OTOMATİK KONTROL'A GİRİŞ*

Ölçme sistemi, duyarga veya duyar eleman ve sinyal kuvvetlendirme-şartlandırma olmaküzere iki kısımdan ibarettir. Ayrıca denetlenen değişkenin ölçülen değerinin bilinmesigerekiyorsa birde gösterge elemanı bulunabilir. Duyarga sistemin çıkışındaki değişmeleri,gözlenebilir ve denetlenebilir bir biçimde sistem girişi ile aynı fiziksel büyüklük cinsinedönüştürür. Genellikle duyarga çıkış zayıf bir sinyal olup kuvvetlendirilmesi gerekir.Kuvvetlendirici devresi genellikle bir dış güç kaynağından enerji çekerek denetim döngüsüiçin gerekli güçte bir sinyal sağlar. Tüm denetim sistemi döngüsünün hassasiyeti ölçmesisteminin hassasiyetine bağlıdır. Bu nedenle denetim sisteminin hassasiyeti ölçme sistemininhassasiyetinden daha yüksek olamaz.Genellikle karşılaştırma elemanını da içine alan denetim organı; sistem çıkışının denetimamaçlarına uygunluğunun saptanması ve sistemi denetim amaçlan doğrultusunda yönetmekiçin gerekli denetim değişimlerini belirlemek gibi işlevleri yürütür. Denetim organın temelgörevi karşılaştırıcıdan kendisine hata veya sapma olarak iletilen giriş bilgisine göre denetimsinyali şeklinde uygun karar üretmektir. Denetim organı fiziksel yapısı günümüzde daha çokelektronik ve pnömatik olmaktadır. Elektronik olarak benzeşik (analog) devrelerden meydanagelebildiği gibi sayısal devrelerden meydana gelebilir. Sayısal devrelerden (mikroişlemci)meydana gelmiş denetim organı aynı zamanda gerekli hesaplamaları yapabilme yeterliliğinede sahiptir.Son denetim organı veya motor eleman adlarını da alan kumanda elemanı denetlenen sistemidoğrudan etkileyen sürücü bir elemandır. Son denetim elemanı denetim organından aldığıdenetim sinyaline bağlı olarak dış enerji kaynağından aldığı güçle bir hareket üretir. Buhareket denetlenen değişkenin enerji akışını modüle eder. Kullanılan enerjinin biçimine bağlıolarak motor elemanı, elektriksel, pnömatik veya hidrolik yapıda olabilir. Uygulamadagenellikle motor elemanın yapısına bağlı olarak denetim elemanları da elektriksel, pnömatikveya hidrolik denetim elemanı isimlerini alırlar.Çok küçük hacimlerde büyük güçler sağlayan hidrolik sistemlerin özel kullanım alanlarımevcuttur. Bunlarda 10 4 ila 10 8 mertebelerinde güç yükseltmeleri mümkündür.Elektrik enerjisinin her yerde kolaylıkla sağlanabilir olması ve elektronik teknolojisindekigelişmeler günümüzde elektriksel sistemleri çok yaygın olarak kullanılır hale sokmuştur.Pnömatik sistemler, özellikle yangın tehlikesi olan yerlerde kullanılmaktadır.Kaynak: Yüksel, İ., “Otomatik Kontrol Sistem Dinamiği ve Denetim Sistemleri, Bursa, 2001 15