OTOMATİK KONTROL'A GİRİŞ*

Ayrıca bu sistemlerin bileşimi olan karma sistemlerde yaygın olarak kullanılmaktadır.Bunlardan çoğunlukla denetim sistemi döngüsünün ölçme sistemi ve karşılaştırma elemanlarıelektriksel-elektronik olarak çalışmakta, motor elemanı ise elektriksel pnömatik veya hidrolikyapıdadırlar.Kesin çizgilerle olmamakla beraber imalat endüstrilerinde izleyici veya servomekanizmabiçimi çalışan denetim sistemleri ve süreç endüstrilerinde ise düzenleyici (regulatory) biçimdeçalışan denetim sistemleri kullanılmaktadır. Takım tezgahlarında konum denetim sistemleri,kağıt fabrikalarında ve dokuma makinalarmda gergi denetim sistemleri, metal çekmemakinalarmda kalınlık denetimi, robotikler v.b. servomekanizma biçimi çalışan sistemlerdir.Ayrıca servomekanizmaların, füze rampaları ve güdümlü füzelerin konumlandırılması, radarantenlerinin ve teleskopların yönlendirilmesi, otomatik dümen sistemleri, hava taşıtlarınınotomatik seyri gibi özel kullanım alanları da mevcuttur. Seviye, sıcaklık, basınç, debi gibideğişkenlerin denetlendiği süreç denetim sistemleri düzenleyici (regulatory) biçimdeçalışırlar. Bunun dışında, elektrolit kaplama kalınlığının denetimi, gaz-karışımı denetimi,harmanlama sistemleri, nükleer reaktörde tepkime denetimi sıvılarda kimyasal konsantrasyondenetimi v.b. leri endüstrilerinde kullanılan denetim sistemleridir.Süreç denetim sistemlerinin tasarım felsefesi servomekanizmaların tasarım felsefesindenoldukça farklıdır. Bununla beraber, denetim sistemlerinin tüm dallarında ilgili analitikproblemler benzerdir ve pekçok analiz ve sentez teknikleri ve test yöntemleri ortaktır.1.6 DENETİM SİSTEMLERİNİN TASARIM İLKELERİDenetim sisteminin amacı denetim büyüklüğünün girişteki arzu edilen değere uygun tutmaktır.Düzenleyici (regulatory) tipinde çalışan süreç denetim sistemlerinde girişte sabit bir başvurudeğeri veya ayar değeri uygulanmakta, denetlenen büyüklüğün ayar değerinde olması, diğerbir deyişle hatanın sıfır veya önemsenmeyecek kadar küçük olması istenir. İzleyici denetimtipinde çalışan servomekanizmalarda ise çıkıştaki denetim büyüklüğünün değişken girişsinyalini hatasız bir şekilde izlemesi istenir. Ancak sisteme etki eden bozucu büyüklüklerdenetim büyüklüğünü arzu edilen giriş değerinden saptırmaya çalışır. Bir denetim sistemindenistenen başvuru değerinden uzaklaşan denetim büyüklüğünü yeniden başvuru değerineerişmesini sağlamaktır.Kaynak: Yüksel, İ., “Otomatik Kontrol Sistem Dinamiği ve Denetim Sistemleri, Bursa, 2001 16