Garðurinn

12 | GAR‹URINN 2009
Hugleiðingar um skipulag í matjurtagarði
Það er svo skrítið hvað kartöflurnar
úr matjurtagarðinum heima bragðast
miklu betur en kartöflur sem
keyptar eru hjá kaupmanninum á
horninu. Það er yndislegt að sýsla í
sínum eigin matjurtagarði og enn
betra ef garðurinn er vel skipulagður.
Margir halda að matjurtagarðurinn
eigi heima í norðurskotinu í
garðinum þar sem engrar eða lítillar
sólar nýtur, afgangspláss sem
hægt er að nýta til að pota niður
kartöfluútsæði og nokkrum kálplöntum.
Það væri gaman að vita
hver uppskeran er í þess konar
görðum! Matjurtir þurfa jafn mikla
sól og aðrar plöntur, ekki er einungis
um skugga af húsum að ræða
heldur einnig skuggi af trjám sem
einnig „stela“ vatni og næringarefnum
frá matjurtunum. Ég hef það
einhvern veginn á tilfinningunni að
með því að velja matjurtagarðinum
stað þar sem hann ekki sést út um
stofugluggann þá séu garðeigendur
að „fela“ þessar plöntur en leggja
þess meiri áherslu á skrautrunna
og sumarblóm. Í mínum huga eru
matjurtir oft skrautlegri og
skemmtilegri plöntur og ekki verra
að þær eru ætar og ég skil ekki af
hverju þeim er ekki gert hærra
undir höfði. Velhirtan matjurtagarð
þarf ekki að fela og þegar tegundum
fjölgar sem hægt er að rækta
hérlendis og fólk prófar sig meira
og meira áfram verður fjölbreytileikinn
í blaðlögun, lit og áferð
meiri og fegurðin eykst, sannkallað
augnayndi og hverjum garði mikil
prýði. Á hverju vori þegar ég á leið
um gróðrarstöðvar tek ég eftir því
að úrvalið í matjurtadeildinni er
fjölbreyttara en árið áður, því er
einnig að þakka hinum góða sýningareit
Grasagarðsins í Laugardal
sem sýnir að það er hægt að rækta
meira en kartöflur, blómkál og rófur
á Íslandi. Sól og skjól eru aðalverkfærin
og svo spilar þolinmæði
ræktandans stórt hlutverk.
Algengasta tegundin af matjurtagörðum
eru beð með
gangrennum á milli, ræktunarbeðin
eru um 90-120 sm á breidd.
Hugsa verður til þess að rýmið í
gangrennunum sé nægjanlegt til að
geta athafnað sig, best er að
gangrennurnar séu lagðar hellum,
grús eða jafnvel trjákurli. Það er
snyrtilegra og gerir alla viðhaldsvinnu
í beðunum auðveldari. Ekki
er gott að hafa ræktunarbeðin of
ÍSLENSKA SIA.IS SFG 42040 04.2008
breið, betra er að hafa beðin mjó
enda auðveldar það aðkomu að
plöntunum. Margir kjósa að útbúa
ramma í kringum beðin og hækka
þau eilítið upp sem er af því góða
því jarðvegurinn hlýnar fyrr. Matjurtagarðurinn
verður þrifalegri
þegar búið er að ramma inn beðin
og setja grús eða hellur í gangrennurnar,
auk þess sem það er auðveldara
að koma fyrir bogum í
karmana til að setja plast/trefjadúk
yfir.
En það er ekki nauðsynlegt að
útbúa heilan matjurtagarð til að
koma niður karöfluútsæði eða
blómkálshausum. Þegar ég var að
vinna í garðyrkjunni fyrir nokkrum
árum þá var ég eitt sinn stödd við
hjúkrunarheimili hér í borg þar
sem við vorum að setja niður sumarblóm
í beð. Eldri maður sem
þarna bjó, kom til okkar og bað
okkur vinsamlegast að setja ekki
niður blóm í beð við íbúð hans,
hann fór með okkur og með stafnum
sínum merkti hann í beðið
„bannsvæðið“. Við urðum nokkuð
hissa og spurðum hvers vegna
hann vildi ekki fá blómin, jú
ástæðan var sú að hann var nýbúin
að setja niður nokkrar kartöflur!
Það fer vel á því að blanda saman
matjurtum inn á milli skrautrunna
og sumarblóma, hafa verður þó í
huga að skrautrunnar skyggi ekki á
matjurtirnar og þær gera einnig
meiri kröfur til jarðvegs, áburðargjafar
og vökvunar. Hægt er að
Ásta Camilla Gylfadóttir skrifar
Matjurtagarður sem grunnskólanemendur hönnuðu, sýningarreitur á Hampton Court sýningunni.
Hér er að líta sérstaka útfærslu á „ræktunarkeri“, búið að stafla upp dekkjum,
sýningarreitur á Hampton Court sýningunni.
skipuleggja beðin í garðinum á
þann hátt að það er vitað fyrirfram
að í ákveðin svæði í blómabeðinu
eiga að koma matjurtir og með því
móti er hægt að undirbúa jarðveginn
sérstaklega þar. Enn og aftur
má minnast á að margar tegundir
matjurta eru mjög fallegar á að líta
og geta verið mjög til prýðis í
Hunang er mikið notað til matargerðar
og fátt er notalegra á köldum
vetrarkvöldum en gott te með
hunangi. Ralf Trylla umhverfisfulltrúi
Ísafjarðarbæjar sendi okkur
þessa skemmtilegu uppskrift af
hunangi sem búið er til úr blómum
túnfífla.
Fíflahunang
500 gr af fíflablómum
1 kg sykur (hrásykur er hollari og
gefur dekkri lit)
½ sítiróna
• Skolið fíflana og setjið þá í 1
lítra af köldu vatni og látið
standa í 2 klst.
• Sjóðið síðan vatnið með fíflablómunum
og kælið hægt niður.
• Hafið lokið á pottinum og látið
standa yfir nótt, u.þ.b. 12 tíma.
• Síið vökvann frá blómunum í
gegnum grisju eða viskastykki.
• Setjið 1 kíló af sykri og ½ síti-
blóma- og runnabeðum.
Það hefur einnig færst í vöxt
undanfarin ár að rækta matjurtir í
kerum og pottum, þetta hentar
mjög vel þeim sem eru með litla
garða eða svalir. Það fer eftir ræktandanum
hversu stór potturinn eða
kerið er en maður verður að hafa í
huga að stærð á potti og plöntu
rónu með safa og aldinkjöti út í
vatnið.
• Sjóðið í stutta stund og látið síðan
malla á vægum hita þar til
sírópið fer að þykkna, en það
gæti tekið nokkurn tíma.
fylgist að. Maður hefur séð þá útfærslu
hjá fólki að vera með stór
plastker þar sem í komast nokkur
stykki af matjurtum af ýmsum tegundum.
Nauðsynlegt er að hugsa
til þess að setja ekki saman stórar
og litlar plöntur í sama pott þar
sem þær stóru geta skyggt á þær
minni, einnig þarf að muna að
snúa pottunum reglulega ef þeir
standa við vegg þannig að sólin nái
til allra plantnanna í pottinum. Að
lokum má benda á að potturinn
má ekki vera það stór að þegar búið
er að fylla hann ræktunarmold,
plöntur komnar í hann og vökvun
hefur átt sér stað, að það sé hægt
að flytja hann til án þess að ræktandinn
endi í rúminu með tognun
í baki!
Ég hef mikinn áhuga á aðgengi
fyrir alla og vil gjarnan minnast á
þann þátt í matjurtaræktun. Hægt
er að skipuleggja matjurtagarðinn
þannig að beðin séu útbúin á þann
hátt að einstaklingar, sem háðir eru
hjólastól, geti notið þess að stunda
sína ræktun. Beðin eru upphækkuð
og gangar á milli eru með föstu yfirborðsefni
og nægjanlega breiðir
þannig að auðvelt er að fara á milli
beða. Þessi útfærsla hentar einnig
þeim sem eru sjónskertir og eldri
borgurum sem vilja síður þurfa að
bogra á hnjánum í beðunum. Þegar
ræktunarbeð eru byggð upp í þessa
hæð er nauðsynlegt að muna eftir
því að leggja í botninn grófar trjágreinar
til að stuðla að betra frárennsli
og að vera með gat á karminum
á endum til að auka loftun í
beðinu. Annars bendi ég á mér
fróðari garðyrkjumenn sem luma á
bestu uppskrift á jarðvegssamsetningu
í slík uppbyggð beð.
Ég er á því að allir eigi að geta
stundað matjurtaræktun – og að
það eru til ýmsar útfærslur á matjurtagörðum.
Það er hins vegar
hugmyndaflugið hjá ræktandanum
sem er besta verkfærið og að þora
að prófa eitthvað nýtt. Það eru til
allskonar lausnir, til dæmis er hægt
að rækta beint í moldarpoka! Maður
verður bara að muna að maður
lærir best af mistökum og engin
verður meistari í ræktun á einu
sumri.
Góðar óskir um skemmtilegar
stundir í matjurtaræktunni.
Það er ekkert fíflalegt við túnfífla!
Það er algjört góðverk að nýta blóm túnfíflana til hunangsgerðar. Ljósm.: Hafsteinn Hafliðason.
• Til að reyna á rétt seigjustig, er
smávegis sett í teskeið og síðan
látið kólna.
• Að lokum er hunangið sett í
hreinar krukkur. Geymist í allt
að átta mánuði.