Üç Çizgi Dergisi/2

one of those educated intellectuals. Since his youth, he had been fighting against the people who were using
Islam by sneaking among the popula on in order to carry out their own agenda. He determined his primary goal;
to educate the people. He decided to solely use the words and dialects of the people who were strongly ed to
their culture and faiths to educate them. Ini ally, he started to visit local communi es to learn their literature and
folklores and par cularly patch up their proverbs. A er 4 years of the compila on process, Eynali Bey started to
publish his proverb collec on in journals and newspapers in Russian. First of all, he presented the proverbs
specifically related to women rights by adding his own comments. He was thinking to defend the rights of
Azerbaijani women whose rights were deprived and those who were subjected to violence. Approaching to women
by affec on and compassion way, was the main topic among his works he commented and published.
We addressed his works and projects which were devoted to defense and improvement of women
rights. By this way, we have studied and investigated the proverbs about women and their rights.
Key words: Eynali Bey Sultanov, proverbs, women among, Nakhichevan
E. Sultanov bir makalesinde derlediği ata sözlerini veriyor ve ardından da açıklıyordu: “Benim
derlediğim Tatar (XIX yüzyılın sonları ve XX yüzyılın başlarında belli bir süreç içerisinde Kafkasya’da
Azerbaycanlılara Tatar denilmiştir—E.Y.) ata sözlerinin birçoğunda bu halkın hayata bu veya diğer bakışını
karakterize eden yeterli miktarda aforizmalara rastlanıyor. Okuyucular için bu defa etnografik bakımdan
ilgi çekici olan ve Tatar kadınlarının hayatını kendinde yansıtan birkaç ata sözünü örnek getirmek
istiyorum” (Sultanov, 1891: 3).
E. Sultanov makalesine başka bir ata sözünün örnek gösteriyor:
Ne zaman kız idim, sultan idim,
Nişanlandım hana döndüm,
Gelin oldum kula döndüm” (Sultanov, 1891: 3).
Azerbaycan halk edebiyatının ünlü araştırmacılarından biri olan Paşa Efendiyev Eynali Bey
Sultanov’un yukarıdaki sözlerine şöyle fikir bildiriyor: “Örnek olarak verilen ata sözlerinde, o, (yani Eynali
Bey Sultanov—E. Y) Azerbaycan kadınlarının hayat tarzı, aile ilişkilerine dair bir sıra ilginç sonuçlar
çıkarmaya çalışmıştır. Etnografik bakı mdan gerçekten de çok ilginç, Rus okuyucuları için önemli olan bu
halk edebiyatı örneklerinin idea-bedii yorumunun üzerinden sükutla geçiliyor. Verilen ata sözü Azerbaycan
dilinde şöyledir:
Kız idim, sultan idim,
Nişanlandım, han oldum.
Ere gittim, kul oldum,
Tazılara çul oldum” (Efendiyev, 1973: 30).
Gerçekten de ata sözleri ile E. Sultanov’un kendisinin kadın konusundaki düşüncelerinin farklı
olduğu görülmektedir. Kadının özgür, sevilen, sayılan birisi olması gerektiğini düşünen E. Sultanov ata
sözlerini de örnek olarak vererek, Azerbaycan kadınının kendi haklarına sahip olması gerektiğini öne
sürüyordu. Kadının bir eşya gibi alınıp-satılmasından, onun isteklerine saygı duyulmamasından
öfkeleniyordu.
Yukarıda adı geçen makalede E. Sultanov on beşten fazla kadına ait olan ata sözlerini vermiştir. O
ata sözleri içerisinde olanların bazıları şunlardır:
Avrat malı alçak kapı gibidir, girişte de başına değer, çıkışta da;
Avrat evine girenin kapısı alçak olur;
21