Üç Çizgi Dergisi/2

Rusya Müslümanlarının 3. kurultayında kadınların seçme ve seçilme haklarına dair teklifler ileri sürmüş
ancak bu teklif itiraz edilerek geri çevrilmiştir. Uzun mücadelelerden sonra kadınların seçim hakları, İslam
kanunlarına uygun olarak programa kabul edilmiştir (Aliyeva, 2010: 73).
Azerbaycan aydınları Rusya’da eğitim almış gençlerdi. Bu gençlerin içerisinde H. Z. Tağıyev’in
desteği ile eğitim almış iki kadının (Hanife Hanım Melikova ve Şefige Hanım Afandiyeva) olması
Azerbaycan Kadın Aydınlanma Harekâtına altın harflerle yazılmış bir gelişmedir. (Mirzazade, 2006: 56).
H. Z. Tagiyev yurt dışında eğitim almak üzere gönderilen gençlere üç şart koyarmış: I. Git, oku ve geri
dön; II. Çalış ve benim paramı geri ver; III. Ve en önemlisi Müslüman bir kız ile e vlen.
Bundan başka, 23 Şubat 1917’de Geçici Komite, Çar II. Nikola’dan tahttan inmesini talep etti ve
sonuçta 300 yıllık Romonov Hanedanı ve Rus monarşisi sona erdi. Yeni hükümetin ilk faaliyetlerinden
biri; imparatorluk sınırları dahilinde ki, Rus olmayan etnik gruplar üzerindeki dinî ve millî kısıtlamaların
sona erdi (Yeşilot, 2010: 25). 1917 yılının Şubat Devrimi Azerbaycan’da da değişikliklere yol açmıştır.
Bu değişimlerin hızlanmasında ise başrol kadınların olmuştur. 15-20 Nisan 1917 yılında Bakü’de
gerçekleştirilen Kafkas Müslümanları Kurultayı’nda Şefige Hanım Afendizade ve Sara Hanım
Talışhanova’nın başı açık, çarşafsız kürsüye çıkmaları katılımcılar tarafından alkışla karşılanmıştır. O
zamanın Açık Söz gazetesi katılımcıların; Yaşasın Hüriyeti-nivsan sesleri alkışlarla söylüyordular. Bu
olay o zamanın müftüsü ve diğer ilahiyatçılarının hiç hoşuna gitmemiştir. Duruma itirazlarını
bildirmişlerdir. Buna karşılık, Müsavat Partisi’nin 1917 yılının nisan ayında gerçekleştirilen birinci
kurultayında kabul edilen bir maddeye göre kadınların erkeklerle aynı haklara sahip olarak eşit olması,
‘dinle, cinsiyetle ve ırkla’’ ilgili tüm maddelerin kaldırılması talep edilmiştir (Aliyeva, 2010: 75).
Daha sonra, ilk Azerbaycan devleti M. E. Resulzade, Fatali Han Hoyski ve 11 bakan tarafından
Gence şehrinde kuruldu. Osmanlı devleti dışında ne bölge ne de dünya güçleri bu meseleye sıcak
bakmıyorlardı (Bu dönem Bakü şehri Ermeni komutanları tarafından işgal edilmiştir). Bu yeni devlet
dönemin şartlarının çok ötesinde, gelişmiş ve demokratik bir yapıya ve hukuk çerçevesine sahiptir. Bunun
en çarpıcı örneklerinden biri kadın ve erkek eşitliğinin kanunlarda yer alması ve Şark dünyasında ilk olarak
karışık eğitim (kız ve erkekten oluşan sınıf) sistemine geçilmesidir. (Resulzade ve Haghdar, 2016: 75).
1918 yılında şarkta Azerbaycan Cumhuriyetinin kurulması ile ‘Kadın Harekâtı’ daha da hız kazanmaya
başlamıştır.
1918-1920 yıllarında Azerbaycan’ın aydın kadınları: Maryam Hanım Bayramalibayova Lankaran’da,
Gövhar Şövkiyye Şamahı’da, Büldül Kazımova Gedebey’de, Firuze Ağayeva, Yagut Ağayeva Gence’de,
Seide Şeyhzade, Rahile Hacıbabayeva, Sara Vezirova, Hanife Hanım Melikova, Zerri Şahtahtinskaya ve
başkaları Bakü’de halkın aydınlanmasında büyük işler görmüşlerdir.
Azerbaycan Cumhuriyeti’nin kurucusu ve Cumhurbaşkanı M. E. Rasulzade ‘Asrımızın Siyavuşu’ adlı
eserinde kadın ve erkeklerin eşit olduğunu; eğitim, basın-yayın, sağlık kurumlarında erkeklerle beraber
çalışmalarında bir sakınca görmediğini aksine tüm bunların kadınların hakkı olduğunu yazar (Resulzade,
2013: 110). Resulzade nüfusun eğitilmesinde öğretmenlerin önemini anlamış ve onların Gence’de toplantı
yapmak istemesini destekleyerek buna engel olmaya çalışan sosyalistleri sert bir dille eleştirmiştir.
Belirtilmelidir ki, öğretmenlerin 1907 yılında Gence’de yapmak istedikleri toplantı bazı zenginlerin ve
müftülerin karşı çıkması sonucunda yapılamamış ve ancak daha sonra Bakü’de gerçekleştirilebilmiştir.
M. E. Resulzade kötü insanların halkın uyanmasından korktuğunu ve bu yüzden ‘öğretmenlerin insanlar
arasında fitneçiliğe’ söylemeye başladıklarını yazıyor. Öğretmenlerin toplantı yapmasından endişe
edenleri Resulzade sert şekilde eleştirmiş ve onları Gence’de olan olaylar için sevinmemeye çağırmıştır:
“Öğretmenler öldü diye müftüler seviniyor ve bayram ediyorlardı! Nicat Vakfı çalışıp, ikinci öğretmenler
toplantısının Bakü’de yapılması için izin aldı. Bırakalım aydın
17