OTOMATİK KONTROL'A GİRİŞ*

yapılmadığından sistemin çalışma doğruluğu yapılan kalibrasyonun (ayarlama) derecesinebağlıdır. Açık-döngü denetim sistemleri ya zamanlama ya da sıralama esasına göre çalışırlar.Örneğin, otomatik çamaşır makinelerinde olduğu gibi, sistem girişi bir program şeklindeverilir ve sistem program sırasını izler. Trafik ışıklarının denetimi örneğinde ise programzaman esasına göredir. Işıkların yanıp sönmesi belli bir sırada belli bir zaman süresi kadardır.(ii) Kapalı-döngü denetimde; denetim etkisi sistem çıkışına bağlıdır. Sistemin çıkışı ölçülüpgeribeslendikten sonra arzu edilen giriş değeri ile karşılaştırılır. Böylece sistemin girişiçıkıştan haberdardır. Sistem çıkışı geri beslenerek girişe uygulandığından bu tür sistemlereaynı zamanda geribeslemeli sistemler de denir. Açık-döngü sistem ile kapalı-döngü sistemibirbirinden ayıran en önemli unsur geribesleme etkisidir. Geribesleme etkisi ise, negatifgeribesleme ve pozitif geribesleme olmak üzere iki şekilde olur.Negatif geribeslemede, çıkıştaki değişimler girişe ters yönde etki eder. Böyle bir sistemdeçıkış, arzu edilen değere göre bir artış gösterecek olursa denetim etkisinin azaltılarak çıkışınistenen değere geri dönmesi sağlanır.Aksi bir durumda, eğer çıkış arzu edilen değere göre bir azalma (negatif değişme) gösterirsedenetim etkisi artırılarak çıkışın istenen değere yükselmesi sağlanır. Negatif geribeslemededaima giriş ile çıkışın bir farkı alınır ve bu fark negatif veya pozitif değerli olabilir. Denetimorganına bir hata girişi olarak iletilen bu değer, yukarıda da açıklandığı gibi, çıkışın istenendeğere getirilmesini ve bu değerde sabit tutulmasını sağlar. Negatif geribesleme endüstriyelsistemlerin en önemli özelliğidir ve daima hatayı en küçük değer de tutmaya veya sıfıryapmaya çalışır.Pozitif geribeslemede çıkış girişe aynı yönde etki eder. Buna göre çıkışta herhangi bir artışmeydana gelecek olursa bu giriş ile toplanarak hata sinyalinde bir artış ve dolayısıyle dedenetim sinyalinde bir artış meydana getirir. Bu sistemde çıkışı daha da artıracak yönde biretki yaratır. Sonuçta artış sistemin fiziksel sınırlamalarına kadar devam eder ve sistemdenetlenebilirliliğini kaybeder. Pozitif geribesleme iç döngüler hariç bir kapalı-döngü denetimsisteminde kullanılmaz.Denetim sistemleri uygulama alanları ve çalışma biçimlerine göre, düzenleyici denetim,izleyici denetim, servomekanizma denetim gibi isimler de alırlar. Endüstriyel alandakullanılan bu sistemlerin tümü negatif geribeslemelidir.Kaynak: Yüksel, İ., “Otomatik Kontrol Sistem Dinamiği ve Denetim Sistemleri, Bursa, 2001 13