Nr 3/2011 - 2013/04/23 08:49:06 +0300 - pl_PL.ISO8859-2 ...

P 

IELĘGNIARSTWO 

P 

praktyka kliniczna 

badania naukowe 

promocja zdrowia 

w pielęgniarstwie 

OLSKIE 

Polish Nursing 

zarządzanie w pielęgniarstwie 

Uniwersytet Medyczny 

im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Nr (41) 2011 

3

KOLEGIUM REDAKCYJNE 

EDITORIAL COMMITTEE 

Redaktor Naczelny 

Editor-in-Chief 

dr hab. Maria Danuta Głowacka 

Zastępcy Redaktora Naczelnego 

Vice Editor-in-Chief 

dr hab. Krystyna Jaracz 

prof. dr hab. Tomasz Opala 

prof. dr hab. Włodzimierz Samborski 

prof. dr hab. Jacek Wysocki 

Sekretarz Naukowy 

Scientific Secretary 

dr Ewa Mojs 

Sekretarz Redakcji 

Scientific Secretary 

dr Ewa Mojs 

RADA NAUKOWA 

EDITORIAL ADVISORY BOARD 

dr hab. Antoni Czupryna 

dr hab. Danuta Dyk 

dr hab. Jolanta Jaworek 

prof. Lotte Kaba-Schönstein 

mgr Irmeli Katainen 

prof. Christina Koehlen 

prof. dr hab. Jerzy Konieczny 

dr Maria Kózka 

prof. UM dr hab. Anna Ksykiewicz-Dorota 

dr hab. Piotr Małkowski 

prof. Hildebrand Ptak 

prof. dr hab. Jerzy Stańczyk 

dr Frans Vergeer 

prof. dr hab. Jerzy Warchoł 

prof. UM dr hab. Maciej Wilczak 

prof. dr hab. Krzysztof Wiktorowicz 

prof. dr hab. Jan Wilczyński 

ADRES REDAKCJI: 

Pielęgniarstwo Polskie 

Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego 

im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 

ul. Smoluchowskiego 11, Poznań 

tel. (61) 861-22-50, fax (61) 861-22-51 

e-mail: pielegniarstwo.polskie@ump.edu.pl 

KOLPORTAŻ 

Prowadzi Dział Promocji Wydawnictw Uczelnianych i Redakcja 

PIELĘGNIARSTWO POLSKIE 

POLISH NURSING 

LISTA RECENZENTÓW ARTYKUŁÓW ZGŁA- 

SZANYCH DO DRUKU W „PIELĘGNIARSTWIE 

POLSKIM” 

(THE LIST OF THE REVIEWERS COOPERATING 

WITH POLISH NURSING IN 2011) 

Prof. Ryszard Barczyk 

Prof. Henryk Mruk 

Prof. Jan Galicki 

Prof. UM Maciej Wilczak 

Dr hab. Maria Danuta Głowacka 

Dr hab. Ewa Mojs 

Dr inż. Rafał Wójciak 

Dr Marta Czarnecka-Iwańczuk 

Dr Tomasz Niewiadomski 

Dr Małgorzata Posłuszna 

Dr hab. Krystyna Jaracz 

Dr Beata Pięta 

Dr Dorota Talarska 

EDITOR’S ADDRESS: 

Polish Nursing 

The Faculty of Health Sciences 

Poznan University of Medical Sciences 

11 Smoluchowskiego Str., Poznań, Poland 

phone (+4861) 861-22-50 int. 191, fax (+4861) 861-22-51 

e-mail: pielegniarstwo.polskie@ump.edu.pl 

DISTRIBUTION 

By the Publishing House and Editor

Uniwersytet Medyczny 


Wydział Nauk o Zdrowiu 

PIELĘGNIARSTWO POLSKIE 

POLISH NURSING 

Nr 3 (41) 

Poznań 2011

© Copyright by Uniwersytet Medyczny 


ISSN 0860-8466 

Korekta: 

Ewa Mojs 

Alicja Strzelecka-Żyromska 

Korekta tekstów w j. ang.: 

Katarzyna Warchoł-Biedermann 

Skład komputerowy: 

Barbara Guździoł 

Projekt okładki: 

Rafał Staszewski 

Zdjęcia na okładce: 

Rafał Staszewski, Maciej Sobkowski 

Prenumerata: 

Bogumiła Strzelczak 

tel./fax (61) 854-72-02 

Sprzedaż: 

Punkt Sprzedaży Wydawnictw Naukowych UMP 

60-356 Poznań, ul. Przybyszewskiego 37a 

tel./fax (61) 854-64-87 

Redakcja deklaruje, że wersja papierowa 

„Pielęgniarstwa Polskiego” jest wersją pierwotną (referencyjną). 

WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO 

IM. KAROLA MARCINKOWSKIEGO W POZNANIU 

60-812 Poznań, ul. Bukowska 70 

tel./fax (61) 854-71-51 

Ark. wyd. 6,0. Ark. druk. 8,0. Papier offset, kl. III 80 g/m 2 , 61 x 86. 

Format A4. Zam. nr 115/12.

Od Redaktora ........................................................ 133 

PRACE ORYGINALNE 

Maria Danuta Głowacka, Anna Ewa Koprowicz, 

Radunka Cvejić, Iwona Nowakowska, Alicja Gło- 

wacka-Rębała: Wpływ mass mediów na poszerzanie 

wiedzy dotyczącej profilaktyki raka piersi 

wśród mieszkanek województwa zachodniopomor- 

skiego .................................................................... 135 

Marta Czarnecka-Iwańczuk: Skojarzenia z chorobą 

nowotworową wśród studentów ....................... 144 

PRACE POGLĄDOWE 

Rafał W. Wójciak: Ryzyko zabójstw i agresji wobec 

noworodków w okresie poporodowym u kobiet ....... 150 

Agata Dąbrowska, Marek Dąbrowski: Astma jako 

stan zagrożenia życia – postępowanie ratownika 

medycznego .......................................................... 155 

PRACE STUDENCKIE 

Jolanta Tomczak, Wojciech Strzelecki: Pasje, zainteresowania 

oraz formy spędzania wolnego czasu 

studentów poznańskich uczelni wyższych ............. 158 

SPIS TREŚCI 

Wojciech Kurlapski: Trening marszowy w rehabilitacji 

kardiologicznej ........................................... 169 

Marta Lenkiewicz, Agata Silczak, Anna Szymańska, 

Martyna Żyłkowska: Reprezentacja własnej choroby 

i poczucie koherencji jako predykatory zdro- 

wia u osób z SM ................................................... 175 

VARIA 

Wojciech Strzelecki, Marta Czarnecka-Iwańczuk: 

Sprawozdanie z III Konferencji „Psychologia w me- 

dycynie” ................................................................ 181 

Ewa Mojs, Maria Danuta Głowacka: Zapowiedź 

książki pod redakcją Marii Danuty Głowackiej i Ewy 

Mojs „Prawo i Psychologia w Medycynie” .......... 184 

INFORMACJE 

Polskie Towarzystwo Nauk o Zdrowiu. Deklaracja 

członkowska .................................................... 186 

Informacje o nowym dziale „Prawo w Pielęgniarstwie” 

........................................................................... 188 

Podyplomowe Studium Zarządzania w Opiece Zdro- 

wotnej – informacja ............................................... 189 

Informacja o rekrutacji na Specjalizację z Organizacji 

i Zarządzania ................................................ 190 

Formularz recenzenta ........................................... 191

Editor’s note ......................................................... 134 

ORIGINAL PAPERS 

Maria Danuta Głowacka, Anna Ewa Koprowicz, 

Radunka Cvejić, Iwona Nowakowska, Alicja Gło- 

wacka-Rębała: Impact of mass media on broadening 

knowledge about breast cancer prevention among 

the residents of the Western Pomerania province ...... 135 

Marta Czarnecka-Iwańczuk: The associations with 

cancer disease among students ............................. 144 

REVIEW PAPERS 

Rafał W. Wójciak: The risk of homicide and other 

fatal injuries in the postpartum women ................. 150 

Agata Dąbrowska, Marek Dąbrowski: Asthma life 

threatering problem – paramedic procedures ........ 155 

STUDENT’S PAPERS 

Jolanta Tomczak, Wojciech Strzelecki: The passions, 

interests and forms of spending free time of 

students from Poznan’s universities ..................... 158 

Wojciech Kurlapski: Walking training in cardiac 

rehabilitation ......................................................... 169 

CONTENTS 

Marta Lenkiewicz, Agata Silczak, Anna Szymańska, 

Martyna Żyłkowska: Self-perception of the disease 

and sense of coherence as health predictors in group 

of patients with SM ................................................ 175 

VARIA 

Wojciech Strzelecki, Marta Czarnecka-Iwańczuk: 

„Psychology in medicine” – conference report .... 181 

Ewa Mojs, Maria Danuta Głowacka: In press 

„Law and psychology in medicine” M.D. Głowacka 

and E. Mojs (eds) ....................................... 184 

INFORMATION 

Polish Society of Health Sciences. Member’s dec- 

laration .................................................................. 186 

The information about the new chapter “The law 

in nursing” ............................................................ 188 

Postgraduate Course ”The management in Health 

Care” – information .............................................. 189 

Information on recruitment to the specialization 

of the organization and management .................... 190 

The schema of the review of the articles .............. 191

Od Redaktora 

Szanowni Czytelnicy, 

W imieniu Komitetu Naukowego mam przyjemność 

zarekomendować Państwu kolejny numer Pielęgniarstwa 

Polskiego. 

Tom ten kontynuuje zmiany zapoczątkowane w 2009 

roku, w tym promocje pierwszych prac studenckich realizowanych 

w kołach naukowych UMP i UAM; nieustannie 

także reklamujemy dział porad prawnych, gdzie mgr Joanna 

Zdanowska, pracownik naukowy Uniwersytetu Medycznego 

im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, udziela informacji 

i porad w zakresie rozwiązań i regulacji prawnych 

w ochronie zdrowia, także zatrudnienia, kontraktowania, 

praw pacjenta i innych. Serdecznie zapraszamy do kontaktowania 

się z mgr Joanną Zdanowską drogą elektronicz- 

ną zwłaszcza w związku ze zmianą ustawy dotyczącej 

regulacji w ochronie zdrowia. W części ogólnej dołączamy 

także formularz recenzji, aby Autorzy przed nadesłaniem 

prac zdążyli się zapoznać z wymogami merytorycznymi 

i formalnymi stawianymi przez Redakcję „PP”. 

Treści zawarte w tym tomie mają bardzo zróżnicowany 

charakter, odzwierciedlają jednak obszary zainteresowań 

poznawczych i klinicznych personelu medycznego, 

jak i kadry naukowej uniwersytetów medycznych i innych. 

Numer otwiera praca zawierająca informacje dotyczące 

zagadnień profilaktyki raka piersi, jednego z ważniejszych 

zadań pielęgniarki. Artykuł jest szczególnie 

ważny i godny polecenia w kontekście najnowszych danych 

epidemiologicznych dotyczących wzrostu zachorowal- 

ności kobiet. Wśród prac poglądowych polecamy artykuł 

dotyczący ryzyka zabójstw i agresji wobec noworodków 

w okresie poporodowym u kobiet; ważne tu wydaje się 

poznanie i przewidywanie reakcji chorego. W numerze 

także znajdują się artykuły z zakresu zadań ratownika medycznego 

– astma jako stan zagrożenia życia. 

Wojciech Kurlapski dzieli się refleksjami na temat 

treningu marszowego w rehabilitacji kardiologicznej; 

studenci przedstawiają także zagadnienia dotyczące za- 

interesowań i form spędzania czasu wolnego. Temat jest 

szczególnie istotny w kontekście działań profilaktycznych, 

prozdrowotnych w tej grupie wiekowej. 

Numer bieżący zamyka praca studencka dotycząca 

reprezentacji własnej choroby i poczucia koherencji jako 

predykatory zdrowia u osób z SM. Zachęcamy także do 

zapoznania się ze sprawozdaniem z cyklicznie odbywającej 

się w Poznaniu konferencji i zapraszamy do udziału 

w kolejnych edycjach sympozjum dedykowanego nie 

tylko studentom, ale wszystkim osobom zainteresowanym 

problematyką miejsca i znaczenia nauk humanis- 

tycznych w medycynie 

W końcowej części numeru przedstawiamy informacje 

o studiach podyplomowych z zakresu zarządzania w ochronie 

zdrowia oraz zapraszamy do członkostwa w Polskim 

Towarzystwie Nauk o Zdrowiu – kwestionariusz zgłoszeniowy 

w załączeniu. 

Życząc Państwu owocnej lektury uchylimy rąbka tajemnicy, 

iż w kolejnych tomach czekają nas dalsze 

zmiany, których celem jest przede wszystkim nieustanne 

podnoszenie jakości pisma oraz druk materiałów odpowiadających 

na potrzeby edukacyjne i poznawcze Czytelników. 

Dr hab. Maria Danuta Głowacka 

Redaktor Naczelny 

Dr Ewa Mojs 

Redaktor Naukowy

Editor’s note 

Dear Readers, 

On behalf of the Scientific Committee, I have a pleasure 

to recommend to you the new issue of the Polish Nursing. 

In the current issue, we are continuing to implement 

changes which started in 2009 i.e. we promote first student 

papers prepared by members of student scientific 

societies of Adam Mickiewicz University and Poznan 

University of Medical Sciences. We wish to advertise our 

legal section where Joanna Zdanowska, who is a research 

worker at Poznan University of Medical Sciences, provides 

consultation on legal solutions and regulations in 

healthcare, employment, contracts, patient’s rights and soforth. 

We encourage you to contact Joanna Zdanowska via 

e-mail, particularly to discuss issues connected with the 

amended healthcare bill. In the Genereal Section we attach 

article review form so that all authors can learn about 

meritorical and formal demands of our Editorial Board 

before sending us articles. 

The contents of this volume are diverse in character, yet 

they express the scope of clinical and scientific interests 

of medical personnel and research workers of medical universities 

and other colleges. The opening article in this issue 

contains information on breast cancer prevention, which is 

one of the most important professional tasks for nurses. 

This paper is particularly eminent and worth recommendation 

in light of recent epidemiological data, which point to 

increasing breast cancer prevalence among women. Among 

review papers, we recommend the article on the risk of in- 

fanticide and aggression towards infants in postnatal period. 

Here, it is vital to learn and predict patient’s reactions before 

they happen. In this issue you will also find an analysis 

of professional tasks of paramedics i.e. on asthma as a life 

threatening condition. 

Wojciech Kurlapski, who is the author of the paper, 

reflects on march training in cardiac rehabilitation. Additionally, 

students present issues on interests and forms 

of spending leisure time. This problem is particularly 

noteworthy in the context of preventative health actions 

in this age group. 

In the further part of this issue you can find student article 

on one’s mental representation of illness and a sense 

of coherence as a predictor of health in SM patients. We 

also encourage you to read a report from a cyclical conference 

and invite you to participate in new editions of a symposium 

dedicated not only to students but also to everyone 

interested in the area of humanities in medicine. 

In the final part you can find information about Postgraduate 

School of Health Care Management. We encourage 

you to become members of the Polish Society of Health 

Sciences (please find a membership form attached). 

Wishing you fruitful reading we would like to lift the 

curtain on further changes in subsequent issues of our journal 

because our goal is to continually increase our quality 

and publish materials which meet educational and intellectual 

needs of readers. 

Maria Danuta Głowacka, PhD 

Editor in Chief 

Ewa Mojs, PhD 

Scientific Editor

Pielęgniarstwo Polskie 3(41), 135–143, 2011 

WPŁYW MASS MEDIÓW NA POSZERZANIE WIEDZY 

DOTYCZĄCEJ PROFILAKTYKI RAKA PIERSI 

WŚRÓD MIESZKANEK WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO 

IMPACT OF MASS MEDIA ON BROADENING KNOWLEDGE 

ABOUT BREAST CANCER PREVENTION AMONG THE RESIDENTS 

OF THE WESTERN POMERANIA PROVINCE 

MARIA DANUTA GŁOWACKA 1 , ANNA EWA KOPROWICZ 2 , RADUNKA CVEJIĆ 3 , 

IWONA NOWAKOWSKA 1 , ALICJA GŁOWACKA-RĘBAŁA 4 

Streszczenie 

Rak piersi (kod C50 według klasyfikacji ICD-10) jest najczęstszą 

przyczyną zgonów kobiet na świecie wywołaną chorobą nowotworową 

[1]. W województwie zachodniopomorskim zajmuje on 

(po raku płuca) drugie miejsce wśród onkologicznych przyczyn 

zgonów kobiet [2]. Na poprawę statystyk mogą wpływać między 

innymi: łatwiejszy dostęp do nowoczesnej diagnostyki i nowych 

metod leczenia, wzrost świadomości pacjentek oraz skryning 

mammograficzny, który pozwala wykryć chorobę we wczesnym 

stadium rozwoju [3]. 

Dzięki wprowadzonej w 2005 roku w Polsce ustawie Narodowy 

Program Zwalczania Chorób Nowotworowych warunki dostępu 

kobiet do przesiewowych badań mammograficznych poprawiły 

się [4]. Niecałe 40% pacjentek z województwa zachodniopomorskiego 

w wieku 50 do 69 lat poddaje się raz na dwa lata badaniom 

mammograficznym, podczas gdy oczekiwany spadek zgo- 

nów obserwować można przy zgłaszalności 70–75% [5, 6]. 

Mieszkanki Pomorza Zachodniego wśród przyczyn niezgłaszania 

się na mammografię wymieniają: lęk przed badaniem i informacją 

o chorobie, brak czasu i pieniędzy na transport oraz brak wystarczającej 

wiedzy na ten temat i niechęć do poddania się badaniu. 

Wpływ na poprawę świadomości pacjentek, a co za tym idzie na 

zmiany w podejściu kobiet do dbania o zdrowie w tym zakresie, 

mogą mieć między innymi lekarz, pielęgniarka i media. 

Słowa kluczowe: rak piersi, skryning mammograficzny, media. 

Wstęp i cel 

Międzynarodowe analizy, w tym Agencji Badań nad 

Rakiem – GLOBOCAN podają, że na świecie obserwuje 

się stały wzrost zachorowań na raka piersi. Ponad milion 

nowych zachorowań na ten nowotwór i ponad 400 tysięcy 

zgonów rocznie jest poważnym wyzwaniem dla współczes- 

nej medycyny [1]. 

1 Zakład Organizacji i Zarządzania 

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego 

Kierownik Zakładu: dr hab. Maria Danuta Głowacka 

2 Polskie Radio Szczecin SA 

3 Eli Lilly Polska 

4 Katedra Profilaktyki Zdrowotnej 

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 

Kierownik: prof. dr hab. med. Jacek Wysocki 

Summary 

Breast cancer (code C50 according to the ICD-10 classification) 

is the leading cause of death from cancer in women in the 

world [1]. In the Western Pomerania province it is the second 

in place (after lung cancer) cause of death from cancer in women 

[2]. The statistics may be improved by the following, 

among others: easier access to modern diagnostics and new 

treatments, an increase in patient awareness and mammography 

screening, which permits the detection of the disease in its 

early stages [3]. 

Thanks to the National Cancer Prevention Programme introduced 

in Poland in 2005, women's access to mammography 

screening has improved [4]. Less than 40% of Western Pomerania 

women aged 50 to 69 attend once every two years for 

mammography tests, while an expected decline in deaths can 

be observed with an attendance of 70–75% [5, 6]. 

The residents of Western Pomerania report the following reasons 

for not attending for mammography screening: fear of the test 

and information about the disease, lack of time and money for 

transport and a lack of sufficient knowledge on this subject and 

an unwillingness to submit to the examination. An improvement 

in the awareness of patients, and what follows, a change in the 

attitude of women to health care in this respect, may be influenced 

by, among others, the doctor, nurse, or the media. 

Key words: breast cancer, mammographic screening, media. 

W 2009 roku w Polsce zarejestrowano 15864 nowych 

przypadków raka piersi oraz 5311 zgonów z jego 

powodu. Przeciętnie, co 40 minut kolejna Polka dowiaduje 

się o tym, że choruje na tego raka, a z jego powodu, 

co 2 godziny umiera w Polsce jedna pacjentka. Zaobserwowano, 

że 57% nowych zachorowań występuje u kobiet 

w przedziale wiekowym 50–69 [2].

136 

Aby zmienić te statystyki próbuje się między innymi 

więcej uwagi poświęcić profilaktyce i edukacji onkologicznej 

Polaków [7]. Lukę tę w części usiłują wypełnić 

mass media, wymieniane przez pacjentów, jako ważne 

źródło informacji o zdrowiu [8]. Media, będąc jednym 

z partnerów w działaniach edukacji onkologicznej odgrywają, 

ważną rolę w promocji zdrowia tym bardziej, że 

potrafią najszybciej dotrzeć do sfer psychologicznej i spo- 

łecznej człowieka [9, 10]. Zajmują one trzecie miejsce 

w podziale zajęć dobowych po pracy i śnie [10]. Zbadanie, 

czy mieszkanki województwa zachodniopomorskiego 

wiedzę dotyczącą profilaktyki raka piersi czerpią między 

innymi z mass mediów jest celem pracy. 

Materiał i metody 

Osoby badane 

W badaniu przeprowadzonym od października 2008 

do czerwca 2009, wzięło udział 300 kobiet reprezentujących 

5 60-osobowych grup z województwa zachodniopomorskiego: 

pracownice mediów, pracownice ochrony 

zdrowia, amazonki ze Stowarzyszenia Amazonek „Agata” 

w Szczecinie, mieszkanki wsi pełniące w województwie 

zachodniopomorskim funkcje sołtysów oraz studentki 

medycyny. 

Metody badań 

W badaniu wykorzystano: 

– ankietę własnego autorstwa 

– informacje otrzymane z Centralnego i Wojewódzkiego 

Ośrodka Koordynującego Program Wczesnego 

Wykrywania Raka Piersi w Warszawie oraz 

w Szczecinie na temat zgłaszalności na badania 

mammograficzne kobiet w wieku od 50 do 69 lat. 

Źródłem badań był komputerowy System Informatyczny 

Monitorowania Profilaktyki (SIMP). Zawarte 

w nim dane pozwoliły przeprowadzić analizę wpływu 

różnych źródeł informacji, a także programów promują- 

Maria Danuta Głowacka i inni 

Tabela 1. Charakterystyka rozkładu wieku [lata] badanych pięciu grup 

Table 1. Characteristics of the age distribution [in years] of the five surveyed groups 

Charakterystyka 

rozkładu 

Pracownice 

mediów 

Pracownice 

ochrony 

zdrowia 

Amazonki Mieszkanki wsi Studentki 

min.–max 21–63 28–80 43–80 30–67 21–29 

Q 1–Q 3 26,5–37 36–57 55–67 44,5–50 22–24 

mediana 33 50 59 50,5 22,5 

x (SD) 34,5 (10,6) 47,9 (12,2) 60,9 (7,8) 49,5 (8,8) 22,8 (1,3) 

p < 0,001 < 0,02 > 0,06 > 0,66 < 0,001 

Liczba kobiet 

w wieku 25–59 lat 

8 30 50 32 

min. – wartość najmniejsza; max – wartość największa; Q1 – kwartyl pierwszy; Q3 – kwartyl trzeci 

x – średnia arytmetyczna; SD – odchylenie standardowe; p – poziom istotności według testu Shapiro–Wilka 

Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept. 

cych zdrowie na zgłaszalność kobiet w wieku od 50 do 

69 lat na badania profilaktyczne raka piersi. 

Badania przeprowadzono, posługując się metodą sondażu 

diagnostycznego, wykorzystując do tego celu specjalnie 

skonstruowany kwestionariusz ankiety. Udział w badaniu 

był dobrowolny, a osoby uczestniczące w ankiecie wypełniły 

ją anonimowo. 

W analizie statystycznej rozkłady zmiennych dychotomicznych 

scharakteryzowano podając liczebność (n) 

i częstość (%) występowania kategorii tych zmiennych 

w każdej 60-osobowej grupie kobiet. 

Porównań częstości występowania kategorii zmiennych 

dychotomicznych możliwych 10 par grup, dokonano 

stosując test niezależności χ2 z poprawką Yatesa, 

celem ustalenia istotności statystycznej i jej poziomu (p). 

Rozkłady zmiennych ciągłych dla każdej grupy kobiet 

scharakteryzowano podając: 

– przedział zmienności (min.–max), gdzie min. – 

wartość najmniejsza, max – wartość największa 

– przedział międzykwartylowy (Q1–Q3), gdzie Q1 – 

kwartyl pierwszy, Q3 – kwartyl trzeci 

– medianę; średnią arytmetyczną ( x ) 

– odchylenie standardowe (SD) 

– poziom istotności według testu Shapiro–Wilka dla 

oceny zgodności rozkładu empirycznego zmiennych 

ciągłych z rozkładem normalnym. 

Dopuszczalne prawdopodobieństwo błędu pierwszego 

rodzaju (poziom istotności testu) przyjęto równe 0,05. 

Analizę statystyczną przeprowadzono z wykorzystaniem 

programu STATISTICA wersja 9. 

Wyniki 

Charakterystyka badanych grup 

Wiek 300 respondentek (pracownice: mediów i ochrony 

zdrowia, amazonki, mieszkanki wsi oraz studentki) był 

zróżnicowany. Charakterystykę rozkładu wieku kobiet badanych 

pięciu grup przedstawia tabela 1.

Wpływ mass mediów na poszerzanie wiedzy dotyczącej profilaktyki raka piersi wśród mieszkanek … 137 

Wśród respondentek, najmłodsze – 21 lat były: studentkami 

i pracownicami mediów, najstarsze – 80 lat to: pracownice 

ochrony zdrowia i amazonki. Mediana wieku 

studentek wynosiła 22,5 lat, zatrudnionych w mediach – 33 

lata, w ochronie zdrowia – 50 lat, mieszkanek wsi – 50,5 

i amazonek 59 lat. W wieku od 22 do 24 lat było 50% studentek, 

w wieku od 26,5 do 37 lat było 50% zatrudnionych 

w mediach i 50% w ochronie zdrowia było w wieku od 36 

do 57 lat, 50% mieszkanek wsi miało od 44,5 do 50 oraz 

50% amazonek było w wieku od 55–67 lat. 

Populacyjny Program Wczesnego Wykrywania Raka 

Piersi obejmuje przesiewowymi badaniami mammograficznymi 

pacjentki w wieku od 50 do 69 lat. W tym przedziale 

wiekowym było 120 kobiet. Wśród amazonek było 

83,3%, mieszkanek wsi 53,3%, pracownic ochrony zdrowia 

50% i pracownic mediów 13,3% osób z tej grupy 

wiekowej. 

Wśród ankietowanych wykształcenie podstawowe 

miało po 10% amazonek i mieszkanek wsi, wykształcenie 

zawodowe – jedna amazonka (1,7%) oraz 16,7% 

kobiet ze wsi. Najwięcej osób z wykształceniem średnim 

ogólnokształcącym, poza studentkami, było wśród amazonek 

(23,3%), średnim zawodowym – mieszkanek wsi 

(26,7%), niepełnym wyższym u pracownic mediów 

(25%), wyższym – pracownic ochrony zdrowia (96,7%). 

Ankietowane od 50 do 69 lat miały wykształcenie: podstawowe 

– 10% amazonek i 15,6% mieszkanek wsi, zawodowe 

– 21,9% kobiet ze wsi, średnie ogólnokształcące – 

26% amazonek i 18,8% mieszkanek wsi, niepełne wyższe – 

Tabela 2. Wybrane przez respondentki media, które dobrze kolportują (emitują) publikacje medyczne, dotyczące profilaktyki onkologicznej 

Table 2. The media selected by the respondents that report (broadcast) medical publications well, on the prevention of cancer 

Media 

Pracownice 

mediów 

(n = 60) 

Pracownice 

ochrony 

zdrowia 

(n = 60) 

Amazonki 

(n = 60) 

Mieszkanki 

wsi 

(n = 60) 

Studentki 

(n = 60) 

k % k % k % k % k % 

1. Prasa codzienna 57 95 39 65 40 66,7 12 20 17 28,3 

2. Prasa bezpłatna 45 75 22 36,7 7 11,7 50 83,3 

3. Magazyn kobiecy 56 93,3 29 48,3 25 41,7 9 15 

4. Tygodnik 53 88,3 28 46,7 12 20 8 13,3 

5. Miesięcznik 53 88,3 29 48,3 28 46,7 7 11,7 

6. Radio 59 98,3 40 66,7 46 76,7 48 80 36 60 

7. Telewizja 60 100 26 43,3 39 65 42 70 24 40 

8. Internet 12 20 15 25 9 15 4 6,7 49 81,7 

9. Czasopisma specj. 8 13,3 11 18,3 

10. Inne media 19 31,7 60 100 

n – liczba kobiet w danej grupie 

k – liczba kobiet, które wskazały media dobrze kolportujące (emitujące) 

wyniki nie sumują się do 100%, ze względu na wielokrotność odpowiedzi 

specj. – specjalistyczne 


16% amazonek, 6,3% mieszkanek wsi, wyższe – 100% 

reprezentantek mediów, 93,3% pracownic ochrony zdrowia, 

32% amazonek i 12,5% mieszkanek wsi. 

W celu uściślenia preferencji ankietowanych w sprawie 

ukazywania się publikacji medycznych w różnych mediach, 

zapytano o rodzaje publikatorów, spełniających najlepsze 

warunki kolportowania (emisji) publikacji dotyczących 

profilaktyki onkologicznej dla pacjentów. Media rekomendowane 

przez respondentki z różnych grup przedstawia 

tabela 2. 

Pracownice ochrony zdrowia, podobnie jak amazonki 

uważały, że publikacje medyczne docierają przede 

wszystkim z radia, prasy codziennej i telewizji. Dla 

ponad 80% mieszkanek wsi prasa bezpłatna była najlepszym 

źródłem przekazywania informacji, następnie radio 

i telewizja. Kobiety ze wsi wskazywały na Internet najrzadziej, 

inaczej niż studentki, dla których to źródło 

informacji miało największe poparcie. Studentki ceniły 

również radio. Mniejszym zainteresowaniem przyszłych 

lekarek cieszyła się prasa codzienna. 

W nawiązaniu do prasy codziennej (1), jako miejsca 

publikacji medycznych, w częstościach odpowiedzi ankietowanych 

były różnice istotnie statystyczne dla wszystkich 

par grup (p < 0,001) poza częstościami: amazonek i pracownic 

ochrony zdrowia oraz studentek i mieszkanek wsi. 

W odniesieniu do prasy bezpłatnej (2), między częstościami 

każdej pary grup oprócz porównania częstości reprezentantek 

mediów i mieszkanek wsi stwierdzono różnice istotne 

statystycznie p ∈ [0,02–0,001]. Porównania częstości dla

138 

par grup magazynów kobiecych (3), a także miesięczników 

(5) istotne statystycznie różnice p ∈ [0,006–0,001] stwierdzono 

we wszystkich parach grup poza amazonkami 

i pracownicami ochrony zdrowia. W wyborze radia (6) 

istotne statystycznie p ∈ [0,004–0,001] różnice zachodziły 

między częstością dla pracownic mediów, a częstościami 

pozostałych grup oraz między mieszkankami wsi i studentkami 

(p < 0,03). Istotne statystycznie [p ∈ 0,03–0,001] 

różnice zanotowano w sprawie telewizji (7) między wszystkimi 

grupami prócz pracownic ochrony zdrowia i studentek, 

a także amazonek i mieszkanek wsi. Odnotowano różnice 

istotne statystycznie p ∈ [0,02–0,001] w stosunku do tygodnika 

(4) między wszystkimi grupami poza porównaniem 

mieszkanki wsi i amazonki. W przypadku Internetu (8) 

różnice częstości istotne statystycznie (p < 0,001) wystąpiły 

między studentkami, a pozostałymi grupami oraz między 

pracownicami ochrony zdrowia, a mieszkankami wsi (p < 

0,02). Czasopisma specjalistyczne (9) były domeną przede 

wszystkim pracownic ochrony zdrowia i mediów. Istotne 

statystycznie p ∈ [0,02–0,002] różnice częstości były między 

częstością pracownic mediów i pracownic ochrony 

zdrowia, a amazonkami, mieszkankami wsi oraz studentkami. 

Odnośnie niewymienionych w ankiecie innych mediów 

(10), istotne statystycznie (p < 0,001) różnice zauważono 

między częstością pracownic mediów, a częstościami pozostałych 

grup. 

Wykształcenie podstawowe miały jedynie amazonki 

i mieszkanki wsi. Spośród kobiet z tym wykształceniem 

radio i telewizję oraz prasę bezpłatną częściej wskazywały 

kobiety ze wsi niż amazonki, odwrotnie było z prasą codzienną. 

Magazyn kobiecy i Internet wymieniały tylko 

amazonki. Wśród kobiet z wykształceniem średnim ogólnokształcącym 

radio wskazały pracownice mediów – 

90,9%, mieszkanki wsi – 87,5%, amazonki – 85,7% i studentki 

– 60%; telewizję wybrało: 100% reprezentantek 

mediów, 87,5% mieszkanki wsi, 78,5% amazonek i studentek 

40%; prasę codzienną wymieniały: pracownice mediów 

– 100%, amazonki – 57,1%, mieszkanki wsi – 37,5% i stu- 

dentki – 28,3%; prasę bezpłatną: 90,9% pracownic mediów, 

75% kobiet ze wsi i 14,3% amazonek; magazyn kobiecy: 

90,9% przedstawicielek publikatorów, 42,9% amazonek 

i 12,5% mieszkanek wsi, Internet natomiast studentki – 

81,7%, następnie pracownice mediów – 63,6% i amazonki 

– 21,4%. 

W gronie kobiet z wykształceniem średnim zawodowym 

radio najczęściej podały pracownice mediów – 100%, 

kobiety ze wsi – 75%, amazonki – 66,6%, telewizję: 100% 

pracownic mediów, 63,6% amazonek i 60,3% mieszkanek 

wsi, prasę codzienną: amazonki – 72,7%, pracownice mediów 

– 66,7%, kobiety ze wsi – 18,7%, prasę bezpłatną: 

mieszkanki wsi – 68,7%%, pracownice mediów – 66,7%, 

magazyn kobiecy: przedstawicielki mediów – 100%, amazonki 

– 36,4% i kobiety ze wsi – 31,3%, Internet natomiast 

pracownice mediów – 33,3%, mieszkanki wsi – 12,5% 

i amazonki – 9,1%. 

Pośród kobiet z wykształceniem niepełnym wyższym 

radio wymieniały: pracownice mediów – 100% i mieszkanki 

wsi – 100% oraz amazonki – 77,8%, telewizję wybrało: 


100% reprezentantek mediów, 80% mieszkanek wsi i 55,6% 

amazonek, prasę codzienną wskazały: pracownice mediów 

– 93,3%, amazonki – 55,6%, prasę bezpłatną: pracownice 

mediów – 80% i mieszkanki wsi – 80%, magazyn kobiecy: 

86,7% przedstawicielek publikatorów, 44,4% amazonek 

i 20% mieszkanek wsi, Internet: mieszkanki wsi – 40%, 

następnie amazonki – 22,2% i pracownice mediów – 3,66%, 

a także amazonki – 21,4%. 

Spośród kobiet z wykształceniem wyższym radio, wybierały: 

pracownice mediów – 100%, amazonki – 94,7%, 

mieszkanki wsi – 66,7%, pracownice ochrony zdrowia – 

65,5%, telewizję: 100% pracownic mediów, 73,3% mieszkanek 

wsi, 68,4% amazonek i 43,1% pracownic ochrony 

zdrowia, prasę codzienną: pracownice mediów – 100%, 

amazonki – 89,4%, pracownice ochrony zdrowia – 65,5%, 

kobiety ze wsi – 13,3%, prasę bezpłatną: mieszkanki wsi – 

93,3%, pracownice mediów – 67,9%, pracownice ochrony 

zdrowia – 37,9% i amazonki – 5,3%, magazyn kobiecy: 

przedstawicielki mediów – 96,4%, amazonki – 52,6% pracownice 

ochrony zdrowia – 50% i mieszkanki wsi – 13,3%, 

Internet natomiast: pracownice mediów – 21,4% oraz pracownice 

ochrony zdrowia – 19%. 

Spośród kobiet w wieku 21–29 lat radio, jako medium 

dobrze kolportujące (emitujące) publikacje medyczne najczęściej 

wskazywały pracownice mediów – 95,4% i studentki 

– 60%, telewizję: 40% studentek, 9,1% pracownic 

mediów, prasę bezpłatną: 77,3% reprezentantek mediów, 

magazyn kobiecy: 90,9% przedstawicielek publikatorów 

i 25% pracownic ochrony zdrowia, Internet: studentki – 

81,7% i pracownice mediów 36,6%. 

Wśród kobiet w wieku od 30 do 49 lat radio wymieniały: 

pracownice mediów – 100%, mieszkanki wsi – 

78,6% i pracownice ochrony zdrowia 64%, telewizję: 

100% reprezentantek mediów, 71,4% mieszkanek wsi 

i 44% pracownic ochrony zdrowia, prasę bezpłatną: 82,1% 

mieszkanek wsi, 70% pracownic mediów i 24% kobiet 

zatrudnionych w placówkach ochrony zdrowia, magazyn 

kobiecy: 93,3% przedstawicielek publikatorów, 44% pracownic 

ochrony zdrowia i 21,4% mieszkanek wsi, Internet 

natomiast: pracownice ochrony zdrowia –16%, mieszkanki 

wsi – 10,7% i pracownice mediów – 6,7%. 

W gronie kobiet w wieku od 50 do 69 lat radio wybierały: 

pracownice mediów – 100%, mieszkanki wsi – 81,3%, 

amazonki – 74% i pracownice ochrony zdrowia 73,3%, 

telewizję: 100% pracownic mediów, 68,8% mieszkanek 

wsi, 64% amazonek i 46,7% przedstawicielek ochrony 

zdrowia, prasę bezpłatną: reprezentantki mediów – 87,5%, 

Mieszkanki wsi – 84,4%, pracownice ochrony zdrowia – 

53,3% i amazonki – 10%, magazyn kobiecy: przedstawicielki 

mediów – 100%, pracownice ochrony zdrowia – 

56,7%, amazonki – 42% i kobiety ze wsi – 9,4%, Internet: 

pracownice ochrony zdrowia – 30%, pracownice mediów – 

25%, amazonki – 16% i kobiety ze wsi 3,1%. Nieznacznie 

częściej starsze respondentki niż młodsze uważały, że klasyczne 

media dobrze kolportują (emitują) informacje medyczne, 

co szczególnie dotyczyło osób w wieku od 50 do 

69 lat. W odniesieniu do Internetu było odwrotnie, medium 

to budziło zainteresowania przede wszystkim studentek.


Medyczne publikacje w mediach zachodniopomorskich 

wpływały na wzrost świadomości pacjentek na 

temat profilaktyki raka piersi (Tabela 3.). 

Wszystkie reprezentantki mediów, ponad 90% pracownic 

ochrony zdrowia i studentek, a także ponad 80% 

amazonek i mieszkanek wsi uważało, że dzięki medycznym 

publikacjom w mediach wzrosła świadomość pacjentek 

na temat profilaktyki raka piersi. 

W przypadku pytania dotyczącego wpływu zachodniopomorskich 

mediów na wzrost świadomości pacjentek na 

temat profilaktyki raka piersi w odpowiedziach „tak” i „nie 

wiem” między pracownicami mediów, a amazonkami dostrzeżono 

różnice statystycznie istotne (p < 0,02) oraz między 

reprezentantkami publikatorów, a mieszkankami wsi 

(p < 0,006). 

Zauważono, że im starsze były ankietowane, tym częś- 

ciej wskazywały na to, że dzięki publikacjom medycznym 

wzrosła świadomość pacjentek na temat profilaktyki raka 

piersi. Odwrotna zależność zachodziła w przypadku negowania 

postawionej hipotezy. 

Wykształcenie ankietowanych nie miało zasadniczego 

wpływu na uznanie, iż dzięki zachodniopomorskim mediom 

wzrosła świadomość pacjentek na temat profilaktyki 

raka piersi. Tego zdania były wszystkie reprezentantki 

mediów, ponad 90% pracownic placówek ochrony zdrowia 

z wykształceniem wyższym. Najmniej ankietowanych 

reprezentowało takie stanowisko wśród amazonek (81,8%) 

z wykształceniem średnim zawodowym, a spośród mieszkanek 

wsi (60%) z wykształceniem niepełnym wyższym. 

Prawdopodobnie częściej w przesiewowych badaniach 

uczestniczą świadome rozwoju choroby pacjentki 

niż kobiety, które nie mają wiedzy na temat profilaktyki 

chorób nowotworowych. W latach 2007–2010 informacje 

o tych badaniach docierały do mieszkanek województwa 

zachodniopomorskiego z różnych źródeł informacji, 

co wizualizuje rycina 1. 

Tabela 3. Opinia badanych kobiet, na temat wpływu publikacji medycznych w mediach zachodniopomorskich, na wzrost świadomości 

pacjentek w zakresie profilaktyki raka piersi 

Table 3. The opinion of the surveyed women on the impact of medical publications in the Western Pomerania media, on the rise 

in patients' awareness of cancer prevention 

Odpowiedzi respondentek 

Pracownice 

mediów 

(n = 60) 

Pracownice 

ochrony 

zdrowia 

(n = 60) 

Amazonki 

(n = 60) 

Mieszkanki 

wsi 

(n = 60) 

Studentki 

(n = 60) 

k % k % k % k % k % 

Tak 

Nie 

60 100 56 93,3 53 88,3 51 85 57 95 

Nie wiem 4 6,7 7 11,7 9 15 3 5 

Razem 60 100 60 100 60 100 60 100 60 100 

n – liczba kobiet z danej grupy 

k – liczba kobiet wypowiadających się na temat wpływu mediów na wzrost świadomości pacjentek w zakresie profilaktyki raka piersi 


W latach od 2007 do 2010 media zachodniopomorskie 

do wykonania badania mammograficznego najwięcej kobiet 

(12%) zachęciły w roku 2007. W ramach realizacji 

Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych, 

Populacyjny Program Wczesnego Wykrywania Raka 

Piersi ruszył na dobre w 2007 roku. Wówczas publikatory, 

jako źródło informacji o badaniach mammograficznych, 

były na trzeciej pozycji. Na pierwszej uplasowały się zaproszenia 

imienne, zaraz za nimi inne źródła. Z każdym następnym 

rokiem obserwowano mniejsze zainteresowanie 

pacjentek anonsami medialnymi na ten temat. W roku 2008 

na mammografię, po otrzymaniu informacji za pośrednictwem 

mediów zgłosiło się 10,5%, w 2009 – 9%, a w 2010 – 

6,8% kobiet. Od 2008 roku odnośnie informowania pacjentek 

o skryningu mammograficznym, zauważono większą 

aktywność lekarzy specjalistów, prawdopodobnie dlatego od 

tego czasu media, jako czynnik sprawczy decyzji o badaniu 

spadły na czwarte miejsce. 

W celu poznania przyczyn niskiej zgłaszalności na 

mammografię, zwrócono się do badanych, by zechciały 

podzielić się swoją wiedzą na ten temat. Ze szczególną 

uwagą przyjrzano się odpowiedziom amazonek, czyli 

pacjentkom doświadczonym chorobą, a także mieszkankom 

wsi, którym nie zapewniono w Polsce równych 

z mieszkankami miast szans dostępu do badań. Wyniki 

dla poszczególnych grup wizualizuje tabela 4. 

Kobiety reprezentujące media (73,3%), podobnie, jak 

placówki ochrony zdrowia (78,3%) najczęściej uważały, że 

powód niezgłaszania się pacjentek na skryning mammograficzny 

może tkwić w strachu przed informacją o chorobie. 

Wszystkie mieszkanki wsi i amazonki (88,3%) były zdania, 

że pacjentki nie mają pieniędzy na dojazd na badanie. studentki 

(90%), mieszkanki wsi (85%) amazonki (70%), 

pracownice ochrony zdrowia (55%) i reprezentantki mediów 

(51,7%) twierdziły, że brak wystarczającej wiedzy 

może być przyczyną złej frekwencji na badaniach.

140 

Pielęgniarka 

SMS 

Lekarz POZ 

Lekarz specjalista 

Media 

Inne źródła informacji 

Zaproszenia imienne 


2007 2008 2009 2010 

0 10 20 30 40 50 60 70 

Rycina 1. Odsetek badań mammograficznych wykonanych w województwie zachodniopomorskim w latach od 2007 do 2010 roku 

z podziałem na źródła informacji 

Figure 1. The percentage of mammograms performed in the Western Pomerania province in 2007 to 2010, broken down into sources 

of information 

Źródło: opracowano na podstawie danych SIMP, COK Warszawa i WOK Szczecin. 

Source: data based on SIMP, COK Warszawa and WOK Szczecin. 

Tabela 4. Liczba i odsetek ankietowanych, które wymieniły przyczyny niezgłaszania się pacjentek na przesiewowe badania mammograficzne 

Table 4. Number and percentage of respondents who reported reasons for non-attendance of patients for mammography screening 

Przyczyny 

niezgłaszania się 

na skryning mammograficzny 

Pracownice 

mediów 

(n = 60 ) 

Pracownice 

Ochrony 

Zdrowia 

(n = 60) 

% 

Amazonki 

(n = 60 ) 

Mieszkanki 

wsi 

(n = 60) 

Studentki 

(n = 60) 

n % n % n % n % n % 

1. Boją się badania 39 65 43 71,7 51 85 

2. Boją się informacji o chorobie 44 73,3 47 78,3 50 83,3 53 88,3 49 81,7 

3. Nie mają pieniędzy na dojazd na 

badania 

40 66,7 45 75 53 88,3 60 100 

4. Nie mają czasu 15 25 8 13,3 13 21,7 39 65 

5. Nie mają wystarczającej wiedzy 31 51,7 33 55 42 70 51 85 43 71,7 

6. Nie chcą 15 25 5 8,3 18 30 

n – liczba ankietowanych z danej grupy 

k – liczba kobiet wymieniających przyczyny niezgłaszania się na badania mammograficzne, wyniki nie sumują się do 100%, ze względu na 

wielokrotność odpowiedzi 


W przypadku strachu przed badaniem (1), statystycznie 

istotne p ∈ [0,04–0,001] różnice zarysowały się 

między większością grup poza porównaniami; pracownice 

ochrony zdrowia, a reprezentantki mediów i amazonki 

oraz mieszkanki wsi, a studentki. Zaobserwowano 

też różnice statystycznie istotne p ∈ [0,02–0,001] między 

większością porównań poza: pracownice mediów vs 

pracownice ochrony zdrowia i reprezentantki placówek 

ochrony zdrowia vs amazonki w odniesieniu do braku 

pieniędzy na dojazd na badanie (3). Różnica statystycznie 

istotna p ∈ [0,02–0,001] miała miejsce między przeważającą 

grupą porównań oprócz – pracownice mediów, 

a: zatrudnione w placówkach ochrony zdrowia i amazonki; 

przedstawicielki zakładów ochrony zdrowia i amazonki, 

przy stwierdzeniu, że kobietom brakuje czasu na 

wykonanie badania (4). Przy odpowiedzi na temat braku


wystarczającej wiedzy onkologicznej (5) tworzyły się 

różnice statystycznie istotne (p < 0,001) między studentkami, 

a: amazonkami, pracownicami ochrony zdrowia 

i mediów, mieszkankami wsi, a: przedstawicielkami 

mass mediów i placówek medycznych. Brak chęci do 

wykonywania badań (6) wywoływał różnice statystycznie 

istotne p ∈ [0,006–0,001] między amazonkami, a: studentkami, 

mieszkankami wsi i zatrudnionymi w ochronie 

zdrowia oraz p ∈ [0,03–0,001] między reprezentantkami 

publikatorów, a: pracownicami ochrony zdrowia, mieszkankami 

wsi i studentkami. 

Im starsze były reprezentantki mediów, tym częściej 

uważały, że kobiety nie zgłaszają się na badania mammograficzne, 

ponieważ boją się badania, informacji o chorobie, 

nie mają czasu, pieniędzy na dojazd oraz wystarczającej 

wiedzy. Częściej starsze niż młodsze pracownice ochrony 

zdrowia uważały, że przed udziałem w skryningu, kobiety 

paraliżuje strach dotyczący badania, brak czasu, wiedzy 

i środków na dojazd do placówki diagnostycznej. Podobne 

zależności między wiekiem ankietowanych amazonek do- 

strzeżono w odniesieniu do lęku przed informacją o chorobie, 

braku pieniędzy na dojazd na badanie, braku wiedzy 

i niechęci. 

W przypadku mieszkanek wsi prawidłowość ta zachodziła 

w odniesieniu do odpowiedzi: „nie mają czasu”. 

Wszystkie kobiety mieszkające na wsi, bez względu na 

wiek za przyczynę niezgłaszania się kobiet na badania 

podały brak środków finansowych na transport. 

Omówienie 

Rak piersi jest najczęstszym nowotworem złośliwym 

u kobiet na świecie. Szacuje się, że liczba zachorowań na 

raka piersi w Polsce wzrośnie z 15,9 tys. w 2009 roku do 

20,4 tys. w roku 2020 [11]. Jednym z najlepiej poznanych 

badań profilaktycznych raka piersi jest skryning mammograficzny 

[6, 12]. W 2007 roku z przesiewowych badań 

mammograficznych skorzystało ponad 59 mln mieszkanek 

Unii Europejskiej w wieku od 50 do 69 lat. Populacyjnym 

programem objęto ponad 90% kobiet (54 mln) z 22 krajów, 

a w pięciu krajach badania te wykonano u pacjentek w ra- 

mach programów niepopulacyjnych [13, 14]. Według danych 

Systemu Informatycznego Medycznej Profilaktyki (SIMP), 

w województwie zachodniopomorskim spośród ponad 226 

tys. kobiet w wieku od 50 do 69 lat, w populacyjnych badaniach 

mammograficznych wzięło udział niecałe 40%, a wie- 

dzę na temat tych badań kobiety otrzymują z różnych 

źródeł, między innymi za pośrednictwem zaproszeń imiennych, 

od lekarzy specjalistów i z mediów (Rycina 1.). 

Z przygotowanej ankiety własnego autorstwa wynika, 

że im starsze były reprezentantki mediów, tym częściej 

uważały, że kobiety nie biorą udziału w skryningu, 

ponieważ boją się badania, informacji o chorobie, nie 

mają czasu, pieniędzy na dojazd oraz wystarczającej 

wiedzy. Częściej starsze niż młodsze pracownice ochrony 

zdrowia uważały, że przed udziałem w skryningu 

paraliżuje strach dotyczący badania, brak czasu, wystar- 

czającej wiedzy i brak pieniędzy na dojazd do placówki 

diagnostycznej. Podobne zależności między wiekiem 

ankietowanych amazonek dostrzeżono w odniesieniu do 

lęku przed informacją o chorobie, braku pieniędzy na 

dojazd na badanie, braku wiedzy i niechęci. W przypadku 

mieszkanek wsi, prawidłowość ta zachodziła w odniesieniu 

do odpowiedzi: „nie mają czasu”. Wszystkie 

kobiety mieszkające na wsi, bez względu na wiek i wyk- 

ształcenie, za przyczynę niezgłaszania się na badania 

podawały brak środków finansowych na transport. W odniesieniu 

do strachu przed badaniem, statystycznie istotne 

różnice zarysowały się między większością grup. 

W celu ustalenia przyczyn niezadowalającej zgłaszalności 

kobiet w wieku 50–69 lat na skryning mammograficzny, 

Instytut Millward Brown SMG/KRC wykonał w 

2010 roku badania opinii społecznej na temat: „Postawy 

wobec programu profilaktyki raka piersi”. Z ankiety wynika, 

że 83% respondentek znało dobrze ten populacyjny 

program. Zdaniem respondentek, najlepszym źródłem 

informacji o programie były środki masowego przekazu 

(42,5% – telewizja, prasa i radio) [15]. Istotną rolę odgrywały 

też zaproszenia imienne (28,3%), a także dostępne 

w placówkach ochrony zdrowia ulotki i plakaty (23,5%). 

Wśród kobiet, które nie wykonały badania mammograficznego 

z własnego wyboru, aż 41% wiedziało o możliwości 

poddania się bezpłatnej mammografii. Przyczyną takiej 

postawy były między innymi pokutujące stereotypy myślenia 

o nowotworach, takie jak: „Lepiej nie wywoływać 

wilka z lasu” – 24%; „Lepiej nie wiedzieć” – 24%; „Lepiej 

nie ruszać” – 21% [15]. 

W 2001 roku CBOS przeprowadził badanie na temat 

profilaktyki raka piersi w kontekście ogólnopolskiego 

programu „Różowa wstążka”, mającego na celu zwrócenie 

uwagi na konieczność prowadzania badań profilaktycznych. 

Istotną rolę w informowaniu kobiet o tym 

przedsięwzięciu odegrały media. Respondenci twierdzili, 

że o „Różowej wstążce” dowiedzieli się: z telewizji 

(93%), z radia (60%), z prasy (57%), a od lekarza niecałe 

20%. Pytani (99%) uważali, że programy typu „Różowa 

wstążka” przyczyniają się do rozpowszechniania 

wiedzy o raku piersi [16]. 

W 2002 roku kobiety biorące udział w badaniu, zleconym 

przez Centrum Onkologii w Warszawie dotyczącym 

profilaktyki raka piersi i szyjki macicy informowały, 

że pierwszym źródłem informacji na temat samo- 

badania piersi byli: lekarz, pielęgniarka i położna (51% 

badanych), a drugim radio, telewizja i prasa (31%). Dalej 

plasowały się: broszura, ulotki i inne materiały (17%) 

oraz krewni i znajomi (4%) [17]. 

W województwie zachodniopomorskim zwrócono się 

z pytaniami do 270 lekarzy, 263 kobiet. Pacjentki – 83% 

podały, że media są istotnym źródłem informacji o nowotworach 

– profilaktyce i prewencji. Prawie 97% kobiet 

słyszało, że regularna mammografia umożliwia wczesne 

wykrycie raka. O mammografii, jako wczesnej metodzie 

wykrycia raka kobiety dowiedziały się z radia i telewizji. 

Dotyczyło to przede wszystkim kobiet powyżej 60. roku 

życia (42,9%) [18]. O zakresie wiedzy pacjentów na temat

142 

profilaktyki nowotworowej przekonany był następujący 

odsetek zachodniopomorskich lekarzy: 8,5% – uważało, że 

pacjent wie na ten temat dużo lub raczej dużo, 14% – sądziło, 

że podopieczny nie wie nic, a 77% – twierdziło, że przeciętny 

Polak wie raczej mało [18]. 

Z raportu Millward Brown zatytułowanego „Postawy 

wobec programu profilaktyki raka piersi” z 2010 roku, 

wynika, że najlepszym źródłem o programie były: prasa, 

radio i telewizja. Pacjentki, które wykonały badanie 

mammograficzne, uczyniły to po otrzymaniu zaproszenia 

imiennego – 42%, po anonsach medialnych – 35%, 

oraz po informacjach od lekarza POZ – 23% i lekarza 

ginekologa – 13% [17]. 

Ankietowane były zdania, że media zachodniopomorskie 

mają wpływ na wzrost świadomości pacjentów 

w zakresie profilaktyki raka piersi, a publikacje medyczne 

są dobrze kolportowane (emitowane) przede wszystkim 

w radiu, następnie telewizji, prasie codziennej, prasie 

bezpłatnej, magazynie kobiecym, miesięczniku, tygodniku 

i Internecie. Podstawowym źródłem informacji 

dla studentek był Internet, a także radio, prawdopodobnie, 

jako medium towarzyszące, które nie odrywa od 

innego zajęcia. Mieszkanki zachodniopomorskich wsi 

twierdziły, że wiedza o zdrowiu w pierwszym rzędzie 

powinna docierać z bezpłatnej prasy, a następnie z radia 

i telewizji. Pracownice mediów najwyżej lokowały telewizję, 

radio i magazyny kobiece, natomiast pracownice 

ochrony zdrowia – radio, prasę codzienną i magazyny 

kobiece (Tabele 2., 3.). 

Wynik dotyczący Internetu, jako źródła informacji, był 

zbieżny z badaniem przeprowadzonym na ponad trzech 

tysiącach osób w wieku 15–34 przez SMG KRC (maj 

2010). Prawie 75% ankietowanych słuchało stacji radiowych 

on-line. Medium to towarzyszyło pracy przy komputerze 

[19]. Wiadomości te pokrywały się też z raportem 

On Board PR – ECCO z 2005 roku, wykonanym na podstawie 

badania opinii społecznej przez TNS OBOP. Wynika 

z niego, że dla 21% uczniów i studentów media pisane nie 

są wiarygodnym źródłem informacji. Grupa ta wysoko 

oceniła Internet [20]. 

W związku z tym, że media mają wpływ na poszerzanie 

wiedzy, dotyczącej profilaktyki raka piersi, prawdopodobnie 

w przyszłości zajdzie potrzeba opracowania 

atrakcyjnych programów na temat profilaktyki i promocji 

zdrowia, przekazywanych za pośrednictwem nowych 

mediów, które docierać będą do kolejnych pokoleń medialnych 

odbiorców. 

Wnioski 

1. Informacje na temat profilaktyki raka piersi docierają 

do kobiet z wielu źródeł. 

2. Wiedza kobiet dotycząca profilaktyki raka piersi 

wymaga stałego uzupełniania i poszerzania. 

3. Mass media mają wpływ na poszerzanie wiedzy 

dotyczącej profilaktyki raka piersi wśród mieszkanek 

województwa zachodniopomorskiego. 


4. Kobietom mieszkającym daleko od ośrodków diagnostycznych 

należy stworzyć łatwiejszy dostęp do badań. 

PIŚMIENNICTWO 

1. Globocan 2008 (IARC). Sekcja Informacji Nowotworów 

2011. 

2. Didkowska J., Wojciechowska U., Tarkowski W., Zatoński 

W., Nowotwory złośliwe w Polsce w 2009, COI, 

Warszawa 2011. 

3. Zielińska E., Nowicka W., Zdrowie kobiet w Polsce. 

RAPORT. Kongres Kobiet Polskich 2009, Kobiety dla 

Polski, Polska dla Kobiet. 20 lat transformacji 1989- 

2009, Fundacja Feminoteka, Warszawa 2009, 131. 

4. Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych 

(Dz. U. z 2005 r. Nr 143, poz. 1200). 

5. SIMP – System Informatyczny Medycznej Profilaktyki – 

1 stycznia 2012. 

6. Olszewski W.T., Badania przesiewowe w kierunku nowotworów, 

(W:) Onkologia Kliniczna, Krzakowski M. 

(Red.), Borgis, Warszawa 2006, 53-60. 

7. Pasz-Walczak G., Zapobieganie (W:) Onkologia. Podręcznik 

dla studentów i lekarzy, Kordek J., Jassem J., Jeziorski 

A., Kornafel J., Krzakowski M., Pawlęga J. (Red.), 

Via Medica, Gdańsk 2007, 52-57. 

8. Związek Pracodawców Mediów Publicznych. Media Publiczne 

w ocenie polskiego odbiorcy, Homo Homini, Instytut 

Badania Opinii, Warszawa 2011. 

9. Czupryna A., Poździoch S., Ryś A., Włodarczyk W.C., 

Zdrowie Publiczne, Vol. 2, UWM Vesalius, Kraków 

2000. 

10. Mrozowski M., Media masowe. Władza, rozrywka i biznes, 

Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2001, 

352-378. 

11. Didkowska J., Wojciechowska U., Zatoński W., Prognozy 

zachorowalności i umieralności na wybrane nowotwory złośliwe 

w Polsce do 2020 roku, COI, Warszawa 2009. 

12. Domagała W., Choroby sutka, (W:) Domagała W,. Stachura 

J., Patologia znaczy słowo o chorobie, Polska 

Akademia Umiejętności, Kraków 2009, 1059-1089. 

13. Karsa L., Antitila A., RoncoG., Ponti A., Malila N., Arbyn 

M., Segnan N., Castillo-Beltram M., Boniol M., Ferlay 

J., Hery C., Sauvaget C.L., Voti L., Autie P., Cancer 

Screening in the European Union. Report on the implementation 

of the Council Recommendation on cancer 

screening. First Report, European Commission 2008. 

14. Kozierkiewicz A., Bochenek T., Gilewski D., Topór- 

Mądry R., Biała Księga. Zwalczanie raka jelita grubego 

i raka piersi w Polsce na tle wybranych krajów europejskich. 

Prognozy zapadalności na raka piersi, Ośrodek 

Analiz Uniwersyteckich, Polskie Towarzystwo Onkologiczne, 

Warszawa–Kraków 2011. 

15. SMG/KRC – Instytut Millward Brown „Postawy wobec 

programu profilaktyki raka piersi”, 2010. 

16. CBOS, Wiedza o profilaktyce raka piersi, BS/161/2001, 

Warszawa listopad 2001. 

17. CBOS, Wiedza o profilaktyce raka piersi i szyjki macicy. 

Badanie COI z funduszu Banku Światowego, styczeń 

2002. 

18. PBS DGA (Pracownia Badań Społecznych), Wiedza o nowotworach 

i profilaktyce. Badanie na zlecenie Centrum Onkologii 

w Warszawie, Warszawa/Sopot 2006–2007.


19. Komitet Badań Radiowych, SMG/KRC, Badanie Internetowego 

Audytorium Radia, Maj 2010. 

20. Raport On Board PR–ECCO Network w oparciu o badania 

opinii społecznej przeprowadzone przez TNS OBOP 

w październiku 2005; na ogólnopolskiej, reprezentatywnej 

1005-osobowej próbie mieszkańców Polski w wieku 

15 i więcej lat. 

Adres do korespondencji: 


Zakład Organizacji i Zarządzania 

ul. Smoluchowskiego 11 

60-179 Poznań

Pielęgniarstwo Polskie 3(41), 144–149, 2011 

SKOJARZENIA Z CHOROBĄ NOWOTWOROWĄ WŚRÓD STUDENTÓW 

THE ASSOCIATIONS WITH CANCER DISEASE AMONG STUDENTS 

Streszczenie 

Cel. Głównym celem pracy było znalezienie odpowiedzi na 

pytanie – z czym kojarzy się choroba nowotworowa osobom 

młodym, będącym w okresie wczesnej dorosłości. 

Materiał i metoda. W przeprowadzonych badaniach została 

wykorzystana jedna z metod docierania do słownika umysłowego 

– metoda skojarzeń swobodnych. Każdy badany miał 

podać dwa pierwsze słowa, jakie przychodziły mu na myśl po 

usłyszeniu hasła, jakim była choroba nowotworowa. Oprócz 

dwóch skojarzeń każda osoba podawała dodatkowo swój wiek 

i płeć. Ogółem przebadano 126 osób. 

Wyniki. Wśród 126 przebadanych osób 72 osoby były to kobiety 

(58%), a 54 to mężczyźni (42%). Wśród podanych skojarzeń (252) 

najczęściej wymienianym skojarzeniem była „śmierć” – wymieniło 

je aż 51 ze 126 osób. 24 osoby podały skojarzenie „cierpienie”, 

a 22 „ból”. Tyle samo razy, bo 21 padło skojarzenie „chemia” 

i „rak”. Wśród kobiet, jak i mężczyzn zdecydowanie najczęściej 

pojawiającym się skojarzeniem była „śmierć”. Na drugim miejscu 

w grupie kobiet było skojarzenie „ból”, a u mężczyzn „cierpienie”. 

Wymienione najczęściej skojarzenia, tj.: „śmierć”, „ból”, „cierpienie”, 

„chemioterapia” są pojęciami nasyconymi lękowo, co może 

wskazywać na rodzaj kancerofobii wśród osób poniżej 30 roku 

życia. 

Słowa kluczowe: choroba nowotworowa, skojarzenia, wczesna 

dorosłość. 

Wprowadzenie 

Choroba nowotworowa i AIDS to w dzisiejszych czasach 

dwie główne choroby kojarzone z bezradnością i nieuchronną 

śmiercią – bardzo bolesną, rozciągniętą w czasie, 

a niekiedy nawet szpecącą [1]. Pomimo tego, że to chorzy na 

AIDS są bardziej naznaczani piętnem przez społeczeństwo, 

chorych na nowotwory także nie otacza się naturalnym 

wsparciem i nie traktuje bez uprzedzeń. Skuteczna walka 

z rakiem musi brać pod uwagę nie tylko leczenie osób chorych 

na nowotwór, ale także całe społeczeństwa – ludzi 

chorych i zdrowych. 

Szeroka akcja popularyzatorska, mająca na celu podnoszenie 

poziomu świadomości problemu, czyli przybliżenie 

aktualnego stanu wiedzy o chorobach nowotworowych, ich 

objawach oraz współczesnych metodach rozpoznawania 

i leczenia raka, mogłaby doprowadzić do zmiany stereotypowych 

postaw i przekonań [3], a co za tym idzie także sko- 

MARTA CZARNECKA-IWAŃCZUK 

Zakład Psychologii Klinicznej 


Kierownik: dr hab. Ewa Mojs 

Summary 

Aim. Main aim of the study was to answer the question – what 

is the association with the cancer disease among people in the 

early adulthood. 

Material and method. In the study was used a method of a free 

association. Each participant had to give two first words that 

came to mind after hearing the signal: cancer disease. Moreover, 

each person was questioned about an age and sex. There 

were 126 participants in the study. 

Results. Among 126 participants, 72 were women (58%) and 

54 were men (42%). The association that was pronounced most 

often was “death” (51 times), next was “suffering” (24), then 

“pain” (22). The same number of participants (21) associated 

“cancer disease” with “chemistry” and “cancer”. Among both 

women and men most often appeared association “death”. The 

second place took “pain” (in group of women) and “suffering” 

(in group of men). The associations appeared the most often in 

this study such as “death”, “pain”, “suffering”, “chemistry” are 

connected with fear. It can point at a kind of “cancer phobia” 

among people below the age of 30. 

Key words: cancer disease, associations, early adulthood. 

jarzeń z tą chorobą. Mogłaby spowodować z jednej strony 

wzrost zaufania do najnowszych osiągnięć współczesnej 

medycyny, a z drugiej strony podniesienie poczucia odpowiedzialności 

i podmiotowości jednostki w osiąganiu, utrzymywaniu 

i ochronie własnego zdrowia. Ponadto, sprzyjałaby 

budowaniu istotnego w profilaktyce i procesie leczenia 

nastawienia optymistycznego, eliminując tym samym postawę 

silnie lękową i bezradną. 

Przekonania i postawy dotyczące choroby nowotworowej 

w społeczeństwie polskim 

Choć brak jest zgody wśród psychologów, co do jednej 

definicji postaw, zgadzają się oni co do tego, że postawa 

to trwała ocena pozytywna lub negatywna ludzi, 

obiektów lub pojęć czy idei [2]. Na każdą postawę składają 

się trzy komponenty:

a) komponent emocjonalny – są to emocje, uczucia, 

reakcje emocjonalne, jaki mają czy kojarzą ludzie 

z obiektem postawy, 

b) komponent poznawczy – czyli przekonania, sądy, 

opinie, myśli, jakie mają ludzie na temat obiektu 

postawy, 

c) komponent behawioralny – są to wszelkie działania, 

zachowania wobec przedmiotu postawy. 

Postawy są trwałe, co oznacza, że utrzymują się 

przez dłuższy czas. Nie oznacza to jednak, że nie można 

ich zmienić czy zmodyfikować, np. dzięki wpływowi 

społecznemu, dysonansowi poznawczemu i związaną 

z nim zmianą zachowania lub dzięki komunikatom perswazyjnym 

w środkach masowego przekazu. Ponieważ 

komponenty postawy wzajemnie na siebie wpływają 

i nie są niezależne, zmiana jednego elementu wpływa na 

zmianę pozostałych dwóch. 

Problem zdefiniowania postawy wobec choroby nowotworowej 

rozwiązali Z. Nęcki i L. Górski, którzy dla 

potrzeb przeprowadzonych przez nich w latach dziewięćdziesiątych 

badań, porzucili ww. sposób definiowania 

postaw i zaproponowali własną definicję. Według 

nich postawa wobec choroby nowotworowej to „subiektywnie 

szacowane prawdopodobieństwo zachorowania 

i wiara w możliwości wyleczenia” [3] i składa się z trzech 

czynników: 

1) poczucia zagrożenia chorobą (PZ), 

2) nastawienia optymistycznego/pesymistycznego wobec 

procesu terapeutycznego (PT – pesymizm terapeutyczny), 

3) czynnika ogólnomedycznego, którym jest waga raka 

jako problemu (WR). 

Postawa ogólna wobec raka (Po) wyraża się według 

badaczy następującym wzorem: 

Po = PZ + PT + WR 

Wynikiem tak definiowanej postawy jest umiejscowienie 

postawy wobec choroby nowotworowej każdej osoby 

na dymensji, gdzie na jednym krańcu znajduje się przekonanie, 

takie jak: „Na pewno nie zachoruję na raka, a jeżeli 

już, to z pewnością zostanę uleczony, bo rak przestaje być 

dla medycyny problemem.”, a na przeciwnym krańcu 

stwierdzenie, takie jak: „Czuję, że mam raka, który przy 

obecnym stanie medycyny jest nieuleczalny.” 

Przekonania dotyczące choroby nowotworowej zdefiniowane 

zostały w tych badaniach jako „zespół potocznych 

sądów opisujących różne aspekty tej choroby” 

[3], a zatem są to twierdzenia ludzi na temat tego, jakie 

cechy według nich ma rak. 

Dla potrzeb badań Nęcki i Górski zdefiniowali także 

pojęcie wiedzy o raku, która, obok postaw i przekonań, jest 

ważnym elementem ogólnego systemu reprezentacji nowotworów 

w psychice człowieka. Wiedza to zespół informacji, 

które są uznawane przez współczesną medycynę [3]. 

W przeprowadzonych przez Nęckiego i Górskiego 

badaniach zastosowano cztery techniki badawcze: dwie 

skale postaw, ankietę dotyczącą różnych aspektów kon- 

Skojarzenia z chorobą nowotworową wśród studentów 145 

taktu z problematyką nowotworów i przypisywanych im 

cech oraz test wiadomości o chorobach nowotworowych. 

Badanie objęło 832 mieszkańców różnych miast i przeprowadzane 

były w sposób indywidualny oraz grupowo. 

Ważniejsze dla dalszej części pracy wyniki przeprowadzonych 

badań przedstawiają się następująco: 

1. Postawy wobec raka są nasycone lękiem. 30% badanych 

przejawiała postawy lękowe w stopniu ponadprzeciętnym, 

60% miała postawy umiarkowanie 

lękowe, a jedynie 10% badanych wykazywała 

zdecydowany brak lęku. 

2. Najbardziej zbliżonym czynnikiem postawy do bieguna 

lękowego był czynnik WR – waga raka jako 

problemu społecznego. Walka z rakiem, rozwój 

dziedzin medycyny związanych z tą chorobą to 

główne zadania współczesnej medycyny według 

badanych. 

3. Lęk w mniejszym stopniu niż z WR, a niemal w 

równym stopniu, co z obaw przed nieskutecznością 

leczenia (PT), wypływał z obawy przed zachorowaniem 

(PZ). Przy czym badacze uznali, że natężenie 

PT nie jest niepokojące, a badani wykazują sporą 

dozę optymizmu. 

4. 17% badanych uważało, że osoby, u których wykryto 

raka, nie mają żadnych szans na wyleczenie 

bez względu na to, kiedy diagnoza nastąpiła. 16% 

uważało, że szanse na wyleczenie są większe niż 

50%. Najczęściej jednak osoby badane uważały, że 

wyleczyć można co trzecią, czwartą osobę. Badacze 

wyjaśniali te wyniki faktem, że osoby badane 

sięgały w przypadku pytania o uleczalność do stereotypowych 

przekonań o beznadziejności sytuacji 

chorego. 

5. Jeżeli chodzi o percepcję zagrożenia chorobą, wyniki 

różniły się w zależności od płci. Mężczyźni 

znacznie niżej szacowali prawdopodobieństwo zachorowania 

– 2/3 mężczyzn określało je jako niższe 

niż 25%. Wśród kobiet tyle samo odpowiedzi 

wskazywało na wysoki, jak i na niski stopień zagrożenia 

rakiem. 

6. 85% grupy kojarzyło chorobę nowotworową ze zdecydowanymi, 

silnymi i negatywnymi emocjami. 

7. Najczęściej powstawanie nowotworów łączono z paleniem 

papierosów. Okazało się, że palacze wykazują 

znacznie częściej wysoką lękową postawę wobec 

raka. Lęk jednak nie powstrzymywał ich od palenia. 

8. Kancerofobię przejawiają znacznie częściej mężczyźni 

niż kobiety. 45% mężczyzn i 30% kobiet uzyskało 

w skali postaw wynik bardzo wysoki. Im człowiek 

był starszy, tym lęk był niższy. Najwyższy lęk występował 

w grupie poniżej 30. roku życia. 

9. Jeżeli chodzi o rozmowy na temat nowotworów, to 

wykazano, że ich ilość nie wpływała na wzrost lęku. 

Na lęk wpływały natomiast rozmowy na temat 

znanego sobie lub komuś innemu przypadku choroby 

– powodowały jego wzrost. 

10. Wyniki testu wiadomości o chorobie nowotworowej 

były bardzo niskie, na niektóre pytania respon-

146 

denci nawet nie próbowali odpowiedzieć. Najlepiej 

znane okazały się metody leczenia nowotworów, 

natomiast najmniej znane były sprawy związane 

z objawami oraz przyczynami choroby. 

11. Wyniki badań są niepokojące, niski stopień znajomości 

problematyki nowotworowej – przyczyn, 

objawów, leczenia raka daje w konsekwencji zbyt 

późne zgłaszanie się osób do lekarza i mniejsze 

szanse wyleczenia. Niewiedza oraz korzystanie ze 

stereotypowych przekonań z jednej strony i wysoka 

kancerofobia z drugiej powinny być głównymi 

punktami pracy wszystkich stron, instytucji czy 

środowisk zaangażowanych w walkę z rakiem. 

Cel 

Głównym problemem badawczym było znalezienie odpowiedzi 

na pytanie – z czym kojarzy się choroba nowotworowa 

osobom młodym, będącym w okresie wczesnej 

dorosłości? Istota zbadania tego typu skojarzeń wynika 

z faktu, że ludzie w tym wieku wciąż jeszcze nie są świadomi 

w dużej mierze tego, że już teraz mają ogromny 

wpływ na utrzymanie i ochronę swojego zdrowia w dalszych 

etapach swojego życia. Co więcej, młodzi „żyją 

chwilą obecną”, czerpią radość z życia, eksperymentują, 

zdobywają nowe doświadczenia, które nie zawsze są korzystne 

dla ich obecnego i przyszłego zdrowia. Duża w tym 

okresie liczba podejmowanych zachowań antyzdrowotnych, 

np. picie alkoholu, palenie papierosów, brak ruchu, 

niezdrowa dieta może przekształcić się w nawyki i mieć 

destrukcyjny wpływ na dalszy stan zdrowia. 

W tym wieku młody, rozwinięty prawie w całości 

organizm funkcjonuje na optymalnym poziomie i jest 

odporny na wszelkiego rodzaju zaburzenia, które w przypadku 

starszego wieku mogłyby uczynić duże spustoszenie, 

a ewentualne „nadwątlone siły” są w szybkim tempie 

regenerowane. Nie ma tu nawet momentu na zastanowienie 

się nad tym: „jak bardzo to, co robię z moim 

zdrowiem teraz wpływa na to, co się z nim stanie w przyszłości”. 

Dodatkowo ową bezrefleksyjność wspiera fakt nastawienia 

w tym okresie na edukację, rozwój intelektualny, 

ale także na nawiązywanie nowych znajomości czy 

szukanie partnera na dalszą drogę życia. Jest to zatem 

okres bardzo dużej aktywności, gdzie nie ma miejsca na 

chwilę odpoczynku i zastanowienia. 

Ponadto trudno jest ludziom młodym podejmować 

temat choroby nowotworowej jako choroby, która mogłaby 

ich dotyczyć. Bardziej dostępnym wydaje się być 

traktowanie tej choroby jako dotykającej ludzi starych, 

ewentualnie znajomych, ale nie ich samych. 

Warto poza tym uwzględnić tu także wyniki badań, 

które przeprowadzili Z. Nęcki i L. Górski. Okazało się w 

nich, że lęk związany z chorobami nowotworowymi jest 

najwyższy u osób poniżej 30. roku życia. Badacze wyjaśniają 

to ogólnym stosunkiem młodych ludzi do zdrowia 

i życia, w którym sprawność fizyczna jest warunkiem 

Marta Czarnecka-Iwańczuk 

szczęśliwego życia. Ponieważ utrata tej sprawności implikuje 

brak szczęścia, wiąże się z wyższą niż u ludzi 

starszych obawą i lękiem. 

Zbadanie skojarzeń z chorobą nowotworową było 

istotne także z jeszcze jednego punktu widzenia. Poznanie 

skojarzeń wyznaczyłoby z jednej strony istotne tematy, 

pojęcia, przekonania, które należałoby podjąć i uwzględnić 

we wszelkich akcjach prewencyjnych, profilaktycznych 

czy promocyjnych związanych z chorobą nowotworową 

w taki sposób, aby potwierdzać prawidłowe, ale przede 

wszystkim rozwiewać i wyjaśniać błędne przekonania. 

Z drugiej natomiast strony pomogłoby w budowaniu bardziej 

optymistycznych i naturalnych a nie stereotypowych 

postaw wobec chorych na nowotwór, aby nie czuli się 

naznaczani, etykietowani i od razu skazywani na śmierć, 

ból i cierpienie. 

Materiał i metoda 

W przeprowadzonych badaniach została wykorzystana 

jedna z metod docierania do słownika umysłowego 

– metoda skojarzeń swobodnych. Każdy badany miał 

podać dwa pierwsze słowa, jakie przychodziły mu na 

myśl po usłyszeniu hasła, jakim była choroba nowotworowa. 

Pytanie brzmiało następująco: „Jakie masz dwa skojarzenia 

z choroba nowotworową?”. 

Oprócz dwóch skojarzeń dla potrzeb badania każda 

osoba podawała dodatkowo swój wiek i płeć. 

Badania przeprowadzone zostały na kilka różnych 

sposobów. Część osób zbadano za pomocą poczty elektronicznej 

lub bezpośrednio za pomocą komunikatorów 

internetowych. Spory procent odpowiedzi uzyskano dzięki 

bezpośredniemu kontaktowi z każdą osobą na różnych 

uczelniach i kierunkach studiów, takich jak: psychologia, 

historia, prawo, medycyna, matematyka, ekonomia, biologia 

i inne. Ogółem przebadano 126 osób, a zatem uzyskano 

252 skojarzenia. 

Wyniki 

Wśród 126 przebadanych osób 72 osoby były to kobiety 

(144 skojarzenia) – ok. 58% badanej populacji, a 54 to 

mężczyźni (108 skojarzeń) – ok. 42% badanej populacji. 

Charakterystykę badanej populacji ze względu na płeć 

przedstawia poniższy wykres 1. 

W badanej grupie znalazły się osoby w wieku od 19 do 

26 lat. Całą grupę podzielono na cztery grupy wiekowe: 

1) 19–20 lat 

2) 21–22 lat 

3) 23–24 lat 

4) 25–26 lat

Rys. 1. Rozkład grupy badanej pod 

względem płci 

Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept 

Skojarzenia z chorobą nowotworową wśród studentów 147 

kobiety 

mężczyźni 

Najliczniej reprezentowana była grupa 19–20-latków – 

44 osoby, a najmniej liczna była grupa 25–26-latków – 23 

osoby. 59% osób w grupie 1. stanowiły kobiety, a 41% – 

mężczyźni. W grupie 2. zarówno kobiet, jak i mężczyzn 

było po 50%, natomiast w grupie 3. kobiety stanowiły aż 

72%, mężczyźni – 28%. W grupie ostatniej znalazło się 

więcej kobiet niż mężczyzn, kolejno 55 i 45%. Zróżnicowanie 

grup wiekowych ze względu na płeć przedstawia 

wykres znajdujący się poniżej. 

80,00% 

70,00% 

60,00% 

50,00% 

40,00% 

30,00% 

20,00% 

10,00% 

0,00% 

Rys.2. Zróżnicowanie grup 

wiekowych ze względu na płeć 

19‐20 21‐22 23‐24 25‐26 


kobiety 

mężczyźni 

Wśród podanych skojarzeń (252) najczęściej wymienianym 

skojarzeniem była „śmierć” – wymieniło je aż 51 

ze 126 osób. 24 osoby podały skojarzenie „cierpienie”, a 22 

„ból”. Tyle samo razy, bo 21 padło skojarzenie „chemia” 

i „rak”. Dziewięciokrotnie pojawiło się pojęcie „strach 

(lęk)”, a ośmiokrotnie „szpital”. Sześć razy badanym choroba 

nowotworowa kojarzyła się ze „smutkiem”, „walką” 

i „leczeniem”, a pięć razy z „łysym (łysieniem, łysą głową)”, 

„chorobą nieuleczalną”, „paleniem papierosów” i „piersią 

(piersiami)”. 

W kategorii „inne” (58 skojarzeń) znalazły się skojarzenia, 

które zostały podane mniej niż pięć razy i są to 

np. pojęcia, takie jak: „bliska osoba (dziadek, babcia), 

„starość”, „bezradność”, „białaczka”, „guz”, „przerzuty”, 

„koszty”, „wyrok”, tragedia”. Skojarzenia w całej grupie 

badanej zostały przedstawione graficznie na rysunku 3. 

pierś 

palenie 2% 

papierosów 

2% 

nieuleczalna 

2% łysy 

2% 

leczenie 

2% 

smutek 

3% 

walka 

2% 

Rys.3. Skojarzenia ogółem 

szpital 

3% 

inne 

23% 

strach 

4% 

rak 

8% 

śmierć 

20% 

chemia 

8% 

cierpienie 

10% 

ból 

9% 


Wśród kobiet zdecydowanie najczęściej pojawiającym 

się skojarzeniem była „śmierć” – podało je 32 z 72 

kobiet. Kolejnym najczęściej pojawiającym się skojarzeniem, 

ale już tylko 16 razy był „ból”. 13 razy choroba 

nowotworowa kojarzyła się kobietom z „chemioterapią”, 

a 11 razy z „cierpieniem” i „rakiem”. Siedmiokrotnie 

podawanym skojarzeniem był „strach (lęk)”, pięciokrotnym 

„szpital”. Po cztery razy podawano pojęcia tj. „choroba 

nieuleczalna” i „walka”. 

Do kategorii „inne” przypisano skojarzenia, które 

pojawiły się mniej niż cztery razy i są to pojęcia takie 

jak np. „koszty”, „nadzieja”, „zmartwienie”, „przerzuty”, 

„bliska osoba”. Skojarzenia wśród badanych kobiet 

przedstawia rysunek 4. 

walka 

3% 

nieuleczalna 

3% 

szpital 

3% 

Rys.4. Skojarzenia wśród kobiet 

inne 

28% 

strach 

5% 

rak 

8% 

cierpienie 

8% 

śmierć 

22% 

chemia 

9% 


ból 

11% 

W populacji 54 mężczyzn wyniki przedstawiają się 

podobnie, aczkolwiek można zauważyć większą różno-

148 

rodność skojarzeń – w kategorii „inne” znalazło się aż 

48 ze 108 skojarzeń. Najczęściej podawanym skojarzeniem 

było podobnie, jak u kobiet pojęcie „śmierć” – 

podało je 19 mężczyzn. Drugim co do częstotliwości 

pojawiania się było skojarzenie „cierpienie” – pojawiło 

się 13 razy, dziesięciokrotnie padało skojarzenie „rak”, 

a ośmiokrotnie „chemioterapia”. Sześciu mężczyznom 

choroba nowotworowa kojarzyła się z „bólem”, a czterem 

z „łysym (łysieniem, łysą głową)”. 

Kategoria „inne” zawiera skojarzenia, które wystąpiły 

mniej niż cztery razy i są to takie pojęcia, jak na przykład: 

„bezradność”, „guz”, „mutacja” czy „starość”. Gra- 

ficzny obraz skojarzeń w populacji mężczyzn przedstawia 

rysunek 5. 

Rys.5. Skojarzenia wśród mężczyzn 

inne 

44% 

Marta Czarnecka-Iwańczuk 

Tabela 1. Skojarzenia z pojęciem „rak” w grupach wiekowych 

Table 1. Associations with the concept „cancer” in groups divided to age 

Grupa 

wiekowa 

Skojarzenia 

łysy 

4% 

ból 

6% 

śmierć 

18% 

chemia 

7% 

cierpienie 

12% 

rak 

9% 


W poszczególnych grupach wiekowych wyniki badań 

przedstawiają się podobnie, aczkolwiek można zauważyć 

niewielkie różnice. W najmłodszej grupie 19– 

20-latków trzy najczęściej podawane skojarzenia to: 

„śmierć”, „rak” i „chemioterapia”. Grupa 21 i 22-latków 

najczęściej kojarzyła chorobę nowotworową, tak jak 

grupa 1. ze „śmiercią” i „rakiem”, natomiast jako trzecie 

najczęściej pojawiające się skojarzenie wystąpiło „cierpienie” 

a nie „chemioterapia” jak w gr. 1. Grupa 3. (23– 

24) najczęściej także podawała „śmierć”, jednakże na 

drugim miejscu pojawił się tu „ból” (nieobecny w pierwszej 

trójce w 2 poprzednich grupach), a na trzecim, tak 

jak w grupie poprzedniej „cierpienie”. Ostatnia, najmniej 

liczna grupa badanych – 23 osoby najczęściej kojarzyła 

chorobę nowotworową zarówno ze „śmiercią”, jak i z „cier- 

19–20 21–22 23–24 25–26 

śmierć 18 śmierć 13 śmierć 13 cierpienie 7 

rak 12 rak 6 ból 11 śmierć 7 

chemia 11 cierpienie 4 cierpienie 6 chemia 5 

inne 47 inne 29 inne 36 inne 27 


pieniem”. „Chemioterapia”, podobnie jak w grupie najmłodszej, 

to trzecie co do częstotliwości występowania 

skojarzenie w tej grupie. 

Trzy najczęściej występujące skojarzenia w poszczególnych 

zostały przedstawione w tabeli 1. 

Wnioski i dyskusja 

Wyniki przeprowadzonych badań potwierdzają istnienie 

stereotypowego przekonania w społeczeństwie, że 

choroba nowotworowa jest chorobą śmiertelną i wiąże 

się z silnym cierpieniem oraz bólem, długotrwałym pobytem 

w szpitalu w celu leczenia. Najpopularniejszą 

formą leczenia okazała się chemioterapia, a co za tym 

idzie najczęściej wymienianym skutkiem leczenia było 

wypadanie włosów, co także potwierdza uznawanie tej 

choroby za niekiedy szpecącą. 

Wymienione najczęściej skojarzenia, tj.: „śmierć”, 

„ból”, „cierpienie”, „chemioterapia” są pojęciami nasyconymi 

lękowo, co może potwierdzać wniosek wyciągnięty 

przez Nęckiego i Górskiego o wysokiej kancerofobii 

wśród osób poniżej 30. roku życia. 

Ponadto choroba nowotworowa, tak jak w badaniach 

Nęckiego i Górskiego kojarzona była z silnymi negatywnymi 

emocjami, takimi jak strach (lęk) czy smutek. 

Jeżeliby popatrzeć na skojarzenie i poszukać ewentualnych 

podanych przyczyn nowotworów, należałoby 

zauważyć, że (podobnie do badań Nęckiego i Górskiego) 

jedyną podaną tu przyczyną było palenie papierosów. 

Kilka razy choroba nowotworowa kojarzyła się badanym 

z konkretną częścią ciała, a mianowicie z piersią 

(piersiami). Prawdopodobnie wynika to z faktu szerokiej 

akcji profilaktycznej odbywającej się w naszym kraju, 

zachęcającej na wiele sposobów kobiety do regularnych 

badań piersi, co prawdopodobnie powoduje także wzrost 

liczby wykrytych nowotworów piersi i wzmożony poziom 

zainteresowania problemem. 

Jednym z pięciu najczęściej wymienianych skojarzeń 

był „rak”. Trudno jest wyjaśnić przyczynę pojawienia się 

takiego skojarzenia inaczej niż tak, że w słowniku umysłowym 

badanych blisko pojęcia „choroba nowotworowa” 

leży synonim tego pojęcia – „rak”. Być może należałoby 

się zastanowić nad innym sformułowaniem 

głównego pytania w metodzie. 

Mała jednorodność skojarzeń – duża liczba skojarzeń w 

kategorii „inne”, mała powtarzalność skojarzeń z pozosta-

łych kategorii, które podawali mężczyźni może z jednej 

strony wynikać z faktu, iż większość akcji popularyzatorskich 

w naszym kraju nastawionych jest na kobiety, a ich 

większe zainteresowanie sprawami zdrowia i choroby przekłada 

się na fakt, że to do nich kieruje się tego typu informacje, 

np. w prasie kobiecej. Z kolei brak dostatecznej 

ilości informacji o chorobach nowotworowych wśród mężczyzn 

wpływa najprawdopodobniej na potwierdzoną w 

badaniach Nęckiego i Górskiego większą u nich kancerofobię. 

Różnica pomiędzy kobietami a mężczyznami jest jednak 

niewielka, więc wniosek ten traktować należy w dużej 

mierze jako probabilistyczny. 

Znając wyniki badań własnych oraz wyniki badań 

Nęckiego i Górskiego pojawia się pomysł na kolejne 

badanie, które mogłoby mieć istotne znaczenie dla działań 

nastawionych na walkę z rakiem, stereotypowymi 

postawami i przekonaniami i uprzedzeniami dotyczącymi 

chorób nowotworowych i chorych na nowotwory. 

Warto by było zbadać, być może za pomocą tej samej 

metody skojarzenia z osobami chorymi na nowotwór lub 

postawy wobec chorych z jednej strony, a z drugiej strony 

sprawdzić percepcję chorego związaną z relacją: 

chory na nowotwór – otoczenie społeczne. 

Poza tym ważnym wydaje się być przeprowadzenie 

badania skojarzeń z chorobą nowotworową w większej 

Skojarzenia z chorobą nowotworową wśród studentów 149 

populacji oraz w innych grupach wiekowych. Interesujące 

i istotne zarazem mogą być wyniki skojarzeń osób 

starszych, będących w okresie średniej i późnej dorosłości, 

zwłaszcza że osobom w tym wieku problematyka 

chorób nowotworowych wydaje się być bliższa. 


1. Sheridan Ch., Radmacher S., Psychologia zdrowia. Wyzwanie 

dla biomedycznego modelu zdrowia, Instytut 

Psychologii Zdrowia PTP, Warszawa 1998. 

2. Aronson E., Wilson T., Akert R., Psychologia społeczna. 

Serce i umysł, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1997. 

3. Nęcki Z., Górski L., Przekonania i postawy społeczne wobec 

chorób nowotworowych, w: Kubacka-Jasiecka D., Łosiak 

W. (red.), Zmagając się z chorobą nowotworową, Wydawnictwo 

Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1999. 




Collegium Stomatologicum 

ul. Bukowska 70 

60-812 Poznań


RYZYKO ZABÓJSTW I AGRESJI WOBEC NOWORODKÓW 

W OKRESIE POPORODOWYM U KOBIET 

THE RISK OF HOMICIDE AND OTHER FATAL INJURIES IN THE POSTPARTUM WOMEN 

Streszczenie 

W ostatnich latach w naszym kraju wiele mówi się o niezrozumiałych 

aktach przemocy wobec noworodków zaraz po 

urodzeniu. Opinia publiczna, zszokowana takimi doniesieniami, 

skłonna jest wydawać wyroki bez rozeznania w motywach, 

którymi kierują się matki dokonując zbrodni na własnych 

nowonarodzonych dzieciach. Praca, w oparciu o piśmiennictwo, 

pokazuje pogląd autora na sprawę zabójstw i agresji wobec 

noworodków w okresie poporodowym u kobiet, stanowiąc 

jednocześnie głos w dyskusji. 

Słowa kluczowe: stres poporodowy, zabójstwo, noworodek. 

Wstęp 

Agresja wobec innych ludzi jest nadal niezrozumiałą 

w pełni częścią ludzkich instynktów. W ostatnich latach 

agresja dzięki rozwojowi powszechnych środków przekazu 

staje się obecna w życiu człowieka również pośrednio. 

Uczestnicząc w doniesieniach i relacjach telewizyjnych 

z miejsc zabójstw, jednocześnie stajemy się świadkami tych 

zdarzeń, a one same niezauważalnie wkraczają w nasz 

codzienny świat. Tym samym nieświadome odbieranie 

zachowań agresywnych może wkomponowywać je do 

zwyczajowego zachowania ludzi. Z jednej strony akty 

przemocy w rodzinie naświetlają poziom zjawiska i określają 

czynniki je wywołujące, z drugiej mogą stać się przyczynkiem 

ich zapobiegania, przez jednoczesne jasne określanie 

kar za nie zasądzanych. 

Mimo, iż agresja skierowana wobec innego gatunku 

w świecie zwierząt jest naturalnym przejawem obrony 

i zdobywania pokarmu, środki jakie są dostępne człowiekowi 

wydają się stawiać przemoc w obrębie naszego 

gatunku jako zjawisko wyróżniające się i znacząco odmienne. 

Również okresowe lub stałe stany umysłu człowieka 

mogą potęgować występowanie aktów przemocy 

wobec członków własnego „stada”, jak też, co jest wyjątkowe 

w naturze, wobec siebie. Określenie przyczyn 

psychologicznych agresji jest wciąż trudne, ze względu 

na mnogość czynników do niej prowadzących jak, np.: 

RAFAŁ W. WÓJCIAK 



Kierownik: dr hab. Ewa Mojs 

Zakład Higieny i Toksykologii 

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu 

Kierownik: prof. dr hab. Zbigniew Krejpcio 

Summary 

In recent years in our country says a lot about the incomprehensible 

acts of violence against infants shortly after birth. The 

public, shocked by these allegations, is willing to issue rulings 

without insight into the motives underlying the murder of her 

mother making their newborn children. Work, based on the 

literature, shows the author's view on the matter of killing and 

violence against infants in the postpartum period in women, 

while providing a voice in the discussion. 

Key words: postpartum stress, homicide, infant. 

afekt, okresowe stany lękowe, zaburzenia w obrębie 

procesów poznawczych, ale również zażywanie środków 

psychostymulujących czy psychodepresyjnych [1, 2]. 

Specyficzną formą agresji, o nieznanej etiopatogenezie, 

jest budząca społeczny sprzeciw i odrazę agresja 

wobec nieletnich. Rozmiar zjawiska nie jest również 

poznany, gdyż dotyczy najczęściej środowiska rodzinnego. 

Zdaniem Fluderskiej i Sajkowskiej [3], badających 

opinie dorosłych Polaków na temat przemocy wobec 

nieletnich, w Polsce formy agresji fizycznej, jak i znęcania 

się psychicznego wobec dzieci mogą sięgać nawet 

60%. Autorki na podstawie badań ankietowych określiły 

najczęściej wskazywany rodzaj przemocy wobec nieletnich 

na poziomie: karcenie klapsem (59%), bicie po 

twarzy (21%), ale również kary surowe pozostawiające 

sińce (23%), zaniedbywanie pod względem higieny, 

odzieży, czy odżywiania dziecka (27%), brak zainteresowania 

problemami dziecka (41%), pozostawianie bez 

opieki (29%), czy też poniżanie słowne (29%). Nie wiadomo 

jaki odsetek tej grupy stanowi przemoc psychiczna 

i fizyczna rzutująca na całą przyszłość dziecka. Statystyki 

takich zachowań na świecie są podobne [4, 5, 6]. 

Agresja poporodowa skierowana wobec noworodków 

lub zabójstwa dzieci do pierwszego roku życia 

przez ich matki stanowią zdarzenia przykuwające uwagę 

opinii publicznej i wyjątkowo ją poruszające. Często 

oceniane są wyjątkowo bezwzględnie, bezlitośnie i jed-

Ryzyko zabójstw i agresji wobec noworodków w okresie poporodowym u kobiet 151 

noznacznie negatywnie. Prawo traktuje takie zabójstwa 

jak każde inne. 

Paradoksalnie ofiarą zabójstw dzieci w okresie okołoporodowym 

nie tylko są same dzieci, ale również 

sprawczynie tych zabójstw. Ciężko jest zrozumieć ich 

motywy w toku śledztwa, ale często same obwinione 

wydają się nie pojmować wagi swojego czynu, a gdy 

sobie uświadomią, popadają w ciężkie stany psychiczne 

związane z wewnętrznym poczuciem winy. 

Kilka lat temu media w Polsce szeroko opisywały 

ujawnienie zabójstwa piątki niemowląt wkrótce po ich 

urodzeniu przez rodziców [7]. Małżeństwo posiadało już 

4 dzieci w wieku 13–18 lat. Kobieta topiła swoje noworodki 

w wannie tuż po urodzeniu, a mąż podżegał ją do 

tego czynu. Niestety jak to zwykle w takich sytuacjach 

bywa nie wiele podano szczegółów dotyczących patogenezy 

tego zjawiska, a jedynie opis faktu. Biegli psychiatrzy 

nie dostrzegli zaburzeń psychicznych u sprawców. 

Trudno w Polsce opierać się o literaturę fachową lub 

o doniesienia popularne dotyczące zakresu, przebiegu, 

a w szczególności patogenezy dzieciobójstwa. Pierwszych 

prac brakuje, drugie często są populistyczne i mało rzetelne. 

W niniejszej pracy podjęto próbę oceny zjawiska w oparciu 

o doniesienia naukowe spotykane w światowej literaturze 

dotyczące zabójstw poporodowych i okołoporodowych dzie- 

ci przez ich matki. 

Opis przypadku 

Andrea Pia Yates 

Jednym z głośniejszych zdarzeń dotyczących zabójczyni 

własnych dzieci był opisany w Stanach Zjednoczonych 

Ameryki w lipcu 2001 roku przypadek Andrei Yates, która 

zabiła piątkę swoich dzieci utopiwszy je w wannie we własnym 

domu [8, 9, 10]. Yates była ofiarną matką, która swoim 

dzieciom poświęcała wiele uwagi, łącznie z czasem 

poświęcanym na ich nauczanie w domu. Chociaż była ciężarna 

i karmiąca, poza piątką swoich dzieci (siedmioletnim 

Noahem, pięcioletnim Johnem, trzyletnim Paulem, dwuletnim 

Lukiem oraz sześciomiesięczną Mary) opiekowała się 

również przykutym do łóżka ojcem. U Andrei Yates pierwszy 

epizod choroby psychicznej ujawnił się po narodzinach 

pierwszego dziecka w roku 1994. W tym czasie nie odzywała 

się wiele, gdyż obawiała się, że szatan może ją usłyszeć 

i zranić jej dziecko. Podjęła dwie próby samobójcze do 

narodzenia czwartego dziecka, których jako powód podała, 

że głos szatana kazał jej zabić dzieci [8, 9, 10]. 

Pół roku po narodzeniu 5 dziecka świadkowie donosili, 

że Andrea wykazywała zachowania „katatoniczne”, 

często krążąc po mieszkaniu jak zwierzę po klatce. W tym 

czasie dwukrotnie była hospitalizowana psychiatrycznie, 

po czym jej stan zaczął się pogarszać. Psychoza nasiliła 

się po zaprzestaniu przyjmowania przez nią leków antypsychotycznych. 

W tym czasie zaczęła oświadczać, że 

szatan nakazuje jej zabić dzieci, aby ochronić je przed 

„ogniem piekielnym”. Tym razem nie podjęła prób oporu. 

Jak podaje Spinelli [10] opisując to zajście, łącznie 

z podaniem próby wyjaśnień, inne zjawiska zabójstw poporodowych 

i okołoporodowych (do 1. roku życia dziecka) są 

mało wyjaśnione i rozpoznane, a sam przypadek Andrei 

Yates wskazuje jak niewielką wiedzą i zrozumieniem zarówno 

medycznym, jak i prawnym, dysponujemy w zakresie 

psychoz poporodowych i związanych z nimi zabójstw 

noworodków. Autorka sugeruje również klasyfikację DSM- 

IV w zakresie kryteriów diagnostycznych dla zaburzeń 

poporodowych, wprowadzając w to również zalecenia dla 

edukacji medycznej, przewodnika postępowania terapeutycznego 

jak też zmiany prawa dotyczącego tego zjawiska. 

Zarówno Spinelli [10], ale również Kaye [11] oraz 

Scherer i Scherer [8] przyczyn tragedii Yates upatrują w 

zbyt małej, a później nawet zaniechaniu interwencji 

psychiatrycznej przy ewidentnych dowodach psychozy. 

Neo- czy prehistoria? 

Zdaniem Taguchi [12] morderstwa niemowląt w pierwszym 

roku ich życia nie stanowią wyizolowanego fenomenu. 

Często za zabójstwem własnego dziecka przez matkę 

stoi wiele różnorodnych przyczyn i problemów zarówno 

natury somatycznej, jak i psychicznej. Z drugiej strony 

badania Overpecka [13], który wykorzystując dane statystyczne 

wskazuje, że prawdziwy rozmiar zjawiska może 

być ukryty między doniesieniami o tzw. śmierci okołołóżeczkowej, 

naturalnej śmierci niemowląt w okresie do roku 

po ich narodzeniu (najczęściej do miesiąca) i może być 

znacznie większy, aniżeli donoszą statystyki. W innej, 

wcześniejszej pracy [14] autor ten sugeruje, że statystyki 

mówiące o jednym zabójstwie noworodka poniżej pierwszego 

roku życia w USA dziennie powinny być zwiększone 

co najmniej dwukrotnie. Tego zdania są również McClain 

i wsp. [15] oraz Herman-Giddens i wsp. [16]. 

Zastanawiające jest wciąż tak małe doinformowanie 

dotyczące tego zjawiska. Zdaniem wielu autorów [8, 10, 

15, 16] prawdopodobnie wynika ono z odczucia współodpowiedzialności 

za opiekę nad matką i noworodkiem 

w pierwszych chwilach po porodzie, a także z troski 

o możliwe maltretowanie matki, która często nie jest 

świadoma czynu, dokonanego w okresie szoku nierozpoznanego 

poporodowego. 

Socjologicznie przyczyny zabójstw okołoporodowych 

upatruje się w czasach prehistorycznych [10, 17]. 

Należałoby się zastanowić czy takie zdarzenie występuje 

w świecie zwierząt i, jeśli tak, jakie ma znaczenie? Fakt 

usuwania, w tym także uśmiercania, młodych u zwierząt 

nie jest czymś rzadkim. Instynkt nakazuje pozbawiać się 

osobników słabych, chorych lub nawet całych miotów 

w okresie niebezpieczeństwa lub niedostatku pożywienia. 

W prehistorii to najczęściej nowonarodzone dzieci 

poświęcano pogańskim bóstwom w ofierze. Starożytni 

Grecy stosowali zabójstwa niechcianych dzieci jako 

element regulacji liczebności populacji. Sposób uśmiercania 

niemowląt przez przyduszanie ich przez matki

152 

opisywano w średniowiecznych pokutnikach jako grzech 

powszechny [18]. 

W późniejszych czasach społeczności przyjęły prawa 

wyróżniające dzieciobójstwo, a kara zasądzana była 

coraz częściej [19]. W XVII w. w Anglii oraz Północnej 

Ameryce zabójstwa noworodków były tak powszechne, 

iż stały się przestępstwem stołecznym [1, 18]. Jedną 

z typowych kar za ten proceder było „workowanie” 

polegające na tym, że kobietę, której udowodniono dzieciobójstwo 

umieszczano w worku wraz z psem, kogutem 

i wężem oraz wrzucano do wody. 

Pierwsze ustawodawstwo bardziej humanitarne pojawiło 

się w roku 1647 w Rosji, następnie przez ponad 

200 lat wprowadzano je stopniowo w całej Europie. 

Rozróżniono wtedy dzieciobójstwo od morderstwa i po- 

wiązano do 1888 roku je z zaburzeniami psychicznymi 

kobiet. W 1922 roku w Wielkiej Brytanii prawnie dostrzeżono 

różnice w zachowaniu kobiet w okresie okołoporodowym, 

jako bardziej podatne na choroby psychiczne 

i wymagające opieki. Do końca XX wieku 29 krajów 

zmodyfikowało system karny dla zabójstw około- i poporodowych, 

dostrzegając wyjątkowe zmiany biologiczne, 

jakie następują w organizmie kobiety w czasie ciąży 

i zaraz po rozwiązaniu [2, 10]. 

Prawdopodobne przyczyny 

Jak wspomniano powyżej zabójstwa niemowląt nie są 

wyjątkowym „wynalazkiem” dzisiejszych czasów. Znalezienie 

jednak przyczyn oraz zjawisk zapowiadających 

tragedię może przyczynić się do zapobieżenia nieszczęścia, 

a także pomóc w zrozumieniu indywidualnego przypadku, 

a tym samym określeniu motywów zbrodni, co dalej może 

pomóc w wymierzeniu odpowiedniej kary, adekwatnej do 

czynu. Jakkolwiek nie ma jednej przyczyny i jednego motywu 

zabójstw dokonywanych przez matki na swoich 

dzieciach, tak samo leczenie i zapobieganie powinno być 

prowadzone wieloczynnikowo. W oparciu o wieloletnie 

obserwacje i analizę danych statystycznych Meyer i Oberman 

[20] wyróżnili i opisali pięć kategorii ogólnych współczesnych 

przypadków dzieciobójstwa opartych na socjologicznych, 

kulturowych i ekonomicznych zmiennych. 

Pierwszą kategorię stanowią zabójstwa noworodków, 

które następują w okresie 24 godzin po narodzeniu. Zabójczynie 

najczęściej to młode kobiety, których ciąże były 

niechciane. Autorzy rozróżniają tutaj dwie podkategorie: 

kobiety ze stanem głębokiego wyparcia i dysocjacji oraz 

kobiety, które rozmyślnie ukrywają swoją ciążę. 

Ocena psychiatryczna kobiet, które wypierają fakt 

bycia w ciąży ujawniają często zaburzenia dysocjacyjne 

powiązane z wczesną historią maltretowania w rodzinie 

i niespójności życia rodzinnego. Ciąża tych kobiet przebiega 

w wielu przypadkach bez fizycznych symptomów, 

a poród następuje w samotności i ukryciu. Raportują one 

również objawy depersonalizacji w czasie samego porodu, 

doświadczając „rozdzielności z bólem”. Wiele doświadcza 

krótkich epizodów rozszczepienia. Noworodek 

Rafał W. Wójciak 

nie podejmuje czynności fizjologicznych lub zostają one 

zatrzymane przez działanie matki. 

Drugą kategorią dzieciobójczyń opisaną przez Meyer 

i Obermana [20] stanowią kobiety, które zabójstwa dokonują 

pod wpływem lub przy współudziale partnera. Trzecią 

kategorię stanowią noworodki umierające na skutek zaniedbania, 

jako wynik rozkojarzenia matki lub innych współwystępujących 

dystraktorów. Czwarta kategoria składa się 

z kobiet, które na skutek niepowodzeń wychowawczych 

doprowadzają do śmierci swoich dzieci przez stosowanie 

nadmiernych kar cielesnych – znęcania się fizycznego. 

Ostatnią piątą kategorię stanowią kobiety, u których 

działania, w wyniku których ich dzieci zostają zamordowane 

związane są z możliwością występowania u tych kobiet 

zaburzeń psychicznych, jak: schizofrenia, depresja poporodowa 

lub występowanie psychoz poporodowych. 

Kobiety cierpiące na przewlekłe choroby psychiczne 

jak schizofrenia częściej dopuszczają się aktów przemocy 

wobec swoich nowonarodzonych dzieci na skutek 

tego, iż stresory poporodowe lub ich zaostrzenie mogą 

powodować inhibicję stosowanej farmakoterapii. Depresja 

poporodowa może być związana z psychozami występującymi 

u kobiet albo przez poród ujawnianymi. 

W przypadku kobiet niepsychotycznych mało prawdopodobnym 

jest, aby depresja poporodowa doprowadziła do 

zabójstwa noworodka. Tego typu działanie u tych kobiet 

może być związane z pobudkami „altruistycznymi”, depresyjnym 

przekonaniem, że kobieta będzie złą matką lub nie 

może zapewnić dziecku odpowiednich warunków życia 

[10, 21, 22]. 

Zdaniem Hamilton i Harberger [23] oraz Meyer i Spinelli 

[2] dane o zabójstwach noworodków i niemowląt, 

podobnie jak dane o występowaniu psychoz poporodowych 

sięgają już starożytności. Ponad 2000 lat temu Hipokrates 

opisał psychozy poporodowe jako rodzaj szaleństwa wynikającego 

ze zbyt małego przepływu krwi do mózgu. Natomiast 

już w XIX w. Marce [17] publikuje pierwszą pracę 

naukową dotyczącą psychozy około- i poporodowej. Badając 

310 takich przypadków wyróżnił najczęstsze objawy, 

takie jak: ogólne pobudzenie, majaczenie, dziwaczność 

i złudzenia, a także utratę lub zniekształcenia pamięci 

szczególnie w ostrych epizodach. Ostre stany manii pojawiały 

się po kilku epizodach depresyjnych. Autor ten wiązał 

obserwowane symptomy z zaburzeniami organicznymi 

i wierzył, że są wynikiem wielu współistniejących dysfunkcji 

organicznych. Wykazał się tym samym wysoką intuicją 

korelującą z dzisiejszą wiedzą na temat osi hipokampalnoprzysadkowo-jajnikowej 

[10, 21]. 

Wisner i wsp. [24] wyróżnili również w zespole psychoz 

poporodowych psychotyczne zaburzenia poznawcze. 

W ich badaniach zaobserwowano w grupie kobiet 

bezpośrednio i w krótkim czasie po porodzie takie objawy, 

jak: dezorganizacja, zachowania dziwaczne, zamyślenia, 

zatrzymanie wzroku, złudzenia prześladowcze, 

zagubienie orientacji i niedostateczna jakość zmysłów, 

zaniedbywanie czynności codziennych. Zaburzenia poznawcze 

były wykazywane w testach neuropsychologicznych. 

Badane kobiety cierpiące na psychozy popo-

Ryzyko zabójstw i agresji wobec noworodków w okresie poporodowym u kobiet 153 

rodowe wykazywały również objawy niespecyficzne, jak 

halucynacje multisensoryczne składające się z organicznych 

prezentacji psychotycznych. Rozpoznawano na 

przemian w jednej chwili osłabienie zmysłów i dezorganizację 

związaną z amnezją u kobiet, a w następnej 

kwiecistość psychozy. Równocześnie badane z objawami 

psychoz poporodowych przejawiały zachowania 

agresywne i akty przemocy, potencjalnie niebezpieczne 

dla nowonarodzonych dzieci [24, 25, 26]. 

Podsumowanie 

Jakkolwiek symptomy zaburzeń psychologicznych 

związanych z porodem są opisywane w literaturze, to dalej 

nie są one reprezentowane w spisie chorób psychicznych 

Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego jako je- 

den, odrębny, specyficzny zespół diagnostyczny. DSM-IV 

rozpoznaje wiele objawów nazywanych „with postpartum 

onset” (z inicjacją w okresie poporodowym) dla rozpoznania 

objawów rozpoczynających się w czasie do 4 tygodni 

od porodu [27, 28, 29]. Jak uważa Spinelli [10] wydaje się 

to nieuzasadnione ze względu na to, iż zespół psychozy 

poporodowej ma kilka odrębnych komponentów. Po pierwsze 

stanowi ewidentny przyspieszacz przebiegu ciąży i sa- 

mego porodu. Jest też powiązany ze znaczącymi zmianami 

endokrynologicznymi [5, 10]. Również dane literaturowe 

wiążą zaburzenie to z chorobą afektywną (szczególnie 

dwubiegunową) powiązaną z organicznymi objawami 

delirium (utrata pamięci, upośledzenie w zakresie zmysłów 

oraz zaburzenia poznawcze). W końcu, dysfunkcje poznawcze, 

często opisywane, wykazywane są za pomocą 

systematycznych badań oraz przeprowadzanych testów 

neuropsychologicznych. Poznanie i zaklasyfikowanie opisywanego 

zaburzenia pomogłoby rozpoznać czynnik ryzyka 

zanim pojawiłby się on i spowodował nieodwracalne 

skutki związane z psychozą poporodową, a w rezultacie 

dzieciobójstwem. 


1. Lagaipa S.J., Suffer the little children: the ancient practice 

of infanticide as a modern moral dilemma. Comp. 

Pediatr. Nurs., 1990, 13, 241-51. 

2. Meyer C.L., Spinelli M.G., Medical and legal dilemmas 

of postpartum psychiatric disorders. [In:] M.G. Spinelli 

(red.), Infanticide, Psychosocial and legal perspectives on 

mothers who kill (s. 167-184). American Psychiatric Publishing, 

Washington 2003. 

3. Fluderska G., Sajkowska M., Kary fizyczne w dzieciństwie 

– retrospekcje dorosłych Polaków. [W:] Dziecko 

krzywdzone. Teoria, badania, praktyka. 2003, 3, 12-18. 

4. Chang J., Berg C.J., Salzman L.E., Hrndon J., Homicide: 

A leading cause of injury deaths among pregnant and 

postpartum women in the United States, 1991-1999. Am. 

J. Public Health, 2005, 95, 471-7. 

5. Trautmann-Villalba P., Hornstein C., Children murdered 

by their mothers in the postpartum period. Nervenarzt, 

2007, 78, 1290-5. 

6. Vernon-Roberts E., Infant death due to congenital abnormalities 

presenting as a homicide. Am. J. Forensic 

Med. Pathol., 1993, 14, 208-11. 

7. Źródło internet: www.karasmierci.info.pl/Czerniejew1992 

2003.htm, maj 2009. 

8. Scherer E.A., Scherer Z.A.P., Reflections on the care delivered 

in the suspected case of infanticide. Review Latino-American 

Enfermagem, 2007, 15, 692-8. 

9. Spinelli M.G., Infanticide, Psychosocial and legal perspectives 

on mothers who kill. American Psychiatric Publishing, 

Washington 2003. 

10. Spinelli M.G., Maternal infanticide associated with mental 

illness: Prevention and the promise of saved lives. 

Am. J. Psychiatry, 2004, 161, 1548-57. 

11. Kaye N.S., Infanticide. Am. J. Psychiatry, 2005, 162, 

1228-9. 

12. Taguchi H., Maternal filicide in Japan: analyses of 96 cases 

and future directions for prevention. Seishin Shinkeigaku 

Zasshi, 2007, 109, 110-27. 

13. Overpeck M., Epidemiology of infanticide. [W:] M.G. 

Spinelli (red.), Infanticide, Psychosocial and legal perspectives 

on mothers who kill. American Psychiatric Publishing, 

Washington, 2003, 19-23. 

14. Overpeck M.D., Brenner, R.A., Trumble, A.C., Trifiletti, 

L.B., Berendes, H.W., Risk factors for infant homicide in 

the US, N. J. Med., 1998, 339, 1211-6. 

15. McClain P.W., Sacks, J.J., Froehlke, R.G., Ewigman, 

B.G., Estimates of fatal child abuse and neglect, US, 

1979-88. Pediatrics, 1993, 91, 338-43. 

16. Herman-Giddens M.E., Brown G., Verbiest S., Carlson 

P.J., Hooten E.G., Howell E., Butts J.D., Underascertainment 

of child abuse mortality in the US, JAMA, 

1999, 282, 463-7. 

17. Marce L.V., Traite de la folie des femmes enceintes, des 

nouvelles accouchees et des nourrices. JB Bailliere et 

Fils, Paris, 1858, żródło: Bibliothèque en ligne de la 

République de la France. 

18. Oberman M., Mothers who kill. American Criminal Law 

Review, 1996, 34, 1-110. 

19. Brockington I., Motherhood and mental Health. Oxford 

University Press, Oxford, 1996. 

20. Meyer C., Oberman M., Mothers who kill their children. 

New York Un. Press, New York 2001. 

21. Brockington I.: Postpartum psychiatric disorders. Lancet, 

2004, 363, 303-10. 

22. Hornstein C., Trautmann-Villalba P., Infanticide as a con- 

sequence of postpartum bonding disorder. Nervenarzt, 

2002, 78, 580-3. 

23. Hamilton J.A., Harberger P.N., Postpartum psychiatric 

illness. University of Pennsylvania Press, Philadelphia, 

1992. 

24. Wisner K.L., Gracious B.L., Piontek C.M., Peindl K., 

Perel, J.M., Postpartum disorders. [In:] Infanticide, Psychosocial 

and legal perspectives on mothers who kill. 

M.G. Spinelli (ed.), American Psychiatric Publishing, 

Washington, 2003, 36-40. 

25. Granja A.C., Zacarias E., Bergstrom S., Violent deaths: 

the hidden face of maternal mortality. Br. J. Obstet. Gynaecol., 

2002, 109, 5-8. 

26. Harper M., Parsons L., Maternal deaths due to homicide 

and other injuries in North Carolina: 1992-1994, Obstet. 

Gynecol., 1997, 90, 920-3.

154 

27. Dietz P.M., Rochat R.W., Thomson B.L., Berg C.J., Griffin, 

G.W., Differences in the risk of homicide and other 

fatal injuries between postpartum women and other 

women of childbearing age: implications for prevention, 

Am. J. Public Health, 1988, 88, 641-3. 

28. Charatan F., Woman may face death penalty in postnatal 

depression case, BMJ, 2002, 324, 634-5. 

29. Putkonen H., Weizmann-Henelius G., Collander J., Santila 

P., Eronen M., Neonaticides may be more preventable 

and heterogeneous than previously thought – neo- 

Rafał W. Wójciak 

naticides in Finland 1980-2000, Arch. Women’s Mental 

Health, 2007, 10, 15-23. 


Rafał Wójciak 




60-812 Poznań


ASTMA JAKO STAN ZAGROŻENIA ŻYCIA – 

POSTĘPOWANIE RATOWNIKA MEDYCZNEGO 

ASTHMA LIFE THREATERING PROBLEM – PARAMEDIC PROCEDURES 

Streszczenie 

Astma jest powszechnie występującą chorobą przewlekłą. Jest to 

niezwykle ważny problem medyczny na całym świecie. W Polsce 

choruje na astmę około 2 milionów ludzi, 8% dorosłych Polaków 

i 5,4% dzieci. Światowe badania dotyczące astmy zawarte w ra- 

porcie GINA 2006, wskazują na to, że kontrola astmy nie jest 

zadowalająca. Około 70% chorych na astmę ma przynajmniej raz 

w tygodniu napad astmy, a 20% chorych ma ten napad codziennie. 

Ważne jest, aby ratownik medyczny potrafił rozpoznać objawy 

zaostrzenia astmy. Zagrażające życiu objawy ratownik może 

rozpoznać podczas badania pacjenta. Wstępne leczenie zaostrzenia 

astmy opiera się na podaniu trzech głównych leków. Wstępnie 

ratownik powinien podać pacjentowi wziewnie lek beta2-mime- 

tyczny. Następnym krokiem jest podanie sterydów i tlenu. Ratownik 

powinien mieć na uwadze pacjentów obarczonych ryzykiem 

zatrzymania krążenia. W przypadku zatrzymania krążenia ratownik 

powinien wdrożyć procedury ALS/ACLS oraz zadbać o zabezpieczenie 

drożności dróg oddechowych, dobrą wentylację i le- 

czyć odwracalne przyczyny zatrzymania krążenia. 

Słowa kluczowe: ratownik medyczny, astma, beta2-mimetyki, 

zatrzymanie krążenia. 

Epidemiologia 

Astma jest powszechnie występującą chorobą przewlekłą. 

Charakteryzuje się rozwijającym w drogach oddechowych 

stanem zapalnym i zwężeniem oskrzeli. Jest ważnym problemem 

zdrowotnym na całym świecie, o czym świadczą dane 

epidemiologiczne; liczbę chorych na astmę na świecie szacuje 

się na 300 mln, liczbę zgonów z powodu astmy – na 250 000 

rocznie. Chorobowość w niektórych krajach przekracza 15% 

populacji ogólnej. Liczba chorych wzrasta przeciętnie o 50% 

w ciągu dekady. W Polsce z powodu astmy cierpi 8,6% dzieci 

i 5,4% dorosłych, a więc ponad 2 miliony osób. Wyniki badań 

prowadzonych zarówno w Polsce, jak i na świecie wskazują, że 

kontrola astmy, pomimo wprowadzenia jasnych standardów 

postępowania, nie jest zadowalająca. 

• Tylko około 30% chorych spełniało kryteria właś- 

ciwie leczonej choroby (wg zaleceń GINA – Global 

Initiative for Asthma 2006 Wytyczne Światowej 

strategii rozpoznawania, leczenia i prewencji astmy) 

AGATA DĄBROWSKA, MAREK DĄBROWSKI 

Zakład Medycyny Katastrof 

Uniwersytet Medyczny w Poznaniu 

p.o. Kierownik: dr n. med. Magdalena Witt 

Summary 

Asthma is a very common chronical disease. It’s important 

health problem all over the world. In Poland suffer on asthma 

about 2 milion people, 8,6% polish adult and 5,4% children. 

World researches of Global Initiative for Asthma in 2006 

showed that asthma controlling isn’t properly. Once on week 

70% of ill patients have asthma attack, 20% of patients have 

asthma attack every day. It’s important in paramedic work 

detect acute asthma sings. This life threatering sings paramedic 

can detect during primary and secondary patient’s examination 

and control blood saturation. First threatment of acuta asthma 

attack consists of three main medications. At the beginning 

paramedic should give patient to inhale beta2-mimetic drug. 

Next step is giving steroids and oxygen. Paramedic should 

focus patients who can be potentially predicted to cardiac 

arrest. In case of cardiac arrest paramedic should provide 

ALS/ACLS procedures and carry about airway opening, good 

ventilation and threat reversible cause of cardiac arrest. 

Key words: paramedic, asthma, beta2-mimetic, cardiac arrest. 

• Ponad 70% miało objawy astmy przynajmniej raz 

w tygodniu, a 20% codziennie 

• Tylko 27% stosowało wziewne glikokortykosteroidy. 

Najbardziej zaskakująca dla badaczy była informacja, 

że około 2/3 badanych twierdziło, że ich choroba 

jest dobrze lub bardzo dobrze kontrolowana! 

Niezależnie od leczenia farmakologicznego zawsze – 

jeśli tylko jest to możliwe – chory powinien unikać lub 

zmniejszać narażenie na czynniki uczulające oraz czynniki 

wyzwalające objawy i zaostrzenia astmy. Może to ułatwić 

uzyskanie i utrzymywanie kontroli astmy i zmniejszyć za- 

potrzebowanie na leki. 

Czynniki wyzwalające ataki to: alergeny, dym tytoniowy, 

zanieczyszczenia powietrza, leki (kwas acetylosalicylowy), 

beta-blokery, grypa, stres i inne – nieżyt nosa, 

zapalenie zatok przynosowych i refluks żołądkowo-prze- 

łykowy, a także stany fizjologiczne, takie jak miesiączka 

i ciąża.

156 

Postępowanie 

Dla ratownika medycznego w codziennej pracy bardzo 

pomocne w określeniu ciężkości zaostrzenia astmy 

są objawy podmiotowe i przedmiotowe oraz wysycenie 

hemoglobiny krwi tętniczej tlenem (SaO2) mierzonej za 

pomocą pulsoksymetru (patrz tabela). 

Leczenie zaostrzeń astmy 

W leczeniu zaostrzeń astmy stosuje się głównie (kolejno, 

w zależności od ciężkości zaostrzenia): 

1) szybko działający beta2-mimetyk (inhalacja, nebulizacja 

2,5–5 mg Salbutamol), 

2) glikokortykosterydy podawane dożylnie (200– 

500 mg Hydrokortizon i.v. dorosły, 5–10 mg/kg 

masy ciała u dzieci), 

Agata Dąbrowska, Marek Dąbrowski 

Klasyfikacja ciężkości zaostrzeń astmy u dorosłych według Raportu GINA 2006 a 

duszność 

Objawy 

Zaostrzenie 

lekkie umiarkowane ciężkie 

przy chodzeniu przy mówieniu w spoczynku 

chory może się 

położyć 

mowa całymi zdaniami 

świadomość 

może być pobudzony 

chory najczęściej 

siedzi 

fragmentami 

zdań 

zwykle pobudzony 

chory przygarbiony, 

podparty na rękach 

zagrażające 

zatrzymanie 

oddychania 

……………. 

pojedynczymi słowami ……………. 

zwykle pobudzony senny lub splątany 

częstość oddechów zwiększona zwiększona często > 30/min …………….. 

praca dodatkowych mięśni oddechowych 

i zaciąganie dołka nadmostkowego 

świsty 

zwykle nie występuje 

umiarkowane, 

często tylko 

pod koniec 

wydechu 

zwykle 

występuje 

zwykle występuje 

paradoksalne ruchy 

oddechowe 

głośne zazwyczaj głośne nie występują 

tętno < 100/min 100–120/min > 120/min bradykardia 

PaO 2 prawidłowec > 60 mm Hg 

lub PaCO 2 < 45 mm Hg < 45 mm Hg 

3) tlen (maska z rezerwuarem, ewentualnie początkowo 

maska do nebulizacji). 

W przypadku lekkiego lub umiarkowanego zaostrzenia 

inhalacje szybko działającego beta2-mimetyku (np. 

Salbutamolu) są zwykle najskuteczniejszym sposobem 

zniesienia obturacji oskrzeli. 

U pacjentów z cięższą astmą oraz niezdolnych do 

przyjmowania lub niechcących przyjmować leku z inhalatora 

lub w nebulizacji, można zastosować podskórne 

wstrzyknięcia adrenaliny (epinefryny) w ramię 0,3–0,5 

mg (dorosły), 0,01 mg/kg masy ciała u dzieci, w przypadku 

braku poprawy można powtórzyć dawkę po 20 minutach. 

W trakcie podawania leku należy monitorować 

pacjenta pod względem nadmiernego działania adrenergicznego. 

Adrenalina jako lek również działający na receptory 

beta może być podana zamiennie w miejsce wziewnego 

salbutamolu. 

< 60 mm Hg 

(możliwa sinica) 

> 45 mm Hg 

(możliwa niewydolność 

oddechowa) 

……………… 

………………. 

SaO 2 > 95% 91–95% < 90% ……………….. 

a Stopień ciężkości zaostrzenia wskazuje na obecność kilku, ale niekoniecznie wszystkich wymienionych parametrów

Astma jako stan zagrożenia życia – postępowanie ratownika medycznego 157 

U niektórych chorych można też rozważyć zastosowanie, 

jako dodatkowych leków rozszerzających oskrzela, 

siarczan magnezu podawany dożylnie. Podawanie siarczanu 

magnezu jest zalecane zwykle w sytuacjach, kiedy klasyczne 

postępowanie nie przynosi już efektu. Magnez hamuje 

skurcze mięśni gładkich powodując rozszerzenie 

naczyń oraz hipotensję zależną do dawki, dobrze reagującą 

na podawanie płynów i presorów. Więc podanie (dorosły 

2 g w 500 ml w 5% glukozie lub w 0,9% NaCl przez 20–60 

min) pod kontrolą ciśnienia jest bezpieczne (ostrożnie 

w niewydolności nerek) – w przypadku przedawkowania 

należy podać chlorek wapnia. Stosowanie dożylnego siarczanu 

magnezu (dawka 25–50 mg/kg/dawkę) w skojarzeniu 

z beta2-mimetykiem wziewnym i glikokortykosteroidem 

(10 mg/kg) podawanym ogólnoustrojowo poprawia 

również leczenie ciężkich zaostrzeń astmy u dzieci. 

Szczególną uwagę należy zwrócić na chorych: 

1) którzy przebyli zaostrzenie astmy zagrażające życiu, 

wymagające intubacji i wentylacji mechanicznej, 

2) którzy byli hospitalizowani lub wymagali pilnej 

interwencji lekarskiej z powodu astmy w ostatnim 

roku, 

3) którzy stosują lub niedawno zaprzestali stosować 

glikokortykosterydy doustne, 

4) którzy nie stosują obecnie glikokortykosterydów 

wziewnych, 

5) którzy wymagają częstego stosowania szybko 

działającego beta2-mimetyku, zwłaszcza jeśli zużywają 

miesięcznie więcej niż jedno opakowanie 

salbutamolu (lub klinicznie równoważną ilość innego 

leku), 

6) z chorobą psychiczną lub problemami psychospołecznymi 

w wywiadach, w tym chorych przyjmujących 

leki sedatywne, 

7) nieprzestrzegających planu leczenia astmy. 

Chorzy ci są obciążeni dużym ryzykiem zgonu z powodu 

astmy i wymagają niezwłocznej pomocy w przebiegu 

zaostrzenia. W przypadku zatrzymania oddechu 

działania obejmują ALS/ACLS polegający na zabezpieczeniu 

drożności dróg oddechowych i prowadzeniu oddechu 

zastępczego, eliminując odwracalną przyczynę 

zatrzymania oddechu i krążenia. 


1. Global Initiative for Asthma (GINA) Global strategy for 

asthma management and prevention. www.ginasthma.com 

2. Kozielski J., Kruszewski J, Kuna P., Test kontroli astmy 

Asthma Control Test (ACTTM). Próba uproszczenia oceny 

stopnia kontroli astmy, Alergia, 2006, 2. 

3. Podręcznik postępowania w nagłych stanach niewydolności 

krążenia, AHA 2007, pod. red. John Field, str. 47, 

50, 59, 90, 92, 94. 

4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 14.01. 2009 r. 

Dziennik Ustaw z dn. 26.01.2009 r. Nr 11 poz. 64 zmieniające 

rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu 

medycznych czynności ratunkowych, które mogą być 

podejmowane przez ratownika medycznego. 

5. Wytyczne Światowej Inicjatywy Zwalczania Astmy 

(GINA 2006) Leczenie astmy u dorosłych, Med. Prakt., 

2005, 10, 75-111, Med. Prakt., 2006, 7-8, 103-127. 

6. Zaawansowane zabiegi resuscytacyjne u dzieci, ERC 

2005, pod. red. Janusz Andres, str. 109-110. 

7. Specjalistyczne zabiegi resuscytacyjne u dorosłych, ERC 

2006, pod. red. Janusz Andres, str. 153-157. 



Zakład Medycyny Katastrof 

Collegium A. Wrzoska 

ul. Dąbrowskiego 79 

60-529 Poznań


PASJE, ZAINTERESOWANIA ORAZ FORMY SPĘDZANIA WOLNEGO CZASU 

STUDENTÓW POZNAŃSKICH UCZELNI WYŻSZYCH 

THE PASSIONS, INTERESTS AND FORMS OF SPENDING FREE TIME 

OF STUDENTS FROM POZNAN'S UNIVERSITIES 

JOLANTA TOMCZAK 1 , WOJCIECH STRZELECKI 2 

1 Studenckie Psychologiczne Koło Naukowe 


2 Zakład Psychologii Klinicznej, Katedra Nauk o Zdrowiu, Wydział Nauk o Zdrowiu 


Kierownik Zakładu: dr hab. Ewa Mojs 

Streszczenie 

Wstęp. Zainteresowania, a w szczególności pasje, stanowią ważny 

czynnik zdrowego trybu życia każdego człowieka. Dlatego też 

warto, nie tylko posiadać pasje lub zainteresowania, ale też dążyć 

do ciągłego ich rozwoju. Na przestrzeni naszego życia mogą się 

one zmieniać, zacierać bądź ewoluować. Pasja może okazać się 

czynnikiem decydującym o wyborze studiów bądź być czynnikiem 

decydującym o wyborze drogi zawodowej. Pielęgnowanie 

zainteresowań niezwiązanych z wybranym kierunkiem studiów 

lub wykonywanym zawodem jest niemniej rozwijające. 

Cel pracy. Głównym celem pracy jest określenie różnic pomiędzy 

pasją a zainteresowaniami oraz rodzaju pasji i zainteresowań 

deklarowanych przez studentów uczelni wyższych. 

Materiał i metody. Grupę badawczą stanowiło 195 osób, będących 

studentami poznańskich uczelni wyższych. Wśród ankietowanych 

były 122 kobiety i 73 mężczyzn. Wiek badanych 

osób wahał się od 20 do 51 lat. Narzędziem badawczym była 

autorska ankieta oraz wybrane pytania zawarte w kwestionariuszu 

autorstwa H. Eysencka, EPQ-R (Eysenck Personality 

Questionnaire-Revised). 

Wyniki. 61% badanych studentów posiada pasje, natomiast aż 

94% studentów posiada zainteresowania, 6% z badanych studentów 

nie posiada żadnych zainteresowań. Na podstawie 

odpowiedzi uzyskanych z ankiety wyodrębniono 14 rodzajów 

pasji i 17 rodzajów zainteresowań. 

Wnioski. Pasja jest zjawiskiem odrębnym stosunkowo mniej 

popularnym niż zainteresowania i z tego powodu należy traktować 

ją odrębnie od zainteresowań. 

Słowa kluczowe: pasja, zainteresowania, studenci uczelni wyższych. 

Wprowadzenie 

Termin „zainteresowanie” interpretowany jest w różny 

sposób. Według Antoniny Guryckiej zainteresowanie 

jest to „właściwość psychiczna, która przybiera postać 

ukierunkowanej aktywności poznawczej o określonym 

nasileniu i przejawia się w wybiórczym stosunku do 

otaczających nas zjawisk. Zainteresowania są utrwaloną, 

tj. pojawiającą się często i ukierunkowaną jednolicie 

Summary 

Introduction. Interest, especially passions, are an important 

factor in a healthy life way of every human being. Therefore, it 

is worth, not only have a passion or interests, but also strive for 

their continuous development. Throughout our lives, they can 

change, fade or evolve. Passion may be the factor which determinate 

the choice of study or be a factor determining the 

choice of career. Fostering interests unrelated with the chosen 

field of study or job-is nevertheless developing. 

Aim of the study. The main aim of this study is to define the 

differences between passion and interests and the type of passions 

and interests claimed by university students. 

Materials and methods. The study group consisted of 195 

students of Poznań Universities. Among the respondents were 

122 women and 73 men. Age of respondents ranged from 20 to 

51 years. The study instrument was an author's survey and 

chosen questions from questionnaire H. Eysenck, EPQ-R (Eysenck 

Personality Questionnaire-Revised). 

Results. 61% of the students have a passion, and as much as 

94% of students have interest 6% of students do not have any 

interest. Based on responses received from the survey, distinguished 

14 types of passion and 17 types of interest 

Conclusions. Passion is a distinct phenomenon, relatively less 

popular than the interest and therefore should be taken separately 

from the interest. 

Key words: passion, interests, university students. 

ciekawością. Tak więc zaciekawienia stanowią podstawowy 

element struktury zainteresowań” [1]. Natomiast 

słownik psychologiczny nazywa zainteresowaniem względne 

utrwalone dążenie do zajmowania się pewnymi przedmiotami 

oraz jeden z czynników motywujących do pogłębiania 

wiadomości, poszerzania wiedzy w danej dziedzinie, 

który jednocześnie może stanowić ogniwo pośrednie 

między ogólną ciekawością poznawczą jednostki a jej 

zainteresowaniami [2].

Pasje, zainteresowania oraz formy spędzania wolnego czasu studentów poznańskich uczelni wyższych 

Czasami zainteresowania daną tematyką mogą się 

pogłębiać i ewoluować w pasję, która może być wyrażana 

jako nadzwyczajne zainteresowanie, wręcz umiłowanie 

czegoś, któremu towarzyszy uczucie podniecenia, 

silny entuzjazm wyrażany w kierunku jakiegoś tematu, 

pomysłu, osoby lub obiektu. Dana osoba posiada pasję, 

kiedy cechuje ją silne pozytywne ukierunkowanie do 

czegoś lub szczególne zainteresowanie jakąś czynnością 

bądź tematyką. 

Według prof. Piotra Balcerowicza, filozofa i kulturoznawcy 

z Katedry Stosunków Międzynarodowych Szkoły 

Wyższej Psychologii Społecznej, pasja jest podążaniem 

za ideami, ich aktywną realizacją i poświęcaniem 

im większości swojego czasu. Pasja według niego decyduje 

o tym, co robimy w życiu, jakich wyborów dokonujemy 

i w jakim kierunku idziemy. Prof. Piotr Balcerowicz 

uważa również, „iż pasja nie może być zjawiskiem 

biernym. Pasja zakłada aktywne i ciągłe realizowanie jej. 

Jeśli tak nie jest, to jest to zwykłe zainteresowanie”. 

Według Martina Seligmana, byłego przewodniczącego 

Amerykańskiego Stowarzyszenia Psychologicznego 

(APA), pasja jest składową szczęścia obok: głębokiego 

związku emocjonalnego z rodziną oraz zadowolenia 

z pracy [3]. 

Na podstawie pierwszej części badań (pt. Wybrane 

czynniki osobowościowe jako predyktory kształtowania się 

zainteresowań i pasji studentów uczelni wyższych) stwierdza 

się, iż prawdopodobieństwo ukształtowania się pasji 

wzrasta wprost proporcjonalnie do poziomu ekstrawersji 

i odwrotnie proporcjonalnie do poziomu neurotyczności. 

Wysoki poziom ekstrawersji w połączeniu ze zrównoważeniem 

emocjonalnym opisuje osobę sangwinika. 

Według Eysencka takie połączenie cech wiąże się ze 

względnym zdrowiem psychicznym i fizycznym danej 

jednostki. Dodatkowo charakteryzuje ją kreatywność rozumiana 

jako umiejętność tworzenia nowych idei lub koncepcji, 

co jednocześnie wpływa na rozwój intelektualny, społeczny 

i kulturalny takiej osoby. Takie połączenie cech 

może dać jednostce możliwość lepszego rozwoju osobistego 

i wiązać się z posiadaniem pasji. 

Współczesny świat ma możliwość zaoferowania wielu 

propozycji spędzenia wolnego czasu. Pasja może 

stanowić źródło ogromnego szczęścia i satysfakcji. Posiadanie 

pasji może być przyczynkiem do bardziej satysfakcjonującego 

życia zawodowego lub stanowić odskocznię/alternatywę 

od nie lubianej pracy. Może jednak 

ewoluować w niebezpiecznym kierunku, jako że nierzadko 

osoba ją posiadająca poświęca jej cały swój wolny 

czas, zaniedbując rodzinę i inne obowiązki. 

Autorzy w ankiecie celowo rozdzielają pytania o posiadanie 

zainteresowań i pasji w celu ich rozróżnienia 

i unaocznienia rozbieżności tych zjawisk. 

Materiał i metody 

Grupę badaną stanowiło 195 osób, będących studentami 

poznańskich uczelni wyższych (Uniwersytet Me- 

159 

dyczny – 72 osoby, Uniwersytet Przyrodniczy – 60, 

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza – 22, Uniwersytet 

Ekonomiczny – 37 i inne uczelnie – 4). Charakterystykę 

grupy badanej ze względu na kierunek studiów przedstawia 

rycina 1. i tabela 1. 

Rycina 1. Grupa badana. 

Figure 1. Research group. 


Wśród ankietowanych były 122 kobiety i 73 mężczyzn 

w wieku od 20 do 51 lat. Większość badanych 

mieściła się w przedziale wiekowym 20–30 lat (153 

osoby), pozostałe grupy wiekowe: 31–40 lat – 29 osób, 

41–50 lat – 12 osób, 51 lat – 1 osoba. 

Narzędziem badawczym wykorzystanym w pracy 

była samodzielnie skonstruowana ankieta; która składała 

się z 4 pytań zamkniętych, w których badany miał do 

wyboru jedną lub maksymalnie 4 z zaproponowanych 

odpowiedzi, 5 pytań otwartych pozwalało respondentowi 

na swobodną wypowiedź w danej kwestii. 

Badanie główne poprzedzone było badaniem pilotażowym, 

które posłużyło do skonstruowania ankiety użytej 

w badaniu głównym. W celu przeprowadzenia wstępnych 

badań próbnych wykorzystanych zostało 10 pytań opracowanych 

we własnym zakresie. Były to pytania otwarte oraz 

zamknięte. Badania pilotażowe objęły pięćdziesięciu studentów 

i rozpoczęły się w roku 2009. 

W celu wykonania ostatecznych badań (2010), pytania 

z części wstępnej zostały w większości zamknięte oraz 

częściowo poprawione, aby ostatecznie osiągnąć 9 pytań. 

Natomiast dodane zostały wybrane pytania zawarte w kwestionariuszu 

autorstwa H. Eysencka, EPQ-R (Eysenck Personality 

Questionnaire-Revised) opartym o koncepcje osobowości. 

Wytypowane zostały skale skrajne, mianowicie 

skala ekstrawertyzmu (23 pytania) i neurotyzmu (24 pytania). 

Wybór skal podyktowany został z jednej strony ich 

użytecznością w określeniu również typologii temperamentalnej, 

z drugiej te właśnie skale charakteryzuje zdecydowanie 

wyższa trafność i rzetelność niż pominięte w kwestionariuszu 

skale (skala psychotyzmu oraz skala kłamstwa). 

W celu wykonania niezbędnych obliczeń stworzona 

została baza danych w programie Microsoft Excel. Analizę 

statystyczną wykonano za pomocą programu SPSS – 

wersja 17.0.

160 

Tabela 1. Grupa badana 

Table 1. Research group 

Uniwersytet 

Medyczny 

(72) 

Wydział Nauk o Zdro- 

wiu: 

Pielęgniarstwo (51) 

Elektroradiologia (2) 

Ratownictwo medyczne 

(5) 

Fizjoterapia (1) 

Zdrowie publiczne (2) 

Wydział Farmaceutyczny: 

Kosmetologia (9) 

Wydział Lekarski I (2) 

Źródło: opracowanie własne; 

Source: own’s concept 

Uniwersytet 

Przyrodniczy 

(60) 

Technologia 

Drewna – 

meblarstwo (30) 

Leśnictwo – spe- 

cjalność ochrona 

środowiska leśne- 

go (30) 

Jolanta Tomczak, Wojciech Strzelecki 

Uniwersytet 

Adama Mickiewicza 

(22) 

Geologia (1) 

Turystyka 

i rekreacja (8) 

Gospodarka 

przestrzenna(5) 

Fizyka (1) 

Psychologia klinicz- 

na (1) 

Socjologia (1) 

Politologia (3) 

Informatyka (1) 

Prawo (1) 

Ankieta zawierała metryczkę społeczno-demograficzną, 

zawierającą informacje o płci, wieku, miejscu zamieszkania 

i kierunku studiów badanych studentów. 

Wyniki 

W pytaniu pierwszym, zamieszczonym w ankiecie, 

studenci proszeni byli o określenie czy posiadają bądź 

nie posiadają zainteresowań, proszeni byli też o ich wymienienie. 

Następne pytanie dotyczyło tego czy któreś 

z wymienionych zainteresowań jest ich pasją. 

Na podstawie uzyskanych odpowiedzi wyodrębniono 14 

rodzajów pasji i 17 rodzajów zainteresowań, należą do nich: 

sport (w tym: piłka nożna, aerobik, siłownia, pływanie, 

kolarstwo, taniec, narciarstwo, sztuki walki, spacery, żużel 

[speedway], siatkówka, joga, żeglarstwo, wędkarstwo); mo- 

toryzacja; astronomia i fantastyka; nauki medyczne (w tym: 

medycyna, kosmetologia, dietetyka, pielęgniarstwo, ratownictwo 

medyczne); psychologia (psychoonkologia, hipnoza); 

muzyka (śpiew, gra na instrumencie); przyroda i ekolo- 

Uniwersytet 

Ekonomiczny 

(37) 

Gospodarka międzynaro- 

dowa (3) 

Finanse 

i rachunkowość (9) 

Ekonomia (4) 

Zarządzanie (13) 

Towaroznawstwo (2) 

Logistyka krajowa 

i międzynarodowa (6) 

Inne uczelnie 

(4) 

Politechnika Poznańska: 

Mechatronika (1) 

Wyższa Szkoła Nauk 

Humanistycznych 

i Dziennikarstwa 

Politologia (2) 

Wyższa Szkoła 

Bankowa: 

Finanse 

i rachunkowość(1) 

gia (zwierzęta, ornitologia, ogrodnictwo, leśnictwo, łowiectwo, 

florystyka); geografia i turystyka (geologia, góry); 

informatyka (komputery, gry komputerowe, nowoczesne 

technologie informatyczne); architektura i budownictwo 

(konstrukcje, modelarstwo, meblarstwo); sztuki plastyczne 

(malarstwo, dekoracja wnętrz, garncarstwo, plastyka, 

robótki ręczne, feng-shui); matematyka i ekonomia (finanse, 

giełda); film, teatr, książki; historia, prawo i nauki 

polityczne; języki obce, moda i fotografia; inne (szachy, 

harcerstwo, militaria, kolekcjonerstwo, kulinaria, zakupy, 

praca społeczna). Szczegółowy rozkład procentowy zainteresowań 

i pasji prezentują odpowiednio ryciny 2. i 3. 

Z analizy zaprezentowanych danych wynika, iż 

wśród zainteresowań i pasji dominowały: sport, muzyka, 

film, teatr, książki oraz przyroda i ekologia. Najczęściej 

wymieniane przez badanych studentów pasje to odpowiednio: 

sport; muzyka; przyroda i ekologia; film, teatr, 

książki; następnie: sztuki plastyczne, motoryzacja, geografia 

i turystyka, moda i fotografia; nauki medyczne; 

historia, prawo i nauki polityczne; psychologia; inne; 

architektura i budownictwo; języki obce. Wśród dekla-


rowanych przez studentów pasji zabrakło: matematyki, 

astronomii i fantastyki oraz ekonomii i informatyki. 

Na podstawie przeprowadzonych testów statystycznych 

nie stwierdzono zależności statystycznej pomiędzy 

płcią a posiadaniem pasji. Jednakże aż o 10% więcej 

mężczyzn niż kobiet posiada pasję. Większość z bada- 

Rycina 2. Zainteresowania badanych. 

Figure 2. Interests of the respondents. 


Rycina 3. Pasje badanych. 

Figure 3. Passions of the respondents. 


161 

nych studentów (61%) ukształtowało na przestrzeni 

swojego życia jakąś pasję. Zależność płci i posiadania 

pasji przedstawia tabela 2. 

W populacji badanych studentów mężczyźni częściej 

niż kobiety wybierali następujące pasje: sport, muzyka, 

architektura i budownictwo, motoryzacja, historia, prawo

162 

i nauki polityczne, psychologia. Kobiety zaznaczały najczęściej: 

film, teatr, książki, sztuki plastyczne, przyrodę i ekologię, 

modę i fotografię. Rodzaje pasji w zależności od płci 

przedstawia rycina 4. 

Ciekawym jest fakt, że kobiety również pasjonują się 

motoryzacją, natomiast żadna z kobiet nie wskazała 

architektury i budownictwa, jako swoich pasji; żaden 

mężczyzna natomiast nie wskazał sztuk plastycznych. 

Pozostałe pasje (nauki medyczne, języki obce, geografia 

i turystyka) występowały u obu płci w porównywalnym 

natężeniu. 

Tabela 2. Zależność pomiędzy płcią a posiadaniem pasji 

Table 2. Relation between gender and having a passion 

Płeć 


Fakt posiadania pasji (%) 

posiada pasję nie posiada pasji 

Ogółem 

kobieta 57,6 42,4 100,0 

mężczyzna 67,1 32,9 100,0 

Ogółem 61,0 39,0 100,0 


Rycina 4. Zależność pomiędzy płcią a posiadaniem określonej pasji wśród badanych studentów. 

Figure 4. Relation between gender and specific passion. 


Tabela 3. Zależności pomiędzy uczelnią a posiadaniem pasji 

Table 3. Relation between University and having passion 

Uczelnia 



Ogółem 

Uniwersytet Medyczny 68,1 31,9 100,0 

Uniwersytet Przyrodniczy 58,3 41,7 100,0 

Uniwersytet Adama Mickiewicza 58,3 41,7 100,0 

Uniwersytet Ekonomiczny 51,4 48,6 100,0 


Analizując zależności pomiędzy uczelnią a posiadaniem 

pasji, które są zamieszczone w tabeli 3. warto 

zwrócić uwagę na fakt, iż aż 68% studentów Uniwersytetu 

Medycznego w Poznaniu deklaruje posiadanie pasji. 

Jest to wynik przewyższający pozostałe badane uczelnie 

o co najmniej 10%. Najmniejszy odsetek studentów 

posiadających pasję odnosi się do Uniwersytetu Ekonomicznego 

i wynosi 48,6%. Studenci Uniwersytetu Przyrodniczego 

oraz Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza 

posiadają pasję w takim samym zakresie procentowym, 

wynoszącym 58,3%. 

Ogółem 61,0 39,0 100,0


Rodzaje deklarowanych przez studentów pasji różniły 

się w zależności od danej uczelni wyższej. I tak odpowiednio 

studenci Uniwersytetu Medycznego deklarowali pasje 

przede wszystkim w następujących dziedzinach: nauki 

medyczne, sport, przyroda i ekologia, muzyka, film, teatr, 

książki. Uniwersytet Ekonomiczny: sport, muzyka, motoryzacja, 

geografia i turystyka, sztuki plastyczne i języki obce. 

Uniwersytet Adama Mickiewicza: psychologia, film, teatr, 

książki; historia, prawo i nauki polityczne, moda i fotografia. 

Uniwersytet Przyrodniczy: przyroda i ekologia, architektura 

i budownictwo, sport, muzyka, sztuki plastyczne. 

Omawiane wyniki mogą sugerować, iż studenci przy wyborze 

kierunku studiów bazują na swoich pasjach (lub zależność 

ta jest odwrotna). 

W tabeli 4. zestawione zostały kolejne dwa czynniki, 

tym razem odnoszące się do zależności pomiędzy miejscem 

zamieszkania studentów a posiadaniem pasji. Nie 

zauważono istotnego wpływu miejsca zamieszkania na 

posiadanie pasji, lecz co może początkowo dziwić, największy 

odsetek badanych studentów z pasją mieszka na 

wsi odpowiednio 64,7%. Może to oznaczać, iż dostępność 

i różnorodność form spędzania wolnego czasu jakie 

ma do zaoferowania duże miasto nie wystarczy, aby 

rozwinęła się w ludziach pasja. 

W miastach powyżej 100 tysięcy mieszkańców dominował: 

sport, muzyka i nauki medyczne, natomiast 

nikt ze studentów z tej grupy nie pasjonuje się: psychologią, 

architekturą i budownictwem, sztukami plastycznymi. 

Miasta powyżej 10 tys. mieszkańców: sztuki plastyczne, 

muzyka, sport natomiast kategoria „inne” występuje 

tylko w tej grupie studentów. 

Miasta do 10 tys. mieszkańców: przede wszystkim psychologia, 

następnie sport, przyroda i ekologia oraz moda 

i fotografia; brak: nauk medycznych, historii, prawa i nauk 

politycznych, języków obcych. 

Na wsi: przyroda i ekologia, muzyka, sport, film, teatr, 

książka; brak: nauki medyczne, psychologia, architektura 

i budownictwo, języki obce. Przyroda i ekologia 

oraz motoryzacja występowały głównie na wsiach. 

Tabela 4. Zależność pomiędzy miejscem zamieszkania a posiadaniem pasji 

Table 4. Relations between the place of life and passion 

zamieszkanie 




Ogółem 

wieś 64,7 35,3 100,0 

miasto do 10 tys. mieszkańców 56,0 44,0 100,0 

miasto powyżej 

10 tys. mieszkańców 

miasto powyżej 

62,3 37,7 100,0 

100 tys. 

mieszkańców 

58,6 41,4 100,0 

Ogółem 61,0 39,0 100,0 

163 

Małe miasta: psychologia i architektura i budownictwo. 

Nauki medyczne, sport i języki obce to domena 

dużych miast. 

Na kolejnym etapie badań wyodrębniono najczęstsze 

formy spędzania wolnego czasu wśród badanych studentów. 

Analizując ryciny 5. i 6. można wnioskować, że studenci 

z obu badanych grup najwięcej wolnego czasu spędzają 

z bliskimi, korzystając z Internetu, oraz na oglądaniu 

filmów. Badani studenci bez pasji dwukrotnie częściej swój 

wolny czas spędzali korzystając z Internetu i oglądając 

filmy. Studentki nie posiadające pasji dwukrotnie częściej 

swój wolny czas spędzały korzystając z Internetu. Badani 

studenci z pasją, jako formę spędzania wolnego czasu, zde- 

cydowanie częściej zaznaczali kategorię „inne”, co może 

świadczyć o ich większej kreatywności w organizowaniu 

wolnego czasu. Studenci z obu kategorii na odpoczynek 

poświęcają podobną ilość czasu. 

Następny etap badań nawiązywał do określenia jak dużo 

czasu dziennie badani studenci spędzają: oglądając telewizję, 

przed komputerem oraz na dosypianiu. Wyniki zestawiono 

w postaci rycin 7. i 8. 

Analiza danych wykazała, że studenci najwięcej godzin 

dziennie spędzali korzystając z komputera, natomiast 

rzadziej oglądali telewizję. Dość duża grupa studentów 

w ogóle nie ogląda telewizji, natomiast zaledwie kilkoro 

z badanych osób nie korzysta z Internetu. Mniej niż połowa 

badanych studentów śpi w ciągu dnia (przeważnie od 

1 do 2 godzin). 

Na podstawie zrealizowanych testów nie wykazano 

istotności statystycznej odnośnie posiadania zainteresowań 

a płcią. Zależność płci i posiadania zainteresowań 

obrazuje tabela 5. Jednakże aż 93,8% studentów posiada 

zainteresowania i jedynie 6,2% z nich ich nie posiada. 

Nie wykazano istotnych różnic względem płci studentów, 

jednak prawie dwa razy więcej studentów niż studentek 

nie posiada zainteresowań.

164 

KOBIETY MĘŻCZYŹNI OGÓŁEM 


Rycina 5. Formy spędzania wolnego czasu studentów posiadających pasje. 

Figure 5. The way of spending free time by students who have passion. 


KOBIETY MĘŻCZYŹNI OGÓŁEM 

Rycina 6. Formy spędzania wolnego czasu studentów nieposiadających żadnej pasji. 

Figure 6. The way of spending free time by students who haven’t had passion. 

Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept


TELEWIZJA KOMPUTER DOSYPIANIE 

Rycina 7. Ilość czasu jaką spędzali badani studenci posiadający pasję na oglądaniu telewizji, przed komputerem i na dosypianiu. 

Figure 7. The amount of time spent by examined students without a passion, for watching TV, the computer and the nap. 


TELEWIZJA KOMPUTER DOSYPIANIE 

Rycina 8. Ilość czasu, jaką badani studenci nie posiadający pasji, spędzali na oglądaniu telewizji, przed komputerem i na dosypianiu. 

Figure 8. The amount of time spent by examined students with a passion, for watching TV, the computer and the nap. 

Źródło: opracowanie własne, Source: own’s concept 

165

166 

Analizując zależności między uczelnią a posiadaniem 

zainteresowań, które są zamieszczone w tabeli 6. 

warto zwrócić uwagę na fakt, iż aż 20,8% studentów 

Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu nie posiada 

zainteresowań. A największy odsetek – odpowiednio 

97,3% studentów Uniwersytetu Ekonomicznego 

posiada zainteresowania. 

Zestawienie miejsca zamieszkania z posiadaniem zainteresowań 

zostało zaprezentowane w tabeli 7. Studenci mieszkający 

na wsiach stanowili największy odsetek studentów 

nie posiadających zainteresowań (9,8%) a największy procent 

studentów posiadających zainteresowania mieszkało w 

miastach pow. 100 tys. mieszkańców. Są to jednak różnice 

zbyt małe i nieistotne statystycznie (głównie ze względu na 

bardzo małą liczbę studentów w grupie nie posiadających 

zainteresowań). 


Tabela 5. Zależność pomiędzy płcią a posiadaniem zainteresowań 

Table 5. Relation between gender and having interests 

Płeć 

Czy posiadasz 

zainteresowania? (%) 

nie tak 

Ogółem 

kobieta 7,2 92,8 100,0 

mężczyzna 4,3 95,7 100,0 

Ogółem 6,2 93,8 100,0 


Tabela 6. Zależności pomiędzy uczelnią a posiadaniem zainteresowań 

Table 6. Relation between University and having interests 

Płeć 

Czy posiadasz 

zainteresowania? (%) 

nie tak 

Ogółem 

kobieta 7,2 92,8 100,0 

mężczyzna 4,3 95,7 100,0 

Ogółem 6,2 93,8 100,0 

Źródło: opracowanie własne 

Tabela 7. Zależność pomiędzy miejscem zamieszkania a posiadaniem zainteresowań 

Table 7. Relation between the place of life and having interests 

wieś 

miasto 

do 10 tys. 

mieszkańców 

Zamieszkanie (%) 

miasto 

powyżej 10 tys. 

mieszkańców 

miasto 

powyżej 100 tys. 

mieszkańców 

Ogółem 

Czy posiadasz 

nie 9,80 4,00 6,56 3,45 6,15 

zainteresowania? tak 90,20 96,00 93,44 96,55 93,85 

Ogółem 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 


Kolejne pytanie odnosiło się do skali nudy. Studentów 

poproszono o zaznaczenie odpowiedniego dla siebie przedziału 

w skali nudy. Analiza wyników w zestawieniu z płcią, 

która jest przedstawiona w tabeli 8, pokazała, iż nie ma 

istotnych różnic statystycznych odnośnie skali nudy pomiędzy 

badanymi studentami i studentkami. Skala nudy została 

również porównana z uczelniami w których kształcili się 

badani studenci – tabela 9., oraz z miejscem zamieszkania – 

tabela 10. Studenci Uniwersytetu Adama Mickiewicza jako 

jedyni zaznaczyli odp. „bardzo często” (4,17%). Najmniej 

studentów Uniwersytetu Ekonomicznego zaznaczyło odp. 

„nigdy” odpowiednio 13,51%. Jednakże badani studenci ze 

wszystkich uczelni nudzili się w większości „rzadko”. Najczęściej 

nudzili się studenci z mniejszych miejscowości, 

„nie nudzą się” najczęściej osoby z miast powyżej 100 tysięcy 

mieszkańców, co może być związane z większym 

wyborem i dostępnością form spędzania wolnego czasu.


Tabela 8. Zależność pomiędzy skalą nudy a płcią 

Table 8. Relation between gender and the scale of boredom 

Jak często 

się nudzisz: 

Płeć (%) 

kobieta mężczyzna 

Ogółem 

nigdy 24,00 24,29 24,10 

prawie nigdy 28,80 25,71 27,69 

rzadko 41,60 47,14 43,59 

często 5,60 1,43 4,10 

bardzo często 1,43 0,51 

Ogółem 100,00 100,00 100,00 


Tabela 9. Zależność pomiędzy skalą nudy a uczelnią 

Table 9. Relation between the scale of boredom and the University 

Uniwersytet 

Medyczny 

Uniwersytet 

Przyrodniczy 

Uczelnia (%) 

Uniwersytet 

Adama 

Mickiewicza 

Uniwersytet 

Ekonomiczny 

Ogółem 

nigdy 26,39 25,00 29,17 13,51 24,10 

Jak często 

prawie 

nigdy 

30,56 28,33 16,67 29,73 27,69 

się rzadko 38,89 45,00 41,67 51,35 43,59 

nudzisz: 

często 4,17 1,67 8,33 5,41 4,10 

bardzo 

często 

4,17 0,51 

Ogółem 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00% 


Tabela 10. Zależność pomiędzy skalą nudy a miejscem zamieszkania 

Table 10. Relation between the scale of boredom and the place of life 

wieś 

miasto 

do 10 tys. 

mieszkańców 

Zamieszkanie (%) 

miasto 

powyżej 10 

tys. mieszkańców 

miasto 

powyżej 100 

tys. mieszkańców 

Ogółem 

nigdy 15,69 28,00 22,95 31,03 24,10 

Jak często 

prawie 

nigdy 

27,45 20,00 31,15 27,59 27,69 

się rzadko 52,94 36,00 44,26 37,93 43,59 

nudzisz: 

często 3,92 16,00 3,45 4,10 

bardzo 

często 

1,64 0,51 

Ogółem 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 


167

168 

Wnioski 

1. Na podstawie danych uzyskanych z ankiet wyliczono, 

iż 61% badanych studentów posiada pasje, natomiast 

aż 94% studentów posiada zainteresowania. 

2. Wartości te pokazują, iż pasja jest zjawiskiem odrębnym 

stosunkowo mniej popularnym niż zainteresowania 

i z tego powodu należy traktować ją odrębnie od 

zainteresowań. 

3. Najwyższy wskaźnik posiadania pasji deklarowali 

studenci Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu – 68%, 

jest to wynik o 10% wyższy niż na pozostałych badanych 

uczelniach. 

4. Aż 20,8% studentów Uniwersytetu Adama Mickiewicza 

w Poznaniu nie posiada zainteresowań. A największy 

odsetek (97,3%) studentów Uniwersytetu Ekonomicznego 

posiada zainteresowania. 

5. Badani studenci z pasją, jako formę spędzania 

wolnego czasu, zdecydowanie częściej zaznaczali kategorię 

„inne”, co może świadczyć o ich większej kreatywności 

w organizowaniu wolnego czasu. 

6. Pasja nie jest zależna od ilości wolnego czasu. 

7. Studenci z obu badanych grup najwięcej wolnego 

czasu spędzają z bliskimi, korzystając z Internetu oraz na 

oglądaniu filmów. 


8. Badani studenci nudzili się w większości rzadko. 

Na podstawie udzielanych odpowiedzi stwierdza się, iż 

częściej nudzili się studenci nieposiadający pasji. 

9. Badania wykazały, że studenci najwięcej czasu 

spędzali korzystając z komputera. Dość duża grupa studentów 

w ogóle nie ogląda telewizji, natomiast zaledwie 

kilkoro z badanych osób nie korzysta z komputera w ciągu 

dnia. Mniej niż połowa badanych studentów śpi w ciągu 

dnia, (przeważnie od 1 do 2 godzin) większość z nich nie 

śpi w dzień w ogóle. 


1. Gurycka A., Rozwój i kształtowanie zainteresowań, WSiP, 

Warszawa 1978. 

2. Słownik psychologiczny, red. W. Szewczuk, Wiedza Powszechna, 

Warszawa 1979. 

3. Bolyen-Fitzgerald M., Obrazy naszego umysłu, Wydawnictwo 

Sonia Draga, Katowice 2010. 




Collegium Stomatologicum 


60-812 Poznań


TRENING MARSZOWY W REHABILITACJI KARDIOLOGICZNEJ 

WALKING TRAINING IN CARDIAC REHABILITATION 

Streszczenie 

Celem niniejszej pracy był przegląd badań dotyczących skuteczności 

treningu marszowego stosowanego w rehabilitacji 

kardiologicznej. Praca zawiera definicję rehabilitacji, w tym 

rehabilitacji kardiologicznej, omawia rolę treningu marszowego 

w rehabilitacji kardiologicznej, przybliża tematykę treningu 

marszowego, a także efekty jego zastosowania w programach 

rehabilitacji kardiologicznej. 

Słowa kluczowe: rehabilitacja kardiologiczna, trening marszowy. 

Wstęp 

Marsz jest najbardziej naturalną formą lokomocji 

człowieka. Mogą go uprawiać dorośli, dzieci a nawet 

kobiety w ciąży. Odkąd tylko człowiek przyjął pozycję 

wyprostowaną, marsz służył mu za najbardziej efektywną 

formę przemieszczania się w terenie. 

Obecnie marsz również znajduje takie zastosowanie, 

jednak rozwój techniki ograniczył go do bardzo niewielkich 

odległości. Zaprzątnięci pracą i przyzwyczajeni, że większość 

męczących czynności wykonują za nas maszyny, 

skracamy go najczęściej do przejścia z miejsca pracy do 

zaparkowanego tuż obok samochodu czy dojścia do przystanku 

autobusowego. 

Uwzględniając fakt, że znaczna część naszego dnia 

upływa w pozycji siedzącej oraz że większość z nas nie 

jest zapalonymi sportowcami dochodzimy do wniosku, 

że marsz jest tak naprawdę jedyną formą aktywności 

fizycznej, którą wykonujemy codziennie. Dzięki temu 

chód staje się doskonałym narzędziem w rękach współczesnej 

rehabilitacji – w tym rehabilitacji kardiologicznej, 

ponieważ: 

– marsz jest naturalną i bezpieczną formą ruchu 

– trening marszowy jest łatwy do przeprowadzenia 

– nie wymaga specjalistycznego sprzętu 

– nie wymaga specjalnych pomieszczeń 

– nie pociąga za sobą kosztów 

– można wykonywać go samodzielnie 

– jest dobrze akceptowany przez pacjentów. 

WOJCIECH KURLAPSKI 



student I roku Pielęgniarstwa i II SUM Fizjoterapii 

Summary 

The purpose of this study was to review research on the effectiveness 

of walking training used in cardiac rehabilitation. The 

article includes the definition of rehabilitation, including cardiac 

rehabilitation, discusses the role of walking training in 

cardiac rehabilitation, presents the topic of walking training, 

and the effects of its use in cardiac rehabilitation programs. 

Key words: cardiac rehabilitation, walking training. 

Rehabilitacja 

Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia 

,,rehabilitacja to kompleksowe postępowanie w odniesieniu 

do osób niepełnosprawnych fizycznie i psychicznie, 

które ma na celu przywrócenie pełnej lub możliwej 

do osiągnięcia sprawności fizycznej i psychicznej, zdolności 

do pracy i zarobkowania oraz zdolności do brania 

czynnego udziału w życiu społecznym”. 

Rehabilitacja jest procesem medyczno–społecznym, 

który ma na celu poprawę jakości życia osób chorych 

i niepełnosprawnych. Rozwój rehabilitacji (jako jednej 

ze specjalności medycznych) rozpoczął się tuż po drugiej 

wojnie światowej. Zaczęto uznawać ją wtedy za 

integralną, trzecią fazę procesu terapeutycznego – obok 

diagnozowania i leczenia [1]. 

W Polsce głównymi twórcami rehabilitacji medycznej 

byli: prof. Wiktor Dega, prof. Adam Gruca, prof. 

Kazimiera Milanowska oraz prof. Marian Weiss. Dzięki 

ich zaangażowaniu i uznawanej na całym świecie wiedzy 

zrodziła się w Polsce idea rehabilitacji opartej na 

czterech głównych zasadach: powszechności, kompleksowości, 

wczesności, ciągłości. 

1. Rehabilitacja powszechna 

Uchwała Sejmu RP z dnia 1.08.1987 r. (Karta Praw 

Osób Niepełnosprawnych) gwarantuje nam powszechną 

dostępność rehabilitacji. Świadczenia rehabilitacyjne w 

różnym zakresie powinny być dostępne dla pacjentów 

bez względu na stopień zamożności, wiek czy miejsce 

zamieszkania. Rehabilitację uznano również za nieod-

170 

łączną część postępowania we wszystkich specjalnoś- 

ciach lekarskich [3]. 

2. Rehabilitacja kompleksowa 

Podstawowym warunkiem skuteczności działań w 

dziedzinie rehabilitacji jest jej kompleksowość. Prawidłowe 

prowadzenie rehabilitacji wymaga współpracy 

całego zespołu rehabilitacyjnego (fizjoterapeutów, lekarzy, 

pielęgniarek, psychologów, pedagogów, terapeutów 

zajęciowych, pracowników socjalnych, techników ortopedycznych 

i inżynierów). Często niezbędne są także 

konsultacje innych specjalistów, np. ortopedów, urologów, 

neurologów czy neurochirurgów (zależnie od aktualnego 

stanu pacjenta). Obok problemów leczniczych 

kompleksowa rehabilitacja obejmuje także sprawy socjalne, 

często niezwykle istotne dla dalszych losów pacjenta, 

a także rehabilitację psychiczną i zawodową [3]. 

3. Rehabilitacja wczesna 

Wczesne podjęcie rehabilitacji jest często warunkiem 

powodzenia leczenia i uniknięcia późniejszej niepełnosprawności. 

Jeśli to możliwe, rehabilitacja powinna 

rozpocząć się już w okresie leczenia, a nawet od samego 

przyjęcia chorego do szpitala (przygotowanie do zabiegu) 

[3, 8]. 

4. Rehabilitacja ciągła 

Ciągłość rehabilitacji może być zapewniona poprzez 

różne formy usprawniania – zarówno w warunkach leczenia 

stacjonarnego, jak i ambulatoryjnego, a także jako rehabilitacja 

środowiskowa w domu pacjenta. Jest ona również 

ściśle powiązana z rehabilitacją zawodową i społeczną. 

Powinna być prowadzona do uzyskania pełnej sprawności, 

a gdy to nie jest możliwe – do czasu uzyskania optymalnych 

mechanizmów kompensacyjnych, które utrwalą wyniki 

usprawniania lub utrzymają uzyskaną kondycję. [3, 8] 

Rehabilitacja kardiologiczna 

Definicja 

W 1964 roku Światowa Organizacja Zdrowia zdefiniowała 

rehabilitację kardiologiczną jako „działanie, pod 

wpływem którego osoba z chorobą serca przywracana 

jest do optymalnego stanu zarówno fizycznego, medycznego, 

psychicznego, emocjonalnego, seksualnego, socjalnoekonomicznego, 

jak i zawodowego”. Obecna definicja 

WHO z 1993 roku określa rehabilitację kardiologiczną 

jako: „kompleksowe i skoordynowane stosowanie środków 

medycznych, socjalnych, edukacyjnych, ekonomicznych 

i zawodowych w celu przystosowania chorego do nowego 

życia i umożliwienia mu uzyskania jak największej sprawności”. 

Cele 

Do celów współcześnie rozumianego programu kompleksowej 

rehabilitacji kardiologicznej należą przede 

wszystkim: 

Wojciech Kurlapski 

– przyspieszenie powrotu chorego do optymalnego 

stanu zdrowia 

– ułatwienie zaakceptowania przez niego nowej sytuacji 

życiowej 

– zmniejszenie prawdopodobieństwa nawrotu choroby 

i jej powikłań 

– utrzymanie przez chorego, najdłużej jak to możliwe, 

pełnej samodzielności [7]. 

Standardy 

Według standardów rehabilitacji kardiologicznej przyjętych 

przez Polskie Towarzystwo Kardiologiczne stałymi 

elementami kompleksowej rehabilitacji kardiologicznej są: 

– ocena stanu klinicznego chorego 

– ustalenie optymalnego leczenia farmakologicznego 

– rehabilitacja fizyczna 

– rehabilitacja psychospołeczna 

– ocena i zwalczanie czynników ryzyka choroby 

wieńcowej 

– modyfikacja stylu życia 

– edukacja pacjentów i ich rodzin 

– monitorowanie postępów rehabilitacji [12]. 

Standardy postępowania rehabilitacyjnego zalecają: 

– bezzwłoczne wdrażanie rehabilitacji 

– kontynuowanie jej w sposób ciągły 

– prowadzenie etapami 

– dostosowywanie do indywidualnych potrzeb chorego 

zależnie od stanu jego zdrowia 

– prowadzenie w sposób akceptowalny zarówno dla 

pacjenta, jak i jego rodziny i otoczenia [7]. 

Kompleksowość 

Na początku XXI wieku poprzez kompleksowość rehabilitacji 

kardiologicznej rozumiemy łączenie oraz 

wzajemne uzupełnianie się trzech form oddziaływań 

terapeutycznych: rehabilitacji w znaczeniu rekonwalescencji 

ruchowej, prewencji schorzeń kardiologicznych 

układu krążenia oraz wpływania na sferę psychiczną 

chorego. W tak rozumianej kompleksowej rehabilitacji 

kardiologicznej szczególną rolę pełni wysiłek fizyczny, 

którego stosowanie nie tylko poprawia jakość życia, ale 

też je wydłuża, a także może spowolnić postęp choroby 

i ograniczyć występowanie kolejnych jej nawrotów [7]. 

Trening fizyczny w rehabilitacji kardiologicznej 

Rola wysiłku fizycznego 

Zarówno wysiłek fizyczny, jak i zwiększenie ogólnej 

aktywności fizycznej odgrywają szczególną rolę we 

współczesnej rehabilitacji kardiologicznej (rozumianej 

kompleksowo). Powoduje on szybszy powrót do sprawności 

fizycznej, poprawia jakość życia, prowadzi do 

spowolnienia postępu choroby, ogranicza występowanie 

kolejnych jej epizodów, a także zmniejsza ryzyko śmierci. 

Powinien być zalecany oraz skutecznie egzekwowany 

u chorych cierpiących na choroby sercowo-naczyniowe 

w każdym wieku, odpowiednio do stopnia zaawansowania 

choroby [7].

Zgodnie ze współczesnym stanem wiedzy istnieje 

odwrotna zależność pomiędzy stopniem wydolności 

fizycznej a śmiertelnością całkowitą, co związane jest 

głównie z mniejszą częstością występowania choroby 

niedokrwiennej serca. Ponadto coraz więcej dowodów 

wskazuje na korzystny wpływ wysiłku fizycznego na 

częstość występowania innych przewlekłych chorób, 

takich jak cukrzyca typu 2, otyłość i depresja [5]. 

Wpływ wydolności i aktywności fizycznej na rokowanie 

Dzięki długoterminowym badaniom obserwacyjnym, 

przeprowadzonym między innymi przez Morrisa, 

Paffenbargera i Slattery [5] wiemy, że zwiększenie codziennej 

aktywności fizycznej wiąże się ze zmniejszeniem 

zapadalności na chorobę wieńcową oraz śmiertelności 

z powodu chorób układu krążenia. Wśród osób 

umiarkowanie aktywnych, względna redukcja śmiertelności 

wahała się na poziomie 30–40%. Mała aktywność 

fizyczna uznana została za niezależny czynnik rokowniczy 

zgonu, na równi z paleniem tytoniu i nadciśnieniem 

tętniczym. 

Zgodnie z zaleceniami American College of Sports 

Medicine oraz Centers for Disease Control and Prevention 

dotyczącymi zastosowania treningu w prewencji 

pierwotnej choroby niedokrwiennej serca czas trwania 

ćwiczeń powinien wynosić 30-45 minut dziennie, a ich 

intensywność powinna być tak dobrana, aby w czasie 

wysiłku częstotliwość rytmu serca wynosiła od 65% do 

70% maksymalnej częstości rytmu serca dla danego 

wieku [5]. 

Wysiłek o większej intensywności nie przynosi już 

takich korzyści, ponieważ niesie ze sobą ryzyko urazów 

oraz przewlekłych schorzeń ortopedycznych. W celu 

osiągnięcia korzyści klinicznych przyjmuje się, że tygodniowy 

wydatek energetyczny wysiłku powinien wynosić 

około 1000 kcal [5]. 

Trening oparty na wysiłku aerobowym 

Wytrzymałościowy trening aerobowy stanowi podstawę 

programów rehabilitacji kardiologicznej. Polega 

on na zwiększaniu zdolności organizmu do utrzymywania 

aktywności fizycznej przez coraz dłuższy okres czasu. 

Wykorzystuje on ćwiczenia dynamiczne, angażujące 

duże grupy mięśniowe, które naprzemiennie kurczą się 

i rozluźniają. 

Może być prowadzony w formie: treningu marszowego 

na bieżni czy w terenie, treningu cykloergometrycznego, 

również w wersji kombinowanej z kończynami 

górnymi, treningu biegowego, pływackiego czy 

zajęć sportowych [2]. 

Powoduje on między innymi: 

– zwiększenie tolerancji wysiłkowej przy wykonywaniu 

czynności życia codziennego 

– zwiększenie wytrzymałości mięśni 

– wytrenowanie układu krążenia i oddechowego 

Trening marszowy w rehabilitacji kardiologicznej 171 

– korzystną modyfikację metabolicznych czynników 

ryzyka [2]. 

Najprostszą formą ćwiczeń aerobowych wytrzymałościowych 

jest trening oparty o marsz [2]. Jest on często 

zalecany jako początkowa forma ćwiczeń, ponieważ nie 

wymaga żadnego specjalnego przygotowania. Koszt 

energetyczny marszu różni się trochę u poszczególnych 

osób, ale określenie dawki ćwiczeń nie stwarza problemów. 

Wystarczy wyznaczenie odległości, która ma być 

pokonana w określonym czasie. [11] 

Marsz 

Zalety 

Marsz ma bardzo korzystny wpływ na nasze zdrowie. 

Jest idealną formą aktywności dla wszystkich, którzy prowadzą 

siedzący tryb życia. Wielu zmusza do tego umysłowy 

charakter wykonywanej pracy. Prowadzi on nierzadko 

do spędzania całego dnia za biurkiem, po którym nie ma już 

siły ani ochoty na własną aktywność fizyczną (forsowny 

trening na siłowni, zajęcia w klubie fitness czy jogging 

w parku). Znacznie łatwiejsze do przeprowadzenia może 

być natomiast zrezygnowanie z podjechania kliku przystanków 

komunikacją miejską na rzecz spaceru, który pomoże 

„rozprostować kości”. Zwłaszcza po całym dniu 

spędzonym w skulonej, niewygodnej pozycji. Pomijając 

aspekt psychologiczny chodzenie ma także duże znaczenie 

w profilaktyce wielu chorób, ponieważ zapobiega między 

innymi zwyrodnieniowym chorobom naczyń krwionośnych 

oraz zużyciu powierzchni stawowych [14]. 

Oddziaływanie zdrowotne 

Marsz, stosowany regularnie, wywiera pozytywny 

wpływ na stan naszego zdrowia, nie nadwyrężając go 

jednocześnie. Jego wpływ na nasze zdrowie i samopoczucie 

polega przede wszystkim na: 

– trenowaniu ważnych motorycznych cech, takich 

jak: wytrzymałość, siła czy koordynacja 

– pogłębieniu oddechu, które podczas marszu skutkuje 

zwiększeniem zaopatrzenia w tlen całego organizmu 

– zapobieganiu takim schorzeniom, jak osteoporoza, 

choroby stawów czy niektóre nowotwory 

– sprzyjaniu rozpadowi hormonów stresu, w szczególności 

kortyzolu 

– poprawianiu sprawności układu krążenia i wydolności 

serca 

– wzmacnianiu systemu immunologicznego 

– poprawianiu samopoczucia [14]. 

Marsz nie obciąża organizmu, tak jak np. bieg, dlatego 

możemy wykonywać go dłużej bez nadwyrężania 

organizmu. Nadaje się dla wszystkich grup wiekowych 

i grup ryzyka, ponieważ można go dostosować indywidualnie 

do możliwości i potrzeb [14].

172 

Zasady poprawnego marszu 

Aby stosowanie marszu przyniosło pożądane efekty, 

należy stosować go zgodnie z określonymi zasadami: 

– tułów należy utrzymywać w pozycji wyprostowanej 

– nie można pochylać się za bardzo do przodu 

– należy pilnować, by jedna stopa zawsze utrzymywała 

kontakt z podłożem 

– stopy należy prowadzić: od pięty przez całą podeszwę 

aż do czubków palców 

– należy chodzić w specjalnym, wygodnym obuwiu 

z podeszwą amortyzującą wstrząsy 

– należy przyjmować płyny w odpowiedniej ilości 

– przed marszem należy zrobić rozgrzewkę 

– nie należy przekraczać granic własnej wytrzymałości 

– należy dostosować ubiór do warunków pogodowych 

[14]. 

Trening marszowy w rehabilitacji kardiologicznej 

Marsz jest często wykorzystywaną w rehabilitacji 

kardiologicznej formą treningu wytrzymałościowego. 

Warto jednak zwrócić uwagę, że zmniejszenie siły mięśni 

nóg związane z wiekiem, w połączeniu z ograniczeniami 

ortopedycznymi czy mięśniowo-szkieletowymi 

może zmniejszyć szybkość marszu u poszczególnych 

pacjentów, a to z kolei może uniemożliwiać osiągnięcie 

odpowiedniej intensywności treningu [9]. 

Badania na temat skuteczności treningu marszowego 

w rehabilitacji kardiologicznej 

Przeprowadzono wiele badań, których celem była 

ocena skuteczności treningu marszowego w procesie 

rehabilitacji kardiologicznej. W badaniach tych często 

marsz był tylko jedną z kilku stosowanych form aktywności 

ruchowej. Poniżej przedstawiono wyniki przeglądu 

bazy danych EBSCO dotyczących zastosowania w rehabilitacji 

kardiologicznej marszu w czystej postaci, z wy- 

łączeniem prac dotyczących jego odmiany z kijami – 

tzw. Nordic walking. 

Celem kilku prac było zbadanie, czy szybki marsz 

jest formą ćwiczeń wystarczająco intensywną, by móc 

korzystnie wpłynąć na wydolność aerobową osób 

uczestniczących w programach rehabilitacji kardiologicznej. 

Założono, że dla uzyskania efektu treningowego 

niezbędne jest uzyskanie tętna treningowego na poziomie 

większym lub równym 70% HRpeak (tętna szczytowego). 

Badania przeprowadzone zostały w grupie 142 

pacjentów (114 mężczyznach i 28 kobietach), ochotników 

uczestniczących w ,,Programie Rehabilitacji Kardiologicznej 

Szpitala Wiliama Beaumonta" (William 

Beaumont Hospital Cardiac Rehabilitation Program) 

oraz ,,Programie Ćwiczeń i Zdrowia Uniwersytetu Wisconsin" 

(University of Wisconsin – La Crosse Exercise 

and Health Program). Pacjentów poproszono, by przeszli 

jedną milę najszybciej jak potrafią po wyznaczonych 

trasach. W trakcie chodu częstotliwość akcji serca była 


monitorowana telemetrycznie. Szczytową częstotliwość 

rytmu serca określono na podstawie ograniczonego objawami 

badania wysiłkowego. 

Okazało się, że w czasie treningu marszowego 

wszystkie kobiety i 90% mężczyzn osiągnęło treningową 

częstotliwość akcji serca (średnio 85 ± 8% i 79 ± 10% 

HRpeak). Nie stwierdzono różnic pomiędzy pacjentami 

uczestniczącymi w programie drugiej i trzeciej fazy 

rehabilitacji kardiologicznej w zakresie odsetka osób, 

które osiągnęły treningową częstotliwość akcji serca. 

Uzyskane wyniki wskazują, że u zdecydowanej większości 

pacjentów z chorobą wieńcową szybki marsz jest 

formą ćwiczeń wystarczająco intensywną, by wywołać 

adekwatną treningową częstotliwość akcji serca [9]. 

W innych badaniach poddano ocenie wpływ treningu 

marszowego na utratę tkanki tłuszczowej u otyłych pacjentów 

po zawale serca [10]. Badanie to przeprowadzono 

w grupie 12 pacjentów uczestniczących w programie 

rehabilitacji kardiologicznej (8 mężczyzn i 4 kobiet), 

których BMI (Body Mass Index – wskaźnik masy ciała 

obliczany przez podzielenie masy ciała podanej w kilogramach 

przez kwadrat wysokości podanej w metrach) 

wynosił 25–40 kg/m 2 . Pacjentów poddano 12-tygodnio- 

wemu programowi treningu marszowego bez ograniczeń 

dietetycznych. W przeciągu trzech miesięcy sukcesywnie 

wydłużano czas marszu z 20 aż do 43 minut, a przez 

następnych 9 miesięcy czas marszu nie ulegał już zmianie. 

W wyniku zastosowanego treningu zaobserwowano 

między innymi: 

– zwiększenie szczytowej mocy aerobowej o 24% 

– zwiększenie spoczynkowego poboru tlenu o 0,3 

ml/(kg/min) 

– zmniejszenie masy ciała średnio o 4,5 kg 

– zmniejszenie zawartości tłuszczu w organizmie 

o 2,2 % 

– zmniejszenie stężenia trójglicerydów o 0,35 mmol/L 

– zmniejszenie stężenia cholesterolu całkowitego o 

0,35 mmol/L 

– zmniejszenie stężenia cholesterolu LDL o 0,64 

mmol/L 

– poziom HDL cholesterolu pozostał bez zmian. 

[10]. 

Efekty treningu marszowego u otyłych pacjentów 

z chorobą wieńcową zostały także poddane ocenie w 

badaniu przeprowadzonym przez Savage i wsp. [16] 

Piętnastu chorych, ze średnim BMI 31,0 kg/m 2 ukończyło 

4-miesięczny program treningowy, który polegał na 

60–90-minutowym marszu metodą ciągłą, przez 5 do 7 

dni w tygodniu, z intesywnością 50–60% szczytowego 

zużycia tlenu. Trening ten spowodował u chorych m.in.: 

– zmniejszenie masy ciała o 4,6 kg 

– zmniejszenie masy tłuszczowej o 3,6 kg 

– zmniejszenie odsetka tłuszczowej masy ciała o 2,9% 

– zmniejszenie obwodu talii o 5,6 cm 

– masa beztłuszczowa pozostała bez zmian 

– redukcję podskórnej tkanki tłuszczowej o 12% 

– redukcję trzewnej tkanki tłuszczowej o 14% 

– obniżenie poziomu trójglicerydów o 23,7%

– zmniejszenie stosunku cholesterol całkowity/choles- 

terol HDL o 14,3% 

– zmniejszenie poziomu insuliny na czczo o 22,3% 

– wzrost VO2 max. (pułapu tlenowego) o 21,2%. 

Przedstawione wyżej wyniki wskazują, że program 

treningowy oparty na marszu może być skuteczną metodą 

zmniejszania masy ciała i modyfikowania metabolicznych 

czynników ryzyka u otyłych pacjentów z chorobą 

wieńcową [16]. 

W rehabilitacji kardiologicznej trening marszowy 

często jest łączony z innymi formami ćwiczeń. Przykładem 

może być dodatkowy trening na cykloergometrze. 

W 1997 roku Dubach i wsp. [4] przeprowadzili badanie 

na 25 mężczyznach z dysfunkcją lewej komory po zawale 

serca lub po pomostowaniu tętnic wieńcowych. Pacjenci 

maszerowali codziennie po 2 godziny, a 4 razy 

w tygodniu odbywali intensywny trening cykloergometryczny 

(czas trwania sesji treningowej wynosił 40 minut, 

obciążenie wynosiło 70% do 80% szczytowego 

obciążenia z próby wysiłkowej). Czas trwania programu 

treningowego wynosił 2 miesiące. Taki łączony trening 

sprawił, że: 

– szczytowy pobór tlenu wzrósł o 23% po 1 miesiącu, 

a o następne 6% w kolejnym miesiącu 

– równolegle wzrósł szczytowy rzut serca z 12,2 ± 

1,8 litra/min do 13,7 ± 2,5 litrów/min. 

Uzyskane zwiększenie szczytowego pochłaniania tle- 

nu autorzy tłumaczyli zwiększeniem rzutu serca oraz 

zwiększeniem tętniczo-żylnej różnicy zawartości tlenu. 

Trening nie wpłynął natomiast na poprawę kurczliwości 

mięśnia sercowego. [4] 

Również Reinhart i wsp. [13] przeprowadzili badania 

w tej dziedzinie. 25 pacjentów z przewlekłą niewydolnością 

serca (z frakcją wyrzutową poniżej 40%) po zawale 

serca uczestniczyło w 8-tygodniowym intensywnym 

programie ćwiczeń, podczas którego 2 razy dziennie 

pacjenci uczestniczyli w godzinnym treningu marszowym, 

a 4 razy w tygodniu brali udział w 40-minutowm 

treningu na cykloergometrze z intensywnością 70% do 

80% szczytowych możliwości. Program ten spowodował 

znaczącą poprawę rzutu serca i poboru tlenu. 

Przeprowadzono także badania nad adaptacją lewej 

komory serca do treningu u pacjentów z chorobą wieńcową 

uczestniczących w 6-miesięcznym treningu kończyn 

dolnych (marsz, biegi) w porównaniu z pacjentami 

poddanymi treningowi obejmującemu zarówno kończyny 

dolne, jak i górne. Okazało się, że poprawa funkcji 

lewej komory była większa po treningu opartym na marszu 

lub biegu, niż w przypadku połączenia go z pracą 

ramion. Większą efektywność treningu obejmującego 

wyłącznie kończyny dolne w zakresie wpływu na czynność 

lewej komory serca autorzy przypisywali różnicy 

w podlegającej ćwiczeniom masie mięśniowej [6]. 

Przedmiotem wielu badań była ocena wpływu treningu 

marszowego na czynniki ryzyka chorób układu 

krążenia. Wykazano w nich, że trening marszowy redukuje 

śmiertelność całkowitą oraz związaną z chorobami 

układu krążenia. Stwierdzono ponadto istotną korelację 

Trening marszowy w rehabilitacji kardiologicznej 173 

pomiędzy liczbą kroków wykonywanych dziennie, a nie- 

którymi czynnikami ryzyka, m.in. sprawnością fizyczną, 

poziomem cholesterolu HDL czy otyłością [15]. 

Nastawienie pacjentów do treningu marszowego 

Jednym z problemów rehabilitacji jest mały odsetek 

osób zgłaszających się do programów rehabilitacyjnych 

i kontynuujących ćwiczenia. Stokes i wsp. [17] przeprowadzili 

wywiad wśród pacjentów poddawanych rehabilitacji 

po zawale mięśnia sercowego i po rewaskularyzacji, 

w którym próbowano dociec dlaczego nie uczestniczą 

oni w przygotowanych dla nich programach rehabilitacji 

domowej. Wielu z pacjentów podawało, że nie wykonują 

wyznaczonych ćwiczeń, ponieważ w zamian angażują 

się w inne rodzaje aktywności – jak na przykład marsz. 

Pacjenci zdawali sobie sprawę, że czynności te są mniej 

energiczne od tych zawartych w programie, jednak czuli, 

że są one dla nich bardziej odpowiednie i lepiej pasują 

do ich stylu życia. 

Marsz stanowi atrakcyjną dla pacjentów formę ćwiczeń, 

ponieważ doskonale wpisuje się w ich codzienną 

aktywność. W związku z tym stosowanie marszu jako 

środka rehabilitacyjnego (przyjemnego dla pacjenta) 

może poprawić stosowanie się do zaleceń odnoszących 

się do aktywności fizycznej [17]. 

Podsumowanie 

Trening marszowy zajmuje w rehabilitacji kardiologicznej 

bardzo ważne miejsce. Jest naturalną i atrakcyjną 

dla pacjenta formą aktywności ruchowej, która nie kojarzy 

się z forsownymi ćwiczeniami, a dzięki temu nie 

zniechęca do jego uprawiania i może poprawiać stosowanie 

się pacjentów do zaleceń dotyczących długoterminowego 

zwiększenia aktywności fizycznej. Stosowanie 

marszu w programach rehabilitacji wiąże się z licznymi 

korzyściami zarówno w zakresie stanu fizycznego, 

jak i psychicznego pacjentów. Systematycznie i prawidłowo 

stosowany pozwala na uzyskanie doskonałych 

efektów leczniczych, przyspieszając niekiedy powrót do 

zdrowia. U pacjentów poddawanych rehabilitacji kardiologicznej 

trening marszowy wywarł korzystny wpływ na 

wydolność fizyczną, a także na metaboliczne czynniki 

ryzyka, m. in. takie jak: stężenie trójglicerydów, stężenie 

cholesterolu, zawartość tłuszczu w organizmie czy poziom 

insuliny na czczo. Ponadto okazał się bodźcem 

wystarczająco intensywnym, do osiągnięcia odpowiedniego 

tętna treningowego i sprzyjał adaptacji lewej komory 

do treningu. Jest także dobrze akceptowany przez 

pacjentów, co potencjalnie może ułatwić utrzymanie 

aktywności fizycznej przez dłuższy czas. 


1. http://www.medisystem.pl/index.php/site/site_show/22/R 

ehabilitacja.html (dostęp 19.06.2010)

174 

2. Bromboszcz J., Dylewicz P. (red.). Rehabilitacja kardiologiczna 

– stosowanie ćwiczeń fizycznych. Elipsa-Jaim, 

Kraków, 2009. 

3. Cywińska-Wasilewska G., Podstawowe problemy rehabilitacji 

i etyka, AWF Poznań, 2004. 

4. Dubach P., Myers J., Dziekan G. et al., Effect of high intensity 

exercise training on central hemodynamic responses 

to exercise in men with reduced left ventricular 

function. J. Am. Coll. Cardiol., 1997, 29, 1591-8. 

5. Gielen S., Brutsaert D., Saner H., Hambrecht R., Rehabilitacja 

kardiologiczna. W: Camm AJ, LĹ scher TF, Serruys 

PW. [red.] Choroby serca i naczyń. Podręcznik Europejskiego 

Towarzystwa Kardiologocznego. Wydawnictwo 

Medyczne Termedia, Poznań 2006/2007, str. 

827-852. 

6. Goodman L.S., McKenzie D.C., Nath C.R., Schamberger 

W., Taunton J.E., Ammann W.C., Central adaptations in 

aerobic circuit versus walking/jogging trained cardiac patients, 

Can. J. Applied Physiol., 1995, 20, 178-197. 

7. Jaxa-Chamiec T., Rehabilitacja kardiologiczna – definicja, 

historia, cele, znaczenie i korzyści, Post. Nauk Med., 

2008, 10, 634-642. 

8. Karwat D.I., Skwarc A., Rehabilitacja medyczna – jej cele, 

założenia i znaczenie praktyczne, Post. Nauk Med., 

2000, 3, 61-69. 

9. Kristen J.Q., John P.P., Barry A.F., Is Brisk Walking an 

Aedquate Aerobic Training Stimulus fro Cardiac Patients? 

Chest, 2002, 122, 1852-1856. 

10. Mertens D.J., Kavanagh T., Campbell R.B., Shephard 

R.J., Exercise without dietary restriction as a means to 

long-term fat loss in the obese cardiac patient, J. Sports 

Med. Phys. Fitness, 1998, 38, 310-316. 


11. Pasternak R.C., Wszechstronna rehabilitacja pacjentów 

z chorobami sercowo-naczyniowymi, W: Choroby serca, 

Elsevier Zipes D.P., Bonow R.O., Braunwald E. [red.] 

Urban & Partner, Wrocław 2007, str. 1057-1074. 

12. Kompleksowa rehabilitacja kardiologiczna. Stanowisko 

Komisji ds. Opracowania Standardów Rehabilitacji Kardiologicznej 

Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. 

Folia Cardiol., 2004, 11, supl. A. 

13. Reinhart W.H., Dziekan G., Goebbels U., Myers J., Dubach 

P., Influence of exercise training on blood viscosity 

in patients with coronary artery disease and impaired left 

ventricular function. Am. Heart J., 1998, 135, 379-82. 

14. Rokni B.A., Wahl T., Marsz Oddechowy. Klub dla Ciebie, 

Warszawa 2008. 

15. Savage P.D., Ades P.A., Pedometer step counts predict 

cardiac risk factors at entry to cardiac rehabilitation. J. Cardiopulm 

Rehabil. Prev., 2008, 28, 378-9. 

16. Savage P.D., Brochu M., Poehlman E.T., Ades P.A., Reduction 

in obesity and coronary risk factors after high caloric 

exercise training in overweight coronary patients. 

Am. Heart J., 2003, 146, 317-23. 

17. Stokes, Helen. Reasons for non-adherence to cardiac rehabilitation 

programmes included lac of motivation, domestic 

duties, and other health problems. Evid. Based 

Nurs., 2008, 11, 63-63. 



Zakład Organizacji i Zarządzania 


60-179 Poznań


REPREZENTACJA WŁASNEJ CHOROBY I POCZUCIE KOHERENCJI 

JAKO PREDYKATORY ZDROWIA U OSÓB Z SM 

SELF-PERCEPTION OF THE DISEASE AND SENSE OF COHERENCE 

AS HEALTH PREDICTORS IN GROUP OF PATIENTS WITH SM 

MARTA LENKIEWICZ, AGATA SILCZAK, ANNA SZYMAŃSKA, MARTYNA ŻYŁKOWSKA 

Streszczenie 

Wprowadzenie. Stwardnienie rozsiane jako choroba przewlekła 

może powodować wiele dolegliwości natury fizycznej, jak 

i psychicznej utrudniających codzienne funkcjonowanie. Celem 

pracy było zbadanie związków pomiędzy poczuciem koherencji 

i reprezentacją własnej choroby a zdrowiem psychicznym 

i duchowym u osób ze stwardnieniem rozsianym. 

Metody. Analizą objęto 34 chore na SM. Badania przeprowadzono 

za pomocą zestawu kwestionariuszy, na który składały 

się: Kwestionariusz Ogólnego Stanu Zdrowia (GHQ), Skala 

Zadowolenia z Życia (SWLS), Kwestionariusz Orientacji 

Życiowych (SOC-29), Samopis do pomiaru duchowości oraz 

Kwestionariusz Postrzegania Własnej Choroby (IPQ-R). 

Wyniki. Zaobserwowano, że wysokie poczucie koherencji 

koreluje z silnym zdrowiem psychicznym i duchowym. Do 

analizy posłużyły testy: r-Pearsona i regresja krokowa. Na 

zmienną zadowolenie z życia wpływa zmienna poczucie zaradności 

(β = 0,48**) oraz zmienna postrzeganie konsekwencji 

własnej choroby (β = -0,37**). Obie zmienne wyjaśniają prawie 

połowę zmiennej zadowolenie z życia (R2 = 0,50). 

Słowa kluczowe: zdrowie psychiczne, zdrowie duchowe, obraz 

własnej choroby, poczucie koherencji, stwardnienie rozsiane. 

Wprowadzenie 

O ile pojęcie choroby określa się zgodnie jako brak 

zdrowia, o tyle uznanie kogoś za zdrowego jedynie poprzez 

brak choroby, wydaje się nie wystarczające. Światowa 

Organizacja Zdrowia podaje definicję zdrowia jako „stan 

pełnego dobrostanu fizycznego, umysłowego i społecznego, 

a nie tylko brak choroby”(WHO, 1948), w oparciu o dwie 

istotne kwestie. 

Definicja ta ujmuje bycie zdrowym jako posiadanie 

czegoś pozytywnego oraz wskazuje na wielowymiarowość 

tego pojęcia [1]. Człowiek jest jednością biopsychospołeczną, 

w której poszczególne sfery przenikają się i wzajemnie 

na siebie oddziałują. Rozwój psychiczny jest możliwy 

tylko w związku z rozwojem biologicznym, a społeczny 

czy duchowy staje się możliwy dzięki dojrzewaniu 

psychicznemu. Nie można więc rozpatrywać zdrowia, 

biorąc pod uwagę tylko jeden jego wymiar. To holistyczne 

Koło Psychologii Zdrowia i Psychologii Pozytywnej 

Instytut Psychologii UAM 

Opiekun koła: dr Łukasz Kaczmarek 

Opiekun badań: dr Michał Ziarko 

Summary 

Introduction. Multiple sclerosis as a chronic disease may cause 

various physical and psychological issues, causing distress 

in everyday activities. The research was aimed at defining relations 

between the sense of coherency, the self perception of illness and 

spiritual and mental health among people suffering from multiple 

sclerosis. 

Methods. 34 questionnaire responses were analyzed, from people 

of both sexes, different dwelling-places and illness duration. The 

research was conducted with the General Health Questionnaire 

(GHQ), Satisfaction with Life Scale, Sense of Coherence Questionnaire, 

Introspection for Spiritual Health Measurement and 

The Revised Illness Perception Questionnaire (IPQ-R). 

Results. The initial thesis claimed that a high sense of coherency 

correlates with the strong spiritual and mental health, and 

that there is a relation between the positive self perception 

of illness and mentioned before aspects of health. These hypotheses 

were confirmed, except the relation between the sense 

of coherency and spiritual health. During the analysis the 

r-Pearson and stepwise regression tests were used. 

Key words: mental health, spirituals health, self perception of the 

illness, coherence, multiple sclerosis. 

podejście przyjmujemy w naszej pracy, uznając cztery 

zasadnicze wymiary zdrowia tj. fizyczny, psychiczny, społeczny 

oraz duchowy. W każdym z nich u osób chorych 

obserwuje się zróżnicowany stan zdrowia. Fakt ten zainspirował 

do bliższego przyjrzenia się dwóm determinantom – 

psychicznemu i duchowemu aspektowi zdrowia u osób 

cierpiących na chorobę przewlekłą jaką jest stwardnienie 

rozsiane. 

Przyjęto, że zdrowie psychiczne to „stan dobrego samopoczucia 

psychicznego i emocjonalnego”. Posiada ono 

pozytywny i negatywny aspekt. Jego negatywna stroną są 

choroby oraz zaburzenia psychiczne. Pozytywny aspekt 

związany jest natomiast z: autonomią, samorealizacją, auto- 

kreacją, satysfakcją z życia – poczuciem szczęścia [2]. 

Uznanie duchowości za wymiar zdrowia nastąpiło stosunkowo 

niedawno. Dowiedziono, że duchowość wiąże 

szanse na dłuższe życie i mniejsze ryzyko chorób somatycznych. 

Duchowość pełni funkcję regulacyjną w stosun-

176 

ku do określonego obszaru aktywności człowieka. Obszarem 

tym jest transcendencja rozumiana jako wykraczanie 

poza „Ja realne” w sensie wzrostu, rozwoju. Wartości 

w sferze niematerialnej nadają kierunek owej transcendencji 

[2]. 

Za istotny determinant zdrowia psychicznego i duchowego 

uznano obraz własnej choroby. Szewczyk wymienia 

pięć czynników wpływających na sposób przeżywania 

choroby. Jednym z nich jest obraz własnej choroby. Chory 

może spostrzegać swoją chorobę jako: wyzwanie, wroga, 

którego trzeba pokonać, karę, ucieczkę od problemów 

życiowych i odpowiedzialności oraz wartość, która rozwija 

i pogłębia wewnętrznie. W pracy przyjęto sposób rozumienia 

obrazu własnej choroby jako złożony, dynamiczny 

schemat poznawczy, powstający pod wpływem informacji 

dotyczących osoby chorej oraz samej choroby, tj. własne 

samopoczucie, rodzaj, nasilenie i dynamika objawów, informacje 

od lekarza i innych pracowników służby zdrowia 

[3]. Leventhal definicję obrazu własnej choroby poszerza 

o wymiary, do których należą: konsekwencje, samokontrola, 

ostrość/chroniczność, kontrola leczenia, poczucie koherencji, 

częstość objawów, reprezentacja emocjonalna. 

Dostępna literatura dostarcza szeregu informacji na 

temat badań odnoszących się do obrazu własnej choroby. 

Hampson i współpracownicy przeprowadzili badania na 

osobach młodych chorych na cukrzycę, w których wykazali, 

że ocena wysokiej powagi choroby i możliwości 

wystąpienia dalszych komplikacji zdrowotnych zwiększają 

zaangażowanie w działania zdrowotne. Podobne 

wyniki osiągnęli Skinner i współpracownicy oraz Glasgow 

i współpracownicy. 

Kolejnym potencjalnym determinantem zdrowia 

obok obrazu własnej choroby jest poczucie koherencji 

(SOC). Jest to wewnętrzny, centralny czynnik, który 

powoduje, że ludzie radzą sobie ze stresem i nie chorują 

lub szybko wracają do zdrowia [5]. Z perspektywy psychologicznej 

można powiedzieć, że poczucie koherencji 

jest złożoną zmienna osobowościową, która ma strukturę 

przekonań o świecie, własnej osobie i swoich relacjach 

ze światem [2]. Na SOC składają się trzy komponenty: 

poczucie zrozumiałości, poczucie zaradności oraz poczucie 

sensowności. Dzięki poczuciu zrozumiałości jed- 

nostka odbiera bodźce jako posiadające sens poznawczy, 

jasną i przewidywalną informację. Osoba posiadająca 

wysokie poczucie koherencji wchodząc w sytuacje 

otwarte ma pewność, że można w nich znaleźć sens 

i porządek. Poczucie zaradności to zakres, w jakim osoba 

spostrzega, że ma do swojej dyspozycji odpowiednie 

zasoby pomagające jej sprostać wymaganiom stawianym 

przez bodźce. Osoby cechujące się wysokim poczuciem 

zaradności, mają poczucie, że za pomocą zasobów są 

w stanie poradzić sobie z niefortunnymi zdarzeniami 

w swoim życiu. Trzeci komponent – poczucie sensowności 

– określa czy coś „ma sens” w kategoriach emocjonalnych 

dla danej osoby. Ludzie o wysokim stopniu 

sensowności czują, że życie ma sens emocjonalny, że 

przynajmniej niektóre problemy i wymagania przez nie 

stawiane warte są inwestowania energii, poświęcenia 

Marta Lenkiewicz i inni 

i zaangażowania i są raczej pozytywnymi wyzwaniami 

niż zbędnymi obciążeniami [5]. 

Przeprowadzone badania wykazują, że poczucie koherencji 

wpływa pozytywnie na efektywność radzenia sobie 

ze stresorami oraz pełni rolę kluczowej zmiennej w procesach 

osiągania, ochrony i przywracania zdrowia [2]. 

W badaniach Kowalskiej (1999), Ziarko (1999), Sęk, 

Pasikowskiego (2000) zastosowano kwestionariusz do oceny 

subiektywnego zdrowia ( tzn. poczucia zdrowia w wymiarze 

somatycznym psychicznym i społecznym). Wyniki 

wskazują, że poczucie koherencji koreluje w sposób istotny 

z poczuciem zdrowia somatycznego i psychicznego oraz 

całościowym pomiarem zdrowia, z wyjątkiem zdrowia 

społecznego [6]. Bardzo rozpowszechnione są badania dotyczące 

poczucia koherencji i poczuciem zdrowia negatywnego, 

za którego wskaźniki można uznać przede wszystkim 

lęk i depresję. Ten bardzo silny związek jest odwrotnie proporcjonalny 

[6]. Poczucie koherencji globalnie ujęte i poszczególne 

jako komponenty przeciwdziałają negatywnym 

emocjom i patologii [2]. 

W świetle powyższych informacji na temat zdrowia 

i jego determinantów powstaje interesujący problem 

zależności obrazu własnej choroby i poczucia koherencji 

u osób ze stwardnieniem rozsianym a zdrowiem psychicznym 

oraz duchowym. 

Stwardnienie rozsiane (multiple sclerosis – SM) jest 

przewlekłą chorobą zapalną. U jej podłoża leży demielinizacja 

włókien nerwowych w mózgu oraz rdzeniu kręgowym. 

Przebieg SM jest sprawą indywidualną, u każdej 

osoby można zaobserwować inną kombinację objawów. 

Do najczęstszych zalicza się: zaburzenia czucia 

kończyn, twarzy, kłopoty z poruszaniem się, zaburzenia 

motoryki jelitowej, zaburzenia połykania. Wyróżnia się 

cztery odmiany SM: rzutowo-remisyjną, „niemą”, wtórnie 

postępującą oraz postępującą. Badania podejmujące 

problem zależności pomiędzy funkcjonowaniem psychologicznym 

chorych a przebiegiem choroby wykazały 

wyraźne trudności emocjonalno-poznawcze jako typowe 

dla osób z postępującym przebiegiem SM, zwłaszcza 

wtórnie postępującym [7]. Pacjentów z przebiegiem SM 

pierwotnie postępującym i wtórnie postępującym charakteryzują 

uogólnione trudności, ale o różnym stopniu 

nasilenia, natomiast chorych z postacią rzutoworemisyjną 

– deficyty planowania i pamięci [7]. 

Każdy etap choroby, począwszy od pojawienia się 

pierwszych objawów neurologicznych, staje się krytycznym 

wydarzeniem dla chorego. Pogorszenie sprawności 

ruchowej powoduje znaczące ograniczenie aktywności 

społecznej (uczestniczenia w życiu rodzinnym i zawodowym, 

realizowania hobby, aktywności seksualnej), 

może też prowadzić do poczucia izolacji. Zmianie ulegają 

role partnerskie i małżeńskie. Młodsi chorzy przeżywają 

wątpliwości związane z założeniem rodziny i prokreacją. 

Stwierdza się, że chorzy na SM znajdują się 

w grupie zwiększonego ryzyka wystąpienia zaburzeń 

depresyjnych. Rozpoznanie zaburzeń jest utrudnione z po- 

wodu nakładania się objawów depresji na objawy typowe 

dla SM [7].

Reprezentacja własnej choroby i poczucie koherencji jako predykatory zdrowia u osób z SM 177 

W świetle studiów literatury wydaje się, że skoro SM 

jest nieuleczalne, to silne poczucie koherencji może 

wpłynąć na złagodzenie objawów i przebieg choroby. 

Być może jasny, racjonalny obraz własnej choroby pozwala 

choremu przygotować się na wszelkie niespodziewane 

zdarzenia związane ze schorzeniem. 

W związku z tym pojawia się interesujący problem 

dotyczący roli obrazu własnej choroby i poczucia koherencji 

w mechanizmach kształtowania i osiągania zdrowia. 

Badania miały na celu potwierdzenie przypuszczeń, 

że silne poczucie koherencji oraz pozytywny obraz własnej 

choroby mogą sprzyjać silnemu zdrowiu psychicznemu 

i duchowemu. 

Metoda 

Uczestnicy 

W badaniach wykorzystano dane pochodzące od 

trzydziestu czterech osób (N = 34), w tym 73,5% (n = 

25) kobiet, 26,5% (n = 9) mężczyzn, w wieku od 30 do 

65 lat (M = 50 lat). Największy procent badanych 44,1% 

(n = 15) posiadało wykształcenie średnie, wykształcenie 

wyższe i zawodowe deklarował taki sam odsetek badanych 

20,6% (n = 7), wykształcenie podstawowe deklarowało 

8,8% (n = 3) badanych, a licencjat 5,9% (n = 2). 

55,9% (n = 19) badanych było na emeryturze lub rencie, 

35,3% (n = 12) to osoby aktywne zawodowo, 8,8% (n = 3) 

nie pracowało. Mieszkańcami miast było 70,6% (n = 24), 

natomiast 29,4% (n = 10) wsi. 85,3% (n = 29) badanych 

żyło w związku małżeńskim, jednakowy odsetek – 5,9% 

(n = 2) stanowiły osoby rozwiedzione oraz wdowy lub 

wdowcy, a 2,9% (n = 1) nie było w związku małżeńskim. 

Potomstwo posiadało 97,1% (n = 33) badanych, 

2,9% (n = 1) nie posiadało dzieci. Badani chorowali od 

1 roku do 35 lat, średni czas trwania choroby wynosił 13 

lat. Respondenci spędzali średnio w szpitalu 10 dni w ro- 

ku (min 0, max 60 dni). 

Badani dobrowolnie i anonimowo odpowiadali na 

pytania zawarte w zestawie metod. Badania miały charakter 

indywidualny. Przeprowadzone były w Szpitalu 

Wojewódzkim w Poznaniu na Oddziale Neurologicznym 

z Pododdziałem Intensywnego Nadzoru nad Chorymi 

z Udarem Mózgu i Zespołem ds. Stwardnienia Rozsianego, 

przez chorych należących do Polskiego Towarzystwa 

Stwardnienia Rozsianego oraz przez chorych w domach. 

Narzędzia badawcze 

Kwestionariusz Samoopisu posłużył do oceny subiektywnych 

odczuć jednostki dotyczących jej sfery duchowej 

obejmującej postrzeganie świata, postępowanie moralne, 

itp. Narzędzie bada trzy aspekty: religijność (np. 

„Wiara w Boga pozwala mi przetrwać trudne chwile w 

życiu”), wrażliwość etyczną (np. Reaguję gdy komuś 

dzieje się krzywda) oraz harmonię (np. Postrzegam świat 

jako przyjazny). Osoby badane ustosunkowywały się do 

20 stwierdzeń opartych na 5-punktowej skali (1 – zdecy- 

dowanie nie; 5 – zdecydowanie tak). Analiza rzetelności 

wyniosła: α = 0,92. 

Kwestionariusza Ogólnego Stanu Zdrowia (GHQ 28) 

[3] użyto do oceny zdrowia psychicznego. Pytania dotyczyły 

stanu zdrowia w jakim znajdowali się badani w 

ostatnich tygodniach. Dwadzieścia osiem pytań różnicowało 

objawy w czterech wymiarach: symptomów 

somatycznych (np. „Czy ostatnio miewałeś/aś bóle głowy?”), 

objawów niepokoju i bezsenności (np. „Czy 

ostatnio miewałeś/aś po przebudzeniu trudności z ponownym 

zaśnięciem?”) zakłóceń w codziennym funkcjonowaniu 

(np. „Czy ostatnio czułeś się zdolny do podejmowania 

decyzji?”) oraz symptomów depresji (np. 

„Czy ostatnio pragnąłeś własnej śmierci, bycia z dala od 

wszystkiego?”). Odpowiedzi udzielane są w odmienny 

sposób, w każdym wymiarze na 4-stopniowej skali (np. 

1 – „lepiej niż zwykle”; 2 – „znacznie gorzej niż zwykle”). 

Analiza rzetelności wyniosła: α = 0,93. 

Kwestionariusz Postrzegania Własnej Choroby (IPQ-R) 

(http://www.uib.no/ipq/) mierzy subiektywne postrzeganie 

własnej choroby przez jednostkę. Składa się z trzech części, 

prezentujących oddzielnie dwa wymiary spostrzegania 

własnej choroby: charakter choroby (identity) i przyczyny 

(causal). W badaniach nie wykorzystano pierwszej części 

metody oceniajacej odczuwane objawy. Druga część kwestionariusza 

jest poświęcona charakterowi choroby (identity), 

zawiera 38 twierdzeń na temat własnej choroby. Odpowiedzi 

udzielane są na skali, której krańce opisano następująco: 

1 – zdecydowanie się nie zgadzam, a 5 – zdecydowanie 

się zgadzam. Twierdzenia odnoszą się do trzech wymiarów 

spostrzegania własnej choroby. Są to: ostrość/ 

chroniczność (timeline) (np. „Moja choroba jest bardziej 

trwała niż tymczasowa.”), konsekwencje (consequences) 

(np. „Moja choroba ma poważne konsekwencje w moim 

życiu.”), kontrola leczenia (cure-contol) (np. „Leczenie 

efektywnie wyleczy moją chorobę.”), samokontrolę (personal 

control) (np. „Jest wiele rzeczy, które mogę robić by 

kontrolować moje objawy.”), poczucie spójności (sence of 

coherence) (np. „Objawy mojej choroby są dla mnie zagadkowe.”), 

częstość występowania objawów (timeline cyclical) 

(np. „Objawy mojej choroby zmieniają się na lepsze 

z dnia na dzień.”), reprezentacja emocjonalna (emotional 

representation) (np. „Czuję się przygnębiony kiedy pomyślę 

o mojej chorobie.”). 

Ostatnia, trzecia część metody poświęcona jest przyczynom 

choroby (causal), których kwestionariusz dopuszcza 

osiemnaście (np. „Zarazki lub wirusy spowodowały 

moją chorobę”). Badani zaznaczają odpowiedzi 

na identycznej jak w części drugiej 5-stopniowej skali. 

Kwestionariusz Orientacji Życiowych (SOC-29) [5] 

mierzy poczucie koherencji wg teorii Aarona Antovskyego. 

Kwestionariusz składa się z 29 pozycji przyporządkowanych 

3 podskalom: zrozumiałości (np. „Gdy rozmawiasz z ludźmi, 

czy masz poczucie, że nie rozumieją Cię?”), zaradności 

(np. „Czy masz wrażenie, że jesteś w nieznanej Ci sytuacji 

i nie wiesz, co robić?”), sensowności (np. „Przewidujesz, że 

Twoje życie osobiste będzie w przyszłości: zupełnie bez 

sensu czy celu/w pełni sensowne i celowe?”). Przy każdym

178 

pytaniu podanych jest 7 możliwych odpowiedzi. Analiza 

rzetelności wyniosła: α = 0,88. 

Skala Zadowolenia z Życia (SWLS). Mierzy ogólny 

wskaźnik poczucia zadowolenia z życia. Osoby badane 

ustosunkowują się do pięciu stwierdzeń dotyczących ich 

dotychczasowego życia na siedmiostopniowej skali 

której krańce są opisane (1 – zupełnie nie zgadzam się; 7 

– całkowicie zgadzam się). Analiza rzetelności wyniosła: 

α = 0,76. 

Analiza wyników 

Związki pomiędzy poczuciem koherencji a poziomem 

zdrowia psychicznego 

Zaobserwowano, że istnieje ujemny związek pomiędzy 

SOC a globalnym wskaźnikiem zdrowia psychicznego 

(r = -0,60**) i dodatni związek pomiędzy SOC 

a zadowoleniem z życia (r = 0,62**) wskaźnikami zdrowia 

psychicznego (tab. 1.). 

Poczucie zaradności najsilniej oraz ujemnie koreluje 

z niepokojem (r = -0,49**), najsłabiej i dodatnio z zadowoleniem 

z życia (r = 0,41*). Poczucie sensowności 

najsilniej, ujemnie koreluje z depresją (r = -0,55**), a najsłabiej, 

ujemnie z niepokojem (r = -0,35*). 


Tabela 1. Związki pomiędzy negatywnymi i pozytywnymi wskaźnikami zdrowia psychicznego a poczuciem koherencji i obrazem 

własnej choroby (r-Pearsona) 

Table 1. Correlations between negative and positive parameters of mental health and coherence and a self perception of the illness 

Poczucie koherencji 

Somatyczne Niepokój 

Wskaźniki zdrowia psychicznego 

Negatywne – poziom zdrowia psychicznego Pozytywne 

Zaburzenia 

funkcjonalne 

Depresja Globalne 

Zadowolenie 

z życia 

SOC -0,22 -0,48** -0,50** -0,70** -0,60** 0,62** 

Poczucie zrozumiałości -0,17 -0,49** -0,43* -0,48** -0,50** 0,41* 

Poczucie sensowności -0,15 -0,35* -0,38* -0,55** -0,46** 0,51** 

Poczucie zaradności 

Obraz własnej choroby 

-0,23 -0,37* -0,43* -0,70** -0,55** 0,61** 

Ostrość/chroniczność 0,06 -0,13 -0,12 0,10 -0,03 -0,05 

Konsekwencje 0,31 0,41* 0,42* 0,44** 0,49** -0,54** 

Samokontrola -0,23 -0,35* -0,54** -0,44** -0,48** 0,22 

Kontrola leczenia 0,07 -0,23 -0,27 -0,24 -0,23 0,34* 

Poczucie koherencji 0,02 -0,20 -0,15 -0,28 -0,21 0,27 

Częstość objawów 0,10 0,04 -0,17 -0,01 -0,02 0,06 

Reprezentacja emocjonalna 0,32 0,51** 0,54** 0,52** 0,58** -0,50** 

Źródło: opracowanie własne 

Source: own’s concept 

Trzeci z wymiarów SOC – poczucie zaradności wykazuje 

najsilniejszą ujemną korelację z depresją (r = -0,70**), 

natomiast najsłabszą z niepokojem (r = -0,37*). 

Związki pomiędzy obrazem własnej choroby a poziomem 

zdrowia psychicznego 

Nie wszystkie wymiary obrazu własnej choroby korelują 

ze zdrowiem psychicznym, mianowicie: ostrość/ 

chroniczność, poczucie spójności, częstość objawów. 

Kontrola leczenia koreluje jedynie z pozytywnym wymiarem 

zdrowia psychicznego – zadowoleniem (r = 0,34*) 

i jest to korelacja dodatnia. Konsekwencje mają najsilniejszy, 

ujemny związek z zadowoleniem (r = -0,54**), najsłabszy, 

dodatni z niepokojem (r = 0,41*). Samokontrola 

najsilniej oraz ujemnie koreluje z zaburzeniami funkcjonalnymi 

(r = -0,54**), a najsłabiej z niepokojem (r = 

-0,35*). Reprezentacja emocjonalna najsilniej, dodatnio 

koreluje z zaburzeniami funkcjonowania (r = 0,54**), 

najsłabiej i ujemnie z zadowoleniem (r = -0,50**). Nie 

stwierdzono zależności między objawowym wymiarem 

zdrowia psychicznego, a którymkolwiek wymiarem obrazu 

własnej choroby czy poczucia koherencji.

Reprezentacja własnej choroby i poczucie koherencji jako predykatory zdrowia u osób z SM 179 

Tabela 2. Związki pomiędzy poziomem duchowości a poczuciem koherencji oraz obrazem własnej choroby (r-Pearsona) 

Table 2. Correlations between the level of spiritually coherence and self perception 

Poziom duchowości 

Religijność Wrażliwość Harmonia Globalny 

Poczucie koherencji 

SOC 0,34 0,42* 0,64** 0,55** 

Poczucie zrozumiałości 0,30 0,29 0,46** 0,42* 

Poczucie sensowności 0,19 0,41* 0,60** 0,45** 

Poczucie zaradności 

Obraz własnej choroby 

0,35* 0,33 0,52** 0,49** 

Ostrość/chroniczność 0,27 -0,02 -0,11 0,10 

Konsekwencje -0,01 -0,23 -0,50** -0,25 

Samokontrola 0,19 0,23 0,25 0,27 

Kontrola leczenia -0,18 0,13 0,34 0,06 

Poczucie koherencji 0,01 0,19 0,18 0,13 

Częstość objawów -0,20 -0,01 0,02 -0,11 

Reprezentacja emocjonalna -0,08 -0,18 -0,41* -0,25 


Poczucie koherencji a poziom zdrowia duchowego 

Istnieje dodatnia korelacja pomiędzy SOC a poziomem 

duchowości (r = 0,55**). Poziom zrozumiałości 

koreluje jedynie z harmonią (r = 0,46**) i jest to korelacja 

dodatnia. Poczucie sensowności najsilniej koreluje 

dodatnio z harmonią (r = 0,60**), najsłabiej z wrażliwością 

(r = 0,41*). Poczucie zaradności ma najsilniejszy 

oraz dodatni związek z harmonią (r = 0,52**), najsłabszy 

z religijnością (r = 0,35*). 

Obraz własnej choroby a poziom zdrowia duchowego 

Zmienne obrazu własnej choroby, za wyjątkiem 

dwóch przypadków, nie wykazują związku z poziomem 

duchowości. Zauważono średniej siły ujemną korelację 

pomiędzy konsekwencjami a harmonią (r = -0,496**) 

Tabela 3. Regresja krokowa dla zmiennych: Zadowolenie z życia, Zdrowie psychiczne GHQ, Zdrowie duchowe 

Table 3. Regression for factors satisfaction from life, mental health, spirituals health 

Zmienna B Błąd standardowy β 

Zadowolenie z życia 

R 

Poczucie zaradności ,101 ,029 0,480** 

2 = 0,497 

F = 15,335** 

Spostrzeganie konsekwencji 

choroby 

-,152 

,055 

-0,374** 

Zdrowie psychiczne GHQ Reprezentacja emocjonalna 

R choroby 

1,234 

,442 

0,419** 

2 = 0,438 

F = 12,077** Poczucie zaradności -,552 ,231 -0,359* 

Zdrowie duchowe 

R 2 = 0,240 

F = 10,108** 


oraz pomiędzy reprezentacją emocjonalną a harmonią 

(r = - 0,41*). 

Wnioski 

Wyniki badań potwierdziły hipotezę dotyczącą związku 

między poczuciem koherencji a poziomem zdrowia psychicznego. 

Osoby uzyskujące wysokie wyniki w poziomie 

poczucia koherencji osiągają niskie wyniki w poziomie 

zdrowia psychicznego badanego kwestionariuszem GHQ, 

w którym pod uwagę brane były negatywne aspekty funkcjonowania 

psychicznego. Oznacza to, że wysoka koherencja 

warunkuje niski poziom niepokoju, depresji i zaburzeń 

funkcjonowania. W badaniu zdrowie psychiczne sprawdzała 

również Skala zadowolenia z życia, która osiągnęła wysoką 

korelację z SOC. 

Poczucie zaradności ,703 ,221 0,490**

180 

Przypuszczenia dotyczące związku pomiędzy zdrowiem 

a poczuciem koherencji również znalazły potwierdzenie. 

Globalne wyniki obu zmiennych wykazują istotną 

dodatnią korelację. Poczucie koherencji koreluje ze 

zdrowiem duchowym, czego konsekwencją dla osób 

chorych na SM jest to, że pomimo trudnej sytuacji w 

jakiej się znalazły mają poczucie sensu życia oraz przekonanie, 

że sobie poradzą. Przewidywania dotyczące relacji 

między obrazem własnej choroby a poziomem duchowości 

nie potwierdziły się. Jedynie dwa wymiary obrazu własnej 

choroby korelowały z poziomem duchowości. Jednym 

z nich jest świadomość konsekwencji choroby, której wysokie 

wyniki tworzą negatywny obraz własnej choroby. 

Osoby, które dostrzegają konsekwencje swojej choroby 

mają niski poziom harmonii. Autorki badania sądzą, że 

wyjaśnia to fakt, iż SM jest chorobą nieuleczalną i często 

nieprzewidywalną. Drugim istotnym tutaj wymiarem jest 

reprezentacja emocjonalna, której wysoki wynik również 

ma negatywny wydźwięk i koreluje z harmonią. Analizując 

związek pomiędzy tymi dwoma wymiarami obrazu własnej 

choroby uzyskano wysoki wynik (r = 0,78**) korelacji. 

Autorki przypuszczają, że dzieje się tak dlatego, że świadomość 

konsekwencji choroby, która nie zapewnia harmonii 

jednostce powoduje negatywne emocje względem tej 

choroby. Hipoteza dotycząca korelacji między pozytywnym 

obrazem własnej choroby a poziomem zdrowia psychicznego 

potwierdziła się. Negatywne aspekty obrazu własnej 

choroby: świadomość konsekwencji i wysoki poziom reprezentacji 

emocjonalnej korelują dodatnio z negatywnymi 

wymiarami zdrowia psychicznego. Osoba, która zna konsekwencje 

swojej choroby przez co jest negatywnie do niej 

nastawiona, odczuwa niepokój, jest bardziej podatna na 

depresję i zaburzenia funkcjonalne. Jednostka mająca pozytywny 

obraz własnej choroby ma niskie wyniki w powyższych 

aspektach zdrowia psychicznego, przez co jej zdro- 


wie psychiczne jest silniejsze. Powyższe wnioski potwierdzają 

również wyniki korelacji z drugim testem badającym 

zdrowie psychiczne. Ponownie ujemne korelacje wykazały 

wymiary obrazu własnej choroby: konsekwencja i reprezentacja 

emocjonalna. 


1. Ogińska-Bulik N., Juczyński Z., Osobowość – stres a zdrowie, 

Difin, Warszawa 2008, 9-11, 37-44. 

2. Heszen I., Sęk H., Psychologia zdrowia, Wydawnictwo 

Naukowe PWN, Warszawa 2007. 

3. Goldberg D., Williams P., Ocena zdrowia psychicznego 

na podstawie badań kwestionariuszami Davida Goldberga, 

Oficyna Wydawnicza Instytutu Medycyny Pracy im. 

Prof. J. Nofera, Łódź 2001. 

4. Heszen-Klemens I., Poznawcze uwarunkowania zachowania 

się wobec własnej choroby, Zakład im. Ossolińskich 

– Wydawnictwo, Wrocław 1979. 

5. Antonovsky A., Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak sobie 

radzić ze stresem i nie zachorować, Fundacja IPN, 

Warszawa 1995, 31-45, 173-178. 

6. Sęk, H., Pasikowski T., Zdrowie – Stres – Zasoby, Wydawnictwo 

Fundacji Humaniora, Poznań 2001. 

7. Potemkowski A., Psychologiczne aspekty stwardnienia 

rozsianego, Termedia Wydawnictwa Medyczne, Poznań 

2010. 

8. Juczyński Z., Narzędzia pomiarów w promocji i psychologii 

zdrowia. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego 

Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 2001. 


Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu 

Instytut Psychologii 

ul. Szamarzewskiego 89 

60-568 Poznań


SPRAWOZDANIE Z III KONFERENCJI „PSYCHOLOGIA W MEDYCYNIE” 

„PSYCHOLOGY IN MEDICINE” – CONFERENCE REPORT 

WOJCIECH STRZELECKI, MARTA CZARNECKA-IWAŃCZUK 

Dnia 14 kwietnia 2012 roku na Uniwersytecie Medycznym 

im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu odbyła 

się III Konferencja naukowa zatytułowana „Psychologia 

w medycynie”. Było to szóste już spotkanie z cyklu „Humanistyka 

w medycynie”. Pierwsza konferencja odbyła się 

w 2007 roku i nosiła tytuł „Wzorzec etyki medycznej 

w świetle życia i dzieła Alberta Schweitzera”. Następnie 

w 2008 roku miało miejsce pierwsze spotkanie konferencyjne 

pod hasłem „Psychologia w medycynie”. Rok 2009 

przyniósł kolejną konferencję, która tym razem miała 

charakter międzynarodowy i zatytułowana była „Zdrowy 

człowiek i społeczeństwo w wizjach Alberta Schweitzera 

i Ericha Fromma”. W roku 2010 odbyła się II Konferencja 

„Psychologia w medycynie”. Rok 2011 natomiast to organizowana 

przy współpracy z Instytutem Kultury Europejskiej 

Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Międzynarodowa 

konferencja „Kultura, Media, Etyka”. 

III Konferencja „Psychologia w medycynie” zaadresowana 

była głównie do studentów Uniwersytetu Medycznego, 

jednak przyciągnęła też przedstawicieli innych 

uczelni, jako że miała charakter wieloaspektowy, 

a program był zróżnicowany. Na uwagę zasługuje liczna 

grupa studentów psychologii, co wskazuje na zainteresowanie 

z kolei aspektami medycznymi ze strony przyszłych 

psychologów. 

Podczas konferencji wygłoszono sześć referatów, w 

dwóch sesjach tematycznych oraz przeprowadzono cztery 

warsztaty. Autorami były w dużej mierze osoby prowadzące 

praktykę psychologiczną, co pozwoliło ukazać 

psychologię jako naukę bliską człowiekowi i medycynie. 

Forma warsztatów pozwoliła nie tylko zasygnalizować 

i opisać pewne formy pracy psychologicznej, ale również 

niektóre z nich pokazać oraz umożliwiło odczucie oddziaływań 

psychologicznych przez uczestników w praktyce. 

Podczas poprzednich konferencji z cyklu „Psychologia 

w medycynie” jedyną formą były referaty. Jednak organizatorzy 

postanowili zmienić formułę, ażeby pewne aspekty 

pracy psychologicznej nie tylko omówić, ale i pokazać. 

Decyzja ta wiązała się również z prośbami studentów – 

uczestników poprzednich cyklicznych spotkań pod tytułem 

„Psychologia w medycynie”. 




Kierownik Zakładu: dr hab. Ewa Mojs 

Patronat nad konferencją objęli: JM Rektor Uniwersytetu 

Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu – 

prof. dr hab. Jacek Wysocki oraz Dziekan Wydziału Nauk 

o Zdrowiu – prof. dr hab. Włodzimierz Samborski. 

Organizatorami konferencji było Studenckie Towarzystwo 

Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. Karola 

Marcinkowskiego w Poznaniu oraz dwa koła naukowe: 

Studenckie Psychologiczne Koło Naukowe i Koło Medycyny 

Psychosomatycznej. Organizatorami były również: 

Zakład Psychologii Klinicznej i Katedra Nauk 

Społecznych. 

Otwarcia konferencji dokonał jeden z organizatorów – 

dr Wojciech Strzelecki – opiekun Studenckiego Psychologicznego 

Koła Naukowego i pracownik Zakładu Psychologii 

Klinicznej. W swoim słowie wstępnym nawiązał do 

poprzednich konferencji z cyklu „Humanistyka w medycynie”, 

wyrażając jednocześnie nadzieję, że konferencje 

z tego cyklu wpiszą się na stałe w kalendarz uczelnianych 

konferencji organizowanych przez STN i Zakład Psychologii 

Klinicznej. W słowie wstępnym zwrócił też uwagę na 

rolę czynników psychologicznych w pracy z pacjentem, 

ich istotę w kształtowaniu się różnego rodzaju zaburzeń, 

a także na potrzebę edukacji przedstawicieli zawodów 

medycznych w tym zakresie. 

Konferencja odbyła się w Collegium Stomatologicum. 

Jeżeli chodzi o zainteresowanie studentów było ono rekordowe 

w porównaniu z poprzednimi konferencjami z cyklu 

„Psychologia w medycynie”, jako że obecnych było ponad 

200 osób, z czego większość stanowili studenci Uniwersytetu 

Medycznego. Obecni byli jednak również studenci 

Psychologii z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Konferencję 

prowadziła dr Marta Czarnecka-Iwańczuk – opiekun 

Koła Medycyny Psychosomatycznej i pracownik Zakładu 

Psychologii Klinicznej. 

Referat otwierający pierwszą sesję zatytułowany „Pomoc 

psychologiczna w autyzmie wczesnodziecięcym” 

wygłosiła mgr Agnieszka Nowogrodzka z Instytutu Psychologii 

Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. 

Autorka przedstawiła w nim objawy autyzmu według klasyfikacji 

ICD-10, omówiła również epidemiologię oraz 

przyczyny autyzmu. W dalszej części referatu prelegentka

182 

skupiła się na formach pomocy psychologicznej. Omówiła 

formy terapii stosowane w pracy z dzieckiem autystycznym, 

szczególnie dużo uwagi poświęcając terapii neuropsychologicznej. 

Poza ogólnymi zasadami terapii oraz pracy 

z samym dzieckiem, autorka zwróciła uwagę na rolę 

współpracy również z rodzicami dziecka a także z rodzeństwem, 

co pozwoliło spojrzeć na autyzm z perspektywy 

systemowej. 

Kolejny referat zatytułowany „Konsekwencje psychologiczne 

mukowiscydozy” wygłosił mgr Bartosz Piasecki 

z Katedry Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego 

w Poznaniu. Swoje wystąpienie autor zaczął od omówienia 

czym jest mukowiscydoza. Następnie omówił objawy kliniczne 

w układzie oddechowym, w układzie pokarmowym 

oraz inne objawy. Określił również częstotliwość występowania 

tej choroby w Polsce. Dużo uwagi prelegent poświęcił 

konsekwencjom dla rodziny jakie wiążą się z pojawieniem 

się mukowiscydozy. Omówił również specyfikę funkcjonowania 

chorego na mukowiscydozę człowieka w okresie 

adolescencji, szczególnie istotnego z punktu widzenia 

psychologii rozwojowej okresu dla kształtowania się tożsamości 

jednostki. Wskazał również rolę przestrzegania 

zaleceń lekarskich u chorych osób. 

Trzecie wystąpienie nosiło tytuł „Mechanizmy powstawania 

i metody leczenia uzależnień u młodzieży i dorosłych”, 

a wygłosiła je mgr Maria Skommer z Zakładu Psychologii 

Klinicznej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. 

Autorka rozpoczęła od zdefiniowania zespołu uzależnienia 

według klasyfikacji ICD-10. Następnie omówiła fazy uzależnienia 

oraz rodzaje narkotyków i ich oddziaływanie na 

organizm. Autorka scharakteryzowała również mechanizmy 

uzależnienia, takie jak: system nałogowej regulacji emocji; 

system iluzji i zaprzeczeń oraz system rozproszonego „ja”. 

W dalszej części referatu autorka omówiła formy i metody 

stosowane w terapii uzależnień. Na zakończenie mgr 

Skommer określiła zasady interwencji wobec osoby uzależnionej, 

omawiając przy okazji: czym jest sesja interwencyjna 

oraz w jaki sposób powinna zostać poprowadzona. 

Było to ostatnie wystąpienie w pierwszej sesji konferencji, 

która poświęcona była głównie dzieciom i młodzieży. 

Po sesji pierwszej nastąpiła przerwa kawowa, 

podczas której uczestnicy konferencji mogli skorzystać 

z cateringu. 

Jako pierwsza w drugiej części konferencji wystąpiła dr 

Nadia Bryl z Katedry i Zakładu Medycyny Rodzinnej UM 

w Poznaniu. Tematem jej referatu były „Problemy pacjentów 

i pomoc psychologiczna w chirurgii”. Pani doktor rozpoczęła 

od scharakteryzowania psychologicznego kontekstu 

pacjenta na oddziale chirurgicznym, a następnie przeszła do 

opisu podstawowych potrzeb pacjenta i jego reakcji emocjonalnych 

towarzyszących leczeniu. Druga część wystąpienia 

poświęcona była psychologicznym aspektom przekazywania 

pacjentowi chirurgicznemu informacji medycznej oraz 

przedstawieniu podstawowych zadań i obszarów pracy 

psychologa klinicznego pracującego z tego typu pacjentami 

jako członka zespołu terapeutycznego. 

Drugim prelegentem w opisywanej sesji była dr Katarzyna 

Warchoł-Biedermann z Zakładu Psychologii Klinicz- 

Wojciech Strzelecki, Marta Czarnecka-Iwańczuk 

nej UM w Poznaniu. Tytuł jej wystąpienia brzmiał: „Postępowanie 

w zaburzeniach zachowania w przebiegu chorób 

otępiennych”. Pierwsza część referatu dotyczyła definicji, 

epidemiologii i opisu modeli wyjaśniających zaburzenia 

zachowania w otępieniu. Zostały w niej scharakteryzowane 

cztery podstawowe rodzaje pobudzonego zachowania, 

a także modele wyjaśniające zaburzenia zachowania, takie 

jak: model wpływu bezpośredniego, model niespełnionych 

potrzeb, model behawioralny oraz model podatności środowiskowej. 

W drugiej części swojej prezentacji pani doktor 

omówiła niefarmakologiczne metody postępowania 

w omawianych zaburzeniach, poruszając także aspekt obciążeń 

i zaleceń dla opiekunów osób z otępieniami. 

Ostatnim wystąpieniem w tej sesji i w referatowej części 

konferencji było: „Skuteczna komunikacja jako podstawa 

relacji terapeutycznej z pacjentem w starszym wieku” 

zaprezentowane przez dr Monikę Matecką z Zakładu Organizacji 

i Zarządzania UM w Poznaniu. Prelegentka najpierw 

opisała podstawowe aspekty komunikacji, uzasadniając 

jej ważność dla profesjonalnej relacji terapeutycznej 

z pacjentem. Następnie omówiła podstawowe zasady i ele- 

menty tworzące dobrą relację lekarza z pacjentem. A ponadto, 

wymieniła i omówiła podstawowe umiejętności interpersonalne 

wykorzystywane w opisywanej relacji pomagania. 

Na końcu referatu pani doktor skupiła się na wyjaśnieniu 

barier komunikacyjnych oraz potencjalnych zakłóceń 

związanych z osobą pacjenta w podeszłym wieku. 

Zamykając III Konferencję „Psychologia w medycynie” 

dr Marta Czarnecka-Iwańczuk podziękowała prelegentom, 

organizatorom oraz uczestnikom i wyraziła nadzieję, 

że spotkanie konferencyjne poświęcone roli czynników 

psychicznych w lecznictwie nie jest ostatnim. Następnie 

zaprosiła uczestników konferencji do zapisania się na 

warsztaty, które były ostatnią częścią konferencji, która 

odbyła się 14 kwietnia 2012 roku. 

Warsztaty odbywały się równolegle, tak więc każdy 

uczestnik konferencji mógł wziąć udział w jednym warsztacie. 

Na każdy z nich przeznaczony był czas 120 minut. 

Liczba miejsc była ograniczona z racji utrudnień jakie 

w przypadku prowadzenia warsztatów pojawiają się, jeśli 

grupa jest zbyt liczna. 

Warsztat „Rysunek w psychoterapii”, który podczas 

konferencji poprowadziła mgr Maia Stanisławska-Kubiak 

z Zakładu Psychologii Klinicznej UM w Poznaniu miał na 

celu ukazanie, że rysunek jest jednym z elementów procesu 

diagnozy i zmiany. Warsztat składał się z części wykładowej 

i warsztatowej z ćwiczeniami praktycznymi. Podczas 

warsztatu zostały pokazane techniki pracy mające na 

celu dochodzenie do pełniejszego zrozumienia zarówno 

samego przeżycia, jak i sensu swoich doświadczeń. Jak 

poprzez rysunek możliwy jest proces nazywania tego co 

niewerbalne i trudne do przeformułowywania na komunikaty 

słowne. 

Przedstawione techniki analizowane były w oparciu 

o tradycyjne testy projekcyjne (rysunek drzewa, rysunek 

człowieka), oraz techniki autorskie, rysunkowe metafory. 

Uczestnicy mieli okazję na interpretowanie rysunku w 

procesie grupowym, który wymaga zaangażowania gru-

py, w odkrywaniu własnego zestawu symboli i przekładania 

ich na przeżywane emocje. 

Kolejnym warsztatem były „Rozmowy o śmierci 

i umieraniu”. Poprowadziła je dr Marta Czarnecka-Iwańczuk 

z Zakładu Psychologii Klinicznej i GPSK UM w Poznaniu. 

Temat warsztatu miał zachęcić uczestników do przełamywania 

własnych barier w rozmowach dotyczących problematyki 

śmierci i umierania. Dzięki analizie własnych przekonań, 

doświadczeń i przekazów z okresu dzieciństwa, aż 

po okres obecnego życia oraz tych międzypokoleniowych 

i kulturowych uczestnicy mieli okazję zauważyć wpływ 

wymienionych czynników na ich obecną postawę wobec 

śmierci, umierania, w kontekście pracy z pacjentem i kontaktu 

z jego rodziną w tej sytuacji. W trakcie warsztatów 

poruszono także problematykę własnej śmiertelności, odchodzenia 

najbliższych oraz indywidualnych sposobów ra- 

dzenia sobie z traceniem osób bliskich. Zrozumienie siebie, 

własnych ograniczeń, a także uświadomienie sobie osobistych 

przekonań i mechanizmów jest podstawą w profesjonalnej 

relacji pomagania z osobami będącymi w sytuacji 

tracenia i utraty. 

Warsztat – „Bioenergetyka A. Lowena – holizm w praktyce” 

prowadziła mgr Maja Strzelecka z Katedry Profilaktyki 

Zdrowotnej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. 

Warsztat poprzedziło krótkie wprowadzenie dotyczące 

koncepcji psychoterapeutycznej pracy nad ciałem Alexandra 

Lowena oraz jego typologii charakterologicznej. Następnie 

uczestnicy zapoznali się w praktyce z ćwiczeniami 

stosowanymi w bioenergetyce. 

W pierwszej części zajęli się pogłębieniem oddechu, 

ugruntowaniem (kontakt z podłożem) oraz postawą ciała 

i jego elastycznością. Później wykonywali ćwiczenia do- 

energetyzowujące nogi, miednicę, plecy, ręce, szyję i głowę. 

Po każdej partii ćwiczeń uczestnicy dzielili się swoimi 

Sprawozdanie z III Konferencji „Psychologia w medycynie” 183 

spostrzeżeniami, prowadzący udzielał odpowiedzi na 

pytania. Kolejnym etapem warsztatów była praca nad 

ekspresją emocjonalną (uczucie gniewu). 

Ostatni – czwarty warsztat nosił tytuł „Uzdrawiająca 

moc muzyki”, a prowadził go dr Wojciech Strzelecki 

z Zakładu Psychologii Klinicznej UM w Poznaniu. 

Warsztat rozpoczął się od krótkiego wprowadzenia teoretycznego 

w zagadnienia dotyczące leczniczego oddziaływania 

muzyki na człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem 

metod pracy, stosowanych technik oraz celów 

oddziaływania i przykładowych obszarów zastosowania. 

Następnie prowadzący przeszedł do działań praktycznych 

przy zastosowaniu muzyki z odtwarzacza CD oraz 

instrumentarium Orffa. Tematem warsztatu było przede 

wszystkim wskazanie możliwości ekspresji emocji za 

pomocą środków niewerbalnych w bezpiecznych warunkach 

terapeutycznych, jakie daje muzykoterapia aktywna. 

Warsztat miał pokazać również jak cennym źródłem 

wiedzy o pacjencie mogą być jego improwizacje muzyczne, 

a zatem pokazać również wartość diagnostyczną 

działań muzykoterapeutycznych. Pokazane zostały podstawy 

metod muzykoterapeutycznych, takich jak: muzykodrama, 

dialog instrumentalny czy portret muzyczny. 

Jako organizatorzy konferencji, chcemy złożyć serdeczne 

wyrazy wdzięczności wszystkim osobom, które 

miały swój udział w przygotowaniu niniejszego wydarzenia 

oraz uczestnikom konferencji za liczne przybycie. 

Jednocześnie też wyrażamy nadzieję, że kolejne spotkania 

z cyklu „Humanistyka w medycynie” zjednoczą 

wielu cenionych i uznanych specjalistów z zakresu nauk 

humanistycznych, medycznych i społecznych, dając 

możliwość zapoznania się z najnowszymi osiągnięciami 

nauki i praktyki.


ZAPOWIEDŹ KSIĄŻKI 

POD REDAKCJĄ MARII DANUTY GŁOWACKIEJ I EWY MOJS 

„PRAWO I PSYCHOLOGIA W MEDYCYNIE”, 

WYDAWNICTWO WOLTERS KLUWER POLSKA 

IN PRESS „LAW AND PSYCHOLOGY IN MEDICINE” 

M.D. GŁOWACKA AND E. MOJS (EDS), WOLTERS KLUWER POLSKA 

Książka kierowana jest do lekarzy prowadzących 

podmioty lecznicze samodzielnie oraz do kadry zarządzającej 

w ochronie zdrowia. Monografia uwzględnia 

dwa zasadnicze obszary wiedzy niezbędne dla efektywnego 

zarządzania przedsiębiorstwem, jakim jest poradnia 

czy szpital. Jeden z nich to aktualne rozwiązania prawne. 

Rozdziały te – dotyczące zasad organizacji podmiotów 

leczniczych, pracy lekarzy i innych pracowników – opisane 

są na podstawie ustawy z dnia 11 lipca 2011 r. 

Drugi obszar wiedzy prezentowany w książce to komunikacja. 

Tutaj zawarte są bardzo zróżnicowane zagadnienia, 

od komunikacji zewnętrznej – budowania rozpoznawalnej 

marki na rynku, rzetelnej, godnej zaufania 

i kompetentnej organizacji, po komunikację z partnerami 

– negocjacje, prowadzenie rozmów biznesowych, których 

celem jest uzyskanie możliwie jak najlepszego 

rozwiązania dla definiowanych problemów. W obszarze 

komunikacji znalazły się także bardzo rzadko poruszane 

zagadnienia komunikacji intrapersonalnej: budowania 

samoświadomości własnych kompetencji, dialogu wew- 

nętrznego koniecznego w rozwoju własnym, także zawodowym, 

czyli budowania samoświadomości ścieżki 

kariery. Lekarz bez świadomości swoich ograniczeń, 

gotowości do samorozwoju nie będzie realizował zadań 

edukacji ustawicznej. Nie trzeba nikogo przekonywać, 

że zmieniająca się dynamicznie rzeczywistość technologiczna, 

prawna czy kulturowa, wymaga adekwatnego 

reagowania, by efektywnie pomagać innym ludziom. 

Budowanie samoświadomości siebie, także własnych 

emocji, stanowi także jeden z ważniejszych czynników 

wpływających na jakość relacji z pacjentem. Jest to – można 

powiedzieć – punkt wyjściowy w budowaniu prawidłowej 

rozumiejącej, wspierającej komunikacji z cierpiącym 

człowiekiem. W monografii poruszane są także zagadnienia 

ochrony praw pacjenta. Z badań Instytutu Praw Pacjenta 

i Edukacji Zdrowotnej wynika, że tylko połowa badanych 

osób słyszała o prawach przysługujących pacjentom. Wśród 

tych osób niespełna 40 proc. zna choć jedno z praw. 

W przypadku tak niewielkiej świadomości pacjentów co do 

ich praw, trudno oceniać na ile prawa te są w Polsce przestrzegane. 

Jeśli bowiem sam pacjent ich nie zna, nie będzie 

również świadomy tego, że w konkretnej sytuacji być może 

zostały naruszone. Co do prawa do informacji, którego 

EWA MOJS, MARIA DANUTA GŁOWACKA 

głównie dotyczy pytanie, to faktycznie sytuacja nie wygląda 

najlepiej. W badaniach przeprowadzonych przez nasz 

Zakład na przełomie lat 2009 i 2010 ponad 40 proc. pacjentów, 

którzy twierdzili, że znają swoje prawa uznała, że 

prawo do informacji jest najczęściej naruszane. Ale, co 

ciekawsze, jeszcze więcej, bo połowa lekarzy zapytanych 

o najczęściej naruszane w praktyce prawo pacjenta wskazała 

właśnie na prawo do informacji. Jest to o tyle niepokojące, 

że to właśnie od lekarza pacjent powinien uzyskać wszelkie 

informacje niezbędne do podjęcia decyzji dotyczących jego 

zdrowia. Dlatego też w książce „Prawo i psychologia 

w medycynie” autorzy starali się położyć duży nacisk na 

zagadnienia związane z komunikacją. Zaś prawo do wyrażenia 

zgody na udzielenie świadczenia zdrowotnego w 

opinii zarówno pacjentów, jak i lekarzy, jest naruszane 

znacznie rzadziej. Być może pani odczucie, że często zakłada 

się zgodę pacjenta na dane postępowanie wynika 

z faktu, iż zgoda ta powinna być wyrażona pisemnie tylko 

w sytuacjach zabiegu operacyjnego oraz o podwyższonym 

ryzyku. W pozostałych przypadkach wystarczy zgoda udzielona 

ustnie, a nawet w sposób dorozumiany. Oznacza to, że 

jeśli zachowanie pacjenta nie pozostawia wątpliwości co do 

jego woli, to nie jest konieczne już osobne kierowanie do 

niego pytania o wyrażenie zgody na dany zabieg medyczny. 

Natomiast inną kwestią jest zakres informacji, którą lekarz 

ma obowiązek przekazać pacjentowi. Regulują to przepisy 

ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Nie obejmują 

one edukacji w zakresie praw pacjenta. To pacjent – najlepiej 

zanim jeszcze nim zostanie – powinien zadbać o znajomość 

przysługujących mu praw i podjąć odpowiednie 

działania w tym zakresie. Jednak w praktyce często zaczynamy 

się interesować swoimi prawami, gdy stajemy się 

pacjentami i nie jesteśmy w pełni zadowoleni z działań 

podejmowanych przez personel medyczny. 

Polskie prawo przewiduje niekiedy sytuacje, w których 

można działać bez zgody pacjenta. Jest to uzasadnione 

koniecznością zapewnienia ochrony osobom trzecim 

czy interesom społeczeństwa, a nawet samym pacjentom. 

Należy jednak podkreślić, że w takich przypadkach 

przepisy prawa powinny być tak formułowane, aby 

miały na względzie dobro pacjenta oraz ogółu. Nie mogą 

więc dawać lekarzowi, a już na pewno nie urzędnikom, 

dowolności w ich stosowaniu. Ważnym elementem jest

Zapowiedź książki pod redakcją Marii Danuty Głowackiej i Ewy Mojs „Prawo i psychologia w medycynie” 185 

też zapewnienie odpowiedniej kontroli stosowania tych 

przepisów. Ochrona ta kształtuje się różnie w zależności 

od formy prawnej w jakiej lekarz wykonuje zawód. Obowiązkowemu 

ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej 

za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności 

zawodowych podlegają ci lekarze, którzy działają na 

podstawie umów cywilnoprawnych. Ustawa o działalnoś- 

ci leczniczej przewiduje też konieczność zawarcia umowy 

OC w przypadku prowadzenia indywidualnej oraz grupo- 

wej praktyki lekarskiej. Takie same regulacje dotyczą 

pielęgniarek. Natomiast w przypadku lekarzy zatrudnionych 

w podmiotach leczniczych na podstawie umowy 

o pracę ich odpowiedzialność wobec pacjenta jest wyłączona. 

Jednakże zakład pracy ma obowiązek naprawienia 

szkody wyrządzonej przez pracownika na zasadach 

określonych w Kodeksie pracy. 

Książka zostanie wydana przez Wydawnictwo Wolters 

Kluwer Polska na początku 2012 r.


POLSKIE TOWARZYSTWO NAUK O ZDROWIU 

Polskie Towarzystwo Nauk o Zdrowiu powstało w 1998 roku. Inicjatorami powstania Towarzystwa była grupa entuzjastów 

nauk o zdrowiu i promocji zdrowia pod kierunkiem Pani dr hab. Marii Danuty Głowackiej. 

Towarzystwo powołano w celu inspirowania, popierania i popularyzowania rozwoju nauk o zdrowiu oraz promocji zdrowia. 

W zatwierdzonym statucie Towarzystwa przedstawiono środki umożliwiające realizację wyżej wymienionych celów, do 

których zalicza się działalność naukową, popieranie działalności wydawniczej, popieranie badań naukowych, organizowanie 

wymiany naukowej z zagranicą, organizowanie konferencji, sympozjów i seminariów, dofinansowywanie uczestnictwa 

członków w innych konferencjach, sympozjach i seminariach. Członkowie Towarzystwa aktywnie uczestniczą w działalności 

naukowej, badawczej i publikacyjnej Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego 

w Poznaniu. 

Towarzystwo dofinansowuje uczestnictwo swoich członków w konferencjach organizowanych przez inne uczelnie, 

a także współuczestniczy w organizowanych przez Wydział Nauk o Zdrowiu konferencjach i sympozjach. Zgodnie 

z prawem o działalności stowarzyszeń i towarzystw, PTNoZ składa na bieżąco sprawozdania finansowe i podatkowe 

oraz organizuje walne zebrania członków Towarzystwa zatwierdzając sprawozdania i oceniając działalność statutową. 

W roku bieżącym Towarzystwo jest głównym organizatorem m.in. konferencji „Profilaktyka zagrożeń zdrowotnych 

u dzieci w młodszym wieku szkolnym” i „Ochrona Zdrowia Społecznego”. Zgodnie z uchwałą podjętą na walnym 

zebraniu planowane jest wydawanie zeszytów naukowych Towarzystwa. 

Polskie Towarzystwo Nauk o Zdrowiu 

ul. Smoluchowskiego 11, 60-179 Poznań 

tel. (0-61) 655-92-50, fax. (0-61) 655-92-51, e-mail: ptnoz@poczta.onet.pl 

NIP: 781-16-48-520, REGON: 639578796, KRS: 0000074710 

BZ WBK 60 1090 1346 0000 0001 1347 1664

POLSKIE TOWARZYSTWO NAUK O ZDROWIU 

DEKLARACJA CZŁONKOWSKA 

Imię i nazwisko 

Adres zamieszkania 

Miejsce pracy, stanowisko 

Ukończona uczelnia/szkoła, kierunek, specjalność 

Uzyskany tytuł/stopień/zawód Data urodzenia 

Telefon kontaktowy E-mail 

Proszę o przyjęcie mnie do Polskiego Towarzystwa Nauk o Zdrowiu. 

Zapoznałem/am się ze statutem Towarzystwa. 

Zobowiązuję się do aktywnej współpracy w realizacji celów Towarzystwa 

i regularnego opłacania składek członkowskich. 

Data Podpis 

Polskie Towarzystwo Nauk o Zdrowiu 

ul. Smoluchowskiego 11, 60-179 Poznań 

tel. (0-61) 655-92-50, fax. (0-61) 655-92-51, e-mail: ptnoz@poczta.onet.pl 

NIP: 781-16-48-520, REGON: 639578796, KRS: 0000074710 

BZ WBK 60 1090 1346 0000 0001 1347 1664 

187

Pielęgniarstwo Polskie 3(41), 188, 2011 

Informacja o nowym dziale „Prawo w Pielęgniarstwie” 

The information about the new chapter „The law in nursing” 

Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom Czytelników 

oraz w trosce o ich pełną satysfakcję Redakcja Pielęgniarstwa 

Polskiego informuje, iż na łamach czasopisma 

został powołany nowy dział „Prawo w Pielęgniarstwie”. 

Będzie on poświęcony w całości problemom prawnym, 

z jakimi spotykają się zarówno pielęgniarki, jak i inne 

osoby związane zawodowo z ochroną zdrowia. Pragniemy 

przybliżyć naszym Czytelnikom podstawowe regulacje 

prawne mające zastosowanie w pielęgniarstwie, 

pomóc w odpowiedniej interpretacji przepisów oraz 

wyjaśnić ewentualne wątpliwości. Dlatego też gorąco 

zachęcamy wszystkich zainteresowanych do zapoznawania 

się z omawianymi kwestiami, a także zadawania 

pytań oraz dzielenia się swoimi przemyśleniami i spostrzeżeniami. 

Współpracujący z nami prawnik oraz spe- 

cjaliści w dziedzinie ochrony zdrowia dołożą wszelkich 

starań, aby przedstawiane zagadnienia i odpowiedzi na 

Państwa pytania były rzetelne i w pełni zadowalające. 

Wierzymy, że poruszane tematy pomogą lepiej zrozumieć 

obowiązujące ustawodawstwo, pozwolą działać 

w granicach prawa oraz uchronią Państwa przed skutkami 

obowiązującej łacińskiej paremii ignorantia iuris 

nocet (nieznajomość prawa szkodzi). 

Wszelkie pytania i sugestie prosimy kierować na adres 

Redakcji Pielęgniarstwa Polskiego lub jzdano@ump.edu.pl. 

Odpowiedzi na Państwa pytania udzielać będzie prawnik – 

Joanna Zdanowska (pracownik naukowy Zakładu organizacji 

i Zarządzania Uniwersytetu Medycznego im. Karola Mar- 

cinkowskiego w Poznaniu).



zaprasza do udziału w XXXVI edycji 

PODYPLOMOWEGO STUDIUM ZARZĄDZANIA 

W OPIECE ZDROWOTNEJ 

– jednego z najlepszych w rankingach szkół menedżerów zdrowia. 

Studium jest propozycją dla osób z wyższym wykształceniem, pracujących 

w podmiotach organizacyjnych służby zdrowia lub planujących karierę zawodową 

w tych strukturach. 

Kadrę dydaktyczną tworzą wysokiej klasy wykładowcy akademiccy 

i specjaliści, których celem jest przekazanie słuchaczom wiedzy 

oraz umiejętności w zakresie: 

zarządzania, prawa w ochronie zdrowia, ubezpieczeń społecznych, 

analizy ekonomicznej, rachunkowości oraz marketingu 

w jednostkach organizacyjnych opieki zdrowotnej. 

Zajęcia prowadzone są w trybie zaocznym, 

trwają od kwietnia 2012 do kwietnia 2013. 

Nabór już trwa, zgłoszenia przyjmujemy pod adresem 

Szczegółowe informacje dotyczące studium zamieszczone są na stronie 

internetowej: http://ump.edu.pl




w Poznaniu 

prowadzi rekrutację kandydatów na 

SPECJALIZACJĘ Z ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIA 

Specjalizacja prowadzona będzie na podstawie skróconego do 12 miesięcy programu 

i przeznaczona jest dla osób z wyższym magisterskim wykształceniem pielęgniarskim 

lub położniczym, posiadających co najmniej dwuletni staż pracy w zawodzie, zajmujących kierownicze stanowiska 

w podmiotach organizacyjnych służby zdrowia lub przygotowujących się do objęcia tych stanowisk. 

Specjalizacja kończy się egzaminem państwowym przeprowadzonym w CKPPiP w Warszawie. 

Zajęcia prowadzone będą w systemie mieszanym 

(zjazdy w piątki, soboty i niedziele oraz 1 lub 2 zjazdy 1-tygodniowe od poniedziałku do niedzieli). 

Zgłoszenia osobiste lub listowne oraz dodatkowo pocztą elektroniczną w: 

Zakładzie Organizacji i Zarządzania 

Wydziału Nauk o Zdrowiu 

Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego 

60-179 Poznań, ul. Smoluchowskiego 11 (pokój 201) 

tel. /061/ 8612-250, fax 8612-251 

e-mail: orgzarz@ump.edu.pl 

Koszt uczestnictwa – 4.000,00 zł (możliwość płacenia w IV ratach). 

Kierownik specjalizacji z organizacji i zarządzania 

dr hab. Maria Danuta Głowacka


Pielęgniarstwo Polskie 

Redaktor Naczelny/ 

Editor-in-Chief 

dr hab. Maria Danuta Głowacka 

Sekretarz Naukowy 

Redakcji/ 

Secretary 

dr hab. Ewa Mojs 

Komitet Naukowy 

Adres redakcji/ 

Address of the Editorial Office 

Zakład Organizacji Zarządzania 


60-171 Poznan 

Poland 

tel. (-48 76) 6559250 

e-mail: pielegniarstwopolskie 

@ump.edu.pl 

FORMULARZ RECENZENTA 

OCENA PRACY PT.: 

………………………………………………… 

………………………………………………… 

………………………………………………… 

………………………………………………… 

………………………………………………… 

Prosimy o zakreślenie po jednej ocenie dla Każdego pytania oraz krótkie uzasadnienie 

na dole strony 

Ocena negatywna średnia pozytywna 

1. Czy problem jest istotny i aktualny dla pielęgniarstwa? 

0 1 2 3 4 5 

2. Czy uzasadnienie podjęcia tematu jest wystarczające? 

0 1 2 3 4 5 

3. Czy cel pracy jest jasno sformułowany? 0 1 2 3 4 5 

4. Czy metody badań są prawidłowe? 0 1 2 3 4 5 

5. Czy analiza statystyczna jest poprawna? 0 1 2 3 4 5 

6. Czy wyniki są dobrze udokumentowane? 0 1 2 3 4 5 

7. Czy wnioski są zasadne i prawidłowo sformułowane? 

0 1 2 3 4 5 

8. Czy dyskusja jest wyczerpująca? 0 1 2 3 4 5 

Podsumowanie 

A. proponuję zaakceptować do druku bez zmian 

B. proponuję zaakceptować po niewielkich poprawkach 

C. konieczna ponowna ocena po wprowadzeniu istotnych zmian 

D. praca nie kwalifikuje się do druku 

E. praca niezgodna z profilem czasopisma 

Prosimy o wstawienie jednego znaku X 

oraz krótkie uzasadnienie 

Uwagi 

Recenzenta: 

………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………… 

…………………………………………………………………………………………

ZASADY RECENZJI NADSYŁANYCH PRAC DO PIELĘGNIARSTWA POLSKIEGO 

1. Autorzy, przysyłając pracę, wyrażają zgodę na proces recenzji. Wszystkie nadesłane prace są poddawane ocenie 

w pierwszej kolejności przez Redakcję, a następnie przez Recenzenta. W przypadku recenzji negatywnej Autor jest 

informowany o wyniku recenzji. Ostateczną decyzję w sprawie przyjęcia do druku podejmuje redaktor naczelna 

w porozumieniu z Komitetem Naukowym. 

2. Redakcja nie zwraca nadesłanych prac autorom. 

3. Redakcja stara się dbać o merytoryczną zawartość czasopisma, jednak za treść artykułu odpowiada Autor. Redakcja 

i Wydawca nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne nierzetelności wynikające z naruszenia przez Autora pracy 

praw autorskich. 

4. Recenzenci opiniują pracę uwzględniając jej wartość merytoryczną, wnioskowanie statystyczne, poprawność językową. 

5. Redakcja zastrzega sobie prawo do korekty pracy z uwzględnieniem uwag recenzenta dotyczących tabel, rycin, stylu 

pracy i błędów edytorskich. W niektórych wypadkach, kiedy prace wymagają znaczących poprawek odsyłane są do 

Autorów z prośbą o ich modyfikację. 

6. Pierwszy Autor otrzymuje pocztą jeden egzemplarz pisma, w którym zamieszczono artykuł. 

7. Za opublikowanie pracy autorom nie są wypłacane honoraria. 

REVIEW SYSTEM OF THE POLISH NURSING 

1. By sending the article, authors automatically give the Editorial Board their permission to the reviewing process. All 

articles are firstly evaluated by the Editorial board and then by the Reviewer. If the evaluation is negative, the author 

is informed about the decision. The final decision about publication is made by the Editor – in – chief in agreement 

with The Scientific Committee. 

2. The Editorial Board does not send the articles back to authors. 

3. The Editorial Board makes every effort to maximize informative value of the journal but it is the author who is responsible 

for the contents. Neither the Editorial Board nor the Publisher bear responsibility for any dishonesty resulting from 

Author’s violation of copyright laws. 

4. Reviewers provide their opinion on the article’s scientific value, statistical reasoning and linguistic correctness. 

5. The Editorial Board reserves the right to correct the article with regard to reviewer’s remarks considering the tables, 

figures, writing style and editorial errors. In some cases, if major corrections are necessary, articles are sent back 

to their Authors. 

6. The corresponding Author receives one copy of the issue with the publication by post. 

7. Authors do not receive remuneration for the publication of their articles.

REGULAMIN OGŁASZANIA PRAC 

„Pielęgniarstwo Polskie” zamieszcza prace oryginalne, poglądowe, kazuistyczne, sprawozdania ze zjazdów 

i konferencji, recenzje z książek oraz opracowania z zakresu historii pielęgniarstwa w języku polskim oraz angielskim. 

Prace należy przesyłać na adres redakcji w dwóch egzemplarzach drukowanych oraz na nośniku elektronicznym 

– CD lub dyskietka 3,5” zapisanym w edytorze tekstu program Word. Tekst nie powinien być adiustowany. 

Do każdej pracy należy dołączyć oświadczenie Autorów, iż praca nie była drukowana wcześniej w innym 

czasopiśmie oraz zgodę kierownika jednostki na publikację. 

Do pracy należy na osobnej kartce dołączyć adres do korespondencji oraz numer telefonu kontaktowy do 

Autora pracy. 

Pierwsza strona pracy powinna zawierać: 

• tytuł pracy w języku polskim i angielskim 

• Autora (Autorów) 

• afiliację Autora 

• nazwisko kierownika jednostki 

• streszczenie w języku polskim i angielskim. Streszczenia powinny mieć charakter strukturalny – zawierać 

w sobie cel, materiał i metody badań, wyniki oraz podsumowanie, nie powinny przekraczać objętością 200 słów 

• słowa kluczowe – nie więcej niż pięć. 

Prace podlegają dwóm recenzjom, przy czym recenzenci nie znają nazwisk autorów, ani też nazwy ośrodka, 

z którego praca pochodzi. Recenzenci decydują o dopuszczeniu pracy do druku oraz wskazują na konieczność 

dokonania poprawek jako warunek dopuszczenia do druku. Autorzy mają obowiązek ustosunkować się na piś- 

mie do poprawek oraz nanieść je w tekście w określonym przez redakcję terminie. Niedotrzymanie terminu 

wiąże się z niedopuszczeniem pracy do druku. 

Redakcja zastrzega sobie prawo do dokonywania zmian dotyczących stylistyki, mianownictwa i skrótów 

oraz poprawek wersji w języku angielskim – bez uzgodnienia z Autorem. 

Artykuły należy zredagować poprawnie pod względem stylistycznym, zgodnie z obowiązującą pisownią 

i mianownictwem. Skróty muszą być wyjaśnione w tekście. 

Ryciny należy podpisywać w języku polskim i angielskim z użyciem numeracji arabskiej. 

Tytuły w języku polskim i angielskim nad tabelami. 

Tabele powinny być oznaczone numerami rzymskimi bądź arabskimi. Szerokość tabeli nie powinna przekraczać 

8 cm lub 16 cm. 

Piśmiennictwo powinno być napisane na oddzielnej stronie – wg kolejności cytowania na stronach. Należy 

podać: kolejny numer pozycji; nazwiska autorów i pierwsze litery imion (w przypadku, gdy jest więcej niż 

trzech autorów, należy podać trzech pierwszych i dodać: „i wsp.”, tytuł pracy. Następnie: 

a. tytuł czasopisma z zastosowaniem obowiązujących skrótów (wg Index Medicus), rok, tom, numer strony 

pierwszej i ostatniej, np.: Kowalski J., Nowak J., Nozologiczne aspekty bólów głowy, J. Med., 2007, 1, 

12–27. 

b. tytuł książki, nazwę i siedzibę wydawnictwa, rok wydania, numer strony pierwszej i ostatniej, np.: Pawlak 

P., Życie i umieranie, w: Gerontologia, Malinowski A. (red.), PWN, Warszawa 2007, 12–32. 

c. tytuł rozdziału cytowanej książki, nazwisko/nazwiska i pierwsze litery imion Autora/Autorów tegoż rozdziału, 

tytuł książki, nazwisko i imię autora (redaktora) książki, nazwę i siedzibę wydawnictwa, rok wydania, 

numer pierwszej i ostatniej strony cytowanego rozdziału. 

Wymagania co do objętości prac 

Prace oryginalne: objętość prac nie może przekraczać 12–15 stron, wliczając w to stronę tytułową, streszczenie, 

tekst właściwy oraz piśmiennictwo. 

Prace kazuistyczne: objętość prac kazuistycznych nie powinna przekraczać 3–4 stron, wliczając w to stronę 

tytułową, słowa kluczowe, streszczenie oraz piśmiennictwo. 

Prace poglądowe: objętość prac poglądowych nie powinna przekraczać 15–20 stron. Sprawozdania ze zjazdów 

i recenzje – 2 strony. 

Zjawiska „ghostwriting” oraz „guest authorship” są przejawem nierzetelności naukowej. Aby przeciwdziałać przypadkom 

„ghostwriting” oraz „guest authorship” Redakcja prosi autorów nadsyłanych prac o podanie informacji, jaki jest 

ich wkład w przygotowanie pracy. Informacja powinna mieć charakter jakościowy – autorzy powinni podać, czy ich 

wkład w powstanie publikacji polega na opracowaniu koncepcji, założeń, metod, protokołu itp. Autorzy są także proszeni 

o podanie źródeł finansowania badań, których wyniki są prezentowane w nadsyłanej pracy. Załączone do pracy 

oświadczenia powinny być podpisane przez poszczególnych autorów zgłaszanej pracy. 

Uwaga: Wszelkie przejawy nierzetelności naukowej będą przez Redakcję demaskowane włącznie z powiadamianiem 

odpowiednich podmiotów. 

Adres Redakcji: 

Pielęgniarstwo Polskie, Wydział Nauk o Zdrowiu 



60-179 Poznań 

e-mail: pielegniarstwo.polskie@ump.edu.pl

ISSN 0860-8466

Nr 3/2011 - 2013/04/23 08:49:06 +0300 - pl_PL.ISO8859-2 ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?