylıkların toplamındanoluşur. Aylıklar ayrıca 29.maddenin son fıkrasına göre artırılarak belirlenir.Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla 506 sayılı Kanunun geçici 82.maddesinin (a) bendine göre gösterge sistemi içinde hesaplanacak kısmîaylıklara esas gösterge, sigortalıların ortalama yıllık kazanç hesabına girentakvim yılı sayısı esas alınmak suretiyle hazırlanacak olan gösterge <strong>ve</strong> üstgösterge tespit tabloları esas alınarak belirlenir. (<strong>5510</strong>/Geçici 2/2)Bu Kanunun yürürlük tarihine kadar geçen sürelere ilişkin aylığın hesabındaesas alınan asgari aylık tutarı ile 506 sayılı Kanunun geçici 82.maddesininikinci fıkrasına göre belirlenen eski tam aylık tutarı, toplam prim ödemegün sayısı içinde bu Kanunun yürürlük tarihine kadar geçen prim ödemegün sayısının oranına tekabül eden tutar üzerinden esas alınır. (<strong>5510</strong>/Geçici2/3)Yurt dışı hizmet borçlanması yapanların aylıkları da yukarıda belirtilenfıkralara göre hesaplanır. (<strong>5510</strong>/Geçici 2/4)Bu Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (b) bentleri kapsamındasigortalı sayılanlardan, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce ilgilikanun hükümleri ile bu madde hükümlerine göre yaşlılık aylığı bağlandıktansonra çalışmaya başlaması nedeniyle aylıkları kesilenlerden, iştenayrılarak yeniden yaşlılık aylığı bağlanması için yazılı istekte bulunanlarınyeni aylıkları, bu Kanunun 30.maddesinin üçüncü fıkrasına göre hesaplanır.(<strong>5510</strong>/Geçici 2/5)Malûllük <strong>ve</strong> ölüm aylıkları, bu Kanunun 4.cü maddesinin birinci fıkrasının(a) bendi kapsamındaki sigortalılar için yukarıdaki fıkralarda belirtilen hükümler,(b) bendi kapsamındaki sigortalılar için ise bu Kanunun yürürlüktarihinden önceki hükümlere göre esas alınan süreler dikkate alınarak 27<strong>ve</strong>ya 33.madde hükümlerine göre hesaplanır. (<strong>5510</strong>/Geçici 2/6)Diğer taraftan, 5434 sayılı Kanuna göre ödenen aylıklar ile bu madde kapsamındabağlanacak aylıklar, memur maaş katsayılarındaki artışlara göreyükseltilir. Ayrıca 5434 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra barem,teşkilat, kadro <strong>ve</strong> sair kanunlar ile aynı rütbe, kadro <strong>ve</strong> sair kanunlardayapılacak değişiklikler sonucunda aylık tutarlarında meydana gelecekyükselmeler, aynı rütbe, kadro unvanı <strong>ve</strong> dereceden bağlanmış bulunanemeklilik, malûllük <strong>ve</strong> vazife malûllüğü aylıkları ile dul <strong>ve</strong> yetim aylıklarıhakkında da uygulanır.(<strong>5510</strong>/Geçici 4/9)V – BİLDİRİM VE İTİRAZ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 42.maddesinde uzun vadeli sigorta kolları açısındanda Kurumca aylığın hesaplanıp bildirileceği süre açıklanmış bulunmaktadır.Buna göre Kurum, sigortalıya <strong>ve</strong>ya hak sahiplerine bağlanacak gelir,aylık <strong>ve</strong>ya toptan ödemeleri, gerekli belgelerin <strong>ve</strong> incelemelerin tamamlan-646Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
dığı tarihten itibaren en geç üç ay içinde hesap <strong>ve</strong> tespit ederek sonuçlarınıyazı ile bildirir.VI - KAMU GÖREVLİLERİNİN EMEKLİYE SEVK ONAYLARIMalüllük <strong>ve</strong> yaşlılık sigortası kapsamında aylık bağlanabilmesi şartlarındanbirisi de sigortalının Kuruma yazılı olarak başvuruda bulunmasıdır.Sigortalı kanunda aranan diğer şartları taşımakla kendiliğinden aylık bağlanmaz,bunun için mutlaka Kuruma başvuru gerekmektedir. Şüphesizbu başvurunun da sigortalının çalıştığı işten ayrılmak suretiyle yapılmasıgerekmektedir. Bunlardan kamu görevlisi olarak çalışan sigortalılar ise, işyerine başvurarak yetkili makamdan emekliye sevk onayı aldıktan <strong>ve</strong> ilişiğikesildikten sonra Kuruma yazılı başvuruda bulunabileceklerdir.Kamu görevlisi sigortalıların emekliye sevk onayları ise <strong>5510</strong> sayılı Kanunun48.maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre; Kanunun 4.maddesi birincifıkrasının (c) bendi kapsamında olanların yaşlılık, malûllük <strong>ve</strong>ya vazifemalûllüğü işlemleri;a) Re’sen emekliye sevk hallerinde, sigortalının çalıştığı göre<strong>ve</strong> atamasındakiusûle göre atamaya yetkili makamın,b) İstek üzerine <strong>ve</strong>ya yaş haddi, malûllük <strong>ve</strong>ya vazife malûllüğü hallerindekamu idaresinin en yüksek amirinin,c) Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri için Meclis Başkanlığının, belediyebaşkanları için belediye encümeninin, illerin daimi komisyon üyeleri içinil valiliğinin, çalıştıkları kamu idareleri ile ilişikleri kesilmiş olup da birkanunla sigortalılık hakkı devam edenler için daha önce görev yaptıklarıson kamu idaresinin en yüksek amirinin,d) Kurumların yönetim kurulu üyelerinin istek, malûliyet <strong>ve</strong> yaş haddihallerinde, atanmalarında atamayı yapan kurumun en yüksek amirinin,e) Danıştay Başkanının istek, malûliyet <strong>ve</strong> yaş haddi hallerinde Başbakanlık,Sayıştay Başkanının aynı halleri için Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı,onayı ile tekemmül eder.(<strong>5510</strong>/48-1)Özel kanun hükümleri hariç olmak üzere yetkili makamın emekliye sevkonayı, talep tarihinden itibaren bir ayı geçemez. Bakanlar Kurulu kararı<strong>ve</strong>ya müşterek kararname ile atananların görevleriyle ilişiklerinin kesilmesiilgili bakanın onayı ile tekemmül eder. (<strong>5510</strong>/48-2)Özelleştirilmeleri sonucu sermayesindeki kamu payı % 50’nin altına düşenkuruluşlar ile satış <strong>ve</strong>ya devri yapılmış olan kuruluşlarda çalışmakta ikenemekliye ayrılanlar için emekliye sevk onayı aranmaz. Birinci fıkranın (b)bendine göre emekliye ayrılmak isteyenler için her durumda, istek tarihindenitibaren bir aylık süre sonunda ilişikleri kesilmiş sayılır. (<strong>5510</strong>/48-3)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 647
VII – BELEDİYE BAŞKANLARI VE HAK SAHİPLERİNEMAKAM TAZMİNATI VE TEMSİL VEYA GÖREVTAZMİNATI ÖDENMESİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlük tarihinden önce belediye başkanı olarak seçilen,5434 sayılı Kanuna göre ya da <strong>5510</strong> sayılı kanuna göre aylık bağlananya da bağlanacak olanlar ile ölümlerinde bunların hak sahiplerine bağlanacakaylıklara, aşağıda yer <strong>ve</strong>rildiği üzere, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun geçici4.maddesi onbirinci fıkrasında yer <strong>ve</strong>rilen esaslara göre, makam tazminatı<strong>ve</strong> buna bağlı olarak temsil <strong>ve</strong>ya görev tazminatı tutarları da ila<strong>ve</strong> dilereködenecektir.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlük tarihinden önce, seçimler neticesinde belediyebaşkanı olarak görev yapmış olup, bu Kanunun yürürlük tarihinden önce5434 sayılı Kanunun bu Kanunla yürürlükten kaldırılan ek 68.maddesinegöre makam tazminatı <strong>ve</strong> buna bağlı olarak temsil <strong>ve</strong>ya görev tazminatıödenenler hariç olmak üzere, sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kanunlarına göre emeklilik<strong>ve</strong>ya yaşlılık aylığı almakta olanlardan; 5434 sayılı Kanunun bu Kanunlayürürlükten kaldırılan 39.maddesine göre aylık bağlanması şartlarını haizolanlara, bu Kanunun yürürlük tarihinden itibaren, bu kişilerden bu Kanununyürürlük tarihi itibarıyla 5434 sayılı Kanunun bu Kanunla yürürlüktenkaldırılan 39. maddesine göre aylık bağlanması şartlarını haiz olmayanlaraise bu şartları haiz oldukları tarihten itibaren 5434 sayılı Kanunun bu Kanunlayürürlükten kaldırılan ek 68.maddesinde belirtilen şartlar da dikkatealınarak, emsali belediye başkanının almakta olduğu makam tazminatı<strong>ve</strong> buna bağlı olarak temsil <strong>ve</strong>ya görev tazminatı tutarı, almakta olduklarıemeklilik <strong>ve</strong>ya yaşlılık aylıklarına ilâ<strong>ve</strong> edilmek suretiyle ödenir.Bu Kanunun yürürlük tarihinden önce seçimler neticesinde belediye başkanıolarak görev yapmış olup, bu Kanuna göre sigortalı iken yaşlılık aylığıbağlananlardan; 5434 sayılı Kanunun bu Kanunla yürürlükten kaldırılan39.maddesine göre aylık bağlanması şartlarını haiz olanlara bu Kanunungeçici 2 <strong>ve</strong> geçici 4. maddeleri hükümleri de dikkate alınarak bu fıkrada belirtilenşartlar dahilinde söz konusu tazminatlar aylıklarına ilâ<strong>ve</strong> edilmeksuretiyle ödenir.Bu Kanunun yürürlük tarihinden önce seçimler neticesinde belediye başkanıolarak görev yapmış olanlardan ölenlerin bu Kanunun 32.maddesindebelirtilen şartlara sahip olmaları halinde, 5434 sayılı Kanunun bu Kanunlayürürlükten kaldırılan ek 68. maddesinde belirtilen şartlar da dikkate alınarak,hak sahiplerine bu Kanunun, geçici 1, geçici 2 <strong>ve</strong> geçici 4.maddelerihükümlerine göre söz konusu tazminatlar bu Kanunun yürürlük tarihindenönce ölenler için bu Kanunun yürürlük tarihinden itibaren, bu Kanununyürürlük tarihinden sonra ölenler için ise ölüm tarihinden itibarenölüm aylıklarına eklenmek suretiyle ödenir.648Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce seçimler neticesinde belediyebaşkanı olarak görev yapmış olanlardan; malûllük aylığı almakta olanlarile malûllük aylığına hak kazanacaklar 5434 sayılı Kanunun bu Kanunlayürürlükten kaldırılan 39.maddesinde belirtilen aylık bağlamaya ilişkinşartlar dikkate alınmaksızın yukarıda belirtilen tazminat haklarından yararlandırılır.Bu fıkraya göre tazminat tutarları ödendikçe Hazineden tahsiledilir.VIII –TOPTAN ÖDEME VE İHYADA GEÇİŞ HÜKÜMLERİ<strong>5510</strong> sayılı Kanun uygulamasında malüllük <strong>ve</strong> yaşlılık toptan ödemesineKanunun 31.maddesinde, ölüm toptan ödemesine ise Kanunun36.maddesinde yer <strong>ve</strong>rildiğini önceki bölümlerde açıklamıştık. <strong>5510</strong> sayılıkanunun geçici 5.maddesinde ise konu ile ilgili geçiş uygulamasına yer <strong>ve</strong>rilmiştir.Bu Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (b) bentleri kapsamındakisigortalılar için bu Kanuna göre yapılacak toptan ödemelerin, bu Kanununyürürlüğe girdiği tarihten önceki hizmet sürelerine ait bölümü, buKanunla bazı maddeleri yürürlükten kaldırılan ilgili kanun hükümlerinegöre bu Kanunun yürürlük tarihi itibarıyla hesaplanarak, bu Kanunun yürürlüğegirdiği tarih ile toptan ödemenin yapılmasına ilişkin yazılı istektarihine kadar geçen yıllar için her yılın güncelleme katsayısı ile çarpılarakbulunan tutar, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonraki süreler içinbu Kanuna göre hesaplanan toptan ödeme tutarına ilâ<strong>ve</strong> edilerek ödenir.(<strong>5510</strong>/Geçici 5/1)Bu Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (b) bentleri kapsamındakisigortalılar için bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce toptanödeme yapılarak tasfiye edilen hizmetlerin 31, 36 <strong>ve</strong> 41.maddelere göreihyasında <strong>ve</strong>ya borçlanılmasında, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihitibarıyla bu Kanunla bazı maddeleri yürürlükten kaldırılan ilgili kanunhükümlerine göre hesaplanan tutarı, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihile ihya talebine ilişkin yazılı istek tarihi arasında geçen yıllar için, her yılıngüncelleme katsayısı ile çarpılarak bulunan değeri dikkate alınır.(<strong>5510</strong>/Geçici 5/2)IX –AYLIK ALANLARDAN SAĞLIK SİGORTASI PRİMİ KESİLMESİ1479 <strong>ve</strong> 2926 sayılı kanunlara göre aylık almakta olanlarla bu Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında çalışmaları nedeniylebu Kanunun geçici 2.maddesine göre aylık bağlanacaklara ilgili dosyasındanon yıl süreyle sağlık sigortası <strong>ve</strong>ya genel sağlık sigortası primi ödememişolanlardan, sağlık sigortası <strong>ve</strong> genel sağlık sigortası primi kesilmiş olansüreler düşülmek kaydıyla, aylıklarının % 10’u oranında <strong>ve</strong> 10 yılı tamamlayacaksüreyle genel sağlık sigortası primi kesilir.(<strong>5510</strong>/Geçici 9)Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 649
OTUZDOKUZUNCU BÖLÜMKISA VE UZUN VADELİ SİGORTAKOLARI İLE GENEL SAĞLIK SİGORTASIUYGULAMASINDA ORTAK KONULAR
I –SİGORTALILIK HALLERİNİN BİRLEŞMESİI .1 – SOSYAL GÜVENLİKTE TEKLİK İLKESİBir çalışanın aynı zaman dilimi içinde sadece bir sigorta kurumunun kapsamındaolması gerektiği yargı kararları ile de netleştirilmiş bir husustur. 1Buna sosyal gü<strong>ve</strong>nlikte teklik ilkesi denilmektedir. Geçmiş dönemde, birdenfazla sosyal sigorta kanunu <strong>ve</strong> bu kanunları uygulayan SSK, Bağ-Kur<strong>ve</strong> Emekli Sandığı gibi sosyal sigorta kurumlarının var olması bazı sorunlarıda beraberinde getirmekteydi. Bir kimsenin, aynı dönem içerisinde birdenfazla sosyal sigorta kurumuna prim ödemesi <strong>ve</strong> o kurumların sigortalısayılmasına izin <strong>ve</strong>rilmemiştir. 2Çalışan kişi aynı anda birden fazla sigorta kurumunun kapsamında olmakoşullarını taşıyor ise, bu kurumlardan hangisinin dikkate alınacağı hususundaYargıtay iki yaklaşımı benimsemiştir. Bunlardan birisi baskınçalışma biçimi, diğeri de hangi çalışma biçiminin önce başladığıdır. Birkararında Yargıtay, “… sosyal gü<strong>ve</strong>nlik sistemimizde çifte sigortalılık sözkonusuolmadığından her iki sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumuna tabi sigortalılığın çakışmasıhalinde baskın çalışmanın geçtiği kurumdaki çalışmaya geçerlilik tanınmasıgerekir.”demiştir. 3 <strong>5510</strong> sayılı Kanunda ise aynı anda birden fazla statüdeçalışanın kamu görevlisi olup olmadığı ile birlikte önce başlayan sigortalılıkilişkisine geçerlilik tanındığı görülmektedir.I .2 –SİGORTALI OLARAK ÇALIŞILIRKENÇalışma hayatı içerisindeki insanlar aynı anda farklı statülere tabi olarakçalışabilirler. Örneğin, serbest meslek kazancı sebebiyle gelir <strong>ve</strong>rgisi mükellefiolan bir sigortalı aynı zamanda hizmet akdi ile bir iş<strong>ve</strong>rene bağlıolarak da çalışabilir. Aynı şekilde bir kamu idaresine bağlı olarak çalışankamu görevlisi sigortalı, örneğin bir hekim, kamu sağlık tesisindeki çalışmasındanbaşka özel bir hastanede hizmet akdi ile de çalışabilir. Bu şekildeaynı anda farklı sigortalılık halleri birleşince kişi hangi sigortalılık ilişkisikapsamında sigortalı sayılacaktır ?Bu sorunun cevabı <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 53.maddesinde <strong>ve</strong>rilmiştir. Bunagöre; sigortalının, 4.maddenin birinci fıkrasının (a), (b) <strong>ve</strong> (c) bentlerindeyer alan sigortalılık hallerinden birden fazlasına aynı anda tabi olmasınıgerektirecek şekilde çalışması halinde; öncelikle aynı maddenin birincifıkrasının (c) bendi kapsamında, (c) bendi kapsamında çalışması yoksa ilkönce başlayan sigortalılık ilişkisi esas alınarak sigortalı sayılır.(<strong>5510</strong>/53-1)Bu sigortalılık hâli kesintiye uğrayıncaya kadar sigortalılık devam ettirilir.1 SÖZER, Ali Nazım: “Sosyal Sigortaların Genel Hükümleri <strong>ve</strong> Primler”, Yargıtay’ın İş Hukukuna İlişkin KararlarınınDeğerlendirilmesi 2003, İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Türk Milli Komitesi, Ankara 2005, s:211-2612 Y. 21. HD. 20.01.2003, E:Ş10706, K:34; SÖZER, Ali Nazım: “Sosyal Sigortaların Genel Hükümleri <strong>ve</strong> Primler”,Yargıtay’ın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi 2003, İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku TürkMilli Komitesi, Ankara 2005, s:211-2613 Y. 10. HD. 09.06.2003, E:2003/3998, K:2003/4763; SÖZER, Ali Nazım: “Sosyal Sigortaların Genel Hükümleri <strong>ve</strong>Primler”, Yargıtay’ın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi 2003, İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik HukukuTürk Milli Komitesi, Ankara 2005, s:211-261Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 653
Kesintiye uğraması hâlinde, sonra başlayan sigortalılık hâli devreye girer.(SSİY/27-1) Kurum <strong>ve</strong> kanun birleşse de sosyal sigortada “teklik ilkesi”ninburada da hükmünü icra ettiği görülmektedir.Öte yandan, 4.maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sayılanlar,kendilerine ait <strong>ve</strong>ya ortak oldukları işyerlerinden dolayı, 4.maddenin birincifıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı bildirilemezler. (<strong>5510</strong>/53-2)Düzenleme ile çalışma statülerine göre, Bağ-Kur sigortalısı sayılması gerektiğihalde, “bir biçimde” ya da “Kurum uygulamaları” ile kendilerineait işyerlerinden SSK sigortalısı olarak bildirme uygulaması son bulmaktadır.Dahası, öteden beri bu şekilde bildirim yapmakta olanlara da “geçişkolaylığı” tanınmamıştır.Sigortalının, 4.maddenin birinci fıkrasının (a), (b) <strong>ve</strong> (c) bentlerinde yeralan sigortalılık halleri ile 5.maddenin (a) <strong>ve</strong> (e) bentlerine tâbi sigortalılıkhallerinin çakışması halinde, 4.madde kapsamında sigortalı sayılır <strong>ve</strong> birincifıkra hükmü uygulanır.(<strong>5510</strong>/53-4) Sigortalının, bu madde hükmünegöre sigortalı sayılması gereken sigortalılık halinden başka bir sigortalılıkhali için prim ödemiş olması durumunda, ödenen primler birinci fıkrayagöre esas alınan sigortalılık hali için ödenmiş <strong>ve</strong> esas alınan sigortalılık halindegeçmiş kabul edilir.(<strong>5510</strong>/53-5)I .3 – YAŞLILIK AYLIĞI BAĞLANIRKENBu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren ilk defa sigortalı sayılanlardan4. maddenin birinci fıkrasının (a), (b) <strong>ve</strong> (c) bentlerinden birden fazlasınatabi olarak çalışmış olanların yaşlılık aylığı bağlanma taleplerinde,en fazla sigortalılığın geçtiği sigortalılık hali, hizmet sürelerinin eşit olmasıile malûllük <strong>ve</strong> ölüm halleri ile yaş haddinden re’sen emekli olma, süresikanunla belirlenen vazifelere atanma <strong>ve</strong>ya seçilme <strong>ve</strong> bağlı oldukları sigortalılıkhalinin kanunla değiştirilmesi durumunda ise son sigortalılık haliesas alınacaktır.(<strong>5510</strong>/53-6)<strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlüğe girmesinden önce sigortalı olanlardan farklısosyal gü<strong>ve</strong>nlik kanunlarına tabi olanların aylık bağlanması taleplerindeise mülga 2829 sayılı Kanun hükümleri uygulanacaktır. <strong>5510</strong> sayılı Kanun106. maddesi ile 2829 sayılı Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumlarına Tabi Olarak GeçenHizmetlerin Birleştirilmesi Hakkında Kanun yürürlükten kaldırılırken,herhangi bir boşluğa meydan <strong>ve</strong>rilmemesi için yürütülecek işlemler <strong>5510</strong>sayılı Kanunun geçici 2.maddesinin yedinci fıkrasında açıklanmıştır.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce sigortalı <strong>ve</strong>ya iştirakçiolup, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra aylık talebinde bulunanlardan,farklı sosyal gü<strong>ve</strong>nlik kurumlarına ya da bu Kanunda belirtilensigortalılık hallerinden birden fazlasına tabi olanlara aylık bağlanmasınaesas alınacak kanun, bu Kanunla mülga 2829 sayılı Kanun hükümlerinegöre tespit olunur <strong>ve</strong> bunlar hakkında, bu Kanunun geçici maddelerinde-654Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ki hükümler uygulanır. Ancak, bunlardan bu Kanunun geçici 4.maddesikapsamına girmeyenlere 5434 sayılı Kanun hükümleri uygulanmaz. BuKanunla mülga 2829 sayılı Kanuna göre 5434 sayılı Kanun hükümleri uygulanmasıgerekenlerden, bu Kanunun geçici 4.maddesi kapsamına girmeyenleriçin, bu maddenin birinci fıkrasının (a) <strong>ve</strong> (b) bentleri esas alınır.(a) bendi hükümlerinin uygulamasına esas alınacak kanun, bu Kanunun 4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında geçen süreler hariç, buKanunla mülga 2829 sayılı Kanun hükümlerine göre belirlenir. Bu Kanunatabi hizmetlerle 506 sayılı Kanunun geçici 20.maddesine tabi sandıklardageçen hizmetlerin birleştirilmesinde de bu fıkra hükümleri esas alınmaksuretiyle bu Kanunla mülga 2829 sayılı Kanun hükümleri uygulanır.II - AYLIK VE GELİRLERİN BİRLEŞMESİII .1 – SADECE AYLIKLARIN BİRLEŞMESİ HALİNDE<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 54.maddesi birinci fıkrasının (a) bendinde, uzun vadelisigorta kollarından bağlanan aylıkların birleşmesi halinde nasıl bir işlemyürütüleceği açıklanmıştır. Buna göre, uzun vadeli sigorta kollarından;• Hem malûllük hem de yaşlılık aylığına hak kazanan sigortalıya, bu aylıklardanyüksek olanı, aylıklar eşitse yalnız yaşlılık aylığı,• Malûllük, vazife malûllüğü <strong>ve</strong>ya yaşlılık aylığı ile birlikte, ölen eşindendolayı da aylığa hak kazanan sigortalıya her iki aylığı,• Ana <strong>ve</strong> babasından ayrı ayrı aylığa hak kazanan çocuklara, yüksek olanaylığın tamamı, az olan aylığın yarısı,• Birden fazla çocuğundan aylığa hak kazanan ana <strong>ve</strong> babaya en fazlaödemeye imkân <strong>ve</strong>ren ilk iki dosyadan yüksek olan aylığın tamamı, düşükolan aylığın yarısı,• Hem eşinden, hem de ana <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya babasından ölüm aylığına hak kazananlara,tercihine göre eşinden ya da ana <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya babasından bağlanacakaylığı,• Bu Kanuna göre vazife malûllüğü aylığı almakta iken, tekrar sigortalıolanlardan hem vazife malûllüğüne hem de malûllük aylığına hakkazananlara bu aylıklardan yüksek olanı, aylıkları eşitse yalnızca vazifemalûllüğü aylığı, bunlardan hem vazife malûllüğü hem de yaşlılık aylığınahak kazananlara, bu aylıkların her ikisi,• Evliliğin ölüm nedeniyle sona ermesi durumunda sonraki eşinden deaylığa hak kazananlara tercih ettiği aylığı,bağlanır.II .2 – SADECE GELİRLERİN BİRLEŞMESİ HALİNDEİş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigorta kolundan bağlanan gelirlerin birleşmesihalinde nasıl bir işlem yürütüleceği ise <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 54.maddesiAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 655
irinci fıkrasının (b) bendinde açıklanmıştır. Buna göre, kısa vadeli sigortakollarından;• Sürekli iş göremezlik geliriyle birlikte ölen eşinden dolayı da gelire hakkazanan eşe her iki geliri,• Ana <strong>ve</strong> babadan ayrı ayrı gelire hak kazananlara, yüksek olan gelirintamamı, az olanın yarısı,• Birden fazla çocuğundan gelire hak kazanan ana <strong>ve</strong> babaya, en fazlaödemeye imkân <strong>ve</strong>ren ilk iki dosyadan yüksek olan gelirin tamamı, düşükolan gelirin yarısı,• Hem eşinden, hem de ana <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya babasından ölüm gelirine hak kazananlara,tercihine göre eşinden ya da ana <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya babasından bağlanacakgeliri,• Evliliğin ölüm nedeniyle sona ermesi durumunda sonraki eşinden degelire hak kazananlara tercih ettiği geliri, bağlanır.II .3 – AYLIK İLE GELİRLERİN BİRLEŞMESİ HALİNDEHem uzun vadeli sigorta kollarından hak kazanılan aylığın hem de işkazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortasından hak kazanılan gelirin birleşmesihalinde de yüksek olanın tamamı, az olanın da yarısı bağlanacaktır. Şöyle;malûllük, yaşlılık, ölüm sigortaları <strong>ve</strong> vazife malûllüğü ile iş kazası <strong>ve</strong>meslek hastalığı sigortasından hak kazanılan aylık <strong>ve</strong> gelirler birleşirse,sigortalıya <strong>ve</strong>ya hak sahibine bu aylık <strong>ve</strong>ya gelirlerden yüksek olanın tamamı,az olanın yarısı, eşitliği halinde ise iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığındanbağlanan gelirin tümü, malûllük, vazife malûllüğü <strong>ve</strong>ya yaşlılık aylığınınyarısı bağlanır.(<strong>5510</strong>/54-1-c)Öte yandan, sadece aylık yada gelir ile her ikisinin de birleşmesindeki sıralamayagöre yapılacak değerlendirmeler sonucunda, bir kişide ikiden fazlagelir <strong>ve</strong>ya aylık birleştiği takdirde, bu gelir <strong>ve</strong> aylıklardan en fazla ödemeyeimkân <strong>ve</strong>ren iki dosya üzerinden gelir <strong>ve</strong>ya aylık bağlanır, diğer dosya<strong>ve</strong>ya dosyalardaki gelir <strong>ve</strong> aylık hakları durum değişikliği <strong>ve</strong>ya diğer birdosyadan gelir <strong>ve</strong>ya aylığa hak kazanıldığı tarihe kadar düşer.(<strong>5510</strong>/54-2)Aylık <strong>ve</strong> gelirlerin birleşmesi durumunda izlenecek usulün 506 sayılı Kanununmülga 92.maddesi ikinci fıkrasına benzediği görülmektedir. Oradada aylık <strong>ve</strong> gelirin birleşmesi halinde yükseğin tamamı, az olanın da yarısınınbağlanması esası benimsenmişti. Geçmiş dönemde; malüllük, yaşlılık<strong>ve</strong> ölüm sigortaları ile iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sigortalının farklı sigortakolları olmaları sebebiyle bunlardan hak kazanılan aylık <strong>ve</strong> gelirlerinbirleşmesi durumunda, herhangi bir ayrım yapılmaksızın yani indirimegidilmeksizin ikisinden de hak kazanılan aylık <strong>ve</strong> gelirlerin tam ödenmesineyönelik olarak, 506/92.maddenin ikinci fıkrasının birinci <strong>ve</strong> ikincicümlelerinin Anayasaya aykırılığı ile iptali istemini, Anayasa Mahkemesi11.03.2003 tarih, E:2001/351, K:2003/10 sayılı kararı 4 ile reddetmiştir.4 16.12.2003 tarih <strong>ve</strong> 25318 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.656Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Diğer taraftan, hem gelir hem de aylığa hak kazanan kişiye bunlardan birinintamamı diğerinin yarısı bağlanması gerekirken, Kurumca bunlarınher ikisinin de tam olarak ödenmiş olması durumunda, “iyi niyetle zenginleşenkimse, zenginleşmenin geri <strong>ve</strong>rilmesinden dolayı; zenginleşme hiçolmasaydı bulunacağı durumdan daha kötü duruma düşürülemez.” yaklaşımıile yani kişinin kötüniyetli olmaması halinde, Kurumca fazladan yapılanödemenin de geri istenemeyeceğine Yargıtay’ca hükmolunduğunubelirtelim 5 .Esasen Borçlar Kanununun 61.maddesine göre, sebepsiz zenginleşme halindesebepsiz olarak alınan tutarın geri <strong>ve</strong>rilmesi gerekmektedir. Ancak,hakıl bir sebep olmaksızın zenginleşen kişi iyiniyetli ise elinde kalan miktardansorumludur. Bu şekilde zenginleşen kimse, haklı bir sebep olmaksızınedindiği şeyi geri isteme anında elinden çıkarmış bulunuyorsa(örneğin,aylık yada geliri harcamışsa), bu durumda geri isteme zamanında malvarlığındaartık bir çoğalma sözkonusu olmadığı için, bir iade borcu da bulunmayacaktır.Haklı bir sebep olmaksızın zenginleşen kimse kötüniyetli ise bütün aldıklarınıfaizi ile birlikte geri ödemek zorundadır. Şöyle ki, Borçlar Kanununun63.maddesine göre, sebepsiz zenginleşen kimse, “o şeyi kötüniyetle eldençıkarmış ise <strong>ve</strong>ya onu elden çıkarırken sonradan geri <strong>ve</strong>rmek zorundakalacağını biliyor idiyse, geri <strong>ve</strong>rmekle yükümlüdür.” Neticede buna dahakim karar <strong>ve</strong>recektir. Önemli olan kişinin iyiniyetli olduğunu ispatlayabilmesidir.Bu konu ile ilgili olarak durumunu tahsis talep dilekçesindeaçıkça beyan eden kişi ise iyiniyetli sayılmaktadır.III - GELİR VE AYLIK BAĞLANMAYACAK HALLERIII .1 –SİGORTALIYI ÖLDÜRMEK YADA ÖLDÜRMEYETEŞEBBÜS ETMEK<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 56.maddesi birinci fıkrasının (a) bendinde, ölen sigortalınınhak sahiplerinden; kesinleşmiş yargı kararı ile, kendisinden aylıkbağlanacak sigortalıyı <strong>ve</strong>ya gelir ya da aylık bağlanmış olan sigortalıyı,kasten öldüren <strong>ve</strong>ya öldürmeye teşebbüs edenlere <strong>ve</strong>ya bu Kanun gereğincesürekli iş göremez hale <strong>ve</strong>ya malûl duruma getirenlere, gelir <strong>ve</strong>ya aylıködenmeyeceği, ödenmiş bulunan gelir <strong>ve</strong> aylıkların da, 96.madde hükümlerinegöre geri alınacağı hüküm altına alınmıştır.Esasen 5434 sayılı Kanunun mülga 77.maddesinde benzer bir düzenlemeyerağmen, 506 sayılı Kanunda böyle bir hüküm bulunmamakla birlikte,Kurum yayınladığı bir Genelge 6 ile uygulamayı bu yönde sürdürmekteydi.Sözkonusu Genelge ile herhangi bir kanuni dayanağı olmasa bile sigortalıyıkasten <strong>ve</strong> haksız yere öldüren <strong>ve</strong>ya öldürmeye teşebbüs edenlerin aylıkalamayacakları, bunların aylıklarının kesinleşmiş yargı kararına kadar sak-5 Y.10. HD. 08.04.2002, E:2002/2717, K:2002/31606 SSK Genel Müdürlüğü’nün 23.12.1981 tarih <strong>ve</strong> 2917 sayılı GenelgesiAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 657
lı tutulacağı belirtilmekteydi. Belirtelim ki, sözkonusu Kurum uygulamasıkuşku ile karşılandığı 7 gibi sigortalının katilinin sosyal sigorta fonlarındanyararlandırmanın mantıklı gerekçesi olamayacağı düşüncesiyle uygun dabulunmuştur 8 .Belirtelim ki, geçmiş dönemde Yargıtay Hukuk Genel Kurulu bir kararında9 ; “hiç kimsenin kendi kusurundan yararlanamayacağı” ilkesi gereğinceeşini kasden öldüren bir kadına ölüm aylığı bağlanamayacağına karar <strong>ve</strong>rmiştir.Bu karara paralel yukarıdaki kanun hükmünün, “kimse kendi hukukaaykırı eylemi ile hak sahibi olamaz” ilkesinin bir yansıması olduğu<strong>ve</strong> bu yönüyle de yerinde olduğu ifade edilmiştir 10 .III .2 – MİRASÇILIKTAN ÇIKARILMAK<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 56.maddesi birinci fıkrasının (b) bendinde, ölen sigortalınınhak sahiplerinden; kesinleşmiş yargı kararı ile, kendisinden aylıkbağlanacak sigortalıya <strong>ve</strong>ya gelir ya da aylık bağlanmamış olan sigortalıya<strong>ve</strong>ya hak sahibine karşı ağır bir suç işlemesi <strong>ve</strong>ya bunlara karşı ailehukukundan doğan yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemesinedeniyle ölüme bağlı bir tasarrufla mirasçılıktan çıkarılanlara gelir <strong>ve</strong>yaaylık ödenmeyeceği, ödenmiş bulunan gelir <strong>ve</strong> aylıkların da, 96.madde hükümlerinegöre geri alınacağı hüküm altına alınmıştır.Bu düzenlemenin özünde sosyal gü<strong>ve</strong>nlik hakkına Miras Hukuku çerçe<strong>ve</strong>sindeyaklaştığı, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukukunun temel ilkeleri çerçe<strong>ve</strong>sindekanundan doğan, kural olarak sigortalının üzerinde tasarruf olanağı olmayanbir hakkı, adeta terekeye dahil bir hak gibi kabul ettiği, dolayısıylaisabetli olmadığı belirtilmiştir 11 . Gerçektende, Medeni Kanun; muris ile mirasçıilişkilerini bu ikisi ile sınırlı biçimde <strong>ve</strong> murisin mal varlığı açısındandüzenlenmektedir 12 .Geçmiş dönemde, mirası reddetmenin <strong>ve</strong> miras hakkından düşürülmeninhak sahibi niteliğini etkilememesi yadırgatıcı bulunmadığı gibi 13 , mirasıreddedenlerin(MK.605.md), mirastan ıskat edilenlerin(MK.540.md) <strong>ve</strong> mirastanmahrum olanların(MK.578.md) ölüm aylığından yararlanabilmeleri,bu sayılanların etkilerini Miras Hukukunda gösteren nedenler olduğu<strong>ve</strong> sosyal gü<strong>ve</strong>nliğin koruyucu felsefesi ile bağdaşmayacağı gerekçeleriyleaçıklanmıştı 14 .7 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, 10.Bası, İstanbul 2004, s:4118 TUNCAY, A.Can <strong>ve</strong> EKMEKÇİ, Ömer: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Dersleri, Beta Yayınları, 11.Bası, İstanbul 2005,s:369-3709 Y. HGK. 15.06.2005, E:2005/10-264, K:2005/390; ŞAKAR, Müjdat: “Sigortalıyı Öldüren Ölüm Aylığı Alabilir Mi?”,Yaklaşım, Ekim 2005, S:154, s:24-2710 CANİKLİOĞLU, Nurşen: “Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanun Tasarısına Göre Sosyal Sigorta Hakları<strong>ve</strong> Yükümlülükleri, İş Hukuku Uygulama Sorunları <strong>ve</strong> Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Yeniden Yapılanma,İstanbul Barosu Yayınları, Yayın No:34, İstanbul 2006, s:151-19211 CANİKLİOĞLU, Nurşen: “Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanun Tasarısına Göre Sosyal Sigorta Hakları<strong>ve</strong> Yükümlülükleri, İş Hukuku Uygulama Sorunları <strong>ve</strong> Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Yeniden Yapılanma,İstanbul Barosu Yayınları, Yayın No:34, İstanbul 2006, s:151-19212 GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, 10.Bası, İstanbul 2004, s:41113 ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1985, s:16114 TUNCAY, A.Can <strong>ve</strong> EKMEKÇİ, Ömer: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Dersleri, Beta Yayınları, 11.Bası, İstanbul 2005,s:369-370; GÜZEL, Ali <strong>ve</strong> OKUR, A.Rıza: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, 10.Bası, İstanbul 2004, s:411658Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Öte yandan madde hükmünde yer <strong>ve</strong>rildiği üzere, ağır bir suç işleyen <strong>ve</strong>yaaile hukukundan doğan yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemesinedeniyle ölüme bağlı bir tasarrufla mirasçılıktan çıkarılan hak sahiplerineaylık ya da gelir bağlanmayacaktır. Mirası reddeden murise iseeskiden olduğu üzere <strong>5510</strong> sayılı kanunda da aylık ya da gelir bağlanmasınıengelleyen bir hükme yer <strong>ve</strong>rilmemiştir. Buna göre 4721 sayılı TürkMedeni Kanununun 606.maddesi gereğince mirası üç ay içinde raddedenhak sahibi muris aylık ya da gelire hak kazanabilecektir.III .3 – EŞ VE ÇOCUKLARIN BOŞANDIĞI EŞİYLEBİRLİKTE YAŞAMALARI<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 56.maddesi ikinci fıkrasına göre, eşinden boşandığıhalde, boşandığı eşiyle fiilen birlikte yaşadığı belirlenen eş <strong>ve</strong> çocukların,bağlanmış olan gelir <strong>ve</strong> aylıkları kesilecektir. Bu kişilere ödenmiş olan tutarlarise, 96.madde hükümlerine göre geri alınacaktır.Bu düzenlemeye göre, anne ya da babasından aylık <strong>ve</strong>ya gelire hak kazanabilmekiçin, resmi olarak eşinden boşanmasına rağmen onunla fiilenbirlikte yaşayan eş ya da çocuklara bağlanmış olan aylık <strong>ve</strong>ya gelirler kesilecektir.Belirtelim ki; boşanmış eşlerin sonradan, aralarında resmi evlilikilişkisi olmadan birlikte yaşamalarını yasaklayan herhangi bir yazılı kanunhükmü bulunmamaktadır. Geriye değer yargılarımızda karşılığını bulanyazısız kurallarının bunu ne kadar engelleyeceği de tartışmalıdır. Dolayısıyladüzenlemenin uygulanabilirliği belirttiğimiz nedenlerden dolayı zorgörünmektedir.IV - YERSİZ ÖDEMELERİN KURUMCA GERİ ALINMASIKurum çeşitli sebeplerle iş<strong>ve</strong>renlere, sigortalılara <strong>ve</strong> diğer ilgililere yanlış<strong>ve</strong> yersiz olarak ödemeler yapmış olabilir. Şüphesiz bunlar tespit edilmeklegeri alınacaktır. Kurumca iş<strong>ve</strong>renlere, sigortalılara, isteğe bağlı sigortalılaragelir <strong>ve</strong>ya aylık almakta olanlara <strong>ve</strong> bunların hak sahiplerine, genelsağlık sigortalılarına <strong>ve</strong> bunların bakmakla yükümlü olduğu kişilere, fazla<strong>ve</strong>ya yersiz olarak yapıldığı tespit edilen bu Kanun kapsamındaki her türlüödemelerin geri alınmasına ilişkin usul <strong>ve</strong> esaslar ise <strong>5510</strong> sayılı Kanunun96.maddesinde düzenlenmiştir.Bu kapsamda yapılan ödemeler ise;a) Kasıtlı <strong>ve</strong>ya kusurlu davranışlarından doğmuşsa, hatalı işlemin tespittarihinden geriye doğru en fazla on yıllık sürede yapılan ödemeler, bu ödemelerinyapıldığı tarihlerden,b) Kurumun hatalı işlemlerinden kaynaklanmışsa, hatalı işlemin tespit tarihindengeriye doğru en fazla beş yıllık sürede yapılan ödemeler toplamı,ilgiliye tebliğ edildiği tarihten itibaren üç ay içinde yapılacak ödemelerdefaizsiz, üç aylık sürenin dolduğu tarihten sonra yapılacak ödemelerde iseAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 659
u süre sonundan, itibaren hesaplanacak olan kanunî faizi ile birlikte, ilgililerinKurumdan alacağı varsa bu alacaklarından mahsup edilir, alacaklarıyoksa genel hükümlere göre geri alınır.Kurumun hatalı işleminden kaynaklanan yersiz ödemelerin de aynen sigortalıdanistenebilmesi kimi tartışmaları da beraberinde getirecek niteliktedir.Böylece, sigortalı kendisinin herhangi bir kusuru olmadığı haldesosyal sigorta haklarından olabilecektir. Örneğin, Kurumca hatalı olarakbağlanan aylık yada geliri yıllarca alan sigortalı, bunun tespiti ile bunu geriödemek zorunda kalabilecektir. Kabul etmek gerekir ki, böylesi bir durumdasebepsiz zenginleşme olmakla birlikte, genel hükümlere göre sigortalıiyiniyetli ise ancak elinde var olanı ödeyebilecektir.Alacakların yersiz ödemelere mahsubu, en eski borçtan başlanarak borç aslınayapılır, kanunî faiz kalan borca uygulanır. Bu hüküm ilgili hak sahiplerininmuvafakat etmeleri kaydıyla, aynı dosyadan diğer bir hak sahibineyapılan yersiz ödemelere mahsubunda da uygulanır. Yersiz ödemenin gelir<strong>ve</strong> aylıklardan kesilmesinde, kesintinin başlayacağı ödeme dönemi başıitibarıyla kanunî faizi ile birlikte hesaplanan borç tutarı, gelir <strong>ve</strong> aylıktan %25 oranında kesilmek suretiyle uygulanır.V – DEVİR, TEMLİK VE HACİZ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 93.maddesi birinci fıkrasına göre; Bu Kanun gereğincesigortalılar <strong>ve</strong> hak sahiplerinin gelir, aylık <strong>ve</strong> ödenekleri, sağlık hizmetisunucularının genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulanması sonucuKurum nezdinde doğan alacakları, devir <strong>ve</strong> temlik edilemez. Gelir, aylık<strong>ve</strong> ödenekler; 88.maddeye göre takip <strong>ve</strong> tahsili gereken alacaklar ile nafakaborçları dışında haczedilemez.<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 98.maddesi birinci fıkrasında, “iş<strong>ve</strong>renin, sosyal sigortalar<strong>ve</strong> genel sağlık sigortası için kendisine düşen yükümlülükler nedeniyle,sigortalıların ücretlerinden kesinti yapamayacağı” yani sigortalıücretlerinin dokunulmazlığı kuralına yer <strong>ve</strong>rilmişken, <strong>5510</strong> sayılı Kanunun93.maddesi birinci fıkrasında ise, sigortalılar ile ölümlerinde hak sahibikimselerinin sosyal sigorta haklarının dokunulmazlığı kuralının düzenlendiğinisöyleyebiliriz 15 .VI - ZAMANAŞIMI, HAKKIN DÜŞMESİ VE AVANSVI .1 – ZAMANAŞIMI VE HAKKIN DÜŞMESİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 93.maddesinde, Kurumun prim <strong>ve</strong> diğer alacaklarıile Kurumca açılacak tazminat <strong>ve</strong> rücû davalarının on yıllık zamanaşımınatâbi olduğu açıklanmıştır. Kısa <strong>ve</strong> uzun vadeli sigorta kolları ile genelsağlık sigortasından kazanılan haklar <strong>ve</strong> alacaklarda uygulanacak zamanaşımıile hak düşürücü sürelere ise <strong>5510</strong> sayılı Kanunun 97.maddesinde yer15 ÇENBERCİ, Mustafa: Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1985, s:681660Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
<strong>ve</strong>rilmiştir. Buradaki düzenlemenin 506 sayılı Kanunun mülga 99.maddesi<strong>ve</strong> 1479 sayılı Kanunun mülga 78.maddesi ile benzerlikler taşıdığını söyleyebiliriz.Hukuksal açıdan her iki kavramda, belli sürelerin geçirilmesi halinde hak<strong>ve</strong> alacakların talep edilmeleri yönünde kısıtlama getirirler. Ancak aralarındadoğurdukları sonuçlar itibariyle büyük farklılıklar vardır. “Zamanaşımı”bir def’i olarak kabul edilmesine karşılık, “hak düşürücü süre” biritiraz’dır. Zamanaşımı def’i ileri sürülmedikçe hakim tarafından doğrudangöz önünde tutulmaz. Hak düşürücü süre ise hakim tarafından yargılamanınher aşamasında doğrudan göz önünde tutulur. Zamanaşımı süresininkesilmesi, durmasının mümkün olmasına karşın, hak düşürücü sürede böyle bir durum sözkonusu değildir. Zamanaşımının gerçekleştiği durumlarda,hakkın talep edilme olanağı bulunmamakta, hak düşürücü süredeise hakkın kendisi ortadan kalkmaktadır 16 .<strong>5510</strong> sayılı Kanunda aksine hüküm bulunmayan hallerde, iş kazası, meslekhastalığı, vazife malûllüğü <strong>ve</strong> ölüm hallerinde bağlanması gereken gelir<strong>ve</strong> aylıkların, hakkın kazanıldığı tarihten itibaren beş yıl içinde istenmeyenkısmı zamanaşımına uğrar.(5540/97-1) Kuruma müracaat etmemeninhaklı bir sebebe dayandığını genel hükümlere göre ispat edenler hakkındaise, yukarıdaki hükümler uygulanmaz.(<strong>5510</strong>/97-2)Bu durumda Kurum,aradan beş yıl geçmiş olsa bile gelir <strong>ve</strong> aylıkları ödemeden kaçınamaz.Öte yandan, <strong>5510</strong> sayılı Kanuna göre bağlanan gelir <strong>ve</strong> aylıklarını tahakkukettirildiği tarihlerden itibaren aralıksız altı ay sonuna kadar tahsil etmeyenleringelir <strong>ve</strong> aylıkları, gelir <strong>ve</strong> aylık bağlanma şartlarının devam edipetmediğinin tespiti amacıyla durdurulur.(<strong>5510</strong>/97-4)Kısa vadeli sigorta kollarından <strong>ve</strong> ölüm sigortasından kazanılan diğerhaklar, hakkın doğduğu tarihten itibaren beş yıl içinde istenmezse (hak)düşer.(<strong>5510</strong>/97-3) Şu halde mahkeme, beş yıllık sürenin geçmiş olduğunugörevi gereği <strong>ve</strong> kendiliğinden göz önünde bulundurmakla yükümlüdür.Beş yıl içinde istenmediğinde düşecek olan haklar ise geçici iş göremezliködeneği, evlenme <strong>ve</strong> cenaze ödeneğidir.Belirtilsin ki; bu durumda Kurum düşmüş sigorta haklarını rücu yoluylailgililerden isteyemeyecektir. Dahası, düşmüş sosyal sigorta haklarınailişkin sosyal sigorta olaylarının tespiti de mahkemeden istenemez. Zirabu durumda sigortalı <strong>ve</strong> hak sahibi kimselerin böyle bir dava açmalarındahukuksal yararları yoktur 17 .Sigortalının sosyal sigorta hakkı da düştüğünegöre, sigortalı <strong>ve</strong>ya hak sahiplerince iş<strong>ve</strong>ren aleyhine açılan tazminat davasındadüşen hak hükmedilecek tazminattan düşülmez 18 .16 ARASLI, Utkan: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong> Sosyal Sigortalar, Turhan Kitabevi, 2.Cilt, Ankara 2002, s:126117 ÇENBERCİ, Mustafa:Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1985, s:633-634; ASLANKÖYLÜ,Resul: Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, Nurol Matbaacılık, Ankara 2003, s:92218 Y. 10. HD. 16.09.1975, E:1975/2116, K:1975/4723; ASLANKÖYLÜ, Resul: Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, NurolMatbaacılık, Ankara 2003, s:925Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 661
Genel sağlık sigortası uygulamasındaki zamanaşımı <strong>ve</strong> hak düşürücü süreise daha farklı esaslara bağlanmıştır. Buna göre, genel sağlık sigortalısı <strong>ve</strong>bakmakla yükümlü olduğu kişilerin alacakları, hakkı doğuran olayın öğrenildiğitarihten itibaren iki yıl içinde istenmezse zamanaşımına uğrar,hakkı doğuran olay tarihinden itibaren ise beş yıl sonunda (hak) düşer.(<strong>5510</strong>/97-5)VI .2 – AVANS VERİLMESİ<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 97.maddesi altıncı fıkrası ile, sigortalılar ile bunlarınhak sahiplerinin, genel sağlık sigortalıları ile bakmakla yükümlü olduğukişilerin, bu Kanunun uygulanması bakımından hak ettikleri alacaklarınınsüresi içinde ödenememesi halinde, avans <strong>ve</strong>rilmesine Kurum yetkili kılınmıştır.Kurumca ödenen avans ileride sözkonusu alacakların ödenmesidurumunda kesilecektir.Sağlık hizmeti sunucularına, tahakkuk etmiş alacaklarının % 75’i ilâ % 90’ıarasındaki tutar, faturaların teslim tarihinden itibaren en geç kırkbeş güniçinde alacaklarından mahsuben avans olarak ödenir. Doksan gün içindede fatura <strong>ve</strong> eki belgelerin incelemesi tamamlanarak geri kalan tutar ödenir.(<strong>5510</strong>/97-7)Görüldüğü üzere sağlık hizmet sunucularına avans <strong>ve</strong>rilmesindeKurum, sigortalılardan farklı olarak yetkili kılınmakla kalmamış,adeta avans ödemekle yükümlü tutulmuştur denilebilir. Dahası, Kanunun66.maddesi gereği sağlanan sağlık hizmetlerinin bedelleri için, yurt dışındabulunan sağlık hizmet sunucusunun talebi halinde, sağlık hizmetininsunumundan önce de avans ödenebilecektir.(<strong>5510</strong>/97-8)VII - SOSYAL SİGORTA YÜKSEK SAĞLIK KURULUSosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun kuruluş <strong>ve</strong> işleyişi ile görevlerine<strong>5510</strong> sayılı Kanunun 58.maddesinde yer <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre, bu Kanundayazılı olan görevleri yerine getirmek üzere branşları Kurum tarafındanbelirlenecek uzman hekimlerden oluşan Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulukurulur. Kurul; Millî Savunma Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çalışma <strong>ve</strong>Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığı, Yüksek Öğretim Kurulu, en fazla üyeye sahipiş<strong>ve</strong>ren, işçi <strong>ve</strong> kamu çalışanlarını temsil eden konfederasyonlar, TürkiyeOdalar <strong>ve</strong> Borsalar Birliği, Türkiye Esnaf <strong>ve</strong> Sanatkârları Konfederasyonu,Türk Tabipleri Birliği Türkiye Ziraat Odaları Birliği ile Kurum tarafındangörevlendirilecek birer uzman hekimden oluşur. Aynı usûlle birden fazlaKurul oluşturmaya Çalışma <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Bakanlığı yetkilidir.(<strong>5510</strong>/58-1)Kurula, kendi aralarından seçecekleri üye başkanlık eder. Başkan, yokluğundayerine bakacak üyeyi belirler. Kurul, haftada en az bir kez <strong>ve</strong> en azyedi üye ile toplanır, kararlar salt çoğunlukla alınır. Oylarda eşitlik olmasıhalinde başkanın bulunduğu taraf çoğunluk sayılır.Kurulda görevlendirilecekolan hekimlerin hizmet süreleri üç yıl olup, üç yıl sonunda yenidengörevlendirilebilirler. Bir takvim yılı içerisinde mazeretsiz olarak birbirini662Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
izleyen beş <strong>ve</strong>ya toplam on toplantıya katılmayan üyelerin üyelikleri kendiliğindensona erer. Bu şekilde üyeliği sona eren üyenin yerine bir başkakişi, aynı usûlle görevlendirilir. (<strong>5510</strong>/58-2)Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kuruluna iştirak edenlerden; katıldıklarıher toplantı günü için 4000 gösterge rakamının memur aylık katsayısı ileçarpımı sonucu bulunacak miktarda <strong>ve</strong> ayda sekiz toplantıyı geçmemeküzere huzur hakkı ödenir. Kurulun çalışmaları ile ilgili her türlü giderlerKurumca ödenir. Kurul gerek gördüğü hallerde dışarıdan uzman kişileringörüşüne başvurabilir. Bu kişilere de aynı miktar <strong>ve</strong> şartlarda huzur hakkıödenir. (<strong>5510</strong>/58-3)Kurul, sigortalılar hakkında vazife malûllük derecesi iş kazası <strong>ve</strong> meslekhastalığı sonucu sürekli iş göremezlik derecesi tespiti ile çalışma gücününmalûliyeti gerektirecek derecede kaybına ilişkin Kurumca <strong>ve</strong>rilen kararlardanitiraza konu olanları inceleyerek karara bağlar. Kurul, sigortalı <strong>ve</strong>yahak sahiplerinin talebi üzerine görevlendirdiği uzman bir hekimi dinlemekzorundadır. (<strong>5510</strong>/58-4)Kurul, bu Kanunda yazılı görevlerle sınırlı olmak kaydıyla, mahkemelerdenintikal eden <strong>ve</strong> bilirkişi sıfatıyla rapor düzenlenmesi talep edilen davadosyaları hakkında, gerekli incelemeleri yaparak görüş bildirir. Mahkemeler,bahse konu dosyalar için belirlediği bilirkişi ücretini kurul üyelerineiletilmek üzere Kuruma gönderir. (<strong>5510</strong>/58-5)VIII - SAĞLIK RAPORLARININ USÛL VE ESASLARININBELİRLENMESİBu Kanun gereğince, yurt dışında tedavi için yapılacak sevklere, çalışmagücü kaybı, geçici iş göremezlik ödeneklerinin <strong>ve</strong>rilmesine ilişkin raporlarile iş kazası <strong>ve</strong> meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücü <strong>ve</strong>ya çalışmagücü kaybına esas teşkil edecek sağlık kurulu raporlarının usûl <strong>ve</strong> esaslarını,bu raporları <strong>ve</strong>rmeye yetkili sağlık hizmeti sunucularının sahip olmasıgereken kriterleri belirlemeye, usûlüne uygun olmayan sağlık kuruluraporu <strong>ve</strong> dayanağı tıbbî belgeleri düzenleyen sağlık hizmet sunucusunaiade ederek belirlenen bilgileri içerecek şekilde yeniden düzenlenmesiniistemeye Kurum yetkilidir.(<strong>5510</strong>/95-1)Usûlüne uygun sağlık kurulu raporu <strong>ve</strong> dayanağı tıbbî belgeler ile gereklidiğer belgelerin incelenmesiyle; yurt dışında tedavi için yapılacak sevklere,vazife malûllük derecesini, iş kazası <strong>ve</strong>ya meslek hastalığı sonucu tespitedilen meslekte kazanma gücünün kaybına <strong>ve</strong>ya meslekte kazanma gücününkaybı derecelerine ilişkin usûlüne uygun düzenlenmiş sağlık kuruluraporları <strong>ve</strong> diğer belgelere istinaden Kurumca <strong>ve</strong>rilen karara ilgililerinitirazı halinde, durum Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunca karara bağlanır.((<strong>5510</strong>/95-2)Belirtelim ki; geçmiş dönemde 506 sayılı Kanun uygulamasında, Yargıtay’ın28.06.1976 tarih <strong>ve</strong> E:6, K:4 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararında, KurulAnkara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 663
kararlarının Kurumu bağlayacağı ancak ilgilileri bağlamayacağı hükümaltına alınmıştır. Yani, Yüksek Sağlık Kurulu kararlarına karşı ilgililerinmahkemeye başvurma hakkı kabul edilmiştir. Yeni dönemde de bu yöndeyargı kararlarına tanık olunacağı beklenebilir.IX – PEŞİN SERMAYE DEĞERİIX .1 – PEŞİN SERMAYE DEĞERİ TABLOLARIKurumca, Kanunun ilgili maddelerinde belirtilen giderlerin, yaş, kesilme<strong>ve</strong>ya yeniden bağlanma ya da hak sahipliği nedeniyle sonradan gelir <strong>ve</strong>yaaylık bağlanma ihtimalleri <strong>ve</strong> yüzde beş iskonto oranı dikkate alınarakhesaplanacak tutarı tespit etmek amacıyla peşin sermaye değeri tablolarıhazırlanır. Hazırlanan tablolar demografik <strong>ve</strong> ekonomik değişiklikler nedeniyleKurumca gerekli görülen hâllerde güncellenir. İlk peşin sermayedeğeri, gelir <strong>ve</strong>ya aylığın başlangıç tarihinde yürürlükte olan peşin sermayedeğeri tablolarına göre belirlenir. Peşin sermaye değeri hesaplamalarıylailgili usul <strong>ve</strong> esaslar Kurumca çıkarılacak tebliğ ile duyurulur.(SSİY/50)Peşin sermaye değerlerinin hesabında ise, sigortalıların <strong>ve</strong>ya hak sahipleriningelire girme <strong>ve</strong>ya aylık başlangıç tarihindeki yaşları esas alınır. Yaşhesabında altı aydan küçük yıl kesirleri dikkate alınmaz. Altı ay <strong>ve</strong> dahafazla yıl kesirleri tam yıl sayılır.(SSİY/51)IX .2 – RÜCU DAVALARINA ESAS TUTARIN HESABIİş<strong>ve</strong>ren <strong>ve</strong>ya üçüncü şahıslar aleyhine açılacak rücuan tazminat davalarınakonu olabilecek tutar, sigortalı <strong>ve</strong> hak sahiplerine bağlanan gelirinbaşladığı tarihteki ilk peşin sermaye değerine, Kurum tarafından Kanungereğince yapılan <strong>ve</strong>ya ileride yapılması gereken diğer ödemeler eklenerekhesaplanır.(SSİY/52-1)İş<strong>ve</strong>ren, birinci fıkrada belirlenen rücuan tazminat davalarına konu olan,Kurumca sigortalıya <strong>ve</strong>ya hak sahiplerine Kanun gereğince yapılan <strong>ve</strong>yaileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihtekiilk peşin sermaye değerinin tamamından kusur oranı kadar sorumludur.(SSİY/52-2)Ancak, üçüncü bir kişinin kusuru nedeniyle meydana gelen iş kazası <strong>ve</strong>yameslek hastalığı olaylarında zarara sebep olan üçüncü kişiler <strong>ve</strong> şayet kusuruvarsa bunları çalıştıranlar, sigortalıya <strong>ve</strong> hak sahiplerine yapılan <strong>ve</strong>yaileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihtekiilk peşin sermaye değeri toplamının yarısından kusur oranları kadar sorumludur.(SSİY/52-3)Üçüncü bir kişinin kastı nedeniyle malul <strong>ve</strong>ya vazife malulü olan sigortalıya<strong>ve</strong>ya ölümü hâlinde hak sahiplerine, bağlanacak aylığın başladığıtarihteki ilk peşin sermaye değerinin yarısından üçüncü kişiler kusurlarıoranında sorumludurlar.(SSİY/52-4)664Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
KAYNAKÇAAKAD, Mehmet Teori <strong>ve</strong> Uygulamada Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hakkı, Kazancı Yayınları, İstanbul 1992AKYİĞİT, Ercan Hizmet Akdinin Kesin Hükümsüzlüğü <strong>ve</strong> İptal Edilebilirliği, Kazancı Yay. İstanbul 1990AKYİĞİT, Ercan 4857 sayılı İş Kanunu Şerhi, Cilt 1 <strong>ve</strong> 2, Seçkin Kitabevi, Ankara 2006AKIN, Le<strong>ve</strong>nt İş Kazasından Doğan Maddi Tazminat, Yetkin Yayınları, Ankara 2001AKIN, Le<strong>ve</strong>ntSigortalılık Kavramı Açısından Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası KanunTasarısının Değerlendirilmesi, Ankara Üni<strong>ve</strong>rsitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2005/2AKIN, Le<strong>ve</strong>ntBağ-Kur Sigortalılığında Esnaf <strong>ve</strong> Sanatkar Odalarına Tescilin Etkisi <strong>ve</strong> Sosyal Sigortalar<strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanunu Tasarısında Durum,Ankara Üni<strong>ve</strong>rsitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2005/2AKIN, Le<strong>ve</strong>nt“Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortasının Kişiler AçısındanKapsamında Yeni Gelişmeler”, Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2006/1 özel sayıAKIN, Le<strong>ve</strong>nt: “Tek Çatı Öncesi <strong>ve</strong> Sonrasında İsteğe Bağlı Sigortalılık”, Mercek, Temmuz 2006ANDAÇ, Faruk“Sosyal Sigortalar Kurumu <strong>ve</strong> Sendika İlişkisi Üzerine Bir Öneri”,Nusret Ekin’e Armağan, Ankara 2000, TÜHİS Yayın No: 38ALPER, Yusuf“Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Bir Adım: Bireysel Emeklilik”, Çimentoİş<strong>ve</strong>ren, Mart 2002, C.16, S.2ALPER, Yusuf“Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası İle İş<strong>ve</strong>rene GetirilenYükümlülükler”, İş<strong>ve</strong>ren, Mayıs 2006ALPER, Yusuf“Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Reform:Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik KurumuKanunu:Değişiklikler, Yenlikler <strong>ve</strong> Kurumsal Değerlendirme Analizi”,Mercek, Temmuz 2006ALPER, Yusuf “İptal, Bir Fırsata Dönüştürülmelidir”, Çimento İş<strong>ve</strong>ren, Mart 2007, C:21, S.2ARASLI, Utkan Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong> Sosyal Sigortalar, 1 <strong>ve</strong> 2.Cilt, Turhan Kitabevi, Ankara 2002ARICI, Kadir“Sosyal Sigortalar”, Yargıtay’ın İş Hukukuna İlişkin KararlarınınDeğerlendirilmesi 1997”, MESS Yayını:298, İstanbul 1999ARICI, Kadir“Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Destek Primi İle Çalışma Üzerine Bir Değerlendirme”,Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Kasım-Aralık 2006ARICI, Kadir“Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Kurumsal Yapı”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Dönem <strong>ve</strong>İş<strong>ve</strong>ren Yükümlülükleri Semineri, Şubat 2007, Ankara , TİSK Yayınları, Yayın No:280ASLANKÖYLÜ, Resul Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, Nurol Matbaacılık, Ankara 2003AYAN, Mehmet Medeni Hukuka Giriş, Mimoza Yayınları No:76, Konya 2003AYDEMİR, Birol“Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong> Sağlık Sisteminde Yeniden Yapılanma”,Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Kasım-Aralık 2006AYDINLI, İbrahim “İş Kazasının Görevli Mahkemenin Belirlenmesindeki Etkisi <strong>ve</strong>Kalp Krizinin İş Kazası Niteliğine İlişkin Karar İncelemesi”, Çimento İş<strong>ve</strong>ren,Eylül 2006, C:20, S:5BAKAN, Yaşar ”Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kuruluşları <strong>ve</strong> Kriz”, Ekonom, S.1, Haziran 1996BAŞBUĞ, Aydın“Yeni Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu VeRücu Hakkına İlişkin Yeni Sorunlar”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Kasım-Aralık 2006BAŞESGİOĞLU, Murat “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu İle Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Yapılan Köklü Değişimler”,Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Kasım-Aralık 2006BAŞTERZİ, Fatma Yaşlılık Sigortası, TİSK Yayın No:275, Ankara 2006BAŞTERZİ, Fatma “Türk Emeklilik Sisteminde Reform”, Mercek, Temmuz 2006BAŞTERZİ, Süleyman “Sosyal Sigorta Türleri”, Yargıtay’ın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi2001, İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Türk Milli Komitesi, Ankara 2004BAŞTÜRK, Faruk “Sosyal Sigortalar Uygulamasında Profesyonel Futbolcular”, Legal İş Hukuku <strong>ve</strong>Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Dergisi, S:2005/8BİLGİLİ, ÖzkanTürkiye’de SSK Sağlık Hizmetlerinde Etkinlik, Gazi Üni<strong>ve</strong>rsitesi,(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 1997BİLGİLİ,Özkan;Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Mevzuatı <strong>ve</strong> Uygulamaları, İzmir SMMMO Yayını,GÜVEN, Yener İzmir 2004BİLGİLİ, ÖzkanÖzel Sağlık Kurum <strong>ve</strong> Kuruluşları Personeli:İstihdamı <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikleri,Dokuz Eylül Üni<strong>ve</strong>rsitesi, (Yayılanmamış Doktora Tezi), İzmir 2008BİLGİLİ, Özkan“4447 Sayılı Yasa İle SSK da Denetim Fonksiyonunun Yeniden Tanımlanması(Türkiye’de Kaçak İşçilikle Mücadele Gereği)”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası,Şubat-Haziran 2000BİLGİLİ, Özkan“Sosyal Sigortalar Kurumunda Denetim Birimlerinin Hukuki Dayanakları(SSK da Teftişin Kısa Tarihi-I)”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Nisan 2001BİLGİLİ, Özkan “SSK da Teftişin Kısa Tarihi-II” Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Mayıs-Temmuz 2001,S:11, s:18-22BİLGİLİ, Özkan“Sosyal Sigorta Mevzuatı Açısından Deneme Süresi Ve Sigortalılık”, Maliye Postası,Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 665
15 Mart 2001BİLGİLİ, Özkan “Sigorta Primleri İle Gecikme Zam <strong>ve</strong> Faizleri Gider Yazılabilir mi ?”,BİLGİLİ, ÖzkanMaliye Postası, Nisan 2002“Sosyal Sigorta Sistemimizde Üçüncü Kişinin Sorumluluğu”,Vergici <strong>ve</strong> Muhasebeciyle Diyalog, Kasım 2002BİLGİLİ, Özkan “SSK da Kayden Tespit (Edememe) Çilesi!”, Maliye Postası, 1 Haziran 2003BİLGİLİ, Özkan “Sigortasız İşçiler Kayda Alınabilir”, E-Yaklaşım, Şubat 2004BİLGİLİ, Özkan “İşe Giriş Sağlık Raporu <strong>ve</strong> Portör Muayene Raporu Farkı…”, Mali Pusula, Aralık 2005BİLGİLİ, ÖzkanBİLGİLİ, Özkan“Yönetmelikle Belirlenen Geçersizlik Hallerinden Dolayı Uygulananİdari Para Cezaları Anayasaya Uygun mu ?”, Yaklaşım, Nisan 2005“Sosyal Sigorta Hukukunda Ücret Bordrosu Düzenleme Yükümlülüğünün SınırlarıVe Sonuçları”, Mali Pusula, Ağustos 2005BİLGİLİ, Özkan “İşçinin İş görmekten Kaçınmasının Sonuçları”, Dayanışma, Şubat 2006BİLGİLİ, Özkan “İlaç Muafiyet Raporu:Anlamı, Kimler İçin <strong>ve</strong> Nasıl Alınır?”, Mali Pusula, Şubat 2006BİLGİLİ, Özkan “Bir Adım İleri Bir Adım Geri:SSK İdari Para Cezalarına İtiraz”, Yaklaşım, Mayıs 2006BİLGİLİ, Özkan “Stajyer Öğrenciler Sigortalı mı ?”, Lebip Yalkın Mevzuat Dergisi, Ağustos 2006BİLGİLİ, Özkan ”Emeklilerin Çalışması Yasak mı ?”, Lebip Yalkın Mevzuat Dergisi, Eylül 2006BİLGİLİ, Özkan “Yeni Bir Teşvik Alanı:Kültür Yatırım <strong>ve</strong> Girişimleri”, Yaklaşım, Ekim 2006BİLGİLİ, Özkan“İşçinin Hastalığı Halinde Ücretin Tam Olarak Ödenmesi Tartışması”,Dayanışma, Aralık 2006BİLGİLİ, Özkan “Genel Sağlık Sigortasında Kör Düğüm!”, E-Yaklaşım, Şubat 2008BULUT, MehmetCAMKURT, M.Zülfi“Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu İle Sigortalı İşe Giriş Bildirgesinin SüresindeVerilmemesine İlişkin Yeni Cezalar Getirildi”, E-Yaklaşım, Ağustos 2008, S:188“Sosyal Sigorta Kurumu Uygulamasında Sigorta Primlerinin Tahakkuk VeTahsil Zamanaşımı Süreleri”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Eylül-Ekim 2006CAMKURT, M.Zülfi “Asgari İşçilikte Uzlaşma”, E-Yaklaşım, S:187CANİKLİOĞLU, Nurşen Hastalık <strong>ve</strong> Sakatlığın Hizmet Akdine Etkisi, Beta Yayınları, İstanbul 2002CANİKLİOĞLU, NurşenCANİKLİOĞLU, NurşenSosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanun Tasarısına Göre KısaVadeli Sigorta Hükümleri, Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2006/1, S:8(Özel Sayı)Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanun Tasarısına Göre SosyalSigorta Hakları <strong>ve</strong> Yükümlülükleri, İş Hukuku Uygulama Sorunları <strong>ve</strong>Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Yeniden Yapılanma, İstanbul Barosu Yayınları,Yayın No:34, İstanbul 2006CANİKLİOĞLU, Nurşen “<strong>5510</strong> Sayılı Kanuna Göre Malüllük Aylığı”, Sicil, Eylül 2006CANİKLİOĞLU, NurşenCANİKLİOĞLU, Nurşen<strong>5510</strong> Sayılı Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanununun Kısa VadeliSigorta Kollarına İlişkin Hükümlerinin Kısa Bir Değerlendirmesi, İş<strong>ve</strong>ren, Aralık 2006“<strong>5510</strong> Sayılı Kanun <strong>ve</strong> İş Sözleşmesine Göre Çalışanların Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikDestek Primi Ödeyerek Çalışmaları”, Sicil, Haziran 2008CENTEL, Tankut Sosyal Sigortalar Kanunu <strong>ve</strong> İlgili Mevzuat, İstanbul 1994CEYLANBAŞ, CevdetCEYLANBAŞ, CevdetÇAKMAK; Fevzi“Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformunda Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Destek Primi”,ASMMMO Bülten, Mayıs-Haziran 2008, S:178“Malüllük Aylığı Şartlarında Neler Değişti?”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası,Temmuz-Ağustos 2008“Bağ-Kur Tarım Sigortalılarında Tarım Tevkifatı (Kaynaktan Prim Kesintisi)Uygulaması”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Temmuz-Ekim 2002ÇELİK, O. <strong>ve</strong> AY, H. Şirket Birleşmeleri <strong>ve</strong> Tasfiye-Devir-Bölünme-Hisse Değişimi, TESMER Yayın No: 57,ÇELİK, Nuri İş Hukuku Dersleri, Beta Yayınları, Genişletilmiş 15.Bası, İstanbul 2000CİN, Mustafa“Yabancıların Çalışma İzinleri”, Kamu-İş, 2005, C:8, S:3,ÇAKMAK, İhsan Şerhli Sosyal Sigortalar Kanunu, Adalet Yayınevi, Ankara 2001,ÇAKMAK, İhsan 1479 Sayılı Esnaf <strong>ve</strong> Sanatkarlar <strong>ve</strong> Diğer Bağımsız Çalışanlar Kanunu ile 2926Sayılı Tarım Bağ-Kur Kanunu, Bilge Yayınevi, Ankara 2004ÇENBERCİ, Mustafa Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1977ÇENBERCİ, Mustafa Sosyal Sigortalar Kanunu Şerhi, Olgaç Matbaası, Ankara 1985ÇOLAK, MahmutÇOLAK, MahmutDALBAY, ÖzkanDANACI, G.Güngör“Müteharrik Yapraklı Yevmiye Defterinin Yıl İçerisinde Dolması NedeniyleArka Sayfalarına Yapılan Kayıtların 506 sayılı Yasa Açısından Geçerli SayılıpSayılmayacağının Değerlendirilmesi”, Yaklaşım, Ekim 2004“506 <strong>ve</strong> <strong>5510</strong> Sayılı Yasalar Çerçe<strong>ve</strong>sinde Ev Hizmetlerinde ÇalışanlarınSosyal Gü<strong>ve</strong>nliği”, Yaklaşım, Ağustos 2008, S:188“Sosyal Sigortalar Kurumu’na(SSK) Tabi Çalışanlar Açısından Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikSisteminin Değerlendirilmesi”, Mercek, Temmuz 2006“İsteğe Bağlı Sigortalılıkla İlgili <strong>5510</strong> Sayılı Kanunla Yapılan Düzenleme”,Yaklaşım, Ağustos 2006DANACI, G.Güngör “Borçlanmayla İlgili <strong>5510</strong> Sayılı Kanunla Yapılan Düzenleme”,Yaklaşım, Ekim 2006666Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
DANACI, G.Güngör “<strong>5510</strong> Sayılı Kanun Uygulamasında İşyerinin Bildirilmesi, Devri, İntikali <strong>ve</strong> Nakli”,Yaklaşım, Kasım 2006DEMİR, Fevzi İş Hukuku <strong>ve</strong> Uygulaması, 4.Baskı, Birleşik Matbaacılık, İzmir 2005DEMİR, Fevzi“Sosyal Devlet <strong>ve</strong> Kayıt Dışı İşçiliğin Önlenmesi”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası,Kasım 1999-Ocak 2000DEMİR, Fevzi “Kayıt Dışı İşçilik <strong>ve</strong> 4447 Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu Yasası İle 4773Sayılı İş Gü<strong>ve</strong>ncesi Yasası”, Kamu-İş(Kamil Turan’a Armağan), 2003DEMİR, Fevzi“Kayıtdışı İşçiliği Önlemeye Yönelik Yeni Bir Sendikal Örgütlenme Modeli(I.Bölüm)”,Tes-İş Dergisi, Şubat-Mart-Nisan 2001DEMİR, Fevzi“Kayıtdışı İşçiliği Önlemeye Yönelik Yeni Bir Sendikal Örgütlenme Modeli II”,Tes-İş Dergisi, Haziran-Temmuz 2001DEMİR, Vakkas“Bağ-Kur’da Geçmişe Yönelik Hizmet Kazanmanın Önemli Bir Yolu”, Yaklaşım,Eylül 2006DEMİR, Vakkas“Bağ-Kurlulardan Haksız Yere Kesilen Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Destek PrimleriYargı Yoluyla Geri Alınabilir”, Yaklaşım, Ağustos 2008, S:188DEMİRCİ, L.İhsan “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu Çerçe<strong>ve</strong>sinde Sosyal Sigortalarda Yapılan Değişiklikler”,Mercek, Temmuz 2006DEMİRCİ, Hakkı “<strong>5510</strong> Sayılı Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda ZamanaşımıUygulaması”, Yaklaşım, Eylül 2006DEMİRCİ, Hakkı: “<strong>5510</strong> Sayılı Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kanunu’nda Aylık Bağlama Usulleri Değişti”,Yaklaşım, Ekim 2006DEMİRCİOĞLU, M. <strong>ve</strong>GÜZEL, Ali :İş<strong>ve</strong>renin Sosyal Sigorta Yükümlülükleri <strong>ve</strong> Sorumluluğu,İstanbul 2001, İTO Yayın No:2001/23DİLİK, Sait Ser<strong>ve</strong>tin Geniş Kitlelere Yayılması, SBF Yayın No:391, Ankara 1976DİLİK, Sait Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik, Ankara Üni<strong>ve</strong>rsitesi Basımevi, Ankara 1992DUMAN, Barış506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa Göre Hizmetlerin Tespiti, Turhan Kitabevi,Ankara 2002ERDOĞDU, Seyhan “Sosyal Politikada Değişim Ve Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu”, Mülkiye, Güz/2006ERGİN, Berin “Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu İş<strong>ve</strong>rene Rücuya Nasıl Bakıyor ?”,Sicil, Aralık 2006ERTÜRK, Erkan Sosyal Sigortalar kanunu Uygulaması, Turhan Kitabevi, Cilt 1 <strong>ve</strong> 2, Ankara 2001EYRENCİ, Ö; Bireysel İş Hukuku, Legal Yayıncılık, İstanbul 2005TAŞKENT, S; ULUCAN, DEVCİL,C.<strong>ve</strong> GEÇER, B Sosyal Sigorta İşlemleri İş<strong>ve</strong>ren Rehberi, Yaklaşım Yayıncılık, Ankara 2004GEÇER, Bekir“İkramiye Avansları <strong>ve</strong> Ücretsiz İzinli Dönemde Ödenen İkramiyelerin SigortaPrimine Tabi Olup Olmadığı”, Yaklaşım, Temmuz 2004GEÇER, Bekir“Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu İle İş<strong>ve</strong>rene Rücu Konsepti Değiştirildi”, Yaklaşım,Kasım 2006GEÇER, Bekir“Dizi, Sineme, Klip <strong>ve</strong> Reklam Filmlerinde Çalışan Oyuncu <strong>ve</strong> Set İşçilerinin SosyalGü<strong>ve</strong>nliği”, Yaklaşım, Mart 2007GÜLER, Şerafettin “Sigorta Primlerinin Ödenmesinde Üst Düzey Yöneticilerin Sorumluluğu”,Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Eylül-Ekim 2006GÜLMEZ, Mesut “Sendikal Haklara İlişkin Sözleşmelerin İç Hukuka Üstünlüğü <strong>ve</strong> YasalarımızdakiAykırılıklar”, Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2005/1GÜNAY, Serdar “Müteharrik Yapraklı Defterler”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Mayıs-Haziran 2004GÜNAY, Serdar “Sigorta Hakkına Bürokrasi Tırpanı”, E-Yaklaşım, Mayıs 2004GÜNAY, Serdar“Müteharrik Yapraklı Defterlerin Tasdiksiz Arka Kısmına Yapılan Kayıtlar”,Yaklaşım, Aralık 2004GÜNAY, Serdar “SSK nın Alt Üst Olan Ceza Sistemi”, E-Yaklaşım, Mart 2006GÜNAY, Serdar “Geçici İşgöremezlik Ödeneği Alan Sigortalıların Bildirimleri”, Yaklaşım, Ağustos 2008GÜNAY, Serdar“Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukukunda İmza”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası,Temmuz-Ağustos 2008GÜVEN, E <strong>ve</strong> AYDIN, U Bireysel İş Hukuku, Nisan Kitabevi, Eskişehir 2004GÜZEL, A <strong>ve</strong> OKUR,A.R. Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku, Beta Yayınları, İstanbul 2004GÜZEL, Ali“Sosyal Sigortalar”, Yargıtay İş Hukukuna İlişkin 1999 Kararlarının Değerlendirilmesi,MESS Yayın No:367, İstanbul 2001GÜZEL, AliKarar İncelemesi, Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, S:2005/2GÜZEL, Ali“Sosyal Sigortaların Genel Hükümleri <strong>ve</strong> Primleri”, Yargıtayın İş Hukukuna İlişkinKararlarının Değerlendirilmesi 2002”, İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik HukukuTürk Milli Komitesi, Ankara 2004GÜZEL, Ali“Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Öngörülen Reform Mevcut SorunlaraÇözüm mü?”, Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2005/4Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 667
GÜZEL, Ali“Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Yeniden Yapılanma:Öngörülen ModelinDeğerlendirilmesi”, İş Hukuku Uygulama Sorunları <strong>ve</strong> Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikSisteminde Yeniden Yapılanma, İstanbul Barosu Yayınları, Yayın No:34, İstanbul 2006GÜZEL, Ali“Sosyal Gü<strong>ve</strong>nliğin Evrensel Değerleri <strong>ve</strong> Yeni Liberal Reformlar, Tes-İş Dergisi,Kasım 2006GÜZEL, Ali<strong>5510</strong> Sayılı Yasa İle İş<strong>ve</strong>renlere Getirilen Önemli Ek Sosyal Sigorta Yükümlülükleri,İş<strong>ve</strong>ren, Aralık 2006GÖKTAŞ,M <strong>ve</strong>“Sosyal Sigortalarda Hizmet İhyası”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası,ÖZDAMAR, M Temmuz-Ağustos 2008HAMZAOĞLU, Onur; “Sağlıkta AKP’li Dönemin Bilançosu Üzerine”, Mülkiye, Güz/2006YAVUZ, Cavit IşıkILO Sosyal Sigortalar Kurumu Hakkında Rapor, OIT/TAP/Türkiye/R.32, 1972ILOTürkiye Cumhuriyeti Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong> Sağlık Sigortası Reform Projesi,Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Nihai Rapor, Cenevre, Mart 1996IŞIKLI, AlpaslanDünya Bankası’nın Laik İmparatorluğunda Kumarhane Kapitalizmi,Otopsi Yayınları, Birinci Baskı, Şubat 2002İTİŞKEN, Mustafa “Asgari İşçilik Uygulaması İle Hizmet Alım Sözleşmeleri Örseleniyor (mu ?) –I”,Yaklaşım, Ağustos 2006İTİŞKEN, Mustafa “Asgari İşçilik Uygulaması İle Hizmet Alım Sözleşmeleri Örseleniyor (mu ?) –II”,Yaklaşım, Eylül 2006KAĞAN, Tufan“Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası”,Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2006/1 Özel SayıKAPAR, Recep“Taslak Metine İlişkin Eleştiriler:Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Reform Önerisi”,Sendikal Notlar, Ağustos 2004KARADENİZ, Oğuz Sosyal Sigortalar Kurumunun Prim Tarh, Tahakkuk <strong>ve</strong> Tahsil Yöntemleri,(Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir 2003KARADENİZ, Oğuz “Sosyal Sigorta İlişkisinin Bir Koşulu:İşyerinde Fiili Çalışma”,Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Temmuz-Ekim 2002KARADENİZ, Oğuz;KARADENİZ, Hülya K.: “Kanunlarca Yasaklanmış İşlerde Çalıştırılan KimselerinSosyal Gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong> Vergi Uygulaması Karşısındaki Durumu”,Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Mart-Nisan 2003KARADENİZ, Oğuz Türkiye’de Çiftçilerin Sosyal Gü<strong>ve</strong>nliği <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik ReformununÇiftçiler Üzerine Olası Etkileri, DEÜ.Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2006, C:8, S:4KARAKAŞ, İsa <strong>ve</strong>KARAKAŞ, Ali: Asgari İşçilik Uygulamaları <strong>ve</strong> Mevzuatı, Adalet Yayınevi, Ankara 2004KARAKAŞ, İsa <strong>ve</strong>HANÇER, Bekir: Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu, THK Basımevi, Ankara, Temmuz 2006KARAKAŞ, İsa“İş Kazası Olaylarında Kaçınılmazlık Hallerinde İş<strong>ve</strong>renin Sorumluluğunun Sınırları”,Maliye Postası, 15 Temmuz 2004KARAKAŞ, İsa“Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformunun Başarısı İçin Kayıtdışı İstihdam <strong>ve</strong> Denetimle İlgiliKonularda Acil Olarak Yapılması Gerekenler”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası,Kasım-Aralık 2006KARAKAŞ, İsa “SGK Uygulamasında İşyeri”, E-Yaklaşım, Ağustos 2008, S:188KARAKULAK, İ. Zafer “506 Sayılı Yasa İle Getirilen Çok Başlı Denetim”, Ankara SMMMO Bülteni,1999, Yıl 8, S:106KAVAK, AhmetSermaye Şirketlerinin, Tasfiye, Birleşme, Devir <strong>ve</strong> Bölünme İşlemleri, Maliye <strong>ve</strong>Hukuk Yayınları, Ankara 2005KESER, Hakan“İş<strong>ve</strong>renin İş Kazası <strong>ve</strong> Meslek Hastalığı Dolayısı İle Kurumun YaptığıHarcamalardan Sorumlu Olmasının Koşulları <strong>ve</strong> Kaçınılmazlık”, Sicil, Haziran 2006KILIÇ, Cem “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Teşkilatlanma”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Eylül-Ekim 2006KILIÇOĞLU, Mustafa İş Kanunu Şerhi, Turhan Kitabevi, Ankara 1999,KILIÇDAROĞLU, Kemal “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu mu ?”, Mercek, Temmuz 2006KIVANÇ, H.Hakan “Ücretlilerin Askerlik Hizmet Borçlanması Nedeniyle Ödedikleri Bedelin GelirVergisi Matrahından Düşülmesi”, E-Yaklaşım, Kasım 2007, S:52KIZILOT, Şükrü “Kaçak İşçi Çalıştırmanın Dayanılmaz Cazibesi”, Hürriyet, 08.12.2004KOÇ, Yıldırım“Sağlık Ve Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Alanındaki Düzenlemeler Türkiye’ye Büyük ZararVerecektir”, Mercek, Temmuz 2006KUDATGOBİLİK, Tuğrul “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Dönem”, Mercek, Temmuz 2006KUDATGOBİLİK, Tuğrul “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Dönem Mi? Yoksa Kaos Mu?”,Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Kasım-Aralık 2006KURT, Yavuz“Ölüm Sigorta Kolu <strong>ve</strong> 506 sayılı Yasada Hukuk Boşluğu”,Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Temmuz-Ekim 2002668Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
KURT, Resulİş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Sigorta Mevzuatında Usul <strong>ve</strong> Esaslar,İSMMMO Yayın No:37, 3.Baskı, İstanbul 2004KURT, Resul İş Hukuku Mevzuatında Usul <strong>ve</strong> Esaslar, , İSMMMO Yayın No:60, 3.Baskı, İstanbul 2006KURT, Resul “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reform Kanunlarının Çalışanlara Etkileri”, Mercek, Temmuz 2006KURT, ResulKURT, Resul“Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu İş<strong>ve</strong>renlerin Prim Yükünü Artırıyormu”, Yaklaşım,Kasım 2006“Zorunlu Göçe Tabi Tutulan Bulgaristan Göçmenlerinin Hizmet Borçlanması”,Yaklaşım, Ağustos 2008, S:188,KURTULMUŞ, Sevgi Sağlık Ekonomisi <strong>ve</strong> Hastane Yönetimi, Değişim Dinamikleri Yayınları, İstanbul 1998KURUCA, Mustafa Tüm Yönleriyle Emeklilik, Yaklaşım Yayıncılık, Şubat 2004MAKAS, Recep Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Örgütlenme Modeli, Tes-İş Dergisi, Kasım 2006Mülkiyeliler Birliği Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanunu, (Mülkiye Görüşü), Nisan 2006MOLLAMAHMUTOĞLU,Hamit İş Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara 2004MOYNİHAN,R. VeCASSELS, A.Satılık Hastalıklar, Hayykitap, 2006 İstanbulOĞUZ, Kürşad; “Ruhsuz Güzellik’ Bizi Bozmasın”, Aktüel, 26 AğustosSAROĞLU, AycanOKUR, A.Rıza“Sosyal Sigortalar Hukukunun Genel Hükümleri <strong>ve</strong> Primler”,Yargıtayın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi 2001”, İş Hukuku <strong>ve</strong>Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Türk Milli Komitesi, Ankara 2003OKUR, A.Rıza“Yaş Düzeltme Kararlarının Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Haklarına Etkisi”,Legal İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Dergisi, S:2005/5OKUR, A.Rıza <strong>ve</strong>ERTAN, Emre: “Yaş Düzeltme Kararlarına İlişkin Anayasa Mahkemesi Kararı”,Legal İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Dergisi, S:2006/9OKUR, A.Rıza“Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu:Uzun Dönemli Sigorta Dalları”,Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2006/1(Özel Sayı),OKUR, A.Rıza“Genel Sağlık Sigortası”, İş Hukuku Uygulama Sorunları <strong>ve</strong>Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Yeniden Yapılanma, İstanbul Barosu Yayınları,Yayın No:34, İstanbul 2006OKUR, A.Rıza “Sorunları İle Gelen Reform”, Mercek, Temmuz 2006OKUR, A.Rıza; ERGİN, H “Tek Çatı Tek Yasadan, Tek Çatı Çok Yasaya”, İş<strong>ve</strong>ren, Aralık 2006,OKUR, A.Rıza Reform Sonrasında Yaşlılık Aylığı Koşulları, Tes-İş Dergisi, Kasım 2006OKUR, Ali Rıza:“Hukuk Tarihimizin Yürürlük Özürlü İlk Yasası: <strong>5510</strong> sayılı Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong>Genel Sağlık Sigortası Kanunu”,http://www.tisk.org.tr/is<strong>ve</strong>ren_sayfa.asp?yazi_id=2051&id,OLGAÇ, Cüneyt“SSK da Fiilen Tespitte Getirilen Sınırlama Kurumsal Zarara <strong>ve</strong> Kayıtdışı İşçiÇalıştıranlara Teşvik Getirmiş midir ?”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Ocak-Şubat 2006OLGAÇ, Cüneyt“Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Sigortalının Ölümü Halinde Bağlanacak ÖlümAylığı İçin Gereken Şartlarda Yapılan Değişiklikler”, Yaklaşım, Eylül 2008ORDU, Harun“Kaçak Çalıştırılan İşçilerin Bildirim Süresi İçinde Maruz Kaldıkları SigortaOlaylarından Doğan Sorumluluk”, Yaklaşım, Eylül 2006ORDU, Harun“Köy Sınırları İçinde Çalıştırılan Bekçiler Ve Korucuların Sosyal Gü<strong>ve</strong>nliği”,Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Eylül-Ekim 2006ORDU, Harun“Sendika Ve Konfederasyonların Yönetim Kurullarında Ve BaşkanlığındaGörev Alanların Sigortalılığı İle İlgili Düzenlemeler Değiştirildi”,E-Yaklaşım, Ağustos 2008OZANOĞLU,T.;YALNIZOĞLU,S.;TÜMER,A.: Açıklamalı-İçtihatlı Sosyal Sigorta Mevzuatı, 1 <strong>ve</strong> 2.Cilt , Atak Matbaası, Ankara 1974ÖZCAN, Celal“506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’na Tabi Sigortalıların Prim Ödeme GünSayılarının Hesaplanması Ve Kuruma Bildirimi”, Yaklaşım, Şubat 2007ÖZCAN, Celal“Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, Taslaklar Ve Reform”,Mercek, Ocak 2008ÖZDEMİR, Hayrünnisa Özel Hukukta Teşhis <strong>ve</strong> Tedavi Sözleşmesi, Yetkin Yayınları, Ankara 2004ÖZDEMİR, C.Sinan “İş<strong>ve</strong>ren İşe İade Davası Sonucu 4 Aylık Boşta Geçen Süre İçin İş Kazası <strong>ve</strong>Meslek Hastalığı Primi Borcundan Sorumlu (Mu?)”, Yaklaşım,Temmuz 2008, S:187, s:208-210ÖZGEN, Atıf“Sağlık Sisteminde Yeni Düzenlemeler Ve Özel Hastane Uygulamaları”,Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Eylül-Ekim 2006ÖZGENÇ, İzzet Türk Ceza Kanunu Şerhi(Genel Hükümler), Seçkin Yayıncılık, Ankara 2005ÖZKARACA, Ercüment “Ayni Yardım Kavramı <strong>ve</strong> Nakden Ödenen Ayni Yardımların Sosyal Sigorta PrimineTabi Olup Olmadığı-Karar İncelemesi”, Çalışma <strong>ve</strong> Toplum, 2007/4Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 669
ÖZŞUCA, Şerife“Küreselleşme Sürecinde Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong> İşgücü Piyasaları”,Tes-İş Dergisi, Kasım 2006ÖZTÜRK, Ercüment “Şehirlerarası Otobüs İşletmelerinde Asgari İşçilik İncelemeleri”,Yaklaşım, Ağustos 2006ÖZTÜRK, Ercüment <strong>5510</strong> Sayılı Kanun İle Bildirim Yükümlülüğü Verilen Kurum <strong>ve</strong> Kuruluşlar,Yaklaşım, Aralık 2006ÖZTÜRK, Ercüment “Sigortalılık Kapsamının Belirlenmesinde Gelir”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası,Kasım-Aralık 2006POLAT, Celal “Kayıtdışı İstihdam <strong>ve</strong> Çözüm Önerileri”, SSK Bülteni, Nisan-Haziran 2001SANLI, Erdal ”Ticari Defterlerin Zayii”, Maliye <strong>ve</strong> Sigorta Yorumları Dergisi, S.363SARACEL, Nüket “Sosyal Sigortalar Kanunu Uygulamasında Sigortalılık Niteliğinin Sona Ermesi”,Eskişehir Anadolu Üni<strong>ve</strong>rsitesi İİBF Dergisi, Haziran 1989SARAÇ, Coşkunİş<strong>ve</strong>renin Prim Ödeme Yükümlülüğü, Türkiye İşçi Emeklileri Cemiyeti Yayınları:9Ankara 1998SARAÇ, Coşkun “Vazife Malüllüğü Kavramı”, DEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Ocak-Mart 2003,SARAÇ, Coşkun“Sosyal Sigortalar Hukukunda Kuruluş Ve Üyelik Yönünden Banka, Sigorta Sandıkları”,Çimento İş<strong>ve</strong>ren, Kasım 2004SOYER, Ata Sağlıkta Dönüşüm Öyküsünün Son Üç Yılı, Tes-İş Dergisi, Kasım 2006SOYSAL, Mümtaz Anayasanın Anlamı, Gerçek Yayınevi , 8.Bası, Aralık 1990SÖZER, A. Nazım Hasta İşçinin İş İlişkisi, Ege Üni<strong>ve</strong>rsitesi(Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir 1981SÖZER, A.Nazım Sosyal Sigorta İlişkisi, DEÜ Yayınları No:0906.AR.89.012.074, İzmir 1991SÖZER, Ali Nazım “Sosyal Sigortalarda Yeniden Yapılanma Konusunda Tarafların Görüşleri”,Sosyal Politika Tartışmaları-I, 24 Mayıs 1996, İzmirSÖZER, A. Nazım Sosyal Devlet Uygulamaları,Türkiye İşçi Emeklileri Cemiyeti Yayınları, Yayın No:8,İzmir 1997SÖZER, Ali Nazım “Anayasal İktisat <strong>ve</strong> Sosyal Devlet”, Anayasa-Sosyal Devlet <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikSorunları Sempozyumu, 10-11 Nisan 1997, Ankara, Türkiye İşçi EmeklileriCemiyeti Yayınları, Yayın No:5, Ankara 1997SÖZER, A. Nazım Türkiye’de Sosyal Hukuk, Barış Yayınları, İzmir 1998SÖZER, A.Nazım “Sosyal Sigorta Kurumlarında Yeniden Yapılanma Üzerine”,Çimento İş<strong>ve</strong>ren, Mayıs 1994SÖZER, A. Nazım “İş<strong>ve</strong>renlerin Çocuk <strong>ve</strong> Genç İşçi Çalıştırmaktan Doğan Yükümlülükleri –Alman <strong>ve</strong> Türk Hukuku Bakımından Bir Mukayesesi”, Prof.Dr.Nurhan AKÇAYLI’yaArmağan, Bursa, 2000SÖZER, A.Nazım “Genel Sağlık Sigortası Kimin Yararına”, Mercek, Ocak 2005SÖZER, A.Nazım “Sağlıkta Dönüşüm Projesi <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası”, TİSK Akademi, 2006/1SÖZER, A.Nazım “<strong>5510</strong> Sayılı Sosyal Sigortalar <strong>ve</strong> Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun SosyalSigortalara İlişkin Hükümleri Üzerine (506 SK.Bakımından Kısa Bir Değerlendirme),Mercek, Temmuz 2006SÖZER, Ali Nazım “Genel Sağlık Sigortası: Reform Mu Deform Mu ?”, Yeni DüzenlemelerÇerçe<strong>ve</strong>sinde Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Mevzuatı Semineri, Kamu-İş, Ankara 2007SÖZER, Ali Nazım “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nliğin Organizasyonu”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nliğin Yeniden YapılandırılmasıSemineri, 7-8 Aralık 2006 Ankara, TİSK Yayın No:284, Ankara 2007SÖZER, Ali Nazım “Genel Sağlık Sigortasında Sunulan Edimler: Kapsam <strong>ve</strong> Yararlanma Koşulları”,Sicil, Haziran 2008SÜZEK, Sarper İş Hukuku, Beta Yayınları, 2.Bası, İstanbul 2005SSK Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik, SSK Yayınları, Yayın No:144, Ankara 1968SSK ILO Raporu <strong>ve</strong> Değerlendirmesi, Yayın No:580, Haziran 1996SSK Sigorta Müfettişleri Eğitim Notu <strong>ve</strong> Çalışma Talimatı, Ankara 2000ŞAKAR, Müjdat Sosyal Sigortalar Uygulaması, Beta Yayınları, 4.Bası, İstanbul 1998ŞAKAR, Müjdat Sosyal Sigortalar Uygulaması, Der Yayınları, 7.Bası, İstanbul 2004ŞAKAR, Müjdat İş Hukuku Uygulaması, Der Yayınları, 6.Baskı, İstanbul 2005ŞAKAR, Müjdat “Sosyal Sigortalar”, Yargıtayın İş Hukuku Kararlarının Değerlendirilmesi 1993,MESS Yayını: 217, İstanbul 1995,ŞAKAR, Müjdat Sosyal Sigortalar Uygulaması, Beta Yayınları, 4.Bası, İstanbul 1998,ŞAKAR, Müjdat “Sigortalıyı Öldüren Ölüm Aylığı Alabilir Mi?”, Yaklaşım, Ekim 2005ŞAKAR, Müjdat “İş Kanunu’na Göre Verilen İdari Para Cezalarına İtiraz”, Yaklaşım, Aralık 2005ŞAKAR, Müjdat“ İş Kazası <strong>ve</strong>ya Meslek Hastalığı Sebebiyle Sosyal Sigortalıların İş<strong>ve</strong>rene RücuundaKusur Şartının Sınırlanması Sorunu”, Sicil, Haziran 2006ŞAKAR, Müjdat “SSK’lıların Adı “4/a’lı” Oldu !”, Mercek, Temmuz 2006ŞAKAR, Müjdat“<strong>5510</strong> Sayılı Kanunda “4/a”lı Sigortalılar Bakımından Yapılan KapsamDeğişiklikleri”, Yaklaşım, Ağustos 2006670Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
ŞAKAR, Müjdat“Anayasa Mahkemesi’nin İptal Kararı Üzerine Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Son Durum”,Yaklaşım, Şubat 2007ŞAKAR, Müjdat “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Ne Yapılmalı”, Yaklaşım, Mart 2007ŞİMŞEK, Akın“Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu Emekli Belediye Başkanlarına Ne Getiriyor?-I”,Yaklaşım, Temmuz 2008, S:187ŞİMŞEK, Akın“Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu Emekli Belediye Başkanlarına Ne Getiriyor?-II”,Yaklaşım, Ağustos 2008, S:188TAŞBAŞI, Ekrem “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu Sonrasında Hizmet Akdine Tabi Olarak Ve BağımsızÇalışanların Prime Esas Kazançları”, E-Yaklaşım, S:187TAŞKALE, Zeynel <strong>ve</strong>KOÇ, Oğuz“Ödenmeyen SSK Primlerinin Gider Olarak Değerlendirilmesi <strong>ve</strong>Muhasebeleştirilmesi Tekniği”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası,1999 Kasım-2000 OcakTEKSÖZ, Tuncay ”Türk Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminin Mevcut Sorunları Ve Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu”,Mercek, Temmuz 2006TEMİR, Arif“Zorunlu İstihdamda Değişiklik, Özürlü İstihdamı VeÖzürlülere Yönelik Prim İndirimi”, Yaklaşım, Temmuz 2008, S:187TERZİOĞLU, Ali “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformuyla Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Destek Priminde Neler Değişti”,Yaklaşım, Ağustos 2008, S:188TEZEL, Ali <strong>ve</strong>TEZEL, Şevket TC.Emekli Sandığı Kanunu, Yaklaşım Yayıncılık, Haziran 2004TEZEL, Ali <strong>ve</strong> TEZEL,Şevket Bağ-Kur Mevzuatı,Yaklaşım Yayıcılık,Haziran 2004TİSKSosyal Gü<strong>ve</strong>nlikte Yeni Dönem <strong>ve</strong> İş<strong>ve</strong>ren Yükümlülükleri Semineri,TİSK Yayınları, Yayın No:280, Şubat 2007, AnkaraTOBBSosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Özel İhtisas Komisyonu Raporu: TOBB Yayınları,No:264 BÖM:17, 2.Baskı, Ankara 1994TOPCU, Umut“Sigortalı Hizmetlerinin Fiilen Tespit Sorunu Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kanunu İleAşıldı (Mı?)”, Yaklaşım, Temmuz 2008, S:187, s:192-194TOPCUK, Yılmaz “Sosyal Sigortalarda Bitmeyen Hurafe: Kayden Tespit!”,Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Ocak-Mart 2002TOPCUK, Yılmaz “Sigorta Müfettişi Tutanaklarının Hizmet Tespit Davalarındaki Önemi”,Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Temmuz-Ekim 2002TOPCUK, Yılmaz “Kanunen Ücret Alındığı Halde Fiilen Çalışılmayan Sürelerde Sigortalılık Durumu”,Dayanışma, Şubat 2006TOPCUK, Yılmaz Yoğunlaştırılmış-Denkleştirilmiş Haftalarda Çalışan İşçilerin Sosyal Gü<strong>ve</strong>nliği,Dayanışma, Ekim 2006TOPCUK, Yılmaz “Esnek Çalışmanın Sosyal Gü<strong>ve</strong>nliğe Etkisi”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası,Kasım-Aralık 2006TOPAK, Oğuz“Dünya Bankası <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sistemine İlişkin “Yeni” Hedefler”,Sendikal Notlar, Ağustos 2004TOZAN, Celal“Ülkemizle Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sözleşmesi İmzalamamış Olan ÜlkelereÇalıştırılmak Üzere Götürülen Türk İşçilerinin Topluluk SigortasınaTabi Tutulmaları Zorunluluğu Kaldırıldı”, Yaklaşım, Ekim 2003,TOZAN, Celal“Sigortalıların, Sosyal Sigortalar Kanunu’na göre Bakmakla Yükümlü OlmadığıKimselerin Hak sahipliği, Durumlarında Değişiklik Olmadıkça 01.01.2007Tarihinden İtibaren de Devam Edecek”, Yaklaşım, Eylül 2006TOZAN, Celal“Malüllük <strong>ve</strong> Vazife Malüllüğü Aylığı Almakta İken Çalışanların,Yeni Yasaya Göre Durumları”, Yaklaşım, Ocak 2007TOZAN, Celal “Fiili Hizmet Zammı”, Yaklaşım, Ağustos 20008, S:188TUNCAY, A.Can; Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Dersleri, Beta Yay, İstanbul 2005EKMEKÇİ, ÖmerTUNCAY, A.Can“Sosyal Sigortalar”, Yargıtayın İş Hukukuna İlişkin KararlarınınDeğerlendirilmesi 2000, İş Hukuku <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku Türk Milli Komitesi,Ankara 2002TUNCAY, A.Can “Yeni Sistemde Fiili Çalışma İlişkisine Dayanmayan Sigortalılık”,Mercek, Temmuz 2006TURAN, Ercan “Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hakkı”, Kamu-İş, 2004, C:7, S:3TTB Aile Hekimliğinde Son Durum, Eylül 2006USTA, İlknur “4483 Sayılı Yasa <strong>ve</strong> Getirdiği Değişiklikler”, SSK Bülteni, Ekim-Aralık 2002UZUN, H.İbrahim “SSK ya Ödenen Gecikme Zam <strong>ve</strong> Faizleri Gider Yazılabilir mi ?”,Mükellefin Dergisi, Aralık 2001Ankara SMMMOYeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Uygulaması 671
Dr. Özkan B‹LG‹L‹Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Kurumu Baflmüfettifli19 May›s 1971’de Erzurum’un fienkaya ‹lçesinde do¤du.fienkaya Lisesinden 1988, Ankara Üni<strong>ve</strong>rsitesi SiyasalBilgiler Fakültesinden 1992 tarihinde mezun oldu. 1995 y›l›nda SSK Sigorta Teftifl KuruluBaflkanl›¤›’nda sigorta müfettifl yard›mc›l›¤›na bafllad› <strong>ve</strong> yeterlik s›nav› sonras› 1998 y›l›ndasigorta müfettiflli¤ine atand›. Halen, sosyal sigorta kurumlar›n›n SGK olarak tek çat› alt›ndabirleflmesi sonras› Kurumda baflmüfettifl olarak görevini sürdürmektedir.1994-1997 y›llar›nda devam etti¤i Gazi Üni<strong>ve</strong>rsitesi SBE ‹ktisat Politikas› bilim dal› yükseklisans program›n› “Türkiye’de SSK Sa¤l›k Hizmetlerinde Etkinlik” konulu tezi ile tamamlarken,2008 y›l›nda Dokuz Eylül Üni<strong>ve</strong>rsitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde “ÖzelSa¤l›k Kurum <strong>ve</strong> Kurulufllar› Personeli: ‹stihdam› <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlikleri” konulu teziile de doktoras›n› tamamlad›. Ayr›ca, DEÜ ‹zmir Meslek Yüksek Okulu’nda Sa¤l›k Ekonomisi,Sa¤l›k Kurumlar›nda Üretim Yönetimi ile ‹fl <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Hukuku dersleri <strong>ve</strong>rmektedir.Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyas›, Mali Pusula, Yaklafl›m, Dayan›flma, Lebip Yalk›n Mevzuat Dergisi,Maliye Postas›, Diyalog gibi mesleki dergilerde sosyal gü<strong>ve</strong>nlik, sa¤l›k <strong>ve</strong> çal›flma hayat› üzerineyaz›lm›fl çok say›da makalesi bulunan yazar›n yay›nlanm›fl di¤er kitaplar› ise flunlard›r:1- Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Mevzuat› <strong>ve</strong> Uygulamalar›, ‹zmir SMMMO,‹zmir 2004 (Yener GÜVEN ‹le Ortak)2- En Son De¤ifliklikleriyle Sa¤l›k Mevzuat›, Kartal Yay›nevi, Ankara 20043- ‹fl Kanunlar› <strong>ve</strong> ‹lgili Mevzuat, Adalet Yay›nevi, Ankara 20054- Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dersleri, ‹zmir SMMMO, ‹zmir 2005 (Yener GÜVEN ‹le Ortak)5- Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik K›lavuzu, ‹zmir SMMMO-Ankara SMMMO, 2006
YALÇINKAYA, Orhan Bağ-Kur Kanunu, Turhan Kitabevi, Ankara 2001YILDIZ, A.Murat“Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Sisteminde Çözüm Bekleyen Bir Sorun:Sakatlık Nedeniyle Erken Emeklilik”, Yaklaşım, Ağustos 2002YILMAZ, Ataman Tahsis Mevzuatı <strong>ve</strong> İşlemleri, SSK Yayın No:679, Ankara 2004YILMAZ, Cafer“Yabancı Kaçak İşçiliğin Önlenmesi Konusunda Almanya’nın Mevzuatı <strong>ve</strong>Denetim Uygulamaları”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Temmuz-Ekim 2002YILMAZ, Cafer“AB Sosyal Politika/İstihdam Müktesebatı <strong>ve</strong> Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Reformu”,Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Kasım-Aralık 2006YILMAZ, Cafer“<strong>5510</strong> Sayılı Kanuna Göre Kamu İdarelerinin Yurtdışına GönderdikleriMemurların Sosyal Gü<strong>ve</strong>nliği”, Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik Dünyası, Temmuz-Ağustos 2008YURTCAN, Erdener Yeni Türk Ceza Kanunu <strong>ve</strong> Yorumu, Kazancı Yayınları, Kasım 2004YÜKSEL, Şahin Ölçümleme Esasları <strong>ve</strong> İtirazlar, Sosyal Sigorta Yayınları, İstanbul 1982672Yeni Sosyal Gü<strong>ve</strong>nlik UygulamasıAnkara SMMMO
Change language