Nr 3/2011 - 2013/04/23 08:49:06 +0300 - pl_PL.ISO8859-2 ...

P
IELĘGNIARSTWO
P
praktyka kliniczna
badania naukowe
promocja zdrowia
w pielęgniarstwie
OLSKIE
Polish Nursing
zarządzanie w pielęgniarstwie
Uniwersytet Medyczny
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Nr (41) 2011
3

KOLEGIUM REDAKCYJNE
EDITORIAL COMMITTEE
Redaktor Naczelny
Editor-in-Chief
dr hab. Maria Danuta Głowacka
Zastępcy Redaktora Naczelnego
Vice Editor-in-Chief
dr hab. Krystyna Jaracz
prof. dr hab. Tomasz Opala
prof. dr hab. Włodzimierz Samborski
prof. dr hab. Jacek Wysocki
Sekretarz Naukowy
Scientific Secretary
dr Ewa Mojs
Sekretarz Redakcji
Scientific Secretary
dr Ewa Mojs
RADA NAUKOWA
EDITORIAL ADVISORY BOARD
dr hab. Antoni Czupryna
dr hab. Danuta Dyk
dr hab. Jolanta Jaworek
prof. Lotte Kaba-Schönstein
mgr Irmeli Katainen
prof. Christina Koehlen
prof. dr hab. Jerzy Konieczny
dr Maria Kózka
prof. UM dr hab. Anna Ksykiewicz-Dorota
dr hab. Piotr Małkowski
prof. Hildebrand Ptak
prof. dr hab. Jerzy Stańczyk
dr Frans Vergeer
prof. dr hab. Jerzy Warchoł
prof. UM dr hab. Maciej Wilczak
prof. dr hab. Krzysztof Wiktorowicz
prof. dr hab. Jan Wilczyński
ADRES REDAKCJI:
Pielęgniarstwo Polskie
Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
ul. Smoluchowskiego 11, Poznań
tel. (61) 861-22-50, fax (61) 861-22-51
e-mail: pielegniarstwo.polskie@ump.edu.pl
KOLPORTAŻ
Prowadzi Dział Promocji Wydawnictw Uczelnianych i Redakcja
PIELĘGNIARSTWO POLSKIE
POLISH NURSING
LISTA RECENZENTÓW ARTYKUŁÓW ZGŁA-
SZANYCH DO DRUKU W „PIELĘGNIARSTWIE
POLSKIM”
(THE LIST OF THE REVIEWERS COOPERATING
WITH POLISH NURSING IN 2011)
Prof. Ryszard Barczyk
Prof. Henryk Mruk
Prof. Jan Galicki
Prof. UM Maciej Wilczak
Dr hab. Maria Danuta Głowacka
Dr hab. Ewa Mojs
Dr inż. Rafał Wójciak
Dr Marta Czarnecka-Iwańczuk
Dr Tomasz Niewiadomski
Dr Małgorzata Posłuszna
Dr hab. Krystyna Jaracz
Dr Beata Pięta
Dr Dorota Talarska
EDITOR’S ADDRESS:
Polish Nursing
The Faculty of Health Sciences
Poznan University of Medical Sciences
11 Smoluchowskiego Str., Poznań, Poland
phone (+4861) 861-22-50 int. 191, fax (+4861) 861-22-51
e-mail: pielegniarstwo.polskie@ump.edu.pl
DISTRIBUTION
By the Publishing House and Editor

Uniwersytet Medyczny
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Wydział Nauk o Zdrowiu
PIELĘGNIARSTWO POLSKIE
POLISH NURSING
Nr 3 (41)
Poznań 2011

© Copyright by Uniwersytet Medyczny
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
ISSN 0860-8466
Korekta:
Ewa Mojs
Alicja Strzelecka-Żyromska
Korekta tekstów w j. ang.:
Katarzyna Warchoł-Biedermann
Skład komputerowy:
Barbara Guździoł
Projekt okładki:
Rafał Staszewski
Zdjęcia na okładce:
Rafał Staszewski, Maciej Sobkowski
Prenumerata:
Bogumiła Strzelczak
tel./fax (61) 854-72-02
Sprzedaż:
Punkt Sprzedaży Wydawnictw Naukowych UMP
60-356 Poznań, ul. Przybyszewskiego 37a
tel./fax (61) 854-64-87
Redakcja deklaruje, że wersja papierowa
„Pielęgniarstwa Polskiego” jest wersją pierwotną (referencyjną).
WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO
IM. KAROLA MARCINKOWSKIEGO W POZNANIU
60-812 Poznań, ul. Bukowska 70
tel./fax (61) 854-71-51
Ark. wyd. 6,0. Ark. druk. 8,0. Papier offset, kl. III 80 g/m 2 , 61 x 86.
Format A4. Zam. nr 115/12.

Od Redaktora ........................................................ 133
PRACE ORYGINALNE
Maria Danuta Głowacka, Anna Ewa Koprowicz,
Radunka Cvejić, Iwona Nowakowska, Alicja Gło-
wacka-Rębała: Wpływ mass mediów na poszerzanie
wiedzy dotyczącej profilaktyki raka piersi
wśród mieszkanek województwa zachodniopomor-
skiego .................................................................... 135
Marta Czarnecka-Iwańczuk: Skojarzenia z chorobą
nowotworową wśród studentów ....................... 144
PRACE POGLĄDOWE
Rafał W. Wójciak: Ryzyko zabójstw i agresji wobec
noworodków w okresie poporodowym u kobiet ....... 150
Agata Dąbrowska, Marek Dąbrowski: Astma jako
stan zagrożenia życia – postępowanie ratownika
medycznego .......................................................... 155
PRACE STUDENCKIE
Jolanta Tomczak, Wojciech Strzelecki: Pasje, zainteresowania
oraz formy spędzania wolnego czasu
studentów poznańskich uczelni wyższych ............. 158
SPIS TREŚCI
Wojciech Kurlapski: Trening marszowy w rehabilitacji
kardiologicznej ........................................... 169
Marta Lenkiewicz, Agata Silczak, Anna Szymańska,
Martyna Żyłkowska: Reprezentacja własnej choroby
i poczucie koherencji jako predykatory zdro-
wia u osób z SM ................................................... 175
VARIA
Wojciech Strzelecki, Marta Czarnecka-Iwańczuk:
Sprawozdanie z III Konferencji „Psychologia w me-
dycynie” ................................................................ 181
Ewa Mojs, Maria Danuta Głowacka: Zapowiedź
książki pod redakcją Marii Danuty Głowackiej i Ewy
Mojs „Prawo i Psychologia w Medycynie” .......... 184
INFORMACJE
Polskie Towarzystwo Nauk o Zdrowiu. Deklaracja
członkowska .................................................... 186
Informacje o nowym dziale „Prawo w Pielęgniarstwie”
........................................................................... 188
Podyplomowe Studium Zarządzania w Opiece Zdro-
wotnej – informacja ............................................... 189
Informacja o rekrutacji na Specjalizację z Organizacji
i Zarządzania ................................................ 190
Formularz recenzenta ........................................... 191

Editor’s note ......................................................... 134
ORIGINAL PAPERS
Maria Danuta Głowacka, Anna Ewa Koprowicz,
Radunka Cvejić, Iwona Nowakowska, Alicja Gło-
wacka-Rębała: Impact of mass media on broadening
knowledge about breast cancer prevention among
the residents of the Western Pomerania province ...... 135
Marta Czarnecka-Iwańczuk: The associations with
cancer disease among students ............................. 144
REVIEW PAPERS
Rafał W. Wójciak: The risk of homicide and other
fatal injuries in the postpartum women ................. 150
Agata Dąbrowska, Marek Dąbrowski: Asthma life
threatering problem – paramedic procedures ........ 155
STUDENT’S PAPERS
Jolanta Tomczak, Wojciech Strzelecki: The passions,
interests and forms of spending free time of
students from Poznan’s universities ..................... 158
Wojciech Kurlapski: Walking training in cardiac
rehabilitation ......................................................... 169
CONTENTS
Marta Lenkiewicz, Agata Silczak, Anna Szymańska,
Martyna Żyłkowska: Self-perception of the disease
and sense of coherence as health predictors in group
of patients with SM ................................................ 175
VARIA
Wojciech Strzelecki, Marta Czarnecka-Iwańczuk:
„Psychology in medicine” – conference report .... 181
Ewa Mojs, Maria Danuta Głowacka: In press
„Law and psychology in medicine” M.D. Głowacka
and E. Mojs (eds) ....................................... 184
INFORMATION
Polish Society of Health Sciences. Member’s dec-
laration .................................................................. 186
The information about the new chapter “The law
in nursing” ............................................................ 188
Postgraduate Course ”The management in Health
Care” – information .............................................. 189
Information on recruitment to the specialization
of the organization and management .................... 190
The schema of the review of the articles .............. 191

Od Redaktora
Szanowni Czytelnicy,
W imieniu Komitetu Naukowego mam przyjemność
zarekomendować Państwu kolejny numer Pielęgniarstwa
Polskiego.
Tom ten kontynuuje zmiany zapoczątkowane w 2009
roku, w tym promocje pierwszych prac studenckich realizowanych
w kołach naukowych UMP i UAM; nieustannie
także reklamujemy dział porad prawnych, gdzie mgr Joanna
Zdanowska, pracownik naukowy Uniwersytetu Medycznego
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, udziela informacji
i porad w zakresie rozwiązań i regulacji prawnych
w ochronie zdrowia, także zatrudnienia, kontraktowania,
praw pacjenta i innych. Serdecznie zapraszamy do kontaktowania
się z mgr Joanną Zdanowską drogą elektronicz-
ną zwłaszcza w związku ze zmianą ustawy dotyczącej
regulacji w ochronie zdrowia. W części ogólnej dołączamy
także formularz recenzji, aby Autorzy przed nadesłaniem
prac zdążyli się zapoznać z wymogami merytorycznymi
i formalnymi stawianymi przez Redakcję „PP”.
Treści zawarte w tym tomie mają bardzo zróżnicowany
charakter, odzwierciedlają jednak obszary zainteresowań
poznawczych i klinicznych personelu medycznego,
jak i kadry naukowej uniwersytetów medycznych i innych.
Numer otwiera praca zawierająca informacje dotyczące
zagadnień profilaktyki raka piersi, jednego z ważniejszych
zadań pielęgniarki. Artykuł jest szczególnie
ważny i godny polecenia w kontekście najnowszych danych
epidemiologicznych dotyczących wzrostu zachorowal-
ności kobiet. Wśród prac poglądowych polecamy artykuł
dotyczący ryzyka zabójstw i agresji wobec noworodków
w okresie poporodowym u kobiet; ważne tu wydaje się
poznanie i przewidywanie reakcji chorego. W numerze
także znajdują się artykuły z zakresu zadań ratownika medycznego
– astma jako stan zagrożenia życia.
Wojciech Kurlapski dzieli się refleksjami na temat
treningu marszowego w rehabilitacji kardiologicznej;
studenci przedstawiają także zagadnienia dotyczące za-
interesowań i form spędzania czasu wolnego. Temat jest
szczególnie istotny w kontekście działań profilaktycznych,
prozdrowotnych w tej grupie wiekowej.
Numer bieżący zamyka praca studencka dotycząca
reprezentacji własnej choroby i poczucia koherencji jako
predykatory zdrowia u osób z SM. Zachęcamy także do
zapoznania się ze sprawozdaniem z cyklicznie odbywającej
się w Poznaniu konferencji i zapraszamy do udziału
w kolejnych edycjach sympozjum dedykowanego nie
tylko studentom, ale wszystkim osobom zainteresowanym
problematyką miejsca i znaczenia nauk humanis-
tycznych w medycynie
W końcowej części numeru przedstawiamy informacje
o studiach podyplomowych z zakresu zarządzania w ochronie
zdrowia oraz zapraszamy do członkostwa w Polskim
Towarzystwie Nauk o Zdrowiu – kwestionariusz zgłoszeniowy
w załączeniu.
Życząc Państwu owocnej lektury uchylimy rąbka tajemnicy,
iż w kolejnych tomach czekają nas dalsze
zmiany, których celem jest przede wszystkim nieustanne
podnoszenie jakości pisma oraz druk materiałów odpowiadających
na potrzeby edukacyjne i poznawcze Czytelników.
Dr hab. Maria Danuta Głowacka
Redaktor Naczelny
Dr Ewa Mojs
Redaktor Naukowy

Editor’s note
Dear Readers,
On behalf of the Scientific Committee, I have a pleasure
to recommend to you the new issue of the Polish Nursing.
In the current issue, we are continuing to implement
changes which started in 2009 i.e. we promote first student
papers prepared by members of student scientific
societies of Adam Mickiewicz University and Poznan
University of Medical Sciences. We wish to advertise our
legal section where Joanna Zdanowska, who is a research
worker at Poznan University of Medical Sciences, provides
consultation on legal solutions and regulations in
healthcare, employment, contracts, patient’s rights and soforth.
We encourage you to contact Joanna Zdanowska via
e-mail, particularly to discuss issues connected with the
amended healthcare bill. In the Genereal Section we attach
article review form so that all authors can learn about
meritorical and formal demands of our Editorial Board
before sending us articles.
The contents of this volume are diverse in character, yet
they express the scope of clinical and scientific interests
of medical personnel and research workers of medical universities
and other colleges. The opening article in this issue
contains information on breast cancer prevention, which is
one of the most important professional tasks for nurses.
This paper is particularly eminent and worth recommendation
in light of recent epidemiological data, which point to
increasing breast cancer prevalence among women. Among
review papers, we recommend the article on the risk of in-
fanticide and aggression towards infants in postnatal period.
Here, it is vital to learn and predict patient’s reactions before
they happen. In this issue you will also find an analysis
of professional tasks of paramedics i.e. on asthma as a life
threatening condition.
Wojciech Kurlapski, who is the author of the paper,
reflects on march training in cardiac rehabilitation. Additionally,
students present issues on interests and forms
of spending leisure time. This problem is particularly
noteworthy in the context of preventative health actions
in this age group.
In the further part of this issue you can find student article
on one’s mental representation of illness and a sense
of coherence as a predictor of health in SM patients. We
also encourage you to read a report from a cyclical conference
and invite you to participate in new editions of a symposium
dedicated not only to students but also to everyone
interested in the area of humanities in medicine.
In the final part you can find information about Postgraduate
School of Health Care Management. We encourage
you to become members of the Polish Society of Health
Sciences (please find a membership form attached).
Wishing you fruitful reading we would like to lift the
curtain on further changes in subsequent issues of our journal
because our goal is to continually increase our quality
and publish materials which meet educational and intellectual
needs of readers.
Maria Danuta Głowacka, PhD
Editor in Chief
Ewa Mojs, PhD
Scientific Editor

Pielęgniarstwo Polskie 3(41), 135–143, 2011
WPŁYW MASS MEDIÓW NA POSZERZANIE WIEDZY
DOTYCZĄCEJ PROFILAKTYKI RAKA PIERSI
WŚRÓD MIESZKANEK WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO
IMPACT OF MASS MEDIA ON BROADENING KNOWLEDGE
ABOUT BREAST CANCER PREVENTION AMONG THE RESIDENTS
OF THE WESTERN POMERANIA PROVINCE
MARIA DANUTA GŁOWACKA 1 , ANNA EWA KOPROWICZ 2 , RADUNKA CVEJIĆ 3 ,
IWONA NOWAKOWSKA 1 , ALICJA GŁOWACKA-RĘBAŁA 4
Streszczenie
Rak piersi (kod C50 według klasyfikacji ICD-10) jest najczęstszą
przyczyną zgonów kobiet na świecie wywołaną chorobą nowotworową
[1]. W województwie zachodniopomorskim zajmuje on
(po raku płuca) drugie miejsce wśród onkologicznych przyczyn
zgonów kobiet [2]. Na poprawę statystyk mogą wpływać między
innymi: łatwiejszy dostęp do nowoczesnej diagnostyki i nowych
metod leczenia, wzrost świadomości pacjentek oraz skryning
mammograficzny, który pozwala wykryć chorobę we wczesnym
stadium rozwoju [3].
Dzięki wprowadzonej w 2005 roku w Polsce ustawie Narodowy
Program Zwalczania Chorób Nowotworowych warunki dostępu
kobiet do przesiewowych badań mammograficznych poprawiły
się [4]. Niecałe 40% pacjentek z województwa zachodniopomorskiego
w wieku 50 do 69 lat poddaje się raz na dwa lata badaniom
mammograficznym, podczas gdy oczekiwany spadek zgo-
nów obserwować można przy zgłaszalności 70–75% [5, 6].
Mieszkanki Pomorza Zachodniego wśród przyczyn niezgłaszania
się na mammografię wymieniają: lęk przed badaniem i informacją
o chorobie, brak czasu i pieniędzy na transport oraz brak wystarczającej
wiedzy na ten temat i niechęć do poddania się badaniu.
Wpływ na poprawę świadomości pacjentek, a co za tym idzie na
zmiany w podejściu kobiet do dbania o zdrowie w tym zakresie,
mogą mieć między innymi lekarz, pielęgniarka i media.
Słowa kluczowe: rak piersi, skryning mammograficzny, media.
Wstęp i cel
Międzynarodowe analizy, w tym Agencji Badań nad
Rakiem – GLOBOCAN podają, że na świecie obserwuje
się stały wzrost zachorowań na raka piersi. Ponad milion
nowych zachorowań na ten nowotwór i ponad 400 tysięcy
zgonów rocznie jest poważnym wyzwaniem dla współczes-
nej medycyny [1].
1 Zakład Organizacji i Zarządzania
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego
Kierownik Zakładu: dr hab. Maria Danuta Głowacka
2 Polskie Radio Szczecin SA
3 Eli Lilly Polska
4 Katedra Profilaktyki Zdrowotnej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik: prof. dr hab. med. Jacek Wysocki
Summary
Breast cancer (code C50 according to the ICD-10 classification)
is the leading cause of death from cancer in women in the
world [1]. In the Western Pomerania province it is the second
in place (after lung cancer) cause of death from cancer in women
[2]. The statistics may be improved by the following,
among others: easier access to modern diagnostics and new
treatments, an increase in patient awareness and mammography
screening, which permits the detection of the disease in its
early stages [3].
Thanks to the National Cancer Prevention Programme introduced
in Poland in 2005, women's access to mammography
screening has improved [4]. Less than 40% of Western Pomerania
women aged 50 to 69 attend once every two years for
mammography tests, while an expected decline in deaths can
be observed with an attendance of 70–75% [5, 6].
The residents of Western Pomerania report the following reasons
for not attending for mammography screening: fear of the test
and information about the disease, lack of time and money for
transport and a lack of sufficient knowledge on this subject and
an unwillingness to submit to the examination. An improvement
in the awareness of patients, and what follows, a change in the
attitude of women to health care in this respect, may be influenced
by, among others, the doctor, nurse, or the media.
Key words: breast cancer, mammographic screening, media.
W 2009 roku w Polsce zarejestrowano 15864 nowych
przypadków raka piersi oraz 5311 zgonów z jego
powodu. Przeciętnie, co 40 minut kolejna Polka dowiaduje
się o tym, że choruje na tego raka, a z jego powodu,
co 2 godziny umiera w Polsce jedna pacjentka. Zaobserwowano,
że 57% nowych zachorowań występuje u kobiet
w przedziale wiekowym 50–69 [2].

136
Aby zmienić te statystyki próbuje się między innymi
więcej uwagi poświęcić profilaktyce i edukacji onkologicznej
Polaków [7]. Lukę tę w części usiłują wypełnić
mass media, wymieniane przez pacjentów, jako ważne
źródło informacji o zdrowiu [8]. Media, będąc jednym
z partnerów w działaniach edukacji onkologicznej odgrywają,
ważną rolę w promocji zdrowia tym bardziej, że
potrafią najszybciej dotrzeć do sfer psychologicznej i spo-
łecznej człowieka [9, 10]. Zajmują one trzecie miejsce
w podziale zajęć dobowych po pracy i śnie [10]. Zbadanie,
czy mieszkanki województwa zachodniopomorskiego
wiedzę dotyczącą profilaktyki raka piersi czerpią między
innymi z mass mediów jest celem pracy.
Materiał i metody
Osoby badane
W badaniu przeprowadzonym od października 2008
do czerwca 2009, wzięło udział 300 kobiet reprezentujących
5 60-osobowych grup z województwa zachodniopomorskiego:
pracownice mediów, pracownice ochrony
zdrowia, amazonki ze Stowarzyszenia Amazonek „Agata”
w Szczecinie, mieszkanki wsi pełniące w województwie
zachodniopomorskim funkcje sołtysów oraz studentki
medycyny.
Metody badań
W badaniu wykorzystano:
– ankietę własnego autorstwa
– informacje otrzymane z Centralnego i Wojewódzkiego
Ośrodka Koordynującego Program Wczesnego
Wykrywania Raka Piersi w Warszawie oraz
w Szczecinie na temat zgłaszalności na badania
mammograficzne kobiet w wieku od 50 do 69 lat.
Źródłem badań był komputerowy System Informatyczny
Monitorowania Profilaktyki (SIMP). Zawarte
w nim dane pozwoliły przeprowadzić analizę wpływu
różnych źródeł informacji, a także programów promują-
Maria Danuta Głowacka i inni
Tabela 1. Charakterystyka rozkładu wieku [lata] badanych pięciu grup
Table 1. Characteristics of the age distribution [in years] of the five surveyed groups
Charakterystyka
rozkładu
Pracownice
mediów
Pracownice
ochrony
zdrowia
Amazonki Mieszkanki wsi Studentki
min.–max 21–63 28–80 43–80 30–67 21–29
Q 1–Q 3 26,5–37 36–57 55–67 44,5–50 22–24
mediana 33 50 59 50,5 22,5
x (SD) 34,5 (10,6) 47,9 (12,2) 60,9 (7,8) 49,5 (8,8) 22,8 (1,3)
p < 0,001 < 0,02 > 0,06 > 0,66 < 0,001
Liczba kobiet
w wieku 25–59 lat
8 30 50 32
min. – wartość najmniejsza; max – wartość największa; Q1 – kwartyl pierwszy; Q3 – kwartyl trzeci
x – średnia arytmetyczna; SD – odchylenie standardowe; p – poziom istotności według testu Shapiro–Wilka
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept.
cych zdrowie na zgłaszalność kobiet w wieku od 50 do
69 lat na badania profilaktyczne raka piersi.
Badania przeprowadzono, posługując się metodą sondażu
diagnostycznego, wykorzystując do tego celu specjalnie
skonstruowany kwestionariusz ankiety. Udział w badaniu
był dobrowolny, a osoby uczestniczące w ankiecie wypełniły
ją anonimowo.
W analizie statystycznej rozkłady zmiennych dychotomicznych
scharakteryzowano podając liczebność (n)
i częstość (%) występowania kategorii tych zmiennych
w każdej 60-osobowej grupie kobiet.
Porównań częstości występowania kategorii zmiennych
dychotomicznych możliwych 10 par grup, dokonano
stosując test niezależności χ2 z poprawką Yatesa,
celem ustalenia istotności statystycznej i jej poziomu (p).
Rozkłady zmiennych ciągłych dla każdej grupy kobiet
scharakteryzowano podając:
– przedział zmienności (min.–max), gdzie min. –
wartość najmniejsza, max – wartość największa
– przedział międzykwartylowy (Q1–Q3), gdzie Q1 –
kwartyl pierwszy, Q3 – kwartyl trzeci
– medianę; średnią arytmetyczną ( x )
– odchylenie standardowe (SD)
– poziom istotności według testu Shapiro–Wilka dla
oceny zgodności rozkładu empirycznego zmiennych
ciągłych z rozkładem normalnym.
Dopuszczalne prawdopodobieństwo błędu pierwszego
rodzaju (poziom istotności testu) przyjęto równe 0,05.
Analizę statystyczną przeprowadzono z wykorzystaniem
programu STATISTICA wersja 9.
Wyniki
Charakterystyka badanych grup
Wiek 300 respondentek (pracownice: mediów i ochrony
zdrowia, amazonki, mieszkanki wsi oraz studentki) był
zróżnicowany. Charakterystykę rozkładu wieku kobiet badanych
pięciu grup przedstawia tabela 1.

Wpływ mass mediów na poszerzanie wiedzy dotyczącej profilaktyki raka piersi wśród mieszkanek … 137
Wśród respondentek, najmłodsze – 21 lat były: studentkami
i pracownicami mediów, najstarsze – 80 lat to: pracownice
ochrony zdrowia i amazonki. Mediana wieku
studentek wynosiła 22,5 lat, zatrudnionych w mediach – 33
lata, w ochronie zdrowia – 50 lat, mieszkanek wsi – 50,5
i amazonek 59 lat. W wieku od 22 do 24 lat było 50% studentek,
w wieku od 26,5 do 37 lat było 50% zatrudnionych
w mediach i 50% w ochronie zdrowia było w wieku od 36
do 57 lat, 50% mieszkanek wsi miało od 44,5 do 50 oraz
50% amazonek było w wieku od 55–67 lat.
Populacyjny Program Wczesnego Wykrywania Raka
Piersi obejmuje przesiewowymi badaniami mammograficznymi
pacjentki w wieku od 50 do 69 lat. W tym przedziale
wiekowym było 120 kobiet. Wśród amazonek było
83,3%, mieszkanek wsi 53,3%, pracownic ochrony zdrowia
50% i pracownic mediów 13,3% osób z tej grupy
wiekowej.
Wśród ankietowanych wykształcenie podstawowe
miało po 10% amazonek i mieszkanek wsi, wykształcenie
zawodowe – jedna amazonka (1,7%) oraz 16,7%
kobiet ze wsi. Najwięcej osób z wykształceniem średnim
ogólnokształcącym, poza studentkami, było wśród amazonek
(23,3%), średnim zawodowym – mieszkanek wsi
(26,7%), niepełnym wyższym u pracownic mediów
(25%), wyższym – pracownic ochrony zdrowia (96,7%).
Ankietowane od 50 do 69 lat miały wykształcenie: podstawowe
– 10% amazonek i 15,6% mieszkanek wsi, zawodowe
– 21,9% kobiet ze wsi, średnie ogólnokształcące –
26% amazonek i 18,8% mieszkanek wsi, niepełne wyższe –
Tabela 2. Wybrane przez respondentki media, które dobrze kolportują (emitują) publikacje medyczne, dotyczące profilaktyki onkologicznej
Table 2. The media selected by the respondents that report (broadcast) medical publications well, on the prevention of cancer
Media
Pracownice
mediów
(n = 60)
Pracownice
ochrony
zdrowia
(n = 60)
Amazonki
(n = 60)
Mieszkanki
wsi
(n = 60)
Studentki
(n = 60)
k % k % k % k % k %
1. Prasa codzienna 57 95 39 65 40 66,7 12 20 17 28,3
2. Prasa bezpłatna 45 75 22 36,7 7 11,7 50 83,3
3. Magazyn kobiecy 56 93,3 29 48,3 25 41,7 9 15
4. Tygodnik 53 88,3 28 46,7 12 20 8 13,3
5. Miesięcznik 53 88,3 29 48,3 28 46,7 7 11,7
6. Radio 59 98,3 40 66,7 46 76,7 48 80 36 60
7. Telewizja 60 100 26 43,3 39 65 42 70 24 40
8. Internet 12 20 15 25 9 15 4 6,7 49 81,7
9. Czasopisma specj. 8 13,3 11 18,3
10. Inne media 19 31,7 60 100
n – liczba kobiet w danej grupie
k – liczba kobiet, które wskazały media dobrze kolportujące (emitujące)
wyniki nie sumują się do 100%, ze względu na wielokrotność odpowiedzi
specj. – specjalistyczne
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept.
16% amazonek, 6,3% mieszkanek wsi, wyższe – 100%
reprezentantek mediów, 93,3% pracownic ochrony zdrowia,
32% amazonek i 12,5% mieszkanek wsi.
W celu uściślenia preferencji ankietowanych w sprawie
ukazywania się publikacji medycznych w różnych mediach,
zapytano o rodzaje publikatorów, spełniających najlepsze
warunki kolportowania (emisji) publikacji dotyczących
profilaktyki onkologicznej dla pacjentów. Media rekomendowane
przez respondentki z różnych grup przedstawia
tabela 2.
Pracownice ochrony zdrowia, podobnie jak amazonki
uważały, że publikacje medyczne docierają przede
wszystkim z radia, prasy codziennej i telewizji. Dla
ponad 80% mieszkanek wsi prasa bezpłatna była najlepszym
źródłem przekazywania informacji, następnie radio
i telewizja. Kobiety ze wsi wskazywały na Internet najrzadziej,
inaczej niż studentki, dla których to źródło
informacji miało największe poparcie. Studentki ceniły
również radio. Mniejszym zainteresowaniem przyszłych
lekarek cieszyła się prasa codzienna.
W nawiązaniu do prasy codziennej (1), jako miejsca
publikacji medycznych, w częstościach odpowiedzi ankietowanych
były różnice istotnie statystyczne dla wszystkich
par grup (p < 0,001) poza częstościami: amazonek i pracownic
ochrony zdrowia oraz studentek i mieszkanek wsi.
W odniesieniu do prasy bezpłatnej (2), między częstościami
każdej pary grup oprócz porównania częstości reprezentantek
mediów i mieszkanek wsi stwierdzono różnice istotne
statystycznie p ∈ [0,02–0,001]. Porównania częstości dla

138
par grup magazynów kobiecych (3), a także miesięczników
(5) istotne statystycznie różnice p ∈ [0,006–0,001] stwierdzono
we wszystkich parach grup poza amazonkami
i pracownicami ochrony zdrowia. W wyborze radia (6)
istotne statystycznie p ∈ [0,004–0,001] różnice zachodziły
między częstością dla pracownic mediów, a częstościami
pozostałych grup oraz między mieszkankami wsi i studentkami
(p < 0,03). Istotne statystycznie [p ∈ 0,03–0,001]
różnice zanotowano w sprawie telewizji (7) między wszystkimi
grupami prócz pracownic ochrony zdrowia i studentek,
a także amazonek i mieszkanek wsi. Odnotowano różnice
istotne statystycznie p ∈ [0,02–0,001] w stosunku do tygodnika
(4) między wszystkimi grupami poza porównaniem
mieszkanki wsi i amazonki. W przypadku Internetu (8)
różnice częstości istotne statystycznie (p < 0,001) wystąpiły
między studentkami, a pozostałymi grupami oraz między
pracownicami ochrony zdrowia, a mieszkankami wsi (p <
0,02). Czasopisma specjalistyczne (9) były domeną przede
wszystkim pracownic ochrony zdrowia i mediów. Istotne
statystycznie p ∈ [0,02–0,002] różnice częstości były między
częstością pracownic mediów i pracownic ochrony
zdrowia, a amazonkami, mieszkankami wsi oraz studentkami.
Odnośnie niewymienionych w ankiecie innych mediów
(10), istotne statystycznie (p < 0,001) różnice zauważono
między częstością pracownic mediów, a częstościami pozostałych
grup.
Wykształcenie podstawowe miały jedynie amazonki
i mieszkanki wsi. Spośród kobiet z tym wykształceniem
radio i telewizję oraz prasę bezpłatną częściej wskazywały
kobiety ze wsi niż amazonki, odwrotnie było z prasą codzienną.
Magazyn kobiecy i Internet wymieniały tylko
amazonki. Wśród kobiet z wykształceniem średnim ogólnokształcącym
radio wskazały pracownice mediów –
90,9%, mieszkanki wsi – 87,5%, amazonki – 85,7% i studentki
– 60%; telewizję wybrało: 100% reprezentantek
mediów, 87,5% mieszkanki wsi, 78,5% amazonek i studentek
40%; prasę codzienną wymieniały: pracownice mediów
– 100%, amazonki – 57,1%, mieszkanki wsi – 37,5% i stu-
dentki – 28,3%; prasę bezpłatną: 90,9% pracownic mediów,
75% kobiet ze wsi i 14,3% amazonek; magazyn kobiecy:
90,9% przedstawicielek publikatorów, 42,9% amazonek
i 12,5% mieszkanek wsi, Internet natomiast studentki –
81,7%, następnie pracownice mediów – 63,6% i amazonki
– 21,4%.
W gronie kobiet z wykształceniem średnim zawodowym
radio najczęściej podały pracownice mediów – 100%,
kobiety ze wsi – 75%, amazonki – 66,6%, telewizję: 100%
pracownic mediów, 63,6% amazonek i 60,3% mieszkanek
wsi, prasę codzienną: amazonki – 72,7%, pracownice mediów
– 66,7%, kobiety ze wsi – 18,7%, prasę bezpłatną:
mieszkanki wsi – 68,7%%, pracownice mediów – 66,7%,
magazyn kobiecy: przedstawicielki mediów – 100%, amazonki
– 36,4% i kobiety ze wsi – 31,3%, Internet natomiast
pracownice mediów – 33,3%, mieszkanki wsi – 12,5%
i amazonki – 9,1%.
Pośród kobiet z wykształceniem niepełnym wyższym
radio wymieniały: pracownice mediów – 100% i mieszkanki
wsi – 100% oraz amazonki – 77,8%, telewizję wybrało:
Maria Danuta Głowacka i inni
100% reprezentantek mediów, 80% mieszkanek wsi i 55,6%
amazonek, prasę codzienną wskazały: pracownice mediów
– 93,3%, amazonki – 55,6%, prasę bezpłatną: pracownice
mediów – 80% i mieszkanki wsi – 80%, magazyn kobiecy:
86,7% przedstawicielek publikatorów, 44,4% amazonek
i 20% mieszkanek wsi, Internet: mieszkanki wsi – 40%,
następnie amazonki – 22,2% i pracownice mediów – 3,66%,
a także amazonki – 21,4%.
Spośród kobiet z wykształceniem wyższym radio, wybierały:
pracownice mediów – 100%, amazonki – 94,7%,
mieszkanki wsi – 66,7%, pracownice ochrony zdrowia –
65,5%, telewizję: 100% pracownic mediów, 73,3% mieszkanek
wsi, 68,4% amazonek i 43,1% pracownic ochrony
zdrowia, prasę codzienną: pracownice mediów – 100%,
amazonki – 89,4%, pracownice ochrony zdrowia – 65,5%,
kobiety ze wsi – 13,3%, prasę bezpłatną: mieszkanki wsi –
93,3%, pracownice mediów – 67,9%, pracownice ochrony
zdrowia – 37,9% i amazonki – 5,3%, magazyn kobiecy:
przedstawicielki mediów – 96,4%, amazonki – 52,6% pracownice
ochrony zdrowia – 50% i mieszkanki wsi – 13,3%,
Internet natomiast: pracownice mediów – 21,4% oraz pracownice
ochrony zdrowia – 19%.
Spośród kobiet w wieku 21–29 lat radio, jako medium
dobrze kolportujące (emitujące) publikacje medyczne najczęściej
wskazywały pracownice mediów – 95,4% i studentki
– 60%, telewizję: 40% studentek, 9,1% pracownic
mediów, prasę bezpłatną: 77,3% reprezentantek mediów,
magazyn kobiecy: 90,9% przedstawicielek publikatorów
i 25% pracownic ochrony zdrowia, Internet: studentki –
81,7% i pracownice mediów 36,6%.
Wśród kobiet w wieku od 30 do 49 lat radio wymieniały:
pracownice mediów – 100%, mieszkanki wsi –
78,6% i pracownice ochrony zdrowia 64%, telewizję:
100% reprezentantek mediów, 71,4% mieszkanek wsi
i 44% pracownic ochrony zdrowia, prasę bezpłatną: 82,1%
mieszkanek wsi, 70% pracownic mediów i 24% kobiet
zatrudnionych w placówkach ochrony zdrowia, magazyn
kobiecy: 93,3% przedstawicielek publikatorów, 44% pracownic
ochrony zdrowia i 21,4% mieszkanek wsi, Internet
natomiast: pracownice ochrony zdrowia –16%, mieszkanki
wsi – 10,7% i pracownice mediów – 6,7%.
W gronie kobiet w wieku od 50 do 69 lat radio wybierały:
pracownice mediów – 100%, mieszkanki wsi – 81,3%,
amazonki – 74% i pracownice ochrony zdrowia 73,3%,
telewizję: 100% pracownic mediów, 68,8% mieszkanek
wsi, 64% amazonek i 46,7% przedstawicielek ochrony
zdrowia, prasę bezpłatną: reprezentantki mediów – 87,5%,
Mieszkanki wsi – 84,4%, pracownice ochrony zdrowia –
53,3% i amazonki – 10%, magazyn kobiecy: przedstawicielki
mediów – 100%, pracownice ochrony zdrowia –
56,7%, amazonki – 42% i kobiety ze wsi – 9,4%, Internet:
pracownice ochrony zdrowia – 30%, pracownice mediów –
25%, amazonki – 16% i kobiety ze wsi 3,1%. Nieznacznie
częściej starsze respondentki niż młodsze uważały, że klasyczne
media dobrze kolportują (emitują) informacje medyczne,
co szczególnie dotyczyło osób w wieku od 50 do
69 lat. W odniesieniu do Internetu było odwrotnie, medium
to budziło zainteresowania przede wszystkim studentek.

Wpływ mass mediów na poszerzanie wiedzy dotyczącej profilaktyki raka piersi wśród mieszkanek … 139
Medyczne publikacje w mediach zachodniopomorskich
wpływały na wzrost świadomości pacjentek na
temat profilaktyki raka piersi (Tabela 3.).
Wszystkie reprezentantki mediów, ponad 90% pracownic
ochrony zdrowia i studentek, a także ponad 80%
amazonek i mieszkanek wsi uważało, że dzięki medycznym
publikacjom w mediach wzrosła świadomość pacjentek
na temat profilaktyki raka piersi.
W przypadku pytania dotyczącego wpływu zachodniopomorskich
mediów na wzrost świadomości pacjentek na
temat profilaktyki raka piersi w odpowiedziach „tak” i „nie
wiem” między pracownicami mediów, a amazonkami dostrzeżono
różnice statystycznie istotne (p < 0,02) oraz między
reprezentantkami publikatorów, a mieszkankami wsi
(p < 0,006).
Zauważono, że im starsze były ankietowane, tym częś-
ciej wskazywały na to, że dzięki publikacjom medycznym
wzrosła świadomość pacjentek na temat profilaktyki raka
piersi. Odwrotna zależność zachodziła w przypadku negowania
postawionej hipotezy.
Wykształcenie ankietowanych nie miało zasadniczego
wpływu na uznanie, iż dzięki zachodniopomorskim mediom
wzrosła świadomość pacjentek na temat profilaktyki
raka piersi. Tego zdania były wszystkie reprezentantki
mediów, ponad 90% pracownic placówek ochrony zdrowia
z wykształceniem wyższym. Najmniej ankietowanych
reprezentowało takie stanowisko wśród amazonek (81,8%)
z wykształceniem średnim zawodowym, a spośród mieszkanek
wsi (60%) z wykształceniem niepełnym wyższym.
Prawdopodobnie częściej w przesiewowych badaniach
uczestniczą świadome rozwoju choroby pacjentki
niż kobiety, które nie mają wiedzy na temat profilaktyki
chorób nowotworowych. W latach 2007–2010 informacje
o tych badaniach docierały do mieszkanek województwa
zachodniopomorskiego z różnych źródeł informacji,
co wizualizuje rycina 1.
Tabela 3. Opinia badanych kobiet, na temat wpływu publikacji medycznych w mediach zachodniopomorskich, na wzrost świadomości
pacjentek w zakresie profilaktyki raka piersi
Table 3. The opinion of the surveyed women on the impact of medical publications in the Western Pomerania media, on the rise
in patients' awareness of cancer prevention
Odpowiedzi respondentek
Pracownice
mediów
(n = 60)
Pracownice
ochrony
zdrowia
(n = 60)
Amazonki
(n = 60)
Mieszkanki
wsi
(n = 60)
Studentki
(n = 60)
k % k % k % k % k %
Tak
Nie
60 100 56 93,3 53 88,3 51 85 57 95
Nie wiem 4 6,7 7 11,7 9 15 3 5
Razem 60 100 60 100 60 100 60 100 60 100
n – liczba kobiet z danej grupy
k – liczba kobiet wypowiadających się na temat wpływu mediów na wzrost świadomości pacjentek w zakresie profilaktyki raka piersi
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept.
W latach od 2007 do 2010 media zachodniopomorskie
do wykonania badania mammograficznego najwięcej kobiet
(12%) zachęciły w roku 2007. W ramach realizacji
Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych,
Populacyjny Program Wczesnego Wykrywania Raka
Piersi ruszył na dobre w 2007 roku. Wówczas publikatory,
jako źródło informacji o badaniach mammograficznych,
były na trzeciej pozycji. Na pierwszej uplasowały się zaproszenia
imienne, zaraz za nimi inne źródła. Z każdym następnym
rokiem obserwowano mniejsze zainteresowanie
pacjentek anonsami medialnymi na ten temat. W roku 2008
na mammografię, po otrzymaniu informacji za pośrednictwem
mediów zgłosiło się 10,5%, w 2009 – 9%, a w 2010 –
6,8% kobiet. Od 2008 roku odnośnie informowania pacjentek
o skryningu mammograficznym, zauważono większą
aktywność lekarzy specjalistów, prawdopodobnie dlatego od
tego czasu media, jako czynnik sprawczy decyzji o badaniu
spadły na czwarte miejsce.
W celu poznania przyczyn niskiej zgłaszalności na
mammografię, zwrócono się do badanych, by zechciały
podzielić się swoją wiedzą na ten temat. Ze szczególną
uwagą przyjrzano się odpowiedziom amazonek, czyli
pacjentkom doświadczonym chorobą, a także mieszkankom
wsi, którym nie zapewniono w Polsce równych
z mieszkankami miast szans dostępu do badań. Wyniki
dla poszczególnych grup wizualizuje tabela 4.
Kobiety reprezentujące media (73,3%), podobnie, jak
placówki ochrony zdrowia (78,3%) najczęściej uważały, że
powód niezgłaszania się pacjentek na skryning mammograficzny
może tkwić w strachu przed informacją o chorobie.
Wszystkie mieszkanki wsi i amazonki (88,3%) były zdania,
że pacjentki nie mają pieniędzy na dojazd na badanie. studentki
(90%), mieszkanki wsi (85%) amazonki (70%),
pracownice ochrony zdrowia (55%) i reprezentantki mediów
(51,7%) twierdziły, że brak wystarczającej wiedzy
może być przyczyną złej frekwencji na badaniach.

140
Pielęgniarka
SMS
Lekarz POZ
Lekarz specjalista
Media
Inne źródła informacji
Zaproszenia imienne
Maria Danuta Głowacka i inni
2007 2008 2009 2010
0 10 20 30 40 50 60 70
Rycina 1. Odsetek badań mammograficznych wykonanych w województwie zachodniopomorskim w latach od 2007 do 2010 roku
z podziałem na źródła informacji
Figure 1. The percentage of mammograms performed in the Western Pomerania province in 2007 to 2010, broken down into sources
of information
Źródło: opracowano na podstawie danych SIMP, COK Warszawa i WOK Szczecin.
Source: data based on SIMP, COK Warszawa and WOK Szczecin.
Tabela 4. Liczba i odsetek ankietowanych, które wymieniły przyczyny niezgłaszania się pacjentek na przesiewowe badania mammograficzne
Table 4. Number and percentage of respondents who reported reasons for non-attendance of patients for mammography screening
Przyczyny
niezgłaszania się
na skryning mammograficzny
Pracownice
mediów
(n = 60 )
Pracownice
Ochrony
Zdrowia
(n = 60)
%
Amazonki
(n = 60 )
Mieszkanki
wsi
(n = 60)
Studentki
(n = 60)
n % n % n % n % n %
1. Boją się badania 39 65 43 71,7 51 85
2. Boją się informacji o chorobie 44 73,3 47 78,3 50 83,3 53 88,3 49 81,7
3. Nie mają pieniędzy na dojazd na
badania
40 66,7 45 75 53 88,3 60 100
4. Nie mają czasu 15 25 8 13,3 13 21,7 39 65
5. Nie mają wystarczającej wiedzy 31 51,7 33 55 42 70 51 85 43 71,7
6. Nie chcą 15 25 5 8,3 18 30
n – liczba ankietowanych z danej grupy
k – liczba kobiet wymieniających przyczyny niezgłaszania się na badania mammograficzne, wyniki nie sumują się do 100%, ze względu na
wielokrotność odpowiedzi
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept.
W przypadku strachu przed badaniem (1), statystycznie
istotne p ∈ [0,04–0,001] różnice zarysowały się
między większością grup poza porównaniami; pracownice
ochrony zdrowia, a reprezentantki mediów i amazonki
oraz mieszkanki wsi, a studentki. Zaobserwowano
też różnice statystycznie istotne p ∈ [0,02–0,001] między
większością porównań poza: pracownice mediów vs
pracownice ochrony zdrowia i reprezentantki placówek
ochrony zdrowia vs amazonki w odniesieniu do braku
pieniędzy na dojazd na badanie (3). Różnica statystycznie
istotna p ∈ [0,02–0,001] miała miejsce między przeważającą
grupą porównań oprócz – pracownice mediów,
a: zatrudnione w placówkach ochrony zdrowia i amazonki;
przedstawicielki zakładów ochrony zdrowia i amazonki,
przy stwierdzeniu, że kobietom brakuje czasu na
wykonanie badania (4). Przy odpowiedzi na temat braku

Wpływ mass mediów na poszerzanie wiedzy dotyczącej profilaktyki raka piersi wśród mieszkanek … 141
wystarczającej wiedzy onkologicznej (5) tworzyły się
różnice statystycznie istotne (p < 0,001) między studentkami,
a: amazonkami, pracownicami ochrony zdrowia
i mediów, mieszkankami wsi, a: przedstawicielkami
mass mediów i placówek medycznych. Brak chęci do
wykonywania badań (6) wywoływał różnice statystycznie
istotne p ∈ [0,006–0,001] między amazonkami, a: studentkami,
mieszkankami wsi i zatrudnionymi w ochronie
zdrowia oraz p ∈ [0,03–0,001] między reprezentantkami
publikatorów, a: pracownicami ochrony zdrowia, mieszkankami
wsi i studentkami.
Im starsze były reprezentantki mediów, tym częściej
uważały, że kobiety nie zgłaszają się na badania mammograficzne,
ponieważ boją się badania, informacji o chorobie,
nie mają czasu, pieniędzy na dojazd oraz wystarczającej
wiedzy. Częściej starsze niż młodsze pracownice ochrony
zdrowia uważały, że przed udziałem w skryningu, kobiety
paraliżuje strach dotyczący badania, brak czasu, wiedzy
i środków na dojazd do placówki diagnostycznej. Podobne
zależności między wiekiem ankietowanych amazonek do-
strzeżono w odniesieniu do lęku przed informacją o chorobie,
braku pieniędzy na dojazd na badanie, braku wiedzy
i niechęci.
W przypadku mieszkanek wsi prawidłowość ta zachodziła
w odniesieniu do odpowiedzi: „nie mają czasu”.
Wszystkie kobiety mieszkające na wsi, bez względu na
wiek za przyczynę niezgłaszania się kobiet na badania
podały brak środków finansowych na transport.
Omówienie
Rak piersi jest najczęstszym nowotworem złośliwym
u kobiet na świecie. Szacuje się, że liczba zachorowań na
raka piersi w Polsce wzrośnie z 15,9 tys. w 2009 roku do
20,4 tys. w roku 2020 [11]. Jednym z najlepiej poznanych
badań profilaktycznych raka piersi jest skryning mammograficzny
[6, 12]. W 2007 roku z przesiewowych badań
mammograficznych skorzystało ponad 59 mln mieszkanek
Unii Europejskiej w wieku od 50 do 69 lat. Populacyjnym
programem objęto ponad 90% kobiet (54 mln) z 22 krajów,
a w pięciu krajach badania te wykonano u pacjentek w ra-
mach programów niepopulacyjnych [13, 14]. Według danych
Systemu Informatycznego Medycznej Profilaktyki (SIMP),
w województwie zachodniopomorskim spośród ponad 226
tys. kobiet w wieku od 50 do 69 lat, w populacyjnych badaniach
mammograficznych wzięło udział niecałe 40%, a wie-
dzę na temat tych badań kobiety otrzymują z różnych
źródeł, między innymi za pośrednictwem zaproszeń imiennych,
od lekarzy specjalistów i z mediów (Rycina 1.).
Z przygotowanej ankiety własnego autorstwa wynika,
że im starsze były reprezentantki mediów, tym częściej
uważały, że kobiety nie biorą udziału w skryningu,
ponieważ boją się badania, informacji o chorobie, nie
mają czasu, pieniędzy na dojazd oraz wystarczającej
wiedzy. Częściej starsze niż młodsze pracownice ochrony
zdrowia uważały, że przed udziałem w skryningu
paraliżuje strach dotyczący badania, brak czasu, wystar-
czającej wiedzy i brak pieniędzy na dojazd do placówki
diagnostycznej. Podobne zależności między wiekiem
ankietowanych amazonek dostrzeżono w odniesieniu do
lęku przed informacją o chorobie, braku pieniędzy na
dojazd na badanie, braku wiedzy i niechęci. W przypadku
mieszkanek wsi, prawidłowość ta zachodziła w odniesieniu
do odpowiedzi: „nie mają czasu”. Wszystkie
kobiety mieszkające na wsi, bez względu na wiek i wyk-
ształcenie, za przyczynę niezgłaszania się na badania
podawały brak środków finansowych na transport. W odniesieniu
do strachu przed badaniem, statystycznie istotne
różnice zarysowały się między większością grup.
W celu ustalenia przyczyn niezadowalającej zgłaszalności
kobiet w wieku 50–69 lat na skryning mammograficzny,
Instytut Millward Brown SMG/KRC wykonał w
2010 roku badania opinii społecznej na temat: „Postawy
wobec programu profilaktyki raka piersi”. Z ankiety wynika,
że 83% respondentek znało dobrze ten populacyjny
program. Zdaniem respondentek, najlepszym źródłem
informacji o programie były środki masowego przekazu
(42,5% – telewizja, prasa i radio) [15]. Istotną rolę odgrywały
też zaproszenia imienne (28,3%), a także dostępne
w placówkach ochrony zdrowia ulotki i plakaty (23,5%).
Wśród kobiet, które nie wykonały badania mammograficznego
z własnego wyboru, aż 41% wiedziało o możliwości
poddania się bezpłatnej mammografii. Przyczyną takiej
postawy były między innymi pokutujące stereotypy myślenia
o nowotworach, takie jak: „Lepiej nie wywoływać
wilka z lasu” – 24%; „Lepiej nie wiedzieć” – 24%; „Lepiej
nie ruszać” – 21% [15].
W 2001 roku CBOS przeprowadził badanie na temat
profilaktyki raka piersi w kontekście ogólnopolskiego
programu „Różowa wstążka”, mającego na celu zwrócenie
uwagi na konieczność prowadzania badań profilaktycznych.
Istotną rolę w informowaniu kobiet o tym
przedsięwzięciu odegrały media. Respondenci twierdzili,
że o „Różowej wstążce” dowiedzieli się: z telewizji
(93%), z radia (60%), z prasy (57%), a od lekarza niecałe
20%. Pytani (99%) uważali, że programy typu „Różowa
wstążka” przyczyniają się do rozpowszechniania
wiedzy o raku piersi [16].
W 2002 roku kobiety biorące udział w badaniu, zleconym
przez Centrum Onkologii w Warszawie dotyczącym
profilaktyki raka piersi i szyjki macicy informowały,
że pierwszym źródłem informacji na temat samo-
badania piersi byli: lekarz, pielęgniarka i położna (51%
badanych), a drugim radio, telewizja i prasa (31%). Dalej
plasowały się: broszura, ulotki i inne materiały (17%)
oraz krewni i znajomi (4%) [17].
W województwie zachodniopomorskim zwrócono się
z pytaniami do 270 lekarzy, 263 kobiet. Pacjentki – 83%
podały, że media są istotnym źródłem informacji o nowotworach
– profilaktyce i prewencji. Prawie 97% kobiet
słyszało, że regularna mammografia umożliwia wczesne
wykrycie raka. O mammografii, jako wczesnej metodzie
wykrycia raka kobiety dowiedziały się z radia i telewizji.
Dotyczyło to przede wszystkim kobiet powyżej 60. roku
życia (42,9%) [18]. O zakresie wiedzy pacjentów na temat

142
profilaktyki nowotworowej przekonany był następujący
odsetek zachodniopomorskich lekarzy: 8,5% – uważało, że
pacjent wie na ten temat dużo lub raczej dużo, 14% – sądziło,
że podopieczny nie wie nic, a 77% – twierdziło, że przeciętny
Polak wie raczej mało [18].
Z raportu Millward Brown zatytułowanego „Postawy
wobec programu profilaktyki raka piersi” z 2010 roku,
wynika, że najlepszym źródłem o programie były: prasa,
radio i telewizja. Pacjentki, które wykonały badanie
mammograficzne, uczyniły to po otrzymaniu zaproszenia
imiennego – 42%, po anonsach medialnych – 35%,
oraz po informacjach od lekarza POZ – 23% i lekarza
ginekologa – 13% [17].
Ankietowane były zdania, że media zachodniopomorskie
mają wpływ na wzrost świadomości pacjentów
w zakresie profilaktyki raka piersi, a publikacje medyczne
są dobrze kolportowane (emitowane) przede wszystkim
w radiu, następnie telewizji, prasie codziennej, prasie
bezpłatnej, magazynie kobiecym, miesięczniku, tygodniku
i Internecie. Podstawowym źródłem informacji
dla studentek był Internet, a także radio, prawdopodobnie,
jako medium towarzyszące, które nie odrywa od
innego zajęcia. Mieszkanki zachodniopomorskich wsi
twierdziły, że wiedza o zdrowiu w pierwszym rzędzie
powinna docierać z bezpłatnej prasy, a następnie z radia
i telewizji. Pracownice mediów najwyżej lokowały telewizję,
radio i magazyny kobiece, natomiast pracownice
ochrony zdrowia – radio, prasę codzienną i magazyny
kobiece (Tabele 2., 3.).
Wynik dotyczący Internetu, jako źródła informacji, był
zbieżny z badaniem przeprowadzonym na ponad trzech
tysiącach osób w wieku 15–34 przez SMG KRC (maj
2010). Prawie 75% ankietowanych słuchało stacji radiowych
on-line. Medium to towarzyszyło pracy przy komputerze
[19]. Wiadomości te pokrywały się też z raportem
On Board PR – ECCO z 2005 roku, wykonanym na podstawie
badania opinii społecznej przez TNS OBOP. Wynika
z niego, że dla 21% uczniów i studentów media pisane nie
są wiarygodnym źródłem informacji. Grupa ta wysoko
oceniła Internet [20].
W związku z tym, że media mają wpływ na poszerzanie
wiedzy, dotyczącej profilaktyki raka piersi, prawdopodobnie
w przyszłości zajdzie potrzeba opracowania
atrakcyjnych programów na temat profilaktyki i promocji
zdrowia, przekazywanych za pośrednictwem nowych
mediów, które docierać będą do kolejnych pokoleń medialnych
odbiorców.
Wnioski
1. Informacje na temat profilaktyki raka piersi docierają
do kobiet z wielu źródeł.
2. Wiedza kobiet dotycząca profilaktyki raka piersi
wymaga stałego uzupełniania i poszerzania.
3. Mass media mają wpływ na poszerzanie wiedzy
dotyczącej profilaktyki raka piersi wśród mieszkanek
województwa zachodniopomorskiego.
Maria Danuta Głowacka i inni
4. Kobietom mieszkającym daleko od ośrodków diagnostycznych
należy stworzyć łatwiejszy dostęp do badań.
PIŚMIENNICTWO
1. Globocan 2008 (IARC). Sekcja Informacji Nowotworów
2011.
2. Didkowska J., Wojciechowska U., Tarkowski W., Zatoński
W., Nowotwory złośliwe w Polsce w 2009, COI,
Warszawa 2011.
3. Zielińska E., Nowicka W., Zdrowie kobiet w Polsce.
RAPORT. Kongres Kobiet Polskich 2009, Kobiety dla
Polski, Polska dla Kobiet. 20 lat transformacji 1989-
2009, Fundacja Feminoteka, Warszawa 2009, 131.
4. Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych
(Dz. U. z 2005 r. Nr 143, poz. 1200).
5. SIMP – System Informatyczny Medycznej Profilaktyki –
1 stycznia 2012.
6. Olszewski W.T., Badania przesiewowe w kierunku nowotworów,
(W:) Onkologia Kliniczna, Krzakowski M.
(Red.), Borgis, Warszawa 2006, 53-60.
7. Pasz-Walczak G., Zapobieganie (W:) Onkologia. Podręcznik
dla studentów i lekarzy, Kordek J., Jassem J., Jeziorski
A., Kornafel J., Krzakowski M., Pawlęga J. (Red.),
Via Medica, Gdańsk 2007, 52-57.
8. Związek Pracodawców Mediów Publicznych. Media Publiczne
w ocenie polskiego odbiorcy, Homo Homini, Instytut
Badania Opinii, Warszawa 2011.
9. Czupryna A., Poździoch S., Ryś A., Włodarczyk W.C.,
Zdrowie Publiczne, Vol. 2, UWM Vesalius, Kraków
2000.
10. Mrozowski M., Media masowe. Władza, rozrywka i biznes,
Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2001,
352-378.
11. Didkowska J., Wojciechowska U., Zatoński W., Prognozy
zachorowalności i umieralności na wybrane nowotwory złośliwe
w Polsce do 2020 roku, COI, Warszawa 2009.
12. Domagała W., Choroby sutka, (W:) Domagała W,. Stachura
J., Patologia znaczy słowo o chorobie, Polska
Akademia Umiejętności, Kraków 2009, 1059-1089.
13. Karsa L., Antitila A., RoncoG., Ponti A., Malila N., Arbyn
M., Segnan N., Castillo-Beltram M., Boniol M., Ferlay
J., Hery C., Sauvaget C.L., Voti L., Autie P., Cancer
Screening in the European Union. Report on the implementation
of the Council Recommendation on cancer
screening. First Report, European Commission 2008.
14. Kozierkiewicz A., Bochenek T., Gilewski D., Topór-
Mądry R., Biała Księga. Zwalczanie raka jelita grubego
i raka piersi w Polsce na tle wybranych krajów europejskich.
Prognozy zapadalności na raka piersi, Ośrodek
Analiz Uniwersyteckich, Polskie Towarzystwo Onkologiczne,
Warszawa–Kraków 2011.
15. SMG/KRC – Instytut Millward Brown „Postawy wobec
programu profilaktyki raka piersi”, 2010.
16. CBOS, Wiedza o profilaktyce raka piersi, BS/161/2001,
Warszawa listopad 2001.
17. CBOS, Wiedza o profilaktyce raka piersi i szyjki macicy.
Badanie COI z funduszu Banku Światowego, styczeń
2002.
18. PBS DGA (Pracownia Badań Społecznych), Wiedza o nowotworach
i profilaktyce. Badanie na zlecenie Centrum Onkologii
w Warszawie, Warszawa/Sopot 2006–2007.

Wpływ mass mediów na poszerzanie wiedzy dotyczącej profilaktyki raka piersi wśród mieszkanek … 143
19. Komitet Badań Radiowych, SMG/KRC, Badanie Internetowego
Audytorium Radia, Maj 2010.
20. Raport On Board PR–ECCO Network w oparciu o badania
opinii społecznej przeprowadzone przez TNS OBOP
w październiku 2005; na ogólnopolskiej, reprezentatywnej
1005-osobowej próbie mieszkańców Polski w wieku
15 i więcej lat.
Adres do korespondencji:
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Zakład Organizacji i Zarządzania
ul. Smoluchowskiego 11
60-179 Poznań

Pielęgniarstwo Polskie 3(41), 144–149, 2011
SKOJARZENIA Z CHOROBĄ NOWOTWOROWĄ WŚRÓD STUDENTÓW
THE ASSOCIATIONS WITH CANCER DISEASE AMONG STUDENTS
Streszczenie
Cel. Głównym celem pracy było znalezienie odpowiedzi na
pytanie – z czym kojarzy się choroba nowotworowa osobom
młodym, będącym w okresie wczesnej dorosłości.
Materiał i metoda. W przeprowadzonych badaniach została
wykorzystana jedna z metod docierania do słownika umysłowego
– metoda skojarzeń swobodnych. Każdy badany miał
podać dwa pierwsze słowa, jakie przychodziły mu na myśl po
usłyszeniu hasła, jakim była choroba nowotworowa. Oprócz
dwóch skojarzeń każda osoba podawała dodatkowo swój wiek
i płeć. Ogółem przebadano 126 osób.
Wyniki. Wśród 126 przebadanych osób 72 osoby były to kobiety
(58%), a 54 to mężczyźni (42%). Wśród podanych skojarzeń (252)
najczęściej wymienianym skojarzeniem była „śmierć” – wymieniło
je aż 51 ze 126 osób. 24 osoby podały skojarzenie „cierpienie”,
a 22 „ból”. Tyle samo razy, bo 21 padło skojarzenie „chemia”
i „rak”. Wśród kobiet, jak i mężczyzn zdecydowanie najczęściej
pojawiającym się skojarzeniem była „śmierć”. Na drugim miejscu
w grupie kobiet było skojarzenie „ból”, a u mężczyzn „cierpienie”.
Wymienione najczęściej skojarzenia, tj.: „śmierć”, „ból”, „cierpienie”,
„chemioterapia” są pojęciami nasyconymi lękowo, co może
wskazywać na rodzaj kancerofobii wśród osób poniżej 30 roku
życia.
Słowa kluczowe: choroba nowotworowa, skojarzenia, wczesna
dorosłość.
Wprowadzenie
Choroba nowotworowa i AIDS to w dzisiejszych czasach
dwie główne choroby kojarzone z bezradnością i nieuchronną
śmiercią – bardzo bolesną, rozciągniętą w czasie,
a niekiedy nawet szpecącą [1]. Pomimo tego, że to chorzy na
AIDS są bardziej naznaczani piętnem przez społeczeństwo,
chorych na nowotwory także nie otacza się naturalnym
wsparciem i nie traktuje bez uprzedzeń. Skuteczna walka
z rakiem musi brać pod uwagę nie tylko leczenie osób chorych
na nowotwór, ale także całe społeczeństwa – ludzi
chorych i zdrowych.
Szeroka akcja popularyzatorska, mająca na celu podnoszenie
poziomu świadomości problemu, czyli przybliżenie
aktualnego stanu wiedzy o chorobach nowotworowych, ich
objawach oraz współczesnych metodach rozpoznawania
i leczenia raka, mogłaby doprowadzić do zmiany stereotypowych
postaw i przekonań [3], a co za tym idzie także sko-
MARTA CZARNECKA-IWAŃCZUK
Zakład Psychologii Klinicznej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik: dr hab. Ewa Mojs
Summary
Aim. Main aim of the study was to answer the question – what
is the association with the cancer disease among people in the
early adulthood.
Material and method. In the study was used a method of a free
association. Each participant had to give two first words that
came to mind after hearing the signal: cancer disease. Moreover,
each person was questioned about an age and sex. There
were 126 participants in the study.
Results. Among 126 participants, 72 were women (58%) and
54 were men (42%). The association that was pronounced most
often was “death” (51 times), next was “suffering” (24), then
“pain” (22). The same number of participants (21) associated
“cancer disease” with “chemistry” and “cancer”. Among both
women and men most often appeared association “death”. The
second place took “pain” (in group of women) and “suffering”
(in group of men). The associations appeared the most often in
this study such as “death”, “pain”, “suffering”, “chemistry” are
connected with fear. It can point at a kind of “cancer phobia”
among people below the age of 30.
Key words: cancer disease, associations, early adulthood.
jarzeń z tą chorobą. Mogłaby spowodować z jednej strony
wzrost zaufania do najnowszych osiągnięć współczesnej
medycyny, a z drugiej strony podniesienie poczucia odpowiedzialności
i podmiotowości jednostki w osiąganiu, utrzymywaniu
i ochronie własnego zdrowia. Ponadto, sprzyjałaby
budowaniu istotnego w profilaktyce i procesie leczenia
nastawienia optymistycznego, eliminując tym samym postawę
silnie lękową i bezradną.
Przekonania i postawy dotyczące choroby nowotworowej
w społeczeństwie polskim
Choć brak jest zgody wśród psychologów, co do jednej
definicji postaw, zgadzają się oni co do tego, że postawa
to trwała ocena pozytywna lub negatywna ludzi,
obiektów lub pojęć czy idei [2]. Na każdą postawę składają
się trzy komponenty:

a) komponent emocjonalny – są to emocje, uczucia,
reakcje emocjonalne, jaki mają czy kojarzą ludzie
z obiektem postawy,
b) komponent poznawczy – czyli przekonania, sądy,
opinie, myśli, jakie mają ludzie na temat obiektu
postawy,
c) komponent behawioralny – są to wszelkie działania,
zachowania wobec przedmiotu postawy.
Postawy są trwałe, co oznacza, że utrzymują się
przez dłuższy czas. Nie oznacza to jednak, że nie można
ich zmienić czy zmodyfikować, np. dzięki wpływowi
społecznemu, dysonansowi poznawczemu i związaną
z nim zmianą zachowania lub dzięki komunikatom perswazyjnym
w środkach masowego przekazu. Ponieważ
komponenty postawy wzajemnie na siebie wpływają
i nie są niezależne, zmiana jednego elementu wpływa na
zmianę pozostałych dwóch.
Problem zdefiniowania postawy wobec choroby nowotworowej
rozwiązali Z. Nęcki i L. Górski, którzy dla
potrzeb przeprowadzonych przez nich w latach dziewięćdziesiątych
badań, porzucili ww. sposób definiowania
postaw i zaproponowali własną definicję. Według
nich postawa wobec choroby nowotworowej to „subiektywnie
szacowane prawdopodobieństwo zachorowania
i wiara w możliwości wyleczenia” [3] i składa się z trzech
czynników:
1) poczucia zagrożenia chorobą (PZ),
2) nastawienia optymistycznego/pesymistycznego wobec
procesu terapeutycznego (PT – pesymizm terapeutyczny),
3) czynnika ogólnomedycznego, którym jest waga raka
jako problemu (WR).
Postawa ogólna wobec raka (Po) wyraża się według
badaczy następującym wzorem:
Po = PZ + PT + WR
Wynikiem tak definiowanej postawy jest umiejscowienie
postawy wobec choroby nowotworowej każdej osoby
na dymensji, gdzie na jednym krańcu znajduje się przekonanie,
takie jak: „Na pewno nie zachoruję na raka, a jeżeli
już, to z pewnością zostanę uleczony, bo rak przestaje być
dla medycyny problemem.”, a na przeciwnym krańcu
stwierdzenie, takie jak: „Czuję, że mam raka, który przy
obecnym stanie medycyny jest nieuleczalny.”
Przekonania dotyczące choroby nowotworowej zdefiniowane
zostały w tych badaniach jako „zespół potocznych
sądów opisujących różne aspekty tej choroby”
[3], a zatem są to twierdzenia ludzi na temat tego, jakie
cechy według nich ma rak.
Dla potrzeb badań Nęcki i Górski zdefiniowali także
pojęcie wiedzy o raku, która, obok postaw i przekonań, jest
ważnym elementem ogólnego systemu reprezentacji nowotworów
w psychice człowieka. Wiedza to zespół informacji,
które są uznawane przez współczesną medycynę [3].
W przeprowadzonych przez Nęckiego i Górskiego
badaniach zastosowano cztery techniki badawcze: dwie
skale postaw, ankietę dotyczącą różnych aspektów kon-
Skojarzenia z chorobą nowotworową wśród studentów 145
taktu z problematyką nowotworów i przypisywanych im
cech oraz test wiadomości o chorobach nowotworowych.
Badanie objęło 832 mieszkańców różnych miast i przeprowadzane
były w sposób indywidualny oraz grupowo.
Ważniejsze dla dalszej części pracy wyniki przeprowadzonych
badań przedstawiają się następująco:
1. Postawy wobec raka są nasycone lękiem. 30% badanych
przejawiała postawy lękowe w stopniu ponadprzeciętnym,
60% miała postawy umiarkowanie
lękowe, a jedynie 10% badanych wykazywała
zdecydowany brak lęku.
2. Najbardziej zbliżonym czynnikiem postawy do bieguna
lękowego był czynnik WR – waga raka jako
problemu społecznego. Walka z rakiem, rozwój
dziedzin medycyny związanych z tą chorobą to
główne zadania współczesnej medycyny według
badanych.
3. Lęk w mniejszym stopniu niż z WR, a niemal w
równym stopniu, co z obaw przed nieskutecznością
leczenia (PT), wypływał z obawy przed zachorowaniem
(PZ). Przy czym badacze uznali, że natężenie
PT nie jest niepokojące, a badani wykazują sporą
dozę optymizmu.
4. 17% badanych uważało, że osoby, u których wykryto
raka, nie mają żadnych szans na wyleczenie
bez względu na to, kiedy diagnoza nastąpiła. 16%
uważało, że szanse na wyleczenie są większe niż
50%. Najczęściej jednak osoby badane uważały, że
wyleczyć można co trzecią, czwartą osobę. Badacze
wyjaśniali te wyniki faktem, że osoby badane
sięgały w przypadku pytania o uleczalność do stereotypowych
przekonań o beznadziejności sytuacji
chorego.
5. Jeżeli chodzi o percepcję zagrożenia chorobą, wyniki
różniły się w zależności od płci. Mężczyźni
znacznie niżej szacowali prawdopodobieństwo zachorowania
– 2/3 mężczyzn określało je jako niższe
niż 25%. Wśród kobiet tyle samo odpowiedzi
wskazywało na wysoki, jak i na niski stopień zagrożenia
rakiem.
6. 85% grupy kojarzyło chorobę nowotworową ze zdecydowanymi,
silnymi i negatywnymi emocjami.
7. Najczęściej powstawanie nowotworów łączono z paleniem
papierosów. Okazało się, że palacze wykazują
znacznie częściej wysoką lękową postawę wobec
raka. Lęk jednak nie powstrzymywał ich od palenia.
8. Kancerofobię przejawiają znacznie częściej mężczyźni
niż kobiety. 45% mężczyzn i 30% kobiet uzyskało
w skali postaw wynik bardzo wysoki. Im człowiek
był starszy, tym lęk był niższy. Najwyższy lęk występował
w grupie poniżej 30. roku życia.
9. Jeżeli chodzi o rozmowy na temat nowotworów, to
wykazano, że ich ilość nie wpływała na wzrost lęku.
Na lęk wpływały natomiast rozmowy na temat
znanego sobie lub komuś innemu przypadku choroby
– powodowały jego wzrost.
10. Wyniki testu wiadomości o chorobie nowotworowej
były bardzo niskie, na niektóre pytania respon-

146
denci nawet nie próbowali odpowiedzieć. Najlepiej
znane okazały się metody leczenia nowotworów,
natomiast najmniej znane były sprawy związane
z objawami oraz przyczynami choroby.
11. Wyniki badań są niepokojące, niski stopień znajomości
problematyki nowotworowej – przyczyn,
objawów, leczenia raka daje w konsekwencji zbyt
późne zgłaszanie się osób do lekarza i mniejsze
szanse wyleczenia. Niewiedza oraz korzystanie ze
stereotypowych przekonań z jednej strony i wysoka
kancerofobia z drugiej powinny być głównymi
punktami pracy wszystkich stron, instytucji czy
środowisk zaangażowanych w walkę z rakiem.
Cel
Głównym problemem badawczym było znalezienie odpowiedzi
na pytanie – z czym kojarzy się choroba nowotworowa
osobom młodym, będącym w okresie wczesnej
dorosłości? Istota zbadania tego typu skojarzeń wynika
z faktu, że ludzie w tym wieku wciąż jeszcze nie są świadomi
w dużej mierze tego, że już teraz mają ogromny
wpływ na utrzymanie i ochronę swojego zdrowia w dalszych
etapach swojego życia. Co więcej, młodzi „żyją
chwilą obecną”, czerpią radość z życia, eksperymentują,
zdobywają nowe doświadczenia, które nie zawsze są korzystne
dla ich obecnego i przyszłego zdrowia. Duża w tym
okresie liczba podejmowanych zachowań antyzdrowotnych,
np. picie alkoholu, palenie papierosów, brak ruchu,
niezdrowa dieta może przekształcić się w nawyki i mieć
destrukcyjny wpływ na dalszy stan zdrowia.
W tym wieku młody, rozwinięty prawie w całości
organizm funkcjonuje na optymalnym poziomie i jest
odporny na wszelkiego rodzaju zaburzenia, które w przypadku
starszego wieku mogłyby uczynić duże spustoszenie,
a ewentualne „nadwątlone siły” są w szybkim tempie
regenerowane. Nie ma tu nawet momentu na zastanowienie
się nad tym: „jak bardzo to, co robię z moim
zdrowiem teraz wpływa na to, co się z nim stanie w przyszłości”.
Dodatkowo ową bezrefleksyjność wspiera fakt nastawienia
w tym okresie na edukację, rozwój intelektualny,
ale także na nawiązywanie nowych znajomości czy
szukanie partnera na dalszą drogę życia. Jest to zatem
okres bardzo dużej aktywności, gdzie nie ma miejsca na
chwilę odpoczynku i zastanowienia.
Ponadto trudno jest ludziom młodym podejmować
temat choroby nowotworowej jako choroby, która mogłaby
ich dotyczyć. Bardziej dostępnym wydaje się być
traktowanie tej choroby jako dotykającej ludzi starych,
ewentualnie znajomych, ale nie ich samych.
Warto poza tym uwzględnić tu także wyniki badań,
które przeprowadzili Z. Nęcki i L. Górski. Okazało się w
nich, że lęk związany z chorobami nowotworowymi jest
najwyższy u osób poniżej 30. roku życia. Badacze wyjaśniają
to ogólnym stosunkiem młodych ludzi do zdrowia
i życia, w którym sprawność fizyczna jest warunkiem
Marta Czarnecka-Iwańczuk
szczęśliwego życia. Ponieważ utrata tej sprawności implikuje
brak szczęścia, wiąże się z wyższą niż u ludzi
starszych obawą i lękiem.
Zbadanie skojarzeń z chorobą nowotworową było
istotne także z jeszcze jednego punktu widzenia. Poznanie
skojarzeń wyznaczyłoby z jednej strony istotne tematy,
pojęcia, przekonania, które należałoby podjąć i uwzględnić
we wszelkich akcjach prewencyjnych, profilaktycznych
czy promocyjnych związanych z chorobą nowotworową
w taki sposób, aby potwierdzać prawidłowe, ale przede
wszystkim rozwiewać i wyjaśniać błędne przekonania.
Z drugiej natomiast strony pomogłoby w budowaniu bardziej
optymistycznych i naturalnych a nie stereotypowych
postaw wobec chorych na nowotwór, aby nie czuli się
naznaczani, etykietowani i od razu skazywani na śmierć,
ból i cierpienie.
Materiał i metoda
W przeprowadzonych badaniach została wykorzystana
jedna z metod docierania do słownika umysłowego
– metoda skojarzeń swobodnych. Każdy badany miał
podać dwa pierwsze słowa, jakie przychodziły mu na
myśl po usłyszeniu hasła, jakim była choroba nowotworowa.
Pytanie brzmiało następująco: „Jakie masz dwa skojarzenia
z choroba nowotworową?”.
Oprócz dwóch skojarzeń dla potrzeb badania każda
osoba podawała dodatkowo swój wiek i płeć.
Badania przeprowadzone zostały na kilka różnych
sposobów. Część osób zbadano za pomocą poczty elektronicznej
lub bezpośrednio za pomocą komunikatorów
internetowych. Spory procent odpowiedzi uzyskano dzięki
bezpośredniemu kontaktowi z każdą osobą na różnych
uczelniach i kierunkach studiów, takich jak: psychologia,
historia, prawo, medycyna, matematyka, ekonomia, biologia
i inne. Ogółem przebadano 126 osób, a zatem uzyskano
252 skojarzenia.
Wyniki
Wśród 126 przebadanych osób 72 osoby były to kobiety
(144 skojarzenia) – ok. 58% badanej populacji, a 54 to
mężczyźni (108 skojarzeń) – ok. 42% badanej populacji.
Charakterystykę badanej populacji ze względu na płeć
przedstawia poniższy wykres 1.
W badanej grupie znalazły się osoby w wieku od 19 do
26 lat. Całą grupę podzielono na cztery grupy wiekowe:
1) 19–20 lat
2) 21–22 lat
3) 23–24 lat
4) 25–26 lat

Rys. 1. Rozkład grupy badanej pod
względem płci
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept
Skojarzenia z chorobą nowotworową wśród studentów 147
kobiety
mężczyźni
Najliczniej reprezentowana była grupa 19–20-latków –
44 osoby, a najmniej liczna była grupa 25–26-latków – 23
osoby. 59% osób w grupie 1. stanowiły kobiety, a 41% –
mężczyźni. W grupie 2. zarówno kobiet, jak i mężczyzn
było po 50%, natomiast w grupie 3. kobiety stanowiły aż
72%, mężczyźni – 28%. W grupie ostatniej znalazło się
więcej kobiet niż mężczyzn, kolejno 55 i 45%. Zróżnicowanie
grup wiekowych ze względu na płeć przedstawia
wykres znajdujący się poniżej.
80,00%
70,00%
60,00%
50,00%
40,00%
30,00%
20,00%
10,00%
0,00%
Rys.2. Zróżnicowanie grup
wiekowych ze względu na płeć
19‐20 21‐22 23‐24 25‐26
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept
kobiety
mężczyźni
Wśród podanych skojarzeń (252) najczęściej wymienianym
skojarzeniem była „śmierć” – wymieniło je aż 51
ze 126 osób. 24 osoby podały skojarzenie „cierpienie”, a 22
„ból”. Tyle samo razy, bo 21 padło skojarzenie „chemia”
i „rak”. Dziewięciokrotnie pojawiło się pojęcie „strach
(lęk)”, a ośmiokrotnie „szpital”. Sześć razy badanym choroba
nowotworowa kojarzyła się ze „smutkiem”, „walką”
i „leczeniem”, a pięć razy z „łysym (łysieniem, łysą głową)”,
„chorobą nieuleczalną”, „paleniem papierosów” i „piersią
(piersiami)”.
W kategorii „inne” (58 skojarzeń) znalazły się skojarzenia,
które zostały podane mniej niż pięć razy i są to
np. pojęcia, takie jak: „bliska osoba (dziadek, babcia),
„starość”, „bezradność”, „białaczka”, „guz”, „przerzuty”,
„koszty”, „wyrok”, tragedia”. Skojarzenia w całej grupie
badanej zostały przedstawione graficznie na rysunku 3.
pierś
palenie 2%
papierosów
2%
nieuleczalna
2% łysy
2%
leczenie
2%
smutek
3%
walka
2%
Rys.3. Skojarzenia ogółem
szpital
3%
inne
23%
strach
4%
rak
8%
śmierć
20%
chemia
8%
cierpienie
10%
ból
9%
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept
Wśród kobiet zdecydowanie najczęściej pojawiającym
się skojarzeniem była „śmierć” – podało je 32 z 72
kobiet. Kolejnym najczęściej pojawiającym się skojarzeniem,
ale już tylko 16 razy był „ból”. 13 razy choroba
nowotworowa kojarzyła się kobietom z „chemioterapią”,
a 11 razy z „cierpieniem” i „rakiem”. Siedmiokrotnie
podawanym skojarzeniem był „strach (lęk)”, pięciokrotnym
„szpital”. Po cztery razy podawano pojęcia tj. „choroba
nieuleczalna” i „walka”.
Do kategorii „inne” przypisano skojarzenia, które
pojawiły się mniej niż cztery razy i są to pojęcia takie
jak np. „koszty”, „nadzieja”, „zmartwienie”, „przerzuty”,
„bliska osoba”. Skojarzenia wśród badanych kobiet
przedstawia rysunek 4.
walka
3%
nieuleczalna
3%
szpital
3%
Rys.4. Skojarzenia wśród kobiet
inne
28%
strach
5%
rak
8%
cierpienie
8%
śmierć
22%
chemia
9%
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept
ból
11%
W populacji 54 mężczyzn wyniki przedstawiają się
podobnie, aczkolwiek można zauważyć większą różno-

148
rodność skojarzeń – w kategorii „inne” znalazło się aż
48 ze 108 skojarzeń. Najczęściej podawanym skojarzeniem
było podobnie, jak u kobiet pojęcie „śmierć” –
podało je 19 mężczyzn. Drugim co do częstotliwości
pojawiania się było skojarzenie „cierpienie” – pojawiło
się 13 razy, dziesięciokrotnie padało skojarzenie „rak”,
a ośmiokrotnie „chemioterapia”. Sześciu mężczyznom
choroba nowotworowa kojarzyła się z „bólem”, a czterem
z „łysym (łysieniem, łysą głową)”.
Kategoria „inne” zawiera skojarzenia, które wystąpiły
mniej niż cztery razy i są to takie pojęcia, jak na przykład:
„bezradność”, „guz”, „mutacja” czy „starość”. Gra-
ficzny obraz skojarzeń w populacji mężczyzn przedstawia
rysunek 5.
Rys.5. Skojarzenia wśród mężczyzn
inne
44%
Marta Czarnecka-Iwańczuk
Tabela 1. Skojarzenia z pojęciem „rak” w grupach wiekowych
Table 1. Associations with the concept „cancer” in groups divided to age
Grupa
wiekowa
Skojarzenia
łysy
4%
ból
6%
śmierć
18%
chemia
7%
cierpienie
12%
rak
9%
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept
W poszczególnych grupach wiekowych wyniki badań
przedstawiają się podobnie, aczkolwiek można zauważyć
niewielkie różnice. W najmłodszej grupie 19–
20-latków trzy najczęściej podawane skojarzenia to:
„śmierć”, „rak” i „chemioterapia”. Grupa 21 i 22-latków
najczęściej kojarzyła chorobę nowotworową, tak jak
grupa 1. ze „śmiercią” i „rakiem”, natomiast jako trzecie
najczęściej pojawiające się skojarzenie wystąpiło „cierpienie”
a nie „chemioterapia” jak w gr. 1. Grupa 3. (23–
24) najczęściej także podawała „śmierć”, jednakże na
drugim miejscu pojawił się tu „ból” (nieobecny w pierwszej
trójce w 2 poprzednich grupach), a na trzecim, tak
jak w grupie poprzedniej „cierpienie”. Ostatnia, najmniej
liczna grupa badanych – 23 osoby najczęściej kojarzyła
chorobę nowotworową zarówno ze „śmiercią”, jak i z „cier-
19–20 21–22 23–24 25–26
śmierć 18 śmierć 13 śmierć 13 cierpienie 7
rak 12 rak 6 ból 11 śmierć 7
chemia 11 cierpienie 4 cierpienie 6 chemia 5
inne 47 inne 29 inne 36 inne 27
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept
pieniem”. „Chemioterapia”, podobnie jak w grupie najmłodszej,
to trzecie co do częstotliwości występowania
skojarzenie w tej grupie.
Trzy najczęściej występujące skojarzenia w poszczególnych
zostały przedstawione w tabeli 1.
Wnioski i dyskusja
Wyniki przeprowadzonych badań potwierdzają istnienie
stereotypowego przekonania w społeczeństwie, że
choroba nowotworowa jest chorobą śmiertelną i wiąże
się z silnym cierpieniem oraz bólem, długotrwałym pobytem
w szpitalu w celu leczenia. Najpopularniejszą
formą leczenia okazała się chemioterapia, a co za tym
idzie najczęściej wymienianym skutkiem leczenia było
wypadanie włosów, co także potwierdza uznawanie tej
choroby za niekiedy szpecącą.
Wymienione najczęściej skojarzenia, tj.: „śmierć”,
„ból”, „cierpienie”, „chemioterapia” są pojęciami nasyconymi
lękowo, co może potwierdzać wniosek wyciągnięty
przez Nęckiego i Górskiego o wysokiej kancerofobii
wśród osób poniżej 30. roku życia.
Ponadto choroba nowotworowa, tak jak w badaniach
Nęckiego i Górskiego kojarzona była z silnymi negatywnymi
emocjami, takimi jak strach (lęk) czy smutek.
Jeżeliby popatrzeć na skojarzenie i poszukać ewentualnych
podanych przyczyn nowotworów, należałoby
zauważyć, że (podobnie do badań Nęckiego i Górskiego)
jedyną podaną tu przyczyną było palenie papierosów.
Kilka razy choroba nowotworowa kojarzyła się badanym
z konkretną częścią ciała, a mianowicie z piersią
(piersiami). Prawdopodobnie wynika to z faktu szerokiej
akcji profilaktycznej odbywającej się w naszym kraju,
zachęcającej na wiele sposobów kobiety do regularnych
badań piersi, co prawdopodobnie powoduje także wzrost
liczby wykrytych nowotworów piersi i wzmożony poziom
zainteresowania problemem.
Jednym z pięciu najczęściej wymienianych skojarzeń
był „rak”. Trudno jest wyjaśnić przyczynę pojawienia się
takiego skojarzenia inaczej niż tak, że w słowniku umysłowym
badanych blisko pojęcia „choroba nowotworowa”
leży synonim tego pojęcia – „rak”. Być może należałoby
się zastanowić nad innym sformułowaniem
głównego pytania w metodzie.
Mała jednorodność skojarzeń – duża liczba skojarzeń w
kategorii „inne”, mała powtarzalność skojarzeń z pozosta-

łych kategorii, które podawali mężczyźni może z jednej
strony wynikać z faktu, iż większość akcji popularyzatorskich
w naszym kraju nastawionych jest na kobiety, a ich
większe zainteresowanie sprawami zdrowia i choroby przekłada
się na fakt, że to do nich kieruje się tego typu informacje,
np. w prasie kobiecej. Z kolei brak dostatecznej
ilości informacji o chorobach nowotworowych wśród mężczyzn
wpływa najprawdopodobniej na potwierdzoną w
badaniach Nęckiego i Górskiego większą u nich kancerofobię.
Różnica pomiędzy kobietami a mężczyznami jest jednak
niewielka, więc wniosek ten traktować należy w dużej
mierze jako probabilistyczny.
Znając wyniki badań własnych oraz wyniki badań
Nęckiego i Górskiego pojawia się pomysł na kolejne
badanie, które mogłoby mieć istotne znaczenie dla działań
nastawionych na walkę z rakiem, stereotypowymi
postawami i przekonaniami i uprzedzeniami dotyczącymi
chorób nowotworowych i chorych na nowotwory.
Warto by było zbadać, być może za pomocą tej samej
metody skojarzenia z osobami chorymi na nowotwór lub
postawy wobec chorych z jednej strony, a z drugiej strony
sprawdzić percepcję chorego związaną z relacją:
chory na nowotwór – otoczenie społeczne.
Poza tym ważnym wydaje się być przeprowadzenie
badania skojarzeń z chorobą nowotworową w większej
Skojarzenia z chorobą nowotworową wśród studentów 149
populacji oraz w innych grupach wiekowych. Interesujące
i istotne zarazem mogą być wyniki skojarzeń osób
starszych, będących w okresie średniej i późnej dorosłości,
zwłaszcza że osobom w tym wieku problematyka
chorób nowotworowych wydaje się być bliższa.
PIŚMIENNICTWO
1. Sheridan Ch., Radmacher S., Psychologia zdrowia. Wyzwanie
dla biomedycznego modelu zdrowia, Instytut
Psychologii Zdrowia PTP, Warszawa 1998.
2. Aronson E., Wilson T., Akert R., Psychologia społeczna.
Serce i umysł, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1997.
3. Nęcki Z., Górski L., Przekonania i postawy społeczne wobec
chorób nowotworowych, w: Kubacka-Jasiecka D., Łosiak
W. (red.), Zmagając się z chorobą nowotworową, Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1999.
Adres do korespondencji:
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Zakład Psychologii Klinicznej
Collegium Stomatologicum
ul. Bukowska 70
60-812 Poznań

Pielęgniarstwo Polskie 3(41), 150–154, 2011
RYZYKO ZABÓJSTW I AGRESJI WOBEC NOWORODKÓW
W OKRESIE POPORODOWYM U KOBIET
THE RISK OF HOMICIDE AND OTHER FATAL INJURIES IN THE POSTPARTUM WOMEN
Streszczenie
W ostatnich latach w naszym kraju wiele mówi się o niezrozumiałych
aktach przemocy wobec noworodków zaraz po
urodzeniu. Opinia publiczna, zszokowana takimi doniesieniami,
skłonna jest wydawać wyroki bez rozeznania w motywach,
którymi kierują się matki dokonując zbrodni na własnych
nowonarodzonych dzieciach. Praca, w oparciu o piśmiennictwo,
pokazuje pogląd autora na sprawę zabójstw i agresji wobec
noworodków w okresie poporodowym u kobiet, stanowiąc
jednocześnie głos w dyskusji.
Słowa kluczowe: stres poporodowy, zabójstwo, noworodek.
Wstęp
Agresja wobec innych ludzi jest nadal niezrozumiałą
w pełni częścią ludzkich instynktów. W ostatnich latach
agresja dzięki rozwojowi powszechnych środków przekazu
staje się obecna w życiu człowieka również pośrednio.
Uczestnicząc w doniesieniach i relacjach telewizyjnych
z miejsc zabójstw, jednocześnie stajemy się świadkami tych
zdarzeń, a one same niezauważalnie wkraczają w nasz
codzienny świat. Tym samym nieświadome odbieranie
zachowań agresywnych może wkomponowywać je do
zwyczajowego zachowania ludzi. Z jednej strony akty
przemocy w rodzinie naświetlają poziom zjawiska i określają
czynniki je wywołujące, z drugiej mogą stać się przyczynkiem
ich zapobiegania, przez jednoczesne jasne określanie
kar za nie zasądzanych.
Mimo, iż agresja skierowana wobec innego gatunku
w świecie zwierząt jest naturalnym przejawem obrony
i zdobywania pokarmu, środki jakie są dostępne człowiekowi
wydają się stawiać przemoc w obrębie naszego
gatunku jako zjawisko wyróżniające się i znacząco odmienne.
Również okresowe lub stałe stany umysłu człowieka
mogą potęgować występowanie aktów przemocy
wobec członków własnego „stada”, jak też, co jest wyjątkowe
w naturze, wobec siebie. Określenie przyczyn
psychologicznych agresji jest wciąż trudne, ze względu
na mnogość czynników do niej prowadzących jak, np.:
RAFAŁ W. WÓJCIAK
Zakład Psychologii Klinicznej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik: dr hab. Ewa Mojs
Zakład Higieny i Toksykologii
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Kierownik: prof. dr hab. Zbigniew Krejpcio
Summary
In recent years in our country says a lot about the incomprehensible
acts of violence against infants shortly after birth. The
public, shocked by these allegations, is willing to issue rulings
without insight into the motives underlying the murder of her
mother making their newborn children. Work, based on the
literature, shows the author's view on the matter of killing and
violence against infants in the postpartum period in women,
while providing a voice in the discussion.
Key words: postpartum stress, homicide, infant.
afekt, okresowe stany lękowe, zaburzenia w obrębie
procesów poznawczych, ale również zażywanie środków
psychostymulujących czy psychodepresyjnych [1, 2].
Specyficzną formą agresji, o nieznanej etiopatogenezie,
jest budząca społeczny sprzeciw i odrazę agresja
wobec nieletnich. Rozmiar zjawiska nie jest również
poznany, gdyż dotyczy najczęściej środowiska rodzinnego.
Zdaniem Fluderskiej i Sajkowskiej [3], badających
opinie dorosłych Polaków na temat przemocy wobec
nieletnich, w Polsce formy agresji fizycznej, jak i znęcania
się psychicznego wobec dzieci mogą sięgać nawet
60%. Autorki na podstawie badań ankietowych określiły
najczęściej wskazywany rodzaj przemocy wobec nieletnich
na poziomie: karcenie klapsem (59%), bicie po
twarzy (21%), ale również kary surowe pozostawiające
sińce (23%), zaniedbywanie pod względem higieny,
odzieży, czy odżywiania dziecka (27%), brak zainteresowania
problemami dziecka (41%), pozostawianie bez
opieki (29%), czy też poniżanie słowne (29%). Nie wiadomo
jaki odsetek tej grupy stanowi przemoc psychiczna
i fizyczna rzutująca na całą przyszłość dziecka. Statystyki
takich zachowań na świecie są podobne [4, 5, 6].
Agresja poporodowa skierowana wobec noworodków
lub zabójstwa dzieci do pierwszego roku życia
przez ich matki stanowią zdarzenia przykuwające uwagę
opinii publicznej i wyjątkowo ją poruszające. Często
oceniane są wyjątkowo bezwzględnie, bezlitośnie i jed-

Ryzyko zabójstw i agresji wobec noworodków w okresie poporodowym u kobiet 151
noznacznie negatywnie. Prawo traktuje takie zabójstwa
jak każde inne.
Paradoksalnie ofiarą zabójstw dzieci w okresie okołoporodowym
nie tylko są same dzieci, ale również
sprawczynie tych zabójstw. Ciężko jest zrozumieć ich
motywy w toku śledztwa, ale często same obwinione
wydają się nie pojmować wagi swojego czynu, a gdy
sobie uświadomią, popadają w ciężkie stany psychiczne
związane z wewnętrznym poczuciem winy.
Kilka lat temu media w Polsce szeroko opisywały
ujawnienie zabójstwa piątki niemowląt wkrótce po ich
urodzeniu przez rodziców [7]. Małżeństwo posiadało już
4 dzieci w wieku 13–18 lat. Kobieta topiła swoje noworodki
w wannie tuż po urodzeniu, a mąż podżegał ją do
tego czynu. Niestety jak to zwykle w takich sytuacjach
bywa nie wiele podano szczegółów dotyczących patogenezy
tego zjawiska, a jedynie opis faktu. Biegli psychiatrzy
nie dostrzegli zaburzeń psychicznych u sprawców.
Trudno w Polsce opierać się o literaturę fachową lub
o doniesienia popularne dotyczące zakresu, przebiegu,
a w szczególności patogenezy dzieciobójstwa. Pierwszych
prac brakuje, drugie często są populistyczne i mało rzetelne.
W niniejszej pracy podjęto próbę oceny zjawiska w oparciu
o doniesienia naukowe spotykane w światowej literaturze
dotyczące zabójstw poporodowych i okołoporodowych dzie-
ci przez ich matki.
Opis przypadku
Andrea Pia Yates
Jednym z głośniejszych zdarzeń dotyczących zabójczyni
własnych dzieci był opisany w Stanach Zjednoczonych
Ameryki w lipcu 2001 roku przypadek Andrei Yates, która
zabiła piątkę swoich dzieci utopiwszy je w wannie we własnym
domu [8, 9, 10]. Yates była ofiarną matką, która swoim
dzieciom poświęcała wiele uwagi, łącznie z czasem
poświęcanym na ich nauczanie w domu. Chociaż była ciężarna
i karmiąca, poza piątką swoich dzieci (siedmioletnim
Noahem, pięcioletnim Johnem, trzyletnim Paulem, dwuletnim
Lukiem oraz sześciomiesięczną Mary) opiekowała się
również przykutym do łóżka ojcem. U Andrei Yates pierwszy
epizod choroby psychicznej ujawnił się po narodzinach
pierwszego dziecka w roku 1994. W tym czasie nie odzywała
się wiele, gdyż obawiała się, że szatan może ją usłyszeć
i zranić jej dziecko. Podjęła dwie próby samobójcze do
narodzenia czwartego dziecka, których jako powód podała,
że głos szatana kazał jej zabić dzieci [8, 9, 10].
Pół roku po narodzeniu 5 dziecka świadkowie donosili,
że Andrea wykazywała zachowania „katatoniczne”,
często krążąc po mieszkaniu jak zwierzę po klatce. W tym
czasie dwukrotnie była hospitalizowana psychiatrycznie,
po czym jej stan zaczął się pogarszać. Psychoza nasiliła
się po zaprzestaniu przyjmowania przez nią leków antypsychotycznych.
W tym czasie zaczęła oświadczać, że
szatan nakazuje jej zabić dzieci, aby ochronić je przed
„ogniem piekielnym”. Tym razem nie podjęła prób oporu.
Jak podaje Spinelli [10] opisując to zajście, łącznie
z podaniem próby wyjaśnień, inne zjawiska zabójstw poporodowych
i okołoporodowych (do 1. roku życia dziecka) są
mało wyjaśnione i rozpoznane, a sam przypadek Andrei
Yates wskazuje jak niewielką wiedzą i zrozumieniem zarówno
medycznym, jak i prawnym, dysponujemy w zakresie
psychoz poporodowych i związanych z nimi zabójstw
noworodków. Autorka sugeruje również klasyfikację DSM-
IV w zakresie kryteriów diagnostycznych dla zaburzeń
poporodowych, wprowadzając w to również zalecenia dla
edukacji medycznej, przewodnika postępowania terapeutycznego
jak też zmiany prawa dotyczącego tego zjawiska.
Zarówno Spinelli [10], ale również Kaye [11] oraz
Scherer i Scherer [8] przyczyn tragedii Yates upatrują w
zbyt małej, a później nawet zaniechaniu interwencji
psychiatrycznej przy ewidentnych dowodach psychozy.
Neo- czy prehistoria?
Zdaniem Taguchi [12] morderstwa niemowląt w pierwszym
roku ich życia nie stanowią wyizolowanego fenomenu.
Często za zabójstwem własnego dziecka przez matkę
stoi wiele różnorodnych przyczyn i problemów zarówno
natury somatycznej, jak i psychicznej. Z drugiej strony
badania Overpecka [13], który wykorzystując dane statystyczne
wskazuje, że prawdziwy rozmiar zjawiska może
być ukryty między doniesieniami o tzw. śmierci okołołóżeczkowej,
naturalnej śmierci niemowląt w okresie do roku
po ich narodzeniu (najczęściej do miesiąca) i może być
znacznie większy, aniżeli donoszą statystyki. W innej,
wcześniejszej pracy [14] autor ten sugeruje, że statystyki
mówiące o jednym zabójstwie noworodka poniżej pierwszego
roku życia w USA dziennie powinny być zwiększone
co najmniej dwukrotnie. Tego zdania są również McClain
i wsp. [15] oraz Herman-Giddens i wsp. [16].
Zastanawiające jest wciąż tak małe doinformowanie
dotyczące tego zjawiska. Zdaniem wielu autorów [8, 10,
15, 16] prawdopodobnie wynika ono z odczucia współodpowiedzialności
za opiekę nad matką i noworodkiem
w pierwszych chwilach po porodzie, a także z troski
o możliwe maltretowanie matki, która często nie jest
świadoma czynu, dokonanego w okresie szoku nierozpoznanego
poporodowego.
Socjologicznie przyczyny zabójstw okołoporodowych
upatruje się w czasach prehistorycznych [10, 17].
Należałoby się zastanowić czy takie zdarzenie występuje
w świecie zwierząt i, jeśli tak, jakie ma znaczenie? Fakt
usuwania, w tym także uśmiercania, młodych u zwierząt
nie jest czymś rzadkim. Instynkt nakazuje pozbawiać się
osobników słabych, chorych lub nawet całych miotów
w okresie niebezpieczeństwa lub niedostatku pożywienia.
W prehistorii to najczęściej nowonarodzone dzieci
poświęcano pogańskim bóstwom w ofierze. Starożytni
Grecy stosowali zabójstwa niechcianych dzieci jako
element regulacji liczebności populacji. Sposób uśmiercania
niemowląt przez przyduszanie ich przez matki

152
opisywano w średniowiecznych pokutnikach jako grzech
powszechny [18].
W późniejszych czasach społeczności przyjęły prawa
wyróżniające dzieciobójstwo, a kara zasądzana była
coraz częściej [19]. W XVII w. w Anglii oraz Północnej
Ameryce zabójstwa noworodków były tak powszechne,
iż stały się przestępstwem stołecznym [1, 18]. Jedną
z typowych kar za ten proceder było „workowanie”
polegające na tym, że kobietę, której udowodniono dzieciobójstwo
umieszczano w worku wraz z psem, kogutem
i wężem oraz wrzucano do wody.
Pierwsze ustawodawstwo bardziej humanitarne pojawiło
się w roku 1647 w Rosji, następnie przez ponad
200 lat wprowadzano je stopniowo w całej Europie.
Rozróżniono wtedy dzieciobójstwo od morderstwa i po-
wiązano do 1888 roku je z zaburzeniami psychicznymi
kobiet. W 1922 roku w Wielkiej Brytanii prawnie dostrzeżono
różnice w zachowaniu kobiet w okresie okołoporodowym,
jako bardziej podatne na choroby psychiczne
i wymagające opieki. Do końca XX wieku 29 krajów
zmodyfikowało system karny dla zabójstw około- i poporodowych,
dostrzegając wyjątkowe zmiany biologiczne,
jakie następują w organizmie kobiety w czasie ciąży
i zaraz po rozwiązaniu [2, 10].
Prawdopodobne przyczyny
Jak wspomniano powyżej zabójstwa niemowląt nie są
wyjątkowym „wynalazkiem” dzisiejszych czasów. Znalezienie
jednak przyczyn oraz zjawisk zapowiadających
tragedię może przyczynić się do zapobieżenia nieszczęścia,
a także pomóc w zrozumieniu indywidualnego przypadku,
a tym samym określeniu motywów zbrodni, co dalej może
pomóc w wymierzeniu odpowiedniej kary, adekwatnej do
czynu. Jakkolwiek nie ma jednej przyczyny i jednego motywu
zabójstw dokonywanych przez matki na swoich
dzieciach, tak samo leczenie i zapobieganie powinno być
prowadzone wieloczynnikowo. W oparciu o wieloletnie
obserwacje i analizę danych statystycznych Meyer i Oberman
[20] wyróżnili i opisali pięć kategorii ogólnych współczesnych
przypadków dzieciobójstwa opartych na socjologicznych,
kulturowych i ekonomicznych zmiennych.
Pierwszą kategorię stanowią zabójstwa noworodków,
które następują w okresie 24 godzin po narodzeniu. Zabójczynie
najczęściej to młode kobiety, których ciąże były
niechciane. Autorzy rozróżniają tutaj dwie podkategorie:
kobiety ze stanem głębokiego wyparcia i dysocjacji oraz
kobiety, które rozmyślnie ukrywają swoją ciążę.
Ocena psychiatryczna kobiet, które wypierają fakt
bycia w ciąży ujawniają często zaburzenia dysocjacyjne
powiązane z wczesną historią maltretowania w rodzinie
i niespójności życia rodzinnego. Ciąża tych kobiet przebiega
w wielu przypadkach bez fizycznych symptomów,
a poród następuje w samotności i ukryciu. Raportują one
również objawy depersonalizacji w czasie samego porodu,
doświadczając „rozdzielności z bólem”. Wiele doświadcza
krótkich epizodów rozszczepienia. Noworodek
Rafał W. Wójciak
nie podejmuje czynności fizjologicznych lub zostają one
zatrzymane przez działanie matki.
Drugą kategorią dzieciobójczyń opisaną przez Meyer
i Obermana [20] stanowią kobiety, które zabójstwa dokonują
pod wpływem lub przy współudziale partnera. Trzecią
kategorię stanowią noworodki umierające na skutek zaniedbania,
jako wynik rozkojarzenia matki lub innych współwystępujących
dystraktorów. Czwarta kategoria składa się
z kobiet, które na skutek niepowodzeń wychowawczych
doprowadzają do śmierci swoich dzieci przez stosowanie
nadmiernych kar cielesnych – znęcania się fizycznego.
Ostatnią piątą kategorię stanowią kobiety, u których
działania, w wyniku których ich dzieci zostają zamordowane
związane są z możliwością występowania u tych kobiet
zaburzeń psychicznych, jak: schizofrenia, depresja poporodowa
lub występowanie psychoz poporodowych.
Kobiety cierpiące na przewlekłe choroby psychiczne
jak schizofrenia częściej dopuszczają się aktów przemocy
wobec swoich nowonarodzonych dzieci na skutek
tego, iż stresory poporodowe lub ich zaostrzenie mogą
powodować inhibicję stosowanej farmakoterapii. Depresja
poporodowa może być związana z psychozami występującymi
u kobiet albo przez poród ujawnianymi.
W przypadku kobiet niepsychotycznych mało prawdopodobnym
jest, aby depresja poporodowa doprowadziła do
zabójstwa noworodka. Tego typu działanie u tych kobiet
może być związane z pobudkami „altruistycznymi”, depresyjnym
przekonaniem, że kobieta będzie złą matką lub nie
może zapewnić dziecku odpowiednich warunków życia
[10, 21, 22].
Zdaniem Hamilton i Harberger [23] oraz Meyer i Spinelli
[2] dane o zabójstwach noworodków i niemowląt,
podobnie jak dane o występowaniu psychoz poporodowych
sięgają już starożytności. Ponad 2000 lat temu Hipokrates
opisał psychozy poporodowe jako rodzaj szaleństwa wynikającego
ze zbyt małego przepływu krwi do mózgu. Natomiast
już w XIX w. Marce [17] publikuje pierwszą pracę
naukową dotyczącą psychozy około- i poporodowej. Badając
310 takich przypadków wyróżnił najczęstsze objawy,
takie jak: ogólne pobudzenie, majaczenie, dziwaczność
i złudzenia, a także utratę lub zniekształcenia pamięci
szczególnie w ostrych epizodach. Ostre stany manii pojawiały
się po kilku epizodach depresyjnych. Autor ten wiązał
obserwowane symptomy z zaburzeniami organicznymi
i wierzył, że są wynikiem wielu współistniejących dysfunkcji
organicznych. Wykazał się tym samym wysoką intuicją
korelującą z dzisiejszą wiedzą na temat osi hipokampalnoprzysadkowo-jajnikowej
[10, 21].
Wisner i wsp. [24] wyróżnili również w zespole psychoz
poporodowych psychotyczne zaburzenia poznawcze.
W ich badaniach zaobserwowano w grupie kobiet
bezpośrednio i w krótkim czasie po porodzie takie objawy,
jak: dezorganizacja, zachowania dziwaczne, zamyślenia,
zatrzymanie wzroku, złudzenia prześladowcze,
zagubienie orientacji i niedostateczna jakość zmysłów,
zaniedbywanie czynności codziennych. Zaburzenia poznawcze
były wykazywane w testach neuropsychologicznych.
Badane kobiety cierpiące na psychozy popo-

Ryzyko zabójstw i agresji wobec noworodków w okresie poporodowym u kobiet 153
rodowe wykazywały również objawy niespecyficzne, jak
halucynacje multisensoryczne składające się z organicznych
prezentacji psychotycznych. Rozpoznawano na
przemian w jednej chwili osłabienie zmysłów i dezorganizację
związaną z amnezją u kobiet, a w następnej
kwiecistość psychozy. Równocześnie badane z objawami
psychoz poporodowych przejawiały zachowania
agresywne i akty przemocy, potencjalnie niebezpieczne
dla nowonarodzonych dzieci [24, 25, 26].
Podsumowanie
Jakkolwiek symptomy zaburzeń psychologicznych
związanych z porodem są opisywane w literaturze, to dalej
nie są one reprezentowane w spisie chorób psychicznych
Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego jako je-
den, odrębny, specyficzny zespół diagnostyczny. DSM-IV
rozpoznaje wiele objawów nazywanych „with postpartum
onset” (z inicjacją w okresie poporodowym) dla rozpoznania
objawów rozpoczynających się w czasie do 4 tygodni
od porodu [27, 28, 29]. Jak uważa Spinelli [10] wydaje się
to nieuzasadnione ze względu na to, iż zespół psychozy
poporodowej ma kilka odrębnych komponentów. Po pierwsze
stanowi ewidentny przyspieszacz przebiegu ciąży i sa-
mego porodu. Jest też powiązany ze znaczącymi zmianami
endokrynologicznymi [5, 10]. Również dane literaturowe
wiążą zaburzenie to z chorobą afektywną (szczególnie
dwubiegunową) powiązaną z organicznymi objawami
delirium (utrata pamięci, upośledzenie w zakresie zmysłów
oraz zaburzenia poznawcze). W końcu, dysfunkcje poznawcze,
często opisywane, wykazywane są za pomocą
systematycznych badań oraz przeprowadzanych testów
neuropsychologicznych. Poznanie i zaklasyfikowanie opisywanego
zaburzenia pomogłoby rozpoznać czynnik ryzyka
zanim pojawiłby się on i spowodował nieodwracalne
skutki związane z psychozą poporodową, a w rezultacie
dzieciobójstwem.
PIŚMIENNICTWO
1. Lagaipa S.J., Suffer the little children: the ancient practice
of infanticide as a modern moral dilemma. Comp.
Pediatr. Nurs., 1990, 13, 241-51.
2. Meyer C.L., Spinelli M.G., Medical and legal dilemmas
of postpartum psychiatric disorders. [In:] M.G. Spinelli
(red.), Infanticide, Psychosocial and legal perspectives on
mothers who kill (s. 167-184). American Psychiatric Publishing,
Washington 2003.
3. Fluderska G., Sajkowska M., Kary fizyczne w dzieciństwie
– retrospekcje dorosłych Polaków. [W:] Dziecko
krzywdzone. Teoria, badania, praktyka. 2003, 3, 12-18.
4. Chang J., Berg C.J., Salzman L.E., Hrndon J., Homicide:
A leading cause of injury deaths among pregnant and
postpartum women in the United States, 1991-1999. Am.
J. Public Health, 2005, 95, 471-7.
5. Trautmann-Villalba P., Hornstein C., Children murdered
by their mothers in the postpartum period. Nervenarzt,
2007, 78, 1290-5.
6. Vernon-Roberts E., Infant death due to congenital abnormalities
presenting as a homicide. Am. J. Forensic
Med. Pathol., 1993, 14, 208-11.
7. Źródło internet: www.karasmierci.info.pl/Czerniejew1992
2003.htm, maj 2009.
8. Scherer E.A., Scherer Z.A.P., Reflections on the care delivered
in the suspected case of infanticide. Review Latino-American
Enfermagem, 2007, 15, 692-8.
9. Spinelli M.G., Infanticide, Psychosocial and legal perspectives
on mothers who kill. American Psychiatric Publishing,
Washington 2003.
10. Spinelli M.G., Maternal infanticide associated with mental
illness: Prevention and the promise of saved lives.
Am. J. Psychiatry, 2004, 161, 1548-57.
11. Kaye N.S., Infanticide. Am. J. Psychiatry, 2005, 162,
1228-9.
12. Taguchi H., Maternal filicide in Japan: analyses of 96 cases
and future directions for prevention. Seishin Shinkeigaku
Zasshi, 2007, 109, 110-27.
13. Overpeck M., Epidemiology of infanticide. [W:] M.G.
Spinelli (red.), Infanticide, Psychosocial and legal perspectives
on mothers who kill. American Psychiatric Publishing,
Washington, 2003, 19-23.
14. Overpeck M.D., Brenner, R.A., Trumble, A.C., Trifiletti,
L.B., Berendes, H.W., Risk factors for infant homicide in
the US, N. J. Med., 1998, 339, 1211-6.
15. McClain P.W., Sacks, J.J., Froehlke, R.G., Ewigman,
B.G., Estimates of fatal child abuse and neglect, US,
1979-88. Pediatrics, 1993, 91, 338-43.
16. Herman-Giddens M.E., Brown G., Verbiest S., Carlson
P.J., Hooten E.G., Howell E., Butts J.D., Underascertainment
of child abuse mortality in the US, JAMA,
1999, 282, 463-7.
17. Marce L.V., Traite de la folie des femmes enceintes, des
nouvelles accouchees et des nourrices. JB Bailliere et
Fils, Paris, 1858, żródło: Bibliothèque en ligne de la
République de la France.
18. Oberman M., Mothers who kill. American Criminal Law
Review, 1996, 34, 1-110.
19. Brockington I., Motherhood and mental Health. Oxford
University Press, Oxford, 1996.
20. Meyer C., Oberman M., Mothers who kill their children.
New York Un. Press, New York 2001.
21. Brockington I.: Postpartum psychiatric disorders. Lancet,
2004, 363, 303-10.
22. Hornstein C., Trautmann-Villalba P., Infanticide as a con-
sequence of postpartum bonding disorder. Nervenarzt,
2002, 78, 580-3.
23. Hamilton J.A., Harberger P.N., Postpartum psychiatric
illness. University of Pennsylvania Press, Philadelphia,
1992.
24. Wisner K.L., Gracious B.L., Piontek C.M., Peindl K.,
Perel, J.M., Postpartum disorders. [In:] Infanticide, Psychosocial
and legal perspectives on mothers who kill.
M.G. Spinelli (ed.), American Psychiatric Publishing,
Washington, 2003, 36-40.
25. Granja A.C., Zacarias E., Bergstrom S., Violent deaths:
the hidden face of maternal mortality. Br. J. Obstet. Gynaecol.,
2002, 109, 5-8.
26. Harper M., Parsons L., Maternal deaths due to homicide
and other injuries in North Carolina: 1992-1994, Obstet.
Gynecol., 1997, 90, 920-3.

154
27. Dietz P.M., Rochat R.W., Thomson B.L., Berg C.J., Griffin,
G.W., Differences in the risk of homicide and other
fatal injuries between postpartum women and other
women of childbearing age: implications for prevention,
Am. J. Public Health, 1988, 88, 641-3.
28. Charatan F., Woman may face death penalty in postnatal
depression case, BMJ, 2002, 324, 634-5.
29. Putkonen H., Weizmann-Henelius G., Collander J., Santila
P., Eronen M., Neonaticides may be more preventable
and heterogeneous than previously thought – neo-
Rafał W. Wójciak
naticides in Finland 1980-2000, Arch. Women’s Mental
Health, 2007, 10, 15-23.
Adres do korespondencji:
Rafał Wójciak
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Zakład Psychologii Klinicznej
ul. Bukowska 70
60-812 Poznań

Pielęgniarstwo Polskie 3(41), 155–157, 2011
ASTMA JAKO STAN ZAGROŻENIA ŻYCIA –
POSTĘPOWANIE RATOWNIKA MEDYCZNEGO
ASTHMA LIFE THREATERING PROBLEM – PARAMEDIC PROCEDURES
Streszczenie
Astma jest powszechnie występującą chorobą przewlekłą. Jest to
niezwykle ważny problem medyczny na całym świecie. W Polsce
choruje na astmę około 2 milionów ludzi, 8% dorosłych Polaków
i 5,4% dzieci. Światowe badania dotyczące astmy zawarte w ra-
porcie GINA 2006, wskazują na to, że kontrola astmy nie jest
zadowalająca. Około 70% chorych na astmę ma przynajmniej raz
w tygodniu napad astmy, a 20% chorych ma ten napad codziennie.
Ważne jest, aby ratownik medyczny potrafił rozpoznać objawy
zaostrzenia astmy. Zagrażające życiu objawy ratownik może
rozpoznać podczas badania pacjenta. Wstępne leczenie zaostrzenia
astmy opiera się na podaniu trzech głównych leków. Wstępnie
ratownik powinien podać pacjentowi wziewnie lek beta2-mime-
tyczny. Następnym krokiem jest podanie sterydów i tlenu. Ratownik
powinien mieć na uwadze pacjentów obarczonych ryzykiem
zatrzymania krążenia. W przypadku zatrzymania krążenia ratownik
powinien wdrożyć procedury ALS/ACLS oraz zadbać o zabezpieczenie
drożności dróg oddechowych, dobrą wentylację i le-
czyć odwracalne przyczyny zatrzymania krążenia.
Słowa kluczowe: ratownik medyczny, astma, beta2-mimetyki,
zatrzymanie krążenia.
Epidemiologia
Astma jest powszechnie występującą chorobą przewlekłą.
Charakteryzuje się rozwijającym w drogach oddechowych
stanem zapalnym i zwężeniem oskrzeli. Jest ważnym problemem
zdrowotnym na całym świecie, o czym świadczą dane
epidemiologiczne; liczbę chorych na astmę na świecie szacuje
się na 300 mln, liczbę zgonów z powodu astmy – na 250 000
rocznie. Chorobowość w niektórych krajach przekracza 15%
populacji ogólnej. Liczba chorych wzrasta przeciętnie o 50%
w ciągu dekady. W Polsce z powodu astmy cierpi 8,6% dzieci
i 5,4% dorosłych, a więc ponad 2 miliony osób. Wyniki badań
prowadzonych zarówno w Polsce, jak i na świecie wskazują, że
kontrola astmy, pomimo wprowadzenia jasnych standardów
postępowania, nie jest zadowalająca.
• Tylko około 30% chorych spełniało kryteria właś-
ciwie leczonej choroby (wg zaleceń GINA – Global
Initiative for Asthma 2006 Wytyczne Światowej
strategii rozpoznawania, leczenia i prewencji astmy)
AGATA DĄBROWSKA, MAREK DĄBROWSKI
Zakład Medycyny Katastrof
Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
p.o. Kierownik: dr n. med. Magdalena Witt
Summary
Asthma is a very common chronical disease. It’s important
health problem all over the world. In Poland suffer on asthma
about 2 milion people, 8,6% polish adult and 5,4% children.
World researches of Global Initiative for Asthma in 2006
showed that asthma controlling isn’t properly. Once on week
70% of ill patients have asthma attack, 20% of patients have
asthma attack every day. It’s important in paramedic work
detect acute asthma sings. This life threatering sings paramedic
can detect during primary and secondary patient’s examination
and control blood saturation. First threatment of acuta asthma
attack consists of three main medications. At the beginning
paramedic should give patient to inhale beta2-mimetic drug.
Next step is giving steroids and oxygen. Paramedic should
focus patients who can be potentially predicted to cardiac
arrest. In case of cardiac arrest paramedic should provide
ALS/ACLS procedures and carry about airway opening, good
ventilation and threat reversible cause of cardiac arrest.
Key words: paramedic, asthma, beta2-mimetic, cardiac arrest.
• Ponad 70% miało objawy astmy przynajmniej raz
w tygodniu, a 20% codziennie
• Tylko 27% stosowało wziewne glikokortykosteroidy.
Najbardziej zaskakująca dla badaczy była informacja,
że około 2/3 badanych twierdziło, że ich choroba
jest dobrze lub bardzo dobrze kontrolowana!
Niezależnie od leczenia farmakologicznego zawsze –
jeśli tylko jest to możliwe – chory powinien unikać lub
zmniejszać narażenie na czynniki uczulające oraz czynniki
wyzwalające objawy i zaostrzenia astmy. Może to ułatwić
uzyskanie i utrzymywanie kontroli astmy i zmniejszyć za-
potrzebowanie na leki.
Czynniki wyzwalające ataki to: alergeny, dym tytoniowy,
zanieczyszczenia powietrza, leki (kwas acetylosalicylowy),
beta-blokery, grypa, stres i inne – nieżyt nosa,
zapalenie zatok przynosowych i refluks żołądkowo-prze-
łykowy, a także stany fizjologiczne, takie jak miesiączka
i ciąża.

156
Postępowanie
Dla ratownika medycznego w codziennej pracy bardzo
pomocne w określeniu ciężkości zaostrzenia astmy
są objawy podmiotowe i przedmiotowe oraz wysycenie
hemoglobiny krwi tętniczej tlenem (SaO2) mierzonej za
pomocą pulsoksymetru (patrz tabela).
Leczenie zaostrzeń astmy
W leczeniu zaostrzeń astmy stosuje się głównie (kolejno,
w zależności od ciężkości zaostrzenia):
1) szybko działający beta2-mimetyk (inhalacja, nebulizacja
2,5–5 mg Salbutamol),
2) glikokortykosterydy podawane dożylnie (200–
500 mg Hydrokortizon i.v. dorosły, 5–10 mg/kg
masy ciała u dzieci),
Agata Dąbrowska, Marek Dąbrowski
Klasyfikacja ciężkości zaostrzeń astmy u dorosłych według Raportu GINA 2006 a
duszność
Objawy
Zaostrzenie
lekkie umiarkowane ciężkie
przy chodzeniu przy mówieniu w spoczynku
chory może się
położyć
mowa całymi zdaniami
świadomość
może być pobudzony
chory najczęściej
siedzi
fragmentami
zdań
zwykle pobudzony
chory przygarbiony,
podparty na rękach
zagrażające
zatrzymanie
oddychania
…………….
pojedynczymi słowami …………….
zwykle pobudzony senny lub splątany
częstość oddechów zwiększona zwiększona często > 30/min ……………..
praca dodatkowych mięśni oddechowych
i zaciąganie dołka nadmostkowego
świsty
zwykle nie występuje
umiarkowane,
często tylko
pod koniec
wydechu
zwykle
występuje
zwykle występuje
paradoksalne ruchy
oddechowe
głośne zazwyczaj głośne nie występują
tętno < 100/min 100–120/min > 120/min bradykardia
PaO 2 prawidłowec > 60 mm Hg
lub PaCO 2 < 45 mm Hg < 45 mm Hg
3) tlen (maska z rezerwuarem, ewentualnie początkowo
maska do nebulizacji).
W przypadku lekkiego lub umiarkowanego zaostrzenia
inhalacje szybko działającego beta2-mimetyku (np.
Salbutamolu) są zwykle najskuteczniejszym sposobem
zniesienia obturacji oskrzeli.
U pacjentów z cięższą astmą oraz niezdolnych do
przyjmowania lub niechcących przyjmować leku z inhalatora
lub w nebulizacji, można zastosować podskórne
wstrzyknięcia adrenaliny (epinefryny) w ramię 0,3–0,5
mg (dorosły), 0,01 mg/kg masy ciała u dzieci, w przypadku
braku poprawy można powtórzyć dawkę po 20 minutach.
W trakcie podawania leku należy monitorować
pacjenta pod względem nadmiernego działania adrenergicznego.
Adrenalina jako lek również działający na receptory
beta może być podana zamiennie w miejsce wziewnego
salbutamolu.
< 60 mm Hg
(możliwa sinica)
> 45 mm Hg
(możliwa niewydolność
oddechowa)
………………
……………….
SaO 2 > 95% 91–95% < 90% ………………..
a Stopień ciężkości zaostrzenia wskazuje na obecność kilku, ale niekoniecznie wszystkich wymienionych parametrów

Astma jako stan zagrożenia życia – postępowanie ratownika medycznego 157
U niektórych chorych można też rozważyć zastosowanie,
jako dodatkowych leków rozszerzających oskrzela,
siarczan magnezu podawany dożylnie. Podawanie siarczanu
magnezu jest zalecane zwykle w sytuacjach, kiedy klasyczne
postępowanie nie przynosi już efektu. Magnez hamuje
skurcze mięśni gładkich powodując rozszerzenie
naczyń oraz hipotensję zależną do dawki, dobrze reagującą
na podawanie płynów i presorów. Więc podanie (dorosły
2 g w 500 ml w 5% glukozie lub w 0,9% NaCl przez 20–60
min) pod kontrolą ciśnienia jest bezpieczne (ostrożnie
w niewydolności nerek) – w przypadku przedawkowania
należy podać chlorek wapnia. Stosowanie dożylnego siarczanu
magnezu (dawka 25–50 mg/kg/dawkę) w skojarzeniu
z beta2-mimetykiem wziewnym i glikokortykosteroidem
(10 mg/kg) podawanym ogólnoustrojowo poprawia
również leczenie ciężkich zaostrzeń astmy u dzieci.
Szczególną uwagę należy zwrócić na chorych:
1) którzy przebyli zaostrzenie astmy zagrażające życiu,
wymagające intubacji i wentylacji mechanicznej,
2) którzy byli hospitalizowani lub wymagali pilnej
interwencji lekarskiej z powodu astmy w ostatnim
roku,
3) którzy stosują lub niedawno zaprzestali stosować
glikokortykosterydy doustne,
4) którzy nie stosują obecnie glikokortykosterydów
wziewnych,
5) którzy wymagają częstego stosowania szybko
działającego beta2-mimetyku, zwłaszcza jeśli zużywają
miesięcznie więcej niż jedno opakowanie
salbutamolu (lub klinicznie równoważną ilość innego
leku),
6) z chorobą psychiczną lub problemami psychospołecznymi
w wywiadach, w tym chorych przyjmujących
leki sedatywne,
7) nieprzestrzegających planu leczenia astmy.
Chorzy ci są obciążeni dużym ryzykiem zgonu z powodu
astmy i wymagają niezwłocznej pomocy w przebiegu
zaostrzenia. W przypadku zatrzymania oddechu
działania obejmują ALS/ACLS polegający na zabezpieczeniu
drożności dróg oddechowych i prowadzeniu oddechu
zastępczego, eliminując odwracalną przyczynę
zatrzymania oddechu i krążenia.
PIŚMIENNICTWO
1. Global Initiative for Asthma (GINA) Global strategy for
asthma management and prevention. www.ginasthma.com
2. Kozielski J., Kruszewski J, Kuna P., Test kontroli astmy
Asthma Control Test (ACTTM). Próba uproszczenia oceny
stopnia kontroli astmy, Alergia, 2006, 2.
3. Podręcznik postępowania w nagłych stanach niewydolności
krążenia, AHA 2007, pod. red. John Field, str. 47,
50, 59, 90, 92, 94.
4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 14.01. 2009 r.
Dziennik Ustaw z dn. 26.01.2009 r. Nr 11 poz. 64 zmieniające
rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu
medycznych czynności ratunkowych, które mogą być
podejmowane przez ratownika medycznego.
5. Wytyczne Światowej Inicjatywy Zwalczania Astmy
(GINA 2006) Leczenie astmy u dorosłych, Med. Prakt.,
2005, 10, 75-111, Med. Prakt., 2006, 7-8, 103-127.
6. Zaawansowane zabiegi resuscytacyjne u dzieci, ERC
2005, pod. red. Janusz Andres, str. 109-110.
7. Specjalistyczne zabiegi resuscytacyjne u dorosłych, ERC
2006, pod. red. Janusz Andres, str. 153-157.
Adres do korespondencji:
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Zakład Medycyny Katastrof
Collegium A. Wrzoska
ul. Dąbrowskiego 79
60-529 Poznań

Pielęgniarstwo Polskie 3(41), 158–168, 2011
PASJE, ZAINTERESOWANIA ORAZ FORMY SPĘDZANIA WOLNEGO CZASU
STUDENTÓW POZNAŃSKICH UCZELNI WYŻSZYCH
THE PASSIONS, INTERESTS AND FORMS OF SPENDING FREE TIME
OF STUDENTS FROM POZNAN'S UNIVERSITIES
JOLANTA TOMCZAK 1 , WOJCIECH STRZELECKI 2
1 Studenckie Psychologiczne Koło Naukowe
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
2 Zakład Psychologii Klinicznej, Katedra Nauk o Zdrowiu, Wydział Nauk o Zdrowiu
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik Zakładu: dr hab. Ewa Mojs
Streszczenie
Wstęp. Zainteresowania, a w szczególności pasje, stanowią ważny
czynnik zdrowego trybu życia każdego człowieka. Dlatego też
warto, nie tylko posiadać pasje lub zainteresowania, ale też dążyć
do ciągłego ich rozwoju. Na przestrzeni naszego życia mogą się
one zmieniać, zacierać bądź ewoluować. Pasja może okazać się
czynnikiem decydującym o wyborze studiów bądź być czynnikiem
decydującym o wyborze drogi zawodowej. Pielęgnowanie
zainteresowań niezwiązanych z wybranym kierunkiem studiów
lub wykonywanym zawodem jest niemniej rozwijające.
Cel pracy. Głównym celem pracy jest określenie różnic pomiędzy
pasją a zainteresowaniami oraz rodzaju pasji i zainteresowań
deklarowanych przez studentów uczelni wyższych.
Materiał i metody. Grupę badawczą stanowiło 195 osób, będących
studentami poznańskich uczelni wyższych. Wśród ankietowanych
były 122 kobiety i 73 mężczyzn. Wiek badanych
osób wahał się od 20 do 51 lat. Narzędziem badawczym była
autorska ankieta oraz wybrane pytania zawarte w kwestionariuszu
autorstwa H. Eysencka, EPQ-R (Eysenck Personality
Questionnaire-Revised).
Wyniki. 61% badanych studentów posiada pasje, natomiast aż
94% studentów posiada zainteresowania, 6% z badanych studentów
nie posiada żadnych zainteresowań. Na podstawie
odpowiedzi uzyskanych z ankiety wyodrębniono 14 rodzajów
pasji i 17 rodzajów zainteresowań.
Wnioski. Pasja jest zjawiskiem odrębnym stosunkowo mniej
popularnym niż zainteresowania i z tego powodu należy traktować
ją odrębnie od zainteresowań.
Słowa kluczowe: pasja, zainteresowania, studenci uczelni wyższych.
Wprowadzenie
Termin „zainteresowanie” interpretowany jest w różny
sposób. Według Antoniny Guryckiej zainteresowanie
jest to „właściwość psychiczna, która przybiera postać
ukierunkowanej aktywności poznawczej o określonym
nasileniu i przejawia się w wybiórczym stosunku do
otaczających nas zjawisk. Zainteresowania są utrwaloną,
tj. pojawiającą się często i ukierunkowaną jednolicie
Summary
Introduction. Interest, especially passions, are an important
factor in a healthy life way of every human being. Therefore, it
is worth, not only have a passion or interests, but also strive for
their continuous development. Throughout our lives, they can
change, fade or evolve. Passion may be the factor which determinate
the choice of study or be a factor determining the
choice of career. Fostering interests unrelated with the chosen
field of study or job-is nevertheless developing.
Aim of the study. The main aim of this study is to define the
differences between passion and interests and the type of passions
and interests claimed by university students.
Materials and methods. The study group consisted of 195
students of Poznań Universities. Among the respondents were
122 women and 73 men. Age of respondents ranged from 20 to
51 years. The study instrument was an author's survey and
chosen questions from questionnaire H. Eysenck, EPQ-R (Eysenck
Personality Questionnaire-Revised).
Results. 61% of the students have a passion, and as much as
94% of students have interest 6% of students do not have any
interest. Based on responses received from the survey, distinguished
14 types of passion and 17 types of interest
Conclusions. Passion is a distinct phenomenon, relatively less
popular than the interest and therefore should be taken separately
from the interest.
Key words: passion, interests, university students.
ciekawością. Tak więc zaciekawienia stanowią podstawowy
element struktury zainteresowań” [1]. Natomiast
słownik psychologiczny nazywa zainteresowaniem względne
utrwalone dążenie do zajmowania się pewnymi przedmiotami
oraz jeden z czynników motywujących do pogłębiania
wiadomości, poszerzania wiedzy w danej dziedzinie,
który jednocześnie może stanowić ogniwo pośrednie
między ogólną ciekawością poznawczą jednostki a jej
zainteresowaniami [2].

Pasje, zainteresowania oraz formy spędzania wolnego czasu studentów poznańskich uczelni wyższych
Czasami zainteresowania daną tematyką mogą się
pogłębiać i ewoluować w pasję, która może być wyrażana
jako nadzwyczajne zainteresowanie, wręcz umiłowanie
czegoś, któremu towarzyszy uczucie podniecenia,
silny entuzjazm wyrażany w kierunku jakiegoś tematu,
pomysłu, osoby lub obiektu. Dana osoba posiada pasję,
kiedy cechuje ją silne pozytywne ukierunkowanie do
czegoś lub szczególne zainteresowanie jakąś czynnością
bądź tematyką.
Według prof. Piotra Balcerowicza, filozofa i kulturoznawcy
z Katedry Stosunków Międzynarodowych Szkoły
Wyższej Psychologii Społecznej, pasja jest podążaniem
za ideami, ich aktywną realizacją i poświęcaniem
im większości swojego czasu. Pasja według niego decyduje
o tym, co robimy w życiu, jakich wyborów dokonujemy
i w jakim kierunku idziemy. Prof. Piotr Balcerowicz
uważa również, „iż pasja nie może być zjawiskiem
biernym. Pasja zakłada aktywne i ciągłe realizowanie jej.
Jeśli tak nie jest, to jest to zwykłe zainteresowanie”.
Według Martina Seligmana, byłego przewodniczącego
Amerykańskiego Stowarzyszenia Psychologicznego
(APA), pasja jest składową szczęścia obok: głębokiego
związku emocjonalnego z rodziną oraz zadowolenia
z pracy [3].
Na podstawie pierwszej części badań (pt. Wybrane
czynniki osobowościowe jako predyktory kształtowania się
zainteresowań i pasji studentów uczelni wyższych) stwierdza
się, iż prawdopodobieństwo ukształtowania się pasji
wzrasta wprost proporcjonalnie do poziomu ekstrawersji
i odwrotnie proporcjonalnie do poziomu neurotyczności.
Wysoki poziom ekstrawersji w połączeniu ze zrównoważeniem
emocjonalnym opisuje osobę sangwinika.
Według Eysencka takie połączenie cech wiąże się ze
względnym zdrowiem psychicznym i fizycznym danej
jednostki. Dodatkowo charakteryzuje ją kreatywność rozumiana
jako umiejętność tworzenia nowych idei lub koncepcji,
co jednocześnie wpływa na rozwój intelektualny, społeczny
i kulturalny takiej osoby. Takie połączenie cech
może dać jednostce możliwość lepszego rozwoju osobistego
i wiązać się z posiadaniem pasji.
Współczesny świat ma możliwość zaoferowania wielu
propozycji spędzenia wolnego czasu. Pasja może
stanowić źródło ogromnego szczęścia i satysfakcji. Posiadanie
pasji może być przyczynkiem do bardziej satysfakcjonującego
życia zawodowego lub stanowić odskocznię/alternatywę
od nie lubianej pracy. Może jednak
ewoluować w niebezpiecznym kierunku, jako że nierzadko
osoba ją posiadająca poświęca jej cały swój wolny
czas, zaniedbując rodzinę i inne obowiązki.
Autorzy w ankiecie celowo rozdzielają pytania o posiadanie
zainteresowań i pasji w celu ich rozróżnienia
i unaocznienia rozbieżności tych zjawisk.
Materiał i metody
Grupę badaną stanowiło 195 osób, będących studentami
poznańskich uczelni wyższych (Uniwersytet Me-
159
dyczny – 72 osoby, Uniwersytet Przyrodniczy – 60,
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza – 22, Uniwersytet
Ekonomiczny – 37 i inne uczelnie – 4). Charakterystykę
grupy badanej ze względu na kierunek studiów przedstawia
rycina 1. i tabela 1.
Rycina 1. Grupa badana.
Figure 1. Research group.
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept
Wśród ankietowanych były 122 kobiety i 73 mężczyzn
w wieku od 20 do 51 lat. Większość badanych
mieściła się w przedziale wiekowym 20–30 lat (153
osoby), pozostałe grupy wiekowe: 31–40 lat – 29 osób,
41–50 lat – 12 osób, 51 lat – 1 osoba.
Narzędziem badawczym wykorzystanym w pracy
była samodzielnie skonstruowana ankieta; która składała
się z 4 pytań zamkniętych, w których badany miał do
wyboru jedną lub maksymalnie 4 z zaproponowanych
odpowiedzi, 5 pytań otwartych pozwalało respondentowi
na swobodną wypowiedź w danej kwestii.
Badanie główne poprzedzone było badaniem pilotażowym,
które posłużyło do skonstruowania ankiety użytej
w badaniu głównym. W celu przeprowadzenia wstępnych
badań próbnych wykorzystanych zostało 10 pytań opracowanych
we własnym zakresie. Były to pytania otwarte oraz
zamknięte. Badania pilotażowe objęły pięćdziesięciu studentów
i rozpoczęły się w roku 2009.
W celu wykonania ostatecznych badań (2010), pytania
z części wstępnej zostały w większości zamknięte oraz
częściowo poprawione, aby ostatecznie osiągnąć 9 pytań.
Natomiast dodane zostały wybrane pytania zawarte w kwestionariuszu
autorstwa H. Eysencka, EPQ-R (Eysenck Personality
Questionnaire-Revised) opartym o koncepcje osobowości.
Wytypowane zostały skale skrajne, mianowicie
skala ekstrawertyzmu (23 pytania) i neurotyzmu (24 pytania).
Wybór skal podyktowany został z jednej strony ich
użytecznością w określeniu również typologii temperamentalnej,
z drugiej te właśnie skale charakteryzuje zdecydowanie
wyższa trafność i rzetelność niż pominięte w kwestionariuszu
skale (skala psychotyzmu oraz skala kłamstwa).
W celu wykonania niezbędnych obliczeń stworzona
została baza danych w programie Microsoft Excel. Analizę
statystyczną wykonano za pomocą programu SPSS –
wersja 17.0.

160
Tabela 1. Grupa badana
Table 1. Research group
Uniwersytet
Medyczny
(72)
Wydział Nauk o Zdro-
wiu:
Pielęgniarstwo (51)
Elektroradiologia (2)
Ratownictwo medyczne
(5)
Fizjoterapia (1)
Zdrowie publiczne (2)
Wydział Farmaceutyczny:
Kosmetologia (9)
Wydział Lekarski I (2)
Źródło: opracowanie własne;
Source: own’s concept
Uniwersytet
Przyrodniczy
(60)
Technologia
Drewna –
meblarstwo (30)
Leśnictwo – spe-
cjalność ochrona
środowiska leśne-
go (30)
Jolanta Tomczak, Wojciech Strzelecki
Uniwersytet
Adama Mickiewicza
(22)
Geologia (1)
Turystyka
i rekreacja (8)
Gospodarka
przestrzenna(5)
Fizyka (1)
Psychologia klinicz-
na (1)
Socjologia (1)
Politologia (3)
Informatyka (1)
Prawo (1)
Ankieta zawierała metryczkę społeczno-demograficzną,
zawierającą informacje o płci, wieku, miejscu zamieszkania
i kierunku studiów badanych studentów.
Wyniki
W pytaniu pierwszym, zamieszczonym w ankiecie,
studenci proszeni byli o określenie czy posiadają bądź
nie posiadają zainteresowań, proszeni byli też o ich wymienienie.
Następne pytanie dotyczyło tego czy któreś
z wymienionych zainteresowań jest ich pasją.
Na podstawie uzyskanych odpowiedzi wyodrębniono 14
rodzajów pasji i 17 rodzajów zainteresowań, należą do nich:
sport (w tym: piłka nożna, aerobik, siłownia, pływanie,
kolarstwo, taniec, narciarstwo, sztuki walki, spacery, żużel
[speedway], siatkówka, joga, żeglarstwo, wędkarstwo); mo-
toryzacja; astronomia i fantastyka; nauki medyczne (w tym:
medycyna, kosmetologia, dietetyka, pielęgniarstwo, ratownictwo
medyczne); psychologia (psychoonkologia, hipnoza);
muzyka (śpiew, gra na instrumencie); przyroda i ekolo-
Uniwersytet
Ekonomiczny
(37)
Gospodarka międzynaro-
dowa (3)
Finanse
i rachunkowość (9)
Ekonomia (4)
Zarządzanie (13)
Towaroznawstwo (2)
Logistyka krajowa
i międzynarodowa (6)
Inne uczelnie
(4)
Politechnika Poznańska:
Mechatronika (1)
Wyższa Szkoła Nauk
Humanistycznych
i Dziennikarstwa
Politologia (2)
Wyższa Szkoła
Bankowa:
Finanse
i rachunkowość(1)
gia (zwierzęta, ornitologia, ogrodnictwo, leśnictwo, łowiectwo,
florystyka); geografia i turystyka (geologia, góry);
informatyka (komputery, gry komputerowe, nowoczesne
technologie informatyczne); architektura i budownictwo
(konstrukcje, modelarstwo, meblarstwo); sztuki plastyczne
(malarstwo, dekoracja wnętrz, garncarstwo, plastyka,
robótki ręczne, feng-shui); matematyka i ekonomia (finanse,
giełda); film, teatr, książki; historia, prawo i nauki
polityczne; języki obce, moda i fotografia; inne (szachy,
harcerstwo, militaria, kolekcjonerstwo, kulinaria, zakupy,
praca społeczna). Szczegółowy rozkład procentowy zainteresowań
i pasji prezentują odpowiednio ryciny 2. i 3.
Z analizy zaprezentowanych danych wynika, iż
wśród zainteresowań i pasji dominowały: sport, muzyka,
film, teatr, książki oraz przyroda i ekologia. Najczęściej
wymieniane przez badanych studentów pasje to odpowiednio:
sport; muzyka; przyroda i ekologia; film, teatr,
książki; następnie: sztuki plastyczne, motoryzacja, geografia
i turystyka, moda i fotografia; nauki medyczne;
historia, prawo i nauki polityczne; psychologia; inne;
architektura i budownictwo; języki obce. Wśród dekla-

Pasje, zainteresowania oraz formy spędzania wolnego czasu studentów poznańskich uczelni wyższych
rowanych przez studentów pasji zabrakło: matematyki,
astronomii i fantastyki oraz ekonomii i informatyki.
Na podstawie przeprowadzonych testów statystycznych
nie stwierdzono zależności statystycznej pomiędzy
płcią a posiadaniem pasji. Jednakże aż o 10% więcej
mężczyzn niż kobiet posiada pasję. Większość z bada-
Rycina 2. Zainteresowania badanych.
Figure 2. Interests of the respondents.
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept
Rycina 3. Pasje badanych.
Figure 3. Passions of the respondents.
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept
161
nych studentów (61%) ukształtowało na przestrzeni
swojego życia jakąś pasję. Zależność płci i posiadania
pasji przedstawia tabela 2.
W populacji badanych studentów mężczyźni częściej
niż kobiety wybierali następujące pasje: sport, muzyka,
architektura i budownictwo, motoryzacja, historia, prawo

162
i nauki polityczne, psychologia. Kobiety zaznaczały najczęściej:
film, teatr, książki, sztuki plastyczne, przyrodę i ekologię,
modę i fotografię. Rodzaje pasji w zależności od płci
przedstawia rycina 4.
Ciekawym jest fakt, że kobiety również pasjonują się
motoryzacją, natomiast żadna z kobiet nie wskazała
architektury i budownictwa, jako swoich pasji; żaden
mężczyzna natomiast nie wskazał sztuk plastycznych.
Pozostałe pasje (nauki medyczne, języki obce, geografia
i turystyka) występowały u obu płci w porównywalnym
natężeniu.
Tabela 2. Zależność pomiędzy płcią a posiadaniem pasji
Table 2. Relation between gender and having a passion
Płeć
Jolanta Tomczak, Wojciech Strzelecki
Fakt posiadania pasji (%)
posiada pasję nie posiada pasji
Ogółem
kobieta 57,6 42,4 100,0
mężczyzna 67,1 32,9 100,0
Ogółem 61,0 39,0 100,0
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept
Rycina 4. Zależność pomiędzy płcią a posiadaniem określonej pasji wśród badanych studentów.
Figure 4. Relation between gender and specific passion.
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept
Tabela 3. Zależności pomiędzy uczelnią a posiadaniem pasji
Table 3. Relation between University and having passion
Uczelnia
Fakt posiadania pasji (%)
posiada pasję nie posiada pasji
Ogółem
Uniwersytet Medyczny 68,1 31,9 100,0
Uniwersytet Przyrodniczy 58,3 41,7 100,0
Uniwersytet Adama Mickiewicza 58,3 41,7 100,0
Uniwersytet Ekonomiczny 51,4 48,6 100,0
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept
Analizując zależności pomiędzy uczelnią a posiadaniem
pasji, które są zamieszczone w tabeli 3. warto
zwrócić uwagę na fakt, iż aż 68% studentów Uniwersytetu
Medycznego w Poznaniu deklaruje posiadanie pasji.
Jest to wynik przewyższający pozostałe badane uczelnie
o co najmniej 10%. Najmniejszy odsetek studentów
posiadających pasję odnosi się do Uniwersytetu Ekonomicznego
i wynosi 48,6%. Studenci Uniwersytetu Przyrodniczego
oraz Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
posiadają pasję w takim samym zakresie procentowym,
wynoszącym 58,3%.
Ogółem 61,0 39,0 100,0

Pasje, zainteresowania oraz formy spędzania wolnego czasu studentów poznańskich uczelni wyższych
Rodzaje deklarowanych przez studentów pasji różniły
się w zależności od danej uczelni wyższej. I tak odpowiednio
studenci Uniwersytetu Medycznego deklarowali pasje
przede wszystkim w następujących dziedzinach: nauki
medyczne, sport, przyroda i ekologia, muzyka, film, teatr,
książki. Uniwersytet Ekonomiczny: sport, muzyka, motoryzacja,
geografia i turystyka, sztuki plastyczne i języki obce.
Uniwersytet Adama Mickiewicza: psychologia, film, teatr,
książki; historia, prawo i nauki polityczne, moda i fotografia.
Uniwersytet Przyrodniczy: przyroda i ekologia, architektura
i budownictwo, sport, muzyka, sztuki plastyczne.
Omawiane wyniki mogą sugerować, iż studenci przy wyborze
kierunku studiów bazują na swoich pasjach (lub zależność
ta jest odwrotna).
W tabeli 4. zestawione zostały kolejne dwa czynniki,
tym razem odnoszące się do zależności pomiędzy miejscem
zamieszkania studentów a posiadaniem pasji. Nie
zauważono istotnego wpływu miejsca zamieszkania na
posiadanie pasji, lecz co może początkowo dziwić, największy
odsetek badanych studentów z pasją mieszka na
wsi odpowiednio 64,7%. Może to oznaczać, iż dostępność
i różnorodność form spędzania wolnego czasu jakie
ma do zaoferowania duże miasto nie wystarczy, aby
rozwinęła się w ludziach pasja.
W miastach powyżej 100 tysięcy mieszkańców dominował:
sport, muzyka i nauki medyczne, natomiast
nikt ze studentów z tej grupy nie pasjonuje się: psychologią,
architekturą i budownictwem, sztukami plastycznymi.
Miasta powyżej 10 tys. mieszkańców: sztuki plastyczne,
muzyka, sport natomiast kategoria „inne” występuje
tylko w tej grupie studentów.
Miasta do 10 tys. mieszkańców: przede wszystkim psychologia,
następnie sport, przyroda i ekologia oraz moda
i fotografia; brak: nauk medycznych, historii, prawa i nauk
politycznych, języków obcych.
Na wsi: przyroda i ekologia, muzyka, sport, film, teatr,
książka; brak: nauki medyczne, psychologia, architektura
i budownictwo, języki obce. Przyroda i ekologia
oraz motoryzacja występowały głównie na wsiach.
Tabela 4. Zależność pomiędzy miejscem zamieszkania a posiadaniem pasji
Table 4. Relations between the place of life and passion
zamieszkanie
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept
Fakt posiadania pasji (%)
posiada pasję nie posiada pasji
Ogółem
wieś 64,7 35,3 100,0
miasto do 10 tys. mieszkańców 56,0 44,0 100,0
miasto powyżej
10 tys. mieszkańców
miasto powyżej
62,3 37,7 100,0
100 tys.
mieszkańców
58,6 41,4 100,0
Ogółem 61,0 39,0 100,0
163
Małe miasta: psychologia i architektura i budownictwo.
Nauki medyczne, sport i języki obce to domena
dużych miast.
Na kolejnym etapie badań wyodrębniono najczęstsze
formy spędzania wolnego czasu wśród badanych studentów.
Analizując ryciny 5. i 6. można wnioskować, że studenci
z obu badanych grup najwięcej wolnego czasu spędzają
z bliskimi, korzystając z Internetu, oraz na oglądaniu
filmów. Badani studenci bez pasji dwukrotnie częściej swój
wolny czas spędzali korzystając z Internetu i oglądając
filmy. Studentki nie posiadające pasji dwukrotnie częściej
swój wolny czas spędzały korzystając z Internetu. Badani
studenci z pasją, jako formę spędzania wolnego czasu, zde-
cydowanie częściej zaznaczali kategorię „inne”, co może
świadczyć o ich większej kreatywności w organizowaniu
wolnego czasu. Studenci z obu kategorii na odpoczynek
poświęcają podobną ilość czasu.
Następny etap badań nawiązywał do określenia jak dużo
czasu dziennie badani studenci spędzają: oglądając telewizję,
przed komputerem oraz na dosypianiu. Wyniki zestawiono
w postaci rycin 7. i 8.
Analiza danych wykazała, że studenci najwięcej godzin
dziennie spędzali korzystając z komputera, natomiast
rzadziej oglądali telewizję. Dość duża grupa studentów
w ogóle nie ogląda telewizji, natomiast zaledwie kilkoro
z badanych osób nie korzysta z Internetu. Mniej niż połowa
badanych studentów śpi w ciągu dnia (przeważnie od
1 do 2 godzin).
Na podstawie zrealizowanych testów nie wykazano
istotności statystycznej odnośnie posiadania zainteresowań
a płcią. Zależność płci i posiadania zainteresowań
obrazuje tabela 5. Jednakże aż 93,8% studentów posiada
zainteresowania i jedynie 6,2% z nich ich nie posiada.
Nie wykazano istotnych różnic względem płci studentów,
jednak prawie dwa razy więcej studentów niż studentek
nie posiada zainteresowań.

164
KOBIETY MĘŻCZYŹNI OGÓŁEM
Jolanta Tomczak, Wojciech Strzelecki
Rycina 5. Formy spędzania wolnego czasu studentów posiadających pasje.
Figure 5. The way of spending free time by students who have passion.
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept
KOBIETY MĘŻCZYŹNI OGÓŁEM
Rycina 6. Formy spędzania wolnego czasu studentów nieposiadających żadnej pasji.
Figure 6. The way of spending free time by students who haven’t had passion.
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept

Pasje, zainteresowania oraz formy spędzania wolnego czasu studentów poznańskich uczelni wyższych
TELEWIZJA KOMPUTER DOSYPIANIE
Rycina 7. Ilość czasu jaką spędzali badani studenci posiadający pasję na oglądaniu telewizji, przed komputerem i na dosypianiu.
Figure 7. The amount of time spent by examined students without a passion, for watching TV, the computer and the nap.
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept
TELEWIZJA KOMPUTER DOSYPIANIE
Rycina 8. Ilość czasu, jaką badani studenci nie posiadający pasji, spędzali na oglądaniu telewizji, przed komputerem i na dosypianiu.
Figure 8. The amount of time spent by examined students with a passion, for watching TV, the computer and the nap.
Źródło: opracowanie własne, Source: own’s concept
165

166
Analizując zależności między uczelnią a posiadaniem
zainteresowań, które są zamieszczone w tabeli 6.
warto zwrócić uwagę na fakt, iż aż 20,8% studentów
Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu nie posiada
zainteresowań. A największy odsetek – odpowiednio
97,3% studentów Uniwersytetu Ekonomicznego
posiada zainteresowania.
Zestawienie miejsca zamieszkania z posiadaniem zainteresowań
zostało zaprezentowane w tabeli 7. Studenci mieszkający
na wsiach stanowili największy odsetek studentów
nie posiadających zainteresowań (9,8%) a największy procent
studentów posiadających zainteresowania mieszkało w
miastach pow. 100 tys. mieszkańców. Są to jednak różnice
zbyt małe i nieistotne statystycznie (głównie ze względu na
bardzo małą liczbę studentów w grupie nie posiadających
zainteresowań).
Jolanta Tomczak, Wojciech Strzelecki
Tabela 5. Zależność pomiędzy płcią a posiadaniem zainteresowań
Table 5. Relation between gender and having interests
Płeć
Czy posiadasz
zainteresowania? (%)
nie tak
Ogółem
kobieta 7,2 92,8 100,0
mężczyzna 4,3 95,7 100,0
Ogółem 6,2 93,8 100,0
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept
Tabela 6. Zależności pomiędzy uczelnią a posiadaniem zainteresowań
Table 6. Relation between University and having interests
Płeć
Czy posiadasz
zainteresowania? (%)
nie tak
Ogółem
kobieta 7,2 92,8 100,0
mężczyzna 4,3 95,7 100,0
Ogółem 6,2 93,8 100,0
Źródło: opracowanie własne
Tabela 7. Zależność pomiędzy miejscem zamieszkania a posiadaniem zainteresowań
Table 7. Relation between the place of life and having interests
wieś
miasto
do 10 tys.
mieszkańców
Zamieszkanie (%)
miasto
powyżej 10 tys.
mieszkańców
miasto
powyżej 100 tys.
mieszkańców
Ogółem
Czy posiadasz
nie 9,80 4,00 6,56 3,45 6,15
zainteresowania? tak 90,20 96,00 93,44 96,55 93,85
Ogółem 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept
Kolejne pytanie odnosiło się do skali nudy. Studentów
poproszono o zaznaczenie odpowiedniego dla siebie przedziału
w skali nudy. Analiza wyników w zestawieniu z płcią,
która jest przedstawiona w tabeli 8, pokazała, iż nie ma
istotnych różnic statystycznych odnośnie skali nudy pomiędzy
badanymi studentami i studentkami. Skala nudy została
również porównana z uczelniami w których kształcili się
badani studenci – tabela 9., oraz z miejscem zamieszkania –
tabela 10. Studenci Uniwersytetu Adama Mickiewicza jako
jedyni zaznaczyli odp. „bardzo często” (4,17%). Najmniej
studentów Uniwersytetu Ekonomicznego zaznaczyło odp.
„nigdy” odpowiednio 13,51%. Jednakże badani studenci ze
wszystkich uczelni nudzili się w większości „rzadko”. Najczęściej
nudzili się studenci z mniejszych miejscowości,
„nie nudzą się” najczęściej osoby z miast powyżej 100 tysięcy
mieszkańców, co może być związane z większym
wyborem i dostępnością form spędzania wolnego czasu.

Pasje, zainteresowania oraz formy spędzania wolnego czasu studentów poznańskich uczelni wyższych
Tabela 8. Zależność pomiędzy skalą nudy a płcią
Table 8. Relation between gender and the scale of boredom
Jak często
się nudzisz:
Płeć (%)
kobieta mężczyzna
Ogółem
nigdy 24,00 24,29 24,10
prawie nigdy 28,80 25,71 27,69
rzadko 41,60 47,14 43,59
często 5,60 1,43 4,10
bardzo często 1,43 0,51
Ogółem 100,00 100,00 100,00
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept
Tabela 9. Zależność pomiędzy skalą nudy a uczelnią
Table 9. Relation between the scale of boredom and the University
Uniwersytet
Medyczny
Uniwersytet
Przyrodniczy
Uczelnia (%)
Uniwersytet
Adama
Mickiewicza
Uniwersytet
Ekonomiczny
Ogółem
nigdy 26,39 25,00 29,17 13,51 24,10
Jak często
prawie
nigdy
30,56 28,33 16,67 29,73 27,69
się rzadko 38,89 45,00 41,67 51,35 43,59
nudzisz:
często 4,17 1,67 8,33 5,41 4,10
bardzo
często
4,17 0,51
Ogółem 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00%
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept
Tabela 10. Zależność pomiędzy skalą nudy a miejscem zamieszkania
Table 10. Relation between the scale of boredom and the place of life
wieś
miasto
do 10 tys.
mieszkańców
Zamieszkanie (%)
miasto
powyżej 10
tys. mieszkańców
miasto
powyżej 100
tys. mieszkańców
Ogółem
nigdy 15,69 28,00 22,95 31,03 24,10
Jak często
prawie
nigdy
27,45 20,00 31,15 27,59 27,69
się rzadko 52,94 36,00 44,26 37,93 43,59
nudzisz:
często 3,92 16,00 3,45 4,10
bardzo
często
1,64 0,51
Ogółem 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept
167

168
Wnioski
1. Na podstawie danych uzyskanych z ankiet wyliczono,
iż 61% badanych studentów posiada pasje, natomiast
aż 94% studentów posiada zainteresowania.
2. Wartości te pokazują, iż pasja jest zjawiskiem odrębnym
stosunkowo mniej popularnym niż zainteresowania
i z tego powodu należy traktować ją odrębnie od
zainteresowań.
3. Najwyższy wskaźnik posiadania pasji deklarowali
studenci Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu – 68%,
jest to wynik o 10% wyższy niż na pozostałych badanych
uczelniach.
4. Aż 20,8% studentów Uniwersytetu Adama Mickiewicza
w Poznaniu nie posiada zainteresowań. A największy
odsetek (97,3%) studentów Uniwersytetu Ekonomicznego
posiada zainteresowania.
5. Badani studenci z pasją, jako formę spędzania
wolnego czasu, zdecydowanie częściej zaznaczali kategorię
„inne”, co może świadczyć o ich większej kreatywności
w organizowaniu wolnego czasu.
6. Pasja nie jest zależna od ilości wolnego czasu.
7. Studenci z obu badanych grup najwięcej wolnego
czasu spędzają z bliskimi, korzystając z Internetu oraz na
oglądaniu filmów.
Jolanta Tomczak, Wojciech Strzelecki
8. Badani studenci nudzili się w większości rzadko.
Na podstawie udzielanych odpowiedzi stwierdza się, iż
częściej nudzili się studenci nieposiadający pasji.
9. Badania wykazały, że studenci najwięcej czasu
spędzali korzystając z komputera. Dość duża grupa studentów
w ogóle nie ogląda telewizji, natomiast zaledwie
kilkoro z badanych osób nie korzysta z komputera w ciągu
dnia. Mniej niż połowa badanych studentów śpi w ciągu
dnia, (przeważnie od 1 do 2 godzin) większość z nich nie
śpi w dzień w ogóle.
PIŚMIENNICTWO
1. Gurycka A., Rozwój i kształtowanie zainteresowań, WSiP,
Warszawa 1978.
2. Słownik psychologiczny, red. W. Szewczuk, Wiedza Powszechna,
Warszawa 1979.
3. Bolyen-Fitzgerald M., Obrazy naszego umysłu, Wydawnictwo
Sonia Draga, Katowice 2010.
Adres do korespondencji:
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Zakład Psychologii Klinicznej
Collegium Stomatologicum
ul. Bukowska 70
60-812 Poznań

Pielęgniarstwo Polskie 3(41), 169–174, 2011
TRENING MARSZOWY W REHABILITACJI KARDIOLOGICZNEJ
WALKING TRAINING IN CARDIAC REHABILITATION
Streszczenie
Celem niniejszej pracy był przegląd badań dotyczących skuteczności
treningu marszowego stosowanego w rehabilitacji
kardiologicznej. Praca zawiera definicję rehabilitacji, w tym
rehabilitacji kardiologicznej, omawia rolę treningu marszowego
w rehabilitacji kardiologicznej, przybliża tematykę treningu
marszowego, a także efekty jego zastosowania w programach
rehabilitacji kardiologicznej.
Słowa kluczowe: rehabilitacja kardiologiczna, trening marszowy.
Wstęp
Marsz jest najbardziej naturalną formą lokomocji
człowieka. Mogą go uprawiać dorośli, dzieci a nawet
kobiety w ciąży. Odkąd tylko człowiek przyjął pozycję
wyprostowaną, marsz służył mu za najbardziej efektywną
formę przemieszczania się w terenie.
Obecnie marsz również znajduje takie zastosowanie,
jednak rozwój techniki ograniczył go do bardzo niewielkich
odległości. Zaprzątnięci pracą i przyzwyczajeni, że większość
męczących czynności wykonują za nas maszyny,
skracamy go najczęściej do przejścia z miejsca pracy do
zaparkowanego tuż obok samochodu czy dojścia do przystanku
autobusowego.
Uwzględniając fakt, że znaczna część naszego dnia
upływa w pozycji siedzącej oraz że większość z nas nie
jest zapalonymi sportowcami dochodzimy do wniosku,
że marsz jest tak naprawdę jedyną formą aktywności
fizycznej, którą wykonujemy codziennie. Dzięki temu
chód staje się doskonałym narzędziem w rękach współczesnej
rehabilitacji – w tym rehabilitacji kardiologicznej,
ponieważ:
– marsz jest naturalną i bezpieczną formą ruchu
– trening marszowy jest łatwy do przeprowadzenia
– nie wymaga specjalistycznego sprzętu
– nie wymaga specjalnych pomieszczeń
– nie pociąga za sobą kosztów
– można wykonywać go samodzielnie
– jest dobrze akceptowany przez pacjentów.
WOJCIECH KURLAPSKI
Wydział Nauk o Zdrowiu
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
student I roku Pielęgniarstwa i II SUM Fizjoterapii
Summary
The purpose of this study was to review research on the effectiveness
of walking training used in cardiac rehabilitation. The
article includes the definition of rehabilitation, including cardiac
rehabilitation, discusses the role of walking training in
cardiac rehabilitation, presents the topic of walking training,
and the effects of its use in cardiac rehabilitation programs.
Key words: cardiac rehabilitation, walking training.
Rehabilitacja
Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia
,,rehabilitacja to kompleksowe postępowanie w odniesieniu
do osób niepełnosprawnych fizycznie i psychicznie,
które ma na celu przywrócenie pełnej lub możliwej
do osiągnięcia sprawności fizycznej i psychicznej, zdolności
do pracy i zarobkowania oraz zdolności do brania
czynnego udziału w życiu społecznym”.
Rehabilitacja jest procesem medyczno–społecznym,
który ma na celu poprawę jakości życia osób chorych
i niepełnosprawnych. Rozwój rehabilitacji (jako jednej
ze specjalności medycznych) rozpoczął się tuż po drugiej
wojnie światowej. Zaczęto uznawać ją wtedy za
integralną, trzecią fazę procesu terapeutycznego – obok
diagnozowania i leczenia [1].
W Polsce głównymi twórcami rehabilitacji medycznej
byli: prof. Wiktor Dega, prof. Adam Gruca, prof.
Kazimiera Milanowska oraz prof. Marian Weiss. Dzięki
ich zaangażowaniu i uznawanej na całym świecie wiedzy
zrodziła się w Polsce idea rehabilitacji opartej na
czterech głównych zasadach: powszechności, kompleksowości,
wczesności, ciągłości.
1. Rehabilitacja powszechna
Uchwała Sejmu RP z dnia 1.08.1987 r. (Karta Praw
Osób Niepełnosprawnych) gwarantuje nam powszechną
dostępność rehabilitacji. Świadczenia rehabilitacyjne w
różnym zakresie powinny być dostępne dla pacjentów
bez względu na stopień zamożności, wiek czy miejsce
zamieszkania. Rehabilitację uznano również za nieod-

170
łączną część postępowania we wszystkich specjalnoś-
ciach lekarskich [3].
2. Rehabilitacja kompleksowa
Podstawowym warunkiem skuteczności działań w
dziedzinie rehabilitacji jest jej kompleksowość. Prawidłowe
prowadzenie rehabilitacji wymaga współpracy
całego zespołu rehabilitacyjnego (fizjoterapeutów, lekarzy,
pielęgniarek, psychologów, pedagogów, terapeutów
zajęciowych, pracowników socjalnych, techników ortopedycznych
i inżynierów). Często niezbędne są także
konsultacje innych specjalistów, np. ortopedów, urologów,
neurologów czy neurochirurgów (zależnie od aktualnego
stanu pacjenta). Obok problemów leczniczych
kompleksowa rehabilitacja obejmuje także sprawy socjalne,
często niezwykle istotne dla dalszych losów pacjenta,
a także rehabilitację psychiczną i zawodową [3].
3. Rehabilitacja wczesna
Wczesne podjęcie rehabilitacji jest często warunkiem
powodzenia leczenia i uniknięcia późniejszej niepełnosprawności.
Jeśli to możliwe, rehabilitacja powinna
rozpocząć się już w okresie leczenia, a nawet od samego
przyjęcia chorego do szpitala (przygotowanie do zabiegu)
[3, 8].
4. Rehabilitacja ciągła
Ciągłość rehabilitacji może być zapewniona poprzez
różne formy usprawniania – zarówno w warunkach leczenia
stacjonarnego, jak i ambulatoryjnego, a także jako rehabilitacja
środowiskowa w domu pacjenta. Jest ona również
ściśle powiązana z rehabilitacją zawodową i społeczną.
Powinna być prowadzona do uzyskania pełnej sprawności,
a gdy to nie jest możliwe – do czasu uzyskania optymalnych
mechanizmów kompensacyjnych, które utrwalą wyniki
usprawniania lub utrzymają uzyskaną kondycję. [3, 8]
Rehabilitacja kardiologiczna
Definicja
W 1964 roku Światowa Organizacja Zdrowia zdefiniowała
rehabilitację kardiologiczną jako „działanie, pod
wpływem którego osoba z chorobą serca przywracana
jest do optymalnego stanu zarówno fizycznego, medycznego,
psychicznego, emocjonalnego, seksualnego, socjalnoekonomicznego,
jak i zawodowego”. Obecna definicja
WHO z 1993 roku określa rehabilitację kardiologiczną
jako: „kompleksowe i skoordynowane stosowanie środków
medycznych, socjalnych, edukacyjnych, ekonomicznych
i zawodowych w celu przystosowania chorego do nowego
życia i umożliwienia mu uzyskania jak największej sprawności”.
Cele
Do celów współcześnie rozumianego programu kompleksowej
rehabilitacji kardiologicznej należą przede
wszystkim:
Wojciech Kurlapski
– przyspieszenie powrotu chorego do optymalnego
stanu zdrowia
– ułatwienie zaakceptowania przez niego nowej sytuacji
życiowej
– zmniejszenie prawdopodobieństwa nawrotu choroby
i jej powikłań
– utrzymanie przez chorego, najdłużej jak to możliwe,
pełnej samodzielności [7].
Standardy
Według standardów rehabilitacji kardiologicznej przyjętych
przez Polskie Towarzystwo Kardiologiczne stałymi
elementami kompleksowej rehabilitacji kardiologicznej są:
– ocena stanu klinicznego chorego
– ustalenie optymalnego leczenia farmakologicznego
– rehabilitacja fizyczna
– rehabilitacja psychospołeczna
– ocena i zwalczanie czynników ryzyka choroby
wieńcowej
– modyfikacja stylu życia
– edukacja pacjentów i ich rodzin
– monitorowanie postępów rehabilitacji [12].
Standardy postępowania rehabilitacyjnego zalecają:
– bezzwłoczne wdrażanie rehabilitacji
– kontynuowanie jej w sposób ciągły
– prowadzenie etapami
– dostosowywanie do indywidualnych potrzeb chorego
zależnie od stanu jego zdrowia
– prowadzenie w sposób akceptowalny zarówno dla
pacjenta, jak i jego rodziny i otoczenia [7].
Kompleksowość
Na początku XXI wieku poprzez kompleksowość rehabilitacji
kardiologicznej rozumiemy łączenie oraz
wzajemne uzupełnianie się trzech form oddziaływań
terapeutycznych: rehabilitacji w znaczeniu rekonwalescencji
ruchowej, prewencji schorzeń kardiologicznych
układu krążenia oraz wpływania na sferę psychiczną
chorego. W tak rozumianej kompleksowej rehabilitacji
kardiologicznej szczególną rolę pełni wysiłek fizyczny,
którego stosowanie nie tylko poprawia jakość życia, ale
też je wydłuża, a także może spowolnić postęp choroby
i ograniczyć występowanie kolejnych jej nawrotów [7].
Trening fizyczny w rehabilitacji kardiologicznej
Rola wysiłku fizycznego
Zarówno wysiłek fizyczny, jak i zwiększenie ogólnej
aktywności fizycznej odgrywają szczególną rolę we
współczesnej rehabilitacji kardiologicznej (rozumianej
kompleksowo). Powoduje on szybszy powrót do sprawności
fizycznej, poprawia jakość życia, prowadzi do
spowolnienia postępu choroby, ogranicza występowanie
kolejnych jej epizodów, a także zmniejsza ryzyko śmierci.
Powinien być zalecany oraz skutecznie egzekwowany
u chorych cierpiących na choroby sercowo-naczyniowe
w każdym wieku, odpowiednio do stopnia zaawansowania
choroby [7].

Zgodnie ze współczesnym stanem wiedzy istnieje
odwrotna zależność pomiędzy stopniem wydolności
fizycznej a śmiertelnością całkowitą, co związane jest
głównie z mniejszą częstością występowania choroby
niedokrwiennej serca. Ponadto coraz więcej dowodów
wskazuje na korzystny wpływ wysiłku fizycznego na
częstość występowania innych przewlekłych chorób,
takich jak cukrzyca typu 2, otyłość i depresja [5].
Wpływ wydolności i aktywności fizycznej na rokowanie
Dzięki długoterminowym badaniom obserwacyjnym,
przeprowadzonym między innymi przez Morrisa,
Paffenbargera i Slattery [5] wiemy, że zwiększenie codziennej
aktywności fizycznej wiąże się ze zmniejszeniem
zapadalności na chorobę wieńcową oraz śmiertelności
z powodu chorób układu krążenia. Wśród osób
umiarkowanie aktywnych, względna redukcja śmiertelności
wahała się na poziomie 30–40%. Mała aktywność
fizyczna uznana została za niezależny czynnik rokowniczy
zgonu, na równi z paleniem tytoniu i nadciśnieniem
tętniczym.
Zgodnie z zaleceniami American College of Sports
Medicine oraz Centers for Disease Control and Prevention
dotyczącymi zastosowania treningu w prewencji
pierwotnej choroby niedokrwiennej serca czas trwania
ćwiczeń powinien wynosić 30-45 minut dziennie, a ich
intensywność powinna być tak dobrana, aby w czasie
wysiłku częstotliwość rytmu serca wynosiła od 65% do
70% maksymalnej częstości rytmu serca dla danego
wieku [5].
Wysiłek o większej intensywności nie przynosi już
takich korzyści, ponieważ niesie ze sobą ryzyko urazów
oraz przewlekłych schorzeń ortopedycznych. W celu
osiągnięcia korzyści klinicznych przyjmuje się, że tygodniowy
wydatek energetyczny wysiłku powinien wynosić
około 1000 kcal [5].
Trening oparty na wysiłku aerobowym
Wytrzymałościowy trening aerobowy stanowi podstawę
programów rehabilitacji kardiologicznej. Polega
on na zwiększaniu zdolności organizmu do utrzymywania
aktywności fizycznej przez coraz dłuższy okres czasu.
Wykorzystuje on ćwiczenia dynamiczne, angażujące
duże grupy mięśniowe, które naprzemiennie kurczą się
i rozluźniają.
Może być prowadzony w formie: treningu marszowego
na bieżni czy w terenie, treningu cykloergometrycznego,
również w wersji kombinowanej z kończynami
górnymi, treningu biegowego, pływackiego czy
zajęć sportowych [2].
Powoduje on między innymi:
– zwiększenie tolerancji wysiłkowej przy wykonywaniu
czynności życia codziennego
– zwiększenie wytrzymałości mięśni
– wytrenowanie układu krążenia i oddechowego
Trening marszowy w rehabilitacji kardiologicznej 171
– korzystną modyfikację metabolicznych czynników
ryzyka [2].
Najprostszą formą ćwiczeń aerobowych wytrzymałościowych
jest trening oparty o marsz [2]. Jest on często
zalecany jako początkowa forma ćwiczeń, ponieważ nie
wymaga żadnego specjalnego przygotowania. Koszt
energetyczny marszu różni się trochę u poszczególnych
osób, ale określenie dawki ćwiczeń nie stwarza problemów.
Wystarczy wyznaczenie odległości, która ma być
pokonana w określonym czasie. [11]
Marsz
Zalety
Marsz ma bardzo korzystny wpływ na nasze zdrowie.
Jest idealną formą aktywności dla wszystkich, którzy prowadzą
siedzący tryb życia. Wielu zmusza do tego umysłowy
charakter wykonywanej pracy. Prowadzi on nierzadko
do spędzania całego dnia za biurkiem, po którym nie ma już
siły ani ochoty na własną aktywność fizyczną (forsowny
trening na siłowni, zajęcia w klubie fitness czy jogging
w parku). Znacznie łatwiejsze do przeprowadzenia może
być natomiast zrezygnowanie z podjechania kliku przystanków
komunikacją miejską na rzecz spaceru, który pomoże
„rozprostować kości”. Zwłaszcza po całym dniu
spędzonym w skulonej, niewygodnej pozycji. Pomijając
aspekt psychologiczny chodzenie ma także duże znaczenie
w profilaktyce wielu chorób, ponieważ zapobiega między
innymi zwyrodnieniowym chorobom naczyń krwionośnych
oraz zużyciu powierzchni stawowych [14].
Oddziaływanie zdrowotne
Marsz, stosowany regularnie, wywiera pozytywny
wpływ na stan naszego zdrowia, nie nadwyrężając go
jednocześnie. Jego wpływ na nasze zdrowie i samopoczucie
polega przede wszystkim na:
– trenowaniu ważnych motorycznych cech, takich
jak: wytrzymałość, siła czy koordynacja
– pogłębieniu oddechu, które podczas marszu skutkuje
zwiększeniem zaopatrzenia w tlen całego organizmu
– zapobieganiu takim schorzeniom, jak osteoporoza,
choroby stawów czy niektóre nowotwory
– sprzyjaniu rozpadowi hormonów stresu, w szczególności
kortyzolu
– poprawianiu sprawności układu krążenia i wydolności
serca
– wzmacnianiu systemu immunologicznego
– poprawianiu samopoczucia [14].
Marsz nie obciąża organizmu, tak jak np. bieg, dlatego
możemy wykonywać go dłużej bez nadwyrężania
organizmu. Nadaje się dla wszystkich grup wiekowych
i grup ryzyka, ponieważ można go dostosować indywidualnie
do możliwości i potrzeb [14].

172
Zasady poprawnego marszu
Aby stosowanie marszu przyniosło pożądane efekty,
należy stosować go zgodnie z określonymi zasadami:
– tułów należy utrzymywać w pozycji wyprostowanej
– nie można pochylać się za bardzo do przodu
– należy pilnować, by jedna stopa zawsze utrzymywała
kontakt z podłożem
– stopy należy prowadzić: od pięty przez całą podeszwę
aż do czubków palców
– należy chodzić w specjalnym, wygodnym obuwiu
z podeszwą amortyzującą wstrząsy
– należy przyjmować płyny w odpowiedniej ilości
– przed marszem należy zrobić rozgrzewkę
– nie należy przekraczać granic własnej wytrzymałości
– należy dostosować ubiór do warunków pogodowych
[14].
Trening marszowy w rehabilitacji kardiologicznej
Marsz jest często wykorzystywaną w rehabilitacji
kardiologicznej formą treningu wytrzymałościowego.
Warto jednak zwrócić uwagę, że zmniejszenie siły mięśni
nóg związane z wiekiem, w połączeniu z ograniczeniami
ortopedycznymi czy mięśniowo-szkieletowymi
może zmniejszyć szybkość marszu u poszczególnych
pacjentów, a to z kolei może uniemożliwiać osiągnięcie
odpowiedniej intensywności treningu [9].
Badania na temat skuteczności treningu marszowego
w rehabilitacji kardiologicznej
Przeprowadzono wiele badań, których celem była
ocena skuteczności treningu marszowego w procesie
rehabilitacji kardiologicznej. W badaniach tych często
marsz był tylko jedną z kilku stosowanych form aktywności
ruchowej. Poniżej przedstawiono wyniki przeglądu
bazy danych EBSCO dotyczących zastosowania w rehabilitacji
kardiologicznej marszu w czystej postaci, z wy-
łączeniem prac dotyczących jego odmiany z kijami –
tzw. Nordic walking.
Celem kilku prac było zbadanie, czy szybki marsz
jest formą ćwiczeń wystarczająco intensywną, by móc
korzystnie wpłynąć na wydolność aerobową osób
uczestniczących w programach rehabilitacji kardiologicznej.
Założono, że dla uzyskania efektu treningowego
niezbędne jest uzyskanie tętna treningowego na poziomie
większym lub równym 70% HRpeak (tętna szczytowego).
Badania przeprowadzone zostały w grupie 142
pacjentów (114 mężczyznach i 28 kobietach), ochotników
uczestniczących w ,,Programie Rehabilitacji Kardiologicznej
Szpitala Wiliama Beaumonta" (William
Beaumont Hospital Cardiac Rehabilitation Program)
oraz ,,Programie Ćwiczeń i Zdrowia Uniwersytetu Wisconsin"
(University of Wisconsin – La Crosse Exercise
and Health Program). Pacjentów poproszono, by przeszli
jedną milę najszybciej jak potrafią po wyznaczonych
trasach. W trakcie chodu częstotliwość akcji serca była
Wojciech Kurlapski
monitorowana telemetrycznie. Szczytową częstotliwość
rytmu serca określono na podstawie ograniczonego objawami
badania wysiłkowego.
Okazało się, że w czasie treningu marszowego
wszystkie kobiety i 90% mężczyzn osiągnęło treningową
częstotliwość akcji serca (średnio 85 ± 8% i 79 ± 10%
HRpeak). Nie stwierdzono różnic pomiędzy pacjentami
uczestniczącymi w programie drugiej i trzeciej fazy
rehabilitacji kardiologicznej w zakresie odsetka osób,
które osiągnęły treningową częstotliwość akcji serca.
Uzyskane wyniki wskazują, że u zdecydowanej większości
pacjentów z chorobą wieńcową szybki marsz jest
formą ćwiczeń wystarczająco intensywną, by wywołać
adekwatną treningową częstotliwość akcji serca [9].
W innych badaniach poddano ocenie wpływ treningu
marszowego na utratę tkanki tłuszczowej u otyłych pacjentów
po zawale serca [10]. Badanie to przeprowadzono
w grupie 12 pacjentów uczestniczących w programie
rehabilitacji kardiologicznej (8 mężczyzn i 4 kobiet),
których BMI (Body Mass Index – wskaźnik masy ciała
obliczany przez podzielenie masy ciała podanej w kilogramach
przez kwadrat wysokości podanej w metrach)
wynosił 25–40 kg/m 2 . Pacjentów poddano 12-tygodnio-
wemu programowi treningu marszowego bez ograniczeń
dietetycznych. W przeciągu trzech miesięcy sukcesywnie
wydłużano czas marszu z 20 aż do 43 minut, a przez
następnych 9 miesięcy czas marszu nie ulegał już zmianie.
W wyniku zastosowanego treningu zaobserwowano
między innymi:
– zwiększenie szczytowej mocy aerobowej o 24%
– zwiększenie spoczynkowego poboru tlenu o 0,3
ml/(kg/min)
– zmniejszenie masy ciała średnio o 4,5 kg
– zmniejszenie zawartości tłuszczu w organizmie
o 2,2 %
– zmniejszenie stężenia trójglicerydów o 0,35 mmol/L
– zmniejszenie stężenia cholesterolu całkowitego o
0,35 mmol/L
– zmniejszenie stężenia cholesterolu LDL o 0,64
mmol/L
– poziom HDL cholesterolu pozostał bez zmian.
[10].
Efekty treningu marszowego u otyłych pacjentów
z chorobą wieńcową zostały także poddane ocenie w
badaniu przeprowadzonym przez Savage i wsp. [16]
Piętnastu chorych, ze średnim BMI 31,0 kg/m 2 ukończyło
4-miesięczny program treningowy, który polegał na
60–90-minutowym marszu metodą ciągłą, przez 5 do 7
dni w tygodniu, z intesywnością 50–60% szczytowego
zużycia tlenu. Trening ten spowodował u chorych m.in.:
– zmniejszenie masy ciała o 4,6 kg
– zmniejszenie masy tłuszczowej o 3,6 kg
– zmniejszenie odsetka tłuszczowej masy ciała o 2,9%
– zmniejszenie obwodu talii o 5,6 cm
– masa beztłuszczowa pozostała bez zmian
– redukcję podskórnej tkanki tłuszczowej o 12%
– redukcję trzewnej tkanki tłuszczowej o 14%
– obniżenie poziomu trójglicerydów o 23,7%

– zmniejszenie stosunku cholesterol całkowity/choles-
terol HDL o 14,3%
– zmniejszenie poziomu insuliny na czczo o 22,3%
– wzrost VO2 max. (pułapu tlenowego) o 21,2%.
Przedstawione wyżej wyniki wskazują, że program
treningowy oparty na marszu może być skuteczną metodą
zmniejszania masy ciała i modyfikowania metabolicznych
czynników ryzyka u otyłych pacjentów z chorobą
wieńcową [16].
W rehabilitacji kardiologicznej trening marszowy
często jest łączony z innymi formami ćwiczeń. Przykładem
może być dodatkowy trening na cykloergometrze.
W 1997 roku Dubach i wsp. [4] przeprowadzili badanie
na 25 mężczyznach z dysfunkcją lewej komory po zawale
serca lub po pomostowaniu tętnic wieńcowych. Pacjenci
maszerowali codziennie po 2 godziny, a 4 razy
w tygodniu odbywali intensywny trening cykloergometryczny
(czas trwania sesji treningowej wynosił 40 minut,
obciążenie wynosiło 70% do 80% szczytowego
obciążenia z próby wysiłkowej). Czas trwania programu
treningowego wynosił 2 miesiące. Taki łączony trening
sprawił, że:
– szczytowy pobór tlenu wzrósł o 23% po 1 miesiącu,
a o następne 6% w kolejnym miesiącu
– równolegle wzrósł szczytowy rzut serca z 12,2 ±
1,8 litra/min do 13,7 ± 2,5 litrów/min.
Uzyskane zwiększenie szczytowego pochłaniania tle-
nu autorzy tłumaczyli zwiększeniem rzutu serca oraz
zwiększeniem tętniczo-żylnej różnicy zawartości tlenu.
Trening nie wpłynął natomiast na poprawę kurczliwości
mięśnia sercowego. [4]
Również Reinhart i wsp. [13] przeprowadzili badania
w tej dziedzinie. 25 pacjentów z przewlekłą niewydolnością
serca (z frakcją wyrzutową poniżej 40%) po zawale
serca uczestniczyło w 8-tygodniowym intensywnym
programie ćwiczeń, podczas którego 2 razy dziennie
pacjenci uczestniczyli w godzinnym treningu marszowym,
a 4 razy w tygodniu brali udział w 40-minutowm
treningu na cykloergometrze z intensywnością 70% do
80% szczytowych możliwości. Program ten spowodował
znaczącą poprawę rzutu serca i poboru tlenu.
Przeprowadzono także badania nad adaptacją lewej
komory serca do treningu u pacjentów z chorobą wieńcową
uczestniczących w 6-miesięcznym treningu kończyn
dolnych (marsz, biegi) w porównaniu z pacjentami
poddanymi treningowi obejmującemu zarówno kończyny
dolne, jak i górne. Okazało się, że poprawa funkcji
lewej komory była większa po treningu opartym na marszu
lub biegu, niż w przypadku połączenia go z pracą
ramion. Większą efektywność treningu obejmującego
wyłącznie kończyny dolne w zakresie wpływu na czynność
lewej komory serca autorzy przypisywali różnicy
w podlegającej ćwiczeniom masie mięśniowej [6].
Przedmiotem wielu badań była ocena wpływu treningu
marszowego na czynniki ryzyka chorób układu
krążenia. Wykazano w nich, że trening marszowy redukuje
śmiertelność całkowitą oraz związaną z chorobami
układu krążenia. Stwierdzono ponadto istotną korelację
Trening marszowy w rehabilitacji kardiologicznej 173
pomiędzy liczbą kroków wykonywanych dziennie, a nie-
którymi czynnikami ryzyka, m.in. sprawnością fizyczną,
poziomem cholesterolu HDL czy otyłością [15].
Nastawienie pacjentów do treningu marszowego
Jednym z problemów rehabilitacji jest mały odsetek
osób zgłaszających się do programów rehabilitacyjnych
i kontynuujących ćwiczenia. Stokes i wsp. [17] przeprowadzili
wywiad wśród pacjentów poddawanych rehabilitacji
po zawale mięśnia sercowego i po rewaskularyzacji,
w którym próbowano dociec dlaczego nie uczestniczą
oni w przygotowanych dla nich programach rehabilitacji
domowej. Wielu z pacjentów podawało, że nie wykonują
wyznaczonych ćwiczeń, ponieważ w zamian angażują
się w inne rodzaje aktywności – jak na przykład marsz.
Pacjenci zdawali sobie sprawę, że czynności te są mniej
energiczne od tych zawartych w programie, jednak czuli,
że są one dla nich bardziej odpowiednie i lepiej pasują
do ich stylu życia.
Marsz stanowi atrakcyjną dla pacjentów formę ćwiczeń,
ponieważ doskonale wpisuje się w ich codzienną
aktywność. W związku z tym stosowanie marszu jako
środka rehabilitacyjnego (przyjemnego dla pacjenta)
może poprawić stosowanie się do zaleceń odnoszących
się do aktywności fizycznej [17].
Podsumowanie
Trening marszowy zajmuje w rehabilitacji kardiologicznej
bardzo ważne miejsce. Jest naturalną i atrakcyjną
dla pacjenta formą aktywności ruchowej, która nie kojarzy
się z forsownymi ćwiczeniami, a dzięki temu nie
zniechęca do jego uprawiania i może poprawiać stosowanie
się pacjentów do zaleceń dotyczących długoterminowego
zwiększenia aktywności fizycznej. Stosowanie
marszu w programach rehabilitacji wiąże się z licznymi
korzyściami zarówno w zakresie stanu fizycznego,
jak i psychicznego pacjentów. Systematycznie i prawidłowo
stosowany pozwala na uzyskanie doskonałych
efektów leczniczych, przyspieszając niekiedy powrót do
zdrowia. U pacjentów poddawanych rehabilitacji kardiologicznej
trening marszowy wywarł korzystny wpływ na
wydolność fizyczną, a także na metaboliczne czynniki
ryzyka, m. in. takie jak: stężenie trójglicerydów, stężenie
cholesterolu, zawartość tłuszczu w organizmie czy poziom
insuliny na czczo. Ponadto okazał się bodźcem
wystarczająco intensywnym, do osiągnięcia odpowiedniego
tętna treningowego i sprzyjał adaptacji lewej komory
do treningu. Jest także dobrze akceptowany przez
pacjentów, co potencjalnie może ułatwić utrzymanie
aktywności fizycznej przez dłuższy czas.
PIŚMIENNICTWO
1. http://www.medisystem.pl/index.php/site/site_show/22/R
ehabilitacja.html (dostęp 19.06.2010)

174
2. Bromboszcz J., Dylewicz P. (red.). Rehabilitacja kardiologiczna
– stosowanie ćwiczeń fizycznych. Elipsa-Jaim,
Kraków, 2009.
3. Cywińska-Wasilewska G., Podstawowe problemy rehabilitacji
i etyka, AWF Poznań, 2004.
4. Dubach P., Myers J., Dziekan G. et al., Effect of high intensity
exercise training on central hemodynamic responses
to exercise in men with reduced left ventricular
function. J. Am. Coll. Cardiol., 1997, 29, 1591-8.
5. Gielen S., Brutsaert D., Saner H., Hambrecht R., Rehabilitacja
kardiologiczna. W: Camm AJ, LĹ scher TF, Serruys
PW. [red.] Choroby serca i naczyń. Podręcznik Europejskiego
Towarzystwa Kardiologocznego. Wydawnictwo
Medyczne Termedia, Poznań 2006/2007, str.
827-852.
6. Goodman L.S., McKenzie D.C., Nath C.R., Schamberger
W., Taunton J.E., Ammann W.C., Central adaptations in
aerobic circuit versus walking/jogging trained cardiac patients,
Can. J. Applied Physiol., 1995, 20, 178-197.
7. Jaxa-Chamiec T., Rehabilitacja kardiologiczna – definicja,
historia, cele, znaczenie i korzyści, Post. Nauk Med.,
2008, 10, 634-642.
8. Karwat D.I., Skwarc A., Rehabilitacja medyczna – jej cele,
założenia i znaczenie praktyczne, Post. Nauk Med.,
2000, 3, 61-69.
9. Kristen J.Q., John P.P., Barry A.F., Is Brisk Walking an
Aedquate Aerobic Training Stimulus fro Cardiac Patients?
Chest, 2002, 122, 1852-1856.
10. Mertens D.J., Kavanagh T., Campbell R.B., Shephard
R.J., Exercise without dietary restriction as a means to
long-term fat loss in the obese cardiac patient, J. Sports
Med. Phys. Fitness, 1998, 38, 310-316.
Wojciech Kurlapski
11. Pasternak R.C., Wszechstronna rehabilitacja pacjentów
z chorobami sercowo-naczyniowymi, W: Choroby serca,
Elsevier Zipes D.P., Bonow R.O., Braunwald E. [red.]
Urban & Partner, Wrocław 2007, str. 1057-1074.
12. Kompleksowa rehabilitacja kardiologiczna. Stanowisko
Komisji ds. Opracowania Standardów Rehabilitacji Kardiologicznej
Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.
Folia Cardiol., 2004, 11, supl. A.
13. Reinhart W.H., Dziekan G., Goebbels U., Myers J., Dubach
P., Influence of exercise training on blood viscosity
in patients with coronary artery disease and impaired left
ventricular function. Am. Heart J., 1998, 135, 379-82.
14. Rokni B.A., Wahl T., Marsz Oddechowy. Klub dla Ciebie,
Warszawa 2008.
15. Savage P.D., Ades P.A., Pedometer step counts predict
cardiac risk factors at entry to cardiac rehabilitation. J. Cardiopulm
Rehabil. Prev., 2008, 28, 378-9.
16. Savage P.D., Brochu M., Poehlman E.T., Ades P.A., Reduction
in obesity and coronary risk factors after high caloric
exercise training in overweight coronary patients.
Am. Heart J., 2003, 146, 317-23.
17. Stokes, Helen. Reasons for non-adherence to cardiac rehabilitation
programmes included lac of motivation, domestic
duties, and other health problems. Evid. Based
Nurs., 2008, 11, 63-63.
Adres do korespondencji:
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego
Zakład Organizacji i Zarządzania
ul. Smoluchowskiego 11
60-179 Poznań

Pielęgniarstwo Polskie 3(41), 175–180, 2011
REPREZENTACJA WŁASNEJ CHOROBY I POCZUCIE KOHERENCJI
JAKO PREDYKATORY ZDROWIA U OSÓB Z SM
SELF-PERCEPTION OF THE DISEASE AND SENSE OF COHERENCE
AS HEALTH PREDICTORS IN GROUP OF PATIENTS WITH SM
MARTA LENKIEWICZ, AGATA SILCZAK, ANNA SZYMAŃSKA, MARTYNA ŻYŁKOWSKA
Streszczenie
Wprowadzenie. Stwardnienie rozsiane jako choroba przewlekła
może powodować wiele dolegliwości natury fizycznej, jak
i psychicznej utrudniających codzienne funkcjonowanie. Celem
pracy było zbadanie związków pomiędzy poczuciem koherencji
i reprezentacją własnej choroby a zdrowiem psychicznym
i duchowym u osób ze stwardnieniem rozsianym.
Metody. Analizą objęto 34 chore na SM. Badania przeprowadzono
za pomocą zestawu kwestionariuszy, na który składały
się: Kwestionariusz Ogólnego Stanu Zdrowia (GHQ), Skala
Zadowolenia z Życia (SWLS), Kwestionariusz Orientacji
Życiowych (SOC-29), Samopis do pomiaru duchowości oraz
Kwestionariusz Postrzegania Własnej Choroby (IPQ-R).
Wyniki. Zaobserwowano, że wysokie poczucie koherencji
koreluje z silnym zdrowiem psychicznym i duchowym. Do
analizy posłużyły testy: r-Pearsona i regresja krokowa. Na
zmienną zadowolenie z życia wpływa zmienna poczucie zaradności
(β = 0,48**) oraz zmienna postrzeganie konsekwencji
własnej choroby (β = -0,37**). Obie zmienne wyjaśniają prawie
połowę zmiennej zadowolenie z życia (R2 = 0,50).
Słowa kluczowe: zdrowie psychiczne, zdrowie duchowe, obraz
własnej choroby, poczucie koherencji, stwardnienie rozsiane.
Wprowadzenie
O ile pojęcie choroby określa się zgodnie jako brak
zdrowia, o tyle uznanie kogoś za zdrowego jedynie poprzez
brak choroby, wydaje się nie wystarczające. Światowa
Organizacja Zdrowia podaje definicję zdrowia jako „stan
pełnego dobrostanu fizycznego, umysłowego i społecznego,
a nie tylko brak choroby”(WHO, 1948), w oparciu o dwie
istotne kwestie.
Definicja ta ujmuje bycie zdrowym jako posiadanie
czegoś pozytywnego oraz wskazuje na wielowymiarowość
tego pojęcia [1]. Człowiek jest jednością biopsychospołeczną,
w której poszczególne sfery przenikają się i wzajemnie
na siebie oddziałują. Rozwój psychiczny jest możliwy
tylko w związku z rozwojem biologicznym, a społeczny
czy duchowy staje się możliwy dzięki dojrzewaniu
psychicznemu. Nie można więc rozpatrywać zdrowia,
biorąc pod uwagę tylko jeden jego wymiar. To holistyczne
Koło Psychologii Zdrowia i Psychologii Pozytywnej
Instytut Psychologii UAM
Opiekun koła: dr Łukasz Kaczmarek
Opiekun badań: dr Michał Ziarko
Summary
Introduction. Multiple sclerosis as a chronic disease may cause
various physical and psychological issues, causing distress
in everyday activities. The research was aimed at defining relations
between the sense of coherency, the self perception of illness and
spiritual and mental health among people suffering from multiple
sclerosis.
Methods. 34 questionnaire responses were analyzed, from people
of both sexes, different dwelling-places and illness duration. The
research was conducted with the General Health Questionnaire
(GHQ), Satisfaction with Life Scale, Sense of Coherence Questionnaire,
Introspection for Spiritual Health Measurement and
The Revised Illness Perception Questionnaire (IPQ-R).
Results. The initial thesis claimed that a high sense of coherency
correlates with the strong spiritual and mental health, and
that there is a relation between the positive self perception
of illness and mentioned before aspects of health. These hypotheses
were confirmed, except the relation between the sense
of coherency and spiritual health. During the analysis the
r-Pearson and stepwise regression tests were used.
Key words: mental health, spirituals health, self perception of the
illness, coherence, multiple sclerosis.
podejście przyjmujemy w naszej pracy, uznając cztery
zasadnicze wymiary zdrowia tj. fizyczny, psychiczny, społeczny
oraz duchowy. W każdym z nich u osób chorych
obserwuje się zróżnicowany stan zdrowia. Fakt ten zainspirował
do bliższego przyjrzenia się dwóm determinantom –
psychicznemu i duchowemu aspektowi zdrowia u osób
cierpiących na chorobę przewlekłą jaką jest stwardnienie
rozsiane.
Przyjęto, że zdrowie psychiczne to „stan dobrego samopoczucia
psychicznego i emocjonalnego”. Posiada ono
pozytywny i negatywny aspekt. Jego negatywna stroną są
choroby oraz zaburzenia psychiczne. Pozytywny aspekt
związany jest natomiast z: autonomią, samorealizacją, auto-
kreacją, satysfakcją z życia – poczuciem szczęścia [2].
Uznanie duchowości za wymiar zdrowia nastąpiło stosunkowo
niedawno. Dowiedziono, że duchowość wiąże
szanse na dłuższe życie i mniejsze ryzyko chorób somatycznych.
Duchowość pełni funkcję regulacyjną w stosun-

176
ku do określonego obszaru aktywności człowieka. Obszarem
tym jest transcendencja rozumiana jako wykraczanie
poza „Ja realne” w sensie wzrostu, rozwoju. Wartości
w sferze niematerialnej nadają kierunek owej transcendencji
[2].
Za istotny determinant zdrowia psychicznego i duchowego
uznano obraz własnej choroby. Szewczyk wymienia
pięć czynników wpływających na sposób przeżywania
choroby. Jednym z nich jest obraz własnej choroby. Chory
może spostrzegać swoją chorobę jako: wyzwanie, wroga,
którego trzeba pokonać, karę, ucieczkę od problemów
życiowych i odpowiedzialności oraz wartość, która rozwija
i pogłębia wewnętrznie. W pracy przyjęto sposób rozumienia
obrazu własnej choroby jako złożony, dynamiczny
schemat poznawczy, powstający pod wpływem informacji
dotyczących osoby chorej oraz samej choroby, tj. własne
samopoczucie, rodzaj, nasilenie i dynamika objawów, informacje
od lekarza i innych pracowników służby zdrowia
[3]. Leventhal definicję obrazu własnej choroby poszerza
o wymiary, do których należą: konsekwencje, samokontrola,
ostrość/chroniczność, kontrola leczenia, poczucie koherencji,
częstość objawów, reprezentacja emocjonalna.
Dostępna literatura dostarcza szeregu informacji na
temat badań odnoszących się do obrazu własnej choroby.
Hampson i współpracownicy przeprowadzili badania na
osobach młodych chorych na cukrzycę, w których wykazali,
że ocena wysokiej powagi choroby i możliwości
wystąpienia dalszych komplikacji zdrowotnych zwiększają
zaangażowanie w działania zdrowotne. Podobne
wyniki osiągnęli Skinner i współpracownicy oraz Glasgow
i współpracownicy.
Kolejnym potencjalnym determinantem zdrowia
obok obrazu własnej choroby jest poczucie koherencji
(SOC). Jest to wewnętrzny, centralny czynnik, który
powoduje, że ludzie radzą sobie ze stresem i nie chorują
lub szybko wracają do zdrowia [5]. Z perspektywy psychologicznej
można powiedzieć, że poczucie koherencji
jest złożoną zmienna osobowościową, która ma strukturę
przekonań o świecie, własnej osobie i swoich relacjach
ze światem [2]. Na SOC składają się trzy komponenty:
poczucie zrozumiałości, poczucie zaradności oraz poczucie
sensowności. Dzięki poczuciu zrozumiałości jed-
nostka odbiera bodźce jako posiadające sens poznawczy,
jasną i przewidywalną informację. Osoba posiadająca
wysokie poczucie koherencji wchodząc w sytuacje
otwarte ma pewność, że można w nich znaleźć sens
i porządek. Poczucie zaradności to zakres, w jakim osoba
spostrzega, że ma do swojej dyspozycji odpowiednie
zasoby pomagające jej sprostać wymaganiom stawianym
przez bodźce. Osoby cechujące się wysokim poczuciem
zaradności, mają poczucie, że za pomocą zasobów są
w stanie poradzić sobie z niefortunnymi zdarzeniami
w swoim życiu. Trzeci komponent – poczucie sensowności
– określa czy coś „ma sens” w kategoriach emocjonalnych
dla danej osoby. Ludzie o wysokim stopniu
sensowności czują, że życie ma sens emocjonalny, że
przynajmniej niektóre problemy i wymagania przez nie
stawiane warte są inwestowania energii, poświęcenia
Marta Lenkiewicz i inni
i zaangażowania i są raczej pozytywnymi wyzwaniami
niż zbędnymi obciążeniami [5].
Przeprowadzone badania wykazują, że poczucie koherencji
wpływa pozytywnie na efektywność radzenia sobie
ze stresorami oraz pełni rolę kluczowej zmiennej w procesach
osiągania, ochrony i przywracania zdrowia [2].
W badaniach Kowalskiej (1999), Ziarko (1999), Sęk,
Pasikowskiego (2000) zastosowano kwestionariusz do oceny
subiektywnego zdrowia ( tzn. poczucia zdrowia w wymiarze
somatycznym psychicznym i społecznym). Wyniki
wskazują, że poczucie koherencji koreluje w sposób istotny
z poczuciem zdrowia somatycznego i psychicznego oraz
całościowym pomiarem zdrowia, z wyjątkiem zdrowia
społecznego [6]. Bardzo rozpowszechnione są badania dotyczące
poczucia koherencji i poczuciem zdrowia negatywnego,
za którego wskaźniki można uznać przede wszystkim
lęk i depresję. Ten bardzo silny związek jest odwrotnie proporcjonalny
[6]. Poczucie koherencji globalnie ujęte i poszczególne
jako komponenty przeciwdziałają negatywnym
emocjom i patologii [2].
W świetle powyższych informacji na temat zdrowia
i jego determinantów powstaje interesujący problem
zależności obrazu własnej choroby i poczucia koherencji
u osób ze stwardnieniem rozsianym a zdrowiem psychicznym
oraz duchowym.
Stwardnienie rozsiane (multiple sclerosis – SM) jest
przewlekłą chorobą zapalną. U jej podłoża leży demielinizacja
włókien nerwowych w mózgu oraz rdzeniu kręgowym.
Przebieg SM jest sprawą indywidualną, u każdej
osoby można zaobserwować inną kombinację objawów.
Do najczęstszych zalicza się: zaburzenia czucia
kończyn, twarzy, kłopoty z poruszaniem się, zaburzenia
motoryki jelitowej, zaburzenia połykania. Wyróżnia się
cztery odmiany SM: rzutowo-remisyjną, „niemą”, wtórnie
postępującą oraz postępującą. Badania podejmujące
problem zależności pomiędzy funkcjonowaniem psychologicznym
chorych a przebiegiem choroby wykazały
wyraźne trudności emocjonalno-poznawcze jako typowe
dla osób z postępującym przebiegiem SM, zwłaszcza
wtórnie postępującym [7]. Pacjentów z przebiegiem SM
pierwotnie postępującym i wtórnie postępującym charakteryzują
uogólnione trudności, ale o różnym stopniu
nasilenia, natomiast chorych z postacią rzutoworemisyjną
– deficyty planowania i pamięci [7].
Każdy etap choroby, począwszy od pojawienia się
pierwszych objawów neurologicznych, staje się krytycznym
wydarzeniem dla chorego. Pogorszenie sprawności
ruchowej powoduje znaczące ograniczenie aktywności
społecznej (uczestniczenia w życiu rodzinnym i zawodowym,
realizowania hobby, aktywności seksualnej),
może też prowadzić do poczucia izolacji. Zmianie ulegają
role partnerskie i małżeńskie. Młodsi chorzy przeżywają
wątpliwości związane z założeniem rodziny i prokreacją.
Stwierdza się, że chorzy na SM znajdują się
w grupie zwiększonego ryzyka wystąpienia zaburzeń
depresyjnych. Rozpoznanie zaburzeń jest utrudnione z po-
wodu nakładania się objawów depresji na objawy typowe
dla SM [7].

Reprezentacja własnej choroby i poczucie koherencji jako predykatory zdrowia u osób z SM 177
W świetle studiów literatury wydaje się, że skoro SM
jest nieuleczalne, to silne poczucie koherencji może
wpłynąć na złagodzenie objawów i przebieg choroby.
Być może jasny, racjonalny obraz własnej choroby pozwala
choremu przygotować się na wszelkie niespodziewane
zdarzenia związane ze schorzeniem.
W związku z tym pojawia się interesujący problem
dotyczący roli obrazu własnej choroby i poczucia koherencji
w mechanizmach kształtowania i osiągania zdrowia.
Badania miały na celu potwierdzenie przypuszczeń,
że silne poczucie koherencji oraz pozytywny obraz własnej
choroby mogą sprzyjać silnemu zdrowiu psychicznemu
i duchowemu.
Metoda
Uczestnicy
W badaniach wykorzystano dane pochodzące od
trzydziestu czterech osób (N = 34), w tym 73,5% (n =
25) kobiet, 26,5% (n = 9) mężczyzn, w wieku od 30 do
65 lat (M = 50 lat). Największy procent badanych 44,1%
(n = 15) posiadało wykształcenie średnie, wykształcenie
wyższe i zawodowe deklarował taki sam odsetek badanych
20,6% (n = 7), wykształcenie podstawowe deklarowało
8,8% (n = 3) badanych, a licencjat 5,9% (n = 2).
55,9% (n = 19) badanych było na emeryturze lub rencie,
35,3% (n = 12) to osoby aktywne zawodowo, 8,8% (n = 3)
nie pracowało. Mieszkańcami miast było 70,6% (n = 24),
natomiast 29,4% (n = 10) wsi. 85,3% (n = 29) badanych
żyło w związku małżeńskim, jednakowy odsetek – 5,9%
(n = 2) stanowiły osoby rozwiedzione oraz wdowy lub
wdowcy, a 2,9% (n = 1) nie było w związku małżeńskim.
Potomstwo posiadało 97,1% (n = 33) badanych,
2,9% (n = 1) nie posiadało dzieci. Badani chorowali od
1 roku do 35 lat, średni czas trwania choroby wynosił 13
lat. Respondenci spędzali średnio w szpitalu 10 dni w ro-
ku (min 0, max 60 dni).
Badani dobrowolnie i anonimowo odpowiadali na
pytania zawarte w zestawie metod. Badania miały charakter
indywidualny. Przeprowadzone były w Szpitalu
Wojewódzkim w Poznaniu na Oddziale Neurologicznym
z Pododdziałem Intensywnego Nadzoru nad Chorymi
z Udarem Mózgu i Zespołem ds. Stwardnienia Rozsianego,
przez chorych należących do Polskiego Towarzystwa
Stwardnienia Rozsianego oraz przez chorych w domach.
Narzędzia badawcze
Kwestionariusz Samoopisu posłużył do oceny subiektywnych
odczuć jednostki dotyczących jej sfery duchowej
obejmującej postrzeganie świata, postępowanie moralne,
itp. Narzędzie bada trzy aspekty: religijność (np.
„Wiara w Boga pozwala mi przetrwać trudne chwile w
życiu”), wrażliwość etyczną (np. Reaguję gdy komuś
dzieje się krzywda) oraz harmonię (np. Postrzegam świat
jako przyjazny). Osoby badane ustosunkowywały się do
20 stwierdzeń opartych na 5-punktowej skali (1 – zdecy-
dowanie nie; 5 – zdecydowanie tak). Analiza rzetelności
wyniosła: α = 0,92.
Kwestionariusza Ogólnego Stanu Zdrowia (GHQ 28)
[3] użyto do oceny zdrowia psychicznego. Pytania dotyczyły
stanu zdrowia w jakim znajdowali się badani w
ostatnich tygodniach. Dwadzieścia osiem pytań różnicowało
objawy w czterech wymiarach: symptomów
somatycznych (np. „Czy ostatnio miewałeś/aś bóle głowy?”),
objawów niepokoju i bezsenności (np. „Czy
ostatnio miewałeś/aś po przebudzeniu trudności z ponownym
zaśnięciem?”) zakłóceń w codziennym funkcjonowaniu
(np. „Czy ostatnio czułeś się zdolny do podejmowania
decyzji?”) oraz symptomów depresji (np.
„Czy ostatnio pragnąłeś własnej śmierci, bycia z dala od
wszystkiego?”). Odpowiedzi udzielane są w odmienny
sposób, w każdym wymiarze na 4-stopniowej skali (np.
1 – „lepiej niż zwykle”; 2 – „znacznie gorzej niż zwykle”).
Analiza rzetelności wyniosła: α = 0,93.
Kwestionariusz Postrzegania Własnej Choroby (IPQ-R)
(http://www.uib.no/ipq/) mierzy subiektywne postrzeganie
własnej choroby przez jednostkę. Składa się z trzech części,
prezentujących oddzielnie dwa wymiary spostrzegania
własnej choroby: charakter choroby (identity) i przyczyny
(causal). W badaniach nie wykorzystano pierwszej części
metody oceniajacej odczuwane objawy. Druga część kwestionariusza
jest poświęcona charakterowi choroby (identity),
zawiera 38 twierdzeń na temat własnej choroby. Odpowiedzi
udzielane są na skali, której krańce opisano następująco:
1 – zdecydowanie się nie zgadzam, a 5 – zdecydowanie
się zgadzam. Twierdzenia odnoszą się do trzech wymiarów
spostrzegania własnej choroby. Są to: ostrość/
chroniczność (timeline) (np. „Moja choroba jest bardziej
trwała niż tymczasowa.”), konsekwencje (consequences)
(np. „Moja choroba ma poważne konsekwencje w moim
życiu.”), kontrola leczenia (cure-contol) (np. „Leczenie
efektywnie wyleczy moją chorobę.”), samokontrolę (personal
control) (np. „Jest wiele rzeczy, które mogę robić by
kontrolować moje objawy.”), poczucie spójności (sence of
coherence) (np. „Objawy mojej choroby są dla mnie zagadkowe.”),
częstość występowania objawów (timeline cyclical)
(np. „Objawy mojej choroby zmieniają się na lepsze
z dnia na dzień.”), reprezentacja emocjonalna (emotional
representation) (np. „Czuję się przygnębiony kiedy pomyślę
o mojej chorobie.”).
Ostatnia, trzecia część metody poświęcona jest przyczynom
choroby (causal), których kwestionariusz dopuszcza
osiemnaście (np. „Zarazki lub wirusy spowodowały
moją chorobę”). Badani zaznaczają odpowiedzi
na identycznej jak w części drugiej 5-stopniowej skali.
Kwestionariusz Orientacji Życiowych (SOC-29) [5]
mierzy poczucie koherencji wg teorii Aarona Antovskyego.
Kwestionariusz składa się z 29 pozycji przyporządkowanych
3 podskalom: zrozumiałości (np. „Gdy rozmawiasz z ludźmi,
czy masz poczucie, że nie rozumieją Cię?”), zaradności
(np. „Czy masz wrażenie, że jesteś w nieznanej Ci sytuacji
i nie wiesz, co robić?”), sensowności (np. „Przewidujesz, że
Twoje życie osobiste będzie w przyszłości: zupełnie bez
sensu czy celu/w pełni sensowne i celowe?”). Przy każdym

178
pytaniu podanych jest 7 możliwych odpowiedzi. Analiza
rzetelności wyniosła: α = 0,88.
Skala Zadowolenia z Życia (SWLS). Mierzy ogólny
wskaźnik poczucia zadowolenia z życia. Osoby badane
ustosunkowują się do pięciu stwierdzeń dotyczących ich
dotychczasowego życia na siedmiostopniowej skali
której krańce są opisane (1 – zupełnie nie zgadzam się; 7
– całkowicie zgadzam się). Analiza rzetelności wyniosła:
α = 0,76.
Analiza wyników
Związki pomiędzy poczuciem koherencji a poziomem
zdrowia psychicznego
Zaobserwowano, że istnieje ujemny związek pomiędzy
SOC a globalnym wskaźnikiem zdrowia psychicznego
(r = -0,60**) i dodatni związek pomiędzy SOC
a zadowoleniem z życia (r = 0,62**) wskaźnikami zdrowia
psychicznego (tab. 1.).
Poczucie zaradności najsilniej oraz ujemnie koreluje
z niepokojem (r = -0,49**), najsłabiej i dodatnio z zadowoleniem
z życia (r = 0,41*). Poczucie sensowności
najsilniej, ujemnie koreluje z depresją (r = -0,55**), a najsłabiej,
ujemnie z niepokojem (r = -0,35*).
Marta Lenkiewicz i inni
Tabela 1. Związki pomiędzy negatywnymi i pozytywnymi wskaźnikami zdrowia psychicznego a poczuciem koherencji i obrazem
własnej choroby (r-Pearsona)
Table 1. Correlations between negative and positive parameters of mental health and coherence and a self perception of the illness
Poczucie koherencji
Somatyczne Niepokój
Wskaźniki zdrowia psychicznego
Negatywne – poziom zdrowia psychicznego Pozytywne
Zaburzenia
funkcjonalne
Depresja Globalne
Zadowolenie
z życia
SOC -0,22 -0,48** -0,50** -0,70** -0,60** 0,62**
Poczucie zrozumiałości -0,17 -0,49** -0,43* -0,48** -0,50** 0,41*
Poczucie sensowności -0,15 -0,35* -0,38* -0,55** -0,46** 0,51**
Poczucie zaradności
Obraz własnej choroby
-0,23 -0,37* -0,43* -0,70** -0,55** 0,61**
Ostrość/chroniczność 0,06 -0,13 -0,12 0,10 -0,03 -0,05
Konsekwencje 0,31 0,41* 0,42* 0,44** 0,49** -0,54**
Samokontrola -0,23 -0,35* -0,54** -0,44** -0,48** 0,22
Kontrola leczenia 0,07 -0,23 -0,27 -0,24 -0,23 0,34*
Poczucie koherencji 0,02 -0,20 -0,15 -0,28 -0,21 0,27
Częstość objawów 0,10 0,04 -0,17 -0,01 -0,02 0,06
Reprezentacja emocjonalna 0,32 0,51** 0,54** 0,52** 0,58** -0,50**
Źródło: opracowanie własne
Source: own’s concept
Trzeci z wymiarów SOC – poczucie zaradności wykazuje
najsilniejszą ujemną korelację z depresją (r = -0,70**),
natomiast najsłabszą z niepokojem (r = -0,37*).
Związki pomiędzy obrazem własnej choroby a poziomem
zdrowia psychicznego
Nie wszystkie wymiary obrazu własnej choroby korelują
ze zdrowiem psychicznym, mianowicie: ostrość/
chroniczność, poczucie spójności, częstość objawów.
Kontrola leczenia koreluje jedynie z pozytywnym wymiarem
zdrowia psychicznego – zadowoleniem (r = 0,34*)
i jest to korelacja dodatnia. Konsekwencje mają najsilniejszy,
ujemny związek z zadowoleniem (r = -0,54**), najsłabszy,
dodatni z niepokojem (r = 0,41*). Samokontrola
najsilniej oraz ujemnie koreluje z zaburzeniami funkcjonalnymi
(r = -0,54**), a najsłabiej z niepokojem (r =
-0,35*). Reprezentacja emocjonalna najsilniej, dodatnio
koreluje z zaburzeniami funkcjonowania (r = 0,54**),
najsłabiej i ujemnie z zadowoleniem (r = -0,50**). Nie
stwierdzono zależności między objawowym wymiarem
zdrowia psychicznego, a którymkolwiek wymiarem obrazu
własnej choroby czy poczucia koherencji.

Reprezentacja własnej choroby i poczucie koherencji jako predykatory zdrowia u osób z SM 179
Tabela 2. Związki pomiędzy poziomem duchowości a poczuciem koherencji oraz obrazem własnej choroby (r-Pearsona)
Table 2. Correlations between the level of spiritually coherence and self perception
Poziom duchowości
Religijność Wrażliwość Harmonia Globalny
Poczucie koherencji
SOC 0,34 0,42* 0,64** 0,55**
Poczucie zrozumiałości 0,30 0,29 0,46** 0,42*
Poczucie sensowności 0,19 0,41* 0,60** 0,45**
Poczucie zaradności
Obraz własnej choroby
0,35* 0,33 0,52** 0,49**
Ostrość/chroniczność 0,27 -0,02 -0,11 0,10
Konsekwencje -0,01 -0,23 -0,50** -0,25
Samokontrola 0,19 0,23 0,25 0,27
Kontrola leczenia -0,18 0,13 0,34 0,06
Poczucie koherencji 0,01 0,19 0,18 0,13
Częstość objawów -0,20 -0,01 0,02 -0,11
Reprezentacja emocjonalna -0,08 -0,18 -0,41* -0,25
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept
Poczucie koherencji a poziom zdrowia duchowego
Istnieje dodatnia korelacja pomiędzy SOC a poziomem
duchowości (r = 0,55**). Poziom zrozumiałości
koreluje jedynie z harmonią (r = 0,46**) i jest to korelacja
dodatnia. Poczucie sensowności najsilniej koreluje
dodatnio z harmonią (r = 0,60**), najsłabiej z wrażliwością
(r = 0,41*). Poczucie zaradności ma najsilniejszy
oraz dodatni związek z harmonią (r = 0,52**), najsłabszy
z religijnością (r = 0,35*).
Obraz własnej choroby a poziom zdrowia duchowego
Zmienne obrazu własnej choroby, za wyjątkiem
dwóch przypadków, nie wykazują związku z poziomem
duchowości. Zauważono średniej siły ujemną korelację
pomiędzy konsekwencjami a harmonią (r = -0,496**)
Tabela 3. Regresja krokowa dla zmiennych: Zadowolenie z życia, Zdrowie psychiczne GHQ, Zdrowie duchowe
Table 3. Regression for factors satisfaction from life, mental health, spirituals health
Zmienna B Błąd standardowy β
Zadowolenie z życia
R
Poczucie zaradności ,101 ,029 0,480**
2 = 0,497
F = 15,335**
Spostrzeganie konsekwencji
choroby
-,152
,055
-0,374**
Zdrowie psychiczne GHQ Reprezentacja emocjonalna
R choroby
1,234
,442
0,419**
2 = 0,438
F = 12,077** Poczucie zaradności -,552 ,231 -0,359*
Zdrowie duchowe
R 2 = 0,240
F = 10,108**
Źródło: opracowanie własne; Source: own’s concept
oraz pomiędzy reprezentacją emocjonalną a harmonią
(r = - 0,41*).
Wnioski
Wyniki badań potwierdziły hipotezę dotyczącą związku
między poczuciem koherencji a poziomem zdrowia psychicznego.
Osoby uzyskujące wysokie wyniki w poziomie
poczucia koherencji osiągają niskie wyniki w poziomie
zdrowia psychicznego badanego kwestionariuszem GHQ,
w którym pod uwagę brane były negatywne aspekty funkcjonowania
psychicznego. Oznacza to, że wysoka koherencja
warunkuje niski poziom niepokoju, depresji i zaburzeń
funkcjonowania. W badaniu zdrowie psychiczne sprawdzała
również Skala zadowolenia z życia, która osiągnęła wysoką
korelację z SOC.
Poczucie zaradności ,703 ,221 0,490**

180
Przypuszczenia dotyczące związku pomiędzy zdrowiem
a poczuciem koherencji również znalazły potwierdzenie.
Globalne wyniki obu zmiennych wykazują istotną
dodatnią korelację. Poczucie koherencji koreluje ze
zdrowiem duchowym, czego konsekwencją dla osób
chorych na SM jest to, że pomimo trudnej sytuacji w
jakiej się znalazły mają poczucie sensu życia oraz przekonanie,
że sobie poradzą. Przewidywania dotyczące relacji
między obrazem własnej choroby a poziomem duchowości
nie potwierdziły się. Jedynie dwa wymiary obrazu własnej
choroby korelowały z poziomem duchowości. Jednym
z nich jest świadomość konsekwencji choroby, której wysokie
wyniki tworzą negatywny obraz własnej choroby.
Osoby, które dostrzegają konsekwencje swojej choroby
mają niski poziom harmonii. Autorki badania sądzą, że
wyjaśnia to fakt, iż SM jest chorobą nieuleczalną i często
nieprzewidywalną. Drugim istotnym tutaj wymiarem jest
reprezentacja emocjonalna, której wysoki wynik również
ma negatywny wydźwięk i koreluje z harmonią. Analizując
związek pomiędzy tymi dwoma wymiarami obrazu własnej
choroby uzyskano wysoki wynik (r = 0,78**) korelacji.
Autorki przypuszczają, że dzieje się tak dlatego, że świadomość
konsekwencji choroby, która nie zapewnia harmonii
jednostce powoduje negatywne emocje względem tej
choroby. Hipoteza dotycząca korelacji między pozytywnym
obrazem własnej choroby a poziomem zdrowia psychicznego
potwierdziła się. Negatywne aspekty obrazu własnej
choroby: świadomość konsekwencji i wysoki poziom reprezentacji
emocjonalnej korelują dodatnio z negatywnymi
wymiarami zdrowia psychicznego. Osoba, która zna konsekwencje
swojej choroby przez co jest negatywnie do niej
nastawiona, odczuwa niepokój, jest bardziej podatna na
depresję i zaburzenia funkcjonalne. Jednostka mająca pozytywny
obraz własnej choroby ma niskie wyniki w powyższych
aspektach zdrowia psychicznego, przez co jej zdro-
Marta Lenkiewicz i inni
wie psychiczne jest silniejsze. Powyższe wnioski potwierdzają
również wyniki korelacji z drugim testem badającym
zdrowie psychiczne. Ponownie ujemne korelacje wykazały
wymiary obrazu własnej choroby: konsekwencja i reprezentacja
emocjonalna.
PIŚMIENNICTWO
1. Ogińska-Bulik N., Juczyński Z., Osobowość – stres a zdrowie,
Difin, Warszawa 2008, 9-11, 37-44.
2. Heszen I., Sęk H., Psychologia zdrowia, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2007.
3. Goldberg D., Williams P., Ocena zdrowia psychicznego
na podstawie badań kwestionariuszami Davida Goldberga,
Oficyna Wydawnicza Instytutu Medycyny Pracy im.
Prof. J. Nofera, Łódź 2001.
4. Heszen-Klemens I., Poznawcze uwarunkowania zachowania
się wobec własnej choroby, Zakład im. Ossolińskich
– Wydawnictwo, Wrocław 1979.
5. Antonovsky A., Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak sobie
radzić ze stresem i nie zachorować, Fundacja IPN,
Warszawa 1995, 31-45, 173-178.
6. Sęk, H., Pasikowski T., Zdrowie – Stres – Zasoby, Wydawnictwo
Fundacji Humaniora, Poznań 2001.
7. Potemkowski A., Psychologiczne aspekty stwardnienia
rozsianego, Termedia Wydawnictwa Medyczne, Poznań
2010.
8. Juczyński Z., Narzędzia pomiarów w promocji i psychologii
zdrowia. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego
Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 2001.
Adres do korespondencji:
Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu
Instytut Psychologii
ul. Szamarzewskiego 89
60-568 Poznań

Pielęgniarstwo Polskie 3(41), 181–183, 2011
SPRAWOZDANIE Z III KONFERENCJI „PSYCHOLOGIA W MEDYCYNIE”
„PSYCHOLOGY IN MEDICINE” – CONFERENCE REPORT
WOJCIECH STRZELECKI, MARTA CZARNECKA-IWAŃCZUK
Dnia 14 kwietnia 2012 roku na Uniwersytecie Medycznym
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu odbyła
się III Konferencja naukowa zatytułowana „Psychologia
w medycynie”. Było to szóste już spotkanie z cyklu „Humanistyka
w medycynie”. Pierwsza konferencja odbyła się
w 2007 roku i nosiła tytuł „Wzorzec etyki medycznej
w świetle życia i dzieła Alberta Schweitzera”. Następnie
w 2008 roku miało miejsce pierwsze spotkanie konferencyjne
pod hasłem „Psychologia w medycynie”. Rok 2009
przyniósł kolejną konferencję, która tym razem miała
charakter międzynarodowy i zatytułowana była „Zdrowy
człowiek i społeczeństwo w wizjach Alberta Schweitzera
i Ericha Fromma”. W roku 2010 odbyła się II Konferencja
„Psychologia w medycynie”. Rok 2011 natomiast to organizowana
przy współpracy z Instytutem Kultury Europejskiej
Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Międzynarodowa
konferencja „Kultura, Media, Etyka”.
III Konferencja „Psychologia w medycynie” zaadresowana
była głównie do studentów Uniwersytetu Medycznego,
jednak przyciągnęła też przedstawicieli innych
uczelni, jako że miała charakter wieloaspektowy,
a program był zróżnicowany. Na uwagę zasługuje liczna
grupa studentów psychologii, co wskazuje na zainteresowanie
z kolei aspektami medycznymi ze strony przyszłych
psychologów.
Podczas konferencji wygłoszono sześć referatów, w
dwóch sesjach tematycznych oraz przeprowadzono cztery
warsztaty. Autorami były w dużej mierze osoby prowadzące
praktykę psychologiczną, co pozwoliło ukazać
psychologię jako naukę bliską człowiekowi i medycynie.
Forma warsztatów pozwoliła nie tylko zasygnalizować
i opisać pewne formy pracy psychologicznej, ale również
niektóre z nich pokazać oraz umożliwiło odczucie oddziaływań
psychologicznych przez uczestników w praktyce.
Podczas poprzednich konferencji z cyklu „Psychologia
w medycynie” jedyną formą były referaty. Jednak organizatorzy
postanowili zmienić formułę, ażeby pewne aspekty
pracy psychologicznej nie tylko omówić, ale i pokazać.
Decyzja ta wiązała się również z prośbami studentów –
uczestników poprzednich cyklicznych spotkań pod tytułem
„Psychologia w medycynie”.
Zakład Psychologii Klinicznej
Wydział Nauk o Zdrowiu
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik Zakładu: dr hab. Ewa Mojs
Patronat nad konferencją objęli: JM Rektor Uniwersytetu
Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu –
prof. dr hab. Jacek Wysocki oraz Dziekan Wydziału Nauk
o Zdrowiu – prof. dr hab. Włodzimierz Samborski.
Organizatorami konferencji było Studenckie Towarzystwo
Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. Karola
Marcinkowskiego w Poznaniu oraz dwa koła naukowe:
Studenckie Psychologiczne Koło Naukowe i Koło Medycyny
Psychosomatycznej. Organizatorami były również:
Zakład Psychologii Klinicznej i Katedra Nauk
Społecznych.
Otwarcia konferencji dokonał jeden z organizatorów –
dr Wojciech Strzelecki – opiekun Studenckiego Psychologicznego
Koła Naukowego i pracownik Zakładu Psychologii
Klinicznej. W swoim słowie wstępnym nawiązał do
poprzednich konferencji z cyklu „Humanistyka w medycynie”,
wyrażając jednocześnie nadzieję, że konferencje
z tego cyklu wpiszą się na stałe w kalendarz uczelnianych
konferencji organizowanych przez STN i Zakład Psychologii
Klinicznej. W słowie wstępnym zwrócił też uwagę na
rolę czynników psychologicznych w pracy z pacjentem,
ich istotę w kształtowaniu się różnego rodzaju zaburzeń,
a także na potrzebę edukacji przedstawicieli zawodów
medycznych w tym zakresie.
Konferencja odbyła się w Collegium Stomatologicum.
Jeżeli chodzi o zainteresowanie studentów było ono rekordowe
w porównaniu z poprzednimi konferencjami z cyklu
„Psychologia w medycynie”, jako że obecnych było ponad
200 osób, z czego większość stanowili studenci Uniwersytetu
Medycznego. Obecni byli jednak również studenci
Psychologii z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Konferencję
prowadziła dr Marta Czarnecka-Iwańczuk – opiekun
Koła Medycyny Psychosomatycznej i pracownik Zakładu
Psychologii Klinicznej.
Referat otwierający pierwszą sesję zatytułowany „Pomoc
psychologiczna w autyzmie wczesnodziecięcym”
wygłosiła mgr Agnieszka Nowogrodzka z Instytutu Psychologii
Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Autorka przedstawiła w nim objawy autyzmu według klasyfikacji
ICD-10, omówiła również epidemiologię oraz
przyczyny autyzmu. W dalszej części referatu prelegentka

182
skupiła się na formach pomocy psychologicznej. Omówiła
formy terapii stosowane w pracy z dzieckiem autystycznym,
szczególnie dużo uwagi poświęcając terapii neuropsychologicznej.
Poza ogólnymi zasadami terapii oraz pracy
z samym dzieckiem, autorka zwróciła uwagę na rolę
współpracy również z rodzicami dziecka a także z rodzeństwem,
co pozwoliło spojrzeć na autyzm z perspektywy
systemowej.
Kolejny referat zatytułowany „Konsekwencje psychologiczne
mukowiscydozy” wygłosił mgr Bartosz Piasecki
z Katedry Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego
w Poznaniu. Swoje wystąpienie autor zaczął od omówienia
czym jest mukowiscydoza. Następnie omówił objawy kliniczne
w układzie oddechowym, w układzie pokarmowym
oraz inne objawy. Określił również częstotliwość występowania
tej choroby w Polsce. Dużo uwagi prelegent poświęcił
konsekwencjom dla rodziny jakie wiążą się z pojawieniem
się mukowiscydozy. Omówił również specyfikę funkcjonowania
chorego na mukowiscydozę człowieka w okresie
adolescencji, szczególnie istotnego z punktu widzenia
psychologii rozwojowej okresu dla kształtowania się tożsamości
jednostki. Wskazał również rolę przestrzegania
zaleceń lekarskich u chorych osób.
Trzecie wystąpienie nosiło tytuł „Mechanizmy powstawania
i metody leczenia uzależnień u młodzieży i dorosłych”,
a wygłosiła je mgr Maria Skommer z Zakładu Psychologii
Klinicznej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu.
Autorka rozpoczęła od zdefiniowania zespołu uzależnienia
według klasyfikacji ICD-10. Następnie omówiła fazy uzależnienia
oraz rodzaje narkotyków i ich oddziaływanie na
organizm. Autorka scharakteryzowała również mechanizmy
uzależnienia, takie jak: system nałogowej regulacji emocji;
system iluzji i zaprzeczeń oraz system rozproszonego „ja”.
W dalszej części referatu autorka omówiła formy i metody
stosowane w terapii uzależnień. Na zakończenie mgr
Skommer określiła zasady interwencji wobec osoby uzależnionej,
omawiając przy okazji: czym jest sesja interwencyjna
oraz w jaki sposób powinna zostać poprowadzona.
Było to ostatnie wystąpienie w pierwszej sesji konferencji,
która poświęcona była głównie dzieciom i młodzieży.
Po sesji pierwszej nastąpiła przerwa kawowa,
podczas której uczestnicy konferencji mogli skorzystać
z cateringu.
Jako pierwsza w drugiej części konferencji wystąpiła dr
Nadia Bryl z Katedry i Zakładu Medycyny Rodzinnej UM
w Poznaniu. Tematem jej referatu były „Problemy pacjentów
i pomoc psychologiczna w chirurgii”. Pani doktor rozpoczęła
od scharakteryzowania psychologicznego kontekstu
pacjenta na oddziale chirurgicznym, a następnie przeszła do
opisu podstawowych potrzeb pacjenta i jego reakcji emocjonalnych
towarzyszących leczeniu. Druga część wystąpienia
poświęcona była psychologicznym aspektom przekazywania
pacjentowi chirurgicznemu informacji medycznej oraz
przedstawieniu podstawowych zadań i obszarów pracy
psychologa klinicznego pracującego z tego typu pacjentami
jako członka zespołu terapeutycznego.
Drugim prelegentem w opisywanej sesji była dr Katarzyna
Warchoł-Biedermann z Zakładu Psychologii Klinicz-
Wojciech Strzelecki, Marta Czarnecka-Iwańczuk
nej UM w Poznaniu. Tytuł jej wystąpienia brzmiał: „Postępowanie
w zaburzeniach zachowania w przebiegu chorób
otępiennych”. Pierwsza część referatu dotyczyła definicji,
epidemiologii i opisu modeli wyjaśniających zaburzenia
zachowania w otępieniu. Zostały w niej scharakteryzowane
cztery podstawowe rodzaje pobudzonego zachowania,
a także modele wyjaśniające zaburzenia zachowania, takie
jak: model wpływu bezpośredniego, model niespełnionych
potrzeb, model behawioralny oraz model podatności środowiskowej.
W drugiej części swojej prezentacji pani doktor
omówiła niefarmakologiczne metody postępowania
w omawianych zaburzeniach, poruszając także aspekt obciążeń
i zaleceń dla opiekunów osób z otępieniami.
Ostatnim wystąpieniem w tej sesji i w referatowej części
konferencji było: „Skuteczna komunikacja jako podstawa
relacji terapeutycznej z pacjentem w starszym wieku”
zaprezentowane przez dr Monikę Matecką z Zakładu Organizacji
i Zarządzania UM w Poznaniu. Prelegentka najpierw
opisała podstawowe aspekty komunikacji, uzasadniając
jej ważność dla profesjonalnej relacji terapeutycznej
z pacjentem. Następnie omówiła podstawowe zasady i ele-
menty tworzące dobrą relację lekarza z pacjentem. A ponadto,
wymieniła i omówiła podstawowe umiejętności interpersonalne
wykorzystywane w opisywanej relacji pomagania.
Na końcu referatu pani doktor skupiła się na wyjaśnieniu
barier komunikacyjnych oraz potencjalnych zakłóceń
związanych z osobą pacjenta w podeszłym wieku.
Zamykając III Konferencję „Psychologia w medycynie”
dr Marta Czarnecka-Iwańczuk podziękowała prelegentom,
organizatorom oraz uczestnikom i wyraziła nadzieję,
że spotkanie konferencyjne poświęcone roli czynników
psychicznych w lecznictwie nie jest ostatnim. Następnie
zaprosiła uczestników konferencji do zapisania się na
warsztaty, które były ostatnią częścią konferencji, która
odbyła się 14 kwietnia 2012 roku.
Warsztaty odbywały się równolegle, tak więc każdy
uczestnik konferencji mógł wziąć udział w jednym warsztacie.
Na każdy z nich przeznaczony był czas 120 minut.
Liczba miejsc była ograniczona z racji utrudnień jakie
w przypadku prowadzenia warsztatów pojawiają się, jeśli
grupa jest zbyt liczna.
Warsztat „Rysunek w psychoterapii”, który podczas
konferencji poprowadziła mgr Maia Stanisławska-Kubiak
z Zakładu Psychologii Klinicznej UM w Poznaniu miał na
celu ukazanie, że rysunek jest jednym z elementów procesu
diagnozy i zmiany. Warsztat składał się z części wykładowej
i warsztatowej z ćwiczeniami praktycznymi. Podczas
warsztatu zostały pokazane techniki pracy mające na
celu dochodzenie do pełniejszego zrozumienia zarówno
samego przeżycia, jak i sensu swoich doświadczeń. Jak
poprzez rysunek możliwy jest proces nazywania tego co
niewerbalne i trudne do przeformułowywania na komunikaty
słowne.
Przedstawione techniki analizowane były w oparciu
o tradycyjne testy projekcyjne (rysunek drzewa, rysunek
człowieka), oraz techniki autorskie, rysunkowe metafory.
Uczestnicy mieli okazję na interpretowanie rysunku w
procesie grupowym, który wymaga zaangażowania gru-

py, w odkrywaniu własnego zestawu symboli i przekładania
ich na przeżywane emocje.
Kolejnym warsztatem były „Rozmowy o śmierci
i umieraniu”. Poprowadziła je dr Marta Czarnecka-Iwańczuk
z Zakładu Psychologii Klinicznej i GPSK UM w Poznaniu.
Temat warsztatu miał zachęcić uczestników do przełamywania
własnych barier w rozmowach dotyczących problematyki
śmierci i umierania. Dzięki analizie własnych przekonań,
doświadczeń i przekazów z okresu dzieciństwa, aż
po okres obecnego życia oraz tych międzypokoleniowych
i kulturowych uczestnicy mieli okazję zauważyć wpływ
wymienionych czynników na ich obecną postawę wobec
śmierci, umierania, w kontekście pracy z pacjentem i kontaktu
z jego rodziną w tej sytuacji. W trakcie warsztatów
poruszono także problematykę własnej śmiertelności, odchodzenia
najbliższych oraz indywidualnych sposobów ra-
dzenia sobie z traceniem osób bliskich. Zrozumienie siebie,
własnych ograniczeń, a także uświadomienie sobie osobistych
przekonań i mechanizmów jest podstawą w profesjonalnej
relacji pomagania z osobami będącymi w sytuacji
tracenia i utraty.
Warsztat – „Bioenergetyka A. Lowena – holizm w praktyce”
prowadziła mgr Maja Strzelecka z Katedry Profilaktyki
Zdrowotnej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu.
Warsztat poprzedziło krótkie wprowadzenie dotyczące
koncepcji psychoterapeutycznej pracy nad ciałem Alexandra
Lowena oraz jego typologii charakterologicznej. Następnie
uczestnicy zapoznali się w praktyce z ćwiczeniami
stosowanymi w bioenergetyce.
W pierwszej części zajęli się pogłębieniem oddechu,
ugruntowaniem (kontakt z podłożem) oraz postawą ciała
i jego elastycznością. Później wykonywali ćwiczenia do-
energetyzowujące nogi, miednicę, plecy, ręce, szyję i głowę.
Po każdej partii ćwiczeń uczestnicy dzielili się swoimi
Sprawozdanie z III Konferencji „Psychologia w medycynie” 183
spostrzeżeniami, prowadzący udzielał odpowiedzi na
pytania. Kolejnym etapem warsztatów była praca nad
ekspresją emocjonalną (uczucie gniewu).
Ostatni – czwarty warsztat nosił tytuł „Uzdrawiająca
moc muzyki”, a prowadził go dr Wojciech Strzelecki
z Zakładu Psychologii Klinicznej UM w Poznaniu.
Warsztat rozpoczął się od krótkiego wprowadzenia teoretycznego
w zagadnienia dotyczące leczniczego oddziaływania
muzyki na człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem
metod pracy, stosowanych technik oraz celów
oddziaływania i przykładowych obszarów zastosowania.
Następnie prowadzący przeszedł do działań praktycznych
przy zastosowaniu muzyki z odtwarzacza CD oraz
instrumentarium Orffa. Tematem warsztatu było przede
wszystkim wskazanie możliwości ekspresji emocji za
pomocą środków niewerbalnych w bezpiecznych warunkach
terapeutycznych, jakie daje muzykoterapia aktywna.
Warsztat miał pokazać również jak cennym źródłem
wiedzy o pacjencie mogą być jego improwizacje muzyczne,
a zatem pokazać również wartość diagnostyczną
działań muzykoterapeutycznych. Pokazane zostały podstawy
metod muzykoterapeutycznych, takich jak: muzykodrama,
dialog instrumentalny czy portret muzyczny.
Jako organizatorzy konferencji, chcemy złożyć serdeczne
wyrazy wdzięczności wszystkim osobom, które
miały swój udział w przygotowaniu niniejszego wydarzenia
oraz uczestnikom konferencji za liczne przybycie.
Jednocześnie też wyrażamy nadzieję, że kolejne spotkania
z cyklu „Humanistyka w medycynie” zjednoczą
wielu cenionych i uznanych specjalistów z zakresu nauk
humanistycznych, medycznych i społecznych, dając
możliwość zapoznania się z najnowszymi osiągnięciami
nauki i praktyki.

Pielęgniarstwo Polskie 3(41), 184–185, 2011
ZAPOWIEDŹ KSIĄŻKI
POD REDAKCJĄ MARII DANUTY GŁOWACKIEJ I EWY MOJS
„PRAWO I PSYCHOLOGIA W MEDYCYNIE”,
WYDAWNICTWO WOLTERS KLUWER POLSKA
IN PRESS „LAW AND PSYCHOLOGY IN MEDICINE”
M.D. GŁOWACKA AND E. MOJS (EDS), WOLTERS KLUWER POLSKA
Książka kierowana jest do lekarzy prowadzących
podmioty lecznicze samodzielnie oraz do kadry zarządzającej
w ochronie zdrowia. Monografia uwzględnia
dwa zasadnicze obszary wiedzy niezbędne dla efektywnego
zarządzania przedsiębiorstwem, jakim jest poradnia
czy szpital. Jeden z nich to aktualne rozwiązania prawne.
Rozdziały te – dotyczące zasad organizacji podmiotów
leczniczych, pracy lekarzy i innych pracowników – opisane
są na podstawie ustawy z dnia 11 lipca 2011 r.
Drugi obszar wiedzy prezentowany w książce to komunikacja.
Tutaj zawarte są bardzo zróżnicowane zagadnienia,
od komunikacji zewnętrznej – budowania rozpoznawalnej
marki na rynku, rzetelnej, godnej zaufania
i kompetentnej organizacji, po komunikację z partnerami
– negocjacje, prowadzenie rozmów biznesowych, których
celem jest uzyskanie możliwie jak najlepszego
rozwiązania dla definiowanych problemów. W obszarze
komunikacji znalazły się także bardzo rzadko poruszane
zagadnienia komunikacji intrapersonalnej: budowania
samoświadomości własnych kompetencji, dialogu wew-
nętrznego koniecznego w rozwoju własnym, także zawodowym,
czyli budowania samoświadomości ścieżki
kariery. Lekarz bez świadomości swoich ograniczeń,
gotowości do samorozwoju nie będzie realizował zadań
edukacji ustawicznej. Nie trzeba nikogo przekonywać,
że zmieniająca się dynamicznie rzeczywistość technologiczna,
prawna czy kulturowa, wymaga adekwatnego
reagowania, by efektywnie pomagać innym ludziom.
Budowanie samoświadomości siebie, także własnych
emocji, stanowi także jeden z ważniejszych czynników
wpływających na jakość relacji z pacjentem. Jest to – można
powiedzieć – punkt wyjściowy w budowaniu prawidłowej
rozumiejącej, wspierającej komunikacji z cierpiącym
człowiekiem. W monografii poruszane są także zagadnienia
ochrony praw pacjenta. Z badań Instytutu Praw Pacjenta
i Edukacji Zdrowotnej wynika, że tylko połowa badanych
osób słyszała o prawach przysługujących pacjentom. Wśród
tych osób niespełna 40 proc. zna choć jedno z praw.
W przypadku tak niewielkiej świadomości pacjentów co do
ich praw, trudno oceniać na ile prawa te są w Polsce przestrzegane.
Jeśli bowiem sam pacjent ich nie zna, nie będzie
również świadomy tego, że w konkretnej sytuacji być może
zostały naruszone. Co do prawa do informacji, którego
EWA MOJS, MARIA DANUTA GŁOWACKA
głównie dotyczy pytanie, to faktycznie sytuacja nie wygląda
najlepiej. W badaniach przeprowadzonych przez nasz
Zakład na przełomie lat 2009 i 2010 ponad 40 proc. pacjentów,
którzy twierdzili, że znają swoje prawa uznała, że
prawo do informacji jest najczęściej naruszane. Ale, co
ciekawsze, jeszcze więcej, bo połowa lekarzy zapytanych
o najczęściej naruszane w praktyce prawo pacjenta wskazała
właśnie na prawo do informacji. Jest to o tyle niepokojące,
że to właśnie od lekarza pacjent powinien uzyskać wszelkie
informacje niezbędne do podjęcia decyzji dotyczących jego
zdrowia. Dlatego też w książce „Prawo i psychologia
w medycynie” autorzy starali się położyć duży nacisk na
zagadnienia związane z komunikacją. Zaś prawo do wyrażenia
zgody na udzielenie świadczenia zdrowotnego w
opinii zarówno pacjentów, jak i lekarzy, jest naruszane
znacznie rzadziej. Być może pani odczucie, że często zakłada
się zgodę pacjenta na dane postępowanie wynika
z faktu, iż zgoda ta powinna być wyrażona pisemnie tylko
w sytuacjach zabiegu operacyjnego oraz o podwyższonym
ryzyku. W pozostałych przypadkach wystarczy zgoda udzielona
ustnie, a nawet w sposób dorozumiany. Oznacza to, że
jeśli zachowanie pacjenta nie pozostawia wątpliwości co do
jego woli, to nie jest konieczne już osobne kierowanie do
niego pytania o wyrażenie zgody na dany zabieg medyczny.
Natomiast inną kwestią jest zakres informacji, którą lekarz
ma obowiązek przekazać pacjentowi. Regulują to przepisy
ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Nie obejmują
one edukacji w zakresie praw pacjenta. To pacjent – najlepiej
zanim jeszcze nim zostanie – powinien zadbać o znajomość
przysługujących mu praw i podjąć odpowiednie
działania w tym zakresie. Jednak w praktyce często zaczynamy
się interesować swoimi prawami, gdy stajemy się
pacjentami i nie jesteśmy w pełni zadowoleni z działań
podejmowanych przez personel medyczny.
Polskie prawo przewiduje niekiedy sytuacje, w których
można działać bez zgody pacjenta. Jest to uzasadnione
koniecznością zapewnienia ochrony osobom trzecim
czy interesom społeczeństwa, a nawet samym pacjentom.
Należy jednak podkreślić, że w takich przypadkach
przepisy prawa powinny być tak formułowane, aby
miały na względzie dobro pacjenta oraz ogółu. Nie mogą
więc dawać lekarzowi, a już na pewno nie urzędnikom,
dowolności w ich stosowaniu. Ważnym elementem jest

Zapowiedź książki pod redakcją Marii Danuty Głowackiej i Ewy Mojs „Prawo i psychologia w medycynie” 185
też zapewnienie odpowiedniej kontroli stosowania tych
przepisów. Ochrona ta kształtuje się różnie w zależności
od formy prawnej w jakiej lekarz wykonuje zawód. Obowiązkowemu
ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej
za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności
zawodowych podlegają ci lekarze, którzy działają na
podstawie umów cywilnoprawnych. Ustawa o działalnoś-
ci leczniczej przewiduje też konieczność zawarcia umowy
OC w przypadku prowadzenia indywidualnej oraz grupo-
wej praktyki lekarskiej. Takie same regulacje dotyczą
pielęgniarek. Natomiast w przypadku lekarzy zatrudnionych
w podmiotach leczniczych na podstawie umowy
o pracę ich odpowiedzialność wobec pacjenta jest wyłączona.
Jednakże zakład pracy ma obowiązek naprawienia
szkody wyrządzonej przez pracownika na zasadach
określonych w Kodeksie pracy.
Książka zostanie wydana przez Wydawnictwo Wolters
Kluwer Polska na początku 2012 r.

Pielęgniarstwo Polskie 3(41), 186–187, 2011
POLSKIE TOWARZYSTWO NAUK O ZDROWIU
Polskie Towarzystwo Nauk o Zdrowiu powstało w 1998 roku. Inicjatorami powstania Towarzystwa była grupa entuzjastów
nauk o zdrowiu i promocji zdrowia pod kierunkiem Pani dr hab. Marii Danuty Głowackiej.
Towarzystwo powołano w celu inspirowania, popierania i popularyzowania rozwoju nauk o zdrowiu oraz promocji zdrowia.
W zatwierdzonym statucie Towarzystwa przedstawiono środki umożliwiające realizację wyżej wymienionych celów, do
których zalicza się działalność naukową, popieranie działalności wydawniczej, popieranie badań naukowych, organizowanie
wymiany naukowej z zagranicą, organizowanie konferencji, sympozjów i seminariów, dofinansowywanie uczestnictwa
członków w innych konferencjach, sympozjach i seminariach. Członkowie Towarzystwa aktywnie uczestniczą w działalności
naukowej, badawczej i publikacyjnej Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego
w Poznaniu.
Towarzystwo dofinansowuje uczestnictwo swoich członków w konferencjach organizowanych przez inne uczelnie,
a także współuczestniczy w organizowanych przez Wydział Nauk o Zdrowiu konferencjach i sympozjach. Zgodnie
z prawem o działalności stowarzyszeń i towarzystw, PTNoZ składa na bieżąco sprawozdania finansowe i podatkowe
oraz organizuje walne zebrania członków Towarzystwa zatwierdzając sprawozdania i oceniając działalność statutową.
W roku bieżącym Towarzystwo jest głównym organizatorem m.in. konferencji „Profilaktyka zagrożeń zdrowotnych
u dzieci w młodszym wieku szkolnym” i „Ochrona Zdrowia Społecznego”. Zgodnie z uchwałą podjętą na walnym
zebraniu planowane jest wydawanie zeszytów naukowych Towarzystwa.
Polskie Towarzystwo Nauk o Zdrowiu
ul. Smoluchowskiego 11, 60-179 Poznań
tel. (0-61) 655-92-50, fax. (0-61) 655-92-51, e-mail: ptnoz@poczta.onet.pl
NIP: 781-16-48-520, REGON: 639578796, KRS: 0000074710
BZ WBK 60 1090 1346 0000 0001 1347 1664

POLSKIE TOWARZYSTWO NAUK O ZDROWIU
DEKLARACJA CZŁONKOWSKA
Imię i nazwisko
Adres zamieszkania
Miejsce pracy, stanowisko
Ukończona uczelnia/szkoła, kierunek, specjalność
Uzyskany tytuł/stopień/zawód Data urodzenia
Telefon kontaktowy E-mail
Proszę o przyjęcie mnie do Polskiego Towarzystwa Nauk o Zdrowiu.
Zapoznałem/am się ze statutem Towarzystwa.
Zobowiązuję się do aktywnej współpracy w realizacji celów Towarzystwa
i regularnego opłacania składek członkowskich.
Data Podpis
Polskie Towarzystwo Nauk o Zdrowiu
ul. Smoluchowskiego 11, 60-179 Poznań
tel. (0-61) 655-92-50, fax. (0-61) 655-92-51, e-mail: ptnoz@poczta.onet.pl
NIP: 781-16-48-520, REGON: 639578796, KRS: 0000074710
BZ WBK 60 1090 1346 0000 0001 1347 1664
187

Pielęgniarstwo Polskie 3(41), 188, 2011
Informacja o nowym dziale „Prawo w Pielęgniarstwie”
The information about the new chapter „The law in nursing”
Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom Czytelników
oraz w trosce o ich pełną satysfakcję Redakcja Pielęgniarstwa
Polskiego informuje, iż na łamach czasopisma
został powołany nowy dział „Prawo w Pielęgniarstwie”.
Będzie on poświęcony w całości problemom prawnym,
z jakimi spotykają się zarówno pielęgniarki, jak i inne
osoby związane zawodowo z ochroną zdrowia. Pragniemy
przybliżyć naszym Czytelnikom podstawowe regulacje
prawne mające zastosowanie w pielęgniarstwie,
pomóc w odpowiedniej interpretacji przepisów oraz
wyjaśnić ewentualne wątpliwości. Dlatego też gorąco
zachęcamy wszystkich zainteresowanych do zapoznawania
się z omawianymi kwestiami, a także zadawania
pytań oraz dzielenia się swoimi przemyśleniami i spostrzeżeniami.
Współpracujący z nami prawnik oraz spe-
cjaliści w dziedzinie ochrony zdrowia dołożą wszelkich
starań, aby przedstawiane zagadnienia i odpowiedzi na
Państwa pytania były rzetelne i w pełni zadowalające.
Wierzymy, że poruszane tematy pomogą lepiej zrozumieć
obowiązujące ustawodawstwo, pozwolą działać
w granicach prawa oraz uchronią Państwa przed skutkami
obowiązującej łacińskiej paremii ignorantia iuris
nocet (nieznajomość prawa szkodzi).
Wszelkie pytania i sugestie prosimy kierować na adres
Redakcji Pielęgniarstwa Polskiego lub jzdano@ump.edu.pl.
Odpowiedzi na Państwa pytania udzielać będzie prawnik –
Joanna Zdanowska (pracownik naukowy Zakładu organizacji
i Zarządzania Uniwersytetu Medycznego im. Karola Mar-
cinkowskiego w Poznaniu).

Pielęgniarstwo Polskie 3(41), 189, 2011
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
zaprasza do udziału w XXXVI edycji
PODYPLOMOWEGO STUDIUM ZARZĄDZANIA
W OPIECE ZDROWOTNEJ
– jednego z najlepszych w rankingach szkół menedżerów zdrowia.
Studium jest propozycją dla osób z wyższym wykształceniem, pracujących
w podmiotach organizacyjnych służby zdrowia lub planujących karierę zawodową
w tych strukturach.
Kadrę dydaktyczną tworzą wysokiej klasy wykładowcy akademiccy
i specjaliści, których celem jest przekazanie słuchaczom wiedzy
oraz umiejętności w zakresie:
zarządzania, prawa w ochronie zdrowia, ubezpieczeń społecznych,
analizy ekonomicznej, rachunkowości oraz marketingu
w jednostkach organizacyjnych opieki zdrowotnej.
Zajęcia prowadzone są w trybie zaocznym,
trwają od kwietnia 2012 do kwietnia 2013.
Nabór już trwa, zgłoszenia przyjmujemy pod adresem
Szczegółowe informacje dotyczące studium zamieszczone są na stronie
internetowej: http://ump.edu.pl

Pielęgniarstwo Polskie 3(41), 190, 2011
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego
Wydział Nauk o Zdrowiu
w Poznaniu
prowadzi rekrutację kandydatów na
SPECJALIZACJĘ Z ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIA
Specjalizacja prowadzona będzie na podstawie skróconego do 12 miesięcy programu
i przeznaczona jest dla osób z wyższym magisterskim wykształceniem pielęgniarskim
lub położniczym, posiadających co najmniej dwuletni staż pracy w zawodzie, zajmujących kierownicze stanowiska
w podmiotach organizacyjnych służby zdrowia lub przygotowujących się do objęcia tych stanowisk.
Specjalizacja kończy się egzaminem państwowym przeprowadzonym w CKPPiP w Warszawie.
Zajęcia prowadzone będą w systemie mieszanym
(zjazdy w piątki, soboty i niedziele oraz 1 lub 2 zjazdy 1-tygodniowe od poniedziałku do niedzieli).
Zgłoszenia osobiste lub listowne oraz dodatkowo pocztą elektroniczną w:
Zakładzie Organizacji i Zarządzania
Wydziału Nauk o Zdrowiu
Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego
60-179 Poznań, ul. Smoluchowskiego 11 (pokój 201)
tel. /061/ 8612-250, fax 8612-251
e-mail: orgzarz@ump.edu.pl
Koszt uczestnictwa – 4.000,00 zł (możliwość płacenia w IV ratach).
Kierownik specjalizacji z organizacji i zarządzania
dr hab. Maria Danuta Głowacka

Pielęgniarstwo Polskie 3(41), 191, 2011
Pielęgniarstwo Polskie
Redaktor Naczelny/
Editor-in-Chief
dr hab. Maria Danuta Głowacka
Sekretarz Naukowy
Redakcji/
Secretary
dr hab. Ewa Mojs
Komitet Naukowy
Adres redakcji/
Address of the Editorial Office
Zakład Organizacji Zarządzania
ul. Smoluchowskiego 11
60-171 Poznan
Poland
tel. (-48 76) 6559250
e-mail: pielegniarstwopolskie
@ump.edu.pl
FORMULARZ RECENZENTA
OCENA PRACY PT.:
…………………………………………………
…………………………………………………
…………………………………………………
…………………………………………………
…………………………………………………
Prosimy o zakreślenie po jednej ocenie dla Każdego pytania oraz krótkie uzasadnienie
na dole strony
Ocena negatywna średnia pozytywna
1. Czy problem jest istotny i aktualny dla pielęgniarstwa?
0 1 2 3 4 5
2. Czy uzasadnienie podjęcia tematu jest wystarczające?
0 1 2 3 4 5
3. Czy cel pracy jest jasno sformułowany? 0 1 2 3 4 5
4. Czy metody badań są prawidłowe? 0 1 2 3 4 5
5. Czy analiza statystyczna jest poprawna? 0 1 2 3 4 5
6. Czy wyniki są dobrze udokumentowane? 0 1 2 3 4 5
7. Czy wnioski są zasadne i prawidłowo sformułowane?
0 1 2 3 4 5
8. Czy dyskusja jest wyczerpująca? 0 1 2 3 4 5
Podsumowanie
A. proponuję zaakceptować do druku bez zmian
B. proponuję zaakceptować po niewielkich poprawkach
C. konieczna ponowna ocena po wprowadzeniu istotnych zmian
D. praca nie kwalifikuje się do druku
E. praca niezgodna z profilem czasopisma
Prosimy o wstawienie jednego znaku X
oraz krótkie uzasadnienie
Uwagi
Recenzenta:
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………

ZASADY RECENZJI NADSYŁANYCH PRAC DO PIELĘGNIARSTWA POLSKIEGO
1. Autorzy, przysyłając pracę, wyrażają zgodę na proces recenzji. Wszystkie nadesłane prace są poddawane ocenie
w pierwszej kolejności przez Redakcję, a następnie przez Recenzenta. W przypadku recenzji negatywnej Autor jest
informowany o wyniku recenzji. Ostateczną decyzję w sprawie przyjęcia do druku podejmuje redaktor naczelna
w porozumieniu z Komitetem Naukowym.
2. Redakcja nie zwraca nadesłanych prac autorom.
3. Redakcja stara się dbać o merytoryczną zawartość czasopisma, jednak za treść artykułu odpowiada Autor. Redakcja
i Wydawca nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne nierzetelności wynikające z naruszenia przez Autora pracy
praw autorskich.
4. Recenzenci opiniują pracę uwzględniając jej wartość merytoryczną, wnioskowanie statystyczne, poprawność językową.
5. Redakcja zastrzega sobie prawo do korekty pracy z uwzględnieniem uwag recenzenta dotyczących tabel, rycin, stylu
pracy i błędów edytorskich. W niektórych wypadkach, kiedy prace wymagają znaczących poprawek odsyłane są do
Autorów z prośbą o ich modyfikację.
6. Pierwszy Autor otrzymuje pocztą jeden egzemplarz pisma, w którym zamieszczono artykuł.
7. Za opublikowanie pracy autorom nie są wypłacane honoraria.
REVIEW SYSTEM OF THE POLISH NURSING
1. By sending the article, authors automatically give the Editorial Board their permission to the reviewing process. All
articles are firstly evaluated by the Editorial board and then by the Reviewer. If the evaluation is negative, the author
is informed about the decision. The final decision about publication is made by the Editor – in – chief in agreement
with The Scientific Committee.
2. The Editorial Board does not send the articles back to authors.
3. The Editorial Board makes every effort to maximize informative value of the journal but it is the author who is responsible
for the contents. Neither the Editorial Board nor the Publisher bear responsibility for any dishonesty resulting from
Author’s violation of copyright laws.
4. Reviewers provide their opinion on the article’s scientific value, statistical reasoning and linguistic correctness.
5. The Editorial Board reserves the right to correct the article with regard to reviewer’s remarks considering the tables,
figures, writing style and editorial errors. In some cases, if major corrections are necessary, articles are sent back
to their Authors.
6. The corresponding Author receives one copy of the issue with the publication by post.
7. Authors do not receive remuneration for the publication of their articles.

REGULAMIN OGŁASZANIA PRAC
„Pielęgniarstwo Polskie” zamieszcza prace oryginalne, poglądowe, kazuistyczne, sprawozdania ze zjazdów
i konferencji, recenzje z książek oraz opracowania z zakresu historii pielęgniarstwa w języku polskim oraz angielskim.
Prace należy przesyłać na adres redakcji w dwóch egzemplarzach drukowanych oraz na nośniku elektronicznym
– CD lub dyskietka 3,5” zapisanym w edytorze tekstu program Word. Tekst nie powinien być adiustowany.
Do każdej pracy należy dołączyć oświadczenie Autorów, iż praca nie była drukowana wcześniej w innym
czasopiśmie oraz zgodę kierownika jednostki na publikację.
Do pracy należy na osobnej kartce dołączyć adres do korespondencji oraz numer telefonu kontaktowy do
Autora pracy.
Pierwsza strona pracy powinna zawierać:
• tytuł pracy w języku polskim i angielskim
• Autora (Autorów)
• afiliację Autora
• nazwisko kierownika jednostki
• streszczenie w języku polskim i angielskim. Streszczenia powinny mieć charakter strukturalny – zawierać
w sobie cel, materiał i metody badań, wyniki oraz podsumowanie, nie powinny przekraczać objętością 200 słów
• słowa kluczowe – nie więcej niż pięć.
Prace podlegają dwóm recenzjom, przy czym recenzenci nie znają nazwisk autorów, ani też nazwy ośrodka,
z którego praca pochodzi. Recenzenci decydują o dopuszczeniu pracy do druku oraz wskazują na konieczność
dokonania poprawek jako warunek dopuszczenia do druku. Autorzy mają obowiązek ustosunkować się na piś-
mie do poprawek oraz nanieść je w tekście w określonym przez redakcję terminie. Niedotrzymanie terminu
wiąże się z niedopuszczeniem pracy do druku.
Redakcja zastrzega sobie prawo do dokonywania zmian dotyczących stylistyki, mianownictwa i skrótów
oraz poprawek wersji w języku angielskim – bez uzgodnienia z Autorem.
Artykuły należy zredagować poprawnie pod względem stylistycznym, zgodnie z obowiązującą pisownią
i mianownictwem. Skróty muszą być wyjaśnione w tekście.
Ryciny należy podpisywać w języku polskim i angielskim z użyciem numeracji arabskiej.
Tytuły w języku polskim i angielskim nad tabelami.
Tabele powinny być oznaczone numerami rzymskimi bądź arabskimi. Szerokość tabeli nie powinna przekraczać
8 cm lub 16 cm.
Piśmiennictwo powinno być napisane na oddzielnej stronie – wg kolejności cytowania na stronach. Należy
podać: kolejny numer pozycji; nazwiska autorów i pierwsze litery imion (w przypadku, gdy jest więcej niż
trzech autorów, należy podać trzech pierwszych i dodać: „i wsp.”, tytuł pracy. Następnie:
a. tytuł czasopisma z zastosowaniem obowiązujących skrótów (wg Index Medicus), rok, tom, numer strony
pierwszej i ostatniej, np.: Kowalski J., Nowak J., Nozologiczne aspekty bólów głowy, J. Med., 2007, 1,
12–27.
b. tytuł książki, nazwę i siedzibę wydawnictwa, rok wydania, numer strony pierwszej i ostatniej, np.: Pawlak
P., Życie i umieranie, w: Gerontologia, Malinowski A. (red.), PWN, Warszawa 2007, 12–32.
c. tytuł rozdziału cytowanej książki, nazwisko/nazwiska i pierwsze litery imion Autora/Autorów tegoż rozdziału,
tytuł książki, nazwisko i imię autora (redaktora) książki, nazwę i siedzibę wydawnictwa, rok wydania,
numer pierwszej i ostatniej strony cytowanego rozdziału.
Wymagania co do objętości prac
Prace oryginalne: objętość prac nie może przekraczać 12–15 stron, wliczając w to stronę tytułową, streszczenie,
tekst właściwy oraz piśmiennictwo.
Prace kazuistyczne: objętość prac kazuistycznych nie powinna przekraczać 3–4 stron, wliczając w to stronę
tytułową, słowa kluczowe, streszczenie oraz piśmiennictwo.
Prace poglądowe: objętość prac poglądowych nie powinna przekraczać 15–20 stron. Sprawozdania ze zjazdów
i recenzje – 2 strony.
Zjawiska „ghostwriting” oraz „guest authorship” są przejawem nierzetelności naukowej. Aby przeciwdziałać przypadkom
„ghostwriting” oraz „guest authorship” Redakcja prosi autorów nadsyłanych prac o podanie informacji, jaki jest
ich wkład w przygotowanie pracy. Informacja powinna mieć charakter jakościowy – autorzy powinni podać, czy ich
wkład w powstanie publikacji polega na opracowaniu koncepcji, założeń, metod, protokołu itp. Autorzy są także proszeni
o podanie źródeł finansowania badań, których wyniki są prezentowane w nadsyłanej pracy. Załączone do pracy
oświadczenia powinny być podpisane przez poszczególnych autorów zgłaszanej pracy.
Uwaga: Wszelkie przejawy nierzetelności naukowej będą przez Redakcję demaskowane włącznie z powiadamianiem
odpowiednich podmiotów.
Adres Redakcji:
Pielęgniarstwo Polskie, Wydział Nauk o Zdrowiu
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
ul. Smoluchowskiego 11
60-179 Poznań
e-mail: pielegniarstwo.polskie@ump.edu.pl

ISSN 0860-8466