OTOMATİK KONTROL'A GİRİŞ*

oldukça büyük kuvvetlendirmeler elde edilmektedir. Valf sürgüsünün şablonun yüzeyine hafifşekilde teması sonucu kesme bıçağının işlenen parçayı derin bir şekilde kesmesisağlanmaktadır. Uygulamalarda hidrolik servomekanizmalarla 10 6 -10 8 mertebelerindebüyütmeler elde etmek mümkündür. Şekil 1.9b de aynı sistemin günümüzde CNC takımtezgahlarında kullanılan bilgisayar denetimli yapısı verilmiştir. Burada CNC tezgahında ikiveya üç eksenli hareketin yalnızca tek bir ekseni gösterilmiştir. Diğer eksenler de aynıbiçimde denetlenmektedir. Genellikle her bir eksende bir mikroişlemci veya mikrodeneticibulunan bu sistemde bilgisayar bu eksenlerin koordinasyonunu sağlamaktadır. Buradaşablonun yerini bilgisayar üzerinden yüklenilen yazılım programı almıştır. Böylece dahaesnek ve daha hassas bir imalat yapmak mümkün olmaktadır. Günümüzde enkodergeribeslemeli bu sistemlerle 10-20 m hassasiyetinde parça işlemek mümkündür.Buraya kadar verilen örneklerde tek girişli-tek çıkışlı sistemleri ele aldık. Endüstride pekçokuygulamada sistemler daha karmaşık olup birden fazla giriş ve çıkış değişkenine sahiptirler.Çok girişli-çok çıkışlı sistemlerin basit geleneksel yöntemlerle denetimi oldukça güçtür.Günümüzde çok girişli-çok çıkışlı sistemler bilgisayar yardımıyla denetlenmektedir. Şekil1.8'de buhar türbini ile çalışan çok girişli-çok çıkışlı elektrik üretim sisteminin bilgisayaryardımıyla denetimi verilmiştir. Sistemin belli başlı girdileri besleme suyu yakıt ve hava olupbunlara ait giriş değişkenleri arzu edilen sıcaklık, basınç, oksijen ve arzu edilen elektrik,olarak belirlenmiştir. Sistem çıktısı ise gerçekleşen elektrik üretimidir. Ölçü sistemi donanımıolarak sistemin değişik bölümlerine yerleştirilmiş bulunan oksijen ölçümü, sıcaklık ölçümü vebasınç ölçümünü görmekteyiz. Ayrıca sistemde bir de hız düzenleyicisi yer almaktadır.Dolayısıyla sistemin çeşitli kademesinde oksijen miktarının denetimi sıcaklık denetimi, basınçdenetimi ve hız denetimi gerçeklenmekte ve sonuçta da elektrik üretimi denetlenmektedir.Burada bütün bu değişkenler arasında uygun bir denetim sağlayan organ bilgisayardır. Arzuedilen giriş değerleri sistemi bilgisayardan verilmekte ve bilgisayarda sistem için en uygunelektrik üretimini sağlayan besleme suyu, yakıt ve hava miktarlarını ve türbin hızını denetler.Sistem içinde sıcaklık, hava miktarı, basınç ve hız denetim döngüsü olmak üzere birden fazlageribeslemeli döngü mevcuttur.Kaynak: Yüksel, İ., “Otomatik Kontrol Sistem Dinamiği ve Denetim Sistemleri, Bursa, 2001 25