MediaCat Haziran Tablet 2023

zahür ettiğini söylemekte sakınca yok.
Nitekim sözlük anlamıyla “absürt”
olarak tanımladığımız hareket ve düşünceleri
yaratıcılıkla ilişkilendirmeye
meyilliyiz.
ABSÜRDÜN YARATICI GÜCÜ
2014 yılında Brand Week Istanbul vesilesiyle
yolu Türkiye’den de geçen fütürist
Jason Silva, absürdün yaratıcılık
reçetesindeki önemini şöyle anlatıyor:
“Bence absürditenin yaratıcılıktaki
önemi bizi bir disinhibisyon durumuna
girmeye zorlamasından ileri geliyor.
“Bizi yolda tutan şey çevremiz, bilişsel
uyumluluğumuz. Kansas’ta sıkışıp
kalmış Dorothy’ler olduğumuzu düşünün.
Örüntülerimiz doğrultusunda
düşünüyoruz. Alışkanlıklarımızın kıskacına
takılmışız. Dört bir yanımız parmaklıklarla
çevrelenmiş ve bu parmaklıklar
yaratıcılığı baskılıyor. Baskılıyor
çünkü yaratıcılık bir tutam kaos ister.
Reflekslerden uzaklaşmayı gerektirir.
Konfor alanımızın dışına çıkmayı zorunlu
kılar. Ve konfor alanından dışarı
çıkmanın ürkütücü yolları vardır. Bu
Kasım 2015’te reklamcılardan 21’inci
yüzyılın en iyi 20 reklamını seçmelerini
isteyen The Gunn Report’un bin 875
reklamcının katılımıyla belirlediği
listesinin üçüncü sırasında, 2007’de
Fallon London tarafından Cadbury için
çekilen Gorilla Drummer reklamı yer
alıyor. Phil Collins’in In the Air Tonight
adlı şarkısına davuluyla eşlik eden bir
gorilin tutkulu performansını ekrana
taşıyan reklam filmi, sınırları ve mecraları
aşan bir başarıya ulaşarak ikonikleşmenin
yanı sıra In the Air Tonight’ın, Yeni
Zelanda’nın haftalık müzik listesi RIANZ
Singles Chart’a üçüncü sıradan girip
bir haftada birinciliğe yükselmesini
sağlamış, böylelikle, yayınlandığı 1981
yılında altıncı sıraya kadar çıkan şarkı
yıllar sonra kendi rekorunu kırmıştı.
yollar, ürkütücü olduğu kadar eğlencelidir
de. Absürde adım atın. Bilen deli
olun. Absürditeyi, şaklabanlığı, mizahı
ve mutlak anlamsızlığı sahneye davet
ediyorum. Muhteşem. Tavsiye ederim.”
Yaratıcılık için absürde başvurma
tavsiyesi Jason Silva’ya özgü değil. “Bir
fikir ilk bakışta absürt değilse o fikirden
yana umut yoktur” dediği rivayet
edilen Albert Einstein’dan “Yalnızca
absürde teşebbüs edenler imkânsıza
ulaşırlar” diyen MC Escher’a, tarih, absürdün
yaratıcı gücünü kutsayanlarla
dolu.
Wolfram|Alpha’nın yaratıcısı bilgisayar
bilimci, fizikçi ve girişimci Stephan
Wolfram, örüntü tanımayı bireyin
-sıklıkla yüzlerce özellik içeren- bir dizi
karmaşık çıktıyı göz önünde bulundurma
kabiliyeti ve daha önce karşı karşıya
kaldığı ya da öğrendiği bir durum karşısında
bu özelliklerin bazı altkümelerini
kıyaslayarak karar verebilme yeteneği
olarak tanımlıyor. Özetle, örüntüler
bireyi “a posteriori” bir düşünme biçimine
sevk ederken, yaratıcı evrende
w
İkinci Dünya
Savaşı’yla anlamını
yitiren bir dünyaya
Yabancı, Sisifos
Söyleni ve Caligula
gibi eserler
armağan eden
Albert Camus, tam
da bu anlamsızlığın
ortasında, yeni
bir kavramı
sorgulamaya
açmıştı: Absürt.
absürdün “a priori” bir refleksi -daha
doğrusu reflekse dönüşmeyen itkisel
bir düşünme biçimini- öğütlediğini
söylemek mümkün.
Özgün, yeni, bilinenin dışına çıkan,
yani Silva’nın da söylediği gibi örüntülere
uymayan fikirler, uyandırdığı hayret
nedeniyle “absürt” olarak tanımlanıp
yaratıcılıkla ilişkilendiriliyor. Peki,
tıpkı camp kavramında olduğu gibi, bir
kavram olarak absürdün içerdiği karmaşadan
ne kadar haberdarız?
ANLAMSIZLIĞI ANLAMAK
İkinci Dünya Savaşı’yla anlamını yitiren
bir dünyaya Yabancı, Sisifos Söyleni
ve Caligula gibi eserler armağan eden
Albert Camus, tam da bu anlamsızlığın
ortasında, yeni bir kavramı sorgulamaya
açmıştı: Absürt.
Sisifos Söyleni’nin 1974 yılında
Tahsin Yücel çevirisiyle Adam Yayınları
tarafından yayımlanan edisyonunun
girişinde şöyle bir not karşılar
sizi: “Bu çevirinin başından sonuna
kadar sık sık karşılaşacakları ‘uyumsuz’
sözcüğü okurlara biraz bulanık
gelebileceği için küçük bir açıklama
yapmak yerinde olacak. Bu sözcük,
sözlük anlamı ‘akla, mantığa uymayan,
abes, saçma, boş, anlamsız’ olan
‘absurde’ sözcüğünün karşılığı olarak
kullanılmıştır. Ama Le Mythe de
Sisyphe’te ‘absurde’ sözcüğü bu anlamı
aşar, insan ya da düşünce sözcüklerinin
sıfatı olduğu zaman, insan
açısından evrenin akla, mantığa aykırılığını,
tutarsızlığını anlamış, her şeyi
olduğu gibi gören, bilinçli insanı ya da
düşünceyi belirtir.”
Søren Kierkegaard’dan Albert Camus’ye,
varoluşçuluktan ölüme ve
yaşamın kendisine uzanan çetrefilli
bir yolda onyıllar boyunca anlamlandırılmaya
çalışılmış absürt kavramını
sözlük anlamının dört duvarına hapsetmek
indirgemeci bir yaklaşım olabilir.
Nitekim camp temasının hakkını
vermeye çalışan niceleri de 2019 Mayıs’ının
ılık akşamında, altın tüylere sarılı
halde tahteravanlarla sahneye giriş
yapmış, yaratıcı sıfatıyla kutsanırken
belki de kavramın derinliğine ulaşmayı
başaramamışlardı.
BİR TUTAM KAOS
Dave Trott, 2015 yılında MediaCat
Kitapları etiketiyle raflardaki yerini
alan 1+1=3 adlı kitabında yaratıcılığın
yeni bağlantı kurabilme kabiliyetimize,
bu kabiliyetin ise zihinlerimizi
yeni ve alışılmadık olana ne kadar
fazla açabildiğimize bağlı olduğunu
söylüyor.
Yaratıcılıktaki absürt açlığı, varoluşçuluğa
göz kırpan felsefi tanımdan
ziyade Silva’nın da bahsettiği “kaos
ihtiyacı”na göz kırpıyor olabilir.
Örüntünün dışında düşünme, daha
önce dillendirilmemiş olanı yüksek
sesle belirtme ve alışılmadık olanın
ilk duyuşta reddedilmesiyle yeni bir
çatışmanın içine girme… Yaratıcı evrenin
absürde atfettiği tanım olabilir
mi?
Trott, aynı kitabında, bu meseleyi
Orson Welles’in Üçüncü Adam filminden
bir alıntıyla özetliyor aslında:
“İtalya’da Borgias Hanedanı’nın hükümranlığındaki
30 yıl boyunca bölgede
terör, savaş ve kan vardı. Ama aynı
dönem Michelangelo’yu, Leonardo
da Vinci’yi ve Rönesans hareketini de
yaratmıştı. İsviçre’de 500 yıl boyunca
kardeşlik, sevgi, demokrasi ve barış hüküm
sürdü; peki bunca yılda ne yarattılar?
Guguklu saat.” ■
Haziran 2023 27