OTOMATİK KONTROL'A GİRİŞ*

İdeal olarak bir denetim sisteminin çok kararlı, çok hızlı ve çok duyarlı olması istenir. Diğertaraftan çok hızlı ve duyarlı sistemler kararsız çalışmaya eğilimlidir. Şöyle ki kalıcı-durumhatasını en aza indirmek ve cevap hızını artırmak için sistemin duyarlılığını artırmak gerekirki bu da diğer taraftan sistemin kararlılığını azaltmaktadır. Denetim sistemlerinin tasarımındabu iki temel özellik arasında uygun bir uzlaşma sağlanmaya çalışılır.1.7 OTOMATİK DENETİM SİSTEMİ UYGULAMALARIDoğada, çevremizde, günlük işlerimizde ve endüstriyel alanda kullandığımız sınırsız sayıdadenetim sistemi örneklerine rastlamak mümkündür. Doğadaki örneklerini, ekolojik denetimsistemi, kan basıncı denetim sistemi, solunum denetim sistemi, adrenalin denetim sistemi v.s.çevremizdeki örneklerini, ekonomi denetim sistemi, sosyoloji denetim sistemi v.s. günlükişlerimizdeki örneklerini, ütü, buzdolabı, banyo sıcak su kazanı gibi yerlerde kullanılansıcaklık denetim sistemleri ve endüstriyel alanındaki örneklerini ise, süreç ve imalatendüstrilerinde kullanılan sıcaklık, basınç, debi, pH, konsantrasyon, konum, hız v.b. denetimsistemleri olarak sayabiliriz.Doğada bulunan ve endüstride kullanılan denetim sistemlerinin çok büyük bir çoğunluğunukapalı-döngü geribeslemeli denetim sistemleri teşkil eder. Açık-döngü denetim sistemleriuygulamalarının sayısı ise oldukça sınırlıdır. Evlerimizde kullandığımız tam otomatik çamaşırmakinası, trafik akışını düzenleyen trafik lambaları, imalat endüstrilerinde kullanılan sıralamadenetim sistemleri v.b. açık-döngü denetim sistemi örnekleri olarak ele alınabilir.Tam otomatik çamaşır makinesi kendisine program olarak sunulan önceden saptanmış bellibir işlem sırasına göre çalışır. Amacı belli bir temizlikte yıkanmış çamaşır elde etmektir.Kendisine belli bir program şeklinde verilen ayar değerlerine göre, yıkama, durulama,yumuşatma, sıkma v.b. işlemleri sırasıyla yerine getirir ve sonuçta çıkış olarak belli temizlikteyıkanmış çamaşır elde edilir. Her ne kadar yıkama işlemi sırasında kullanılan suyun ısıtılmasıtermostatik bir düzenekle geribeslemeli olarak yerine getirilmiş olsa da, sistemin esas girişolan çamaşırların arzu edilen temizlik derecesi ile sonuçta gerçeklenen temizlik derecesininişlem sırasında bir karşılaştırması yoktur. Elde edilen temizlik derecesi arzu ettiğimiz temizlikderecesine eşit olabilir veya olmayabilir. Dolayısıyla sistem denetim eylemi açısından açıkdöngüdenetim tipindedir. Trafik ışıkları yoluyla yapılan trafik denetim sistemi de açık-döngüşeklinde çalışır. Ortalama trafik yoğunluğuna göre belli bir merkezden zaman esasına göreayarlanan trafik ışıklarının sırasıyla yanıp sönmesi trafiğin sıkışmadan akmasını sağlamayaKaynak: Yüksel, İ., “Otomatik Kontrol Sistem Dinamiği ve Denetim Sistemleri, Bursa, 2001 18